Азаматтық процестік құқықтың міндеттері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш.ЕСЕНОВ атындағы КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ
Бизнес және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Азаматтық - процестік құқық
Тақырыбы: Азаматтық іс жүргізу құқығы саласының пәні,әдісі және жүйесі. Азаматтық іс жүргізу құқығының ғылымы.
Орындаған: ЮП-18-5 тобы студенті
Муратова Ж.Б.
Рецензент: з.ғ.к., доцент.
Садуакасова Л.О.
Ақтау 2020
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Азаматтық іс жүргізу ұғымы мен оның пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Азаматтық іс жүргізу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЖҮЙЕСІ МЕН САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ...
2.1 Азаматтық іс жүргізу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Азаматтық іс жүргізудің сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Тәуелсіз мемлекет құрудың ең басты шарттарының бірі - заңдылықты сақтау болып табылады. Заң нормаларын сақтау -- әрбір азаматтың міндеті және борышы. Осыған орай, мемлекет мүддесін және жеке азаматтың құқығын қорғау, тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықпен күресу, халықты заң ережелерін сақтауға үйрету еліміздің құқық қорғау органдарымен қатар сот органдарына да жүктелген.
Соңғы жылдарда азаматтық және қылмыстық істерді қараудың сапасы арттырылып, дамып жатыр.
Бірақ та, еліміздің сот әділдігі жүйесін жетілдірудің барлық мәселелері толық шешілді деп айтуға болмайды. Біз демократиялық мемлекет орнатып жатырмыз. Ал демократия - адамдардың конституциялық құқықтарының, бостандықтарының қатаң сақталуы. Олай болса, азаматтардың құқықтары бұзылмауының немесе бұзылған құқықтарының уақтылы, дер кезінде қалпына келтірілуі мемлекетімізде сот органдары арқылы іске асырылады. Жекелеген соттардың және сот әкімшілігі органдарындағы кемшіліктер, заңды және сот этикасын бұзу немесе заңсыз, негізсіз шешімдері шығару сияқты келеңсіз жағдайлар әлі де көп кездесетіні белгілі.
Соттардың жіберген қателіктерінің көпшілігі сот шешімдері, ұйғарымдары, қаулылары заңды күшіне енбей тұрып, яғни, апелляциялық сатыларда істерде қайта қарау арқылы түзетіледі. Сонымен, заңсыз немесе негізсіз шешімдердің де заңды күшіне еніп кететін жағдайлары аз кездеспейді.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - азаматтық процестік құқық ғылымының нысанасы, яғни оны зерттеу объектісі:
1) өзінің статикасы мен серпініндегі азаматтық - процестік құқық нормаларының жүйесі;
2) теориялық тұжырымдамалар, оның ішінде сот ісін жүргізуді азаматтық - процестік реттеудің нысанасы, әдісі, жүйесі және құралдары;
3) соттың және азаматтық процеске өзге де қатысушылардың қызметі болып табылады.
Азаматтық процесс ғылымының тақырыбын зерттеу азаматтық іс жүргізу құқықтық құбылыстарының тарихи дамуын ескере отырып жүзеге асырылады, өйткені онсыз оның дамуының бүкіл жүйесін бағалау мүмкін емес.
Курстық жұмыстың мақсаты - азаматтық іс жүргізу пәнін, әдістерін қарау
Курстық жұмыстың міндеттері:
- азаматтық іс жүргізу ұғымын және пәнін сипаттау;
- азаматтық іс жүргізудің басқа құқық салаларымен байланысын анықтау;
- императивті және диспозитивті зерттеу;
- азаматтық іс жүргізу жүйесін қарастырып, азаматтық іс жүргізу сатыларын анықтау.
1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСІ
1.1 Азаматтық іс жүргізу ұғымы мен оның пәні
Кез-келген құқық саласы үшін басқа қүкық салаларымен салыстырғанда, өзіндік айрықша белгілерімен сипатталатын барынша маңызды ерекшелігі - оның пәні болып танылады. Пән - саланы салалас және өзге де құқық салаларынан ерекшеленетіп тұратын белгі. Дәл осы құқықтық реттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай, тек қана осы құқық саласына тән және бірнеше құқық салалары үшін ортақ (әмбебап) маңызды сипаттамалар анықталады. Реттелу нормалары арқылы көзделген нақты қоғамдық қатынастар кез-келген құқық саласының пәні болып танылады. Адамзат қызметінің кез келген саласы тиісті деңгейде құқықтық реттеуді қажет етеді, ал ондай реттелу қоғамда мойындалған дәстүрлер немесе нормативтік ережелер арқылы қамтамасыз етіледі. Түрлі өркениеттердің қалыптасу тәжірибесі көрсетіп отырғандай, дәстүрлер нормативтік түрғыдан (міндетті) рәсімделмесе де барынша өміршең болып келеді. Азаматтық іс жүргізу ережелері әсер ететін салаға қатысты айтатын болсак, ол сала құқықтық жағынан тұрақталған ережелермен барынша нақты реттелуі тиіс, олай болмаған жағдайда, құқықтык және әлеуметтік сипаттағы келеңсіздіктер орын алуы мүмкін. Азаматтық іс жүргізу қүқығы орындалуы міндетті нормалар жиынтығы. Ол құкыктың іс жүргізу саласына жатады, оны әдебиетте соттық құқық деп те атайды. Соттык кұқық нормалары өзінің реттеушілік табиғатына сәйкес сот ісін жүргізу саласында туындайтын қогамдық қатынастарды реттеуге бағытталган, яғни оның құкықтық реттеу пәні - іс жүргізуге байланысты құқықтық қатынастары болып табылады, соттық қүқық саласына жаткызу оның бірыңғай (іс жүргізу) жүйесіндегі жеке өзіндік ерекшелігіне нұқсан келтірмейді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өз құқықтары мен бостандықтарын елдің заңдарына қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқығы бар. Атап айтқанда, ҚР Азаматтық кодексінің 9-бабы азаматтық құқықтарды қорғау мынадай нысандарда жүзеге асырылатынын айқындайды:
1. мемлекеттік және аралық соттар жүзеге асыратын сот;
2. мемлекеттік билік органдары атынан олардың құзыреті шегінде әкімшілік; 3. қоғамдық, азаматтардың келісім немесе өзге де комиссияларға өтініш жасауы арқылы;
4. өзін-өзі қорғау, ол заңнамалық актілерде арнайы анықталған жағдайларда ғана жүзеге асырылуы мүмкін;
5. нотариаттық.
ҚР Азаматтық құқығы азаматтардың құқықтарын қорғау тәсілдерін ҚР АК 9-бабының 1-тармағына сәйкес құқық бұзушыға қолданылатын мәжбүрлеу шаралары ретінде айқындайды, оларға:
- құқықтарды тану;
- құқықтар бұзылғанға дейін болған жағдайды қалпына келтіру;
- құқықты бұзатын немесе оның бұзылуына қатер төндіретін іс-әрекеттердің жолын кесу;
- міндеттерді заттай орындауға беру жатады;
- айыппұл өндіріп алу;
- мәмілені жарамсыз деп тану;
- құқықтық қатынастарды тоқтату немесе өзгерту арқылы, сондай-ақ заң актілерінде көзделген өзге де тәсілдермен жүзеге асырылады. Жеке меншікке негізделген елде дамып келе жатқан нарықтық қатынастар жағдайында азаматтардың құқықтарын қорғаудың сот формасының өсіп келе жатқан рөлі байқалады.
Азаматтык; іс жүргізу құқығы - соггардың азаматгық істерді қарастыру және шешу тәртібін белгілейтін жеке кұкык саласы. Ол өзіндік реттеу аясы бойынша, ягни қоғамдық қатынастар шегі бойьнша өзіндік сипатқа ие. Ол қатынастардын реттелуіне құқықтық нормалары әсер етеді Бұл - сотпен азаматтық істерді талқылау және шешу тәртібі; соттар мен өзге органдардың каулыларын орындау; іс жүргізу қатынастары субъектілерінің мәртебелік сұрақтарын шешу тәртібі.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субъектілер арасындағы азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу құқықтың нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқық қатынастар және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Осы іс жүргізудің басты мақсаты - бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау. Азаматтық іс жүргізу (процесс) соттың, тараптардың (талап қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін жинақтайды. Сотқа, басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер процесі барысында жүзеге асырылады. Азаматтық іс жүргізудің нысанына тән белгілер: а) сот істерін қарау және шешу тәртібі алдын ала азаматтық іс жүргізу құқықтың нормаларымен белгіленген; б) істің аяқталуына мүдделі тұлғалар сот мәжілісіне іс қарауына қатысу құқығы бар және өз құқықтары мен мүдделерін қорғауға; в) сот шешімі іс бойынша сот отырысында дәлелдемелер арқылы анықталған деректерге сүйенуі қажет және заңға сәйкес болу керек. ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге бөледі: бұйрық бойынша іс жүргізу істері; талап қоюмен іс жүргізу істері; ерекше талап қоюмен іс жүргізу істері; ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық іс жүргізу құқығы - азаматтық істерді қарап, шешім шығарып және оның орындау тәртібін реттейтін нормалар жиынтығынан тұратын ұлттық құқықтың бір саласы. Ол сот органдарының сот ісін жүргізудегі қызметін, судьялардың қызметін, іс жүргізуге барлық басқа да қатысушылардың қызметіне байланысты туатын қатынастарды реттейді. Азаматтық істер жүргізу тәртібімен ұлттық құқықтың кейбір басқа да салаларынан (еңбектік және т.б.) туып отыратын даулар қаралып, шешіледі. Азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларын бұлжытпай сақтап отыру, бұл істерді қарап шешетін сот органдарына әрбір істің ақиқатына жетуге кепілдік береді, демек мұның өзі қорыта келгенде, жеке адамның құқығын, қоғамның мүддесін, мемлекеттің игілігін пәрменді де жан-жақты қорғауға мүмкіндік береді. Сот төрелегін жүзеге асыруда қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық іс жүргізу құқығы құқық жүйесінде дербес құқық саласы болып саналады. Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні - азаматтық іс жүргізу болып табылады. Азаматтық іс жүргізу құқығы мен азаматтық іс жүргізудің пәндерін бір-бірінен ажырата білу керек.
Азаматтық - Процестік Кодекстің 4-бабына сәйкес азаматтық сот ісін жүргізудің басты міндеттері:
- азаматтардың, мемлекеттің және заңды тұлғалардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру;
- азаматтық айналымда және жария-құқықтық қатынастарда заңдылықты сақтау;
- істің толық және уақтылы қаралуын қамтамасыз ету;
- дауды бейбіт жолмен реттеуге жәрдемдесу;
- құқық бұзушылықтардың алдын алу;
- қоғамда заңға және сотқа құрметпен қарауды қалыптастыру.
Азаматтық іс жүргізу ғылымы - азаматтық іс жүргізу мен азаматтық іс жүргізу құқығының маңызды проблемалары бойынша ғылыми білімдердің жиынтығы болып табылады.
Азаматтық іс жүргізу ғылымының пәні:
- тәжірибеде оның қолданылуымен тығыз байланыстағы азаматтық іс жүргізу құқығының өзі;
- азаматтық іс жүргізу құқығының бастаулары;
- шетел мемлекетіндегі азаматтық іс жүргізу құқығы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында диалектика әдісі кеңінен қолданылады, бұл заңның осы саласын оның пайда болуы, қалыптасуы мен дамуы, оның ішінде басқа мемлекеттік-құқықтық және басқа да әлеуметтік құбылыстармен өзара әрекеттесуі мен байланысы тұрғысынан білуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, азаматтық процесс ғылымы арнайы әдістерді қолданатыны атап өтілді. Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының жүйесі, әдетте, азаматтық іс жүргізу құқығы жүйесінен гөрі кең. Ғылым жүйесіне, әдетте, мыналар кіреді: 1) Азаматтық іс жүргізу құқығы саласының өзі; 2) Азаматтық-процестік нормалар (уақыт, кеңістік және адамдар тобы бойынша заңның ұғымы, құрылымы, қолданылуы); 3) Азаматтық процестік нормаларды қолдану практикасы және тиімділігі; 4) ӨПТ қағидаттары; 5) Азаматтық процестік заңнама; 6) Азаматтық процестік құқықтың міндеттері. Азаматтық іс жүргізу құқығын зерттеу үшін мемлекет және құқық теориясының мәнін, негізгі қолданатын ұғымдар мен категорияларын еске алу керек. Азаматтық іс жүргізу құқық өзге салалық құқықтық пәндер жүйесінде ерекше орын алады. Құқықтық институттар мен нормалармен өзара байланысы, ұқсас құқықтық реттеу салалары бар.
1.2 Азаматтық іс жүргізу әдісі
Реттелетін қоғамдық қатынастарының ерекшеліктеріне, олардың субъективтілік құрамы мен накты кұкықтық мүмкіндіктер кешеніне, тұлғалардың құқықтық жағдайларына сәйкес саланың әдісі айқындалады. Саланың әдісі ретінде қалыптасқан коғамдық қатынастар субъектілерінің тәртібіне (заңи мәні бар - әрекеттеріне) ықпал ету тәсілін (құқықтық тұрғыдан араласу тәсілі) айтамыз . Іс жүргізушілік әдебиетте саланың келесі екі тәсілін бөліп қарастырған: императивтік және диспозитивтік, кейбір оқулықтарда оларға императивті - диспозитивтік деп жалпы атау берілген. Азаматтық іс жүргізуде құқықтық қатынастарының пайда болуы мен тоқтатылуы аясында биліктік бастау басым болатын, азаматтык құқықтық саланың әдісін жаппы алғанда, императивті әдіс дейміз. Мұндай әрекеттің өз логикалық түсіндірмесі бар және дәл осы биліктік субъектінің бар болуы, онын белсенді рөлі карастырылып отырған қоғамдық қатынастарда орындалуға жататын мәжбүрлі күш қолдану аркылы іске асырылатын нормалық ережелердің басымдылығымен сипатталады.
Іс жүргізу саласының ғалымдары қоғамдык қатынастарды құқықтық реттеудің әдісі іс жүргізу түрімен тығыз байланыста қарастырылуы тиіс деген пікірде. Бұл дұрыс пікір,себебі іс жүргізушіліктің түрі кұқыктык белгілері бойынша ұқсас қоғамдық қатынастарда азаматтық құқыктарды қорғаудың үйлестірілген тәсілін білдіреді Өз кезегінде іс жүргізушіліктің түрі сатылык деңгейлерді жоғарғы деңгейде жекелеп қарастыруымен сипаттайтындықтан, құқықтық корғау тиімділігі артады және заң мен сот алдындағы іске қатысушылардың шынайы тендігін қамтамасыз етеді. Императивтік (альтернативасыз) ықпал ету әдісі сот әділдігін қамтамасыз етуші орган болып табылатын сотты коса алғанда, азаматтык істерді шешу барысында калыптасатын коғамдық қатынастардың барлық қатысушыларына таралады. Қоғамдык қатынастарға кұкықтық ықпал етудің бұл ерекшелігі - бекітілген нормалар сақталмаған жағдайда іске катысушылар құкығын қамтамасыз ететін іс бойынша занды және әділ шешім қабылдануы мүмкін еместігін білдіреді.
