Қымыздың химиялық құрамы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық

университеті

«Агротехнология» институты

Тағам және қайта өңдеу өндірістерінің

технологиялары жоғары мектебі

“Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарын АЖЖ негіздерімен жобалау" пәні бойынша

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Тәулігіне 500 л қымыз өндіретін цехты жобалау»

Орындаған: ТПП-43 топ студенті Тасболат А.

Тексерген: аға оқытушы, PhD доктор Жұмаева А. Қ

Орал 2020

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ . . . 6

1. 1Бие сүтінің химиялық құрамы . . . 6

1. 2 Қымыздың химиялық құрамы . . . 12

1. 3 Бие сүтінің және қымыздың емдік қасиеті . . . 14

2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ . . . 16

2. 1 Сүтті жылқы шаруашылығында қолданылатын жылқылардың қысқаша сипаттамасы . . . 16

2. 2 Өнім өндіруге арналған шикізатқа қойылатын талаптар . . . 16

2. 3 Қымыз дайындау технологиясы . . . 19

2. 4 Қымыз цехы және оның жабдықтары . . . 19

3. ҚЫМЫЗ ӨНДІРУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ . . . 21

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 23

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 26

КІРІСПЕ

Сoңғы кезде Қaзaқстaнда өнeркәсіп шикіaттарын өндіру мен қатар ауыл шаруашылық секторын дaмыту туралы шаралар қолға алына бастады. Әртүрлі тaғaмдық зaттaрдың ішінде сүттің және oдан жасалған тағамдардың адам тіршілігі үшін маңызы өте зoр. Бір жaғынан сүт aдaм организіміне қажетті алмаспайтын аминқышқылдары мен құнды белоктардың негізгі көзінің бірі болып табылса, екіншіден, бұл заттардың тамақтану рацимонында жетіспеушілігі oргaнизімнің өсіп дaмуына кeрі әсeр eтіп, әртүрлі aуруларға сoғуы мүмкін.

Сoндықтaн, биeнің сүтінeн дaйындалатын дeнсaулыққa шипaлы әрі жұғымды сусын - қымыз. Oл тубeркулeз, aсқaзaн-ішeк жoлдaрының oйық жaрaлы aурулaры, жүйке жүйeсінің сaрқылуы және aғзаның жaлпы әлсірeуі үшін тaмаша емдік құрaл. Қымыз құрaмындағы спирт пeн сүт қышқылының сaлыстырмалы түрдe aз мөлшeрі жүйке жүйeсі мeн aс қoрыту oргандарын қaлыпты қoздырады, тәбeтті aрттырады және қымыз қoсылған қaбылданaтын тaмақтың қoрытылуын жaқсартады, бұл aдамдардың, әсірeсе әлсірeген aғзаның сaлмақ қoсуына ықпал етeді. Қымыз aнтибиотикалық қaсиетке ие.

Қымыз қaзақ хaлқының ұлттық тaғамдарының ішіндaгі eң құрмeтті дaстарқан дәмінің бірі. Oл тeк қaна биe сүтінeн aшытылады. Әдeтте сaуылатын биeлер сaқа бие, қулық бие, қысырақ бие дeп үшке бөлінeді.

Сaқа бие - бірнeше кұлындaған, бұрыннaн сaуылып кeлген биe.

Қулық - құнaжын немесe дөнeжін жaсында aлғаш құлындaған биe.

Aл, қысырaқ биe деп, өткeн жылы кeйбір сeбептeрмен қысыр қaлған, құлын oрнына тaйы (былтырғы құлыны) eміп жүргeн биeлерді aйтады. Биыл құлындaмағанмен тaйы eміп жүргeндіктен ондaй биeлер сaуыла бeреді.

Сyсaмыр

Жыл мeзгілдеріне, шөп шығымынa, мaлдың күйінe қaрай сaуылатын биeлерді мaл иeсі мeн жылқышы іріктeп aлады. Ондa биeлердің ауру-сырқaудан амaндығы, құлындaрдың ширaқылығы eске aлынады. Жaдау биeлер немесе қaрақұлақ бoлып мaрқаймаған кұлындaр белгілі бір мeрзімге дeйін бaйланбайды. Биe бaйлау дeп eнелері сaуылатын құлындaрды нoқталап, жeліге бaйлап ұстaуды aйтады. Құлыны бaйланған биeлер қaшан құлыны aғытылғанға дeйін aуыл мaңына жaйылады. Сoндықтан тoзған қoныс жиі-жиі aуыстырылып oтырылады.

Жыл сaйын aлғаш биe бaйлаған күн «Биe бaйлар». «Жeлі мaйлар» дeген дәстүрмен мeреке сияқты өткізілгeн. Әдeтте бұл күні сүр aсып, мoл тaбақ тaртылады, жeлінің қaзығына, aйғырдың жaлына мaй жағылады.

Биe бaйлау eл жaзғы жaйлауға шығып, шөптің нәрі тoлған кезде басталған. Дәлірек айтсақ бие байлау мерзімі - көкек (сәуір) айының аяғы мен мамырдың басы. Бұл кез кұлындар әбден марқайып жетіледі, 5-6 сағат байлауда ұсталады, сауым сайын емізіп, жетектеп жүріп сергітіледі. Көктемде және шілде айларында биелер жиі сауылады. Биені бие көнекке немесе ағаштан істеп ысталған бие шелекке сауады, әдетте бие саууға бұрыннан үйренген әйелдер ғана шығады. Жаңа сауылған бие сүтін сүзгіден өткізіп, жылы кезінде күбідегі немесе сабадағы саумалдын үстіне құяды. Содан сон оны міндетті түрде 30-40 минут пісіп аузын байлап не тығындап ұстаған. Алғаш рет қымыз ашытарда бие сүті сабаға арнаулы ашытқының немесе қордың үстіне құйылады. Ашытқыны көбінесе сүр жаяның, қазының сынық сүйегін салып сүттен, ол жоқ болғанда сүтке нан ашытқысын езіп әзірлейді. Қор дегеніміз ескі қымыз, ол жақсы ашыған қымыздың саба түбінде қалатын, арнайы сақталған сарқыны.

Сары қымыз дертке шипа, денеге күш. Қымыз ерекше дәмді, кұнарлы, жан сарайыңды ашып, адамның зауқын келтіретін хош иісті және өте сіңімді сусын. Оның бұлай болу себебі жылқы жануардың өзіне ғана тән асыл қасиетінен болса керек. Адымы кең, өрісі ұзақ сәйгүлік саңлақтар қазақ даласының кек байтақ жайлауын емін-еркіндеп, дәмдіден-дәмдіні, коректі мен құнарлыны ғана тереді, өсімдіктің шұрайлысын ғана үзеді. Сөйтіп кең даланың сан алуан гүл-бәйшешектері мен мың түрлі дәрі-дәрмектік шөптерінен жылқы жарықтық адамға шипалы, жағымды тамақтық заттар әзірлейтін болса керек.

Қымыздың бабы пісу мен сапыруға байланысты. Жиі-жиі піскен қымыздың дәмі кіре береді. Ал, пісуі жетпеген қымыз ірімтіктеніп, суы бір бөлек, тұнбасы бір бөлек болып, бұзылып, сапасын жояды. Көбірек пісілсе тіпті күшті деген қымыздың өзі жұмсап, ішуге сүйкімді бола береді. Бал татыған барқыт қымыз осындай баппен дәмді. Қымыз Қымыз - халқымыздың бірнеше ғасырлар бойы үздіксіз пайдаланып келе жатқан ұлттық тағамы. Ол тек тағам емес, сонымен қатар халықтың қасиетін, дәулетін, салтанатын, байлығын, мырзалығын, дастарқан берекесін білдіретін ырыс белгісі. Басқа тағамдарға қарағанда қымызды дайындаудың әдіс, тәсілдері, салт-дәстүрлері, ырымдары мен кәде-жоралары көп. Көктем туып, құлындаған бие байланып, сауылады. Биенің ашымаған сүтін саумал дейді. Оған арнайы ашытқы қосылып, екі-үш күннен кейін ашиды. Алғашқы қымызды үй иесі өзі ішпейді, дәстүр бойынша үлкендерін шақырып, ауыз тигізіп, батасын алады. Мұны "қымызмұрындық" дейді. Дайындау әдісіне. касиетіне, сапасына жөне сақталу уакытына байланысты халқымыз қымызды бірнеше түрге бөледі. Және олардың әр түрін жылкы жасы атауымен атайды.

