Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың мақсаттары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықаралық бизнес және коммуникация колледжі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынның қаржы тұрақтануына жету жолдары (кәсіпорын мысалында)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3 курс студенті Бекбол Жібек 303 топ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тексерген: Жумахметова Г.Ш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы 2020
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мазмұны:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
21
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
27
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
36
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
І. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
1.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы түсінік
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын таңдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарамастан бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай-күй дегеніміз не, соны ангықтап алған жөн. Соңғы жылдарыв шығарылған анрайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріліеді. Профессор А.Д. шермет Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өрістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілумен және оларды мақсатқа сай тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.
Профессор И.Т. Балабанов Шаруашылық субъектілерінің қаржылық жағдайы - бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабілеттілігі) қаржы ресірстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндеттемелерін орныдау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдаудың келесі түрлерін жүргізеді. Табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу - деп жазады.
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздерімен баяндайды: Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштер-мен сипатталатын, оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде бағалау.
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндікетін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ, кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешеі барлығын куәландыруы тиіс.
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімджілік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай анықтауды ұсынамыз:
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксізжүргізуі мен өзінің қары зміндеттемелерін уақтылы өтеу үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бір автордың қаржылық тұрақтылықты өз қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксіздігін қастамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы деп түсіндіреді... Қаржылық тұрақтылық - меншікті қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады.
Енді біреулер өз қаражаттары есебінен өз активтерге (негізгі қорлар, материалдық емес активтер, айналым қаражаттар) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақытысында қайтатарытн шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады деп жазады.
Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығынынан артуының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдваланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ кәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кеәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігі сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыгны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурстарының жағдайы. Қаржылық тұрақтылық - бұл тасытың шығыннан тұрақты жағдайда артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз ететін, оларды тиімді пайдалану арқылы өндір және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс-шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады. Ал кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді, оның мөлшері мемелекетпен, жабықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық сіндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет.
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда соңғы айтылған авторлардың көзқарастарын бөлек қарастырдық, әйткенмен біз олардың кейінгі шешемдерімен келісе алмаймыз. Қаржылық тұрақтылық мәні - қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату және пайдаланумен анықталады.
1.2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына әсер етуші факторлар
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына әсер етуші факторларды, В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді.
1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) құрылыс бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша - тұрақтыжәне уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес. Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіқсіз байланысқан өндіріоген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі - активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап лауы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оны басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы , әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдыруышы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін тигізеді. Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп таратын болса, оның қаржылық мүкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен бірге қаржылық тәуелділік те өседі - яғни кеәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? - деген қауіп туады. Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде резервтерге үлкен роль терген.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорындарыдң қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі факторларды атап көрсетуге болады:
- кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
- шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызметі) құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
- төлеген жарғылық капиталдың мөлшері;
- шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
- қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқа жатады.
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционерлер және т.б.) өзара қарым-қатынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестіктермен реттелген іскерліку қатынаста болу - жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып табылады. Әрине, акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділіке ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір пайызбен алғысы келетін, ал заем мерзімі біткен уақытта - облигация құныны толық өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық кәсіпорын сияқты банктер де өз несиелерімкен тәуекел ете отырып несие алушының өз қарызын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықтан оны беру туралы шешім қабылдай отырып, кез келген банк өз клиентінің қаржылық жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін тексереді. Басқаша айтқанда, кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма, жақ па, ал бұл сұрақты дұрыс шешкен жағдайда - қандай паызбен және қанша мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар менімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы органдары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді уақтылы және толық төлей алады.
Осылайшв, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым-қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның серіктестіктерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы экономикалық қызғушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудыңі ең жақсы тәсілі, бұл - талдау, ол кәсіпорынның даму бағытынбақылауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруг мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
1.3. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың мақсаттары
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарады деген сұраққа жауап береді: кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарды. Қаржы ресурстары жағдайыының нарық талаптарына сай болуы өте маңызды болып табылады, себебі қаржылық тұрақтылықтың жетіспеушілігі кәсіпорынның төлеу қабілетінің жоқтығына және оның дамуына қажетті қаражатының болмауына, ал көп болуы - дамуға кедергі жасап, басы артық қорлармен және резервтермен кәсіпорын шығындарын көбейтуіне әкеліп соқтыруы мүмкін.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындарыдң қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келсілер болып табылады:
қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы рационалды пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
айналым капиталының көлемін, оның өсуін кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен ара-қатынасын анықтау;
қаржы есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
кәсіпорын табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табыстың салыстырмалы көрсенткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қортытындылаушы кезеңі болып табылады. Ол 3 сатыны қамтиды: жабдыөқтау, өндіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және қаржылық қызметті құрайды.
Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оныңосы қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресусртарының жүйелі түрде түсуі сентиімді пайдалануына, есеп және несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің қажылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық, қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Кәсіпорынның өзі алатын төлемдерді ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала қарастырылған сұрыпталымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорын қызметінің қажылық ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім сапасының төмендеуі және оны сатудың қиындықтары кәсіпорын шотына ақша қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның төлеу қабілеті төмендейді. Кері байланыста бар, ол ақша қаражаттарының болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс процесінің тоқтауына әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, кәсіпорын өнімді өткізу көлемін сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз жұмсайды. Керісінше, шикізат пен мареиалдар шығындарының нормасының өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы қаражатының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек және материалдық ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, сождан соң табыста талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштердің көлемі кәсіпорынның өзіндік қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оныың жалпы қаржылық жағдайында елеулі көрініс табады.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған амқсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің өздіксіздігін және кәсіпорының қаржылықө жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:
кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
кәсіпорын қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
баланс өтімділігін талдау;
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
ІІ. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі
Кәсіпорының қаржылық жағдайын атладудың ақпараттық негіз қаржылық есеп беру болып табылады.
ҚР Президентінің 1995 26 желтоқсандағы №2732 бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес, 1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады.
1) бухгалтерлік баланс;
2) қаржы аруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;
3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп.
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылады және бұл материалда сонымен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясаттан отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жазылау тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктерді жазуға болады. Нарықтағы географиялық сегменттер, сомалық ерекшеліктер, қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәліметтер және басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады. Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталған жеңілдетілген тілде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл, егер де төмендегі көрсетілген үш шарттың кез-келген екеуі орындалғанда ғана (соңғы 2 қаржылық жыл үшін) маңызға ие болады:
1) зейнетақыны жәрдем ақша және басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу, сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық және басқа ҚР төлемдерін салу үшін жылдық табыс ҚР заңымен көрсетілген10000 есе есептік көрсеткіштен аспайды;
2) қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;
3) активтердің жалпы құны 60000 еселік емептік көрсеткіштен аспайды.
Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі шамалары бойынша халықаралық есеп стандартының талаптарын сай келеді, себебі ҚР-да соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірибеге бейімдей отырып, реформалау процесі белсенді жүргізілді, ол біріншіден, негізін құрушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономиклық кеңістікке кіруімен байланысты.
ҚР-да бухгалтерлік есепті реформалау процесі барысында есеп беруді құру мақсаттарында жаңа көзқарастар пайда болды және оның бағыты өзгерді.
қаржылық есептің мақсаты - бухгалтерлік есепті №2 бухгалтерлік баланс және қаржылық есептегі негізгі ашылулар деген стандартында көрсетілгендей, - бұл қоданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның қызметінің нәтижелері мен есепегі кезеңдегі қаржылық жағдайында болған өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады (12).
Қаржыық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржыық нәтижелерін және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша шешімдерді шешу үшін сондай-ақ субъектінің болашақтағы ақша ағымдарын және осы субъектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттелерді бағалау үшін қажетті пайдалы ақпаратарды сипаттайды. Алайда қаржылық еспе қолданушыларға эконмикалық шешімдерді қабылдау үшін қажетті барлық ақпаратарды қамтымайды. Қаржы есебін пайдаланушылар қабылдайтын эконoмикалық шешімдер субъектінің ақша қаражаттарын айналдыру уақытын есептеу және нәтижеге сенімді болуын талап етеді. Бұл нәтижесінде, субъектінің өз жұмысшыларына және жабдықтаушыларына ақы төлеу, пайызды төлеу, несиені қайтару және табысты тарату қабілетін анықтайды. Егер де қолданушылар тек қана субъектінің қаржылық жағдайын, қызметін және оның өткен есепті мерзімдегі қаржылық есебінің өзгерісін сипатайтын ақпаратармен емес, сонымен қтар барлық ақпараттармен жабдықталған болса, онда олар, яғни қолданушылар ақша қаражаттарының айналдыру мүмкіндігін одан да жақсы бағалайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кейбіреулері (тергеу органдарың ревизорлар, аудиторлар) өкілдігі болған жағдайда қаржылық есепте көрсетілген ақпараттарға қосымша ақпаратарды талап ете алады. Қолданушылардың көпшілігі қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты көзі ретінде сенуі тиіс.
Нарықтық эконмика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субъектілердің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады.
Баланс - есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Біріншіден, баланс меншік иелерін шаруашылық субъектісінің мүліктік жағдайымен таныстырады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ала ма, соны білдіреді. Екіншіден, басшылар кәсіпорынның басқа ұқсас кәсіпорындар жүйесіндегі өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы, ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешімдер қабыдау туралы түсінік алады. Үшіншіден, баланстың мазмұны, оның ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушылаға да пайдануға мүмкідік береді. Мысалы, аудиторлар жұмыс процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін өз тексеріс жұмысын жоспарлауда, сондай-ақ клиенттің сыртқы есеп берудегі есеп жүйесінде мүмкін болатын,, әдейі жасалынған және әдеці жасалынбаған қателіктер аумағындағы әлсіз жақтарын шығару үшін көмек алады, ал тадаушылар қаржылық талдаудың бағытын анықтайды.
Баланс ақпаратары негізігде сыртқы қоданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелділіктерін және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындылығын және басқа шешімдерді бағалайды. Баланстың маңыздылығы соншалық, көп жағдайда қаржылық жағдайды талдауды баланстық талдау деп атайды. Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорының капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты таладу үшін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпаратың ең қажетті түрі болып табылады.
Бухгалтерлік баланс екі бөліктен тұрады: актив және пассивтен тұратын кесте түрінде құрылып келді. Активтер, баланс кәсіпорынының есепті кезеңде бақылап, таратып отыратын смүмкіндік және қарыздық құқық құны ретінде көрсетіледі. Пассивтер кәсіпорынның заемдар мен кредиторлық қарыздар бойынша міндеттемелері болып табылады, оларды өтеу мүлік құнының немесе келіп түсетін табыстың төмендеуіне әкеліп соқтырады. Мүліктің түрлері және олардың қалыптасу көздері сапалық біркелкі белгілері бойынша топтастырылады. Осыың нәтижесінде баланстың активі мен пассиві мүлік және оның қалыптасу көздерінің біркелкі эконмикалық топтарының аз ғана санынан құралады, ал оның ішінде әр топ өз алдына жеке-жеке элементтер мен қорытындыланған өрсеткіштерден тұрады. Актив пен пассивтегі бұндай жеке элементтер мен қорытындырылған көрсеткіштер баланс баптары деп аталады.
Баланстың актив бөлімінің құрылымына сай ерекшелік - бұл яғни баланс бөлімдері мен баптарының әр бөлім ішінде (шегінде) қатаң, белгілі бір дәйектілікпен орналасуы - яғни олардың өтімділік дәрежесіне байланысты мына принцип бойынша: өтімділік дәрежесі аз активтерден өтімділігі көп активтерге, демек басында баланстың өтімділігі жағынан бөлімдері мен баптары жазылады, содан кейін өтімділіктің өсу деңгейіне байланысты жоғары өтіді активтер жазылады. Осы принцип бойыншща активінің қорытынды баптары ең өтімді айналым қаражаттары (ағымдағы активтер) болып табылады олар қысқа мерзімді қаржыық салымдар, кассадағы, есеп айырысу және валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, сондай-ақ басқа да ақша қаражаттары.
Баланс пассивінің бөлімдері мен баптары төлем мерзімінің жеделдік дәрежесіне байланысты мына принципке сай құрылды: төлем мерзіміінң жеделдігі аз бағыттарынан жеделдігі көп бағыттарға дейін.
Бухгалтерлік стандарттың іске қосылуынан бастап бухгалтерлік баланс жаңаша анықталады және оның екі бөлігі мен элементтері де жаңаша сипаталады. Олардың түсіндірмесі нарықтық эконмикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есеп және аудит тұрғысындағы жетекші ғалымдардың еңбектеріне арқа сүйейді. Осыған орай ағылшын тілінен орыс тіліне аударылған оқулықтардың және тәжірибе құралдарының авторларының пікірлері теориялық көзқарас болып табылады. Жоғары оқу орындарында эконмикалық мамандық алатын студенттерге, бизнес смектептер мен экономикалық лицейлерге арналған ағылшын авторының Бухгалтерлік талдау деген оқулығында келсідей анықтама берілген: баланс - бұл кәсіпорынның белгілі бір күндегі қаржылық жағдайының кестесі болып табылады. Активтер дегенміз бұл кәсіпорын нені иеленеді және ол нені алуға тиіс, соны көрсетеді (немесе активтер - бұл кәсіпорынның илігіндегі және алуға тиісті мүлікі); пассивтер - бұл кәсіпорынның өзінің біреуге берешек қарызы немесе борышы. Активтер сомасы әрқаша да пассивтер сомасына тең болуы тиіс. (13).
Ағылшын ғалымдары шығарған Бухгалерлік іске кіріспе деген оқу құралында былай жазылған: Баланс - бұл белгілі бір күнге кәсіпорынға тиісті барлық активтер мен оның борыштарын анықтайтын пассивтерінің тізімі. Бұл берілген уақыт мерзіміндегі бизнестің (іскерлік қызметтің) қаржы жағдайыың бейнесі болып табылады. Актив пен пассивтің әр бабы ақшалай көрініске ин болады және де активтер сомасы әрқашан пассиатер сомасына тең болуы тиіс (14).
Әрә қарай олар баланстың негізгі элементтерін келесідей сипаттайды:
Активтер - бұл ұйымға тиісті нәрсе. пассив термині таза бухгалтерлік ұғым болып табылады және ол кәсіпорынның қарызы дегенді білдіреді.
Капитал - пассивтердің арнай түрі.
Капитал алғашқы капитал мен қызметте қалдырылған табысты қоса алғандағы меншік иесінің бизнестегі үлесі болып табылады.
Әлемдік банк өңдеп шығарған: Қаржылық есеп, аудит, есеп беру бойынша нұсқаулар оқулығында бұл ұғымдары былайша түсіндіреді: Баланстық есеп - бұл белгілі бір кезеңде жасалған және осы кеезңдегі ұйымның жалпы қаржылық жағдайын бағалау үшін пайдаланылатын фотосурет қаржылық жағдай ұғымымен тікелей байланысқан баластық есеп элементтері дегеніміз бұл активтер, пассивтер және капитал. Баланстық есеп кәсіпорынның әрі қарайғы жұмысын қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта қолда бар ресурстар туралы ақпаратты қамтиды. Ол сондай-ақ, бұл активтерді қаржыландыру көздері туралы ақпараттан тұрады. Мысалы, бұл көздер қарызға алыған ба, жоқ, әлде меншікті ме
Аталған оқулықта бухгалтерлік баланстың бөлімдері (жақтары) мен элементтері кеелсідей анықталады:
Актив дегеніміз - бұл өткен жағдайлардың нәтижесінде кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта кәсіпорынға экономикалық табыс әкелетін ресурс.
Пассив - бұл өткен жағдайлардын пайда болған кәсіпорынның ағымдағы міндетемесі. Оны өтеу экономикалық табыс алумен байланысты кәсіпорын ресурстарының шығынына (сыртқа кетуіне) әкеліп соқтырады.
Капитал - Бұл пассивтерді активтерден алып тастағандағы кәсіпорынның өзіндік қаражаты.
Көріп отырғанымыздай, бухгалерлік баласны және оның элементтері туралы бұл анықтамалар біздің берілген анықтамалардан өте ерекшеленеді. ҚР-дағы бухгалтерлік есеп туралы заңды жасаушылар негіз ретінде батыс ғалымдарының еңбегін алып отыр.
Активтер - бұл құндық бағасы бар кәсіпорынның мүлік, мүліктік, жеке мүліктік емес иелігі және құқығы болып табылады.
Міндеттеме - бұл тұлғаның (қарыз адамның) белгілі бір әрекеті басқа бір тұлғаның (несие берушінің) пайдасына жасайтын міндеті - мүлікті беру, жұмыс атқару, ақша төлеу және басқалар немесе белгілі бір іс-әрекеттерден бас тарту, ал несие берушәінің қарыз адамнан өзінің міндетін орындауын талап етуге құқығы бар.
Меншіктік капитал - бұл субъектінің өз міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі активтері (11).
Баланс бухгалтерлік есептің баухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі анықтаулар №2 стандартымен анықталады. Ол активтердің, меншікті капитал және міндеттемелердің мәнін анықтайды, сондай-ақ қаржылық есеп беруде анықтауға жататын ақпараттарға деген талаптардан тұрады. Баланста ұзақ мерзімді және ағымдағы міндеттемелердің жиынтық сомасы анықталады. Баланста ағымдағы активтер мен міндеттемелерді және олардың жиынтық сомасын анықтау, қаржылық есепті пайдалуншыларды кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда және дәлелді басқарушыық шешімдер қабылдауда қажет болатын ақпараттармен қамтамасыз етеді.
2.2. Қаржылық жағдайды талдау барысындағы баланстың маңыздылығы
Қаржылық жағдайды талдау барасында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана сүйенуге болмайды. Бұндай тәсіл біршама қарапайымдау, сесебі бухгалтерлік баланс кемшілік пен шек қобшылықтан ада емес, олардың ең маңыздылары келесілер болып табылады.
1. Баланс табиғаты жағынан тарихи сипатта болады. Баланста келтірілген мәліметтер оны құрған кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетеді. Бұл жағдайда баланс ақпаратты ретроспективалық және перспективалық талдау мақсаттыр үшін қолданылуы мүмкін.
2. Баланс кәсіпорын қаржысында және міндеттемелерінде статус-квоны сипаттайды, яғни пайдаланылып жүрген есеп саясатына сай осы кезеңде кәсіпорын жалпы қандай жағдайда тұр деген сұраққа жауап береді. Бұл сұраққа жауап беру үшін, тек қосымша мәліметтер ғана емес, есеп және есеп беруде көрсетілмейтін көптеген факторлардыі таолдануы қажет.