Азаматтық іс жүргізу құқығы әдісі императивті (билік нұсқамалары) және диспозитивті (рұқсат етілген) сипаттағы элементтерді біріктіреді. Азаматтық іс жүргізу құқығы әдісінің императивтілігі мыналармен анықталады:
- барлық азаматтық іс жүргізу қатынастары оларға соттың - сот төрелігін жүзеге асыруға уәкілеттік берілген және билік өкілеттіктері берілген мемлекет органының қатысуына байланысты билік пен бағыну қатынастары болып табылады;
- азаматтық процесс азаматтық іс жүргізу формасына, яғни заңмен қатаң белгіленген сот ісін жүргізу тәртібіне негізделген.
Диспозитивтілік сипатталады:
- берілген құқықтар мен жүктелген міндеттерді еркін іске асыруда, бірақ заң шеңберінде;
- бір типтегі субъектілер арасындағы құқықтар мен міндеттердің теңдігі (процестегі тараптардың теңдік принципі және т. б.);
- құқықтары мен міндеттеріне кепілдік беру.
2 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЖҮЙЕСІ МЕН САТЫЛАРЫ
2.1 Азаматтық іс жүргізу жүйесі
Құкық саласының жүйелілік белгісі - ішкі (ішкі кұрылымдык) өзара байланыстар мен өзара шарттылықтардың болуымен түсіндіріледі, осындай байланыстар негізінде сала өз ерекшеліктері мен салалық институттардың даму динамикасы бар кешенді қүқыктық феномен ретінде анықталды.
Азаматтық іс жүргізу құқық жүйесі екі (Жалпы және Ерекше) бөлімнен тұратынын ескерген жөн. Жалпы бөліміне: жалпы ережелер, азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері мен принциптерін, ведомстволық бағыныстылық және соттылық туралы жалпы ережелерді, іске қатысушы тұлғалар туралы жалпы ережелерді, сот хабарлаулары мен шақырулары туралы жалпы ережелерді, іс жүргізу мерзімдерінің жалпы ережелерін және т.б. жатқызуға болады. Ерекше бөліміне: бірінші сатыдағы сотта іс жүргізуді, бұйрық арқылы іс жүргізуді, талап қою бойынша іс жүргізуді, талап қою бойынша іс жүргізуді, ерекше іс жүргізуді, сот қаулыларын қайта қарау бойынша іс жүргізуді, жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіруді, халықаралық процесс және т.б. жатқызуға болады.
Саланың жалпы бөлімінің нормалары азаматтық іс жүргізудің конституциялық негіздеріне сүйенеді. Олардың нақты сот ісін жүргізу барысына катысы болмауы мумкін, бірақ азаматтық құқықтарды соттық қорғаудың кешенді іс жүргізу механизмін қалыптастыратын принципті идеяларды білдіреді. Ондай базалық қатарына: соттық қорғау құқығы, жеке тұлғаға қол сұғылмаушылығы, білікті заң көмегін алу кұқығы, соттық талқылаудың жариялылығы және т.б. жатады.
Азаматтық іс жүргізу құқығының ерекше бөлімі сот ісін жүргізу сатылары бойынша істерді қарастыру тәртібін реттейтін институттар мен нормаларды камтиды. Азаматтық іс жүргізу заңнамада сот ісін жүргізудің (талап, бұйрық және т.б.) түрлері үшін жекелеген нормалар карастырылған.
Мемлекет және қүқық теориясында орындалуы жалпыға бірдей міндетті алғышарттар (тәртіп ережелері) кұқық қайнар көзі ретінде танылады, оларды мемлекет қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу үшін қалыптастырады. Азаматгық іс жүргізу күқығы жүйесінде Қазақстан Республикасының Конституциясы өзге нормативтік қүқыктық актілер ішінде жоғаргы зани күшке ие қайнар көзі ретінде танылады.
Қазақстан Республикасыньң қолданыстағы Конституциясы 1995 ж. 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған . ҚР Конституциясының 4 бабына сәйкес Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік - құкықтык актілердің, халықаралық шарттар мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ак Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғаргы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасында колданылатын кұкық болып табылады. Негізгі заңның осы бабымен Республика бекіткен халықаралык шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болатындығы және халықаралық шарт бойынша оны колдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа ретерде, тікелей қолданылатындығы танылған. Жарияланған барлық зандар, Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар, сондай-ақ азаматтардың құқыктарына, бостандыктары мен міндеттеріне катысты нормативтік - құқықтық актілердің қолданылуы міндетті болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының нақты баптары сот құрылымы мәселелеріне және сотта іс жүргізу принциптеріне арналған. Өзара байланысты болып табылатын бұл, екі құқыктық категория сот органдары жүйесін кұру (қалыптастыру) тәртібін, сот органдары қызметіне негізделетін сот әділдігі қызметінің өкілеттіктері мен базалық принципті ережелерін аныктайды.
Қазакстан Республикасы Конституциясының 13 бабымен әркімнің құкык субъектісі ретінде танылуына қүқығы бар және өзінше құқықтары мен бостандықтарын, қажетті корғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлык тәсілдермен қорғалуға құқылы екендігі танылады. Осы баппен әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауга және ... жалғасы
Ш.ЕСЕНОВ атындағы КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ
Бизнес және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Азаматтық - процестік құқық
Тақырыбы: Азаматтық іс жүргізу құқығы саласының пәні,әдісі және жүйесі. Азаматтық іс жүргізу құқығының ғылымы.
Орындаған: ЮП-18-5 тобы студенті
Муратова Ж.Б.
Рецензент: з.ғ.к., доцент.
Садуакасова Л.О.
Ақтау 2020
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСІ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Азаматтық іс жүргізу ұғымы мен оның пәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Азаматтық іс жүргізу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЖҮЙЕСІ МЕН САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ...
2.1 Азаматтық іс жүргізу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Азаматтық іс жүргізудің сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Тәуелсіз мемлекет құрудың ең басты шарттарының бірі - заңдылықты сақтау болып табылады. Заң нормаларын сақтау -- әрбір азаматтың міндеті және борышы. Осыған орай, мемлекет мүддесін және жеке азаматтың құқығын қорғау, тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықпен күресу, халықты заң ережелерін сақтауға үйрету еліміздің құқық қорғау органдарымен қатар сот органдарына да жүктелген.
Соңғы жылдарда азаматтық және қылмыстық істерді қараудың сапасы арттырылып, дамып жатыр.
Бірақ та, еліміздің сот әділдігі жүйесін жетілдірудің барлық мәселелері толық шешілді деп айтуға болмайды. Біз демократиялық мемлекет орнатып жатырмыз. Ал демократия - адамдардың конституциялық құқықтарының, бостандықтарының қатаң сақталуы. Олай болса, азаматтардың құқықтары бұзылмауының немесе бұзылған құқықтарының уақтылы, дер кезінде қалпына келтірілуі мемлекетімізде сот органдары арқылы іске асырылады. Жекелеген соттардың және сот әкімшілігі органдарындағы кемшіліктер, заңды және сот этикасын бұзу немесе заңсыз, негізсіз шешімдері шығару сияқты келеңсіз жағдайлар әлі де көп кездесетіні белгілі.
Соттардың жіберген қателіктерінің көпшілігі сот шешімдері, ұйғарымдары, қаулылары заңды күшіне енбей тұрып, яғни, апелляциялық сатыларда істерде қайта қарау арқылы түзетіледі. Сонымен, заңсыз немесе негізсіз шешімдердің де заңды күшіне еніп кететін жағдайлары аз кездеспейді.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - азаматтық процестік құқық ғылымының нысанасы, яғни оны зерттеу объектісі:
1) өзінің статикасы мен серпініндегі азаматтық - процестік құқық нормаларының жүйесі;
2) теориялық тұжырымдамалар, оның ішінде сот ісін жүргізуді азаматтық - процестік реттеудің нысанасы, әдісі, жүйесі және құралдары;
3) соттың және азаматтық процеске өзге де қатысушылардың қызметі болып табылады.
Азаматтық процесс ғылымының тақырыбын зерттеу азаматтық іс жүргізу құқықтық құбылыстарының тарихи дамуын ескере отырып жүзеге асырылады, өйткені онсыз оның дамуының бүкіл жүйесін бағалау мүмкін емес.
Курстық жұмыстың мақсаты - азаматтық іс жүргізу пәнін, әдістерін қарау
Курстық жұмыстың міндеттері:
- азаматтық іс жүргізу ұғымын және пәнін сипаттау;
- азаматтық іс жүргізудің басқа құқық салаларымен байланысын анықтау;
- императивті және диспозитивті зерттеу;
- азаматтық іс жүргізу жүйесін қарастырып, азаматтық іс жүргізу сатыларын анықтау.
1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ПӘНІ МЕН ӘДІСІ
1.1 Азаматтық іс жүргізу ұғымы мен оның пәні
Кез-келген құқық саласы үшін басқа қүкық салаларымен салыстырғанда, өзіндік айрықша белгілерімен сипатталатын барынша маңызды ерекшелігі - оның пәні болып танылады. Пән - саланы салалас және өзге де құқық салаларынан ерекшеленетіп тұратын белгі. Дәл осы құқықтық реттеу пәнінің ерекшеліктеріне орай, тек қана осы құқық саласына тән және бірнеше құқық салалары үшін ортақ (әмбебап) маңызды сипаттамалар анықталады. Реттелу нормалары арқылы көзделген нақты қоғамдық қатынастар кез-келген құқық саласының пәні болып танылады. Адамзат қызметінің кез келген саласы тиісті деңгейде құқықтық реттеуді қажет етеді, ал ондай реттелу қоғамда мойындалған дәстүрлер немесе нормативтік ережелер арқылы қамтамасыз етіледі. Түрлі өркениеттердің қалыптасу тәжірибесі көрсетіп отырғандай, дәстүрлер нормативтік түрғыдан (міндетті) рәсімделмесе де барынша өміршең болып келеді. Азаматтық іс жүргізу ережелері әсер ететін салаға қатысты айтатын болсак, ол сала құқықтық жағынан тұрақталған ережелермен барынша нақты реттелуі тиіс, олай болмаған жағдайда, құқықтык және әлеуметтік сипаттағы келеңсіздіктер орын алуы мүмкін. Азаматтық іс жүргізу қүқығы орындалуы міндетті нормалар жиынтығы. Ол құкыктың іс жүргізу саласына жатады, оны әдебиетте соттық құқық деп те атайды. Соттык кұқық нормалары өзінің реттеушілік табиғатына сәйкес сот ісін жүргізу саласында туындайтын қогамдық қатынастарды реттеуге бағытталган, яғни оның құкықтық реттеу пәні - іс жүргізуге байланысты құқықтық қатынастары болып табылады, соттық қүқық саласына жаткызу оның бірыңғай (іс жүргізу) жүйесіндегі жеке өзіндік ерекшелігіне нұқсан келтірмейді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өз құқықтары мен бостандықтарын елдің заңдарына қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқығы бар. Атап айтқанда, ҚР Азаматтық кодексінің 9-бабы азаматтық құқықтарды қорғау мынадай нысандарда жүзеге асырылатынын айқындайды:
1. мемлекеттік және аралық соттар жүзеге асыратын сот;
2. мемлекеттік билік органдары атынан олардың құзыреті шегінде әкімшілік; 3. қоғамдық, азаматтардың келісім немесе өзге де комиссияларға өтініш жасауы арқылы;
4. өзін-өзі қорғау, ол заңнамалық актілерде арнайы анықталған жағдайларда ғана жүзеге асырылуы мүмкін;
5. нотариаттық.
ҚР Азаматтық құқығы азаматтардың құқықтарын қорғау тәсілдерін ҚР АК 9-бабының 1-тармағына сәйкес құқық бұзушыға қолданылатын мәжбүрлеу шаралары ретінде айқындайды, оларға:
- құқықтарды тану;
- құқықтар бұзылғанға дейін болған жағдайды қалпына келтіру;
- құқықты бұзатын немесе оның бұзылуына қатер төндіретін іс-әрекеттердің жолын кесу;
- міндеттерді заттай орындауға беру жатады;
- айыппұл өндіріп алу;
- мәмілені жарамсыз деп тану;
- құқықтық қатынастарды тоқтату немесе өзгерту арқылы, сондай-ақ заң актілерінде көзделген өзге де тәсілдермен жүзеге асырылады. Жеке меншікке негізделген елде дамып келе жатқан нарықтық қатынастар жағдайында азаматтардың құқықтарын қорғаудың сот формасының өсіп келе жатқан рөлі байқалады.
Азаматтык; іс жүргізу құқығы - соггардың азаматгық істерді қарастыру және шешу тәртібін белгілейтін жеке кұкык саласы. Ол өзіндік реттеу аясы бойынша, ягни қоғамдық қатынастар шегі бойьнша өзіндік сипатқа ие. Ол қатынастардын реттелуіне құқықтық нормалары әсер етеді Бұл - сотпен азаматтық істерді талқылау және шешу тәртібі; соттар мен өзге органдардың каулыларын орындау; іс жүргізу қатынастары субъектілерінің мәртебелік сұрақтарын шешу тәртібі.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субъектілер арасындағы азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу құқықтың нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқық қатынастар және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Осы іс жүргізудің басты мақсаты - бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау. Азаматтық іс жүргізу (процесс) соттың, тараптардың (талап қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін жинақтайды. Сотқа, басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер процесі барысында жүзеге асырылады. Азаматтық іс жүргізудің нысанына тән белгілер: а) сот істерін қарау және шешу тәртібі алдын ала азаматтық іс жүргізу құқықтың нормаларымен белгіленген; б) істің аяқталуына мүдделі тұлғалар сот мәжілісіне іс қарауына қатысу құқығы бар және өз құқықтары мен мүдделерін қорғауға; в) сот шешімі іс бойынша сот отырысында дәлелдемелер арқылы анықталған деректерге сүйенуі қажет және заңға сәйкес болу керек. ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге бөледі: бұйрық бойынша іс жүргізу істері; талап қоюмен іс жүргізу істері; ерекше талап қоюмен іс жүргізу істері; ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық іс жүргізу құқығы - азаматтық істерді қарап, шешім шығарып және оның орындау тәртібін реттейтін нормалар жиынтығынан тұратын ұлттық құқықтың бір саласы. Ол сот органдарының сот ісін жүргізудегі қызметін, судьялардың қызметін, іс жүргізуге барлық басқа да қатысушылардың қызметіне байланысты туатын қатынастарды реттейді. Азаматтық істер жүргізу тәртібімен ұлттық құқықтың кейбір басқа да салаларынан (еңбектік және т.б.) туып отыратын даулар қаралып, шешіледі. Азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларын бұлжытпай сақтап отыру, бұл істерді қарап шешетін сот органдарына әрбір істің ақиқатына жетуге кепілдік береді, демек мұның өзі қорыта келгенде, жеке адамның құқығын, қоғамның мүддесін, мемлекеттің игілігін пәрменді де жан-жақты қорғауға мүмкіндік береді. Сот төрелегін жүзеге асыруда қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық іс жүргізу құқығы құқық жүйесінде дербес құқық саласы болып саналады. Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні - азаматтық іс жүргізу болып табылады. Азаматтық іс жүргізу құқығы мен азаматтық іс жүргізудің пәндерін бір-бірінен ажырата білу керек.
Азаматтық - Процестік Кодекстің 4-бабына сәйкес азаматтық сот ісін жүргізудің басты міндеттері:
- азаматтардың, мемлекеттің және заңды тұлғалардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру;
- азаматтық айналымда және жария-құқықтық қатынастарда заңдылықты сақтау;
- істің толық және уақтылы қаралуын қамтамасыз ету;
- дауды бейбіт жолмен реттеуге жәрдемдесу;
- құқық бұзушылықтардың алдын алу;
- қоғамда заңға және сотқа құрметпен қарауды қалыптастыру.
Азаматтық іс жүргізу ғылымы - азаматтық іс жүргізу мен азаматтық іс жүргізу құқығының маңызды проблемалары бойынша ғылыми білімдердің жиынтығы болып табылады.
Азаматтық іс жүргізу ғылымының пәні:
- тәжірибеде оның қолданылуымен тығыз байланыстағы азаматтық іс жүргізу құқығының өзі;
- азаматтық іс жүргізу құқығының бастаулары;
- шетел мемлекетіндегі азаматтық іс жүргізу құқығы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында диалектика әдісі кеңінен қолданылады, бұл заңның осы саласын оның пайда болуы, қалыптасуы мен дамуы, оның ішінде басқа мемлекеттік-құқықтық және басқа да әлеуметтік құбылыстармен өзара әрекеттесуі мен байланысы тұрғысынан білуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, азаматтық процесс ғылымы арнайы әдістерді қолданатыны атап өтілді. Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының жүйесі, әдетте, азаматтық іс жүргізу құқығы жүйесінен гөрі кең. Ғылым жүйесіне, әдетте, мыналар кіреді: 1) Азаматтық іс жүргізу құқығы саласының өзі; 2) Азаматтық-процестік нормалар (уақыт, кеңістік және адамдар тобы бойынша заңның ұғымы, құрылымы, қолданылуы); 3) Азаматтық процестік нормаларды қолдану практикасы және тиімділігі; 4) ӨПТ қағидаттары; 5) Азаматтық процестік заңнама; 6) Азаматтық процестік құқықтың міндеттері. Азаматтық іс жүргізу құқығын зерттеу үшін мемлекет және құқық теориясының мәнін, негізгі қолданатын ұғымдар мен категорияларын еске алу керек. Азаматтық іс жүргізу құқық өзге салалық құқықтық пәндер жүйесінде ерекше орын алады. Құқықтық институттар мен нормалармен өзара байланысы, ұқсас құқықтық реттеу салалары бар.
1.2 Азаматтық іс жүргізу әдісі
Реттелетін қоғамдық қатынастарының ерекшеліктеріне, олардың субъективтілік құрамы мен накты кұкықтық мүмкіндіктер кешеніне, тұлғалардың құқықтық жағдайларына сәйкес саланың әдісі айқындалады. Саланың әдісі ретінде қалыптасқан коғамдық қатынастар субъектілерінің тәртібіне (заңи мәні бар - әрекеттеріне) ықпал ету тәсілін (құқықтық тұрғыдан араласу тәсілі) айтамыз . Іс жүргізушілік әдебиетте саланың келесі екі тәсілін бөліп қарастырған: императивтік және диспозитивтік, кейбір оқулықтарда оларға императивті - диспозитивтік деп жалпы атау берілген. Азаматтық іс жүргізуде құқықтық қатынастарының пайда болуы мен тоқтатылуы аясында биліктік бастау басым болатын, азаматтык құқықтық саланың әдісін жаппы алғанда, императивті әдіс дейміз. Мұндай әрекеттің өз логикалық түсіндірмесі бар және дәл осы биліктік субъектінің бар болуы, онын белсенді рөлі карастырылып отырған қоғамдық қатынастарда орындалуға жататын мәжбүрлі күш қолдану аркылы іске асырылатын нормалық ережелердің басымдылығымен сипатталады.
Іс жүргізу саласының ғалымдары қоғамдык қатынастарды құқықтық реттеудің әдісі іс жүргізу түрімен тығыз байланыста қарастырылуы тиіс деген пікірде. Бұл дұрыс пікір,себебі іс жүргізушіліктің түрі кұқыктык белгілері бойынша ұқсас қоғамдық қатынастарда азаматтық құқыктарды қорғаудың үйлестірілген тәсілін білдіреді Өз кезегінде іс жүргізушіліктің түрі сатылык деңгейлерді жоғарғы деңгейде жекелеп қарастыруымен сипаттайтындықтан, құқықтық корғау тиімділігі артады және заң мен сот алдындағы іске қатысушылардың шынайы тендігін қамтамасыз етеді. Императивтік (альтернативасыз) ықпал ету әдісі сот әділдігін қамтамасыз етуші орган болып табылатын сотты коса алғанда, азаматтык істерді шешу барысында калыптасатын коғамдық қатынастардың барлық қатысушыларына таралады. Қоғамдык қатынастарға кұкықтық ықпал етудің бұл ерекшелігі - бекітілген нормалар сақталмаған жағдайда іске катысушылар құкығын қамтамасыз ететін іс бойынша занды және әділ шешім қабылдануы мүмкін еместігін білдіреді.
Азаматтық іс жүргізу құқығы әдісі императивті (билік нұсқамалары) және диспозитивті (рұқсат етілген) сипаттағы элементтерді біріктіреді. Азаматтық іс жүргізу құқығы әдісінің императивтілігі мыналармен анықталады:
- барлық азаматтық іс жүргізу қатынастары оларға соттың - сот төрелігін жүзеге асыруға уәкілеттік берілген және билік өкілеттіктері берілген мемлекет органының қатысуына байланысты билік пен бағыну қатынастары болып табылады;
- азаматтық процесс азаматтық іс жүргізу формасына, яғни заңмен қатаң белгіленген сот ісін жүргізу тәртібіне негізделген.
Диспозитивтілік сипатталады:
- берілген құқықтар мен жүктелген міндеттерді еркін іске асыруда, бірақ заң шеңберінде;
- бір типтегі субъектілер арасындағы құқықтар мен міндеттердің теңдігі (процестегі тараптардың теңдік принципі және т. б.);
- құқықтары мен міндеттеріне кепілдік беру.
2 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ЖҮЙЕСІ МЕН САТЫЛАРЫ
2.1 Азаматтық іс жүргізу жүйесі
Құкық саласының жүйелілік белгісі - ішкі (ішкі кұрылымдык) өзара байланыстар мен өзара шарттылықтардың болуымен түсіндіріледі, осындай байланыстар негізінде сала өз ерекшеліктері мен салалық институттардың даму динамикасы бар кешенді қүқыктық феномен ретінде анықталды.
Азаматтық іс жүргізу құқық жүйесі екі (Жалпы және Ерекше) бөлімнен тұратынын ескерген жөн. Жалпы бөліміне: жалпы ережелер, азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері мен принциптерін, ведомстволық бағыныстылық және соттылық туралы жалпы ережелерді, іске қатысушы тұлғалар туралы жалпы ережелерді, сот хабарлаулары мен шақырулары туралы жалпы ережелерді, іс жүргізу мерзімдерінің жалпы ережелерін және т.б. жатқызуға болады. Ерекше бөліміне: бірінші сатыдағы сотта іс жүргізуді, бұйрық арқылы іс жүргізуді, талап қою бойынша іс жүргізуді, талап қою бойынша іс жүргізуді, ерекше іс жүргізуді, сот қаулыларын қайта қарау бойынша іс жүргізуді, жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіруді, халықаралық процесс және т.б. жатқызуға болады.
Саланың жалпы бөлімінің нормалары азаматтық іс жүргізудің конституциялық негіздеріне сүйенеді. Олардың нақты сот ісін жүргізу барысына катысы болмауы мумкін, бірақ азаматтық құқықтарды соттық қорғаудың кешенді іс жүргізу механизмін қалыптастыратын принципті идеяларды білдіреді. Ондай базалық қатарына: соттық қорғау құқығы, жеке тұлғаға қол сұғылмаушылығы, білікті заң көмегін алу кұқығы, соттық талқылаудың жариялылығы және т.б. жатады.
Азаматтық іс жүргізу құқығының ерекше бөлімі сот ісін жүргізу сатылары бойынша істерді қарастыру тәртібін реттейтін институттар мен нормаларды камтиды. Азаматтық іс жүргізу заңнамада сот ісін жүргізудің (талап, бұйрық және т.б.) түрлері үшін жекелеген нормалар карастырылған.
Мемлекет және қүқық теориясында орындалуы жалпыға бірдей міндетті алғышарттар (тәртіп ережелері) кұқық қайнар көзі ретінде танылады, оларды мемлекет қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу үшін қалыптастырады. Азаматгық іс жүргізу күқығы жүйесінде Қазақстан Республикасының Конституциясы өзге нормативтік қүқыктық актілер ішінде жоғаргы зани күшке ие қайнар көзі ретінде танылады.
Қазақстан Республикасыньң қолданыстағы Конституциясы 1995 ж. 30 тамыздағы республикалық референдумда қабылданған . ҚР Конституциясының 4 бабына сәйкес Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік - құкықтык актілердің, халықаралық шарттар мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ак Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғаргы Соты нормативтік қаулыларының нормалары Қазақстан Республикасында колданылатын кұкық болып табылады. Негізгі заңның осы бабымен Республика бекіткен халықаралык шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болатындығы және халықаралық шарт бойынша оны колдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа ретерде, тікелей қолданылатындығы танылған. Жарияланған барлық зандар, Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар, сондай-ақ азаматтардың құқыктарына, бостандыктары мен міндеттеріне катысты нормативтік - құқықтық актілердің қолданылуы міндетті болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының нақты баптары сот құрылымы мәселелеріне және сотта іс жүргізу принциптеріне арналған. Өзара байланысты болып табылатын бұл, екі құқыктық категория сот органдары жүйесін кұру (қалыптастыру) тәртібін, сот органдары қызметіне негізделетін сот әділдігі қызметінің өкілеттіктері мен базалық принципті ережелерін аныктайды.
Қазакстан Республикасы Конституциясының 13 бабымен әркімнің құкык субъектісі ретінде танылуына қүқығы бар және өзінше құқықтары мен бостандықтарын, қажетті корғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлык тәсілдермен қорғалуға құқылы екендігі танылады. Осы баппен әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауга және ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz