Абайсызда жасалатын қылмыстардың ерекшеліктерінің теориялық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚСТAН РЕСПУБЛИКAСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI

AБAЙ МЫРЗAХМЕТОВ AТЫНДAҒЫ КӨКШЕТAУ УНИВЕРСИТЕТI

Заң тану кафедрасы

Қорғауға жiберiлдi:
Заң тану кафедрасының
меңгерушiсi Бухаева А.А.

___ __________2021 ж

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: АБАЙСЫЗДА ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАЗА ТҮРЛЕРІ

Орындаған: Калиев Б.Т.
Ғылыми жетекшi: Сейсембаева Г.Р.

Көкшетау 2021

ҚAЗAҚСТAН РЕСПУБЛИКAСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI

AБAЙ МЫРЗAХМЕТОВ AТЫНДAҒЫ КӨКШЕТAУ УНИВЕРСИТЕТI

Калиев Б.Т.

АБАЙСЫЗДА ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАЗА ТҮРЛЕРІ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Көкшетау 2021

АНЫҚТАМАЛАР
4

КІРІСПЕ
5
1.
Абайсызда жасалатын қылмыстардың ерекшеліктерінің теориялық негіздері

1.1.
Абайсызда жасалатын қылмыстардың түсінігі, түрлері және криминологиялық ерекшеліктері

1.2.

Абайсызда қылмыс жасаған адамдардың криминологиялық сипаттамасы

1.3.

Абайсыз қылмыстардың себептері мен жағдайлары, олардың алдын алу

1.4.

Абайсызда жасалатын қылмыстарға қолданылатын жаза түрлері

2.

2.1.

2.2.

2.3.

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША

МАЗМҰНЫ

АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылады:

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Соңғы отандық және шетелдік зерттеулер тұрғысынан абайсызда жасалған қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы және алдын алу тақырыбын зерттеу болып табылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылды:
Абайсыз қылмыс ұғымын, деңгейін, құрылымын, динамикасын қарау;
Абайсыз қылмыс жасайтын адамдардың криминологиялық сипаттамасын жүзеге асыру;
Абайсыз қылмыстардың себептері мен жағдайларын анықтау;
Абайсыз қылмыстардың алдын алу шараларын әзірлеу.
Зерттеу нысаны:
Зерттеу пәні:
Зерттеу гипотезасы
Зерттеу әдістері.
Ғылыми жаңалығы:
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:

1. Абайсызда жасалатын қылмыстардың ерекшеліктерінің теориялық негіздері

1.1. Абайсызда жасалатын қылмыстардың түсінігі, түрлері және криминологиялық ерекшеліктері

Абайсызда жасалған қылмыстар жалпы қылмыстың қоғамға тән бөлігін құрайды. Сонымен қатар, ғылыми-техникалық прогрестің дамуымен бұл қылмыстардың үлесі, оларды жасаудың зиянды салдары сөзсіз артады. Бұл қылмыстарды сипаттаудағы басты орталық - абайсыздық ұғымы болып табылады. Қылмыстық заңнамаға сәйкес, іс-әрекеттің абайсыздығы, біріншіден, кінәлінің жеңіл ойлылығын (адамның өз іс-әрекетінің әлеуметтік қауіпті салдарының пайда болу мүмкіндігін алдын-ала болжауы, бірақ оларды алдын-алуға жеткілікті негіздерсіз менмендік таныту); екіншіден, немқұрайлылығын (адамның өз іс-әрекетінің салдарын күтпеуі, бірақ қажетті ықыластық пен болжағыштық танытқанда оның алдын-алу мүмкіндігі) болжайды.
Кінәнің абайсыз түрі қылмысты абайсызда жасалған деп тануға негіз болып табылады. Егер, қылмыстың ауыр зардаптары кінәлінің ниетімен қамтылмаса және оларға қатысты абайсыз кінә нысаны болған кезде криминологиялық мағынада мұндай қылмыс қасақана жасалған әлеуметтік қауіпті әрекет болып табылады [1].
Абайсызда жасалған қылмыстар алуан түрлілігімен сипатталады. Бұл қылмыстар қоғамдық қатынастардың әртүрлі салаларында және әртүрлі жағдайларға байланысты жасалады. Олар техникалық құралдарды және қауіптілігі жоғары басқа да көздерді пайдалану кезіндегі сақтық, қауіпсіздік қағидаларын бұзумен (техникалық абайсыздық); кәсіби және лауазымдық міндеттерін (кәсіби және лауазымдық абайсыздық) не тұрмыстағы мінез-құлық қағидаларын (тұрмыстық абайсыздық) тиісінше сақтамауына байланысты. Абайсызда жасалған қылмыс субъектілерінің ауқымы да маңызды.
Техникалық абайсызда жасалған қылмыстарға мыналар жатады:
-өнеркәсіпте, құрылыста, ауыл шаруашылығында техниканы пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу барысында абайсызда ауыр зардаптарға әкеліп соққан (еңбекті қорғау қағидаларын бұзу; атом энергетикасы нысаналарында, тау-кен, құрылыс немесе өзге де жұмыстарды жүргізу кезінде, жарылыс қаупі бар нысаналарда, құбыржолдарды салу, пайдалану немесе жөндеу кезінде қауіпсіздік қағидаларын бұзу; жарылғыш, тез тұтанатын заттар мен пиротехникалық бұйымдарды есепке алу, сақтау, тасымалдау және пайдалану қағидаларын бұзу; өрт);
-көлік қозғалысы және оны пайдалану қауіпсіздігін бұзу (теміржол, әуе немесе су көлігі қозғалысы және оны пайдалану қауіпсіздігін бұзу; жол жүрісі және көлік құралдарын пайдалану қағидаларын бұзу; көлік құралдарын сапасыз жөндеу және т.б.) [2];
Кәсіби, лауазымдық абайсызда жасалған қылмыстарға: мемлекеттік құпиясы бар құжаттарды жоғалту; немқұрайлылық; қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғыларды күзету барысында міндеттерді тиісінше орындамау; санитарлық-эпидемиологиялық ережелерді бұзу; ЭЕМ жүйесін және олардың желісін пайдалану ережелерін бұзу; қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін тауарлар мен өнімдерді өндіру, сақтау, тасымалдау не өткізу, жұмыстарды орындау немесе қызметтер көрсету; ЭЕМ-ге арналған зиянды бағдарламаларды жасау. Бұл санатқа көптеген экологиялық қылмыстар, сондай-ақ әскери қызметке қарсы кейбір қылмыстар кіреді.
Абайсызда жасалатын қылмыстардың бірқатары тұрмыстық абайсыздық қылмыстар болып табылады. Азаматтардың өмірін, денсаулығын және меншік иелерінің мүлкін қорғайтын ережелерді бұзумен (абайсыздағы өлім, денсаулыққа ауыр зиян келтіру; науқасқа көмек көрсетпеу; бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру; қаруды ұқыпсыз сақтау) сипатталады [3].
Абайсыз қылмыстың криминологиялық сипаттамасы үшін оның дәстүрлі қылмыстық-құқықтық түсінігі, әдетте, жеткіліксіз болып шығады. Бұл мәселені әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан толығымен қарастыру қажет, өйткені қазіргі уақытта қылмыстық жазаланатын "тұрмыстық" және "техникалық күшейтілген" арақатынасы айтарлықтай өзгерді. Бұл техниканы пайдалана отырып жасалатын абайсыз қылмыстар санының өсуінен де, ғылыми-техникалық прогресс жағдайында адамдардың мінез-құлқын реттейтін заңнаманың өзгеруінен де, абайсыз қылмыстардың қоғамдық қауіптілігінің артуынан да көрініс табады. Мысал ретінде Чернобыль атом электр станциясындағы қайғылы оқиғасы, Спитактағы жер сілкінісінің салдары, Уфа аймағындағы газ құбырының жарылуы жатады.
Сондықтан абайсызда жасалған қылмыстармен күресу мәселелерін зерттеу барысында қылмыстық-құқықтық емес, криминологиялық аспект өзекті әрі маңызды болып табылады. Абайсызда жасалған қылмыстардың алдын алу шараларын жүзеге асыру кезінде олардың ерекшелігі міндетті түрде ескерілуі тиіс (себептері, психологиялық механизмі, генезисі, көріну шарттары мен нысандары). Бұл ретте басты назар абайсызда қылмыс жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға аударылуы тиіс [4].
Абайсызда жасалған қылмыстардың криминологиялық ерекшеліктері көбінесе ғылыми-техникалық прогрестің дамуымен, өндірістік үрдістердің тұрақты қарқындылығымен тығыз байланысты екенін атап өткен жөн, олардың салдары адамдардың абайсыз әрекеті нәтижесінде өндірістік жарақаттар болуы мүмкін. Өндірістің бірқатар салаларында технологиялық үрдістердің өзгеруі жаңа, көбінесе қолайсыз өндірістік факторлардың көбеюіне әкеледі. Сол арқылы, иондаушы және электромагниттік сәулеленудің, тербелістердің, химиялық және басқа да зиянды заттардың адамға теріс әсері едәуір артады, олардың таралуы өндіріс механизациясының үздіксіз өсуімен, технологиялық үрдістердің күшеюімен, машиналардың, көлік құралдарының жылдамдығының артуымен байланысты. Өндірісте қауіпті жағдайлардың туындау қаупін сығылған және табиғи газдарды қолдану, өрт қаупі бар заттар мен материалдарды пайдалану жоғарылатады. Осының барлығы еңбекті қорғау мен өндіріс ережелерін сақтауды бақылау жүйесін жетілдіру қажеттілігімен байланысты мәселелерді тудырады. Себебі, заманауи жағдайларда оларды бұзу нәтижесінде ауыр салдардың пайда болуы айтарлықтай артады [5].
Қазіргі уақытта қарқынды дамып келе жатқан автомобиль индустриясының өсуінің теріс салдары да айқын көріеді. Олар қозғалыс қауіпсіздігінің тиісті жүйесін ұйымдастыруды, жол-көлік оқиғаларына, апаттар мен жарақаттарға қарсы күресті қажет етеді. Жыл сайын әлемде шамамен 60 млн.автокөлік апаттары орын алады, онда жүздеген мың адам қаза табады, ал миллиондаған адам жарақат алады. Бірқатар елдерде жол-көлік оқиғалары жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітім санынан кейін барлық өлім-жітімнің үштен бірінің себебі болып табылады.
Осылайша, ғылыми-техникалық прогресс адам үшін зиянсыз деп айтуға болмайды, өйткені ұсынылған құралды (әдісті) пайдалану көбінесе қоғам үшін күтпеген жерден күтпеген жағымсыз салдарға әкеледі. Енгізілген техниканы жеткіліксіз меңгеру адам үшін жағымсыз салдарлардың ықтималдығын арттырады: өлім, дене жарақаты немесе денсаулыққа тиізетін басқа зиян (улану, өмірлік маңызды мүшелердің салдануы және т.б.).
Абайсызда жасалған қылмыстарға ерекше қоғамдық қауіп тән, ол жоғарыда аталған зиянды салдармен қатар олардың жай - күйінің, динамикасы мен құрылымының қолайсыз өзгерістерімен, олардың жалпы қылмыстағы елеулі үлес салмағымен (13-15% - ға дейін) және тұрақты өсуімен расталады. Бұл ретте абайсызда жасалатын қылмыстардың ұлғаюы автокөліктегі жасалатын қылмыстардың өсуі (жыл сайын жасалатын 60 мыңға дейін) және қылмыстық жазаланатын еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік ережелерін бұзу есебінен болады [6].
Бұл жағдайда кейбір абайсызда жасалған қылмыстардың айтарлықтай жасырындылығын ескерген жөн, ондай қылмыстарға: қауіпсіз техникасы ережелерін бұзу, немқұрайлылық, мас күйінде көлікті жүргізу жатады. Бұл жасырындылық көбінесе абайсыз қылмыстар негізінен заңда қарастырылған салдарды кездейсоқ анықтау нәтижесінде ғана ашылатындығымен түсіндіріледі (жеке адамға ауыр зиян келтіру немесе айтарлықтай материалдық залал).
Абайсызда жасалған қылмыстардың криминологиялық сипаттамаларының ішінде маңызды орынды оған теріс әсер ететін жәбірленушілердің виктимділігінің жоғарғы (шамамен 20%) деңгейі алып жатыр. Сонымен, бірқатар әрекеттердегі қылмыскерлердің абайсыздығы олардың зиянды салдарына ғана қатысты. Абайсызда жасалған қылмыстың құрылымы оның жекелеген компоненттерінің үлестерінің айтарлықтай айырмашылығымен сипатталады. Бұл негізінен техниканы қолданумен байланысты қылмыстар. Абайсыз қылмыстардың жалпы жиынтығында шамамен 75% - ы қозғалыс қауіпсіздігі және автомотокөлікті пайдалану қағидаларын бұзуға жатады; шамамен 9-15% - ы қылмыстық немқұрайдылыққа, мүлікті қорғау және сақтау қағидаларын бұзуға, табиғатты қорғау қағидаларын бұзуға, 3-5% - ы - еңбекті қорғау қағидаларын қылмыстық бұзуға, 3-4% - ы-абайсызда өлімге не денсаулыққа ауыр зиян келтіруге келеді. Шағын топты тергеу және сот тәжірибесінде сирек кездесетін басқа адамдардың мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру, мемлекеттік құпияны қамтитын құжаттарды жоғалту және т. б. сияқты қылмыстардан тұрады [7].
Абайсыз қылмыстармен күресу мәселелерінің өзектілігі олардың динамикасының қолайсыз тенденцияларымен және адамдардың өміріне, денсаулығына, мүлкіне тікелей зиян келтірумен ғана емес, сонымен бірге бұл қылмыстар әлеуметтік жауапсыздықтың, тәртіпсіздіктің, өзімшілдіктің, қылмыскерлердің қоғамға және оның пайдасына немқұрайдылығының ең өткір және қауіпті түрлерінің қатарына жататындығына байланысты. Абайсыз қылмыстармен қоғамға келтірілген моральдық-саяси зиян олардың қасақана қылмыстарда қылмыстық рөл атқаруы мүмкін екендігімен байланысты [8].

1.2. Абайсызда қылмыс жасаған адамдардың криминологиялық сипаттамасы

Абайсызда қылмыс жасаған кезде кінәлінің іс-әрекеті оның қоғамда белгіленген мінез-құлық нормалары мен ережелерін сақтауға деген көзқарасымен анықталады.
Түрлі зерттеулердің нәтижесі бойынша абайсызда қылмыс жасаған адамдардың басым көпшілігі әлеуметтік нормаларға теріс көзқараспен қарайтындығын көрсетеді. Олардың іс-әрекеті қоғамның өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жасаған ережелеріне немқұрайлы қарауымен сипатталады. Абайсызда қылмыс жасаған адамдардың криминологиялық сипаттамасы үшін олардың жынысы, жасы, білім деңгейі, кәсіби дағдылары және әсіресе адамгершілік-психологиялық қасиеттері сияқты белгілері қызығушылық тудырады. Абайсызда қылмыс жасаған адамдар арасында ер адамдар басым, бұл көбінесе олардың кәсіби қызметке басым қатысуымен түсіндіріледі, бұл техникалық құралдарды қолдануды, қауіпсіздік ережелерін сақтауды және табиғатты қорғауды қамтиды. Абайсыз қылмыс жасаған қылмыскерлер арасында орта жастағы адамдардың басым болуымен ерекшеленеді. Мәселен, жол-көлік қылмыстарын жасағаны үшін сотталғандардың жасы бойынша бұл әрекеттер мынадай түрде бөлінеді: 14 - 17 жас - шамамен 1%; 18 - 24 жас - 31,2%; 25 - 29 жас - 23,6%; 30 - 49 жас - 39,6%, 50 жас және одан жоғары - 5,6%. Осылайша, ең криминогендік топ - 30-49 жас. Бұл жағдай осы жасқа толған және автомобиль жүргізу тәжірибесі бар адамдарда жол қозғалысы ережелерін бұзған кезде зиянды салдардан аулақ болу мүмкіндігіне негізсіз сенім пайда болады және көбінесе белгіленген ережелерді елемейді [9].
Абайсызда қылмыс жасаған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.