3. Баланста салыстырмалы шаруашылық аралық талдау жүргізу үшін қажетте база жоқ. Сондықтан оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс. Олардың орташа салық және орташа прогрессивтік маңыздылығына шолу жасаумен толықтырылуы тиіс. Осындай мақсатпен ұқсас кәсіпорындар тобы бойынша негізгі есептік көрсеткіштерді ашық жариялау қажет. Бұл қажетті орташа көрсеткіштерді есептеп шығаруға мүмкіндік береді.
4. Баланста кәсіпорынның қаражаттарының айналымы туралы мәлімет жоқ. Баланстың сол немесе басқа бабы бойынша соманың аз немесе көптігі туралы қорытындыны баланстың көрсеткіштерін айналымныі сәйкес сомаларымен салыстырғаннан кейін ғана жасауға болады.
5.Баланс есепті кезеңінің басы мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің жиынтығы болып табылады, яғни онда осы балансты толтыру кезіндегі шаруашылық операцияларының жиынтығы жазылып отырады. Бұл ең алдымен баланстың динамикалық баптарына қатысты, олар: материалдар, дайын өнім, тауарлар, дебиторлық борыш және басқалар. Жыл соңында қолда бар өнім қорының үлес салмағының көп болуы мен дебиторлық борыштың айтарлықтай үлесі, мұндай жағдай жыл бойы осылай болады дегенді білдірмейді.
6. Баланста кәсіпорынның активтерін сатып алуға тарихи бағаны қолдану принципі жүрігізіледі, ол мүліктің жалпы алғанда нақты бағасын едәуір дәреджеде бұрмалайды. Баланстың жеке баптарына инфляциялық факторлар мен нарық конъюктурасының өзгерісі едәуір бұрмалаушылық әсерін тигізуі мүмкін. Инфляция кәсіпорын пайдаланатын шикізат пен жабдықтауға бағаның өсуі және негізгі құралдарды жаңарту дәрежесінің төменжағдайында көптеген баланс баптары функционалдық қызметі жағынан бірдей, бірақ есеп объектілерінің құны жағыанан әртүрлі жиынтықты көрсетеді. Бұл әртүрлі есеп мерзімдерінде есептелген баласнтың аттас көрсеткіштерінің салыстырмалылығының бұзылуын әкеліп соқтырады.
2.3 Әділ ЖШС ресурстарының қаржылық талдау көрсеткіштері
Кәсіпорынның қаржы жағдайы қаржы ресурстарын құру, қалыптастыру және оларды бөлу кезіндегі жағдайы.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы кәсіпорынның өндірістік коммерциялық және басқа да қызмет түрлерімен айналысу үшін қажеттік қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілгендігімен олардың тиімді және мақсатты жұмсалуына баға береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы дегеніміз - қаржы ресурстарының бөліп орналастырылуын және қолданылуын көрсететін көрсеткіштердің жиынтығы болып табылады.
1 кесте
Қаржы- экономикалық көрсеткіштері
2019 жылдық мәлімет арқылы қаржы жағдайына баға беру
№
Көрсеткіштер
өлшем бірлігі
өткен жылы
есеп беру
жылы
ауытқуы (+); (-);
өсу қарқыны
1
2
3
4
5
6
7
1.
Тауарлы өнім көлемі
мың теңге
36 39 01
1167582
803681
320,9
2.
өнім өткізуден түскен кіріс
мың теңге
324380
1121079
796699
345,6
3.
өткізілген өнімнің өзіндік құны
мың теңге
256 765
1074702
817 937
418,6
4.
жалпы кіріс
мың теңге
676 15
463 77
-212 38
68,6
5.
мерзімді шығындар
мың теңге
618 78
209 023
147 145
337,8
6.
негізгі қызметтен түскен кіріс
мың теңге
5737
-162616
-
-
7.
негізгі емес қызметен түскен кірісзиян
мың теңге
4995
5536
5041
1118,4
8.
Кірісзиян
мың теңге
6232
-157110
9.
қызметкерлердің орташа тізімдік саны
адам
1673
1379
-294
-
10.
еңбекақы қоры
мың теңге
161 400
209879
-294
-
11.
қызметкерлердің орташа жылдық жолақысы
мың теңге
96,5
152,2
55,7
157,8
12.
негізгі құралдың орташажылдық құны
303571
443306
1397345
146,03
13.
қор қайтарымы
1,19
2,6
1,41
218,5
14.
материал шығындары
87724
831054
743330
947,4
15.
материал қайтарымдылығы
4,14
1,4
-2,74
-
Ескерту: Әділ ЖШС-ң мәлімет негізінде талдау жасалған
Қорытынды 2018-2019 жылдық қаржы экономикалық көрсеткіштеріне баға берген кезде бұл кәсіпорынның кірісі есеп беру кәсіпорынның кірісі есеп беру жылы - 157110 мың теңгені құрап отыр.
Себебі өнімді өткізуден түскен кіріс 112079 мың теңгені, жалпы кіріс 46377 мың теңгені құраған.
Сондай-ақ осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Халықаралық бизнес және коммуникация колледжі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынның қаржы тұрақтануына жету жолдары (кәсіпорын мысалында)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3 курс студенті Бекбол Жібек 303 топ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тексерген: Жумахметова Г.Ш.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы 2020
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мазмұны:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
21
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
27
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
36
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
37
І. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
1.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы түсінік
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын таңдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарамастан бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай-күй дегеніміз не, соны ангықтап алған жөн. Соңғы жылдарыв шығарылған анрайы әдебиеттерде бұл ұғым әртүрлі түсіндіріліеді. Профессор А.Д. шермет Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өрістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілумен және оларды мақсатқа сай тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді.
Профессор И.Т. Балабанов Шаруашылық субъектілерінің қаржылық жағдайы - бұл оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем қабілеттілігі) қаржы ресірстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің алдында өз міндеттемелерін орныдау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын талдаудың келесі түрлерін жүргізеді. Табыстылық пен рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу - деп жазады.
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздерімен баяндайды: Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштер-мен сипатталатын, оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде бағалау.
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндікетін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін бірыңғай көрсеткіштерге қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ, кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын, тұрақтылығын және келешеі барлығын куәландыруы тиіс.
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімджілік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның төлеу қабілеттілігін көрсетеді.
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай анықтауды ұсынамыз:
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксізжүргізуі мен өзінің қары зміндеттемелерін уақтылы өтеу үшін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бір автордың қаржылық тұрақтылықты өз қаражаттарын шебер пайдалану қабілеттілігі, жұмыс процессінде үздіксіздігін қастамасыз ететін қаржының жеткілікті болуы деп түсіндіреді... Қаржылық тұрақтылық - меншікті қарыз қаражаттарының байланысы деп жазады.
Енді біреулер өз қаражаттары есебінен өз активтерге (негізгі қорлар, материалдық емес активтер, айналым қаражаттар) жіберілген қаражаттарды жабатын, сондай-ақ өтелмеген дебиторлық және кредиторлық қарыздарға жол бермейтін және де өз міндеттемелерін уақытысында қайтатарытн шаруашылық субъектілері қаржылық тұрақты болып табылады деп жазады.
Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығынынан артуының өзіне тән айнасы - қаржылық тұрақтылық болып табылады. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдваланып, оларды тиімді қолдану арқылы өндіру мен өнімді өткізу процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ кәсіпорынды кеңейтуге және жаңартуға қажетті шығындарын қаржыландыратын кеәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігі сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыгны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурстарының жағдайы. Қаржылық тұрақтылық - бұл тасытың шығыннан тұрақты жағдайда артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануды қамтамасыз ететін, оларды тиімді пайдалану арқылы өндір және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтан да қаржылық тұрақтылық барлық өндіріс-шаруашылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізгі бөлігі болып табылады. Ал кәсіпорынның жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығыннан артуын қамтамасыз ететін ақша ағымының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді, оның мөлшері мемелекетпен, жабықтаушылармен, несие берушілермен, жұмысшылармен және тағы басқалармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық сіндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті дамытуға, оның материалдық-техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік климатты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет.
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда соңғы айтылған авторлардың көзқарастарын бөлек қарастырдық, әйткенмен біз олардың кейінгі шешемдерімен келісе алмаймыз. Қаржылық тұрақтылық мәні - қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру, тарату және пайдаланумен анықталады.
1.2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына әсер етуші факторлар
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына әсер етуші факторларды, В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді.
1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) құрылыс бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша - тұрақтыжәне уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес. Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіқсіз байланысқан өндіріоген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі - активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап лауы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оны басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы , әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдыруышы (мобилизацияланушы) қаражаттар үлкен әсерін тигізеді. Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп таратын болса, оның қаржылық мүкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен бірге қаржылық тәуелділік те өседі - яғни кеәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? - деген қауіп туады. Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде резервтерге үлкен роль терген.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорындарыдң қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі факторларды атап көрсетуге болады:
- кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
- шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызметі) құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
- төлеген жарғылық капиталдың мөлшері;
- шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
- қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқа жатады.
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционерлер және т.б.) өзара қарым-қатынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестіктермен реттелген іскерліку қатынаста болу - жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып табылады. Әрине, акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділіке ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір пайызбен алғысы келетін, ал заем мерзімі біткен уақытта - облигация құныны толық өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық кәсіпорын сияқты банктер де өз несиелерімкен тәуекел ете отырып несие алушының өз қарызын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықтан оны беру туралы шешім қабылдай отырып, кез келген банк өз клиентінің қаржылық жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін тексереді. Басқаша айтқанда, кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма, жақ па, ал бұл сұрақты дұрыс шешкен жағдайда - қандай паызбен және қанша мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар менімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы органдары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді уақтылы және толық төлей алады.
Осылайшв, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым-қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның серіктестіктерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы экономикалық қызғушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудыңі ең жақсы тәсілі, бұл - талдау, ол кәсіпорынның даму бағытынбақылауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруг мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
1.3. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың мақсаттары
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарады деген сұраққа жауап береді: кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарды. Қаржы ресурстары жағдайыының нарық талаптарына сай болуы өте маңызды болып табылады, себебі қаржылық тұрақтылықтың жетіспеушілігі кәсіпорынның төлеу қабілетінің жоқтығына және оның дамуына қажетті қаражатының болмауына, ал көп болуы - дамуға кедергі жасап, басы артық қорлармен және резервтермен кәсіпорын шығындарын көбейтуіне әкеліп соқтыруы мүмкін.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындарыдң қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келсілер болып табылады:
қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы рационалды пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
айналым капиталының көлемін, оның өсуін кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен ара-қатынасын анықтау;
қаржы есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
кәсіпорын табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табыстың салыстырмалы көрсенткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қортытындылаушы кезеңі болып табылады. Ол 3 сатыны қамтиды: жабдыөқтау, өндіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және қаржылық қызметті құрайды.
Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оныңосы қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресусртарының жүйелі түрде түсуі сентиімді пайдалануына, есеп және несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің қажылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық, қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Кәсіпорынның өзі алатын төлемдерді ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала қарастырылған сұрыпталымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорын қызметінің қажылық ресурстарының қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім сапасының төмендеуі және оны сатудың қиындықтары кәсіпорын шотына ақша қаражаттарының келіп түсуіне кедергі жасайды, нәтижесінде кәсіпорынның төлеу қабілеті төмендейді. Кері байланыста бар, ол ақша қаражаттарының болмауы материалдық ресурстардың келіп түсуінің іркілісіне, демек өндіріс процесінің тоқтауына әкеліп соқтыруы мүмкін.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі қаншалықты көп болса, кәсіпорын өнімді өткізу көлемін сақтай отырып ресурстарды, соның ішінде қаржылық ресурстарды соншалықты аз жұмсайды. Керісінше, шикізат пен мареиалдар шығындарының нормасының өсуі, еңбек өнімділігі деңгейінің төмендеуі, басқа да ресурстардың мөлшерден тыс жұмсалуы және өндірістік емес шығындар қосымша қаржы қаражатының қажеттілігіне себепші болады. Еңбек және материалдық ресурстар шығыны ең алдымен өнімнің өзіндік құнында, сождан соң табыста талдап қорытылады. Соңғы айтылған көрсеткіштердің көлемі кәсіпорынның өзіндік қаражаттарының көлемін өзгерте отырып, оныың жалпы қаржылық жағдайында елеулі көрініс табады.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған амқсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің өздіксіздігін және кәсіпорының қаржылықө жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:
кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
кәсіпорын қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
баланс өтімділігін талдау;
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
ІІ. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі
Кәсіпорының қаржылық жағдайын атладудың ақпараттық негіз қаржылық есеп беру болып табылады.
ҚР Президентінің 1995 26 желтоқсандағы №2732 бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар Жарлығына сәйкес, 1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады.
1) бухгалтерлік баланс;
2) қаржы аруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;
3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп.
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылады және бұл материалда сонымен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясаттан отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жазылау тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктерді жазуға болады. Нарықтағы географиялық сегменттер, сомалық ерекшеліктер, қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәліметтер және басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады. Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталған жеңілдетілген тілде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл, егер де төмендегі көрсетілген үш шарттың кез-келген екеуі орындалғанда ғана (соңғы 2 қаржылық жыл үшін) маңызға ие болады:
1) зейнетақыны жәрдем ақша және басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу, сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық және басқа ҚР төлемдерін салу үшін жылдық табыс ҚР заңымен көрсетілген10000 есе есептік көрсеткіштен аспайды;
2) қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;
3) активтердің жалпы құны 60000 еселік емептік көрсеткіштен аспайды.
Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі шамалары бойынша халықаралық есеп стандартының талаптарын сай келеді, себебі ҚР-да соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірибеге бейімдей отырып, реформалау процесі белсенді жүргізілді, ол біріншіден, негізін құрушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономиклық кеңістікке кіруімен байланысты.
ҚР-да бухгалтерлік есепті реформалау процесі барысында есеп беруді құру мақсаттарында жаңа көзқарастар пайда болды және оның бағыты өзгерді.
қаржылық есептің мақсаты - бухгалтерлік есепті №2 бухгалтерлік баланс және қаржылық есептегі негізгі ашылулар деген стандартында көрсетілгендей, - бұл қоданушыны заңды тұлғаның қаржылық жағдайы және оның қызметінің нәтижелері мен есепегі кезеңдегі қаржылық жағдайында болған өзгерістер туралы пайдалы, маңызды әрі дәл ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады (12).
Қаржыық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржыық нәтижелерін және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша шешімдерді шешу үшін сондай-ақ субъектінің болашақтағы ақша ағымдарын және осы субъектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттелерді бағалау үшін қажетті пайдалы ақпаратарды сипаттайды. Алайда қаржылық еспе қолданушыларға эконмикалық шешімдерді қабылдау үшін қажетті барлық ақпаратарды қамтымайды. Қаржы есебін пайдаланушылар қабылдайтын эконoмикалық шешімдер субъектінің ақша қаражаттарын айналдыру уақытын есептеу және нәтижеге сенімді болуын талап етеді. Бұл нәтижесінде, субъектінің өз жұмысшыларына және жабдықтаушыларына ақы төлеу, пайызды төлеу, несиені қайтару және табысты тарату қабілетін анықтайды. Егер де қолданушылар тек қана субъектінің қаржылық жағдайын, қызметін және оның өткен есепті мерзімдегі қаржылық есебінің өзгерісін сипатайтын ақпаратармен емес, сонымен қтар барлық ақпараттармен жабдықталған болса, онда олар, яғни қолданушылар ақша қаражаттарының айналдыру мүмкіндігін одан да жақсы бағалайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кейбіреулері (тергеу органдарың ревизорлар, аудиторлар) өкілдігі болған жағдайда қаржылық есепте көрсетілген ақпараттарға қосымша ақпаратарды талап ете алады. Қолданушылардың көпшілігі қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты көзі ретінде сенуі тиіс.
Нарықтық эконмика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірілген бірден-бір көзіне, әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандардағы шаруашылық субъектілердің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады.
Баланс - есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды қызметтер атқарады. Біріншіден, баланс меншік иелерін шаруашылық субъектісінің мүліктік жағдайымен таныстырады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үшінші жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ала ма, соны білдіреді. Екіншіден, басшылар кәсіпорынның басқа ұқсас кәсіпорындар жүйесіндегі өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы, ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешімдер қабыдау туралы түсінік алады. Үшіншіден, баланстың мазмұны, оның ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушылаға да пайдануға мүмкідік береді. Мысалы, аудиторлар жұмыс процесінде дұрыс шешім қабылдау үшін өз тексеріс жұмысын жоспарлауда, сондай-ақ клиенттің сыртқы есеп берудегі есеп жүйесінде мүмкін болатын,, әдейі жасалынған және әдеці жасалынбаған қателіктер аумағындағы әлсіз жақтарын шығару үшін көмек алады, ал тадаушылар қаржылық талдаудың бағытын анықтайды.
Баланс ақпаратары негізігде сыртқы қоданушылар берілген кәсіпорынмен өзінің серіктестігі және оның шарттары туралы шешімдер қабылдай алады; өз салымдарының мүмкін болатын тәуекелділіктерін және берілген кәсіпорынның акцияларын иеленудің орындылығын және басқа шешімдерді бағалайды. Баланстың маңыздылығы соншалық, көп жағдайда қаржылық жағдайды талдауды баланстық талдау деп атайды. Бухгалтерлік баланс - қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігі мен төлеу қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.
Баланс көрсеткіштері кәсіпорының капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жетуі, қарыз көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай-ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, бухгалтерлік балансты таладу үшін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда ақпаратың ең қажетті түрі болып табылады.
Бухгалтерлік баланс екі бөліктен тұрады: актив және пассивтен тұратын кесте түрінде құрылып келді. Активтер, баланс кәсіпорынының есепті кезеңде бақылап, таратып отыратын смүмкіндік және қарыздық құқық құны ретінде көрсетіледі. Пассивтер кәсіпорынның заемдар мен кредиторлық қарыздар бойынша міндеттемелері болып табылады, оларды өтеу мүлік құнының немесе келіп түсетін табыстың төмендеуіне әкеліп соқтырады. Мүліктің түрлері және олардың қалыптасу көздері сапалық біркелкі белгілері бойынша топтастырылады. Осыың нәтижесінде баланстың активі мен пассиві мүлік және оның қалыптасу көздерінің біркелкі эконмикалық топтарының аз ғана санынан құралады, ал оның ішінде әр топ өз алдына жеке-жеке элементтер мен қорытындыланған өрсеткіштерден тұрады. Актив пен пассивтегі бұндай жеке элементтер мен қорытындырылған көрсеткіштер баланс баптары деп аталады.
Баланстың актив бөлімінің құрылымына сай ерекшелік - бұл яғни баланс бөлімдері мен баптарының әр бөлім ішінде (шегінде) қатаң, белгілі бір дәйектілікпен орналасуы - яғни олардың өтімділік дәрежесіне байланысты мына принцип бойынша: өтімділік дәрежесі аз активтерден өтімділігі көп активтерге, демек басында баланстың өтімділігі жағынан бөлімдері мен баптары жазылады, содан кейін өтімділіктің өсу деңгейіне байланысты жоғары өтіді активтер жазылады. Осы принцип бойыншща активінің қорытынды баптары ең өтімді айналым қаражаттары (ағымдағы активтер) болып табылады олар қысқа мерзімді қаржыық салымдар, кассадағы, есеп айырысу және валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, сондай-ақ басқа да ақша қаражаттары.
Баланс пассивінің бөлімдері мен баптары төлем мерзімінің жеделдік дәрежесіне байланысты мына принципке сай құрылды: төлем мерзіміінң жеделдігі аз бағыттарынан жеделдігі көп бағыттарға дейін.
Бухгалтерлік стандарттың іске қосылуынан бастап бухгалтерлік баланс жаңаша анықталады және оның екі бөлігі мен элементтері де жаңаша сипаталады. Олардың түсіндірмесі нарықтық эконмикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есеп және аудит тұрғысындағы жетекші ғалымдардың еңбектеріне арқа сүйейді. Осыған орай ағылшын тілінен орыс тіліне аударылған оқулықтардың және тәжірибе құралдарының авторларының пікірлері теориялық көзқарас болып табылады. Жоғары оқу орындарында эконмикалық мамандық алатын студенттерге, бизнес смектептер мен экономикалық лицейлерге арналған ағылшын авторының Бухгалтерлік талдау деген оқулығында келсідей анықтама берілген: баланс - бұл кәсіпорынның белгілі бір күндегі қаржылық жағдайының кестесі болып табылады. Активтер дегенміз бұл кәсіпорын нені иеленеді және ол нені алуға тиіс, соны көрсетеді (немесе активтер - бұл кәсіпорынның илігіндегі және алуға тиісті мүлікі); пассивтер - бұл кәсіпорынның өзінің біреуге берешек қарызы немесе борышы. Активтер сомасы әрқаша да пассивтер сомасына тең болуы тиіс. (13).
Ағылшын ғалымдары шығарған Бухгалерлік іске кіріспе деген оқу құралында былай жазылған: Баланс - бұл белгілі бір күнге кәсіпорынға тиісті барлық активтер мен оның борыштарын анықтайтын пассивтерінің тізімі. Бұл берілген уақыт мерзіміндегі бизнестің (іскерлік қызметтің) қаржы жағдайыың бейнесі болып табылады. Актив пен пассивтің әр бабы ақшалай көрініске ин болады және де активтер сомасы әрқашан пассиатер сомасына тең болуы тиіс (14).
Әрә қарай олар баланстың негізгі элементтерін келесідей сипаттайды:
Активтер - бұл ұйымға тиісті нәрсе. пассив термині таза бухгалтерлік ұғым болып табылады және ол кәсіпорынның қарызы дегенді білдіреді.
Капитал - пассивтердің арнай түрі.
Капитал алғашқы капитал мен қызметте қалдырылған табысты қоса алғандағы меншік иесінің бизнестегі үлесі болып табылады.
Әлемдік банк өңдеп шығарған: Қаржылық есеп, аудит, есеп беру бойынша нұсқаулар оқулығында бұл ұғымдары былайша түсіндіреді: Баланстық есеп - бұл белгілі бір кезеңде жасалған және осы кеезңдегі ұйымның жалпы қаржылық жағдайын бағалау үшін пайдаланылатын фотосурет қаржылық жағдай ұғымымен тікелей байланысқан баластық есеп элементтері дегеніміз бұл активтер, пассивтер және капитал. Баланстық есеп кәсіпорынның әрі қарайғы жұмысын қамтамасыз ету үшін қазіргі уақытта қолда бар ресурстар туралы ақпаратты қамтиды. Ол сондай-ақ, бұл активтерді қаржыландыру көздері туралы ақпараттан тұрады. Мысалы, бұл көздер қарызға алыған ба, жоқ, әлде меншікті ме
Аталған оқулықта бухгалтерлік баланстың бөлімдері (жақтары) мен элементтері кеелсідей анықталады:
Актив дегеніміз - бұл өткен жағдайлардың нәтижесінде кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта кәсіпорынға экономикалық табыс әкелетін ресурс.
Пассив - бұл өткен жағдайлардын пайда болған кәсіпорынның ағымдағы міндетемесі. Оны өтеу экономикалық табыс алумен байланысты кәсіпорын ресурстарының шығынына (сыртқа кетуіне) әкеліп соқтырады.
Капитал - Бұл пассивтерді активтерден алып тастағандағы кәсіпорынның өзіндік қаражаты.
Көріп отырғанымыздай, бухгалерлік баласны және оның элементтері туралы бұл анықтамалар біздің берілген анықтамалардан өте ерекшеленеді. ҚР-дағы бухгалтерлік есеп туралы заңды жасаушылар негіз ретінде батыс ғалымдарының еңбегін алып отыр.
Активтер - бұл құндық бағасы бар кәсіпорынның мүлік, мүліктік, жеке мүліктік емес иелігі және құқығы болып табылады.
Міндеттеме - бұл тұлғаның (қарыз адамның) белгілі бір әрекеті басқа бір тұлғаның (несие берушінің) пайдасына жасайтын міндеті - мүлікті беру, жұмыс атқару, ақша төлеу және басқалар немесе белгілі бір іс-әрекеттерден бас тарту, ал несие берушәінің қарыз адамнан өзінің міндетін орындауын талап етуге құқығы бар.
Меншіктік капитал - бұл субъектінің өз міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі активтері (11).
Баланс бухгалтерлік есептің баухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі анықтаулар №2 стандартымен анықталады. Ол активтердің, меншікті капитал және міндеттемелердің мәнін анықтайды, сондай-ақ қаржылық есеп беруде анықтауға жататын ақпараттарға деген талаптардан тұрады. Баланста ұзақ мерзімді және ағымдағы міндеттемелердің жиынтық сомасы анықталады. Баланста ағымдағы активтер мен міндеттемелерді және олардың жиынтық сомасын анықтау, қаржылық есепті пайдалуншыларды кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалауда және дәлелді басқарушыық шешімдер қабылдауда қажет болатын ақпараттармен қамтамасыз етеді.
2.2. Қаржылық жағдайды талдау барысындағы баланстың маңыздылығы
Қаржылық жағдайды талдау барасында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана сүйенуге болмайды. Бұндай тәсіл біршама қарапайымдау, сесебі бухгалтерлік баланс кемшілік пен шек қобшылықтан ада емес, олардың ең маңыздылары келесілер болып табылады.
1. Баланс табиғаты жағынан тарихи сипатта болады. Баланста келтірілген мәліметтер оны құрған кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетеді. Бұл жағдайда баланс ақпаратты ретроспективалық және перспективалық талдау мақсаттыр үшін қолданылуы мүмкін.
2. Баланс кәсіпорын қаржысында және міндеттемелерінде статус-квоны сипаттайды, яғни пайдаланылып жүрген есеп саясатына сай осы кезеңде кәсіпорын жалпы қандай жағдайда тұр деген сұраққа жауап береді. Бұл сұраққа жауап беру үшін, тек қосымша мәліметтер ғана емес, есеп және есеп беруде көрсетілмейтін көптеген факторлардыі таолдануы қажет.
3. Баланста салыстырмалы шаруашылық аралық талдау жүргізу үшін қажетте база жоқ. Сондықтан оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс. Олардың орташа салық және орташа прогрессивтік маңыздылығына шолу жасаумен толықтырылуы тиіс. Осындай мақсатпен ұқсас кәсіпорындар тобы бойынша негізгі есептік көрсеткіштерді ашық жариялау қажет. Бұл қажетті орташа көрсеткіштерді есептеп шығаруға мүмкіндік береді.
4. Баланста кәсіпорынның қаражаттарының айналымы туралы мәлімет жоқ. Баланстың сол немесе басқа бабы бойынша соманың аз немесе көптігі туралы қорытындыны баланстың көрсеткіштерін айналымныі сәйкес сомаларымен салыстырғаннан кейін ғана жасауға болады.
5.Баланс есепті кезеңінің басы мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің жиынтығы болып табылады, яғни онда осы балансты толтыру кезіндегі шаруашылық операцияларының жиынтығы жазылып отырады. Бұл ең алдымен баланстың динамикалық баптарына қатысты, олар: материалдар, дайын өнім, тауарлар, дебиторлық борыш және басқалар. Жыл соңында қолда бар өнім қорының үлес салмағының көп болуы мен дебиторлық борыштың айтарлықтай үлесі, мұндай жағдай жыл бойы осылай болады дегенді білдірмейді.
6. Баланста кәсіпорынның активтерін сатып алуға тарихи бағаны қолдану принципі жүрігізіледі, ол мүліктің жалпы алғанда нақты бағасын едәуір дәреджеде бұрмалайды. Баланстың жеке баптарына инфляциялық факторлар мен нарық конъюктурасының өзгерісі едәуір бұрмалаушылық әсерін тигізуі мүмкін. Инфляция кәсіпорын пайдаланатын шикізат пен жабдықтауға бағаның өсуі және негізгі құралдарды жаңарту дәрежесінің төменжағдайында көптеген баланс баптары функционалдық қызметі жағынан бірдей, бірақ есеп объектілерінің құны жағыанан әртүрлі жиынтықты көрсетеді. Бұл әртүрлі есеп мерзімдерінде есептелген баласнтың аттас көрсеткіштерінің салыстырмалылығының бұзылуын әкеліп соқтырады.
2.3 Әділ ЖШС ресурстарының қаржылық талдау көрсеткіштері
Кәсіпорынның қаржы жағдайы қаржы ресурстарын құру, қалыптастыру және оларды бөлу кезіндегі жағдайы.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы кәсіпорынның өндірістік коммерциялық және басқа да қызмет түрлерімен айналысу үшін қажеттік қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілгендігімен олардың тиімді және мақсатты жұмсалуына баға береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы дегеніміз - қаржы ресурстарының бөліп орналастырылуын және қолданылуын көрсететін көрсеткіштердің жиынтығы болып табылады.
1 кесте
Қаржы- экономикалық көрсеткіштері
2019 жылдық мәлімет арқылы қаржы жағдайына баға беру
№
Көрсеткіштер
өлшем бірлігі
өткен жылы
есеп беру
жылы
ауытқуы (+); (-);
өсу қарқыны
1
2
3
4
5
6
7
1.
Тауарлы өнім көлемі
мың теңге
36 39 01
1167582
803681
320,9
2.
өнім өткізуден түскен кіріс
мың теңге
324380
1121079
796699
345,6
3.
өткізілген өнімнің өзіндік құны
мың теңге
256 765
1074702
817 937
418,6
4.
жалпы кіріс
мың теңге
676 15
463 77
-212 38
68,6
5.
мерзімді шығындар
мың теңге
618 78
209 023
147 145
337,8
6.
негізгі қызметтен түскен кіріс
мың теңге
5737
-162616
-
-
7.
негізгі емес қызметен түскен кірісзиян
мың теңге
4995
5536
5041
1118,4
8.
Кірісзиян
мың теңге
6232
-157110
9.
қызметкерлердің орташа тізімдік саны
адам
1673
1379
-294
-
10.
еңбекақы қоры
мың теңге
161 400
209879
-294
-
11.
қызметкерлердің орташа жылдық жолақысы
мың теңге
96,5
152,2
55,7
157,8
12.
негізгі құралдың орташажылдық құны
303571
443306
1397345
146,03
13.
қор қайтарымы
1,19
2,6
1,41
218,5
14.
материал шығындары
87724
831054
743330
947,4
15.
материал қайтарымдылығы
4,14
1,4
-2,74
-
Ескерту: Әділ ЖШС-ң мәлімет негізінде талдау жасалған
Қорытынды 2018-2019 жылдық қаржы экономикалық көрсеткіштеріне баға берген кезде бұл кәсіпорынның кірісі есеп беру кәсіпорынның кірісі есеп беру жылы - 157110 мың теңгені құрап отыр.
Себебі өнімді өткізуден түскен кіріс 112079 мың теңгені, жалпы кіріс 46377 мың теңгені құраған.
Сондай-ақ осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz