Қаржылық есептілікті талдау әдістемелері
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
Есеп және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
қаржылық есеп 2
(пән атауы)
IAS 1 - Қаржылық есептілікті ұсыну
(курстық жұмыстың тақырыбы)
Студент
Мускенова Диана
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
Топ
5B050800
___________________
(шифр)
(күні)
Жетекшінің
рұқсат беруі
Жабытай Баян
___________________
(жетекші)
(қолы)
Комиссия мүшелері
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
________________
(баға)
Нұр-Сұлтан, 2020
Мазмұны
Кipicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Қаржылық есептілікті талдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...6
1.1 Қаржылық есептілікті құрудың тұжырымдамалық негіздері және есептілік нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қаржылық есептілікті талдау әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Шетел тәжірибесіндегі қаржылық есептілігін талдаудың ерекшеліктері...14
2 IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1 ХҚЕС-ті Қазақстанда қолдану тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 ХҚЕС (IAS)1 стандарты бойынша жалпы ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 IAS 1 ХҚЕС есептілікті жасаудың пәндік аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 IAS 1 Қаржылық есептілікті ұсыну стандартына сәйкес қаржылық есептіліктің құрамдас бөліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кipicпe
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2018 жылғы 11 қарашадағы Нұрлы жол - болашаққа бастар жол Жолдауында былай деді: Шағын және орта бизнесті, сондай-ақ, ірі кәсіпкерлікті жеңілдікпен несиелеуге қосымша 100 миллиард теңге бөлу қажет. Бұл тамақ және химия өнеркәсібіндегі, машина жасаудағы, сондай-ақ, қызмет көрсетулер саласындағы жобаларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді [1].
Жоғарыда елбасы айтып өткендей, кәсіпкерлік жаңа экономикалық бағыттың қозғаушы күші болғандықтан, осы кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттыру, яғни пайдалылық көрсеткіштерін арттыру бүгінгі күні өзекті мәселе болып табылады.
Нарық тетігінің өміршеңдігі мен тиімділігі, экономиканың көп жылдық тәжірибесінде дәлелденгендей, экономика тепе-тендігінің қамтамасыз етілуіне, қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарының тиімді пайдалануына, тұтынушылардың сұраныстарын қанағаттандырып, ғылыми техникалық прогрестің жетістіктеріне жауап бере алатындығына байланысты болып келеді. Бүгінгі таңда кәсіпорын дербес тауар өндіретін, экономикалық кеңістігі шектелмеген, бірақ өзгермелі экономикалық орта жағдайына бейімделе отырып, жұмысын қатесіз жасауға байланыстырылған шаруашылық етудің негізгі объектісі болып табылады.
Қазіргі экономикада кәсіпорындарды сұраныстарды қанағаттандыруға, нақты тұтынушылардың сұраныстарын қанағаттандыруға және де кәсіпорынның дамуына табыс әкелетін және сұранысқа ие өнімдерді шығаруға бағдарлайды. Пайда пен рентабельділік көрсеткіштері кәсіпорынның шаруашылық және қаржылық қызметін бағалауға маңызды болып табылады. Олар іскерлік беделінің және қаржылық тиімділігінің деңгейін сипаттайды. Табысқа байланысты кәсіпорынға салынған активтердің пайдалылығының деңгейі анықталады.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қызметінің тиімділігі болып табылады. Ол ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы Президентінің халыққа арнаған барлық жолдауында ел экономикасын көтеру, соның ішінде кәсіпкерліктің белсенділігін арттыру қажеттілігін атап өтіп жүр.
Үкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бәсеке қабілеттілігін қолдауға бағытталған нақты бағдарламалар қабылдауы қажет. Жеке меншік бизнесті қолдаудың және оның тауарлар мен қызметін әлемдік нарықтарға жылжытатын мамандандырылған құрылымдар болуы шарт, мұндай ұйымдардың әлемдік тәжірибесін зерделеп, оны еліміздің жағдайына бейімдеуіміз қажет. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық орнын иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Кәсіпорынның табыстылығын басқару, бағалау, объективті, ғылыми негізделген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.
Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық талдау мәселесі аз зерттелген, сондықтан оның прогрессивті әдістері әзірше бізде ойдағыдай қолданыс таба алмай отыр. Ал бұл кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі мен экономикалық дамуына, ең ақырында еліміздің экономикалық өсуіне кері әсерін тигізеді
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі экономикалық жағдайға көшу процесі казақстандық кәсіпорындардың шаруашылық ету жағдайына көптеген өзгерістер әкелді. Бұл біздің республикамыздағы болып жатқан белгілі бір процестермен байланысты, яғни кәсіпкерлікті дамыту, жекешелендіру және т.б. процестер. Қазақстанда кәсіпорындар үшін шаруашылық жүргізу жағдайы қазіргі экономикалық жағдайға өткеннен кейін үлкен өзгерістерге әкеле отырып, кәсіпкерлікті қалыптастыру, жекешелендіру, баға өзгерісі және кәсіпорынның сыртқы экономикалық байланыстары және т.б. республикадағы болып жатқан процестерге үйрену барысында кәсіпорындардың алдына белгілі бір талап қойды.
Қазіргі экономика жағдайында табыстың мәні өте кең. Кәсіпкерлік үшін табыс шаруашылық жүргізуші қызметінің маңызды көрсеткіштердің бірі, табыс - қай жерде құнның өскендігін көрсететін сигнал, сонымен қоса табыс осы ортаны инвестициялау үшін ынталандыруды қалыптастырады. Табысты жоспарлау - қаржылық жоспарлаудың бөлігі және кәсіпорындағы қаржылық-экономикалық жұмыстың маңызды бөлігі, сондықтан кәсіпорындағы табысты дұрыс есептеу мен жоспарлауға қаржы шаруашылық қызметтің табысы тәуелді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде В.М. Радионова,
М.А. Федотова, А.И. Ковалев, Э.А. Маркаян, В.А. Андреев, И.М. Лоханина,
З.К. Золкина, О.В. Ефимова, В.Г. Артеменко, М.В. Белладир және тағы басқа Ресей ғалымдарының еңбектері пайдаланылды.
Қазақстанда мұндай тақырып Т. Тасмағанбетов, Б.Ж. Ермекбаева,
М.Ж. Арзаева, Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев және тағы басқа ғалымдардың еңбегінен көрініс тапқан.
Жұмыстың теориялық базасы болып К.Ш. Дүйсенбаевтің, Э.Т. Төлегеновтың, Ж.Г. Жұмағалиеваның, В.В.Ковалевтің, А.Д. Шереметтің, Г.В.Савицкаяның еңбектері болып табылады.
Кəсіпорындардың тұрақты дамуының теориялық жəне тəжірибелік негіздерін, оның құрылымдық аспектілерін көптеген экономист-ғалымдар зерттеген: Э.Альтман, У.Бивер, Ю.Бригхем, Л.Гапенски, Дж.К.Хорн, Б.Калласс, И.А.Бланк, В.В.Ковалев, Д.С.Моляков, Е.С.Стоянова, А.Д.Шеремет жəне отандық экономист-ғалымдар: К.Ш. Дүйсенбаев, Ө.Қ. Есқараев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева тағы басқалары.
Курстық жұмыстың мақсаты: IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді орындау қажет:
Зерттеу пәні - қаржылық жағдайын талдауда қолданбалы бағдарламалар топтамасы.
Зерттеудің әдістемелік негізін танымның қазіргі әдістері, оның ішінде жалпы ғылыми да (диалектикалық, жүйелік-құрылымдық, институционалдық өлшеу, құрылымдық-функционалдық, әлеуметтік және т.б.), арнайы да (тарихи, формальды) әдістер құрады. Сондай-ақ талдау мен синтездің, индукция мен дедукция, статистикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістердің мүмкіндігіне сүйенді.
Зерттеудің нормативтік базасын Халықаралық-құқықтық актілер, Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдары, бухгалтерлік есептің қортындылары және бухгалтерлік стандарттар құрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында өздік жүйелі талдау жүргізілді, ол негізгі ақпараттық көрсеткіштерді анықтап, кәсіпорынның табыстылығын жоспарлауын көрсетті. Кәсіпорынның табысын алу жүйелі талдау, оның табыс алуының ең маңызды жақтарын көрсете отырып, табысқа ең көп әсер еткен факторларды білу мүмкіндігі берілді.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қаржылық есептілікті талдаудың теориялық негіздері
1.1 Қаржылық есептілікті құрудың тұжырымдамалық негіздері және есептілік нысандары
Нарықтық қатынастардың дамуының қиын кезеңінде бәсекелестік күрес, экономикалық ақпараттарды өңдеуді компьютеризациялау, салық жүйесіндегі үздіксіз өзгерістер т.б. факторлардың әсері күннен күнге жоғарылап келеді. Осындай жағдайда кәсіпорын басшылығының алдында кәсіпорынды алдыңғы кезеңде басқару және оның қызметінің тиімділігін арттыруда көптеген сұрақтар туындайды.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдан бастап өзінің бухгалтерлік жүйесін әлемнің дамыған мемлекеттері қолданатын ҚЕХС-на сәйкес қалыптастыру жолында!
Қазақстан Республикасында қаржылық есепті ұсыну және дайындауды жақын болашақта шаруашылық етуші субъектілер ҚЕХС-ға сәйкес жүргізеді.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары (International Finansial Reporting Standards - IFRS немесе International Accounting Standards - IAS) немесе МСФО, қаржылық есеп берудің халықаралық деңгейде қабылданған формалары болып табылады. Жаңа стандарттар бойынша қаржылық есептілік кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижесі, қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді. Осы мақсатқа жету үшін қаржылық есептілік ұйымның келесі көрсеткіштері жайында ақпарат беруі тиіс:
− активтер;
− міндеттемелер;
− меншікті капитал;
− негізгі және негізгі емес қызметтен түсетін табыстар мен шығындар туралы есебі;
− ақша қаражаттары қозғалысы;
− меншікті капиталдағы өзгерістер.
Осы көрсетілген есептілікке сәйкес кәсіпорынның қаржылық жағдайына нақты талдау жасауға болады. Себебі Балабановтың пікірінше қаржылық талдау кәсіпорынның қаржылық шаруашылық үрдістері және оның қызметінің соңғы нәтижесі туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді.2 Соңғы үш жыл мерзімінде Қазақстан Республикасы толығымен ХҚЕС-ке көшу шараларын жүргізуде. ҚЕХС анықтайды:
− қаржылық есептің мақсатын;
− қаржылық есепті ұйымдастыру және ұсыну принциптерін;
− қаржылық есептің объектілерін;
− қаржылық есептің формасын және мазмұнын;
Қаржылық есеп беру-бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы шаруашылық қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған көрсеткіштер жүйесі. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін жиынтық деректер, кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері көрсетіледі.
Кәсіпорынның қаржылық есептілігі ұйымның қаржылық жағдайы туралы есепті тәуелсіз әрі нақты ұйымдастырылуы тиіс. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы ресурстардың қолда барын, орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын кешенді түсінік. Есеп беру кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнын, шашыратылған құралдардың яғни негізгі және өзге де айналымнан тыс құнын, ұтқыр айналым құралдардың, материалдық айналым құралдарының құнын, кәсіпорынның меншікті қаражаттарының, қарыз қаражаттарының мөлшерін анықтауға мүмкіндік береді.
Қаржы есептiлiгi сондай-ақ ұйым басшылығына сенiп тапсырылған ресурстарды басқару нәтижелерiн де көрсетедi. Қаржылық есептілік тұтынушылар үшін тиімді болуы керек және ол компанияның өткен кезеңдегі жеке қаржылық есебінің, сонымен қатар өзге компаниялардың қаржылық есептілігімен сәйкестендіруде қолжетімді болуы керек.
Қаржылық есептіліктің айқындылығы келесі қағидаларды қажет етеді:
− ХҚЕС-ке сәйкес крийтерилер бойынша операциялар мен өзге құбылыстардың нақты мінездемесі болу керек;
− есептік саясатты таңдай және қолдану ХҚЕС 8 Есептік саясат, есептік бағалаулардағы өзгерістер және қателер сәйкес жүргізілу керек;
− есептік саясатты қоса алғанда ақпаратпен қамтамасыз ету нақты әрі түсінікті болу керек;
− егер ХҚЕС мағынасын аша алмаған баптар болса, қосымша ақпарат беру.
Ақпарат нақты әрі түсінікті болады, егер есеп беру толығымен халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес келсе.
Бұл есеп формаларымен бірге қаржылық есепке түсіндірме хат тіркеледі. Сонымен бiрге, iшкi қаржылық талдау өндiрiстiң техникалық, технологиялық ақпараттарын; бастапқы және аналитикалық бухгалтерлiк есеп мәлiметтерiн пайдалана алады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты - ақпаратты пайдаланушыларды заңды тұлғаның қаржылық жағдайы, оның қызмет нәтижесi мен есептi кезең аралығында қаржылық жағдайында болған өзгерiстер туралы пайдалы, мәндi, әрi шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есеп ақпаратты пайдаланушыларды инвестициялық және несие беру шешiмдерiн қабылдауға қажеттi ақпаратпен қамтамасыз еткенiмен, экономикалық шешiмдер қабылдау үшiн қажеттi барлық ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды. Себебi коммерциялық құпиялылықты сақтау туралы заң сыртқы пайдаланушылар алуы тиiс қаржылық ақпарат көлемiн шектейдi.
Кәсіпорынның қаржылық есебін пайдаланушылар ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Сыртқы пайдаланушылар:
− акционерлер;
− кредиторлар;
− инвесторлар;
− тұтынушылар;
− өндірушілер;
− серіктестер;
− мемлекеттік салық органы.
Ішкі пайдаланушылар:
− кәсіпорын басшылығы;
− әкімшілік басқару персоналы және ведомстволық бөлімше қызметкерлері.
Осыған орай ақпаратты пайдаланушылар қаржылық есептi негiзгi ақпарат көзi ретiнде қабылдауы тиiс. Ендi осы есеп түрлерiне тоқталсақ:
Бухгалтерлiк баланс кәсiпорынның қаржылық жағдайын жыл басы мен жыл соңына бейнелейдi. Ол субъектiнiң мүлiктiк жағдайын көрсетедi, оның мәлiметтерiн iшкi және сыртқы ақпаратты пайдаланушылар қолданады.
Баланс мәлiметтерi негiзiнде сыртқы пайдаланушылар осы кәсiпорынмен серiктес болу не болмауды негiздейдi, өз салымдарының тәуекелiн анықтайды, субъектiнiң құнды қағаздарын сатып алу не алмау туралы шешiмдер қабылдайды, т.б. Осы себептi кейде қаржылық талдауды балансты талдау деп те атайды.
Баланс міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететiн жекелеген баптарды қамтуға тиiс:
-жеке меншік, үйлер мен жабдықтар;
-инвестициялық жылжымайтын мүлік;
-материалдық емес активтер;
-қаржы активтері;
-қатысу әдiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;
-биологиялық активтер;
-босалқылар;
-сауда және басқа дебиторлық берешек;
-ақша қаражаттар және ақша қаражаттарының эквиваленттері;
- 5 (IFRS) Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген барлық активтер және сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерді қоса;
- сауда және басқа төлемдер;
-азық-түлік тауарлары;
-қаржы міндеттемелері ((j) және (k) тармақтарында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
- 12 Пайдаға салынатын салықтар (IAS) ХҚЕС-ында белгілендей ағымдағы салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;
- 12 (IAS) ХҚЕС-ында белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;
- 5 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерде көрсетілген міндеттемелер;
- үлес ішінде ұсынылған, бақыланбайтын пайыздар, және
- бас ұйымның иелеріне тән шығарылған капитал және резервтер.
Баланстың өзiнде, немесе ескертулерде ұсынылуға тиiстi ақпарат Ұйым баланста немесе оған ескертулерде ұйымның операцияларына сәйкес келетіндей етіп сыныпталып ұсынылған желiлiк баптардың әрқайсысының бұдан кейінгі шағын топтарын ашып көрсетуге міндетті. Ішкi топтарды бөлшектеу деңгейі Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына және тиісті сомалардың мөлшерiне, сипатына және мақсатына байланысты болады. Ішкі топтарға бөлудің тиісті негізі туралы шешім қабылдаған кезде 72-тармақта келтірілген факторлар да ескеріледі. Әрбiр бап үшiн ашып көрсетулер бір-бірінен өзгеше болады, мысалы:
- жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектілері 16 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес топтарға бөлінеді;
- дебиторлық берешек сатып алушылар мен тапсырысшылардың берешегiне, байланысты тараптардың берешегiне, алдын-ала төлемдерге және басқа сомаларға бөлiнедi;
- босалқылар 2 Босалқылар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес тауарлар, өндiрiстiк жеткiзулер, материалдар, аяқталмаған өндiрiс және дайын өнiм сияқты iшкi топтарға бөлiнедi;
- бағалау мiндеттемелерi қызметкерлерге сыйақы төлеуге шығындар бойынша бағалау мiндеттемелерiне бөлiнедi; және
- меншiктi капитал мен резервтер төленген капитал, эмиссиялық кiрiс және резервтер сияқты әртүрлi топтарға бөлiнедi.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайына жүргiзiлген талдау - кәсiпорын басшылығы осы уақыт аралығында қаржы ресурстарын қаншалықты ұтымды басқарған деген сұраққа жауап беруi тиiс. Осыған орай КҚЖ талдаудың негiзгi мақсаты (міндеттері) келесiлер:
− кәсiпорынның қаржылық жағдайына уақытында әрi объективтi баға беру, оның әлсiз жақтарын анықтау және оның пайда болу себептерiн оқу;
− активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестілікті, оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
− айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
− қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
− кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
− ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
− баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
− кәсіпорын табыстылығын бағалау;
− кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
− кәсiпорынның қаржылық жағдайын, оның төлем қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылығын жоғарылату резервтерiн iздестiру;
− қаржы ресурстарын неғұрлым тиiмдi пайдалану мен кәсiпорынның қаржылық жағдайын нығайтуға бағытталған шаралар жүйесiн дайындау;
− қаржы ресурстарын түрлiше пайдалану нұсқаларындағы қаржылық нәтиже мен қаржылық жағдайдың үлгiлерiн жобалау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Жоғарыдағы мiндеттерге қол жеткiзу үшiн кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау келесiдей кезектiлiкте жүргiзiлуi тиiс:
− кәсiпорынның мүлiктiк жағдайы мен капитал құрылымын талдау;
− капиталды пайдалану тиiмдiлiгi мен интенсивтiлiгiн талдау;
− кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабiлеттiлiгiн талдау;
− кәсiпорынның несие қабiлеттiлiгi мен банкроттылығының ықтималдылығын талдау;
− кәсiпорынның қаржылық жағдайын сауықтыру бағыттарын жобалау
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады. Қаржылық талдаудың нәтижелігі негізінен оның ақпараттық базасының жағдайы мен ұйымдастырылуынан тәуелді. Бұл ақпарат, қаржы есептiлiгiне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар, пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттарының болашақтағы қозғалысын және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседi. Ковалевтің пікірінше қаржылық талдау қаржылық сипаттағы ақпараттарды қолдану мен жинақталуы, таралуының әдіс тәсілдері немесе жолы деп түсіндіреді. К.Ш Дюсембаевтың ойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың әдістері деп оның пәні яғни шаруашылық етуші субъектінің шаруашылық қызметін зерттейтін тәсілдер мен жолдардың байланысы деп түсіндіріледі.
1.2 Қаржылық есептілікті талдау әдістемелері
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: акционерлерді, қалың жұршылықты, банктерді, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары мен үкімет органдарын кәсіпорынның жұмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайы және есепті кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесімен таныстыру үшін қаржылық газеттер мен бюлетендерге, арнайы анықтамаларды басылып шығарылатын қаржылық есеп беру. Есеп берудің екінші түрі - басқару талдауы, бұл кәсіпорын шығаратын өнімдердің жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері туралы, сондай-ақ сапасының төмендігіне немесе тауардың мөлшерден тыс шығарылып, өтпей қалуына байланысты мәліметерден тұратын қатаң құпияландырылған, басқа тұлғалар үшін жабық есеп болып табылады. Ішкі талдау басқару есебі, ал сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде жүргізіледі.
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады. Олардың ішінен алты негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады:
1) көлденең талдау;
2) тікелей талдау;
3) трендтік талдау;
4) салыстырмалы талдау;
5) факторлық талдау;
6) қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең (уақытша) талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңімен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мүмкіндік береді.
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құрылымын анықтау. Ол жалпы баланс немесе оның бөлімдері бойынша қорытынды көрсеткіштегі жеке баптардың үлес салмағын анықтауға мүмкіндік береді.
Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл деңгейінен, бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын есептеуге негізделеді. Басқаша айтқанда, трендтік талдау әрбір есеп позициясын бір қатар өткен кезеңдермен салыстыруды және трендті, яғни жеке кезеңдердің дербес ерекшеліктері мен кездейсоқ әсерлерінен тазартылған көрсеткіш динамикасының негізгі тенденциясын анықтауды көрсетеді.
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың біреуін бірлік ретінде алып, ал екіншісін бірлікке қатынасы ретінде көрсетеді. Қаржылық коэффициенттерді есептеу баланстың жеке баптарының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген. Олар кәсіпорынның қаржылық жағдайын кезекті факторлық талдау үшін алғашқы база болып табылады және де олар талдау нәтижесінде талдау жүргізушіге жасырын құбылыстарды ашуға мүмкіндік беретін екі шаманың арасындағы өзара математикалық қатынасты көрсетеді.
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс түсіндіруге байланысты болады. Бұл - қатынастарды талдаудың ең қиын аспектісі, себебі ол осы қатынастардың қалыптасуының ішкі және сыртқы факторларын білуді талап етеді, мысалы, саладағы жалпы экономикалық жағдайлар, кәсіпорын басшылығының саясаты және басқалар. Қатынасты талдау болашаққа бейімделуі тиіс. Әлдеқайда кең таралған және зерттелген көрсеткіштерге мыналар жатады: өтімділік, қаржылық тұрақтылық, табыстылық және іскерлік белсенділік.
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау - бұл фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің және цехтардың жекелеген көрсеткіштері бойынша есебінің құрама көрсеткіштерін шаруашылық ішіндегі талдау, сондай-ақ берілген фирманың көрсеткіштерін орташа салалық және орташа жалпы экономикалық мәліметтері бар бәсекелес фирмалардың көрсеткіштерімен салыстырғандағы шаруашылық аралық талдау болып табылады.
Факторлық талдау - бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде - тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол - кері (синтез) болуы мүмкін.
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық (элиминирлеу, баланстық үйлесу және тағы басқа), сондай-ақ экономикалық және математикалық статистиканың (топтау, орташа және салыстырмалы шама, графиктік және индекстік әдістер, корреляция, регрессия және тағы басқа) дәстүрлі тәсілдері қолданылады.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау алға қойылған мақсаттарға, талдаудың ақпараттық, әдістемелік, кадрлық және техникалық қамтамасыз етілуі мен мерзімдік шектеулерге байланысты 2 кезеңнен тұрады:
− қаржылық есептi экспресс-талдау
− қаржылық жағдайды терең талдау
Р.С Сейфуллиннің пікірінше қаржылық талдау кәсіпорынның оперативті және инвестициялық қызметінде қолданатын қаржы ресурстарын қолдану мен қалыптастыру үрдісіне механизмін талдау тәсілі болып табылады. Жалпы В.В Ковалевтің ойынша қаржылық талдаудың пәні бұл кәсіпорынның қаржы шаруашылық үрдістері және оның қызметінің соңғы өндірістік шаруашылық нәтижесі болып табылады.
Қаржылық жағдайды экспресс-талдаудың мақсаты -шаруашылық субъектiсiнiң қаржылық жағдайы мен даму динамикасына қарапайым, әрi көрнекi түрде баға беру.
Экспресс-талдау 3 сатыны қамтиды:
1. Дайындық кезеңі. Бұл кезеңнің мақсаты - қаржылық есеп беруді талдаудың мақсатқа сәйкестілігі туралы шешім қабылдау және қаржылық есептің талаптарға сәйкес жасалынғандығына көз жеткізу. Ол үшін қаржылық есепке берілген аудиторлық қорытындымен танысу, есеп беру формаларына техникалық сипатта (есеп формаларының болуы, оларда тиісті реквизиттер мен лауазымды тұлғалардың қолдарының болуы, баланс валютасы мен аралық жиынтықтардың қосындысы, т.б.) тексеру жүргізу қажет.
2. Қаржылық есепке алдын - ала шолу жасау. Бұл кезеңнің мақсаты - қаржылық есепке түсіндірме хатпен танысу. Ережеге сәйкес, түсіндірме хатта кәсіпорынның есеп саясаты ашып көрсетіледі. Сонымен бірге субъектінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері, оған әсер еткен негізгі факторлар, табысты бөлу бойынша шешімдер, болашақта жүзеге асырылатын экономикалық шаралар, сондай-ақ қаржылық есеп мәліметтерін пайдаланушыларды қызықтыратын басқа да ақпараттар көрініс табады. Оған қоса талдаушы кәсіпорынның салалық ерекшелігімен, нарықтағы жағдайы туралы басқа да қосымша мәліметтермен танысуы керек.
3. Қаржылық есеп көрсеткіштерін экономикалық оқу және оны талдау. Бұл кезеңнің мақсаты - кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оның қаржылық-шаруашылық қызметіне жалпылама баға беру. Бұл кезеңде кәсіпорынның қызметінің нәтижесіне әсер еткен объективті, әсіресе, субъективті факторлардың әсеріне ерекше көңіл бөлу қажет. Себебі кей жағдайларда өндірістен шеккен зиян кәсіпорын қызметінен тәуелсіз сыртқы, объективті факторлар есебінен болуы мүмкін. Сонымен бірге қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесіне тек ағымдағы кезеңдегі мәліметтер негізінде ғана емес, динамикада, өткен кезеңдер нәтижесімен немесе басқа кәсіпорындардың көрсеткіштерімен салыстырмалы баға берілуі керек.
Экспресс-талдаудың негiзгi элементi - бухгалтерлiк баланспен жұмыс iстей алу. Балансты оқу келесiлердi қамтиды:
− зерттелiп отырған кезеңдегi баланс валютасының өзгерiсiн бағалау;
− баланс валютасының өсу қарқынын өндiрiс, сату көлемi, табыс сомасының өзгеру қарқындарымен салыстыру;
− баланстың жеке бөлiмдерi, топтары мен баптары арасындағы байланысты оқу;
−баланстың жеке бөлiмдерi мен жеке баптардың өзгеру сипатын талдау.
Балансты оқу баланс валютасының өзгерiсiн анықтаудан басталады (қаржылық есеп формаларына қараңыз):
Баланс валютасының өсуi субъектiнiң өндiрiстiк мүмкiншiлiгiнiң өсуiн көрсетедi және оң бағаланады. Сонымен бiрге экспресс-талдау жеке баптардың өзгерiсiн оқуды талап етедi. Баланс активiнде ақша қаражаттарының, қаржылық салымдардың, негiзгi қорлар құнының өсуi оң бағаланса, пассивте 1-бөлiмнiң, әсiресе, бөлiнбеген табыс бабының сомасының өсуi оң бағаланады.
Егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе, онда баланста келесiдей қатынастар сақталуы тиiс:
Активтiң 1-бөлiмiнiң жиынтығы пассивтiң 1-бөлiмiнiң жиынтығынан аз немесе меншiктi капитал сомасы ұзақ мерзiмдi активтер сомасынан көп болуы тиiс. Бұл байланыстың экономикалық мазмұны келесiдей: егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе , онда оның меншiктi капиталы толығымен ұзақ мерзiмдi активтерге ғана емес, бiр бөлiгi меншiктi айналыс қаражаттарына жұмсалуы тиiс.
Ағымдық активтер сомасы ағымдық мiндеттемелер сомасынан көп болуы тиiс. Бұл теңсiздiк бiрiншi теңсiздiкпен байланысты. Яғни , егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе, онда оның айналыс қаражаттарының бiр бөлiгi меншiктi капитал есебiнен қаржыландырылуы тиiс. Басқаша айтсақ, кәсіпорын ағымдық міндеттемелерін бірден толықтай өтеген жағдайдың өзінде, оның айналысында меншікті айналыс қаражаты қалуы керек.
Қаржылық жағдайға экспресс-талдау жүргiзу негiзiнде кәсiпорынның қаржылық жағдайына одан әрi терең талдау жасаудың қажеттiлiгi не негiзсiздiгi анықталады. Дегенмен, соңғы қорытынды қаржылық жағдайға терең, жан-жақты талдау жүргiзiлгеннен кейiн берiлуi тиiс.
Қаржылық жағдайға экспресс-талдау барысында көңіл аударылуы тиіс негізгі көрсеткіштерді келесідей топтастыруға болады (1 -кесте ).
Кесте 1 - Қаржылық жағдайды экспресс-талдау үшін аналитикалық көрсеткіштер жүйесі
Талдау бағыты
Көрсеткіштер
Субъектінің экономикалық потенциалын бағалау
Мүліктік жағдайды бағалау
активтердің жалпы құны (баланс валютасы)
өндірістік мүлік құны
негізгі қорлар құны, олардың активтегі үлесі, олардың жағдайы
Қаржылық жағдайды бағалау
меншікті капиталдың жиынтық капиталдағы үлесі
меншікті және заемдық қаражаттардың қатынасы
өтімділік көрсеткіштері
ағымдық активтердегі меншікті айналыс қаражатының үлесі
Осал баптардың болуы
жабылмаған зиян
қамтамасыз етілмеген несие
ұзартылған салықтар, кредиторлық берешек
Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесін бағалау
Табыстылықты бағалау
жалпы табыс, негізгі қызметтен табыс, негізгі емес қызметтен табыс, таза табыс, бөлінбеген табыс
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштері мен іскерлік белсенділікті бағалау
активтердің, меншікті капиталдың табыстылығы
активтердің, меншікті капиталдың, айналыс капиталының айналымдылығы
еңбек өнімділігі
қор қайтарымы, қор сыйымдылығы
Материал қайтарымы,
материал сыйымдылығы
Кәсіпорынның қаржы жағдайын ұзақ және қысқа мерзімді бағалауға болады. Қысқа мерзімді бағалау өлшемдері - кәсіпорынның өтімділігі мен төлеу қабілеттігі. Кәсіпорынның ұзақ мерзімді бағалауы келешекке арналған бағытта қаражат көздерінің құрылымымен, кәсіпорынның сыртқы инвесторлар мен кредиторлардан тәуелсіздік деңгейімен анықталады. Сонымен И.Т Балабановтың пікірінше қаржылық талдау бұл кәсіпорынның қаржы жағдайын және оның қалыптасу факторларын (түсім, өнімді өткізу, оның өзіндік құны және өзге де өзара байланысты көрсеткіштерін) терең әрі жан жақты зерттеу.
1.3 Шетел тәжірибесіндегі қаржылық есептілігін талдаудың ерекшеліктері
Реформаларды сәтті енгізу стратегиялық және операциялық деңгейлердегі көп күшті талап етеді және қоғамдық сеторды қызметін де, бұл қызметтің қаржылық нәтижелерін басқару саласындағы іргелі және ірі өзгерістерге әкеліп соқты. Жаңы Зеландия тәжірибесі бұндай өзгерістердің болу мүмкіндігін ғана емес, оның тиімді екенін көрсетеді.
Бұл құжатта Жаңа Зеландия мемлекеттік департаменттерінің кассалық есептеу әдісінен төлеу әдіс арқылы есептеуге көшуге (бұл құжатта миграция термині қолданылған) негізгі көңіл аударылған, ал Жоба Жаңа Зеландия мемлекеттік органдар үшін алғашқы қаржы есептер сериясын әзірлеу керек еді. Құжатта басқарудың негізгі сұрақтарын мемлекеттік басқару федералды органдарында төлеу әдісі бойынша есепке көшуге әдістері қолдануға мүмкіндік жасалды. Құжат бұл көшуде орталық маңызды рөлді атқаратын Қазынаға қатысты жазылды.
Берілген құжатта Аудит Бөлімінің мемлекеттік корпорацияларының қаржылық есеп берудің маңызын сипаттайды. Жаңа Зеландиядағы Аудит Бөлімі маңызының сипаттамасына байланысты, аудит бөлімі атқаратын рөлі тәуелсіздік, өлшемі және дәлелдеме сияқты (оның ішінде бухгалтерлік есеп тәжірибесі қаржылық есеп берулердің сәйкесінше стандарттардың жоқтығы туралы шын және әділ көрінісін беру керек) аудиттің іргелі сипаттамаларына сәйкес талданады. Онда мемлекеттік корпорацияларының қаржылық есеп беру аудитінде қолданылған аудит және басқару процедуралары - оның ішінде жобалау, мәнділіктің деңгейін анықтау, жобаны басқару, есептерге оқыту және дайындау. Құжаттың қорытындысында басқа мемлекеттердің мәліметтері үшін сабақтар сипатталған.
Берілген құжат бұл бухгалтерлік есеп реформасын жүзеге асыруда тәжірибесі бар немесе оның прогресіне бақылау жасаған мамандардың төлеу әдісі арқылы есеп жасауға қатысты пікірлері жайлы оқырмандарды хабардар етуге бағытталған.
ҚСҚЕХСК төлеу әдісі арқылы есеп жасау негізінде алынған ақпараттық шешімдерді қабылдау үшін пайдаланған мамандардың пікір алмасуы басқа тұлғаларға өзінің мемлекеттік органдары үшін және қоғамдық сектордың басқа субъектілері үшін осы қаржылық есеп беру түрі туралы көп мағлұмат алуға мүмкіндік берді.
ҚСҚЕХСК арнайы түрде әртүрлі мамандық иелерінен пікірлерін білу үшін осы ақпаратты таратты. ҚСҚЕХСК, сонымен қатар, бұл ақпаратты қоғамға таратылатын ақпаратты өзгертуде тәжірибесі бар адамдарға бағытталып осы таратты. Өзінің пікірін білдіргендерге саясат мойындаушылар, экономистер, әкімшіліктер немесе бухгалтерлер жатады.
Мемлекеттік қызметтер әртүрлі әдістермен көрсетілуі мүмкін. Ереже бойынша, оларды мемлекеттік мекемелер көрсетеді. Кейбір жағдайларда, олар келісімшарт жүргізу негізінде жеке меншік сектор мекемелеріне бұл мекемелер мемлекеттік қызметтерді шартта қарастырылған шарттар бойынша көрсететіндей тапсырылуы мүмкін.
Бұндай мемлекеттік қызметтерді делегирленген деп атауға болады. Қызметтерді бұндай делегирлеу жергілікті биліктің мемлекеттік органдар деңгейінде әртүрлі салаларда, мысалы сумен қамтамасыз ету, қалдықтарды басқару және жылумен қамтамасыз ету сияқты салаларда өтеді. Қызметтерді делегирлеу белгілі ережелерге негізделіп, қызметті делегирлейтін органның қызығушылықтарының балансы есепке алынатын келісімшарттарға және қызметке жауап беретін жеке меншік компаниямен жасалған келісімшарттарға негізделеді. Бұндай келісімшарт мысалдары басқа да мемлекеттерде бар (Австралия, Канада және Жаңа Зеландия). Берілген Арнайы шығарылымда Францияда тараптар арасындағы қарым-қатынастарын басқару үшін және ақпараттандыру мен есеп берудің қажетті деңгейін қамтамасыз ететін белгілі концептуалды негіз баяндалады.
Төлеу әдісі арқылы есеп беруге көшудегі қиыншылықтар үлкен қауіптілік туғызуы мүмкін. Осылайша, мемлекеттерге заң құзыретінде орын алатын, күтілетін және күрт туындауы мүмкін қиыншылықтарымен танысуға, сонымен қатар мұндай мәселелерді қалай шешетіні туралы білу пайдалы болып отыр.
Берілген құжатта Ұлыбританиядағы 1995 жылы ақша қоры мен қаржылық есеп беруді жүргізу кезінде төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуге шешім қабылдау тәжірибесі қарастырылады. Онда төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуді тек қана қаржылық есеп беру үшін ғана емес, сонымен қатар қаржылық есептемені әзірлеу үшін қолдануды шешім қабылдауға әсер еткен кейбір негізгі аргументтері белгіленді. Сонымен қатар бұл құжатта төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуді біршама кең шаруашылық қызметті басқару контекстінде ақша қорын әзірлеу қарастырылады. Оның ішінде, Ұлыбританияның ақша қоры мен қаржылық есеп беруді жүргізу кезінде төлеу әдісі бойынша есеп берудің инфрақұрылымын құру үшін қаржылық есептеме және есеп саясаты, есеп қағидалары мен әдістері ресми бекітілген анықтамалыққа, стандарттарына концептуалды негізді құру әдісін қолдана отырып, осындай міндеттерді мойынына алды.
Берілген құжатта Фрацияның мемлекеттік секторындағы бухгалтерлік есеп жүйесін модернизациялау үрдісі сипатталған, бұл жүйе қазіргі уақытта жүзеге асу сатысында болып отыр. Берілген құжат үш бөлімнен тұрады:
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінің қоғамдық сектор үшін ағымдағы жағдайы.
Берілген бөлімде қолданыстағы тәжірибе сипатталған. Бұнда мемлекеттік биліктің орталық органдары, федералды қоғамдық мекемелер және әлеуметтік қамсыздандыру қорлары бухгалтерлік есеп және қорды әзірлеу барысында бір тәжірибеге сүйенбейтіндігі түсіндіріледі. Бірақ та, қазіргі кезде орталық мемлекеттік билік органдар орындайтын реформа бірыңғай қағидаларды қабылдауға әкеліп соғады (оның ішінде мемлекеттік органдарының есептемесіне шынайы және әділ көзқарасына қатысты ақпарат пен талаптарды қамтиды), сонымен қатар француз және шетел компаниялары күнделікті өздірінің бухгалтерлік есеп жүйелерінде тәжірибеде қолданатын әдістерді (төлеу әдісі бойынша есеп) қолдануға әкеліп соғады.
Төлеу әдісі арқылы есепке көшу: алдағы уақытқа қойылатын мақсат.
Берілген бөлімде ақша қоры Заңына (жаңа Бюджеттік Конституция ретінде белгілі) қатысты 2001 жылғы жаңа Конституциялық қаулыны қабылдаудың мемлекеттік сектордағы бухгалтерлік орнатуды қарастырады, есеп жүйесіне әсер етуі сипатталады. Бюджет Заңы Төлеу әдісі арқылы есеп пен парламеттік қаржы құралдарын бөлу арасындағы нақты шек қоюды қарастырады. Францияда екілік жүйе қолданылатын болды: ұлттық бюджет модифицирленген кассалық бюджет негізіне әсерін тигізіп отыр және болашақта әсерін тигізеді, бұл уақытта пайда мен шығындардың бухгалтерлік балансы мен есебі (the General Account of the Finance Administration немесе CGAF) Төлеу әдісі арқылы есепке бойынша құрылады. The CGAFs (Compte général de l'administration des Finances) орталық мемлекеттік аппараттың қаржылық есептемесі болып табылады.
Іс-шаралар: бүгінгі күнге прогресс және ары қарайғы даму. Берілген бөлімде бүгінгі күні 1999 жылы CGAF ұсынған қаржылық есептемесінде қол жеткен прогресс байқалады. Онда Төлеу әдісі арқылы есеп жүргізуді ақпараттың жүйе эволюциясын коса отырып, әзірлеу және енгізу бойынша қолданылған іс-шаралардың сипаттамасы беріледі.
Берілген шығарылым Аргентинадағы бухгалтерлік мамандықтың тарихи шолуын және оның қоғамдық секторға әсерін қамтиды. Сонымен қатар ол Аргентинаның қоғамдық секторы үшін Аргентина Конфедерациясын құрған сәттен бастап жүргізу жүйесінің эволюциясының шолуын қамтиды.
Кассалық әдіс бойынша есеп жүргізу Аргентина қоғамдық секторы үшін 1859 жылы қабылданды. 1947 жылы қыржылық есепке өзгертулер енгізілді, оның ішінде міндеттемлер негізіндегі шығындарды мойындау әдісі де қосылды. Берілген құжатта мемлекеттік кәсіпорындарындағы қаржылық есеп бойынша Әкімшілік (Government Financial Administration) жұмыстарындағы кейінгі реформаларға және 1993 жылы төлеу әдісі бойынша есеп жүргізуді қабылдауға әкеліп соққан қоғамдық сектордың бухгалтерлік есеп жүйесіндегі әлсіз жақтарын көрсетеді.
Құжатта ақпаратты жинақтау барысында реформаларды өткізу кезінде, тәжірибе жүзінде жүзеге асыру үрдісінде кездестіруге мәжбүр болған сұраныстар мен мәселелер, мәдени аспектілер ашылады. Бұл құжат, сонымен қатар, реформаның мемлекеттік кәсіпорындарындағы қаржылық есеп бойынша Әкімшілік қызметіне оң әсерін тигізеді. Оның ішінде қоғамдық секторды әкімшілік ету әсерлілігін және нәтижелілігі, және нәтижесінде, саяси шешімдерді қабылдау үшін біршама дәл ақпарат жиналған болатын.
Ең соңында, Шығарылым болашақта бухгалтерлік есеп мемлекеттік жүйесін дамыту бойынша жоспарланған сатыларды қамтиды. Олар басқару есебін қоғамдық сектор үшін бұдан әрі шешімдірді қабылдауды жақсарту үшін басқару есебін жетілдіру сұрақтарын, қоғамдық сектордың барлық субъектілерін шоғырландыру, қоғамдық сектордың барлық қызметкерлері үшін үздіксіз оқыту бағдарламаларын оқыту және Аргентина қоғамдық секторы үшін бухгалтерлік есеп жалпы қабылданған қағидаларын қоғамдық секторы үшін қаржылық есеп беру Халықаралық стандарттарымен (ҚСҚЕХС) үйлестіру.
Берілген ақпараттық шығарылымда Америка Құрама Штаттарының төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуге тәжірибесі баяндалған. Бұл шығарылымда АҚШ-тағы аймақ, штат немесе федерация шеңберінде мемлекеттік органдар жұмыс жасаудың 70 жыл мерзіміндегі ресми стандарттарды әзірлеу үрдісіндегі әкімшілік ықпалды дамыту жүзеге асырылды, сонымен қатар стандарттарды әзірлеу құрылымымен байланысты негізгі факторлар белгіленеді. Онда осыған қоса, мемлекеттік огандарының және жергілікті мемлекеттік органдарының, стандарттар бойынша Кеңеспен мелекеттік органдар үшін шығарылған есеп стандарттарының (GASB), төлеу әдісі арқылы есепке көшу үрдісіне толық шолу жасалған, сонымен қатар көшу үрдісінің негізгі тарихы көрсетіледі.
Ол шетел тәжірибесін тиімді қолдану, бухгалтеллік есепті жаңа талаптарға сай жеделдетіп, бір жүйеге келтіру болып табылады.
Экономиканың қай саласында болмасын шаруашылық субьектілері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, өзінің өндіріп шығаратын өнімін халықаралық рынокта бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға, өндірісін ұлғайтуға, өнімнің өзіндік құнын азайтуға мүдделі. Бұл орайда шаруашылық субьектілерінің материалдық құндылқтарын, ақша қаражаттарын, сондай - ақ басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің, аудиттің және талдаудың маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге болады.
2 IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну
2.1 ХҚЕС-ті Қазақстанда қолдану тәжірибесі
Қазіргі уақытта барлық ұйымдар, олардың түріне, меншік түріне және бағыныштылығына қарамастан, мүліктің бухгалтерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
Есеп және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
қаржылық есеп 2
(пән атауы)
IAS 1 - Қаржылық есептілікті ұсыну
(курстық жұмыстың тақырыбы)
Студент
Мускенова Диана
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
Топ
5B050800
___________________
(шифр)
(күні)
Жетекшінің
рұқсат беруі
Жабытай Баян
___________________
(жетекші)
(қолы)
Комиссия мүшелері
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
____________________
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
________________
(баға)
Нұр-Сұлтан, 2020
Мазмұны
Кipicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Қаржылық есептілікті талдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...6
1.1 Қаржылық есептілікті құрудың тұжырымдамалық негіздері және есептілік нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қаржылық есептілікті талдау әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Шетел тәжірибесіндегі қаржылық есептілігін талдаудың ерекшеліктері...14
2 IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1 ХҚЕС-ті Қазақстанда қолдану тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 ХҚЕС (IAS)1 стандарты бойынша жалпы ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 IAS 1 ХҚЕС есептілікті жасаудың пәндік аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.4 IAS 1 Қаржылық есептілікті ұсыну стандартына сәйкес қаржылық есептіліктің құрамдас бөліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Кipicпe
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2018 жылғы 11 қарашадағы Нұрлы жол - болашаққа бастар жол Жолдауында былай деді: Шағын және орта бизнесті, сондай-ақ, ірі кәсіпкерлікті жеңілдікпен несиелеуге қосымша 100 миллиард теңге бөлу қажет. Бұл тамақ және химия өнеркәсібіндегі, машина жасаудағы, сондай-ақ, қызмет көрсетулер саласындағы жобаларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді [1].
Жоғарыда елбасы айтып өткендей, кәсіпкерлік жаңа экономикалық бағыттың қозғаушы күші болғандықтан, осы кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттыру, яғни пайдалылық көрсеткіштерін арттыру бүгінгі күні өзекті мәселе болып табылады.
Нарық тетігінің өміршеңдігі мен тиімділігі, экономиканың көп жылдық тәжірибесінде дәлелденгендей, экономика тепе-тендігінің қамтамасыз етілуіне, қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарының тиімді пайдалануына, тұтынушылардың сұраныстарын қанағаттандырып, ғылыми техникалық прогрестің жетістіктеріне жауап бере алатындығына байланысты болып келеді. Бүгінгі таңда кәсіпорын дербес тауар өндіретін, экономикалық кеңістігі шектелмеген, бірақ өзгермелі экономикалық орта жағдайына бейімделе отырып, жұмысын қатесіз жасауға байланыстырылған шаруашылық етудің негізгі объектісі болып табылады.
Қазіргі экономикада кәсіпорындарды сұраныстарды қанағаттандыруға, нақты тұтынушылардың сұраныстарын қанағаттандыруға және де кәсіпорынның дамуына табыс әкелетін және сұранысқа ие өнімдерді шығаруға бағдарлайды. Пайда пен рентабельділік көрсеткіштері кәсіпорынның шаруашылық және қаржылық қызметін бағалауға маңызды болып табылады. Олар іскерлік беделінің және қаржылық тиімділігінің деңгейін сипаттайды. Табысқа байланысты кәсіпорынға салынған активтердің пайдалылығының деңгейі анықталады.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қызметінің тиімділігі болып табылады. Ол ақша қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы Президентінің халыққа арнаған барлық жолдауында ел экономикасын көтеру, соның ішінде кәсіпкерліктің белсенділігін арттыру қажеттілігін атап өтіп жүр.
Үкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бәсеке қабілеттілігін қолдауға бағытталған нақты бағдарламалар қабылдауы қажет. Жеке меншік бизнесті қолдаудың және оның тауарлар мен қызметін әлемдік нарықтарға жылжытатын мамандандырылған құрылымдар болуы шарт, мұндай ұйымдардың әлемдік тәжірибесін зерделеп, оны еліміздің жағдайына бейімдеуіміз қажет. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық орнын иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.
Кәсіпорынның табыстылығын басқару, бағалау, объективті, ғылыми негізделген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.
Отандық талдау әдебиеттерінде қаржылық талдау мәселесі аз зерттелген, сондықтан оның прогрессивті әдістері әзірше бізде ойдағыдай қолданыс таба алмай отыр. Ал бұл кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі мен экономикалық дамуына, ең ақырында еліміздің экономикалық өсуіне кері әсерін тигізеді
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі экономикалық жағдайға көшу процесі казақстандық кәсіпорындардың шаруашылық ету жағдайына көптеген өзгерістер әкелді. Бұл біздің республикамыздағы болып жатқан белгілі бір процестермен байланысты, яғни кәсіпкерлікті дамыту, жекешелендіру және т.б. процестер. Қазақстанда кәсіпорындар үшін шаруашылық жүргізу жағдайы қазіргі экономикалық жағдайға өткеннен кейін үлкен өзгерістерге әкеле отырып, кәсіпкерлікті қалыптастыру, жекешелендіру, баға өзгерісі және кәсіпорынның сыртқы экономикалық байланыстары және т.б. республикадағы болып жатқан процестерге үйрену барысында кәсіпорындардың алдына белгілі бір талап қойды.
Қазіргі экономика жағдайында табыстың мәні өте кең. Кәсіпкерлік үшін табыс шаруашылық жүргізуші қызметінің маңызды көрсеткіштердің бірі, табыс - қай жерде құнның өскендігін көрсететін сигнал, сонымен қоса табыс осы ортаны инвестициялау үшін ынталандыруды қалыптастырады. Табысты жоспарлау - қаржылық жоспарлаудың бөлігі және кәсіпорындағы қаржылық-экономикалық жұмыстың маңызды бөлігі, сондықтан кәсіпорындағы табысты дұрыс есептеу мен жоспарлауға қаржы шаруашылық қызметтің табысы тәуелді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу кезінде В.М. Радионова,
М.А. Федотова, А.И. Ковалев, Э.А. Маркаян, В.А. Андреев, И.М. Лоханина,
З.К. Золкина, О.В. Ефимова, В.Г. Артеменко, М.В. Белладир және тағы басқа Ресей ғалымдарының еңбектері пайдаланылды.
Қазақстанда мұндай тақырып Т. Тасмағанбетов, Б.Ж. Ермекбаева,
М.Ж. Арзаева, Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев және тағы басқа ғалымдардың еңбегінен көрініс тапқан.
Жұмыстың теориялық базасы болып К.Ш. Дүйсенбаевтің, Э.Т. Төлегеновтың, Ж.Г. Жұмағалиеваның, В.В.Ковалевтің, А.Д. Шереметтің, Г.В.Савицкаяның еңбектері болып табылады.
Кəсіпорындардың тұрақты дамуының теориялық жəне тəжірибелік негіздерін, оның құрылымдық аспектілерін көптеген экономист-ғалымдар зерттеген: Э.Альтман, У.Бивер, Ю.Бригхем, Л.Гапенски, Дж.К.Хорн, Б.Калласс, И.А.Бланк, В.В.Ковалев, Д.С.Моляков, Е.С.Стоянова, А.Д.Шеремет жəне отандық экономист-ғалымдар: К.Ш. Дүйсенбаев, Ө.Қ. Есқараев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева тағы басқалары.
Курстық жұмыстың мақсаты: IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсатына жету үшін келесідей міндеттерді орындау қажет:
Зерттеу пәні - қаржылық жағдайын талдауда қолданбалы бағдарламалар топтамасы.
Зерттеудің әдістемелік негізін танымның қазіргі әдістері, оның ішінде жалпы ғылыми да (диалектикалық, жүйелік-құрылымдық, институционалдық өлшеу, құрылымдық-функционалдық, әлеуметтік және т.б.), арнайы да (тарихи, формальды) әдістер құрады. Сондай-ақ талдау мен синтездің, индукция мен дедукция, статистикалық және салыстырмалы-құқықтық әдістердің мүмкіндігіне сүйенді.
Зерттеудің нормативтік базасын Халықаралық-құқықтық актілер, Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдары, бухгалтерлік есептің қортындылары және бухгалтерлік стандарттар құрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында өздік жүйелі талдау жүргізілді, ол негізгі ақпараттық көрсеткіштерді анықтап, кәсіпорынның табыстылығын жоспарлауын көрсетті. Кәсіпорынның табысын алу жүйелі талдау, оның табыс алуының ең маңызды жақтарын көрсете отырып, табысқа ең көп әсер еткен факторларды білу мүмкіндігі берілді.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қаржылық есептілікті талдаудың теориялық негіздері
1.1 Қаржылық есептілікті құрудың тұжырымдамалық негіздері және есептілік нысандары
Нарықтық қатынастардың дамуының қиын кезеңінде бәсекелестік күрес, экономикалық ақпараттарды өңдеуді компьютеризациялау, салық жүйесіндегі үздіксіз өзгерістер т.б. факторлардың әсері күннен күнге жоғарылап келеді. Осындай жағдайда кәсіпорын басшылығының алдында кәсіпорынды алдыңғы кезеңде басқару және оның қызметінің тиімділігін арттыруда көптеген сұрақтар туындайды.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдан бастап өзінің бухгалтерлік жүйесін әлемнің дамыған мемлекеттері қолданатын ҚЕХС-на сәйкес қалыптастыру жолында!
Қазақстан Республикасында қаржылық есепті ұсыну және дайындауды жақын болашақта шаруашылық етуші субъектілер ҚЕХС-ға сәйкес жүргізеді.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары (International Finansial Reporting Standards - IFRS немесе International Accounting Standards - IAS) немесе МСФО, қаржылық есеп берудің халықаралық деңгейде қабылданған формалары болып табылады. Жаңа стандарттар бойынша қаржылық есептілік кәсіпорынның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижесі, қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді. Осы мақсатқа жету үшін қаржылық есептілік ұйымның келесі көрсеткіштері жайында ақпарат беруі тиіс:
− активтер;
− міндеттемелер;
− меншікті капитал;
− негізгі және негізгі емес қызметтен түсетін табыстар мен шығындар туралы есебі;
− ақша қаражаттары қозғалысы;
− меншікті капиталдағы өзгерістер.
Осы көрсетілген есептілікке сәйкес кәсіпорынның қаржылық жағдайына нақты талдау жасауға болады. Себебі Балабановтың пікірінше қаржылық талдау кәсіпорынның қаржылық шаруашылық үрдістері және оның қызметінің соңғы нәтижесі туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді.2 Соңғы үш жыл мерзімінде Қазақстан Республикасы толығымен ХҚЕС-ке көшу шараларын жүргізуде. ҚЕХС анықтайды:
− қаржылық есептің мақсатын;
− қаржылық есепті ұйымдастыру және ұсыну принциптерін;
− қаржылық есептің объектілерін;
− қаржылық есептің формасын және мазмұнын;
Қаржылық есеп беру-бұл кәсіпорынның есепті кезеңдегі қаржы шаруашылық қызметіне сипаттама беретін белгілі нысандарға топтастырылған көрсеткіштер жүйесі. Кәсіпорынның, мекеменің қаржылық есеп беруі есеп процесінің соңғы сатысы болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруінде кәсіпорынның мүлік және қаржы жағдайына сипаттама беретін жиынтық деректер, кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелері көрсетіледі.
Кәсіпорынның қаржылық есептілігі ұйымның қаржылық жағдайы туралы есепті тәуелсіз әрі нақты ұйымдастырылуы тиіс. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы ресурстардың қолда барын, орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын кешенді түсінік. Есеп беру кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнын, шашыратылған құралдардың яғни негізгі және өзге де айналымнан тыс құнын, ұтқыр айналым құралдардың, материалдық айналым құралдарының құнын, кәсіпорынның меншікті қаражаттарының, қарыз қаражаттарының мөлшерін анықтауға мүмкіндік береді.
Қаржы есептiлiгi сондай-ақ ұйым басшылығына сенiп тапсырылған ресурстарды басқару нәтижелерiн де көрсетедi. Қаржылық есептілік тұтынушылар үшін тиімді болуы керек және ол компанияның өткен кезеңдегі жеке қаржылық есебінің, сонымен қатар өзге компаниялардың қаржылық есептілігімен сәйкестендіруде қолжетімді болуы керек.
Қаржылық есептіліктің айқындылығы келесі қағидаларды қажет етеді:
− ХҚЕС-ке сәйкес крийтерилер бойынша операциялар мен өзге құбылыстардың нақты мінездемесі болу керек;
− есептік саясатты таңдай және қолдану ХҚЕС 8 Есептік саясат, есептік бағалаулардағы өзгерістер және қателер сәйкес жүргізілу керек;
− есептік саясатты қоса алғанда ақпаратпен қамтамасыз ету нақты әрі түсінікті болу керек;
− егер ХҚЕС мағынасын аша алмаған баптар болса, қосымша ақпарат беру.
Ақпарат нақты әрі түсінікті болады, егер есеп беру толығымен халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес келсе.
Бұл есеп формаларымен бірге қаржылық есепке түсіндірме хат тіркеледі. Сонымен бiрге, iшкi қаржылық талдау өндiрiстiң техникалық, технологиялық ақпараттарын; бастапқы және аналитикалық бухгалтерлiк есеп мәлiметтерiн пайдалана алады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты - ақпаратты пайдаланушыларды заңды тұлғаның қаржылық жағдайы, оның қызмет нәтижесi мен есептi кезең аралығында қаржылық жағдайында болған өзгерiстер туралы пайдалы, мәндi, әрi шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есеп ақпаратты пайдаланушыларды инвестициялық және несие беру шешiмдерiн қабылдауға қажеттi ақпаратпен қамтамасыз еткенiмен, экономикалық шешiмдер қабылдау үшiн қажеттi барлық ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды. Себебi коммерциялық құпиялылықты сақтау туралы заң сыртқы пайдаланушылар алуы тиiс қаржылық ақпарат көлемiн шектейдi.
Кәсіпорынның қаржылық есебін пайдаланушылар ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Сыртқы пайдаланушылар:
− акционерлер;
− кредиторлар;
− инвесторлар;
− тұтынушылар;
− өндірушілер;
− серіктестер;
− мемлекеттік салық органы.
Ішкі пайдаланушылар:
− кәсіпорын басшылығы;
− әкімшілік басқару персоналы және ведомстволық бөлімше қызметкерлері.
Осыған орай ақпаратты пайдаланушылар қаржылық есептi негiзгi ақпарат көзi ретiнде қабылдауы тиiс. Ендi осы есеп түрлерiне тоқталсақ:
Бухгалтерлiк баланс кәсiпорынның қаржылық жағдайын жыл басы мен жыл соңына бейнелейдi. Ол субъектiнiң мүлiктiк жағдайын көрсетедi, оның мәлiметтерiн iшкi және сыртқы ақпаратты пайдаланушылар қолданады.
Баланс мәлiметтерi негiзiнде сыртқы пайдаланушылар осы кәсiпорынмен серiктес болу не болмауды негiздейдi, өз салымдарының тәуекелiн анықтайды, субъектiнiң құнды қағаздарын сатып алу не алмау туралы шешiмдер қабылдайды, т.б. Осы себептi кейде қаржылық талдауды балансты талдау деп те атайды.
Баланс міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететiн жекелеген баптарды қамтуға тиiс:
-жеке меншік, үйлер мен жабдықтар;
-инвестициялық жылжымайтын мүлік;
-материалдық емес активтер;
-қаржы активтері;
-қатысу әдiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;
-биологиялық активтер;
-босалқылар;
-сауда және басқа дебиторлық берешек;
-ақша қаражаттар және ақша қаражаттарының эквиваленттері;
- 5 (IFRS) Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген барлық активтер және сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерді қоса;
- сауда және басқа төлемдер;
-азық-түлік тауарлары;
-қаржы міндеттемелері ((j) және (k) тармақтарында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
- 12 Пайдаға салынатын салықтар (IAS) ХҚЕС-ында белгілендей ағымдағы салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;
- 12 (IAS) ХҚЕС-ында белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;
- 5 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерде көрсетілген міндеттемелер;
- үлес ішінде ұсынылған, бақыланбайтын пайыздар, және
- бас ұйымның иелеріне тән шығарылған капитал және резервтер.
Баланстың өзiнде, немесе ескертулерде ұсынылуға тиiстi ақпарат Ұйым баланста немесе оған ескертулерде ұйымның операцияларына сәйкес келетіндей етіп сыныпталып ұсынылған желiлiк баптардың әрқайсысының бұдан кейінгі шағын топтарын ашып көрсетуге міндетті. Ішкi топтарды бөлшектеу деңгейі Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына және тиісті сомалардың мөлшерiне, сипатына және мақсатына байланысты болады. Ішкі топтарға бөлудің тиісті негізі туралы шешім қабылдаған кезде 72-тармақта келтірілген факторлар да ескеріледі. Әрбiр бап үшiн ашып көрсетулер бір-бірінен өзгеше болады, мысалы:
- жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектілері 16 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес топтарға бөлінеді;
- дебиторлық берешек сатып алушылар мен тапсырысшылардың берешегiне, байланысты тараптардың берешегiне, алдын-ала төлемдерге және басқа сомаларға бөлiнедi;
- босалқылар 2 Босалқылар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес тауарлар, өндiрiстiк жеткiзулер, материалдар, аяқталмаған өндiрiс және дайын өнiм сияқты iшкi топтарға бөлiнедi;
- бағалау мiндеттемелерi қызметкерлерге сыйақы төлеуге шығындар бойынша бағалау мiндеттемелерiне бөлiнедi; және
- меншiктi капитал мен резервтер төленген капитал, эмиссиялық кiрiс және резервтер сияқты әртүрлi топтарға бөлiнедi.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайына жүргiзiлген талдау - кәсiпорын басшылығы осы уақыт аралығында қаржы ресурстарын қаншалықты ұтымды басқарған деген сұраққа жауап беруi тиiс. Осыған орай КҚЖ талдаудың негiзгi мақсаты (міндеттері) келесiлер:
− кәсiпорынның қаржылық жағдайына уақытында әрi объективтi баға беру, оның әлсiз жақтарын анықтау және оның пайда болу себептерiн оқу;
− активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестілікті, оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
− айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
− қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
− кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
− ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
− баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
− кәсіпорын табыстылығын бағалау;
− кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
− кәсiпорынның қаржылық жағдайын, оның төлем қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылығын жоғарылату резервтерiн iздестiру;
− қаржы ресурстарын неғұрлым тиiмдi пайдалану мен кәсiпорынның қаржылық жағдайын нығайтуға бағытталған шаралар жүйесiн дайындау;
− қаржы ресурстарын түрлiше пайдалану нұсқаларындағы қаржылық нәтиже мен қаржылық жағдайдың үлгiлерiн жобалау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Жоғарыдағы мiндеттерге қол жеткiзу үшiн кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау келесiдей кезектiлiкте жүргiзiлуi тиiс:
− кәсiпорынның мүлiктiк жағдайы мен капитал құрылымын талдау;
− капиталды пайдалану тиiмдiлiгi мен интенсивтiлiгiн талдау;
− кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабiлеттiлiгiн талдау;
− кәсiпорынның несие қабiлеттiлiгi мен банкроттылығының ықтималдылығын талдау;
− кәсiпорынның қаржылық жағдайын сауықтыру бағыттарын жобалау
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады. Қаржылық талдаудың нәтижелігі негізінен оның ақпараттық базасының жағдайы мен ұйымдастырылуынан тәуелді. Бұл ақпарат, қаржы есептiлiгiне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар, пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттарының болашақтағы қозғалысын және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседi. Ковалевтің пікірінше қаржылық талдау қаржылық сипаттағы ақпараттарды қолдану мен жинақталуы, таралуының әдіс тәсілдері немесе жолы деп түсіндіреді. К.Ш Дюсембаевтың ойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың әдістері деп оның пәні яғни шаруашылық етуші субъектінің шаруашылық қызметін зерттейтін тәсілдер мен жолдардың байланысы деп түсіндіріледі.
1.2 Қаржылық есептілікті талдау әдістемелері
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: акционерлерді, қалың жұршылықты, банктерді, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары мен үкімет органдарын кәсіпорынның жұмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайы және есепті кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесімен таныстыру үшін қаржылық газеттер мен бюлетендерге, арнайы анықтамаларды басылып шығарылатын қаржылық есеп беру. Есеп берудің екінші түрі - басқару талдауы, бұл кәсіпорын шығаратын өнімдердің жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері туралы, сондай-ақ сапасының төмендігіне немесе тауардың мөлшерден тыс шығарылып, өтпей қалуына байланысты мәліметерден тұратын қатаң құпияландырылған, басқа тұлғалар үшін жабық есеп болып табылады. Ішкі талдау басқару есебі, ал сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде жүргізіледі.
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады. Олардың ішінен алты негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады:
1) көлденең талдау;
2) тікелей талдау;
3) трендтік талдау;
4) салыстырмалы талдау;
5) факторлық талдау;
6) қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең (уақытша) талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңімен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мүмкіндік береді.
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құрылымын анықтау. Ол жалпы баланс немесе оның бөлімдері бойынша қорытынды көрсеткіштегі жеке баптардың үлес салмағын анықтауға мүмкіндік береді.
Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл деңгейінен, бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын есептеуге негізделеді. Басқаша айтқанда, трендтік талдау әрбір есеп позициясын бір қатар өткен кезеңдермен салыстыруды және трендті, яғни жеке кезеңдердің дербес ерекшеліктері мен кездейсоқ әсерлерінен тазартылған көрсеткіш динамикасының негізгі тенденциясын анықтауды көрсетеді.
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың біреуін бірлік ретінде алып, ал екіншісін бірлікке қатынасы ретінде көрсетеді. Қаржылық коэффициенттерді есептеу баланстың жеке баптарының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген. Олар кәсіпорынның қаржылық жағдайын кезекті факторлық талдау үшін алғашқы база болып табылады және де олар талдау нәтижесінде талдау жүргізушіге жасырын құбылыстарды ашуға мүмкіндік беретін екі шаманың арасындағы өзара математикалық қатынасты көрсетеді.
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс түсіндіруге байланысты болады. Бұл - қатынастарды талдаудың ең қиын аспектісі, себебі ол осы қатынастардың қалыптасуының ішкі және сыртқы факторларын білуді талап етеді, мысалы, саладағы жалпы экономикалық жағдайлар, кәсіпорын басшылығының саясаты және басқалар. Қатынасты талдау болашаққа бейімделуі тиіс. Әлдеқайда кең таралған және зерттелген көрсеткіштерге мыналар жатады: өтімділік, қаржылық тұрақтылық, табыстылық және іскерлік белсенділік.
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау - бұл фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің және цехтардың жекелеген көрсеткіштері бойынша есебінің құрама көрсеткіштерін шаруашылық ішіндегі талдау, сондай-ақ берілген фирманың көрсеткіштерін орташа салалық және орташа жалпы экономикалық мәліметтері бар бәсекелес фирмалардың көрсеткіштерімен салыстырғандағы шаруашылық аралық талдау болып табылады.
Факторлық талдау - бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде - тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол - кері (синтез) болуы мүмкін.
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық (элиминирлеу, баланстық үйлесу және тағы басқа), сондай-ақ экономикалық және математикалық статистиканың (топтау, орташа және салыстырмалы шама, графиктік және индекстік әдістер, корреляция, регрессия және тағы басқа) дәстүрлі тәсілдері қолданылады.
Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау алға қойылған мақсаттарға, талдаудың ақпараттық, әдістемелік, кадрлық және техникалық қамтамасыз етілуі мен мерзімдік шектеулерге байланысты 2 кезеңнен тұрады:
− қаржылық есептi экспресс-талдау
− қаржылық жағдайды терең талдау
Р.С Сейфуллиннің пікірінше қаржылық талдау кәсіпорынның оперативті және инвестициялық қызметінде қолданатын қаржы ресурстарын қолдану мен қалыптастыру үрдісіне механизмін талдау тәсілі болып табылады. Жалпы В.В Ковалевтің ойынша қаржылық талдаудың пәні бұл кәсіпорынның қаржы шаруашылық үрдістері және оның қызметінің соңғы өндірістік шаруашылық нәтижесі болып табылады.
Қаржылық жағдайды экспресс-талдаудың мақсаты -шаруашылық субъектiсiнiң қаржылық жағдайы мен даму динамикасына қарапайым, әрi көрнекi түрде баға беру.
Экспресс-талдау 3 сатыны қамтиды:
1. Дайындық кезеңі. Бұл кезеңнің мақсаты - қаржылық есеп беруді талдаудың мақсатқа сәйкестілігі туралы шешім қабылдау және қаржылық есептің талаптарға сәйкес жасалынғандығына көз жеткізу. Ол үшін қаржылық есепке берілген аудиторлық қорытындымен танысу, есеп беру формаларына техникалық сипатта (есеп формаларының болуы, оларда тиісті реквизиттер мен лауазымды тұлғалардың қолдарының болуы, баланс валютасы мен аралық жиынтықтардың қосындысы, т.б.) тексеру жүргізу қажет.
2. Қаржылық есепке алдын - ала шолу жасау. Бұл кезеңнің мақсаты - қаржылық есепке түсіндірме хатпен танысу. Ережеге сәйкес, түсіндірме хатта кәсіпорынның есеп саясаты ашып көрсетіледі. Сонымен бірге субъектінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері, оған әсер еткен негізгі факторлар, табысты бөлу бойынша шешімдер, болашақта жүзеге асырылатын экономикалық шаралар, сондай-ақ қаржылық есеп мәліметтерін пайдаланушыларды қызықтыратын басқа да ақпараттар көрініс табады. Оған қоса талдаушы кәсіпорынның салалық ерекшелігімен, нарықтағы жағдайы туралы басқа да қосымша мәліметтермен танысуы керек.
3. Қаржылық есеп көрсеткіштерін экономикалық оқу және оны талдау. Бұл кезеңнің мақсаты - кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оның қаржылық-шаруашылық қызметіне жалпылама баға беру. Бұл кезеңде кәсіпорынның қызметінің нәтижесіне әсер еткен объективті, әсіресе, субъективті факторлардың әсеріне ерекше көңіл бөлу қажет. Себебі кей жағдайларда өндірістен шеккен зиян кәсіпорын қызметінен тәуелсіз сыртқы, объективті факторлар есебінен болуы мүмкін. Сонымен бірге қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесіне тек ағымдағы кезеңдегі мәліметтер негізінде ғана емес, динамикада, өткен кезеңдер нәтижесімен немесе басқа кәсіпорындардың көрсеткіштерімен салыстырмалы баға берілуі керек.
Экспресс-талдаудың негiзгi элементi - бухгалтерлiк баланспен жұмыс iстей алу. Балансты оқу келесiлердi қамтиды:
− зерттелiп отырған кезеңдегi баланс валютасының өзгерiсiн бағалау;
− баланс валютасының өсу қарқынын өндiрiс, сату көлемi, табыс сомасының өзгеру қарқындарымен салыстыру;
− баланстың жеке бөлiмдерi, топтары мен баптары арасындағы байланысты оқу;
−баланстың жеке бөлiмдерi мен жеке баптардың өзгеру сипатын талдау.
Балансты оқу баланс валютасының өзгерiсiн анықтаудан басталады (қаржылық есеп формаларына қараңыз):
Баланс валютасының өсуi субъектiнiң өндiрiстiк мүмкiншiлiгiнiң өсуiн көрсетедi және оң бағаланады. Сонымен бiрге экспресс-талдау жеке баптардың өзгерiсiн оқуды талап етедi. Баланс активiнде ақша қаражаттарының, қаржылық салымдардың, негiзгi қорлар құнының өсуi оң бағаланса, пассивте 1-бөлiмнiң, әсiресе, бөлiнбеген табыс бабының сомасының өсуi оң бағаланады.
Егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе, онда баланста келесiдей қатынастар сақталуы тиiс:
Активтiң 1-бөлiмiнiң жиынтығы пассивтiң 1-бөлiмiнiң жиынтығынан аз немесе меншiктi капитал сомасы ұзақ мерзiмдi активтер сомасынан көп болуы тиiс. Бұл байланыстың экономикалық мазмұны келесiдей: егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе , онда оның меншiктi капиталы толығымен ұзақ мерзiмдi активтерге ғана емес, бiр бөлiгi меншiктi айналыс қаражаттарына жұмсалуы тиiс.
Ағымдық активтер сомасы ағымдық мiндеттемелер сомасынан көп болуы тиiс. Бұл теңсiздiк бiрiншi теңсiздiкпен байланысты. Яғни , егер кәсiпорын қалыпты жұмыс iстесе, онда оның айналыс қаражаттарының бiр бөлiгi меншiктi капитал есебiнен қаржыландырылуы тиiс. Басқаша айтсақ, кәсіпорын ағымдық міндеттемелерін бірден толықтай өтеген жағдайдың өзінде, оның айналысында меншікті айналыс қаражаты қалуы керек.
Қаржылық жағдайға экспресс-талдау жүргiзу негiзiнде кәсiпорынның қаржылық жағдайына одан әрi терең талдау жасаудың қажеттiлiгi не негiзсiздiгi анықталады. Дегенмен, соңғы қорытынды қаржылық жағдайға терең, жан-жақты талдау жүргiзiлгеннен кейiн берiлуi тиiс.
Қаржылық жағдайға экспресс-талдау барысында көңіл аударылуы тиіс негізгі көрсеткіштерді келесідей топтастыруға болады (1 -кесте ).
Кесте 1 - Қаржылық жағдайды экспресс-талдау үшін аналитикалық көрсеткіштер жүйесі
Талдау бағыты
Көрсеткіштер
Субъектінің экономикалық потенциалын бағалау
Мүліктік жағдайды бағалау
активтердің жалпы құны (баланс валютасы)
өндірістік мүлік құны
негізгі қорлар құны, олардың активтегі үлесі, олардың жағдайы
Қаржылық жағдайды бағалау
меншікті капиталдың жиынтық капиталдағы үлесі
меншікті және заемдық қаражаттардың қатынасы
өтімділік көрсеткіштері
ағымдық активтердегі меншікті айналыс қаражатының үлесі
Осал баптардың болуы
жабылмаған зиян
қамтамасыз етілмеген несие
ұзартылған салықтар, кредиторлық берешек
Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесін бағалау
Табыстылықты бағалау
жалпы табыс, негізгі қызметтен табыс, негізгі емес қызметтен табыс, таза табыс, бөлінбеген табыс
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштері мен іскерлік белсенділікті бағалау
активтердің, меншікті капиталдың табыстылығы
активтердің, меншікті капиталдың, айналыс капиталының айналымдылығы
еңбек өнімділігі
қор қайтарымы, қор сыйымдылығы
Материал қайтарымы,
материал сыйымдылығы
Кәсіпорынның қаржы жағдайын ұзақ және қысқа мерзімді бағалауға болады. Қысқа мерзімді бағалау өлшемдері - кәсіпорынның өтімділігі мен төлеу қабілеттігі. Кәсіпорынның ұзақ мерзімді бағалауы келешекке арналған бағытта қаражат көздерінің құрылымымен, кәсіпорынның сыртқы инвесторлар мен кредиторлардан тәуелсіздік деңгейімен анықталады. Сонымен И.Т Балабановтың пікірінше қаржылық талдау бұл кәсіпорынның қаржы жағдайын және оның қалыптасу факторларын (түсім, өнімді өткізу, оның өзіндік құны және өзге де өзара байланысты көрсеткіштерін) терең әрі жан жақты зерттеу.
1.3 Шетел тәжірибесіндегі қаржылық есептілігін талдаудың ерекшеліктері
Реформаларды сәтті енгізу стратегиялық және операциялық деңгейлердегі көп күшті талап етеді және қоғамдық сеторды қызметін де, бұл қызметтің қаржылық нәтижелерін басқару саласындағы іргелі және ірі өзгерістерге әкеліп соқты. Жаңы Зеландия тәжірибесі бұндай өзгерістердің болу мүмкіндігін ғана емес, оның тиімді екенін көрсетеді.
Бұл құжатта Жаңа Зеландия мемлекеттік департаменттерінің кассалық есептеу әдісінен төлеу әдіс арқылы есептеуге көшуге (бұл құжатта миграция термині қолданылған) негізгі көңіл аударылған, ал Жоба Жаңа Зеландия мемлекеттік органдар үшін алғашқы қаржы есептер сериясын әзірлеу керек еді. Құжатта басқарудың негізгі сұрақтарын мемлекеттік басқару федералды органдарында төлеу әдісі бойынша есепке көшуге әдістері қолдануға мүмкіндік жасалды. Құжат бұл көшуде орталық маңызды рөлді атқаратын Қазынаға қатысты жазылды.
Берілген құжатта Аудит Бөлімінің мемлекеттік корпорацияларының қаржылық есеп берудің маңызын сипаттайды. Жаңа Зеландиядағы Аудит Бөлімі маңызының сипаттамасына байланысты, аудит бөлімі атқаратын рөлі тәуелсіздік, өлшемі және дәлелдеме сияқты (оның ішінде бухгалтерлік есеп тәжірибесі қаржылық есеп берулердің сәйкесінше стандарттардың жоқтығы туралы шын және әділ көрінісін беру керек) аудиттің іргелі сипаттамаларына сәйкес талданады. Онда мемлекеттік корпорацияларының қаржылық есеп беру аудитінде қолданылған аудит және басқару процедуралары - оның ішінде жобалау, мәнділіктің деңгейін анықтау, жобаны басқару, есептерге оқыту және дайындау. Құжаттың қорытындысында басқа мемлекеттердің мәліметтері үшін сабақтар сипатталған.
Берілген құжат бұл бухгалтерлік есеп реформасын жүзеге асыруда тәжірибесі бар немесе оның прогресіне бақылау жасаған мамандардың төлеу әдісі арқылы есеп жасауға қатысты пікірлері жайлы оқырмандарды хабардар етуге бағытталған.
ҚСҚЕХСК төлеу әдісі арқылы есеп жасау негізінде алынған ақпараттық шешімдерді қабылдау үшін пайдаланған мамандардың пікір алмасуы басқа тұлғаларға өзінің мемлекеттік органдары үшін және қоғамдық сектордың басқа субъектілері үшін осы қаржылық есеп беру түрі туралы көп мағлұмат алуға мүмкіндік берді.
ҚСҚЕХСК арнайы түрде әртүрлі мамандық иелерінен пікірлерін білу үшін осы ақпаратты таратты. ҚСҚЕХСК, сонымен қатар, бұл ақпаратты қоғамға таратылатын ақпаратты өзгертуде тәжірибесі бар адамдарға бағытталып осы таратты. Өзінің пікірін білдіргендерге саясат мойындаушылар, экономистер, әкімшіліктер немесе бухгалтерлер жатады.
Мемлекеттік қызметтер әртүрлі әдістермен көрсетілуі мүмкін. Ереже бойынша, оларды мемлекеттік мекемелер көрсетеді. Кейбір жағдайларда, олар келісімшарт жүргізу негізінде жеке меншік сектор мекемелеріне бұл мекемелер мемлекеттік қызметтерді шартта қарастырылған шарттар бойынша көрсететіндей тапсырылуы мүмкін.
Бұндай мемлекеттік қызметтерді делегирленген деп атауға болады. Қызметтерді бұндай делегирлеу жергілікті биліктің мемлекеттік органдар деңгейінде әртүрлі салаларда, мысалы сумен қамтамасыз ету, қалдықтарды басқару және жылумен қамтамасыз ету сияқты салаларда өтеді. Қызметтерді делегирлеу белгілі ережелерге негізделіп, қызметті делегирлейтін органның қызығушылықтарының балансы есепке алынатын келісімшарттарға және қызметке жауап беретін жеке меншік компаниямен жасалған келісімшарттарға негізделеді. Бұндай келісімшарт мысалдары басқа да мемлекеттерде бар (Австралия, Канада және Жаңа Зеландия). Берілген Арнайы шығарылымда Францияда тараптар арасындағы қарым-қатынастарын басқару үшін және ақпараттандыру мен есеп берудің қажетті деңгейін қамтамасыз ететін белгілі концептуалды негіз баяндалады.
Төлеу әдісі арқылы есеп беруге көшудегі қиыншылықтар үлкен қауіптілік туғызуы мүмкін. Осылайша, мемлекеттерге заң құзыретінде орын алатын, күтілетін және күрт туындауы мүмкін қиыншылықтарымен танысуға, сонымен қатар мұндай мәселелерді қалай шешетіні туралы білу пайдалы болып отыр.
Берілген құжатта Ұлыбританиядағы 1995 жылы ақша қоры мен қаржылық есеп беруді жүргізу кезінде төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуге шешім қабылдау тәжірибесі қарастырылады. Онда төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуді тек қана қаржылық есеп беру үшін ғана емес, сонымен қатар қаржылық есептемені әзірлеу үшін қолдануды шешім қабылдауға әсер еткен кейбір негізгі аргументтері белгіленді. Сонымен қатар бұл құжатта төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуді біршама кең шаруашылық қызметті басқару контекстінде ақша қорын әзірлеу қарастырылады. Оның ішінде, Ұлыбританияның ақша қоры мен қаржылық есеп беруді жүргізу кезінде төлеу әдісі бойынша есеп берудің инфрақұрылымын құру үшін қаржылық есептеме және есеп саясаты, есеп қағидалары мен әдістері ресми бекітілген анықтамалыққа, стандарттарына концептуалды негізді құру әдісін қолдана отырып, осындай міндеттерді мойынына алды.
Берілген құжатта Фрацияның мемлекеттік секторындағы бухгалтерлік есеп жүйесін модернизациялау үрдісі сипатталған, бұл жүйе қазіргі уақытта жүзеге асу сатысында болып отыр. Берілген құжат үш бөлімнен тұрады:
Бухгалтерлік есеп тәжірибесінің қоғамдық сектор үшін ағымдағы жағдайы.
Берілген бөлімде қолданыстағы тәжірибе сипатталған. Бұнда мемлекеттік биліктің орталық органдары, федералды қоғамдық мекемелер және әлеуметтік қамсыздандыру қорлары бухгалтерлік есеп және қорды әзірлеу барысында бір тәжірибеге сүйенбейтіндігі түсіндіріледі. Бірақ та, қазіргі кезде орталық мемлекеттік билік органдар орындайтын реформа бірыңғай қағидаларды қабылдауға әкеліп соғады (оның ішінде мемлекеттік органдарының есептемесіне шынайы және әділ көзқарасына қатысты ақпарат пен талаптарды қамтиды), сонымен қатар француз және шетел компаниялары күнделікті өздірінің бухгалтерлік есеп жүйелерінде тәжірибеде қолданатын әдістерді (төлеу әдісі бойынша есеп) қолдануға әкеліп соғады.
Төлеу әдісі арқылы есепке көшу: алдағы уақытқа қойылатын мақсат.
Берілген бөлімде ақша қоры Заңына (жаңа Бюджеттік Конституция ретінде белгілі) қатысты 2001 жылғы жаңа Конституциялық қаулыны қабылдаудың мемлекеттік сектордағы бухгалтерлік орнатуды қарастырады, есеп жүйесіне әсер етуі сипатталады. Бюджет Заңы Төлеу әдісі арқылы есеп пен парламеттік қаржы құралдарын бөлу арасындағы нақты шек қоюды қарастырады. Францияда екілік жүйе қолданылатын болды: ұлттық бюджет модифицирленген кассалық бюджет негізіне әсерін тигізіп отыр және болашақта әсерін тигізеді, бұл уақытта пайда мен шығындардың бухгалтерлік балансы мен есебі (the General Account of the Finance Administration немесе CGAF) Төлеу әдісі арқылы есепке бойынша құрылады. The CGAFs (Compte général de l'administration des Finances) орталық мемлекеттік аппараттың қаржылық есептемесі болып табылады.
Іс-шаралар: бүгінгі күнге прогресс және ары қарайғы даму. Берілген бөлімде бүгінгі күні 1999 жылы CGAF ұсынған қаржылық есептемесінде қол жеткен прогресс байқалады. Онда Төлеу әдісі арқылы есеп жүргізуді ақпараттың жүйе эволюциясын коса отырып, әзірлеу және енгізу бойынша қолданылған іс-шаралардың сипаттамасы беріледі.
Берілген шығарылым Аргентинадағы бухгалтерлік мамандықтың тарихи шолуын және оның қоғамдық секторға әсерін қамтиды. Сонымен қатар ол Аргентинаның қоғамдық секторы үшін Аргентина Конфедерациясын құрған сәттен бастап жүргізу жүйесінің эволюциясының шолуын қамтиды.
Кассалық әдіс бойынша есеп жүргізу Аргентина қоғамдық секторы үшін 1859 жылы қабылданды. 1947 жылы қыржылық есепке өзгертулер енгізілді, оның ішінде міндеттемлер негізіндегі шығындарды мойындау әдісі де қосылды. Берілген құжатта мемлекеттік кәсіпорындарындағы қаржылық есеп бойынша Әкімшілік (Government Financial Administration) жұмыстарындағы кейінгі реформаларға және 1993 жылы төлеу әдісі бойынша есеп жүргізуді қабылдауға әкеліп соққан қоғамдық сектордың бухгалтерлік есеп жүйесіндегі әлсіз жақтарын көрсетеді.
Құжатта ақпаратты жинақтау барысында реформаларды өткізу кезінде, тәжірибе жүзінде жүзеге асыру үрдісінде кездестіруге мәжбүр болған сұраныстар мен мәселелер, мәдени аспектілер ашылады. Бұл құжат, сонымен қатар, реформаның мемлекеттік кәсіпорындарындағы қаржылық есеп бойынша Әкімшілік қызметіне оң әсерін тигізеді. Оның ішінде қоғамдық секторды әкімшілік ету әсерлілігін және нәтижелілігі, және нәтижесінде, саяси шешімдерді қабылдау үшін біршама дәл ақпарат жиналған болатын.
Ең соңында, Шығарылым болашақта бухгалтерлік есеп мемлекеттік жүйесін дамыту бойынша жоспарланған сатыларды қамтиды. Олар басқару есебін қоғамдық сектор үшін бұдан әрі шешімдірді қабылдауды жақсарту үшін басқару есебін жетілдіру сұрақтарын, қоғамдық сектордың барлық субъектілерін шоғырландыру, қоғамдық сектордың барлық қызметкерлері үшін үздіксіз оқыту бағдарламаларын оқыту және Аргентина қоғамдық секторы үшін бухгалтерлік есеп жалпы қабылданған қағидаларын қоғамдық секторы үшін қаржылық есеп беру Халықаралық стандарттарымен (ҚСҚЕХС) үйлестіру.
Берілген ақпараттық шығарылымда Америка Құрама Штаттарының төлеу әдісі бойынша есеп беруге көшуге тәжірибесі баяндалған. Бұл шығарылымда АҚШ-тағы аймақ, штат немесе федерация шеңберінде мемлекеттік органдар жұмыс жасаудың 70 жыл мерзіміндегі ресми стандарттарды әзірлеу үрдісіндегі әкімшілік ықпалды дамыту жүзеге асырылды, сонымен қатар стандарттарды әзірлеу құрылымымен байланысты негізгі факторлар белгіленеді. Онда осыған қоса, мемлекеттік огандарының және жергілікті мемлекеттік органдарының, стандарттар бойынша Кеңеспен мелекеттік органдар үшін шығарылған есеп стандарттарының (GASB), төлеу әдісі арқылы есепке көшу үрдісіне толық шолу жасалған, сонымен қатар көшу үрдісінің негізгі тарихы көрсетіледі.
Ол шетел тәжірибесін тиімді қолдану, бухгалтеллік есепті жаңа талаптарға сай жеделдетіп, бір жүйеге келтіру болып табылады.
Экономиканың қай саласында болмасын шаруашылық субьектілері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, өзінің өндіріп шығаратын өнімін халықаралық рынокта бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға, өндірісін ұлғайтуға, өнімнің өзіндік құнын азайтуға мүдделі. Бұл орайда шаруашылық субьектілерінің материалдық құндылқтарын, ақша қаражаттарын, сондай - ақ басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің, аудиттің және талдаудың маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге болады.
2 IAS 1 - қаржылық сепетілікті ұсыну
2.1 ХҚЕС-ті Қазақстанда қолдану тәжірибесі
Қазіргі уақытта барлық ұйымдар, олардың түріне, меншік түріне және бағыныштылығына қарамастан, мүліктің бухгалтерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz