Өмірге қарсы қылмыстардың жекелеген құрамдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ЕУРАЗИЯ ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

ЗАҢ ПӘНДЕРІНІҢ КАФЕДРАСЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән: ҚР Қылмыстық құқық
Тақырыбы: Өмірге қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар

Орындаған: ЮТҚ - 19-01 Кемелбек Ш.А.
Тексерген: Мусынова Гаухар Еслямбековна

Нұр - Сұлтан 2020 ж.
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

I- Тарау Өмірге қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың жалпы сипаттамасы
1.1 Өмірге қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Өмірге қарсы қылмыстар жеке адамға қарсы қылмыстардың нақты бір түрі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9

II-Тарау Жеке адамға қарсы қылмыстардың нақты бір түрі өмірге қарсы қылмыстарға заңды талдау жасау негіздері
2.1 Өмірге қарсы қылмыстардың жекелеген құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... .13
2.2 Өмірге қарсы қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

КІРІСПЕ

Өмір - адамның ең негізгі құндылықтарының бірі. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-бабында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары - деп айқын көрсеткен. Адам қоғамның және болашақтың негізі болғандықтан, адамның өмірі мен денсаулығы бірінші орынға қойылады. Жеке адамға қарсы қылмыстар туралы нормалар жеке адамның игіліктерін, атап айтқанда, өмірін, денсаулығын, жеке адамның ар-намысын, еркіндігін қорғауды өзіне мақсат тұтады.
Адам өлтірудің ауырлық дәрежесі мән-жайларға тәуелді болады. Қоғамға қауіптілік дәрежесіне қарай белгіленеді. 6 жылға бас бостандығынан айырудан бастап өлім жазасына дейін қарастырылған. Адам өлтірудің объектісі - адам өмірі болып табылады. Адамның өмірі туу процесі басталған сәттен 9 ай мерзім кезеңінде өмірге қол сұғуды адам өлтіру деп бағалау керек.
Қылмыстық кодекстің маңызды міндеттерінің бірі ретінде адамның құқықтары мен бостандықтарын қылмыстық қол-сұғушылықтан қорғау танылған. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің бірінші тарауы Жеке адамға қарсы қылмыстар деп аталады. Жеке адамға карсы қылмыстарға:
1) Өмірге қарсы қылмыстар: адам өлтірудің барлық түрі; абайсызда кісі өлтіру; өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу.
2) Денсаулыққа қарсы қылмыстар.
3) Адамның өмірі мен денсаулығын қауіпті жағдайғы қалдыратын қылмыстар.
Адамдарға қарсы қылмыстарды зерттегенде ең алдымен олардың алдын алу, мұндай қылмыстарды болдырмау жолдарын қарастырған дұрыс. Ал, қылмыс жасалып қойса, оны қылмыстық заңдармен дұрыс саралап, әділ жаза тағайындау аса маңызды. Ол үшін жеке тұлғаларға қарсы қылмыстардың қатарына қандай іс-әрекеттер жататындығын, олардың құрамын, белгілерін білуіміз қажет. Оларды басқа қоғамға қауіпті іс-әрекеттереден айырып дұрыс саралау керек. Осыларды толық зерттеп болғаннан кейін ғана олармен күресудің жолдарын, тиімді тәсілдерін және алдын алу шараларын ойластырып, қарастыруға болады.

I-Тарау Өмірге қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың жалпы сипаттамасы
1.1 Өмірге қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігі
Қазақ КСР-інің 1959 жылғы Қылмыстық Кодексінде адам өлтірудің заңдылық анықтамасы берілмеген еді. Қазақстан Республикасның 1997 жылғы Қылмыстық кодексінде тұңғыш рет адам өлтірудің заңдылық түсінігі берілген. Кісі өлтіру, яғни басқа адамға қарсы қаза келтіру деп Қылмыстық кодекстің 99- бабында тура көрсетілген. Осыған орай абайсызда кісі өлтіру заң бойынша адам өлтіру деп танылмайды. Бірақ топтық және тікелей обьект белгісіне сәйкес бұл қылмыс құрамы жеке адамға қарсы қылмыс үшін жауаптылық көзделген тарауда орналасқан. Өмірге қарсы қылмыстың, соның ішінде адам өлтірудің де тікелей обьектісі адамның өмірі болып табылады. Заң жасына және денсаулық жағдайына қарамастан кез келген адамның өмірін бірдей қорғайды.[1]
Адам өмірі нәрестенің туған сәтінен, яғни анасының денесінен бөлініп шығып, алғаш тыныс алуы арқылы оның өкпесінің жұмыс істеген уақытынан басталады. Бұл құбылыс нәрестенің алғашқы айқайнынан, дыбыс беруінен басталады. Өлім адам өмірінің соңғы сәті болып танылады. Өлім клиникалық және биологиялық болып екіге белінеді. Тыныс алуы мен қанның айналысы тоқтағаннан кейін 5-6 минут шамасында клиникалық өлім сатысы басталады. Адам денесінің салқындауына байланысты бұл кезеңі биологиялық өлім, орталық нерв жүйесі қызметінің істен шығуына байланысты мидың өлуі басталады. Адамның басқа органдары мен тіндерінің өміршендік белгілері біразға жалқасғанымен, мидың өлуі адам өмірінің соңғы сәті болып табылады. Яғни адам өмірінің соңғы сәті - биологиялық өлім. Адам өлтірудің объективтік жағы басқа адамды өмірінен заңсыз айырумен көрінеді. Қылмыстың аяқталуы үшін адамды өмірінен айыруға бағытталған іс- әрекеттің және соның зардабынан адам өлуінің арасындағы себептік байланыстың болуын айқындау қажет.
Адам өлтіру негізінен әрекет арқылы жүзеге асырылады. Адам өлтірудің
көпшілігі осылайша жасалады. Кінәлінің оқпен атылатын және суық қаурыдың, өзге де заттарды пайдалануымен, улаңдыру, жарылыс жасау, басқа да әдістерді қолдануы арқылы адам өмірінен айрылады. Адам өлтіру сонымен бірге жәбірленушіге психикалық әсер ету нысанында да болуы мүмкін. Әдетте жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларынан зардап шегетін адамдарды жүйкесіне зақым келтіру жолымен өмірінен айыру әдебиеттерде мысал ретінде келтіру жиі кездеседі. Соңғы уақыттарда адам жүйесіне әсер ету нысандары мен әдістерінің көбейе түсуінің нәтижесінде психикалық әсер ету жолымен адам өлтіру мүмкіндігі одан әрі кеңейе түсуде.
Адам өлтіру сондай-ақ әрекетсіздік насанында да болуы мүмкін. Бұл
негізінен мынадай жағдайда болуы мүмкін. Кінәлі адам біреуді өмірден айыру
мақсатымен өлімге араша тұра алатын мүмкіндігі бола тұра және осыған
тікелей міндетті бола тұрса да әрекетсіздік жолымен оған өлім қаупін
туғызады және өлімге жол береді.
Кінәлінің өлімнің жолын кесу жөніндегі әрекетті істеу міндеттілігі заң
талаптарынан туындауы мүмкін (мысалы, ата-аналары өздерінің жаңа туған
нәрестелерін немесе жас балалардын өлтіру мақсатымен тамақтандырмайды
немесе олардың өмірін сақтап қалу үшін өзге де шараларды қолданбайды).
Өздігінен жүріп-тұра алмайтын және өздерінің табиғи қажеттерін қамтамасыз
ете алмайтын жағдайларда қартайған ата-аналарын олардың ересек балалары
олардан құтылу мақсатында осындай әрекеттер жасауы мүмкін.
Адам өлтірудің объективті жағынан екінші белгісі қалмыстың зардабы
жәбірленушінің өлімі болып табылды. Өмірден айрыуға тікелей қасақаналық
болғанымен қылмыстық зардаптың - өлімнің болмай қалуы кінәлінің әрекетіне
оқталғандығы, адам өлтіруге оқталғандық ретінде саралауға негіз болады.
Адам өлтіру кезінде, өлім әрекет жасалғаннан кейін бірден немесе белгілі
бір уақыт өткенен кейін жүзеге асуы мүмкін. Келтірген зардапты кінә деп
жүктеу үшін болған өлім мен субъектінің әрекеті немесе әрекетсіздігі
арасындағы себептік байланыстың болуы негіз болып табылады. Әрекет пен
зардаптың арасында себептік байланыс болмаған кезде тұлға жасаған әрекеті
үшін ғана жауапты болады. Өлтіруге тікелей оқталу айқындалған кезде өлтіру
үшін оқталғандық жасалған болып табылады, ал өлтіруге жанама ниет болған
кезде кінәлі адам нақты келтірген зиян үшін ғана жауап береді (мысалы,
денсаулыққа зиян келтіргені үшін).[2]
Адам өлтіру - материалдық құрамға жататын қылмыс.
Адам өлтірудің субъективті жағы ҚК-тің 99-бабына сәйекс тек қана
қасақаналықпен жүзеге асырылды. Адам өлтіру кезінде қасақаналық тікелей
және сол сияқты жанама болуы да мүмкін. Тікелей қасақаналық кезінде кінәлі
өзінің басқа адамның өміріне қол сұғып отырғандығын сезеді, оның әрекеті іс
жүзінде өлімге соқтыруы мүмкін екендігіне немесе қалай да өлімге
әкелетіндігін біледі және өлімнің болуын тілеп іс-әрекет жасайды. Жанама
қасақаналықпен адам өлтіру кезінде кінәлі өзінің әрекеті арқылы адам
өміріне қатер төндендігін мойындайды, осы әрекеттің нәтижесінде оның өлуі
мүмкін екендігін біледі, өлімнің болуын тілемейді, бірақ оған саналы түрде
жол береді не өлімнің болу-болмауына немқүрайдылық танытады. Соңғы уақытта жарылыс жасау жолымен адам өлтіру оқиғалары кең таралып отыр. Мұндай кезде белгілі бір құрбандардан басқа бөгде адамдар да өледі. Бұл оқиғада кінәлі белгілі бір құрбанға қатысты адам өлтіруде тікелей ниетте, ал бөгде адамдарды өмірінен айрыуға қатысты - жанама ниетте әрекет етеді.
Тікелей және жанама қасақаналықтар арасындағы айырмашылықты айқындаудың іс жүзінде үлкен маңызы бар. Адам өлтіруге оқталу, яғни кінәлінің әрекеті ол өлімнің болатынын сезетін, оның болуын тілегендігін, бірақ оның еркінен тыс себептер бойынша ол болмай қалғандығы бойынша анықталады. Мұндай кезде оқталу тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Кінәлінің ниетінің түрі туралы мәселені шешкенде соттар жасалған қылмыстық барлық жағдайларына сүйенуі және атап айтқанда: қылмыстың тәсілі мен қарауын, денеге салынған жарақаттың санын, сипаты мен оқшаулауын (мысалы, адамның өмірлік маңызды органын жарақттау), кінәлінің қылмыстық әрекетті тоқтау себебін, сондай-ақ кінәлінің қылмыс істеу алдындағы және одан кейінгі мінез-құлқын (тіртібін), оның жәбірленушімен арақатынасын ескеруі тиіс. Жәбірленушінің өліміне әкеліп соқтыруы кінәлі үшін белгілі болып табылатын өмірлік маңызы бар органдарына пышақпен жарақат салу, дұрысында, өмірден айыруға тікелей ниеттің бар екендігін айғақтайды. Оқпен атылатын қаруды қолдану кінәлінің өлтіруге шынайы ниетте болатындығын айғақтайды және басқа жағдайлармен қатар кінәлінің адам өлтіру ниетінде болғандығына маңызды дәлелдеме болып табылады. Жақын ара қашықтықтан ату әдетте адам өлтіру мақсатында істеледі. Тікелей қасақаналық болған кезде кінәлі өлімнің болуын тілейді, сонымен бірге кінәлінің өлімнің міндетті түрде болуын қаламайтындығын да ескеру керек мұндай жағдайда. Оның ниеті баламалы түрде болуы мүмкін, оның шамалауы бойынша өлімнің болуы, сол сияқты денсаулыққа
ауыр зиян келтіру мүмкіндігі және осы зардаптардың кез келгенінің болуын
міндетті түрде тілейді. Ал егер оған байланысты емес жағдайлар бойынша
қылмыстық нәтиже болмаған жағдайда ол адам өлтіруге оқталғандық үшін
жауапқа тартылуы тиіс.[1]
Адамды өлтірумен алдын ала қорқыту басқа мән-жайлармен қатар адам
өлтіру ниетінің бар екендігіне маңызды дәлелдеме болып табылады. Дегенмен
осындай қатер тудыруды айтқан адамның ой-ниетінің қаншалықты шын екендігін іс бойынша айқындау қажет. Тіпті, егер ол сөздер кейде және төндірілген қатерді жүзеге асыру мүмкіндігіне сырттай ұқсас кейбір әрекеттермен қоса айтылғанның өзінде, адам өлтіру ниетін жүзеге асыру туралы сөздер кінәлінің шын мәніндегі анық тілегін білдірмейді.
Адам өлтірумен қорқыту көбінесе оқпен атылатын немесе суық қаруды
немесе өзге қаруды, сондай-ақ қару ретінде пайдаланатын заттарды қолданумен немесе қолдануға әрекет етумен жасалатын бұзақылық әрекетермен байланысты болатындығын тәжірибе көрсетіп отыр. Адам өлтіруге жанама қасақаналық кезінде кінәлі өз әрекетінің нәтижесінде өлімнің нақты болу мүмкіндігін шамалайды. Кінәлі зардаптың қалай да болмай қоймайтынын шамалаған жағдайда сөз тек қана тікелей қасақаналық туралы бола алады. Ниеттің осы түрлерінің арасындағы неғүрлым елеулі айырмашылық, заңда көрсетілгендей еріктілік кезеңі бойынша анықталады. Егер адам өлтіруге тікелей ниеттену кезінде кінәлі өлімнің болуын тілесе, ал жанама ниеттену кезінде оны кінәлі тілемейді, бірақ оған саналы түрде жол береді не өлімнің болуына неқұрайды қарайды. "Тілемейді" деген терминді "өлтіргісі келмейді" деген мағынада емес, "тікелей тілемейді" деген мағынада түсіну керек. "Саналы түрде жол береді" деген - кінәлі өлімді өз іс-әрекетінің нәтижесі ретінде қабылдайды дегенді білдіреді.
Қасақана адам өлтірудің субъектісі 14 жасқа толған жеке тұлға болып
табылады, ал ҚК-тің 100-105-баптарында көрсетілген жағдайларда адам өлтірудің субъектісі 16 жасқа толған адамдар болып табылады. Адам өлтіру (99-бап) Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне адам өлтірудің негізгі құрамы мен ауырлататын жағдайында адам өлтірудің құрамы бір бапқа
біріктірілген. Негізгі құрам - бұл осы қылмыстың ауырлататын түріне жатпайтын құрам. Негізгі құрамға мынадай адам өлтіру түрлері жатады: қызғаныштан, төбелес кезінде немесе ұрыс-керіс үстінде (бұзақылық себептер болмағанда), жәбірленушінің заңсыз әрекетіне байланысты, жеке қарым-қатынас негізінде туындаған кек алумен байланысты болған адам өлтіру оқиғалары. Ауырлататын жағдайлардағы адам өлтіру ҚК-тің 99-бабында көзделген. Қылмыстық құқық теориясында бұл жағдайларды топтарға бөлу қалыптасқан. Мұндай жағдайда бөлу өлшемі әртүрлі. Топқа бөлу үшін көбінесе қылмыс құрамының элементтері пайдаланылады.
Қылмыстық кодексте ауырлататын жағдайлар белгілі бір
тәртіппен орналастырылған, атап айтқанда: ең алдымен объектіге және
объективті жаққа қатысты жағдайлар, сонан соң субъективті жаққа және
субъектіге қатыстылары келтіріледі. Сондықтан адам өлтірудің ауырлататын
жағдайлары Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 99-бабында қалай орналастырылған болса, сол бойынша қарастырылады.
Психиканы зақымдайтын жағдай үстінде немесе психика бұзылуы жағдайында анасының жаңа туған баласын өлтіруіне келетін болсақ, онда мұндай адам өлтіру туғаннан кейін біршама уақыт өткен соң, бірақ бала жаңа туған деп саналатын кезең ішінде ғана орын алады. Психиканы зақымдайтын жағдайдың немесе психиканың бұзылу жағдайының болуын осы мәселеге байланысты сарапшылық қорытынды беретін психиатр айқындайды.
Жаңа туған бала түсінігі оның мазмұнын айқындау кезінде белгілі бір
қиындықтарды туғызады. Заң әдебиеттерінде олар әртүрлі айтылады. Осыған
байланысты түрлі мерзімдер көрсетіледі: бір тәулік, бір апта және бір ай.
Кейбір авторлар жағдайға байланысты әр түрлі мерзімдерді пайдалануды
ұсынады. Бұған келісу қиын. Баланың жаңа туған кезеңі адам өлтірудің
жағдайына емес, баланың өзінің өсуіне байланысты ғой. Жаңа туған кезең деп
баланың туғаннан кейінгі өмірінің алғашқы сатысы оның организмінің сыртқы
орта жағдайларына бейімделетін уақыт ішіндегі бірінші кезеңі болып
табылады. Бұл кезеңге ішкі органдар функциясының тұрақсыздығы тән болады. Жаңа туған кезеңнің ұзақтығы әркімде әр түрлі және бірнеше аптаның
мөлшерінде, көбінесе үш-төрт апта бойына ауытқып тұрады. Айы-күнін толтырып туғандарда бұл мерзім шала туғандарға қарағанда қысқарақ.
Анасының жаңа туған баланы өлтіруі туу сәтінде немесе туғаннан кейін
бірден болуы мүмкін. Осы кезеңде ҚК-тің 100-бабы бойынша адам өлтіруге баға беру үшін ананың психикалық жай-күйінің шешуі маңызы болмайды. Ең бастысы, бұл адам өлтірудің көрсетілген уақыты. Дегенмен, мынаны есте ұстау керек, адам өлтіру - туған адамды заңға қарсы қасақана өмірінен айыру. Туу - ұзаққа созылатын процесс, бірінші босанатындарға ол 15-20 сағатқа, қайталап босанатындар үшін 10-12 сағаттан тұруы мүмкін. Егер туған баланы емес, ал ұрықты өмірінен айыру орын алса, бұл жағдайда адам өлтіру болмайды. Есінің дұрыстығын жоққа шығармайтын психиканы зақымдалуы немесе психиканың бұзылуы жағдайында адам өлтіруге келетін болсақ, онда мұндай әрекет ҚК-тің 100-бабы бойынша саралануы үшін баланың туған кезеңі ішінде жасалуы тиіс. Бұл қылмыстың субъективті жағы, басқа да барлық адам өлтірудегі сияқты тек қана қасақаналықпен сипатталады. Осы қылмыстың субъектісі арнайы қылмыстың орындаушысы, мұнда жаңа туған баланың он алтыға толған анасы ғана болуы мүмкін. Егер өзге қатысушылар қоса орындаушы болмай, ұйымдастырушының айдап салушының немесе
көмектесушінің рөлінде болса, онда саралау күрделірек болады. Заң шығарушы адам өлтірудің бұл түрін кенеттен бастаған қатты жан
толғанысы жағдайында жасалған өлтіру ретінде айқындайды. Кінәлінің
психикалық жай-күйі инстинктивті және сөзсіз-рефлекторлық қызметпен
байланысты өткінші, интенсивті көңіл-күймен айқындалады. Көбінесе адам
өлтірудің бұл түрі үшін ашу-ыза, жеккөрушілік және түңілу әсері тән болады.
Аффект (аффект) жай-күйі негізінен аз уақытқа, әдетте бірнеше
минутқа созылады. Қатты жан толқуы тікелей сыртқы әсердің салдарынан
кенеттен пайда болады. Аффект жағдайында адам өлтіру кенеттен, теріс фактор әсер еткеннен кейін тікелей сол бойда жасалады. Мұнда уақыт аралық үзіліс болмайды немесе елеулі емес (мысалы, кінәлі болған жағдайдың мәнін бірден түсінбегенде). [3]
Басыну адамдық қадір-қасиетін кемсітумен, жеке бсын қорлау арқылы жасалуы мүмкін. Өте ауыр балағаттау адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін жағымсыз нысанда дөрекі түрде кемсітумен көрінеді. Заң әдебиетінде мынадай пікір айтылады, өте ауыр балағаттау Қылмыстық кодекс нормаларында көзделген балағаттаудан өзгеше болуы мүмкін емес. Ал ар-намыс пен қадір-қасиетті кемсіту дәрежесін бағалау өлшеміне келетін болсақ, мұнда объективтік факторларды, сол сияқты субъективтік факторларды да ескеру қажет. Мысалы "фашист" сөзі соғыс ардагеріне және соғысқа қатысушыларға, ол үшін қасиетті болып саналмайтын жас буын өкіліне түрліше реакция туғызуы мүмкін.
Аффект үшін негіз болуы мүмкін жағдайлардың аясы кеңейе түсті. Қылмыстық кодекс жәбірленушінің зорлық көрсетуі мен өте ауыр балағаттауынан басқа, егер осы әрекеттер кінәліге немесе оның жақын-туыстарына ауыр зардап келтірген немесе зардап келтіруі мүмкін болған жағдайда, өзге де заңға қайшы әрекеттері (әрекетсіздігі) жатқызылған болса, ал Қылмыстық кодекс бойынша аффект үшін қылмысқа қарсы және тіпті моральға жатпайтын қарапайым әрекеттердің (әрекетсіздіктің) болуы жеткілікті. Моральға жатпайтын әрекет түсінігіне келетін болсақ, біздің еліміз бастан кешірген бірқатар моральдық құндылықтарды қайта бағалаумен байланысты олардың мазмұнын түсінуде де белгілі бір қиындықтардың пайда болуы мүмкін. Оның үстіне біздің қоғамымыз жікке бөліуге қатты ұшырап отыр және көптеген құбылыстарды түрлі әлеуметтік топтар түрліше қабылдайды. Оған қоса біз қазір әрекеттердің қандай моральға (социалистік немесе коммунистік) қайшы келетіндігіне сілтеме жасай алмаймыз. Сонда да қай уақытта болмасын, негізінен қоғам мүшелерінің көпшілігіне бірдей болып саналатын моральдық құндылықтар, жақсылық пен жамандық, ар, намыс жэне арсыздық, сенімділік пен сатқындық, үят пен үятсыздық деген пікір түсініктер болады. Міне, осылар баға беру негізіне алынуы тиіс. Адам өлтірілетін аффект жай-күйі заңда көзделгендей кенеттен болған жағдайда емес, жәбірленушінің үнемі қайталанып отырған құқыққа қарсы немес моральға жат мінез-құлқына байланысты пайда болған, ұзақ уақыт психиканы зақымдайтын оқиғалармен де байланысты болуы мүмкін. Мұндай жағдайда, тіпті бір қарағанда еленбейтін жағдайдың өзі шыдамның шегіне жеткізіп, адам өлтіруге әкеліп соқтыратын көңіл-күй жарылысының тұтандырғышы болып табылуы мүмкін.
Аффект жағдайында адам өлтіру тікелей де, сол сияқты жанама қасақаналықпен жасалуы мүмкін. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде не қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шараларды асыра қолдану кезінде жасалған адам өлтіру. Қылмыстық кодекс осы баптарда адам өлтірудің екі құрамын көздейді. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезді не қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шараларды асыра қолдану кезінде адам өлтіру. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде адам өлтіру жәбірленушіні өмірінен айыру қажеттігі болмаған кезде орын алады. Кінәлінің әрекеті сипаты және дәрежесі бойынша қастандықтың қоғамға қауіптілігіне анық түрде сәйкес келмейді. Сот тәжірибесінде қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде адам өлтіруге саралау жасалған кезде қателіктер жиі жіберіледі. Бірқатар
жағдайларда қажетті қорғану шегінен асып кету болмаған жәйттер де кездеседі. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде адам өлтіргенде тікелей де, сол сияқты жанама қасақаналықтың болуы мүмкін. Қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде айбайсыздықтан өмірінен айыру қылмыстық жауапкершілік болып есептелмейді.

1.2 Өмірге қарсы қылмыстар жеке адамға қарсы қылмыстардың нақты бір түрі ретінде
Қазақстан Республикасының қазіргі қолданылып жүрген ҚК-і бойынша
өмірге қарсы қылмыстарға мыналар жатады: адам өлтіру (ҚК-тің 99 бабы); жаңа туған баланы анасының өлтіруі (ҚК-тің 100 бабы); аффект жағдайында жасалған адам өлтіру (ҚК-тің 101 бабы); қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде жасалған кісі өлтіру (ҚК-тің 102 бабы); қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шаралардың шегінен шығу кезінде жасалған кісі өлтіру (ҚК-тің 103 бабы); абайсызда кісі өлтіру (ҚК-тің, 104 бабы); өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу (ҚК-тің 105 бабы). Өмірге қарсы бағытталған осы қылмыстар, соңғы екеуінен басқасы, адам өлтірумен байланысты. Адам өлтіру
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде адам
өлтірудің заңдылық түсінігі берілген. Кісі өлтіру, яғни басқа адамға
құқыққа қарсы қаза келтіру деп ҚК-тің 99-бабында тікелей жазылған. Өмірге
қарсы қылмыстың, соның ішінде адам өлтірудің де объектісі адамның өмірі
болып табылады. Адам өлтіру жеке адамға қарсы қылмыстардың ең ауыры екені белгілі. Адамның өмірі табиғат берген маңызды әлеуметтік құндылық, ол оны туғаннан иемденеді.
Адам өлтіру объектісі -- адамның өмірі, ол адамның азаматтығына, ұлтына және нәсіліне, шыққан тегіне және жасына, әлеуметтік жағдайына, немен айналысатынына, денсаулық ахуалына, біліміне, т.б. байланысты емес.
Қылмыстық заң жәбірленушінің еркіне қарсы адамға қаза келтіруді де, оның
келісімімен қаза келтіруді де бірдей дәрежеде адам өлтіруге жатқызады.
Жәбірленушінің кім екендігін білмей қалу қасақана адам өлтіргендік үшін
жауаптылыққа әсер етпейді.
Өмірге қастандық жасау объектісінің бар-жоғы туралы мәселені шешу үшін оның бастапқы және ақырғы кезеңдерін анықтау қажет.
Қылмыстық-құқықтық тұрғыдан алғанда, адамның туғанынан өлгеніне
дейінгі аралықта өмір бар деп саналады. Әлі тумаған немесе өліп қалған
адамның өміріне қастандық жасау мүмкін емес. Медицина ана құрсағында адам пайда болған кезден бастап өмір басталды деп есептейді.
Қылмыстық заңда адамның өлген кезі деп биологиялық өлімді, яғни ми
қабы клеткаларының біржола ыдырауы нәтижесінде ми қызметінің толық тоқтаған кезін алады. Биологиялық өлімнен басқа клиникалық өлім деген түсінік бар, бұл жағдайда адамның жүрегі тоқтап қалады.
Адамға клиникалық өлім келтірсе, бірақ ол адамның жүрегі кейін соғып
қалпына келсе, мұндай іс-әрекет өлтіруге оқталғандық болып сараланады.
Сонымен қатар, клиникалық өлім жағдайындағы адамға қастандық жасауды өлтіру деп санауға болады.[4]
Өлтіру, ол -- басқа адамның өмірін жою. Өзін-өзі өлтіру немесе өзін-өзі өлтіруге оқталу қылмыс болып табылмайды. Жәбірленуші өлген кезден бастап адам өлтіру аяқталған қылмыс деп танылады, ал өлімнің бірден болғандығы немесе бірқатар уақыт өткен соң болғандығы маңызды емес.
Адам өлтіру әрекетпен де, әрекетсіздікпен де жасалуы мүмкін. Адамды
өмірінен күш қолданып та (жарақаттау, тұншықтыру, уландыру, т.б.),
психикалық, ықпал жасап та (қорқытып, үрейлендіріп, жалған лақап таратып,
т.б.) айыруға болады. Әрекетсіздік жолымен адам өлтіру дегеніміз өлімге араша тұратын адамның өз міндетін орындамауы нәтижесінде жәбірленушінің қайтыс болуы.
Өлтіру тәсілдері әрқилы болып келетінін біз естіп біліп жүрміз. Адам
өлтірудің барлық түрлері жәбірленушінің өмірін жоюға келіп тіреледі. Адам
қаза таппаса бұл қылмыс аяқталды деп саналмайды.
Адам өлтіру -- заңсыз жолмен басқа адамға өлім келтіру. Егер адам заңды
жолмен өлтірілсе, ондай әрекет адам өлтіру ретінде қарастырылмайды. Ондай
әрекеттерге -- өлім жазасына кесілген адамды өлтіру, қажетті қорғану шегінен
асып кетпей қол сұғушыны өлтіру тірізді әрекеттер жатады. Қылмыстың субъективтік жағы кінәнің қасақана жасалуымен сипатталады.
Айыпты өзінің басқа адамның өліміне алып келетін іс-әрекет жасап отырғанын, ондай зардаптың болуы мүмкін екенін немесе қалайда болмай қалмайтынын біледі, соны тілейді -- яғни тікелей ниет танытады, егер ол өлімнің болуына саналы түрде жол берсе не ондай зардаптың болуына немқұрайды қараса -- жанама ниет танытады. Республиканың жаңа ҚК-і бойынша абайсызда адам өліміне алып келген іс-әрекет адам өлтіруге жатпайды, адам өміріне қарсы жасалған басқа қылмыстарға жатады.
Адам өлтірудің субъективтік жағын сипаттау үшін себептің де, мақсаттың
да үлкен маңызы бар. Адамды өлтіргенде айыпкер әрекеттеріндегі себеп пен
мақсат әртүрлі болуы мүмкін, олар қылмысты саралауға ықпал жасайды немесе жаза тағайындағанда ескеріледі. Адам өлтірудің субъектісі (ҚК-тің 99 бабы) -- жасы 14-ке толған, есі дұрыс адам. Адам өміріне қарсы бағытталған басқа қылмыстар үшін жауаптылық 16 жастан басталады (ҚК-тің 15 бабының 2 бөлігі). ҚК-тің 99 бабының 1 бөлігінде көзделген адам өлтіру -- адам өлтірудің қарапайым деп аталатын түріне жатады. Бұл түрге жазаның жеңілдетілген мән-жайлары да жоқ (ҚК-тің 100, 106 баптары), сондай-ақ саралаушы нышандары да жоқ (99 баптың 2 бөлігі) адам өлтіру жатады. Сот практикасы адам өлтірудің бұл түріне төбелестің, жанжалдың, өш алу, қызғану сезімдерінің нәтижесінде, сондай-ақ жәбірленушінің өтініші бойынша оған жаны ашып жасаған іс-әрекетті жатқызады. Адам өлтірудің 50%-тен астамы ҚК-тің 99 бабының 1 бөлігі бойынша сараланады, сондықтан оның неғұрлым жиі кездесетін түрлеріне тоқталып кетейік.
Өзара жанжал нәтижесінде адам өлтіру. Бұл жағдайда өлтіруді мақсат
тұтқан ниет алдын-ала болмайды. Жанжал себебі әртүрлі болады (қызғаныш,
реніш, т.б.). Бірақ, жанжал кезінде адам өлтіру барлық уақытта бірдей 99
баптың 1 бөлігінде көзделген қылмыстың құрамын бермейді. Адам өлімі
абайсызда, қажетті қорғаныс шегінен асқандықтан да болуы мүмкін, сонымен
қатар, аса қатыгездікпен өлтіру, екі немесе одан көп адам өлтіру сияқты
сараланатын мән-жайларда да орын алуы мүмкін. Төбелес немесе жанжал кезінде адам өлтіру, егер онда ҚК-тің 99 бабының 2 бөлігінде көрсетілген ауырлатушы мән-жайлар болмаса, төбелеске немесе жанжалға кім ұйтқы болғандығына қарамастан, қылмыс жай адам өлтіру деп сараланады.
1999 жылғы 20 желтоқсандағы №11 қаулымен өзгертулер енгізілген
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы №7 қаулыда былай деп көрсетілген: Соттар бұзақылық ниетпен қасақана өлтіруді өзара бас араздық себеп болып төбелес немесе жанжал кезіндегі өлтіруден ажырата білу керек. Бұл мәселені шешкенде айыпты мен жәбірленушінің ара қатынасын, жанжал мен төбелестің шығу себебін, жанжалды кімнің бастағанын, екі жақтын да іс- әрекеттерінің сипатын және белсенділігін, басқа да мән-жайларды анықтау қажет.[5]
Қызметтік іс-әрекетін жүзеге асыруына не кәсіби немесе қоғамдық борышын орындауына байланысты адамды немесе оның жақындарын өлтіру
Қылмыстың бұл түрінің жәбірленушілері қызметтік міндетін атқарушы
(лауазымды немесе басқа адамдар), сондай-ақ кәсіби және қоғамдық борышты
орындаушы азаматтар, не олардың жақындары болуы мүмкін. Бұл қылмысты
жасағанда айыпты жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе қоғамдық не
кәсіби борышын заңды түрде атқаруына қарсы тұрады немесе сол үшін өш алады.
Мысалы, браконьердің өзін ұстаған адамды өлтіруі, тергеуде немесе сотта
куәгер ретінде жауап берген адамды өлтіру. ҚК-тің 99 бабы 2 бөлігі бойынша жауаптылыққа тартқанда адам өліміне себеп болған әрекеттің қашан жасалғандығына мән берілмейді. Жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе кәсіби не қоғамдық борышын атқару кезінде ғана өлтірілуі міндетті емес.
Қызметтік борышын жүзеге асыру дегеніміз -- адамның мемлекеттік немесе басқа кәсіпорында, мекемеде жұмыс істейтіндігіне қарамастан өз міндетіне жататын әрекеттерді жасауы.
Қоғамдық борышты атқару дегеніміз -- кез келген азаматтың өзіне
жүктелген әлеуметтік міндетті, сондай-ақ қоғам немесе жеке адамдар мүддесін
көздейтін кез келген басқа әрекеттерді орындау (қылмыстың алдын алу,
қылмыскерді ұстау, т.б.). Қылмыстық, азаматтық істердің, сондай-ақ материалдардың сотта қаралуына, алдын ала тергеудің жүргізілуіне не үкімнің, сот шешімінің немесе өзгедей сот актісінің орындалуына байланысты судьяның, прокурордың, тергеушінің, анықтама жүргізуші адамның, қорғаушының, сарапшының, сот приставының, сондай-ақ олардың жақындарының өміріне қастандық жасау (не өлтіру) арнаулы норма жауаптылыққа апарады. Құқық қорғау органының адамы болып табылмайтын, бірақ өзін айыпталушыға сондаймын деп таныстырған және қоғамдық тәртіпті қорғауға бағытталған әрекеттер жасаған адамның өміріне қастандық жасау ҚК-тің 99 бабы 2 бөлігі бойынша саралануы тиіс.
Қылмыстық заң тек қызметтік міндетті не кәсіби немесе қоғамдық борышын атқарушы адамдарға ғана емес, олардың жақындарын да қорғайды. Жақындар деген түсінікке тек арғы-бергі туыстар ғана жатпайды, сонымен қатар достық, сүйіспеншілік қатынастағы (қалыңдық, күйеу бала, достар, т.б.) адамдар да жатады. Жақын адамды өлтіру жәбірленушінің қызметтік, кәсіби немесе қоғамдық борышты атқаруымен байланысты болады, оны өз қызметін атқарудан бас тартқызу мақсатында немесе сол қызметі үшін өш алу мақсатында жасалынады.

II-Тарау Жеке адамға қарсы қылмыстардың нақты бір түрі өмірге қарсы қылмыстарға заңды талдау жасау негіздері.
2.2 Өмірге қарсы қылмыстардың жекелеген құрамдары.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде кісі өлтірудің ауырлататын мән жайлары көрсетілген. Сондықтан да көптеген мән жайларға қарай, заң шығарушы, адам өлтірудің сараланған түрлерін анықтайтын он бес тармақты бөліп алады. Оларды жәбірленушіні сипаттайтын нысандар бойынша және сол қылмыс құрамының элементтері бойынша былай топтастыруға болады:
Жәбірленуші адамның ерекшеліктері бойынша екі немесе одан көп адамдарды өлтіру; қызметтік іс әрекетін жүзеге асыруына немесе кәсіби немесе қоғамдық борышының орындауына байланысты адамды немесе оның жақындарын өлтіру; дәрменсіз жағдайда екендігі айыпкерге белгілі адамды өлтіру, сол сияқты адамды ұрлаумен немесе адамды кепілге алумен ұштасқан кісі өлімі; жүкті екендігі айыпкерге белгілі әйелді өлтіру;
Қылмыстың обьективтік жағы бойынша аса қатігездікпен жасалған адам өлтіру; көптеген адамдардың өміріне қауіпті тәсілмен жасалған адам өлтіру;
Қылмыстың субьективтік жағы бойынша пайда табу мақсатымен, сол сияқты жалданып адам өлтіру; бұзақылық ниетпен адам өлтіру; басқа қылмысты жасыру немесе оны жасауды жеңілдету мақсатымен жасалған; сол сияқты зорлауға немесе жыныстық қатынас сипатындағы күш қолдану әрекетерімен ұштасқан адам өлтіру; әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік, діни өшпенділік немесе араздық немесе қаңды кек себебі бойынша; жәбірленушінің мүшелерін немесе тінін пайдалану мақсатында жасалған адам өлтіру;
Қылмыс субьектісі бойынша ұйымдасқан топ жүзеге асырған адам өлімі; Қылмыстық Кодекстің 100-106 баптарында көзделген іс әрекеттерден басқадай бұрын адам өлтірген адамның сол қылмысты жасауы.
Саралаушы мән-жайларды бұлай бөлуде негізінен, теориялық қана сипат бар. Егер адам өлтіру ҚК-тің 99 бабының 2 бөлігінің екі немесе одан көп тармақтарында көзделген ауырлататын мән-жайларда жасалса, әр тармақ үшін жеке жаза тағайындалмайтындығына қарамастан қылмыс барлық тармақтар бойынша саралануға тиісті. Әр тармақты бөлік қарастырайық. Екі немесе одан көп адамдарды өлтіру. 1999 жылғы 20 желтоқсандағы №11қаулымен өзгертулер енгізілген Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денмаулығына қастандық жасағандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы №7 қаулысында былай деп көрсетілген: ҚК-99 бабы 1 бөлігі бойынша (екі немесе одан көп адамды қасақана өлтіру-автордың ескертпесі) екі немесе одан көп адамды қасақана өлтірген жағдай саралануға тиіс, егер қылмыс бір немесе бірнеше әрекет арқылы қысқа уақыт аралығында орындалса және де айыптырның бірнеше адам өлтіруге тікелей немесе жанама ниетінің болғандығы анықталса. Айыптының ниеті бірнеше адамды өлтіруге бағытталып, бірақ ол бір адамды өлтіріп, екінші адамға қастандық жасаса, бұл аяқталған қылмыс ретінде-екі немесе одан көп адамды өлтіргендік деп қарастырылмайды, себебі-қылмыс субьектісінің еркіне байланысты емес мән-жайлар бойынша оның бірнеше адамды өлтіру ойы жүзеге аспай қалады. Бұл жағдайда айыптының әрекетін ҚК-тің 24 бабы және 99 бабы 2 бөлігі бойынша және басқа сараланатын нышандардың болуына қарай ҚК-тің 99 бабының 2 бөлігінің тиісті тармақтары бойынша саралау керек. Ал қылмыскерлердің бір адамды өлтіруі және екінші адамға қастандық жасау әрекеттерінің қандай кезекпен орындалғандығы қылмысты саралауға әсер етпейді.[6]
Егер қылмысты бірнеше адам орындайтын болса олар бірнеше адам өлтіруді алдын ала жобалап және өзара атқаратын міндетін бөлісіп, әрқайсысы басқа адамды қатыстырмай бір адамнан ғана өлтірсе, олардың әрқайсысының әрекеті Қылмыстық Кодекстің 99-бабы 2 бөлігі бойынша саралануға жатады.
Егер, екі немесе одан көп адамды өлтіру әр уақытта болып, бұл әрекеттер айыпкердің бір жолғы ойымен жүзеге асырылмаса, онда бұл қылмыстар Қылмыстық Кодекстің 99-бабы 2 бөлігі бойынша саралануға жатады.
Бір уақытта бір адамды өлтірген және екінші адамды абайламай өлтірген айыптының әрекетінде бұл қарастырылып отырған қылмыстың құрамы жоқ, ол екі қылмыстың жиынтығы адам өлтіру және абайсызда кісі өлтіру қылмыстары ретінде сараланады.
Егер екі немесе одан көп адамды өлтіру көптеген адамдардың өміріне қауіпті тәсілмен жасалса, бұл іс әрекетті Қылмыстық Кодекстің 99 бабы 2 бөлігі бойынша саралау керек. Қылмыстық Кодекстің 99 бабы 2 бөлігі қолданыла алмайды, егер екі адам өлтірудің біреуі жеңілдететін мән жайларда жасалса.
Қызметтік іс әрекетін жүзеге асыруына не кәсіби немесе қоғамдық борышын орындауына байланысты адамды немесе оның жақындарын өлтіру. Қылмыстың бұл түрінің жәбірленушілері қызметтік міндетін атқарушы (лауазымды немесе басқадай адамдар), сондай ақ кәсіби және қоғамдық борышты орындаушы азаматтар, не олардың жақындары болуы мүмкін. Бұл қылмысты жасағанда айыпты жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе қоғамдық не кәсіби борышын заңды түрде атқаруына қарсы тұрады немесе сол үшін өш алады. Мысалы, броканьердің өзін ұстаған адамды өлтіруі, тергеуде немесе сотта куәгер ретінде жауап берген адамды өлтіру.
Қылмыстық Кодекстің 99 бабы 2 бөлігі бойынша жауаптылыққа тартқанда адам өліміне себеп болған әрекеттің қашан жасалғандығына мән берілмейді. Жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе кәсіби не қоғамдық борышын атқару кезінде ғана өлтірілуі міндетті емес.
Айыптының әрекетін саралау үшін, адам өлтіру сол жәбірленушінің қызметтік міндетті немесе қоғамдық не кәсіби борышты өзінің (туыстарының немесе жақындарының емес) атқаруымен байланысты жүзеге асырылуы тиіс.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қастандық жасағандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы қаулысында көрсетілгендей, жәбірленушінің қызметтік міндетті немесе қоғамдық не кәсіби борышты атқаруына байланысты жасалған қылмысты саралағанда айыпталушы өзінің қызметтік міндетін немесе қоғамдық не кәсіби борышын атқарушы адамға қарсы әрекет жасап отырғанын және соған байланысты қылмысқа баратындығын өзінің түйсінетіндігін және жәбірленушінің қызметтік немесе қоғамдық борышты атқарудағы қандай заңды әрекеттері айыптыны қылмыс жасауға итермелегенін анықтау қажет.[7]
Жаңа қылмыстық зат бұл құрамаға қоғамдық борышпен қатар жаңа нышан кәсіби борышты енгізген. Кәсіби борышқа адамның кәсіби мәртебесі жүктейтін міндеттер жатады.
Қылмыстық заң тек қызметтік міндетті не кәсіби немесе қоғамдық борышын атқарушы адамдарға ғана емес, олардың жақындарын да қорғайды. Жақындар деген түсінікке тек арғы бергі туыстар ғана жатпайды, сонымен қатар достық, сүйіспеншілік қатынастағы адамдар жатады. Жақын адамды өлтіру жәбірленушінің қызметтік, кәсіби немесе қоғамдық борышты атқаруымен байланысты болады, оны өз қызметі үшін өш алу мақсатымен жасалады.
Дәрменсіз жағдайда екендігі айыпкерге белгілі адамды өлтіру, сол сияқты адамды ұрлаумен не адамды кепілге алумен ұштасқан адам өлтіру. Адамды ұрлау не адамды кепілге алу оқиғаларының кобеюі, дәрменсіз жағдайдағы адамға қастандық жасау фактісіне қоғамның басқа көзбен қарауы, бұл жайларда адам өлтірудің саралаушы нышандары ретінде санауға болады. Адамның дәрменсіз жағдайы дегеніміз адамның физиологиялық немесе басқадай себептермен (әлі жас, қартайған, ауру, соқыр, керең, ақсақ, шолақ) қылмыскерге жөнді қарсылық көрсете алмауы. Адам өлтірудің бұл түріне ұйықтап жатқан немесе қатты мас адамды, сондай ақ басқа бір себептермен есінен танған адамдарды өлтіру жатады. Бұл жағдайда жәбірленушінің дәрменсіз екендігі айыптыға белгілі болуы тиіс.
Жәбірленушінің дәрменсіз жағдайы айыпкердің әрекетінің салдарынан да, онсыз да болуы мүмкін. Ұрланған немесе кепілге алынған адамды өлтірудің осы қарастырылған нышанымен ұқсастығы бар, сондықтан олар Қылмыстық Кодекстің 99-баптың 2 бөлігі бойынша және 125 бап немесе 261 бап бойынша сараланады.
Жүкті екендігі айыпкерге белгілі әйелді өлтіру. Бұл үшін жауаптылықтың қатаң болу себебі, мұндай жағдайда қылмыскер тек әйелді ғана өлтірп қоймайды, бойына жан біткен, бірақ әлі өмірге келмеген ұрпақты да өлтіреді. Бұл бөлікті қолданудің бірден бір шарты әйелдің жүкті екендігін айыпты білуге тиіс. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарды соттардың қоллданылуы туралы қаулыда былай делінген: өлтірген кезде ол әйелдің жүкті екенің айыптының білуі жеткілікті, бұл жағдайда іштегі баланың қанша айлық екендігі, оның қалай өсіп келе жатқандығы, әйелдің тиісті дәрігерлік мекемеде өзінің жүктілігін тіркеткендігі немесе тіркетпендігі роль атқармайды. Айыпты адам әйелдің жүктілігін сырт пошымынан, әйелдің өз сөзінен немесе медициналық құжаттармен танысу арқылы біле алады. Қалай болғанда да жүктілік анық белгілі болуға тиіс. Сонымен бірге қылмысты заңмен саралау үшін іштегі баланың әйелге қастандық жасау нәтижесінде немесе одан бұрын өлгендігінің заңдық маңызы жоқ.[8]
Егер айыпты адам әйелді жүкті екен деп өлтірсе, бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.