Триангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателігін алдын ала есептеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
І Пландық геодезиялық торлардың классификациясы 1
Геодезия туралы негізгі мәліметтер. 1
Геодезиялық өлшеу 3
ІІ.Триангуляция 4
Триангуляция туралы жалпы мәлімет. І,ІІ,ІІІ,ІV класс
триангуляциясының сипаттамасы 6
1234 классты триангуляциялық торлар 7
Триангуляциондық жүйенің жобасын құрудың жалпы мәліметтері 7
Трангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателігін алдын ала есептеу 9
Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы 10
Пункттердің центрлері 11
III Базистер және базистік жүйелер 13
Базистік өлшеу 13
Базистік тор, базисті өлшеу және құру 15
ІV Полигонометрия 15
Жоғары дәлдікті бұрыш өлшеу аспаптары 17
Теодолит және оның түрлері 19
Полигонометрияның түрлері 19
Полигонометрияның қолайлылығы және кемшіліктері 20
Полигонометриялық жүрістердің түрлері 20
1 және 2-ші дәрежелі полигонеометрия 21
Полигонометриялық жұмыстардың жобаларын жасау. Орталықты белгілеу 22
Полигонометрияны жобалау 22
Рекогносцировка және полигонометрия пункттерін белгілеу 23
Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер 23
Бұрыштық өлшеулер кезіндегі қателіктер 24
V Нивелирлеу әдістері 25
ІV классты нивелирлеу 25
Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар 25
Н3 нивелирі 26
Нивелир рейкалары 26
Рейкадан есеп алу 26
Қорытынды

Кіріспе
Маркшейдрлік-геодезиялық мәліеттерге негізделген жоғарғы геодезия пәніне жалпы мағлұмат алу. Теодолит, тахеометр, нивелир секілді геодезиялық аспаптардың теориялық сипаттамаларын зерттеу және практикада қолдана білу. Аспаптарды пайдалана отырып жер бетінде әр түрлі геодезиялық есептеулер жүргізу. Мәселелерді оңтайлы шешімін табуды және сол мәселеллерді қысқа уақыт ішінде шешуді үйрену. Геодезиялық жұмыстар жүргізудің негізгі принциптері. Өлшеулер қаншалықты үқыптылықпен жүргізіліп, қолданылатын аспаптар қаншама жетілдірілген болса да, өлшеулердің азды-көпті қателері кетіп отырады. Оған кез-келген шаманы бірнеше рет өлшеген кезде, оңай жеткізуге болады. Бастапқы нүктелерден (пункттерден) алыстаған сайын, өлшеудің дәлдігі азайып, қателіктер көбейе береді. Өлшеудің дәлдігін тек қатенің абсолюттік (орташа квадратық) не салыстырмалы шамаларына қарап қана жобалауға болады. Қателердің ұлғайып-азаюын, дәлдігін арттыра түсу үшін, елімізде өлшеу жұмыстарын сезімтал аспаптар арқылы қажетті дәлдікке сай белгілі әдістермен шебер өлшеуші адамдар (геодезистер, маркшейдерлер) жүргізеді. Геодезиялық жұмыстарды ғылыми түрде жүргізу төмендегі принциптердің міндетті түрде орындалуын қажет етеді. Геодезиялық тірек торларын "жалпыдан жалқыға (нақтылыққа) көшу" деген принциппен әрі қарай дамыту, яғни алдымен геодезиялық бастапқы (тірек) торлары құрылады, олардың координаталары жоғары дәлдікпен табылады да, олар әрі қарай жиілетеді. Өлшеу, есептеу және графиктік жұмыстардың әрбір кезеңдерін міндетті түрде тексере отырып, бастапқы өлшеулер нәтижесінің дәлдігіне көз жетпейінше, кейінгі өлшеулерге кіріспеу.

Пландық геодезиялық торлардың классификациясы
Геодезия туралы негізгі мәліметтер

Геодезия (грек. ge -- жер және daі -- бөлемін) -- Жердің пішіні мен мөлшерін, қабылданған координаттар жүйесіндегі нүктелер орнын анықтаудың әдістері мен тәсілдерін зерттейтін, жер бетінің планы мен картасын салу, жер бетіндегі өлшеулерді жүргізумен айналысатын Жер туралы ғылымдардың бір саласы. Жердің физикалық бетін зерттеу үшін картографиялық және топографиялық әдістер мен пландық және биіктік координаталар құрылады. Геодезия ғылымы астрономиялық және гравиметриямен тығыз байланысты, сондықтан Жердің пішіні мен мөлшері градустық өлшеу әдісімен анықталады. Оның шамасы -- геогр. координаттар арқылы доғалардың сызықтық және бұрыштық мәндерін анықтаудан тұрады. Г-дағы координаттық негіздер триангуляция, полигонометрия, геометриялық және тригонометриялық нивелирлеу әдістерімен геодезиялық торлар құру арқылы жасалынады. Өндірістік, гидротехн. және т.б. құрылыс объектілерінің пландық пен биіктік негізін салуды және инж. түсірімдерді орындау мәселелерін инж. Геодезия шешеді. Қазіргі уақытта мұхит, теңіздердің және көлдердің байлықтарын меңгеру үшін олардың жағаларын, түбін зерттеу жұмыстары жүргізіліп, гидрографиясы толықтырылды, бұл су асты Г-сын дамытты. Үлкен территорияларда топографиялық жұмыстар тез және тиімді жасалу үшін әуеден жер бетінің фотогр. бейнесі алынды, осыған байланысты Г-ның аэрогеодезия мен ғарыштық геодезия саласы қалыптасты. Жер асты байлықтарын (кен қазбаларын, мұнай мен газ өнімдерін, т.б.) меңгеруде инж.-техникалық жобалар мен сызбаларды қамтамасыз ету үшін жер асты Г-сының маркшейдерияның) тәсілдері қажет. Г-ның ғыл. және практикалық шешу әдістері матем. мен физ. заңдарына негізделген. Республикада ғылыми және практикалық мәні зор көптеген геодезиялық және топогр. жұмыстар жүргізіліп келеді. Егер 1917 ж. дейін Қазақстан аумағының тек 13,5%-іне 1:126000 масштабты аспаптық түсіру жұмыстары орындалса, 1945 ж. ол 86,6%-ке жеткізілді және масштабы 1:100 000, 1:200 000 топогр. карталар жасалды. 1920 -- 45 ж. 22800-ден астам пункттің триангуляциясы анықталды. 1950 жылдары Қазақстан аумағы толығымен түсіріліп бітті. 1954 ж. масштабы 1:25000 картографиялық түсірілу басталды. Дәлдігі жоғары 1-, 2- және 3- класты мемл. триангуляция торы құрылды. Бұрынғы шығарылған масштабы 1:100 000 карталар жаңартылды. Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы аэрофотогеодезиялық институтытының Қазақстан филиалы Геодезия және картогр. Бас басқармасының картогр. материалдарын пайдаланып Қазақстан аумағының фотокартасын түсірді және а.ш-ғының картасын жасады (1960). Г-лық тәсілдермен жер сілкінудің алдын ала болжау мүмкіндігін анықтау мақсатында, жер қыртысының жылжуын зерттеу үшін Тянь-Шань аймағында геодинамикалық болжау полигоны құрылды. Полигонда қазіргі кездегі жер қыртысының жылжуының вертикаль және горизонталь құраушылары зерттеледі.

Геодезия - Жер пішіні мен өлшемін анықтау, планда және картада бейнелеу үшін жер бетіндегі өлшеулер туралы ғылым жүйесі. Геодезия -- жер туралы өте ежелгі ғылымдардың бірі. Адамзаттың бағзы заманда жер бетінде қашықтық пен ауданды өлшеудегі ашқан зандылықтары Геодезияның ғылым ретінде қалыптасуына негіз болды. Геодезия өте ерте заманда жер бетін шаруашылық мақсаттар үшін зерттеу қажеттігі туған кезде пайда бодды. Әсіресе Ежелгі Египетте Геодезияның пайда болуы мен дамуына ерекше қолайлы жағдайлар туды. Б.з.д. XIV -- XII ҒҒ. Қытайда "бүкіл жерді" зерттеу мақсатында геодезиялық жұмыстар жүргізілді. Геодезия Ежелгі Грекияда жоғары дамып, теориялық жағынан негізделді. Оған бізге жеткен Александриялық Геронның (шамамен 1 ғ.) "Диоптрия тура геожүйелердің қалыптасу, қызмет ету және даму процестері. Олар геожүйелердің қасиеттері мен құрамдарының, шекаралары мен өзара байланыстарының өзгеруімен қатар жүреді. Геодезиялық процестер заттық, энергетикалық немесе ақпараттық, географиялық нақтылыққа байланысты - физикалық-географиялық (табиғи), қоғамдық - ( географиялық, сондай-ақ табиғат пен қолы" және "Ауданды өлшеу" атты кітаптары дәлел бола алады. Бұл кітаптарда геодезиялық жұмыстар мен геодезиялық құралдардың еипаттамалары келтірілген. Грекғалымы Эратосфен (б.з.д. 276 -- 194 жж.) Египетте жердің көлемін анықтады. Ол жер шарының радиусы, шамамен, 6000 км екенін анықтап берді.
Геодезиялық жұмыстардың Ресейде ғылыми жолға қойылуы I Петр кезінде жүзеге асырылды. XIX ғ. бірінші жартысында Ресейдегі геодезиялық жұмыстардың ғылыми жағынан жоғары қойылуына атақты орыс астрономы және геодезисі, Пулков астрономиялық обсерваториясының негізін салушы және бірінші директоры В.Я. Струве (1793-1864 жж.) болды.
Қазіргі кезде геодезия іргелі ғылымдардың жетістіктеріне сүйенетін күрделі әрі жан-жакты дамыған ғылымдардың бірі болып саналады. Оның негізгі атқаратын міндеті - Жердің пішіні, келисіп және гравитациялық өрісін зерттеу, пландар мен карталарды және олардың электрондық ұқсастығын -- жергілікті жердің цифрлық моделін және электрондық карталарды жасау, шаруашылық салаларының жоіте еліміздің корғанысының жергілікті жердегі әр түрлі инженерлік мәселелерін шешу. Адамзат қоғамының және ғылым мен техниканың дамуына байланысты Геодезияның мазмұны да өзгеріп отырды. Соның нәтижесінде өзінің даму процесінде геодезия бірқатар дербес ғылыми және ғылыми-техникалық пәндерге бөлінді.
Жоғарғы геодезия жердің және [[[планета]]лардың пішіндері мен көлемдерін зерттейді, сондай-ақ геодезиялық негізгі тірек жүйелерін құру жөніндегі міндеттерді шешеді. Жоғарғы геодезия міндеттерін шешу әдістерін егжей-тегжейлі зерттеу басырында одан геодезиялық астрономия, геодезиялық гравиметрия және ғарыш геодезиясы жеке пәндер болып бөлінеді.
Геодезиялық астрономия геодезиялық тірек жүйелері үшін аспан шырақтарын бақылау негізінде координаталық бастапқы мәліметтерді анықтау мәселелерімен айналысады.

Геодезиялық өлшеулер

Геодезиялық өлшеулер.Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:
-сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
-бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
-биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.
Сызықтық және биіктік өлшеулерде (арақашықтық, биіктік, биік айырым) үзындық өлшеу бірлігіне метр (м) алынады. Метрдің ұзындығына шамамен Париж арқылы өтетін меридиан ұзындығының 1:40000000 бөлігі алынған. Осының негізінде платина-иридий қорытпасынан метрдің эталоны жасалынды, ол архив метрі деп аталды. Кейінгі кездегі жүргізілген дәлдігі жоғары өлшеулер негізінде архивтік метрдің ұзындығы бастапқы анықталғаннан 0,21 мм-ге қысқа екендігі анықгалды. Сөйтіп, 1899 жылы 90% платина мен 100% иридий қорытпасынан метрдің халықаралық жаңа 31 эталоны жасалынды. Ресей оның 11 және 28 көмірлі екеуіне ие болды. №28 метрлік эталон Лениградтағы Д.И.Менделеев атындағы ғылыми-зерттеу институтында сақтаулы.
Ұзындық өлшеу жұмыстары дәлдігінің артуы мен метрлік эталон жаңғыртудың қажеттігіне байланысты, метрдің жарық толқынының ұзындығына негізделген табиғи этапонына көшу мақсаты көзделді. Өлшеуіштер мен таразылар жөніндегі XI - Бас конференция 1960 метрдің халықаралык бірліктер жүйесінің негізіне метр-криптон-86 атомының, вакуумдегі шығару ұзындығына тең ұзындық деген жаңа анықтама қабылдады. Сөйтіп, 68 жылдың 12 қаңтарында Кеңестер үкіметінің стандарты бойынша мемлекеттік тұрақты шама жаңа метрлік эталон болып бекітілді.
Ал, қашықтық өлшеуіш сымдар мен рулеткалардың ұзындықтарының дәлдігін аныктап тұру үшін, ұзындығы мемлекеттік эталонмен салыстырылған үш метрлік арнайы белгілер (компараторлар) дайындалған. Еліміздің көптеген калаларында орнатылған осындай компараторлардың бірі-№541 Мәскеудің геодезия, аэрофототүсірістер және картография иженерлік институтындағы белгілі компаратор. Бір метрде (м) 100 см. немесе 1000 мм. бар. Бұрыштарды өлшеудің бірлігіне градус алынған, ол тік бұрыштың 190 бөлігіне тең. Толық шеңбер 360°-тан тұрады, бір градуста-60 [] минут, бір минутта - 60 []секунд бар. Бұрыштардың мәндерін радиандық өлшеммен көрсетуге болады. Радиан-радиусқа тең шеңбер доғасына тірелген центрлік бұрыш. Үзындығы 2PIR доға 2PI радианнан тұрады. Демек, радианның градустык, минуттық, секундтық мәндері р=57,3°; р=3438; р=206265" тен. Аудандар өлшемінің бірлігі шаршы метр (м): 10000 м2=1 гектар (га); 1000000 м2=100га= 1 км². Уақыт, салмак және температура өлшем бірліктеріне секунд, халықаралык килограмм және Цельсия шкаласы бойынша градус алынған.
Атмосфера ауасының жер бетіне және ондағы барлық заттарға түсетін қысым атмосферапық қысым деп аталады. Атмосфералық қысым мм-мен көрсетілген сынап бағанасының биіктігімен өлшенеді. Нормальдық атмосфералық қысым деп, деңгейінен есептегенде 45° географиялық ендік бойындағы биіктігі 760 мм-ге ген болғаны. Халықаралық бірліктер жүйесі атмосфералық қысым өлшемінің бірлігі паскаль (Па) деп қабылдады, 1 мм сын.баг. =133.322 Па.
Геодезиялык өлшеулер тура және жанама болып келеді. Егер шама аспаптың көмегімен тікелей анықталса, оны тура өлшеу деп атайды. Егер шама есептеулер арқылы анықталса, онда ол өлшемдердің шама тәсілі болып есептеледі. Геодезиялык жұмыстар далалық және өңдеу жұмыстары болып бөлінеді. Далалық жұмыстарда әр түрлі өлшеулер жүргізіледі, ал өндеу жұмыстары: есептеу мен графикалық процестерден тұрады. Далалық өлшеулерге пландар мен карталар жасауда немесе арнайы мақсаттарда барлау траншеялары мен құрылыстарын бөлу, трассалар салуда) жер бетінде жүргізілетін геодезиялық өлшеулер жатады. Өлшеулер кезінде қолданылатын аспаптарға:
-арақашықтықтарды өлшеуге арналған өлшеу ленталары, сымдар, рулеткалар, оптикалық кашыктык өлшеуіштер, жарық сәулелі қашықтық өлшеуіштер, т.б;
-бұрыштарды өлшеуге арналған теодолиттер, буссольдар, гониометрлер және т.б;
-вертикаль биіктіктерді өлшеуге арналған нивелирлер, рейкалар, барометр-анероид, т.б. жатады.
Геодезиялык жұмыстардың нәтижелері арнайы журналдарга жазылады да, дала жағдайында тексеріліп, түсірілетін объектінің схемалық сызбалары жасалынады. Ол сызбаларды сұлба (арбис) деп атайды.
Жер бетінің әрқилы физика-географиялық жағдайлары жүргізілетін геодезиялық өлшеулер дәлдігіне әсерін тигізеді. Сондықтан да қоршаған ортаның зиянды әсерін жою немесе әлсірету өлшеу жұмыстары кезінде пайдаланатын аспаптарды, өлшеу әдістерін және жұмыс жүргізу тәртібін дұрыс таңдауға тікелей байланысты.
Есептеу процесі өлшеу нәтижелерін бір жүйеге келтіріп, математикалық өндеуден және оларды пайдалануға неғұрлым жарамды түрге келтіруден тұрады. Есептеулерді жеңілдетіп, қажет нәтижелерді тез табуға және есептеулердің дұрыстығына көз жеткізу үшін, барлық есептеулер белгілі бір схемалар (ведомостер) бойынша жүргізіледі. Геодезиялық өлшеулердің әртүріне лайықты арнайы есептеу схемалары таңдалынып алынады. Есептеу жұмыстарын жеңілдету үшін әртүрлі қосымша қүрал-жабдықтар: кестелер, графиктер, электрондық есептеу машиналары, т.б. қолданылады.
Графикалық, процесс өлшеу мен есептеу нәтижелерін белгілі шартты белгілерді сақтай отырып, сызба түріне келтіру. Алынған жазбалар жүргізілген геодезиялық немесе маркшейдерліқ жұмыстардың түпкі өнімі болып саналады. Кейінгі әртүрлі инженерлік жобалау, есептеу және жобадан жергілікті жерге көшіру жұмыстары алынган осы сызбалар негізінде жүргізіледі.

II. Триангуляция
2.1 Триангуляция туралы жалпы мәлім ет. І,ІІ,ІІІ,ІV класс триангуляциясының сипаттамасы
Триангуляция - бұл желінің өзі сияқты, геодезиялық басқару нүктелерінің желісін құру әдістерінің бірі. Ол кейбір негізгі (базалық) жақтарының барлық бұрыштары мен ұзындықтары өлшенетін үшбұрыштарды құрайтын жер бедеріндегі нүктелер жүйесінің геодезиялық құрылысынан тұрады.
Триангуляцияны салудың сызбасы объектінің геометриясына, техникалық- экономикалық жағдайына, аспаптар паркінің қол жетімділігіне және орындаушылардың біліктілігіне байланысты. Триангуляция 1, 2, 3 және 4 сыныптардың геодезиялық желілерін құрайды, сонымен қатар конденсацияның геодезиялық желілерін құру және 1 және 2 категориялардың түсірілімдерін негіздеу үшін қолданылады.
Триангуляция үшбұрыштар тізбегі, орталық жүйе (мысалы, Мәскеу қаласы), қатты бұрышқа кірістіру және геодезиялық төртбұрыш түрінде болуы мүмкін.
- сурет. Триангуляция үшбұрыштар қатары. Триангуляция жүйесін жобалау құрамына кіретіндер:
Алдында дамытылған жүйелерді аса толық мөлшерде қолдану үшін жұмыс аймағының геодезиялық зерттелуінің талдауы;
Жүйенің жобалау сызбасын картада бекеттердің ыңғайлы орналасуын және жобының техникалық тапсырмасына сәйкес олардың қажетті бірлесуін жасауды ескерумен құрастыру;
Триангуляция бекеттерінде белгілердің биіктігінің алдын ала есебі;
Қолда бар нұсқаулықтар бойынша жұмыс әдістемесін, техникалық шектерді белгілеу, триангуляциондық жүйенің элементтерінің болжамды нақтылығының алдын ала есебі;
Жұмыстың жалпы көлемін және қажетті құралдарды (кадрлар, көлік, саймандар, материалдар) белгілеу.

Техникалық жобалау алдында орындалған геодезиялық жұмыстар бойынша мәліметтер жинаудан басталады.Іс жүзінде бар триангуляция тірек пункттерін және олардың тұрғызылу сызбасын жобаның топографиялық картасына түсіреді. Егер бастапқы болып табылатын пункттердің сақталуы туралы күмән болса бекеттердің сақталуын зерттеу мақсатында рекогносцировка жүргізу қажет. 1, 2 класс триангуляциясының жүйелерінің жобасын құрастыру 1:100000 масштабты топографиялық карталарда, ал 3, 4 кластарды 1:150000, 1:25000, 1:10000 масштабты карталарда орындалады.
Базистік желі - негізгі желімен біріктірілген қосымша желі, қажетсіз қателіктерсіз салыстырмалы түрде қысқа негізден тригонометриялық желінің салыстырмалы түрде үлкен жағына біртіндеп көшу үшін қолданылады. Триангуляциялық желіде негіз үшбұрыштың табиғатта жоғары дәлдікпен өлшенетін жақтарының бірі болып табылады. Негіз геометриялық түрде кіші диагональды бейнелейді, ал триангуляцияның жағы - ромбтың 1: 4 немесе 1: 5 қатынасындағы үлкен диагоналы. Негізге іргелес жатқан триангуляция байланысында барлық үш бұрыш өлшенеді, содан кейін синустар теоремасына сәйкес үшбұрыштың қабырғалары бір-біріне қатысты болатын үшбұрыштың қабырғалары классикалық тригонометриялық формулалар көмегімен үшбұрыштардың белгісіз жақтары есептеледі.

a b = \ sin \ II \ sin \ beta
(2.1)

Бірінші класты үшбұрыштарда негіз меридиан немесе параллель бойымен әр 300-400 км сайын өлшенеді. Кейбір жағдайларда негіздің шыңдары Лаплас нүктелерімен біріктіріледі.
Тригонометриялық желінің жаңадан өлшенген жағының ұзындығы оның есептеулер бойынша бірінші негізден алынған ұзындығына дәл тең болмайды; екі нәтиженің арасындағы айырмашылық теңестіріледі (негізгі түзету орындалады), ол жалпы формула бойынша ұсынылады:

((a * sinII) sinI) * (sinIV sinIII) * (sinVI sinV) ... = b (2.2)

1234 классты триангуляциялық торлар
ТМД елдерінің барлық территорияларын қамтитын Мемлекеттік триангуляциялық тор төрт класқа бөлінеді.
класты триангуляциялық тор Жердің пішінін және өлшемдерін анықтау, ғылыми жұмыстар және кең байтақ территориямызда бірыңғай координаталар жүйесін дамыту үшін құрылады да, келесі деңгейдегі триангуляциялық торлар класын құрудың негізі болып есептеледі. Геодезиялық тор периметрі 800-1000 шақырымдық полигон, пішіні үшбұрышты немесе полигонометриялық тізбектер ретінде мүмкіндігінше меридиандар мен параллельдердің ұзынабойымен құрылады. Тізбектер ішіндегі қабырғалар ұзындығы 20 шқ кем болмауы керек.
класты триангуляциялық тор 1-класты триангуляциялық полигондар ішін толтыратын үшбұрышты, тізбек торлардан тұрады.
2-класты триангуляция тор қабырғаларының ұзындықтары 7 - 20 шқ дейін болуы мүмкін. 2-класстық триангуляциялық торлар 3 және 4-класты торларды құруға негіз болады.
3 және 4 класты триангуляция тор қабырғаларының ұзындықтары ретімен 5-8 шқ және 2-5 шқ болып келетін торлар тізбегін құрайды да, өзінен дәлдігі жоғары триангуляциялық тор қосындарымен түйісіп жатады. Құрылыс орындарында, өндіріс және ірі гидроқұрылымдардың алаңдарында құрылатын триангуляциялық торларды құрудың әртүрлі тәсімдері болуы мүмкін, ал олардың қабырға ұзындықтары 0,5-5 шақырымнан аспайтын тізбектерден тұрады.

Триангуляциондық жүйенің жобасын құрудың жалпы мәліметтері
Триангуляция жүйесін жобалау құрамына кіретіндер:
Алдында дамытылған жүйелерді аса толық мөлшерде қолдану үшін жұмыс аймағының геодезиялық зерттелуінің талдауы;
Жүйенің жобалау сызбасын картада бекеттердің ыңғайлы орналасуын және жобының техникалық тапсырмасына сәйкес олардың қажетті бірлесуін жасауды ескерумен құрастыру;
Триангуляция бекеттерінде белгілердің биіктігінің алдын ала есебі;
Қолда бар нұсқаулықтар бойынша жұмыс әдістемесін, техникалық шектерді белгілеу, триангуляциондық жүйенің элементтерінің болжамды нақтылығының алдын ала есебі;
Жұмыстың жалпы көлемін және қажетті құралдарды (кадрлар, көлік, саймандар, материалдар) белгілеу.
Техникалық жобалау алдында орындалған геодезиялық жұмыстар бойынша мәліметтер жинаудан басталады.Іс жүзінде бар триангуляция тірек пункттерін және олардың тұрғызылу сызбасын жобаның топографиялық картасына түсіреді. Егер бастапқы болып табылатын пункттердің сақталуы туралы күмән болса бекеттердің сақталуын зерттеу мақсатында рекогносцировка жүргізу қажет. 1, 2 класс триангуляциясының жүйелерінің жобасын құрастыру 1:100000 масштабты топографиялық карталарда, ал 3, 4 кластарды 1:150000, 1:25000, 1:10000 масштабты карталарда орындалады.

Триангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателігін алдын ала есептеу
Әдетте алшақ қабырғаның ұзындығының қателігін жүйенің қажетті нақтылығының қанағаттануын анықтау үшін алдын ала есептейді. Қателік өлшемдер, жүйе конструкцияларының және үшбұрыштардың пішіндерінің дәлдігімен анықталады. Аса әлсіз қабырғаны анықтау кезінде екі факторды ескеру қажет:
Қабырғаның бастапқыдан алыстау дәрежесін;
Осы қабырғаның басқа қабырғалармен салыстырғандағы ұзындығын.
Басқа тез жағдайларда қабырға қанша қысқа болса, соншалықты оның салыстырмалы қателігі көп болады.
Дәлдіктің алдын ала есебін жүйенің әр түрлері үшін есептейді:
Егер А және К нүктелерінің координаталары белгілі болса, онда жүйе қатты деп аталады;
Егер соңғы бекеттің координаттары белгісіз болса онда жүйе бос деп аталады.

- сурет. Бастапқы (базистік) қабырға

АВ - бастапқы (базистік) қабырға;
а қабырғалар - байланыстыру қабырғалары; с қабырғалар - аралық қабырғалар.
Үшбұрыштар тізбегінің соңғы қабырғасы алшақ қабырға деп аталады. Бос тізбекте үш шарт қанағаттандырылуы керек:

∠А +∠В + ∠С = 180° - фигураның (үшбұрыштың) шарты (2.3)
∠А +∠В + ∠С - 180° = W - үйлеспеушілік (2.4) б А + б в + б С - W = 0 (2.5)

Базистік шарттар

Sn - Sn['] = W (2.6)

Мұндағы Sn[']- есептеп шығарылған ұзындық;
Дирекциондық бұрыш немесе азимут шарты, егер бастапқы және соңғы дирекциондық бұрыштар белгілі болса.
Егер жүйе бос емес яғни, қатты болса, онда X,Y координаталарының шарты және қатты бұрыш шарты пайда болады.

- сурет. Орталық жүйе

Нақтылықты алдын ала есептеу жүйе элементтерінің орташа квадраттық қателіктерін анықтаудан тұрады:

F 𝑃
F 𝑃
m = μ √ 1
𝐹
(2.6)

мұндағы mF - о.к.қ. функциялар; μ - салмақ о.к.қ.;
PF - салмақ.
Бұрыштар үшін μ = 𝑚𝛽 (бұрыштық о.к.қ.).Бастапқы мәліметтердің қателігін ескерумен мынаны жазамыз:

𝑚2
𝑚2 𝜇" 2 2

𝑆2
𝑆2
3
3
𝑆𝑛 =
𝑛
[𝛽] − ( )
2
2
𝑏 𝑝 ∗ ∑[𝑛](𝑐𝑡𝑑[2]𝐴𝑖 + 𝑐𝑡𝑔[2] 𝐵𝑖 + 𝑐𝑡𝑔 𝐴𝑖 ∗ 𝑐𝑡𝑔 𝐵𝑖)
(2.7)

3
3
[2] ∑[𝑛](𝑐𝑡𝑑[2]𝐴𝑖 + 𝑐𝑡𝑔[2] 𝐵𝑖 + 𝑐𝑡𝑔 𝐴𝑖 ∗ 𝑐𝑡𝑔 𝐵𝑖)
(2.8)

жүйенің геометриялық шарты немесе кері салмақ деп аталады.

[1] = [2] ∑[𝑛](𝑐𝑡𝑑[2]𝐴𝑖 + 𝑐𝑡𝑔[2] 𝐵𝑖 + 𝑐𝑡𝑔 𝐴𝑖 ∗ 𝑐𝑡𝑔 𝐵𝑖)

(2.9)

𝑃 3

Тәжірибеде котангенстер синус бұрышының логарифмінің 1 секундқа өзгеру шамасына алмастырылған формулалар қолданылады.

𝑚
𝑚
2 𝑆𝑛 =
𝑚 2
𝛽
𝛽
− ( 𝜇" 2
) ∗
2 ∑[𝑛](б[2] + б[2] + б𝐴 + б𝛽)

(2.10)

𝑆
𝑆
𝑏
𝑏
𝑝
𝑝
3
3
2 2 𝐴 𝛽
𝑛

2.5. Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы
Рекогносцировканың басты мақсаты жобаланған пункттердің орналасуын нақты таңдау және геодезиялық белгілердің биіктігін анықтау болып табылады. Рекогносцировка кезінде елді - мекендердің жерінің сипаты, жол және гидрографиялық жүйе, топырақ, құрылыс материалдарының болуы жайлы мәліметтер жинау жүргізіледі.
Рекогносцировка негізінде жобаға қосымшалар мен толықтырулар енгізіледі. Пункттерді салу орнын таңдау кезінде пункттерді басты биіктіктерде, жер бетінің тау жұмыстары әсерінен ығысуынан тыс аймақта орнықты топырақта центрлердің және сыртқы белгілердің ұзақ уақыттық сақтаулығы орындалатындай етіп орналастыру қажет. Пункттерді темір жолдан және автокөлік жолынан, телефон және телеграф желісінен белгінің екі еселі биіктігінен жақын емес қашықтықта және жоғары кернеулі электр желілерінен 120 м аз емес қашықтықта салу керек.

Жергілікті жерде бекеттердің салыну орындары жерге жер қорғандарымен немесе тастардан үйілетін турлармен көмілетін белгілермен, бағаналармен белгіленеді. Пункттердің атауы топографиялық картада қабылданған транскрипцияны сақтаумен жақындағы елді - мекеннің атымен сәйкес келуі керек. Егер жобаланған пункт іс жүзінде бар триангуляциямен немесе талдау жүйесімен сәйкес келсе, онда центрдің дәл бірлесуін қарастыру қажет. Іс жүзінде бар центрлерге тікелей жақын арада жаңа центрлердің салынуына жол бермеу керек.
Егер қандай да бір себептермен жаңа триангуляция пункті алдында дамытылған жүйенің пунктімен бірлеспесе, онда ескі пункт орталығын жояды (рұқсат алғаннан кейін).
Рекогносцировка жұмыстарының күрделілігі және әдістері жердің жағдайларына және триангуляция класына тәуелді болады. Белгілердің қабылданған биіктігі кезінде пункттердің арасындағы көру мүмкіндігінің болуы теодолиттің көтерілу биіктігіне тез биіктіктен елді мекенді тікелей қарау жолымен бекітілуі қажет. Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы кезінде қоныстанған аймақтарда ағаштарды қолданады немесе оларға елді мекенді көру үшін көтеріліп арнайы діңгектерді жасайды. Жүйенің класына қарамастан әр пунктте бағыттың магнитті азимуттарын, елді мекеннің нүктелеріне дейінгі қашықтықтарды және еркін масштабта басқа анықтамалар енгізілетін көкжиектің суретін салу жүргізіледі.
пирамида - 3-5м;
жай сигнал - 8-11м;
күрделі сигнал - 11-30м.

2.6 Пункттердің центрлері
Триангуляцияның немесе талдау жүйесінің әр пунктінде орталық салынады, оның түрі сол аймақтың физика-географиялық жағдайына байланысты орталықтардың қозғалмауын және ұзақ уақыт бойы сақталуын қамтамасыз ететіндей таңдалады.
Центрлердің құрылысын анықтайтын басты фактор топырақтың құрамы және қату тереңдігі болып табылады.
Центрлерді бетон блоктарынан немесе металл құбырлардан жасайды. Жартысфералы тесігі болатын басы бар барлық бұрыштық және сызықтық өлшемдерді келтіретін шойын маркаларды бетонға салады немесе құбырларға дәнекерлейді.
Құбырларды коррозиядан сақтау үшін цемент қоспасымен толтырады.
Қазіргі уақытта орталықтардың 8 түрін қолданады.

Қалыпты жағдайларда топырақтың мезгілдік қатуы 1,5 м аспаған кезде және топырақтың қасиеттері котлован қазуға кедергі болмайтын жағдайда барлық класты пункттерде центрлердің түрі салынады.

2.4 - сурет. Пункттің центрі

Ол 4 бетон монолитінен тұратын пилон түрінде болады.
Монолит IV - 25-20 см қабырғалы текше пішінді, жоғары жағына маркасы салынған.
Монолит III 60х60х20 өлшемді.
Монолит II биіктігі 130 см, пішіні қималы төртжақты, маркасы жоғары жағында.
Монолит I биіктігі 70 см, айыру бағанасы болып қызмет етеді. Барлық монолиттер өзара цемент қоспасымен бекітілген.

III Базистер және базистік жүйелер
Инварлы сымы бар базисті құралды триангуляцияда базистік қабырғаларды өлшеу үшін, полигонометрияда қабырғалардың ұзындықтарын өлшеу үшін және инженерлік - геодезиялық жұмыстарды жасағанда басқа жоғары дәлдікті сызықтық өлшемдер үшін қолданылады.

Сызықтық өлшемдердің аса жоғары дәлдігі базисті құралды қолданумен қол жеткізілуі мүмкін 1:1000000 қатарлы салыстырмалы қателікпен сипатталады.
Инвар -300 С-ден +1000 С дейінгі температуралар интервалында тұрақты сызықтық кеңеюдің кіші температуралық еселігіне ие. Ол тотықтанбайды және өңдеуге жақсы бейімделген.
Мақсатына байланысты базисті құралдардың 3 түрін бөледі:
БҚ-1 6 - 8 сымы бар, триангуляцияда және 1 және 2 класс полигонометриясында базистерді өлшеуге арналған;
БҚ-2 және 4 сымы бар, базисті қабырғаларды және 3 мен 4 класс полигонометриясының қабырғаларын өлшеуге арналған;
БҚ-3 және 2 немесе 4 сымы бар, жергілікті маңызы бар жүйелерде қабырғаларды және әр түрлі инженерлік-геодезиялық жұмыстар кезінде өлшеу үшін арналған.
Өлшеулер алдында құралдың дайындығын тексеру керек.
тұтастыру жүргізу және келесі түзетулерді енгізу:
-сымның ұштарын артық алған үшін:

Δ𝐿𝑝
= 𝐿 − 𝐿0
= 𝑝2𝑥 ℎ2𝑥 𝑆; (3.1)
2
2
24𝑃

Δ𝐿𝑝 = 3 ∗ 10[−3] ∗ ℎ[2]; (3.2)

Δ𝐿𝑝 = 0,012мм, (3.3)
мұндағы S - сымның ұзындығы = 24 м;
p - бір текше метр сымның салмағы = 0,0173 кгм;
P - сымды тарту кезінде қолданылатын жүктердің салмағы = 10 кг; h = 2 м.
-тізбекті желінің симметриясыздығы үшін түзету мардымсыз шамаға ие, бірақ ол әрқашан оң болғандықтан, ол өлшеудің дәлдігіне жүйелі әсер етеді;
температураның өзгеруіне, яғни температураның 10 С өзгеруі кезінде сымның салыстырмалы ұзаруы 1:2000000 тез болады. Қателік жүйелі сипатқа ие емес;
сымдардың тартылуының өзгеруі:
Δ𝐿 = [б𝑥𝑆] + [𝑃]2𝑥𝑆2 (3.4)

𝑝 𝑃
12𝑃3

мұндағы д - 1м сымның өзінің салмағының р әсерінен созылуы;
∆Р - созылудың өзгерісі, в кг; р - жүктің салмағы;
S - сымның ұзындығы.

Жел мен жаңбыр аса қатты әсер етеді. Желдің жылдамдығы ≈ 5 мсек болғанда өлшенетін қабырғаның салыстырмалы қателігі 1:500000 құрайды. Есептеулер көрсеткендей, егер сымның беті қалыңдығы 0,05 мм ылғалмен басылып қалса, онда бұл қатардың салыстырмалы қысқаруын тудырады 1:500000.
Бұл түзетулердің есебі күрделі сондықтан олар жүргізілмейді. Базисті өлшеуді жел және жаңбыр кезінде жүргізуге болмайды.

Базистік өлшеу
Жолды тазарту және белгілерді 2-3 км сайын алдын ала орнату;
200-300 м сайын базис сызығының алдында қада қағып толық ілу. Штативтерді орналастыру және базисті келесіде өлшеуді ұзындығы 0,5 - тен
1км дейін аралықтармен жүргізеді. Штативтер арасындағы қашықтықты оларды орнату кезінде болат арқанмен немесе динамометр (10 кг) бойынша созылу кезінде рулеткамен өлшейді.
Соңғы штатив орнында аралықтар ұзындығы 0,3-0,4 м, диаметрі 10-15 см уақытша орталық жасайды.
Соңғы аралық әдетте 24 м аз болады. Бұл қалдықты өлшеу үшін қысқа аралықтарды түзетін 1 немесе 2 штатив орнатады.
Базистің әр аралығын 2 сыммен тура және кері бағыттарда өлшейді. 3 және 4 класс триангуляцияларының базистерін 4 сыммен, ал 1 және 2 класты триангуляцияларының базистерін 6 сыммен өлшейді.

Базистік тор, базисті өлшеу және құру
Базисті құру үшін келесі жағдайларды орындау керек:
-базис мүмкіндігінше триангуляциялық тордың ортасында орналасуы керек және сырт қабырғаларындағы бұрыштар қосындысы 34-36 болатын ромбылық жүйеден тұрады. Базис ұзындығы 0,8-1,5 км, ал еңістігі 110-нан аспауы керек .
φ бұрышының шамасы 36-тан кем болмауы тиіс. Базис ұзындығы қателігі 1:1 000 000 қалайтындай инварь сымдарымен өлшенеді. Базистік тор құру кезінде қажетті ұзындықпен дәлдікті керекті жақты тікелей жерде қысқа базистің негізінде ең аз уақытпен қаржы шығынымен алу үшін. Бір-біріне ұқсас n ромбтарынан тұратын ромбты базистік торда бір-біріне тәуелсіз 1,2,3,4,5 және 6 бұрыштар өлшенеді.
Бұл жұмыстың негізгі есептеулері уақыттың аз кетуімен жақ ұзындықтары мен өлшенген базис жақтарының дәлдігін есептеу.

3.1 - сурет. Базистік тор (қарапайым ромб)

Есептелу реті:
1) Шартты теңдеуді құру: а) АВС
γ2+γ3+γ4+γ5-180°=0 б) АDC γ1+γ8+γ7+γ6-180°=0 в) ВСD γ4+γ5+γ6+γ7-180°=0 1=24° 5=24°
2=66° 6=66°
3=66° 7=66°
4=24° 8=24°

Тексерме шарты:
а) АВС γ2+γ3+γ4+γ5-180°=0
66°+66°+24°+24°-180°=0

б) АDC γ1+γ8+γ7+γ6-180°=0
24°+24°+66°+66°-180°=0

в) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.