• Бал қымыз - бал, қант, өрік-мейіз қосылып ашытылған қымыз; сырқат адамға, балаларға, жас босанған әйелдерге беріледі.
• Сірге жияр қымызы - күздігүні бие ағытарда бірнеше күн жиналған қымыз; салт бойынша сірге жияр қымызға ел шақырып, бөліп ішкен.
• Уыз қымыз - бие сүтінің уыз дәмі тарамаған кезде ашытылған қою қымыз. Май қымызы деп те аталады.
• Сары қымыз - жаздың ортасында, шоп әбден піскен, буыны қатқан кездегі қымыз. Кош - қоннан қымыз коп шайқалып, коп пісіледі де, ірімшігі жақсы жазылып, ашуы білінбей, қымыздың күші оз бойына сіңген сарғылт болады. Сары қымыз өте жұғымды, шипалық қасиеті мол.

Жүмыстың мақсаты:

• Экологиялық таза және жоғары сапалы өнімді шығару;
• Дәстүрлі технология бойынша қымыз өндіру;
• Жаңа қымыз дайындау технологиясын қолдану.
• Қазіргі заманғы жабдықтарды қолдану (қымыз консервілеу

ұзақ мерзімге, құрғақ қымыз - ұнтақ дайындау) ;

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Бие сүтінің химиялық құрамы

Тағамдық өнімдердің химиялық құрамын зерттеу қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелердің бірі боліп табылады. Сүт биологиялық сұйықтық ретінде сүтқоректілер ағзасында, яғни сүт бездерінде синтезделеді. Жануарладың тұқымқуалаушылық қасиеттеріне байланысты сүттің физикалық - химиялық және биологиялық қасиеттерін анықтайтын белгілі бір химиялық құрамы болады. [1] .

Сүттің тағам өнімі ретінде жоғары бағасы оның химиялық құрамының ерекшелігімен түсіндіріледі. Сүтқоректілердің барлық заттар түрлерінің сүтінде жас ұрпақтың өсіп дамуына қажет барлық заттар бар. Алайда, сүт құрамы мен қасиеттері жануарлар түріне байланысты ерекшеленеді.

Сүттің химиялық құрамы мен қасиеттері өте күрделі. Жаңа биохимиялық әдістерді қолдана отырып сүт құрамынан 260-қа жуық химиялық заттар табылған [2] . Сиыр және биенің шикі сүтінің химиялық құрамы бірінші кестеде келтірілген.

Кесте-1. Шикі сүттің химиялық құрамы

Кестеде сүттің негізгі құрам бөліктері келтірілген. Көрсетілген белоктық заттардан басқа сүт құрамында фермент-белоктар бар. Олар: пероксидаза, фосфатазалар, протеазалар, әртүрлі эстеразалар (липаза және басқалар), амилазалар, ксантиноксидазалар, рибонуклеазалар, лизоцим және т. б.

Сүттің липдтік құрамы ерекше. Оның құрамында сүттің негізгі майы

үшглицеридтермен қатар, үшглицеридтердің сатылы гидролизы немесе жартылай синтезінің өнімі болатын ди-және моноглицеридтер бар. Олар фосфолипидтер және бос май қышқылдарымен бірге сүттің май түйіршіктерінің мембраналарының тұрақтылығын түзетуде ерекше роль атқарады. [3] .

Бие сүтінің химиялық құрамы 1922 жылығы зерттеулер нәтижелерінен белгілі [4] . Қазіргі кезде осы заттар туралы көптеген мәліметтер бар. Бірақ бие сүтінің физикалық-химиялық қасиеттері мен оның құрамындағы әртүрлі заттардың мөлшері жөнініде ғылыми бір- бірініе қарама - қарсы мәліметтер бар. Әрине, мұндай нәтижелер көптеген факторларға, соның ішінде биохимиялық әдістердің дәлдігіне байланысты.

Бие сүтінің басқа жануарлар сүтімен салыстырғанда, біріншіден, химиялық құрамы өте ерекше, екіншіден, оның өте жоғары емдік қасиеті бар. Ертеде қазақтар қандайда бір себептермен ана сүті жоқ болған жағдайда бие сүтін балаларды қоректендіруге пайдаланған. Себебі, бие сүтінде көп мөлшерде баланың ми клеткаларының дамуына әсер ететін қанттар (глюкоза, аминқанттары ) көп кездеседі. Хельсинки университетенің ғалымдарының тұжырымы бойынша сиыр сүтінің құрамында ұйқы безінің жұмысын әлсіретін аллерген заттарының бар екенін анықтап, олар инсулин гормонының түзілуін өзгертіп, өте қауіпті ауру тудыратын, оның үстіне жас кезден бастап қант диабетіне ұшырататыны дәлелденген [5, 6] .

Әрбір жануардың ағзасында өзінің генетикалық ерекшелігіне байланысты өз төлінің дамып өсуіне арналған әртүрлі химиялық құрамды сүт синтезделеді. Мысалы, күйіс қайырушылардың сүтінде, ұлтабарда тез үйып басқа протеолиттік ферменттердің әсеріне оңай көнетін казеин көп кездеседі. Ал бие сүтінде құлындардың тез өсуіне қажет, ең оңай қорытылатын альбумин көп кездеседі [7] .

Бие сүтінің тағамдық сапасы оның құрамында белок, май, көмірсу болуымен ғана емес сонымен қатар, витаминдерге де байланысты. Кейбір авторлардаң айтуы бойынша витаминдердің мөлшері мынандай: С витамині 8. 9 - 33. 3 мг/100г өнімінде, В ₁ витамині 291-454 мг/л, В ₂ витамині-261-416 мкг/ л, В ₃ витамині - 229 мкг/л дейін кездеседі [1, 2, 8] .

Бие сүтінің құрамында минералдық қосылыстардың болуы келесі көрсеткіштермен сипатталады: калий -64 мг, кальций - 89 мг, магний- 9 мг, фосфор - 54 мг 100 г өнімінің, кобальт - 1. 4 мкг, темір - 61 мкг, марганец - 2. 9 мкг, мыс - 22мкг 100 г өнімінде.

Бие сүтінде жалпы минералдық қосылыстардың жалпы мөлшері сиыр сүтіне қарағанда екі есе төмен, бірақ бие сүті құрамындағы минералдық заттардың көптүрлілігмен ерекшеленеді.

ИҚ- және УФ - спектроскопия, потенциометрлік титрлеу, рефрактометрия, поляриметрия әдістерімен сарысу белоктарының ерітінділерін жоғарғы және төмен температурада сусыздандырғанда белок молекуласының құрылымының өзгеретіндігі анықталды (полярлы функционалды топтардың және гидрофобты байланыстарының санының, ішкі молекула аралық әсерлесулер дәоежесінің өзгеруі, жаңа тұрақты конформацияның қалыптасуы) [10] .

Сүттің химиялық құрамы биенің физикалық және қоректену жағдайына ауа- райы мен малдың жеке ерекшеліктеріне байланысты болады. Лактация кезінде сүт құрамында лактоза және күл элементтерінің мөлшері өзгермейді, ал кальций, фосфор, калий және магний мөлшері жоғарылайды, С-витаминінің концентрациясы артады. Аскарбин қышқылдарының өзгергіштігі барлық жануарлар тобына тән, бірақ оның ең көп мөлшері бие сұтінің қымызында байқалған [2, 8] .

Қымыз сүт тәрізді ақ - сұрғылт түсі бар, біркелкі газдалған, шайқалған кезде көбік түзетін, ащылау иісі мен дәмі бар сұйықтық. Әртүрлі авторлардың мәліметтері бойынша қымыздың қышқылдығы ашу кезінде 100-129 ⁰ Т-ге дейін көбейеді. Спирттің мөлшері 0. 5 -2. 5% аралығында өзгеріп тұрады. Ашу процесі барысында этил спиртінің, диацетил, ацетон және басқа қосылыстардың (әртүрлі дәмдік және ароматтық иістік заттарының), сонымен қатар, көмірқышқыл газының түзілуі жүреді.

Бие сүтінде жалпы белок мөлшері шамамен 2 %, бірақ әдебиетте бұдан да төмен немесе жоғары көрсекткіштер кездеседі. Қымыз белоктарында 18 аминқышқылы табылған. Піскен қымызда алмаспайиын аминқышқылдардың жалпы мөлшері жаңа сауылған сүттерден әлдеқайда жоғары.

Қымыздың ашу және жетілу процесінде сүттің белоктары полипептидке дейін ыдырайды. Осының нәтижесінде казеиннің, β- лактоглобулин және α- лактоальбумин мөлшері өнімде азаяды, ал керісінше, бос аминқышқылдары - әсіресе лизин, триптофан және метионин мөлшері көбейеді. Қымыздың пісіп жетілуі кезінде аминқышқылдар мен пептидтер мөлшерінің көбейуі қымыздың диетикалық және емдік қасиетін арттырады.

Бие сүтінде және қымызда май мөлшері - 1. 5-1. 9%. майдың балқу температурасы 21-33 ⁰ С, қату температурасы 10-15 ⁰ С, йод саны 80-100 - ге аралығында болады.

Қымыздың құрамында протеаза, липаза, каталаза, редуктаза, лактаза, трансамилаза, дегирогеназа ферменттері табылған [7] .

Ғылыми мағлұматтар бойынша қымыздың құрамында витаминдер де кездеседі:

1 л қымыздағы витамин мөлшері:

Бие сүтін өңдеу кезінде қымыз құрамындағы витамин мөлшері өзгереді. Ол туралы авторлардың айтуы бойынша қымыз жасау кезінде пантотеин қышқылының мөлшері көбейеді, рибофлавин және фоль қышқылының мөлшері өзгермейді, ал цианокобаламин, тиамин, биотин мөлшері төмендейді. Витаминдердің мөлшері қымыз ашытқысының микроорганизмдері витаминді қажет етсе, екінші жағынан олар басқа витаминдерді өздері синтездейді [2, 11] .

Микроорганизмдерден басқа ашу процесінде сүттің құрамы, қымыз жасау технологиясы және басқа да факторлардың әсері зор. Сонымен, авторлардың мәліметтерінің бір - бірімен сәйкес еместігі түсіндіріледі. Жалпы мәліметтер бойынша қымыз құрамында толық витамин комплекстері табылған.

Болашақта қымыздың дәмдік және емдік қасиетін ұлғайту үшін ашытқы культурасын дұрыс таңдау және жаңа технологияларды дұрыс пайдалану керек.

Айтылған әдеби мәліметтер бие сүті мен қымыздың химиялық құрамы әлі толығымен зерттелмегенін көрсетеді. Негізінен зерттеу жұмыстары 1970 жылға дейін жүргізілген. Ол кезде ғылымда қазіргі кездегідей жаңа зерттеу әдістері онша жетілмеген болатын. Осыған байланысты бие сүтінің және одан алынған қымыздың аминқышқылдық, белоктық және витаминдерінің құрамын зерттеу жұмыстары одан әрі жалғастырылуда [1] .

Бие сүтінің химиялық құрамын ең бірінші Г. С. Инихов 1922 жылы анықтаған қазіргі кезде бұл өнім өте жақсы сипатталған. Оның физика - химиялық қасиеті монографиялық жұмыстарда, көптеген мақалаларда және анықтамалық әдебиеттерде баяндалған. Бірақ олардың әртүрлі компаненттерінің құрамы көбінесе мәліметтерде өзгеше болып келеді.

Бұл малдардың әртүрлі тұқымдас болуына, оларды жемдеу жағдайына, географялық аудандардың айырмашығылығына және т. б. пайдаланылған әдістердің сезімталдылығы мен түсіндіріледі.

Бие сүті - ақ түсті көгілдір рең беретін сұйықтық, дәмі тәтті, спецификалық иісі бар, реакциясы әлсіз сілтілі немесе нейтралды (рН 6-7) . Жаңа сауылған сүттің қышқылдығы -7 градус Тернер ( ⁰ Т), тұтқырлығы - 1. 39-1. 52 сантипуаз, үстіңгі тартылуы-52. 2 -56. 0 дин/см., ағымдылығы 66. 2 -72. 0 [15, 16, 17] .

Бие сүтінің негізгі компаненттері сиыр сүтінікі сияқты белок, май және қант сүті болып табылады. Бірақ ол химияляқ құрамы мен қасиетіне байланысты сиыр сүтінен өте айрықша. Оның құрамында қатынасы 1. 2 : 1 болып келетін казеин мен сарысу белоктары бар, оларда 1. 8 - ден 2. 2-ге дейін белок заттары бар.

Казеин мен сарысудың фракциондық құрамы әртүрлі.

К. И. Дүйсенбаев 1968 жылы фракцияны 7 бөлімнен тұратынын көрсетті:

Бір - бірден α және β, екеуі -χ және үшеуі -γ казеин фракциясы. Мөлшері 46. 2 % болатын басқа фракциядан ерекше болып келетін χ казеин, өйткені онда белокқа гидрофильдік жағдай туғызатын көмірсу құрамы өте жоғары. Сарысу белоктарында авторлар 9 фракцияны белгілейді:

3- иммунды глобулиндер

2- α - лактоальбумин

1. β - лактоглобулин
2. сарысу альбумині

1. преальбумин

Мөлшерлі қатынаста β - лактоглобулин (42. 5%) және α - лактоальбумин (36. 1%) басым болады.

Бие сүтінде сиыр сүтіндегідей барлық алмастырылмайтын аминқышқылдары бар, аминқышқылдарының жалпы мөлшері 40-43 %.

ішінде көп мөлшерде фенилаланин, мезин, лейцин және изолейцин құрайды.

Ал алмастырылатындардың ішінде көп мөп мөлшерде глутамин және аспарагин қышқылдары, аланин және аргенин құрайды.

Көмірсулар жалпы лактоза түрінде болып келеді, оның құрамына (6. 7-7. 2% ) қарай бие сүті басқа малдардың сүтінен басымырақ болып келеді. Ерітінді түрінде ол α және β формада болады. Оның екі формасында поляризация жазықтығын оңға айналдырады. Лактозаның сахарозаға қарағанда дәмі онша тәтті емес.

Гидролиз кезінде ерітілген қышқылдар мен энзимдердің әсерінен лактоза α- галлактозаға және d - глюкозаға бөлінеді. Аз мөлшерде лимон қышқылы болады.

Сонымен қатар бие сүтінің құрамына майлар, фосфоридтер және стерилдер кіреді. Май, май түйіршіктерінен тұрады, олар вазелин тәріздес массада болады. Олар тез гидролизденеді, сондықтан олар организмге жақсы сіңеді. Қышқылдық сапасына қарай бие сүтінің майы сиыр сүтінен айырмашылығы жоқ, бірақ мөлшерліе құрамында айтарлықтай айырмашылық бар. Онда көп мөлшерде төмен молекулярлы қышқылдар (С _4:0 - С _{10. 0} ) табылған, бірақ аз мөлшерде пальмитин және стеорин сияқты жоғары молекулярлы қышқылдар бар [18, 19, 20, 21] .

Бие сүтінің еру температурасы (18. 5-28. 6 ⁰ ) және суу температурасы (-10 ⁰ - тан -15. 5 ⁰ - қа дейін) төменгі температурада болады. Еру және суу нүктелері ондағы қанықпаған май қышқылдарының болуына байланысты: олардың мөлшері неғұрлым жоғары болса, соғұрлым еру және суу нүктелері төмен болады және майдың сіңімділігі жақсарады [2] .

Майдың йодтық саны айтарлықтай жоғары (101), ол жоғары деңгейлі жартылай қанықпаған май қышқылдары арқылы анықталады, (мысалы, олеин қышқылы) .

Май қышқылдарында айтарлықтай орын алатын леноль және линолеин сияқты жартылай қаныққан май қышқылдары. Олар майдың тез қышқылдануына, және де витаминдік қасиеттері бар және организмдегі холестерин алмастыруға көмектеседі. Бұл қышқылдар адам организмінде синтезделінбейді және олар тек тамақпен бірге түседі.

П. Ю. Берлиннің айтуы бойынша сүттің майының тағы бір керемет қасиеті бар дейді - ол туберкулез бактерияларының көбейуін тоқтатады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс