Есіл және Қалқұтан өзенінің, Шортанды ауданында

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тельманкызы Акерке

Шортанды ауданы топонимикасының физикалық-географиялық негіздері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандық 060900 - География

Нұр - Сұлтан 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Физикалық және экономикалық география кафедрасы

Қорғауға жіберілсін
Кафедра меңгерушісі
_________________Рамазанова Н.Е

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шортанды ауданы топонимикасының физикалық-географиялық негіздері
Мамандық 060900 - География

Орындаған: _____________________________ Тельманкызы А.
Ғылыми жетекшісі: ____________________________ Егінбаева А.Е

Нұр-Сұлтан 2021
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Жаратылыстану ғылымдары факультеті,
Физикалық және экономикалық география кафедрасы,
"География" - 5В060900 мамандығы
"Бекітемін"
Кафедра меңгерушісі
Н. Е. Рамазанова
__________________
"___"__________20___ж.

Дипломдық жұмысты орындауға арналған

ТАПСЫРМА

Студент: _____________Тельманова Акерке_______________
4 курс, Гг-41 тобы, 5В060900 - География мамандығы
Дипломдық жұмыс тақырыбы:
Шортанды ауданы топонимикасының физикалық-географиялық негіздері________________________ ____________________________
" " _______ 20_____ж. №_____ректордың бұйрығымен бекітілді
Дипломдық жұмысты тапсыратын уақыты: " " _______ 20_____ж.
Жұмыста алынған мәліметтер (заңдар, кітаптар,зертханалық-өндірістік мәліметтер)
___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________

Дипломдық жұмысты жасауда туындайтын сұрақтар
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________

Графикалық мәліметтер тізімі: ___________________________________
___________________________________ _____________________________

Ұсынылған негізгі әдебиеттер тізімі:____________________________ __
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмыс бойынша кеңес беру (оларға қатысты жұмыстың бөлімдерін
көрсету)

Нөмері
Бөлімнің атауы
Ғылыми жетекші,
Кеңес беруші
Тапсырманы алу
уақыты
Тапсырманы берген (қолы)
Тапсырманы алған
(қолы)
Кіріспе
Егінбаева А.Е.

Егінбаева А.Е.

Егінбаева А.Е.
.

Егінбаева А.Е.

.

Дипломдық жұмысты орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Орындау мерзімі
Ескертпе
1
Тақырыпты бекіту

2
Материал жинақтау

3
Теориялық бөлімін әзірлеу (1 тарау)

Іс-тәжірибе басталғанша
4
Аналитикалық бөлімін әзірлеу (2-3 тарау)

Іс-тәжірибе кезінде
5
Қолжазбалық нұсқасын ұсыну

Іс-тәжірибе біткеннен кейін бірінші
6
Дипломдық жұмысты алдын ала қорғауға ұсыну

Консуьтациялар, шолу дәрістер кезінде
7
Дипломдық жұмысты рецензияға беруге ұсыну

8
Дипломдық жұмыстың соңғы нұсқасын ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиясын бірге беру
20.05.20 ж.
Дипломдық жұмысты қорғауға 5 күнге дейін
9
Дипломдық жұмысты қорғау

МАК кестесіне сәйкес

Тапсырманың берілген уақыты: " " _______ 20_____ж.
Ғылыми жетекші: ________Егінбаева А. Е. PhD докторы, доцент м.а.
Тапсырманы орындаушы: студент______Тельманкызы А.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
3
1
Шортанды ауданы топонимикалық жүйесі қалыптасуының географиялық және тарихи алғышарттары
5
1.1
Физикалық-географиялық жағдайының топонимдер қалыптасуындағы рөлі

1.2
Тарихи-географиялық факторлардың жер-су атауларындағы көрінісі

1.3
Геологиялық-геоморфологиялық құрылым және кен орындары мен пайдалы қазба атаулары

1.4
Қазіргі кездегі топонимикалық зерттеулер мен ұсыныстар

2
Географиялық орта мен табиғат жағдайларының жер-су атауларындағы бейнелену дәрежесі

2.1
Географиялық атауларда жер бедері ойпатының көрініс табуы

2.2
Гидрометеорологиялық және климаттық жағдайдың топонимдерде бейнеленуі

2.3
Табиғат және жасанды су көздері атаулары

3
Аумақ топонимдерін зерттеудің ғылыми-қолданбалық факторлары

3.1
Дәстүрлі шаруашылықты негіздейтін географиялық ақпарлар

3.2
Ру-тайпа және некронимдік атаулар

3.3
Жайылымдық және метофорлық терминдер

3.4
Табиғатты пайдалану және қорғаумен байланысты атаулар жиынтығы

3.5
Географиялық атауларды зерттеудің ғылыми-қолданбалы маңызы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар
Кесте 1. Шортанды ауданының топонимдер топтамасы
Кесте 2. Орогендік терминдер
Кесте 3. Гидронимиялық терминдер жүйесі

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Елдің тарихы да, жердің тарихы да жер - су атауларымен сабақтас. Жер - су атаулары өлкенің келбеті, табиғи байлыктары туралы деректеп, сол жерді мекен еткен адамдар туралы мәлімет береді. Топонимикалык зерттеу тарихи этнография мен өлкетанудағы аса маңызды әрі күрделі мәселенің бірі. Рухани мұрасының басым бөлігін ауызша күйде сақтап келген ел үшін жер тарихы жайлы деректерді анықтау ғылыми маңызды. Жер - су аты тарих хаты болғандықтан да жер атаулары тарихын зерттеп, олардың нақты кеңістіктегі орындарын анықтау тың дерек көздерін ашуға, олармен жұмыс істеудің әдістерін жетілдіруге, тарихтың көмескісін анықтауға қызмет етеді. Саяси тұрғыдан алғанда, тарихи атауларды калпына келтіру - тәуелсіз елдің ұлттық сана тәрбиесінің калыптасуының алғашқы белгілерінің бірі. Осы саяси маңызды істі жүзеге асыруда Ақмола облыстық әкімдігі мен ономастикалык комиссия тарапынан жасалған ықпалды шаралар нәтижесінде біршама елді мекен аттары өзгертілді.
Шортанды ауданының және бұл өңірге жақын жаткан жерлердің жер су атауларының қалыптасқан тарихи жүйесін ХІХ ғасырдың ортасындағы жағдаймен байланыстыра қарастыруға болады. Осы мақсатта ХІХ ғасырдың ортасындағы жасалған карталар және статистикалык зерттеу жұмыстары бізге мол дерек мәлімет береді. Тарихи топонимикалык жүйенің қалыптасуы мыңдаған жылдарды қамтиды. Шортанды ауданының жер - су атауларының қалыптасу барысы да осы үрдіске тән жалпы заңдылықтарға сәйкес аса ерекшеленбейді. Оны бірнеше тарихи кезендермен байланыстыра зерттеуге болады.
Елді мекен, жер - су атаулары осы жерде ғасырлар бойы жасап келе жатқан халықтың ана тілінде жасалып келші және жасалуы тиіс. өзгермей таза сакталуы керек. Ғасырлар бойы осы ата жұртында көшiп-қонған, жаз жайлап, қыс қыстаған, өмір сүріп өзінің бүкіл ұлттык тарихын жасап келген халық сол жердің, ата мекен атауларын сақтуға толық құқылы. Сол жерді мәңгілік жайлап келген, кем дегенде екі - үш ғасырдан бері осы жерлерді тұрақты түрде мекендеп келген халық авторлығымен қойылған, қалыптастырылған елді мекен мен жер - су атаулары халыкты топоним санатына кіреді. Жер - судың тарихи қалыптасқан географиялық атауларын қасақана жою - бұрынғы өткен тарихты кәдімгідей өшірумен тең нəрсе.
Шортанды ауданында Қалқұтан өзенінің жоғарғы ағысын бұрын қазақ Шортанды Қалқұтан деп атаған. Қалқұтан өзенінің ескі арналары мен жаңа арналары арасындағы жан-жағы сумен қоршалған құрғақ жерлерді Аралтөбе деп атаған. Қалқұтан өзеніне құятын өзендер бірнешеу: Талқара, Боқсық, Аршалы. Сол салалардың қосылған аралыктары қосымша атымен аталған. Қазақ жер-су атауларын нақты бір байланысты анықтап айту мақсатында осыны дағды еткен. Жоғары ағысында Қалқұтанды Шортанды Қалқұтан деп атаса, ашық жерлермен аққан тұсын Жалаңаш Қалқұтан, ағаш өскен жерлерін Талды Қалқұтан, Аршалы Қалқұтан деген, ал оның бір саласы болып табылатын Боқсық өзенінен төменгі ағыс жағын Шақаман Қалкұтан деп атаған.

Жұмыстың өзектілігі.

Жұмыстың мақсаты

Қойылған мақсатқа жетудегі шешілген міндеттер:

Зерттеу нысаны

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі

1 Шортанды ауданы топонимикалық жүйесі қалыптасуының географиялық және тарихи алғышарттары

1.1 Физикалық-географиялық жағдайының топонимдер қалыптасуындағы рөлі

Шортанды ауданы Ақмола облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Орталығы - Шортанды кенті. Шортанды ауданы 1939 жылы құрылған. Шортанды ауданының аумағы 467450 га құрайды. Шортанды ауданы Сарыарқаның солтүстігінде орналасқан. Батыстан шығысқа қарай 125 км, солтүстіктен оңтүстікке 35 км созыла орналасқан. Шортанды ауданы Ақмола облысының орталық бөлігінде орналасқан. Ол солтүстігінде Ақкөл аймағымен, шығыста Ерейментаумен, оңтүстігінде Целиноград, батысында Астрахан аудандарымен шектеседі.
Қазіргі кезде ауданда 29 елді мекен 2 кенттік 9 ауылдық округке біріктірілген: Андреев ауылдық округі, Бектау ауылдық округі, Бозайғыр ауылдық округі, Дамса ауылдық округі, Жолымбет кенттік әкімдігі, Новокубан ауылдық округі, Новоселов ауылдық округі, Петров ауылдық округі, Пригородный ауылдық округі, Раевка ауылдық округі, Шортанды кенттік әкімдігі.
ОШАҚ-қоныс, Сілеті өзенінің жоғары ағысының сол жағалауында, Шортанды ауданында. Сол жерде қазылған жер ошақпен байланысты болған кейін жер атауына берілген.
ОШАҚ -ауыл. Шортанды ауданында
ОШАҚҚАРАСУ-қоныс. Қаражар өз-нің сол жағасында, Шортанды ауданында.
НОВОКУБАНКА-ауыл, Шортанды кенті мен т. ж. ст-нан батысқа қарай 18км жерде Қалқұтан өзенінің сол жағасында, Шортанды ауд-нда. Тұрғыны 1,8 мың адам (2004). Іргесі 1934 ж. қаланған. Іргесін Кубаннан (Ресей) Қазақстанға қоныс аударған шаруалар қалағандықтан қойылған атау.
НАЙЗАТОМАР-қоныс. Сарықамыс өзенінің оңтоңтүстік бастауында, Шортанды ауданында. Найза іспеттес сүйір боп келген томарлары бар жерге қойылған атау.
ЛУКАШОВКА-ауыл. Шортанды ауданындаа. Кірме антропотопоним
ҚАРАТӨБЕ-ауыл. Шоптанды ауданында. Қысы-Жазы басына шөп өспейтін қарайып жатқан төбе болғандықтан осылай аталуы мүмкін.
ҚОҢЫРАДЫР-тау. Есіл және Қалқұтан өзен аралығында Шортанды ауданында.
Атаудың тарихы мен шығу тегі. Қазақ тілінен аударғанда Шортанды шортан жері дегенді білдіреді: шортан - шортан, ды заттың зат есімін заттың белгісін білдіретін, яғни сөзбе-сөз шортан белгісін білдіретін жұрнақ. Жақын жерде өзенде шортан бар. 1929 жылы халық шаруашылығының бірінші бесжылдығына сәйкес теміржол желісі Ақмолаға (кейінірек - Целиноград, қазіргі кезде - Нур-Сұлтанға) жетті. Шортанды ауылының пайда болуы теміржол вокзалы құрылған 1929 жылдан басталады. 1933 жылы мамырда астық пен азық-түлік жинауға арналған қыш қоймалар салынды. Сәл алысырақта адамдарға арналған екі казарма салынды. 1929 жылы 8 қарашада кестеден 3 апта бұрын алғашқы теміржол пойызы біздің станция арқылы өтіп, Ақмолаға жетті. Енді Петропавлдан Ақмолаға дейін бу және тепловоздар жүретін бір жолды жол салынды.
Бектау - Шортанды ауданындағы ауыл. Ауылда орта мектеп, кітапхана, мәдениет үйі, дәрігерлік амбулатория, наубайхана бар. Бектау ЖШС, кірпіш зауыты жұмыс істейді. Пригородное - Ақмола облысы Шортанды ауданындағы ауыл, Пригородный ауылдық округі орталығы. Аудан орталығы - Шортанды кентінен солтүстік-батысқа қарай 53 км-дей жерде, Балықтыкөл көлінің солтүстік-шығысында орналасқан.
Андреевка - Шортанды ауданындағы ауыл, Андреев ауылдық округінің орталығы - Шортанды кентінен батысқа қарай 50 км, Нұр-Сұлтан қаласынан солтүстік-батысқа қарай 110 км жерде орналасқан. Іргесі 1936жылы қаланған. Ең жақын темір жол стансасы - Қараадыр (25 км).
Қараадыр - Шортанды ауданындағы станция, Петровка аудандық округінің құрамында. Шортанды кентінен оңтүстік-батысқа қарай 69 км жерде орналасқан. Транссібір магистралімен салынды. 1930 жылдан халық көп қоныстана бастады. "Алтын-Дән 2030" ЖШС шаруашылық кәсіпорны бар.
Климаты. Шортанды ауданының территориясы құрғақ жазық зонасында жатыр, климаты континенталды болып мінезделеді: қыста суық жалғасумен және жазда ыстық құрғақ. Мұндай жылдам континенталды климат келісілгендей, біріншіден, су бассейіндерінің (теңіз және мұхит) алшақтығы, Орта Азия шөл аудандарына жақындығы. Бұл сондай-ақ атмосфералық жауын мөлшерінің жетіспеушілігін құрайды, дымқылдық келгенде тез булануына алып келеді. Осы аудан климатының маңызды факторы, Сібір орталығы территориясы бекітетін жоғары қысым орталығының жақындығы.
Геологиялық құрылымы. Жердің геологиялық құрылымы каледондық және герциндік шөгінділер кезеңінде қалыптасты. Палеозой дәуірінің соңында континенттік формация кезеңі басталды: ұзақ уақыт бойы тегістеу нәтижесінде пайда болған таулы аймақ мезозой эрасында біртіндеп қыраттарға айналды. Аудан аумағы негізінен палеозойлық метаморфтық тақтатастардан, кварциттерден, құмтастардан, альбитофиралардан, әктастардан, конгломераттардан тұрады. Олармен бірге интрузивті (гранит, диорит, габбро және т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Солармен бірге интрузиялық (гранит, диорит, габбро, тағы басқа) және эффузиялық жыныстар кең таралған Байырғы платформалық қабатын жыныстарды неогенмен төрттік дәуірлердің сарғылтым шөгінділерінің қалың қабаттары жатыр. Кең байтақтарынан алтын, уран, боксит, сүрьме, мыс, молибден, кобальт, көмір, каолин сазы, кварц құрамы, құрылыс материалдары, тағы басқалары өндіріледі.
Жер бедері. Жер бедері саздар мен саздақтардың қат-қабатынан түзілген белесті жазық. Ең биік жері ауданның шығыс бөлігіндегі Көңқыр төбесі (458 м). Жер бедерінің кей жері ірі құмды, шақпақтасты. Жағалары көлбеу және жайпақ, тұйық ойпауытты қолаттар кездеседі. Көктемде олар ені бірнеше жүз метрге жететін уақытша көлдерге айналады. Кен байлықтарынан алтын, кірпіштік саз кездеседі. Ауданның абсолюттік биіктігі 300-400 м-ден аспайды. Шоқылардың салыстырмалы биіктіктері 100-150 м-ге жетеді. Орталық Қазақстанның аласа таулы белдеуіннен солтүстікке қарай жер бедерінің ірі кертпешті екі басбалдағы жатыр. Ортанғы баспалдақ (кертпеш) денудациялық жазықтарымен көрініс тапқан (500-600 м). Төменгі баспалдақ денудациялық жазықтарымен айқындалғанымен (250-300 м), олардың ішінде оқшауланған қыраттар кездеседі. Аудан Сарыарқаның аласа келген тармағына жатады. Негізінен жеке қырқалар, жалдар немесе салыстырмалы түрде биіктеу келген төбешікті жер бедерімен сипатталады. Аласа таулар мен төбешікті тауларға кайнозой кезеңіндегі біршама қарқынды көтерілген жақпартастар тән.
[Ақмола облысы энциклопедия, Алматы 2009ж., 13-14 бет]
Гидрографиялық желісі. Аудан жері арқылы Қалқұтан өзенімен оның салалары Дамса, Ащылыайырық, Талқара, Сарықамыс өзендері ағады. Мұнда Балыкты, Бозайғыр, Сасықкөл, Шошқалы, т.б. көлдер бар. Жерінде қара және қызғылт қоңыр топырақ тараған. Ірі өзендері Есіл оның салалары Құлқұтан, Жабайы,Терісаққан, Нұра, Сілеті, Өлеңті, Құланөтпес, т.б. 11 көлмен және бірнеше ұсақ ағынмен (Талқара, Колутон, Шыка, Ащылы-Айрық өзендері) ұсынылған, олардың ағымы шамалы. Жер асты суларының қоры пайдалану үшін келешегі жоқ. Аудан аумағы арқылы өтетін негізгі су жолы - Дамса өзені үш елді мекенді сумен қамтамасыз етудің негізгі көзі болып табылады.
Топырағы. Шортанды ауданы Ақмола облысының оңтүстік қара топырақтардың субзонасында жатыр. Аумағы 3673,6 мың га. Төбелі-жонды келген құрғақ далада жайласқан. Гумус горизонтының қалыңдығы 45-47 см құрайды, құрамындағы қарашіріндінің мөлшері 4-5%. Карбонттар көбінесе жер бетіне шығып жатыр. Қара топырақтың құнарлығын арттыру және жоғары тиімділікпен пайдалану үшін фосфор, кейде азот тыңайтқышы енгізіледі.
[Ақмола облысы энциклопедия, Алматы 2009ж., 20-бет]
Өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесі. Флора негізінен келесі түрлермен ұсынылған: қауырсынды шөп, бетеге, жусан, тұз жалайтын өсімдіктер нашар көрінеді. Ылғалдылығы жоғарылаған жерлерде шөптер бидайық шөптері, жолжелкен, мың жапырақты, шалфей, сәбіз және басқалары басым болып келеді. Мұнда жабайы раушан, шабындық, тал, көктерек, қайың және қарағай бейнеленген ағаштар мен бұталар бар. Дала шөптерінің шөптерінде ксерофильді шымтезек тәрізді шөптер басым: қауырсынды шөп, қызыл бетеге, жіңішке аяққа ие. Форбтар шалфей, мелилот және басқалармен ұсынылған. Тұз жалаулары мен таулардың дамымаған топырағында көкірек қоспасы бар жусан басым. Мүктер, қыналар және жас өскіндер бар. Ылғалдылығы жоғарылаған жерлерде бидай шөптері, цинквейл, мыңжапырақ, жолжелкен, шалфей өседі. Ағашты және бұталы өсімдіктер бар: олар жабайы раушан, шабындық, тал, көктерек, қайың және қарағайдан тұрады. Арамшөптерден мыналар кең таралған: сары ошаған, жабайы сұлы, дала тұқымдасы, эвфорбия, ошаған.
Далалық қауымдастықтар (бетегелі - боз бетегелі - бозды- әр түрлі шөптесінді және бе- тегелі - жусанды - әр түрлі шөптесіндер ) негізі- нен тау алды жазықтарға, шоқылар мен аласа таулардың қайраңдық беткейлерінде өседі . Ұсақ шоқылықтардағы шалғынды өсімдіктер сонымен қатар ормандық өсімдіктер типтері жер бедерінің көптеген шоқыаралық ойлауытты жерлерінде кездеседі. Мұнда қайыңды-теректі шок ормандар және қандыағаштан тұратын (Ерейментау массиві) реликті шағын орман өседі. Орман шоқтары мен қандыағаш өскен жерлерде қазтамақ, Сібір қоңыраугүлі, бес жапырақты беде және жіңішке қоңырбас кездеседі. Ылғалдылығы мөлшерден тыс жер- лердегі қандыағаш шоғырларында бореалдық флора кездеседі . Олар : кәдімгі мойыл , кәдімгі шәңгіш , итмұрын , кара қарақат, дөңгелек жапырақты алмұртшөп, сыңар бүйірлі бүйіргүл, орман қырықбуыны, кәдімгі құлмақ, қияқ, тағашөп, т.б. кездеседі.
Жануарлардан қасқыр, қарсақ, түлкі, қоян, борсық, суыр, суыр мекендейді; құстардан - қарға, қырық, Торғай, керік, құр, патка, суда жүзетін құстардан - қаз, үйрек, анда - санда аққу мекендейді. Аумақтарды жырту жануарлар әлемінің тұрғындарына әсер етіп, оның азаюына әкелді. Аймақ ішіндегі фон түрлері - бұл суыр және жер тиін, олар коммерциялық маңызы бар. Кеміргіштерден хомяктар, дала лимонграссасы, дала және үй тышқандары тіршілік етеді. Жыртқыш құстардың мұндай фондық түрлері сирек кездесетін болды - дала қаршығалары, балабандар, пусталга, қызыл желектер, қысқа құлақ және ұзын құлақ үкі, дала бүркіттері. Суда жүзетін құстардың жануарлар популяциясы сүңгуір үйректерден, құстардан, қабықтардан тұрады. Жыртқыш аңдардың негізгі түрлері - қасқыр. Сонымен қатар қызыл түлкі, қарсақ, қоян бар.
Аудан аумағында кейбір жануарлардың ареалдық шекаралары өтеді. Мысалы, жабайы кой арқардың, жалпақбасты тоқалтістің (Ерейментау таулары) солтүстік-батыс шекарасы саналса, қызылтұмсықты сарьшгүнактың ба- тыс шекарасы, отқұйрықты қараторғай, үнді торғайы, жартасты сарыторғайдың (Ерейментауда ), шиқылдак дала тышканының, сұр аламан тышқанның, үшсаусақты қосаяқтың, қалқан тұмсықты жылан, түрлі-түсті кесірттің солтүстік шекарасы саналады. Сонымен қатар, кіші сарышұнактың шығыс шекарасы , қызыл тоқалтістің, еуропа кiрпiсiнiң, үлкен ала және қара тоқылдақтың, ақ құрдың, ақбас сарыторғайдың, тірі туатын кесірткенің, кәдімгі сұржыланның оңтүстік шекарасы өтеді. Далалық және шалғындық шөптесіндері бітік шыққан орманды дала белдеміне орман мен дала жануарларының аралас кездесуі тән. Сүтқоректілер орманға тән жануарларға бұлан мен Сібір елігі, сілеусін мен ақкіс, кейбір жылдары көп мөлшерде ақ қоян, қарағайлы шоқ ормандарға жерсіндірілген ак тиіндер, тышқан тұқымдастардан қызылтоқалтіс, орман Тышқаны, ал жәндікқоректілерден кәдімгі және ергежейлі жертесер (ала жертесер), сонымен бірге саны аз еуропалық кірпі тән . Орманды жерлерді мекендейтін құстарға : құр, акқұр, тоқылдақтар (үлкен ала және қара), кокшымшық (ұзын құйрықты, қарабасты шoжeторғай), сарыторғай (ақбасты және бакшалық), орман кептері (кәдімгі және үлкен), тентеккұс, көкек, сайрауык, мысықторғай, суықторғай (сұр, қара мандайлы); Қарағайдың мол жеміс берер жылдары кайшыауыз шырша торғайлары ұшып келді.
Жер ресурстары. Ауданның салалық бағыты агроөнеркәсіптік болып табылады. Шортанды ауданы - негізгі бағыты астық өндірісі болып табылатын Ақмола облысының негізгі ауылшаруашылық аймақтарының бірі. Ауыл шаруашылығының айтарлықтай әлеуеті тамақ өнеркәсібінің дамуына ықпал етеді. 2017 жылғы 1 қарашадағы жылдық жер балансының мәліметтері бойынша ауылшаруашылық жерлерінің көлемі 386,340,2 га құрайды, оның ішінде 273,529 га жыртылатын жерлер, 107 320,4 га жайылымдар, 1076 га шабындықтар, ал 199 га тыңайған жерлер.

1.2 Тарихи-географиялық факторлардың жер-су атауларындағы көрінісі

Тарихы. Шортанды ауданы ресми түрде 1939 жылы 16 қазанда құрылған. 1954 жылдан бастап Шортанды әкімшілік орталығы Дамса өзенінің оң жағалауында орналасқан. Туған халқына деген құрмет табиғатқа, тарихқа және туған жердің халқына деген ұқыптылықпен және құрметпен қараудан басталады, - деп Елбасымыз, Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қайталаудан жалықпайды. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында қазақ даласына қоныстануды Патшалық Ресейден шыққан жаяу жүргіншілер, шаруалар бастағандығы тарихтан белгілі. 1929 жылы Шортанды станциясы құрылды. 1932 жылы аудан атауынан өз атауын алған Жолымбет кеніші ашылды. Кейбір деректерде Жолымбет осы өңірдің құрметті ақсақалының аты деп көрсетілген, өйткені ауылдың жанындағы кішкентай өзеннің сол саласы оған тиесілі болғандықтан, жылқыларға арналған жайылым ретінде. 1933 жылдан бастап станцияда. Кеңес Одағының түкпір-түкпірінен жер аударылған қоныс аударушылар Шортанды мен оған жақын ауылдарға келе бастады. Колутон өзенінің бойында қоныс тоналған және қуғын-сүргіннен басталды.
Сталин (қазіргі Ақкөл) аймағынан Шортандин облысы құрылды. Құрамына 15 ауылдық кеңестер кірді. Өз тарихында Шортанды аймағы бірнеше рет жойылып, қайта құрылды. Соңғы консолидация 1966 жылдың ақпанында өтті. Қазіргі уақытта Шортанды ауданы 9 ауылдық округтен тұрады: Андреевский, Дамсинский, Бозайғыр, Бектауский, Новокубанский, Новоселовский, Петровский, Пригородный, Раевский және 2 ауыл әкімшілігі: Жолымбет және Шортанды. Сонымен, Шортанды өңірі жер аударылғандар мен жер аударылғандардың, сондай-ақ тың жерлерді игеруге келген жастардың отаны болды деген әңгіме өрбіді. Егер біздің облыстың әр ауылын, ауылын, елді мекенін қарастыратын болсақ, онда этникалық құрамы өте алуан түрлі болды: қазақтар, орыстар, поляктар, немістер, беларустар, ингуштар, шешендер, молдовандар, кәрістер, финдер, эстондар, литвалар, трансбейкалдар, өзбектер, тәжіктер, татарлар, Алтайлықтар, еврейлер, армяндар, грузиндер, бесапабтар, түріктер, әзірбайжандар, гректер, ирандықтар, Кабардиндер. 2018 жылдың 1 қаңтарына аудан тұрғындарының саны 29446 адамды құрайды.
Аудан құрамына 15 поселкелік, селолық және ауылдық кеңестер кірді. Бұл Алтай, Андреевский, Байкалский, Ворошиловский, Голощекинский, Гулайпольский, Жолымбетский, Казциковский, Конкрынский, Новокавказский, Октябрьский, Петровский, Пригородный және Шортандинский. 1953 жылдың желтоқсанына дейін аудан орталығы Новокубанка ауылында болған. 1951 жылы Новочеркасск облысының Қара-Адыр станциясындағы елді мекен облыс құрамына өтті. 1952 жылы - Ақмола облысының Елизаветград ауылдық кеңесі, ал 1954 жылы - Калинин облысынан Новороменка, Камышенка және Ткачевка ауылдары.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1956 жылғы 30 шілдедегі жарлығымен Шортандинский және Заря кеңшарларына қызмет ететін Новоселовский ауылдық кеңесі құрылды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1963 жылғы 2 қаңтардағы жарлығымен Шортанды ауданы таратылды. Андреевский, Новокубанский, Петровский, Пригородный, Раевский, Казциковский, Новоселовский ауылдық кеңестері мен Шортандинский ауылдық кеңесінің аумағы Алексеев ауданына, Ждановский ауылдық кеңесі Целиноград ауданына өтті. Жоғарғы Кеңестің 1963 жылғы 10 қаңтардағы қаулысымен Жолымбет ауылдық кеңесі аумағында Жолымбет индустриялық аймағы құрылды, оның құрамына Жолымбеттен басқа жұмысшылар поселкелері Ақ-Бейіт, Ақ-Су, Бөгенбай және Бестөбе кірді. 1964 жылы 31 желтоқсанда бұл аймақ жойылып, Жолымбет ауылдық кеңесінің аумағы Алексеев ауданына берілді. 1966 жылы 31 қаңтарда Шортанды облысы қайтадан қалпына келтірілді. Оның құрамына Андреевский, Казциковский, Новокубанский, Новоселовский, Петровский, Пригородный, Раевский ауылдық кеңестері, Алексеевский ауданының Жолымбетский және Шортандинский ауылдық кеңестері, Целиноград ауданының Елизаветинский және Ждановский ауылдық кеңестері кірді.
Алтай - ауыл. Шортанды ауданында. Ру-тайпа атына байланысты қойылған атау.
Барышевка - ауыл. Шортанды ауданында. Кірме топоним.
Белое озеро - ауыл. Шортанды ауданында.
Елизаветинка - ауыл. Шортанды ауданында, Шортанды кентінен оңтүстік- шығысқа қарай 30 км жерде орналасқан. Іргесі 1898ж. қаланып, 1961 жылдан С. Сейфуллин атындағы астық кеңшарының орталығы болып келді .
Ақтас - қоныс. Қалқұтан өзенінің сол жағалауында, Шортанды ауданында.
Ақтас - қоныс. Сілеті өзенінің жоғары ағысының оң жағалауында, Шортанды ауданында.
Аққұдық - қоныс. Сілеті өзенінің жоғары ағысының оң жағалауында, Шортанды ауданында.
Аққұдық - қоныс. Есіл және Қалқұтан өзенінің, Шортанды ауданында.
Дамчатый бор - қоныс. Талқара өзенінің сол жағалауында, Шортанды ауданында.
Братская балка - қоныс. Сарықамыс өзенінің оң жағалауында, Ключи ауылының солтүстігінде, Шортанды ауданында. Кірме топоним. Туысқан сайы деген мағынадағы атау.
Волчий колок - қоныс . Қалқұтан өзенінің орта ағысының оң жағалауында, Шортанды ауданында.
Бестөбе - қоныс. Ащылыайрык өзенінің оң жағалауында, Ақкөл, Ерейментау, Шортанды ауданының шекарасында.
Облыстық газет 1951 жылдың қазан айынан бастап шыға бастады. Тың және тыңайған жерлерді игеру аймақ тарихындағы маңызды кезең болды. 1954-1958 жылдар аралығында 114000 гектардан астам жаңа жер өсірілді. 2 тың совхоздар ұйымдастырды Шортандинский және Заря (соңғысы кейін Целиноград облысына берілді). Дәнді дақылдардың егіс алқабы екі еседен астам көбейіп, 1958 жылы 169,600 га құрады.

1.3 Геологиялық-геоморфологиялық құрылым және кен орындары мен пайдалы қазба атаулары

Интрузиялық жыныстар геологиялық құрылымдарда, вулкандық белдеулерде, терең жарылыстар бойында белгілі заңдылықпен орналасқан. Гипербазиттер мен базиттер негізінен протерозой, каледон құрылымдарында терең жарылыстарды бойлай біткен белдеулер, ұсақ массивтер тобы, жеке интрузиялар түрінде кездеседі. Мұнда алтын қорының, құрылыс және әрлеу тастарының, кварцтық құмдардың, кірпіштік саздардың пайдалы қазбалардың қоры бар.
Пайдалы қазбалар. Аймақтағы пайдалы қазбалардың ішінде әртүрлі құрылыс материалдары, алтын мен көмірдің өндірістік кен орындары басым. Екеуі де Жолымбет ауылының маңында орналасқан. Сапасы төмен көмірлер, күл. Аудандағы құрылыс материалдары кірпіш шикізатымен, құмдармен ұсынылған. Облыс орталығынан 2,5-6,3 км қашықтықта орналасқан Шортандинское гранит кен орны аймақтық маңызы бар. Аймақта алтын мен құрамында алтын бар кенді өндіруге және өңдеуге арналған Жолымбет ірі шахтасы бар. Аймақтың жалпы өндірісінде алтын өндірісінің едәуір бөлігі облысқа тиесілі. Аймақта пайдалы қазбалар кен орындарының болуы құрылыс материалдары өндірісінің дамуын анықтайды. Аудандағы құрылыс материалдары шикі кірпіш пен құммен ұсынылған. Колутон өзені аймағында құрылыс құмдары бар. Кірпіш шикізатының кен орындары, 75 кірпіш маркасы Новокубанка және Шортандыда.
Жолымбет - Шортанды аудандағы кент, Нұр-Сұлтан қаласынан солтүстікке карай 120 км жерде, Ащылыайрык өзенінің оң жағасында орналасқан. Іргесі 1932 жылы алтын кенінің ашылуына байланысты қаланған.
Жолымбет алтын кені - Нұр-Сұлтан қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 65 км жерде орналасқан кен орны. 1932жылы ежелгі кен қазбалардың ізімен ашылып, 1933 жылдан кен өндіріліп келеді. Кен терең жарылымдармен тілінген және Степняк кешенінің интрузиялары енген төменгі жыныстарында орналасқан. Өндірістік маңызы бар кен түзілімдері интрузия денелерінде шоғырланған. Олардың таралу тереңдігі 1600-1700 м. Негізгі кен минералдары: пирит, пиротин, халькопирит галенит, алтын. Қосымша кен материалдары- марказит, сфалерит, арсенопирит, висмутин, шеелит, молибденит, борнит, т.б. Алтынның морфогенетикалық үш түрі анықталған: пириттегі ұсақ дисперсті субмикроскопиялық алтын; пириттің шоғырлануына байланысты түзілген желіше пішіндес саф алтын; метасоматик. өзгеріске ұшырамаған кварц желілеріндегі алтын. Кентас құрамында, сондай-ақ, шашыранды индий, кадмий және таллий бар. Кентас құрамындағы алтынның орташа мөлшері 6,6 гт. Кен орыныннан барлығы 110 т-дан артық алтын өндірілген. Кен орыннан "Қазақалтын" АҚ құрамындағы Жолымбет кеніші алтын өндіруде.
Бұл жер Керей руынан шыққан, осы жерге иелік еткен, өзінің ұлдарымен бірге тұрған үлкен жанұяның отағасы, құрметті ақсақалдың атымен Жолымбет деп аталған. Жолымбет ақсақалдың шөбересінің пікірінше атасы 98 ыл өмір сүрген. Осы жерді алғаш зерттеушілер геологиялық есепте қателік жіберген және жаңа жер Долымбет, кен орыны Джолымбет және кент те Джолымбет деп аталған, бұлардың бәрі бір жердің атауы болып табылады. Джолымбет кен орынындағы алғашқы жұмыстар 1933 жылы басталған. 1934 жылға қарай Джолымбет өзінің шахталарымен, алғашқы тұрғылықты үйлерімен, мектеп, контор және кадрларымен алтын өндіруші кәсіпорын ретінде құрылып үлгерген. Алғашқы директоры ретінде Бутков тағайындалған. 1938 жылы Қазалтын кәсіпорыны, 60 жылдары оның негізгі кен орындарымен комбинат құрылған. Қазіргі уақытты Қазақстандағы ірі кен орындарының бірі болып табылады. https:kzref.orgshortandi-audanin i-memlekettik-arhivi-shortandi-auda nini-2017.html [ Ақмола Энциклопедиясы 2009.]

1.4 Қазіргі кездегі топонимикалық зерттеулер мен ұсыныстар

Жер атаулары - зерттеушілер үшін білім көзі. Топонимика ғылымы кез-келген аумақтың, қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи жағдайлары мен табиғи ресурстарын зерттеуде маңызды қолданбалы сипатқа ие . Бұл мәселелерді шешу үшін географиялық атауларды ұсынуға себеп болған тарихи оқиғаларды, атаулардың мағынасын және алынған географиялық ақпаратты ескеру маңызды.
Түріктердің географиялық терминдері мен атауларына семантикалық талдау жасаған алғашқы ғалымдардың бірі 11 ғасырда болды. М.Қашқари өмір сүрген. Ғалымның Дивани лұғат-ат-түрік (Түрік сөздігінің жинағы) еңбегін Қазақстандағы кейбір тарихи атаулардың мағынасын талдауда басшылыққа алуға болады. Бұл жұмысты қазақ тіліне А.Егеубаев түрік өркениетінің алтын кілті деп атады.
Сөздік құрамындағы терминдер мен тарихи атаулар, оларға берілген ұғымдар өздерінің жан-жақтылығымен көз тартады. Бұл жұмыста Сырдария, Сайрам, Сығанақ, Қарнак, Фараб, Қарашық атаулары туралы мәліметтер бар. Кейбір сөздер мен терминдердің мағыналарын түсіндіру (ол, ой, окуз, ашак, озук, құрт, тан, татыр, чал және т.б.) этимологиясы түсініксіз атауларды талдауға негіз болады деп ойлаймыз. аймақ. Мысалы, шығармада өлді деген сөз дымқыл, дымқыл, жас дегенді білдіреді, бірақ оғыз халқы бұл сөзді білмейді.
Мағынасы әлі белгісіз және әр түрлі гипотезалар тудыратын чал сөзінің (қазақша айтылуы - шал) аймақ пен оған жақын аумақтарда көптеген атаулары бар: Шал, Шалдар, Шалғия, Шалкөде, Шалранг және басқалар. Э.Қойшыбаев А.Н.Бернштамның зерттеулеріне сүйене отырып, бұл атауларды түрік тіліндегі шал чал жал фонетикалық өзгерістері ретінде қарастырады. Шын мәнінде, қазақ тілінде жалдау термині өзгерген жоқ және көптеген атауларда өзгеріссіз қалды. Сал ауруына шалдыққан атаулардың оңтүстік өңірде шоғырланғандығын ескерсек, бұл атаулардың этимологиясы мен семантикасына басқа қырынан қарау керек сияқты. М.Қашқари сөздігінде шал сөзі ала, ғалым атап өткендей, шал қой - ала қой дегенді білдіреді. Осы тұрғыдан алғанда, жоғарыдағы атаулар ежелгі түрік предикатының қатысуымен жасалған деп айтуға болады.
Топонимдерді зерттеу мәселесі 19 ғасырдың 30-жылдарынан басталады. Географиялық қоғамның этнография бөлімінің меңгерушісі, белгілі сыншы және этнограф Н.И. Наежнин топонимдерді зерттеуге көңіл бөлді. Орыс географиялық қоғамы сурет салуға арналған үлкен кітапты зерттеді. 19 ғасырдың екінші жартысындағы топонимикалық зерттеулер этимологиялық талдауға, географиялық атауларды жинауға және орыс топонимдерінің транскрипциясына арналды. П.П. Семёнов Тянь-Шанский, Г.Н.Потанин, В.В.Сапожников, А.Н.Весонов, В.Ф.Шанин және басқалар. Ғалымдар мен саяхатшылар жер аттарын жинап қана қоймай, олардың этимологиясы туралы да пікірлер айтты. Проф. Ю.М. басшылығымен Шокальский орыс географиялық қоғамында географиялық атауларды жазу үшін транскрипциялық комиссия құрылды. Жақында географиялық атаулардың этимологиялық сөздіктері пайда бола бастады. Олардың ішінде В.Я.Турусман, Г.Ф.Ган, Е.М.Житков, А.Н.Сергеев, А.Орлов, А.А.Ивановский сөздіктері бар. Қазан төңкерісіне дейін топонимикаға қатысты бірқатар еңбектер жазылып, көптеген материалдар жинақталды. Алайда, революцияға дейінгі география мен тарихты этимологиялық тұрғыдан талдауда лингвистикалық факторларға назар аудармауға байланысты кейбір кемшіліктер болды. Топонимикалық зерттеулер жүйелі болған жоқ. Көбінесе әртүрлі ғалымдардың еңбектерінде жол жай айтылады. Алайда, революцияға дейінгі топонимдер жинағында қолданудың көптеген құнды жақтары бар екенін ескеру қажет.
ХХ ғасырдың бірінші жартысында көрнекті географ, академик Л.С. Берг өз еңбектерінде танымал географиялық терминдер мен жер-су атауларын жинау, жіктеу, зерттеу және қолданудың география мүддесіне маңыздылығын атап өтті. Ол былай деп жазды: Тұрақты жергілікті халықты және халық сияқты үлкен ұжымның шығармашылық өнімін ғасырлар бойы бақылау нәтижесінде халықтық терминдер, әсіресе филологтар мен географтардың терминдері өте мұқият қарастырылуға лайық. Автор кейінірек әр түрлі топонимикалық жүйелер мысалдары арқылы зерттелген терминдердің мағыналық ауысуы құбылысына бірінші болып назар аударды. Географиялық зерттеулердің топонимикалық бағытының қалыптасуы мен дамуындағы маңызды кезең көрнекті ғалым-географ В.П.Семенов-Тян-Шанскийдің еңбектері болды.
Қазақстандағы топонимика ғылымы ХХ ғасырдың 40-жылдарының аяғында дами бастады. Топонимиканың қалыптасуы мен дамуы туралы жеке мақалалар, сөздіктер мен монографиялар жарық көрді. Олардың ішінде Қазақстандағы топонимиканың теориялық мәселелеріне арналған А. Абдрахманов, Г.К. Географиялық терминдер мен атауларды зерттеудің географиялық бағытын дамытқан Қоңқашпаев, географиялық ғылымдардағы топонимиканың орнын көрсеткен А. Топонимиканың теориялық мәселелерін талдауда Маракуевтің еңбектері ерекше орын алады, географ Э.М. Мурзаев, түркі тілдес топонимдерге ерекше назар аударды.
Топонимика (грек. Топос-жер, орын және ономо. Онима-аты, аты) - шығу тегі мен шығу тегі (этимология), мағынасы, құрылымының дамуы, таралу аймағы, қазіргі жағдайы, грамматикасы, ономастиканың фонетикасы. басқа тілдегі форманы, емлені және презентацияны зерттейтін компонент Топонимика география, тарих, лингвистика, этнология мәліметтерімен бірге дамиды. Кез-келген аумақтың географиялық атауларының жиынтығы - жердің жер атаулары.
Жер атауларын мөлшеріне қарай макротопонимдерге (жоталар, үлкен ойпаттар, мұхиттар және т.б.), мезотонимдерге (жекелеген таулар, теңіздер және т.б.), микротопонимдерге (көлдер, бұлақтар, құдықтар, қоныстар және т.б.) бөлуге болады. зерттелетін географиялық объектілердің мөлшері ...). Шығу тегі бойынша ол энтоним және экзоним деп бөлінеді. Біріншісі - жергілікті тұрғындардың тұрғылықты жерінің географиялық ерекшеліктеріне сәйкес қойған атаулары; екіншісі - отарлаушылар немесе бөгде адамдар берген атау. Топонимдердің, әсіресе эндонимдердің басты ерекшелігі - олардың тұрақтылығы, сондықтан мұндай атаулар адамзаттың тарихы, мәдениеті және тілі туралы ақпарат береді.
Қазақстанда кең таралған жер атауларының бірі - жануарлар топонимдері. Оларға жабайы және үй жануарлары жатады. Қазақстан топонимдерінде жануарларға байланысты көптеген атаулар болуы кездейсоқ емес. Өйткені, аң аулау ежелгі адамдардың жәдігері ретінде Қазақстанда жануарлар етінің бар екендігін дәлелдейтін құбылысқа айналды. Кейінірек аң аулау негізгі нысанаға айналды және дәстүрге айналды. Бұл туралы ауылшаруашылық ғылымдарының кандидаты Н.И. Баяндин. Бұл атаулардың барлығы кездейсоқ, олар қазақ халқының тарихымен, олардың көшпелі өмір салтымен, мал өсіру бағыттарымен байланысты.
Лингвистер тобы Қазақстандағы топонимиканың дамуына үлкен үлес қосты. Профессор Т.Жанұзақов қазақ топонимдерінің этимологиясын, жасалу тәсілдерін, құрамы мен құрылымдық формаларын зерттеді. Оның Қазақ ономастикасының эскизі (1982) жұмысы топонимиканы зерттеуге айтарлықтай үлес қосты. Ғалымның басшылығымен Жезқазған және Ақмола облыстарының географиялық атауларының 2 сөздігі құрастырылды. Жетісу топонимдерін зерттеген Е. Қойшыбаев сонымен қатар Қазақстандағы топонимика мен терминологияның дамуына үлес қосты. Ғалым Қазақстандағы топонимдердің қысқаша түсіндірме сөздігін құрастырды. Қазақстан топонимикасына қатысты тағы бір елеулі еңбек - Павлодар облысының гидронимдерін В.Н. Попованың бірқатар еңбектерін атап өткен жөн.
Қазақстан топонимдерінің қазіргі құрамын және ескі нұсқаларында кездесетін түрлерін, тарихи деректерге сүйене отырып, олардың өмір сүруін дәлелдеу үшін Қазақстан халықтары туралы материалдарды пайдалана отырып анықтаңыз, сонымен қатар басқа түркі және қазақ тайпаларының топонимдерін ежелгі заманнан бастап қазіргі заманғы мемлекеттілікке дейінгі қазақ халқы жұмыстың негізгі міндеттерінің бірі болып ғылыми зерттеулерді байланыстыру табылады. Қазақстандағы жер атауларының шығу тарихы тек ғасырда ғана емес, сонымен бірге ежелгі дәуірде де тамырлас. XV-XVI ғасырларда қазақ халқы қалыптасқанға дейін Қазақстан территориясында қазақ тайпалары өмір сүрді. Олардың тілі басқа түркі тайпаларының тілі сияқты бір-бірімен тығыз байланысты болды. Сонымен, 15-16 ғасырлар топонимдері туралы айта отырып, топонимикалық құрылыстардың жалпы түркі тілдерімен байланыстыра отырып, осылайша 15-16 ғасырлар топонимдерінің түркі тілдері тобының топонимдерімен байланысын зерттейміз.
Қазақстанда жер-су атауларын жасау бөлек қарастырылмайды, егер ол қазақ тілінің шығу, қалыптасу және даму дәуірлерімен тығыз байланыста қарастырылса ғана, топонимдерді тарих тұрғысынан зерттеу қазақ тілінің тарихы үшін азды-көпті пайдалы.
Қазіргі кезде географтар Қазақстанда топонимикалық зерттеулермен де айналысады. Жалпы мәселелерден басқа, аймақтық топонимиканың арнайы зерттелуі зерттеле бастады. Аймақтық топонимиканың дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдардың бірі А.Ю. Маканова. Оның Ақмола облысының географиялық объектілерін зерттеуге бағытталған ғылыми мақалалары мен зерттеу еңбектері физикалық-географиялық тұрғыдан топонимдердің қалыптасуын анықтауда маңызды ғылыми-әдістемелік рөл атқарады.

http:ru.encyclopedia.kzindex.php %D0%A8%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0% BD%D0%B4%D1%8B_(%D0%A8%D0%BE%D1%80% D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%BD %D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0% B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD)

http:map.akmol.kzcontentshorand y

2 Географиялық орта мен табиғат жағдайларының жер-су атауларындағы бейнелену дәрежесі

2.1 Географиялық атауларда жер бедері ойпатының көрініс табуы

Қазақстанның геоморфологиялық сызбасы бойынша Шортанды ауданы Орталық Қазақстанның төмен шоқылы маңайында орналасқан. Осы аудан рельефі құрғақ және дымқыл кезеңнің кезектесу жағдайынан, климаттың ұзақ континентальдығы нәтижесінен туынды. Рельеф ортақ түрлерін шығарсақ, аудан аумағын бірнеше геоморфологиялық ауданға бөлуге болады:
1.Солтүстік-батыс шоқылы жазықты геоморфологиялық аудан (Пригородный совхозының бөлігі , Подлесный).
2.Колутон және Талқара өзенінің жайылымдары.
3.Оңтүстік- шығыс еңіс төбелі геоморфологиялық аудан.
4.Орталық шоқылы-батыстық аудан (КазЦИК атындағы совхоз бөлігі, С.сейфуллин атындағы совхоз).
5.Жоталы, сайлар мен қырқалар (Шортанды совхоз бөлігі).
6.Оңтүстік-шығыс, толқынды - батыс жотасы (Жолымбет).

1. Солтүстік-батыс геоморфологиялық аймақ шоқылы рельефпен ұсынылған. Бұл аймақ Колутон өзенінің солтүстігінде орналасқан. Бұл жер шоқылы таулар мен аласа төбелерден тұрады. Төбелер арасындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.