Корпоративтік табыс салығының есебі
Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық
университеті
ЭКОНОМИКА, БИЗНЕС ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ
КОЛЛЕДЖІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Қаржылық есеп
Тақырыбы: Корпоративтік табыс салығының есебі
Мамандығы: 0518000 Есеп және аудит
Орындаған: У-32қ тобының
күндізгі оқу бөлімінің тсуденті
Асанова Дильназ
Тексерген: Джолдаспаева С.Д.
Қарағанды 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 бет
I.Бөлім. Корпоротивтік табыс салығының теориялық және методологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 бет
1.1. Корпоративтік табыс салығының мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ..5 бет
1.2. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының
қалыптасу мен даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12 бет
ІІ.Бөлім. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының қызмет ету жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17 бет
2.1. Корпоративтік табыс салығын есептеу және төлеу механизмі ... ... .17 бет
2.2. Корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау ... ... ... ..26 бет
ІІІ.Бөлім. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс
салығынның мәселелері және жетілдірілу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .30 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34 бет
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36 бет
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтудегі мәселелерінің бірі салықтық қатынастар болып табылады. Ол қаржы ресурстарының әртүрлі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар деңгейінде құрылуымен байланысты және олар өз алдына мемлекет, аймақтар, кәсіпорын, шаруашылық субъектілері, жеке және заңды тұлғалар, барлық салық төлеушілердің көзқарасын ескереді. Қазақстан Республикасында табыстың бір бөлігін мемлекетке беретін және сонымен бірге кәсіпкерліктің дамуына ықпал етуге қабілетті салықтық жүйе қалыптасқан. Бірақ, нарықтық қатынастарды дамыту жағдайында салықтық жүйенің маңызы мен ролін анықтайтын жаңа бағытты жүзеге асыру қажеттілігі туады. Ғылыми негізделген, өзгермелі нақты жағдайда бұл жүйе экономикалық процестерге оң әсер етеді, теріс құбылыстарды жояды, қоғамда дамыған құқықтық қатынастарды бекітеді.
Салықтық жүйе аса мән беретін құрал, себебі ол меншік түріне қарамастан шаруашылық субъектілердің қызметін ынталандыру үшін әсер ете алады және жағдай жасайды: кәсіпкерлік қызмет пен еңбек белсенділігін ынталандыруды жүзеге асыру; жеке азаматтардың әлеуметтік-ақталмаған ақшалай табыстарын шектеу; инфляциялық есептерге қатысты бағалар мен табыстардың өсуін шектеу; бюджеттің табыстық базасын нығайту мен өсуін қамтамасыз ету. Қазіргі салықтық жүйе алдына қойған мақсаттарды көбінесе шешпейді. Сондықтан әлеуметті-экономикалық дамудың нақты анықталған стратегиялық мақсаттары мен приоритетті бағыттарын жүзеге асыру қажет. Осыған байланысты нарықтық құралдарды тиімді пайдалану негізінді салықтық жүйені қалыптастыру саласында теориялық және тәжірибелік зерттеу жұмыстары ерекше өзектілік танытады. Ол тақырыпты таңдау мен қарастырылу сұрақтардың шеңберін анықтауға мүмкіндік береді.
Рыноктік экономикаға өту жағдайында Қазақстан Республикасындағы табыстың бір бөлігін мемлекетке беретін және сонымен қатар кәсіпкерліктің дамуына ықпал етуге қабілетті салықтық жүйе қалыптасқан. Қазақстан Республикасының экономикасында салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуымен мүмкіндік туғызады. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған кезінде және белсенді түрде рыноктік экономикаға өту кезінде салық жүйесі елеулі орын алады.
Қазақстан экономикасы нарықтық қатынастарға өтуінде корпоративтік табыс салығы елеулі рол атқарады. Корпоративтік табыс салығы Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің салықтық түсімдерінде ең қомақты үлеске ие болуда. Сонымен қатар, бұл салық түрі барлық шаруашылық субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметтерінің нәтижелеріне тікелей әсерін тигізеді. Осы мәселелерге байланысты корпоративтік табыс салығының теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеп дамытудың маңызы зор болып келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты қазіргі кезең жағдайында салық салудың теориялық және әдістемелік жағдайларын анықтау, оның негізінде - республикадағы корпоративтік табыс салығының макро және мезодеңгейде жетілдіру мен құру бойынша әдістемелік және тәжірибелік ұсыныстарды жүзеге асыру болып табылады.
Зерттеу заты корпоративтік табыс салықтарын жинаудың тәжірибелік әдістері мен теориялық аспектілеріне қатысты ұйымдастырушылық-экономикалық сұрақтар жиынтығы.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығының мәні мен мағынасын зерттеу;
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығының қалыптасу тарихын қарастыру;
Корпоративтік табыс салығын есептеу және төлеу механизімін қарастыру;
Корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау;
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салғының мәселелері мен жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың теориялық методологиялық базасы - экономика ғылымының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы Президентінің, Парламентінің және Үкіметінің заңды нормативтік актілері, Қаржы министрлігінің нормативтік материалдары, шетелдік және отандық ғылыми экономистердің еңбектері Я.А.Аубакиров, В.Д.Ли, В.Д.Мельников, Б.Ж.Ермекбаева, Г.Д.Карагусова, К.К.Ильясов және А.И.Худяков зерттеу барысында жинақталған және өңделген есептік мәліметтер. Жүйелік талдау, ақпаратты экономика - статистикалық өңдеу, салыстыру, негіздеу және тағы басқа сияқты әдістер қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы - магистірлік жұмысы кіріспе, үш бөлім, қорытынды, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің бірінші бөлімінде корпоративтік табыс салығының экономикалық қатынастар жүйесіндегі қызмет етуінің теориялық және методологиялық аспектілері, корпоративтік табыс салығының қалыптасу тарихы және шетел тәжірибесі қарастырылды. Курстық жұмыстың екінші бөлімінде - Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының есептеу және төлеу механизмін, корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау және корпоративтік табыс салығын алудағы салық органдарының атқаратын қызметтері қарастырылды.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығы бойынша мәселелері мен жетілдіру жолдары мен даму перспективалары қарастырылды.
І.БӨЛІМ. КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
Көптеген мемлекеттің рыноктік экономикаға әсер етуші экономикалық тұтқаларының ішінде салықтың алатын рөлі зор. Ол әсіресе өтпелі экономикалық кезеңде мемлекеттің қаржы-несие механизміндегі экономиканы реттеуші жүйелердің бірі ретінде қарастырылады. Мемлекет салық саясатын рынокқа жағымсыз әсер етуші ретінде кеңінен қолданады. Салықтар, сондай-ақ жалпы салық жүйесі рынок жағдайында экономиканы реттеуші құралдар ішіндегі ең жоғарыларының бірі болып табылады. Жалпы халық шаруашылығының қаншалықты тиімді жұмыс істеуі салық салу жүйесінің дұрыс жолға қойылатындығына тікелей байланысты. Салықты қолдану жалпы мемлекеттік қызығушылық пен коммерциялық қызығушылықты немесе мүддені ешқандай меншік заңды тұлғалардың ұйымдық және ведомствалық бағыну түрлеріне қарамастан біріктіретін және басқару әдісінің бірден-бірі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтың көмегімен кәсіпкерлер, жергілікті және мемлекеттік бюджетпен, банктермен, сонымен қатар жоғарғы органдармен байланыс орнатылады. Салық арқылы ішкі экономикалық қызметтер, шетел инвестициясын тарту саясаты, кәсіпорындардың ішкі шаруашылық табыстары мен пайдаларын реттеп қалыптастырады. Мемлекет салық арқылы өзінің қоғамдық міндеттерін ресурстарды иелену арқылы іске асырады. Салық арқылы табыстың көп бөлігін алатын әлеуметтік қамсыздандыру іске асырылады. Салық салу жүйесі адамдар арасындағы табыстың соңғы бөлінулерін анықтайды.
Сонымен, салық салу дегеніміз - ол табысты заңды, жеке тұлғалар және мемлекет арасында бөлу, ал салық қоғамдық сұранысты қанағаттандыру мақсатында заң негізінде бюджетке заңды және жеке тұлғалардың міндетті төлемдері болып табылады. Салық табыс алушы жеке және заңды тұлғаларды мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастыруға қатысуға міндеттейді. Салықтар қайта бөлу құралы бола отырып, адамдардың қандай да бір қызметтерін дамытуына мүмкіншілік, ынталандыру болады.
Салықтар дегеніміз - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған. Мысалы, Ф.Аквинский "Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны" ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит "салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі" деп тұжырымдаған.
Салық салу элементтері мыналар болып табылады:
субъект;
объект;
салық көзі;
салық ставкасы;
салық өлшем бірлігі;
салық оклады;
салық жеңілдіктері;
салық төлеу мерзімі мен тәртібі;
салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері;
салық төлеуін бақылау;
салықтық жазалау шаралары.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің құқығы:
қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі органдарынан ақпарат алу;
салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі, не өз өкілі арқылы білдіру;
салық бақылауы нәтижелерін алу;
салық бақылау нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына түсіндірме табыс ету;
жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу;
Салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасау;
салық құпиясының сақталуын талап ету;
салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті тексеруіне жол беру;
салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппен табыс ету;
сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көреткен кезде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау - касса машиналарын міндетті түрде пайдалана және тұтынушының қолына бақылау чегін бере отырып жүргізу.
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
Салық салу объектісіне байланысты;
Қолдануына қарай;
Салық салу органына байланысты;
Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа және мүлікке салынады. Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады: корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы, жер салығы, көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалар. Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама салықтарға мыналар жатады: қосылған құнға салынатын салық, акциздер.
Бюджетке түскен соң салықтар қолдану белгісіне қарай: жалпы және арнайы болып жіктеледі.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, жалпы мақсатта жұмсалады. Оған корпоративтік табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық және тағы басқалар жатады. Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты шараларға жұмсалады. Яғни, белгілі бір бекітілген мақсаты болады, бұларды кейде мақсатты салықтар деп атайды. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын құруға жұмсалады.
Салық салу органдарына байланысты: орталықтанған (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінсе, салық салу объектісінің экономикалық ерекшелігіне байланысты табысқа салынатын салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар - бұл салық төлеушінің кез-келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс салығы, пайдаға салынатын салық. Тұтынуға салынатын салықты - салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және дербес болып бөлінеді.
Нақтылы салықтар - бұл нақтылы табыстың түсуі есептелместен салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы белгісіне қарай салынады. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салығы жатады. Дербес салықтар - салық төлеушінің салық салынатын объектісінен алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады. Дербес салықтарды тек табыс қана емес төлеушінің қаржылық жағдайы да қызықтырады, мысалы: жанұя жағдайы. Оған корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы жатады.
Салықты есептеуіне немесе салық салу объектісін бағалауға байланысты салық өндіріп алудың 4-әдісі бар:
Кадасторлық;
Салық төлеушінің декларациясы бойынша;
Табыс көзінен алынатын салық;
Патентпен.
Салықтық есептің кассалық және есептік деген екі әдісі қолданылады. Қызмет көрсеткен немесе артып жіберілген және мүлікті кіріске алған жерде ақша төленген жағдайда - кассалық әдіс бойынша табыстар мен шегерімдер осы жерде есептелінеді. Есептік әдіс бойынша төлем жасау мерзіміне қарамай есептелінеді. Екінші әдіс салық қызметкерлеріне ыңғайлы, осы екінші әдіс Қазақстанда барлық төлеушілер үшін қабылданған. Төлеушілер үшін бұл әдістің кемшілігі - салық төлемдері тіпті уақыт жетпегеніне қарамай төленуі керек, бұл айналым құралдарының оқшаулануына алып келеді.
Жалпы салық ұғымдар теориясын салық жүйесі ұғымымен аяқтаймыз. Салық жүйесі - бұл елдің саяси-әлеуметтік, экономикалық және қаржы жағдайына байланысты елдегі салықтар жиынтығы. Әрбір ел өзінің салық жүйесін құрады. Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке; Қаржы Министрлігіне жүктеледі, яғни салық инспекциясының ең басшылары негізгі реттеуші рол атқарады. Салықтың мәні олардың қызметінен пайда болады. Жалпы ескеретін бір жағдай қаржы категориясын толық қарастырғанда салық субкатегория ретінде қарастырылады. Себебі, қаржы қызметінде бөлу қызметін сипаттайды.
Қазіргі кездегі экономикалық әдебиеттерде келесідей салықтың негізгі қызметтері көрсетіледі: фискалдық, ынталандырушы, реттеушілік, қайта бөлу, бақылау және шет ел әдебиеттерінде сонымен бірге шектеушілік қызметі де көрсетіледі.
1. Салықтың бірінші қызметі - фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл барлық салық жүйесінің даму тарихында кездесетін және барлық елдерге тән қызмет. Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құралып, салықтардың қоғамдық міндеті артады және мемлекеттің өсуіне материалдық жағдай пайда болады. Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер - салықтар.
2. Салықтың екінші қызметі - ынталандырушы қызметі. Бұл қызмет арқылы халықтың өсуіне, экономикалық өсуге, техниканы жаңартуға, ғылыми зерттеуге және тәжірибелік конструкциялық жұмыстар (ҒЗТКЖ) жүргізуге тұрғындардың келуіне ынталандырулар жасау.
3. Салықтың үшінші қызметі - реттеушілік қызмет. Бұл қызмет салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішінде негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып, дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салық ставкасының деңгейі 35-40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:
егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50-нан асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50-ы аралығында болса, онда жай ұдайы өндіріске әкеледі;
егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40-ы мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
4. Салықтың төртінші қызметі - қайта бөлу қызметі. Бұл қызмет арқылы мемлекет салықты жинай отырып экономиканың әр түрлі салаларына әсер етеді, әлеуметтік саясатты құрады, халықтар мен аймақтардың топтарының араларында табыстарды қайтадан бөледі, тұрмысы төмендерді қолдайды және тағы басқалар. Салықтың қайта бөлу қызметі түскен түсімдерді мемлекеттің игілігі үшін әртүрлі шаруашылық субъектілер арасында бөлу қызметін атқарады.
5. Бақылаушылық қызметі, яғни салықтық бақылау. Салықтың бақылау қызметі белгілі объективті әсерлер үшін қаржы базасының құрылуына бақылау жасап, сол арқылы мемлекеттің ұдайы өндіріс процесіне әсер етеді. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады.
6. Шектеуші қызмет. Егер мемлекетке қандай да бір өнеркәсіптің дамуы тиімсіз болса, ол салық саясаты арқылы олардың дамуын шектей және тежей алады. Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принціптерін кезінде Адам Смит ұсынған еді. Олар мыналар:
а) салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;
ә) салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала әрі нақты белгіленуге тиіс;
б) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен салынуға тиіс;
в) өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Табыс салығы мен қосымша құн салығы салық жүйесінің құрамдас бөлігі болады және ұлттық табысты қайта бөлудің құралы ретінде де қызмет етеді. Бірақ, табыс салығының қосымша құн салығынан ерекшелігі тікелей салық болып табылады, яғни оның ақырғы сомасы кәсіпорының шаруашылық әрекеттерінің соңғы қаржылық нәтижесіне түгелдей және бүтіндей тәуелді болады.
Корпоративтік табыс салығы дегеніміз - заңды тұлғалардың табысына салынатын жалпы мемлекеттік тікелей салық болып табылады. Кәсіпорының жалпы табысының жарты бөлігіне жуық және одан асатын салықтармен, төлемдермен, аударымдармен өтейді. Кәсіпорының жалпы табысының қалыптасуы және бөлінуінің жалпы принціптік схемасы көрсетілген.
Қосымша құн салығы
Қосымша құн салығы
Өнімді өткізуден түсім
Өнімді өткізуден түсім
Өткізудің басқада табыстары және өткзуден тыс табыстары
Өткізудің басқада табыстары және өткзуден тыс табыстары
Жалпы табыс
Жалпы табыс
Айналыс және өндіріс шығындары
Айналыс және өндіріс шығындары
Меншікке салынатын салық
Меншікке салынатын салық
Жалпы (баланстық) пайда
Жалпы (баланстық) пайда
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер
Корпоративтік салық, басқа салықтар,айыппұлдар,өсімақылар.
Корпоративтік салық, басқа салықтар,айыппұлдар,өсімақылар.
Таза табыс (таза пайда)
Таза табыс (таза пайда)
Пайданың бір бөлігіне салынатын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынатын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынбайтын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынбайтын салықтар.
Пайдадан құралған тұтыну қоры.
Пайдадан құралған тұтыну қоры.
Пайдадан құралатын қорлану қоры.
Пайдадан құралатын қорлану қоры.
Бөлінетін (қалдық) пайда
Бөлінетін (қалдық) пайда
1-сурет. Кәсіпорының табыстарының қалыптасуының және бөлуінің схемасы
Бөлу процесінің бастапқы сатылары кәсіпорының жалпы табысынан қалыптасады. Ол өндірістік кәсіпорының өндіретін өнімдерді, тауарларды өткізуден, қызметтерді көрсетуден және артық құрал-жабдықтарды, мүліктерді сатуларынан алынатын түсімдерінің есебінен құралады, сонымен қатар акциялар, облигациялар және басқа бағалы қағаздар пайыздары және дивидендтер түрлерінде және өзінің мүлкін жалға беруден басқа кәсіпорындардың іскерлік қатысуларынан түскен табыстарды қосқанда, өткізуден тыс операциялар деп аталатын түсімдерден құралады.
Осы кезеңде кәсіпорын егер осы салықтан босатылмаса, онда қосымша құн салығын төлеуге міндетті болады. Қосымша құн салығы жалпы табыстың толық сомасынан өндіріліп алынбайды, тек қана кәсіпорының шикізаттарды және жартылай фабрикаттардан шегерілген сомасына тең болатын кәсіпорының қосымша құны болады.
Суретте көрсетілген жалпы табыстар алдымен жергілікті және республикалық бюджеттерден, мақсатты алымдардан аударылады, содан кейін қалған пайданың салық салынатын бөлігінен пайдаға салықтар және басқа ұсақ салықтар алынады, сонымен бірге айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыптары алынады.
Корпоративтік табыс салығы әлемдік салық салу тәжірибесінде салықтардың орталығына, көбінесе қолданылатын және белгілі түрлерінің қатарларына жатады. Корпоративтік табысқа салынатын салықтың ең бір ерекшеленетін ерекшелігі бұл салық барлық таза немесе баланстық пайдаларға салынбайды, тек оның салық салынатын бір бөлігіне ғана салынады.
.Ереже бойынша, салық салынуы пропорционалді мөлшерлемедегі 15-тен 55-ға дейінгі таза пайдаға салынатын салықтармен жүзеге асады.
Кәсіпорының пайдасына салық салудың ең негізгісі методологиялық аспектісі болып корпорацияның басқаруында қалатын пайданың үлестірілетін бөлігіне салық көлемін анықтау болып табылады. Мұнда екі вариант қарастырылуы мүмкін.
Жылдық жиынтық табыстың акционерлерінің дивидендтеріне жеке салық салулар және оның бөлінуіндегі пайдаға салық салулар бірінші вариант бойынша жүзеге асады. Осы вариантқа сәйкес келетін дивидендтер жеке тұлғалардың табыс салығының әрекетіне сәйкес келеді.
Дивидендтерді қосарлы салық салудан босату үшін пайданы салық салудың бөлінетін және бөлінбейтін бөліктеріне бөлуге тура келеді, содан кейін ғана пайданың әрбір бөлігіне сәйкес келетін салық мөлшерлемелерін қолданамыз.
1.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ
Рыноктік экономикаға өту жағдайында экономикалық реформалар жүргізудің басты міндеті әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің салымын үлкейтуге әсер ететін және жекелей шаруашылық субъектілер мен барлық экономиканың дамуына бағыт болатын салық жүйесін қалыптастыру. Міне, тікелей осыған байланысты Қазақстанда ұзақ уақыттар бойы салық салу жүйесі тұрақталмады, ал осы жүйені жасау барысында толық түрде әлемдік тәжірибе зерттелмеді, өтпелі кезең заңдылықтары, тарихи, әлеуметтік-экономикалық, даму аспектілері осыған байланысты. 1992 жылы ойлағандай салық жүйесіне жете алмады. Міне дәл осы "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" заңның шығуымен байланысты ғалымдар мен экономистер арасында салық жүйесін дамыту жөнінде даулар туа бастады. "Қазақстан Республикасынның салық жүйесі туралы" (1992 жылдың 1 қаңтарынан) заңның күшіне енуі бұрынғыдай байланыстардың үзілуі, КССРО-ның құлауы, жаңа тәуелсіздік мемлекеттің пайда болуы, экономикалық құлдыраулар, барлық жаңартулар осы арадан басталғандай болады.
Кеңес одағы ыдырағаннан соң және Қазақстан егемендігін алғаннан кейін салық салудың теориясы мен тәжірибе саласында тоқырау байқалды. Ол негізінен Германия федерациялық республикасының тәжірибесіне сүйенген ресей тәжірибесін көшіруден көрініс тапты. Яғни, Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алқашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. "Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы" заңына сәйкес республикада ешқандай заңдылықтарға қарамай басқа біреудің тәжірибесін көшіру нәтижесінде алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар үш топқа бөлінді:
жалпы мемлекеттік салықтар -10;
міндетті түрде төленетін жерлігілікті салықтар мен алымдар-11;
жергілікті салықтар мен алымдардың - 18 түрі.
Бұл салықтардың негізін табыс салығы пайдаға салынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және тағы басқа салықтар құрады. Үш деңгейлі жүйені қолдану мемлекеттің федеративтік құрылымына тән болғандықтан мұндай бөлініс Қазақстан сияқты унитарлы мемлекетте мақсатқа сай болмай шықты. Тіптен салық жүйесін енгізудің алғашқы айларында-ақ келесідей сұрақтар туындай бастады: не себептен жергілікті салықтар мен алымдар екі топқа бөлінген, "жалпыға бірдей міндетті салықтар мен алымдар" қандай мағынаны білдіреді және тағы басқадай. Жалпы салық анықтамасы салықтың міндетті екендігін көрсетеді, бұл жерде "міндетті емес" салық түсінігі жоқ. Түсініктемесінде заңға өте түсініксіз салық классификациясын ұсынды. Екінші топтағы салықтар дәл біріншілер сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің реттеуінде болады, ал жергілікті салықтар мен алымдар жергілікті билік органдарының құзіретіне беріледі (бұл 17 салықтар мен алымдар түрі). Қазақстан Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесіндегі Қаржы және бюджет бойынша Комитет салық жүйесіне реформа жүргізу туралы Концепцияны даярлап ұсынды, бұл құжатта Қазақстан Республикасында салық реформасын екі кезеңге бөліп жүргізу көзделді:
- 1 кезең (1992-1995 жж.) - жаңа салық жүйесі базисінің, салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
- 2 кезең (1996-1998 жж.) - нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау (Салық жүйесінің 3-4 кезеңдері де бар);
- 3 кезең (1998-2000 жж.) - барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру;
- 4 кезең (2001-2002 жж.) - Жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды.
Қазақстан Республикасы өзінің салыстырмалы қысқа тарихына қарамай салық салудың екі үлгісін қолданады. Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 14 ақпандағы "Кәсіпорындарға, бірлестіктерге және ұйымдарға салық салу туралы" заңына сәйкес салық салу объектісі ретінде пайда саналды. Бұл заңның орнын басқан Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылдың 14 ақпанында "Пайда мен табысқа салық салу туралы" жарлығында объектісі ретінде пайда да, табыс та танылған. Нәтижесінде, "Салық және бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы" жарлығы табыс салығы формуласына тоқталды, бірақ бұл ретте салық салудың ерекше көрсеткішін (категориясын) - салық салынатын табысты шығарған. Қаржы Министірлігі заңды және жеке тұлғалардан табыс салығын есептеу мен төлеу тәртібі туралы жеке нұсқалар шығарды. Табыс салығы енді төлем субъектісіне тәуелді екіге бөлініп қарастырылды. "Салық туралы" жарлық қабылданған кезде табыс салығын салуда бір ғана объектісі - салынатын табысты бекітіп, бұл жарлықпен қарастырылғандай жылдық жиынтық табыс пен шегерімдер арасындағы айырмасымен есептелінді.
Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму тарихында біздің ойымызша 1994 жыл ерекше орын алады. Дәл осы жылы алғаш рет салық жүйесін реформалауға нақты қадамдар жасалған болатын. Өзгертулер үлкен екі салыққа байланысты болды: жеке тұлғалардың табысына салынатын салық және кәсіпорының табысына салынатын салық. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар "Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық туралы" және "Заңды тұлғалардың табысы мен пайдасына салынатын салық туралы" жарлығы қабылданды. Атап өтілген заң актілерінің қабылдауына байланысты екі салықтың есептеу механизміне кең түрде өзгеріс енгізілді. Жалпы заңды тұлғалар бойынша өзгерістер келесідей болды: табысқа салық қойылымының шегерімі жойылып, екі қойылым қабылданды: барлық заңды тұлғалар 30, банктер мен сақтандыру компаниялары 45, ең алғаш рет бюджеттік ұйымдардың кәсіпкерлік жолмен тапқан табыстарына салық салынады, жеңілдіктер қысқартылды (30-дан 6-ға дейін) және тағы басқалар. Бұл жерде тағы да айта кететін мәселе көптеген жеңілдіктер мен бірге кооперативтер, шағын кәсіпкерлік, фермерлік және шаруа қожалықтарының дамуын реттейтін жеңілдіктер де бірге жойылды. 1994 жылға дейін басым салаларда жұмыс бастаған шағын кәсіпкерлер мен кооперативтерге 3 жылға дейін салықтық каникулдар, 2 жыл көлемінде төмендетілген салық қойылымдары бар болатын.
1994 жылғы Қазақстан Республикасы салық жүйесіне енгізілген өзгертулерге талдау жасай келе фискалдық сипатта деген қорытынды жасауға болады. Бірақ та, салық ауыртпашылығын көбейткенге қарамай ЖІӨ-дегі салық түсімдерінің мөлшері 1993 жылы - 14,8, ал 1994 жылы - 8,4-ға төмендеп кетті. Өте қатал салықтық саясат "Салық тұзағына" алып келетіні белгілі. Тіптен жоғарғы салықтық қойылымына қарамастан түсімдер азаяды, себебі, кәсіпкерліктің бір бөлігі көлеңкелі бизнеске көшуі және салық салынатын табыстың азаюына алып келеді. Осылардан шығатын қорытынды, Қазақстан Республикасы салық реформасы нәтижесінде келесідей кезеңдер іске асырылады:
Рыноктік қатынастарды ынталандыру, нақтырақ айтатын болсақ:
кәсіпкерлікті белсенді қолдау;
мемлекеттік бюджет жүйесінің тек қана парасатты сұранысын қанағаттандыру;
кәсіпкерлік жұмыс арқылы тапқан табыстарынан жеке салық төлеушілердің төлеуін ынталандыру;
салық салу арқылы кең көлемдегі заң базасын тарату;
үш рет салық салудан табысты қорғау механизмін жасау.
Салық реформасының ең басты мақсаты салық төлемдерін қысқарту арқылы ауыртпашылықты төмендету, барлық халықты бірдей салық шартымен қамтамасыз ету. Бірақ, кейінірек 1995 жылдың 21 желтоқсанындағы енгізілген өзгертулерге сәйкес салық салудың екінші объектісі болып - жұмысшыларға көрсетілген, мөлшерленген көлемде материалдық және әлеуметтік игіліктерді есептегендегі еңбек ақысына кеткен шығын өсімінің сомасы танылды. Еңбек ақыға шығынның мөлшерленген көлемінің мөлшері мен тәртібін анықтау және де жеке салалар мен салық төлеушілер үшін ерекше шарттарды қою Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілуі керек. Бірақ, мұндай іс-әрекеттер жасалынбайды.
"Салықтар туралы" жарлыққа сәйкес түзетулер енгізуіне байланысты салық Парламенттен енгізілді. Іс-әрекет Үкімет мойнында қалдырылды, бірақ бұл жерде өз қызметін іске асырмады. Бұған себеп, әрине экономикалық және сонымен бірге әділетілік қағидасы емес, ал мемлекет өз табыстарын көбейту үшін барлығына салық салуды көздеді. Біздің көз-қарасымыз бойынша бұған себеп саяси ойлаулар болды. Біріншіден, салықтық ауырпашылық өзінің шыңына жетті және салықтардың болашақтағы кез-келген өсуі немесе жаңа түрлерінің енгізілуі әлеуметтік жарылыспен тең болды. Екіншіден, бұл салықты төлеуден бас тарту мемлекетті қолайсыз жағдайға қалдырды, яғни салық бар сияқты, оған барлығы қарсы, бірақ бюджетке ақша одан түспейді. Ресейде мұндай салық түрі болған және нәтижесінде одан бас тартуға мәжбүр екендігіне көзі жетті. Нәтижесінде, біздің үкімет оны не енгізудің, не одан бас тартуды білмей (шеше алмай) қысылтайаңға ұшырады.
Бұл салықтың экономикалық мәніне жақындай отырып, оның өте төмен қаржы тиімділігіне ғана емес, сонымен қатар жалпы антирыноктік (рынокқа қарсы) бағытында қарастырамыз. Біріншіден, мәнділігі бойынша жалақыға қосарлы салық салуы орын алды: біріншіден, салық төлеуші жұмыс беруші болып танылғанда, еңбек ақының шығындарының өсу саласына белгіленген көлемде салық салынды, ал содан соң жұмысшы төлейтін салық салу объекті жалақы болып табылатын әдеттегі табыс салығы түрінде болады. Екіншіден, салық кәсіпкерлердің жеке табыстарын қысқартуға бағытталынған. Нәтижесінде, 1996 жылдың 31 қаңтарындағы заңымен еңбек ақы шығындарының өсу сомаларына салық салудан бас тартылды. Яғни, біз әдеттегі салық салу түрінің бірі салық салынатын табыс болып табылатын бастапқы жағдайға келдік. Салық салу объектісі теңгеде анықталуы тиіс. Егер салынатын табыс шет ел валютасында сипатталған жағдайда, ол салық төлеу кезінде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ресми курсы бойынша теңгемен қайта есептелінеді. Салық салынатын табысты анықтау жылдық жиынтық табысты есептеумен басталады. Салық сомасын белгілеу үшін бұл категорияның маңызын ескере отырып "Салықтар туралы" жарлық және де оны дамыту үшін 1995 жылдың 28 маусымындағы Қазақстан Республикасында қаржы министрлігінің бұйрығымен бекітілген "Заңды тұлғалардың табыс салығын бюджетке төлеу және есептеу тәртібі туралы" нұсқасы жылдық жиынтық табысқа көп көңіл бөлген.
1998 жылдың 1 қаңтарында енгізілген "Қазақстан Республикасының заңды актілеріне кейбір түзетулер мен толықтырулар енгізу туралы" деген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес заңды тұлғалардың табыс салығын төлеу және есептеу тәртібірде кейбір өзгерістер болды. Осылайша, бұрынғы қолданыстағы салық салу тәртібіне сәйкес алынған несие (қарыз) үшін сыйақы (мүдде) теңгемен несие (қарыз) бойынша 50-бен өсірілген Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісімен қайта қаржыландырылған ресми ставкасы арқылы және шетел валютасымен несие (қарыз) бойынша 50-бен өсірілген Лондондық банк аралық нарық ставкасы арқылы есептелінген сома шегіндегі шегерімдерге жатқызылды. Осы өзгерістер шетел валютасымен несие (қарыз) бойынша шегерімдерді 100-дық мөлшерде алдын алады. "Амортизациялық аударым және негізгі құралдардан шегерулер" бабы амортизацияның шекті нормасы 30-дық мөлшерді құрайтын компьютерлер, перефириялық құрылғылар және берілген деректерді өңдеу жабдықтары кіретін топпен толықтырылды. Сонымен қатар, "төлем көзінің дивидендтіне салық ставкалары" бабы салық салудың 15-дық ставкасына жатпайтын, жарғылық капиталын өсіруге бағытталған (әрбір акционердің акциясының үлесін сақтау есебімен) таза табыстың бөлігіне жеңілдікпен толықтырылған.
"Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы" заңдылық күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығындағы енгізілген барлық базалық қағидалар 1995 жылдан 1999 жылға дейін өткізілді: бұл әлеуметтік салыққа амортизациялық саясатқа, айналымнан салықты таратуға, халықаралық принціптерге қосымша құн салығын алуды аударуға арналған. Ресей Федерациясында салық заңдылықтарын қайта қалыптастырғаннан кейін біздің еліміздің салық жүйесінде де елеулі жақындық пайда болды. Бірақ, Қазақстан Республикасының 2002 жылғы Салық Кодексі жан-жақтылы және жүйелі болып табылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі Қазақстанның салық жүйесін реттеуге бағытталған бірнеше ереже қатарынан тұрады. Бұл жағдайдың маңыздыларының қатарларына мыналар жатады:
- Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстанда алымдар мен салық салулардың жалпы қағидаларын белгілеу, салықтар мен алымдарды белгілеуде мемлекеттік билік органдарының құзіретіне шек қою, осы негізде біртұтас, тұрақты салық жүйесін құру;
- салық ауыртпашылықтарын төмендету мақсатында негізгі салықтар қатарын өзгерту, ең алдымен тауар өндірушілерге;
- салық төлеушілерге түсірілетін салық ауыртпашылықтарын теңдей бөлу үшін салық жеңілдіктерінің кейбірінен бас тарту және салық салудан жалтару мүмкіншілігін алдын-алу және басқа да қаулылардан бас тарту.
Салық кодексі - бұл адамдардың, кәсіпорындардың және аймақтардың, өндіріс салаларының экономикалық әрекеттерінің барлық жақтарын қарастыратын күрделі, көп жоспарлы және көп функционалды құжат болып табылады. Салық Кодексінің негізгі оң және теріс жақтарын қарастырсақ. Құрастырушылардың ойларынша, салық салу жүйесіндегі ұсынылған "революциялық" шараларға келесілер жатады:
бюджеттік алымдар мен салықтармен байланыстының барлығы бір құжатпен біріктіріледі және реттеледі;
оларды қосарлы талқыламау үшін салық заңдарының негізгі нормалары нақты мазмұндалынған;
ең бастысы - халық шарушылығының әртүрлі салаларындағы салық ауыртпашылығын теңестіру.
Корпоративтік салық бойынша салық базасын анықтауда қазіргі кезде белгілі-бір мөлшердегі шегерімдерге жатқызылатын шығындардың кейбір түрлерін толық көлемде шегерімдерге жатқызу ұсынылады немесе оларды шегеруге мүлдем рұқсат етілмейді. Одан басқа пайдасыз мекемелерге де, сонымен қатар әлеуметтік салада да әрекет ететін мекемелерге салық салудың ережесін белгілеу ұсынылады, мұндай мекемелерді белгіленген шарттарды орындаған жағдайда корпоративтік салықтан табыстарын түгелдей босату болжанылуда. Қазіргі уақытта жоғарыда көрсетілген субъектілердің қатарларының кейбіреулері табыс салығын төлеушілер болып табылады.
ІІ.БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ ЖАҒДАЙЫ
2.1 КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ ТӨЛЕУ МЕХАНИЗМІ
Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының есептелу механизміне келетін болсақ. Корпоративтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады. Корпоративтік табыс салығының салық салу объектісі: салық салынатын табыс; төлем көзінен салық салынатын табыс; Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалардың таза табысы.
Салық салынатын табыс дегеніміз жылдық жиынтық табыс пен заңға сәйкес алынатын шегерістердің айырмасы. Жылдық жиынтық табыс дегеніміз заңды тұлғалардың және резидент емес тұлғалардың әрбір қайнар көздерінің жылдық табысы болып табылады. Жылдық жиынтық табысқа салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:
1) тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетулерді) өткізуден түсетін табыс. Егер Қазақстан Республикасының трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылау жасау мәселелері жөніндегі заңдарында өзгеше көзделмесе, қосылған құн салығы мен акцизді қоспағанда, өткізілген тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсерулерді) өткізуден түсетін табыс болып табылады. Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізуден түскен табыс:
тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған;
мәміле шарттары өзгерген;
өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін бағалар өтемдер өзгерген;
теңгемен төленген кезде өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құнындағы айырма алынған жағдайларда түзетілуге тиіс.
Табысты түзету аталған өзгерістер болған салық кезеңінің қорытындысы бойынша жүргізіледі.
2) үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыс. Құн өсімінен түсетін табыс үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып алынған активтерді қоспағанда, амортизациялауға жатпайтын басқа да активтерді өткізу кезінде құралады. Амортизациялауға жатпайтын активтерге:
жер учаскелері;
құрылысы аяқталмаған объектілер;
орнатылмаған жабдық;
салық төлеуші тауарларды өндіруде, жұмыстарды орындауда, қызметтер көрсетуде пайдаланбайтын негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
бағалы қағаздар;
кез келген ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғаға, консорциумдарға қатысу үлесі;
Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған салық заңдарына сәйкес бұрын құны толық шегерімге жатқызылған негізгі құралдар.
3) міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар. Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстарға:
- салық төлеушінің міндеттемелерінің оның кредиторының есептен шығаруы;
- күмәнді деп танылған міндеттемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген талап қою мерзімінің өтуіне байланысты міндеттемелерді есептен шығару;
- сот шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару жатады.
Міндеттемелерді есептен шығару нәтижесінде алынған табыс сомасы есептен шығарылған кредиторлық берешек сомасына тең болады.
4) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
университеті
ЭКОНОМИКА, БИЗНЕС ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ
КОЛЛЕДЖІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Қаржылық есеп
Тақырыбы: Корпоративтік табыс салығының есебі
Мамандығы: 0518000 Есеп және аудит
Орындаған: У-32қ тобының
күндізгі оқу бөлімінің тсуденті
Асанова Дильназ
Тексерген: Джолдаспаева С.Д.
Қарағанды 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 бет
I.Бөлім. Корпоротивтік табыс салығының теориялық және методологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5 бет
1.1. Корпоративтік табыс салығының мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ..5 бет
1.2. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының
қалыптасу мен даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12 бет
ІІ.Бөлім. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының қызмет ету жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17 бет
2.1. Корпоративтік табыс салығын есептеу және төлеу механизмі ... ... .17 бет
2.2. Корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау ... ... ... ..26 бет
ІІІ.Бөлім. Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс
салығынның мәселелері және жетілдірілу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .30 бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34 бет
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36 бет
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтудегі мәселелерінің бірі салықтық қатынастар болып табылады. Ол қаржы ресурстарының әртүрлі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар деңгейінде құрылуымен байланысты және олар өз алдына мемлекет, аймақтар, кәсіпорын, шаруашылық субъектілері, жеке және заңды тұлғалар, барлық салық төлеушілердің көзқарасын ескереді. Қазақстан Республикасында табыстың бір бөлігін мемлекетке беретін және сонымен бірге кәсіпкерліктің дамуына ықпал етуге қабілетті салықтық жүйе қалыптасқан. Бірақ, нарықтық қатынастарды дамыту жағдайында салықтық жүйенің маңызы мен ролін анықтайтын жаңа бағытты жүзеге асыру қажеттілігі туады. Ғылыми негізделген, өзгермелі нақты жағдайда бұл жүйе экономикалық процестерге оң әсер етеді, теріс құбылыстарды жояды, қоғамда дамыған құқықтық қатынастарды бекітеді.
Салықтық жүйе аса мән беретін құрал, себебі ол меншік түріне қарамастан шаруашылық субъектілердің қызметін ынталандыру үшін әсер ете алады және жағдай жасайды: кәсіпкерлік қызмет пен еңбек белсенділігін ынталандыруды жүзеге асыру; жеке азаматтардың әлеуметтік-ақталмаған ақшалай табыстарын шектеу; инфляциялық есептерге қатысты бағалар мен табыстардың өсуін шектеу; бюджеттің табыстық базасын нығайту мен өсуін қамтамасыз ету. Қазіргі салықтық жүйе алдына қойған мақсаттарды көбінесе шешпейді. Сондықтан әлеуметті-экономикалық дамудың нақты анықталған стратегиялық мақсаттары мен приоритетті бағыттарын жүзеге асыру қажет. Осыған байланысты нарықтық құралдарды тиімді пайдалану негізінді салықтық жүйені қалыптастыру саласында теориялық және тәжірибелік зерттеу жұмыстары ерекше өзектілік танытады. Ол тақырыпты таңдау мен қарастырылу сұрақтардың шеңберін анықтауға мүмкіндік береді.
Рыноктік экономикаға өту жағдайында Қазақстан Республикасындағы табыстың бір бөлігін мемлекетке беретін және сонымен қатар кәсіпкерліктің дамуына ықпал етуге қабілетті салықтық жүйе қалыптасқан. Қазақстан Республикасының экономикасында салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуымен мүмкіндік туғызады. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған кезінде және белсенді түрде рыноктік экономикаға өту кезінде салық жүйесі елеулі орын алады.
Қазақстан экономикасы нарықтық қатынастарға өтуінде корпоративтік табыс салығы елеулі рол атқарады. Корпоративтік табыс салығы Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің салықтық түсімдерінде ең қомақты үлеске ие болуда. Сонымен қатар, бұл салық түрі барлық шаруашылық субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметтерінің нәтижелеріне тікелей әсерін тигізеді. Осы мәселелерге байланысты корпоративтік табыс салығының теориялық және тәжірибелік аспектілерін зерттеп дамытудың маңызы зор болып келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты қазіргі кезең жағдайында салық салудың теориялық және әдістемелік жағдайларын анықтау, оның негізінде - республикадағы корпоративтік табыс салығының макро және мезодеңгейде жетілдіру мен құру бойынша әдістемелік және тәжірибелік ұсыныстарды жүзеге асыру болып табылады.
Зерттеу заты корпоративтік табыс салықтарын жинаудың тәжірибелік әдістері мен теориялық аспектілеріне қатысты ұйымдастырушылық-экономикалық сұрақтар жиынтығы.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығының мәні мен мағынасын зерттеу;
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығының қалыптасу тарихын қарастыру;
Корпоративтік табыс салығын есептеу және төлеу механизімін қарастыру;
Корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау;
Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салғының мәселелері мен жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың теориялық методологиялық базасы - экономика ғылымының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы Президентінің, Парламентінің және Үкіметінің заңды нормативтік актілері, Қаржы министрлігінің нормативтік материалдары, шетелдік және отандық ғылыми экономистердің еңбектері Я.А.Аубакиров, В.Д.Ли, В.Д.Мельников, Б.Ж.Ермекбаева, Г.Д.Карагусова, К.К.Ильясов және А.И.Худяков зерттеу барысында жинақталған және өңделген есептік мәліметтер. Жүйелік талдау, ақпаратты экономика - статистикалық өңдеу, салыстыру, негіздеу және тағы басқа сияқты әдістер қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы - магистірлік жұмысы кіріспе, үш бөлім, қорытынды, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеудің бірінші бөлімінде корпоративтік табыс салығының экономикалық қатынастар жүйесіндегі қызмет етуінің теориялық және методологиялық аспектілері, корпоративтік табыс салығының қалыптасу тарихы және шетел тәжірибесі қарастырылды. Курстық жұмыстың екінші бөлімінде - Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының есептеу және төлеу механизмін, корпоративтік табыс салығының бюджетке түсуін талдау және корпоративтік табыс салығын алудағы салық органдарының атқаратын қызметтері қарастырылды.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының корпоративтік табыс салығы бойынша мәселелері мен жетілдіру жолдары мен даму перспективалары қарастырылды.
І.БӨЛІМ. КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
Көптеген мемлекеттің рыноктік экономикаға әсер етуші экономикалық тұтқаларының ішінде салықтың алатын рөлі зор. Ол әсіресе өтпелі экономикалық кезеңде мемлекеттің қаржы-несие механизміндегі экономиканы реттеуші жүйелердің бірі ретінде қарастырылады. Мемлекет салық саясатын рынокқа жағымсыз әсер етуші ретінде кеңінен қолданады. Салықтар, сондай-ақ жалпы салық жүйесі рынок жағдайында экономиканы реттеуші құралдар ішіндегі ең жоғарыларының бірі болып табылады. Жалпы халық шаруашылығының қаншалықты тиімді жұмыс істеуі салық салу жүйесінің дұрыс жолға қойылатындығына тікелей байланысты. Салықты қолдану жалпы мемлекеттік қызығушылық пен коммерциялық қызығушылықты немесе мүддені ешқандай меншік заңды тұлғалардың ұйымдық және ведомствалық бағыну түрлеріне қарамастан біріктіретін және басқару әдісінің бірден-бірі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтың көмегімен кәсіпкерлер, жергілікті және мемлекеттік бюджетпен, банктермен, сонымен қатар жоғарғы органдармен байланыс орнатылады. Салық арқылы ішкі экономикалық қызметтер, шетел инвестициясын тарту саясаты, кәсіпорындардың ішкі шаруашылық табыстары мен пайдаларын реттеп қалыптастырады. Мемлекет салық арқылы өзінің қоғамдық міндеттерін ресурстарды иелену арқылы іске асырады. Салық арқылы табыстың көп бөлігін алатын әлеуметтік қамсыздандыру іске асырылады. Салық салу жүйесі адамдар арасындағы табыстың соңғы бөлінулерін анықтайды.
Сонымен, салық салу дегеніміз - ол табысты заңды, жеке тұлғалар және мемлекет арасында бөлу, ал салық қоғамдық сұранысты қанағаттандыру мақсатында заң негізінде бюджетке заңды және жеке тұлғалардың міндетті төлемдері болып табылады. Салық табыс алушы жеке және заңды тұлғаларды мемлекеттің қаржы ресурстарын қалыптастыруға қатысуға міндеттейді. Салықтар қайта бөлу құралы бола отырып, адамдардың қандай да бір қызметтерін дамытуына мүмкіншілік, ынталандыру болады.
Салықтар дегеніміз - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері, экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған. Мысалы, Ф.Аквинский "Салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны" ретінде анықтаса, салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит "салық төлеушілер үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі" деп тұжырымдаған.
Салық салу элементтері мыналар болып табылады:
субъект;
объект;
салық көзі;
салық ставкасы;
салық өлшем бірлігі;
салық оклады;
салық жеңілдіктері;
салық төлеу мерзімі мен тәртібі;
салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері;
салық төлеуін бақылау;
салықтық жазалау шаралары.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің құқығы:
қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі органдарынан ақпарат алу;
салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі, не өз өкілі арқылы білдіру;
салық бақылауы нәтижелерін алу;
салық бақылау нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына түсіндірме табыс ету;
жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу;
Салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасау;
салық құпиясының сақталуын талап ету;
салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті тексеруіне жол беру;
салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппен табыс ету;
сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көреткен кезде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау - касса машиналарын міндетті түрде пайдалана және тұтынушының қолына бақылау чегін бере отырып жүргізу.
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
Салық салу объектісіне байланысты;
Қолдануына қарай;
Салық салу органына байланысты;
Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа және мүлікке салынады. Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады: корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы, жер салығы, көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалар. Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама салықтарға мыналар жатады: қосылған құнға салынатын салық, акциздер.
Бюджетке түскен соң салықтар қолдану белгісіне қарай: жалпы және арнайы болып жіктеледі.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, жалпы мақсатта жұмсалады. Оған корпоративтік табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық және тағы басқалар жатады. Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты шараларға жұмсалады. Яғни, белгілі бір бекітілген мақсаты болады, бұларды кейде мақсатты салықтар деп атайды. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын құруға жұмсалады.
Салық салу органдарына байланысты: орталықтанған (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінсе, салық салу объектісінің экономикалық ерекшелігіне байланысты табысқа салынатын салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар - бұл салық төлеушінің кез-келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс салығы, пайдаға салынатын салық. Тұтынуға салынатын салықты - салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және дербес болып бөлінеді.
Нақтылы салықтар - бұл нақтылы табыстың түсуі есептелместен салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы белгісіне қарай салынады. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салығы жатады. Дербес салықтар - салық төлеушінің салық салынатын объектісінен алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады. Дербес салықтарды тек табыс қана емес төлеушінің қаржылық жағдайы да қызықтырады, мысалы: жанұя жағдайы. Оған корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы жатады.
Салықты есептеуіне немесе салық салу объектісін бағалауға байланысты салық өндіріп алудың 4-әдісі бар:
Кадасторлық;
Салық төлеушінің декларациясы бойынша;
Табыс көзінен алынатын салық;
Патентпен.
Салықтық есептің кассалық және есептік деген екі әдісі қолданылады. Қызмет көрсеткен немесе артып жіберілген және мүлікті кіріске алған жерде ақша төленген жағдайда - кассалық әдіс бойынша табыстар мен шегерімдер осы жерде есептелінеді. Есептік әдіс бойынша төлем жасау мерзіміне қарамай есептелінеді. Екінші әдіс салық қызметкерлеріне ыңғайлы, осы екінші әдіс Қазақстанда барлық төлеушілер үшін қабылданған. Төлеушілер үшін бұл әдістің кемшілігі - салық төлемдері тіпті уақыт жетпегеніне қарамай төленуі керек, бұл айналым құралдарының оқшаулануына алып келеді.
Жалпы салық ұғымдар теориясын салық жүйесі ұғымымен аяқтаймыз. Салық жүйесі - бұл елдің саяси-әлеуметтік, экономикалық және қаржы жағдайына байланысты елдегі салықтар жиынтығы. Әрбір ел өзінің салық жүйесін құрады. Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке; Қаржы Министрлігіне жүктеледі, яғни салық инспекциясының ең басшылары негізгі реттеуші рол атқарады. Салықтың мәні олардың қызметінен пайда болады. Жалпы ескеретін бір жағдай қаржы категориясын толық қарастырғанда салық субкатегория ретінде қарастырылады. Себебі, қаржы қызметінде бөлу қызметін сипаттайды.
Қазіргі кездегі экономикалық әдебиеттерде келесідей салықтың негізгі қызметтері көрсетіледі: фискалдық, ынталандырушы, реттеушілік, қайта бөлу, бақылау және шет ел әдебиеттерінде сонымен бірге шектеушілік қызметі де көрсетіледі.
1. Салықтың бірінші қызметі - фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл барлық салық жүйесінің даму тарихында кездесетін және барлық елдерге тән қызмет. Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құралып, салықтардың қоғамдық міндеті артады және мемлекеттің өсуіне материалдық жағдай пайда болады. Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер - салықтар.
2. Салықтың екінші қызметі - ынталандырушы қызметі. Бұл қызмет арқылы халықтың өсуіне, экономикалық өсуге, техниканы жаңартуға, ғылыми зерттеуге және тәжірибелік конструкциялық жұмыстар (ҒЗТКЖ) жүргізуге тұрғындардың келуіне ынталандырулар жасау.
3. Салықтың үшінші қызметі - реттеушілік қызмет. Бұл қызмет салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішінде негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып, дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салық ставкасының деңгейі 35-40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:
егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50-нан асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50-ы аралығында болса, онда жай ұдайы өндіріске әкеледі;
егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40-ы мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
4. Салықтың төртінші қызметі - қайта бөлу қызметі. Бұл қызмет арқылы мемлекет салықты жинай отырып экономиканың әр түрлі салаларына әсер етеді, әлеуметтік саясатты құрады, халықтар мен аймақтардың топтарының араларында табыстарды қайтадан бөледі, тұрмысы төмендерді қолдайды және тағы басқалар. Салықтың қайта бөлу қызметі түскен түсімдерді мемлекеттің игілігі үшін әртүрлі шаруашылық субъектілер арасында бөлу қызметін атқарады.
5. Бақылаушылық қызметі, яғни салықтық бақылау. Салықтың бақылау қызметі белгілі объективті әсерлер үшін қаржы базасының құрылуына бақылау жасап, сол арқылы мемлекеттің ұдайы өндіріс процесіне әсер етеді. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады.
6. Шектеуші қызмет. Егер мемлекетке қандай да бір өнеркәсіптің дамуы тиімсіз болса, ол салық саясаты арқылы олардың дамуын шектей және тежей алады. Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принціптерін кезінде Адам Смит ұсынған еді. Олар мыналар:
а) салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;
ә) салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала әрі нақты белгіленуге тиіс;
б) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен салынуға тиіс;
в) өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс.
Табыс салығы мен қосымша құн салығы салық жүйесінің құрамдас бөлігі болады және ұлттық табысты қайта бөлудің құралы ретінде де қызмет етеді. Бірақ, табыс салығының қосымша құн салығынан ерекшелігі тікелей салық болып табылады, яғни оның ақырғы сомасы кәсіпорының шаруашылық әрекеттерінің соңғы қаржылық нәтижесіне түгелдей және бүтіндей тәуелді болады.
Корпоративтік табыс салығы дегеніміз - заңды тұлғалардың табысына салынатын жалпы мемлекеттік тікелей салық болып табылады. Кәсіпорының жалпы табысының жарты бөлігіне жуық және одан асатын салықтармен, төлемдермен, аударымдармен өтейді. Кәсіпорының жалпы табысының қалыптасуы және бөлінуінің жалпы принціптік схемасы көрсетілген.
Қосымша құн салығы
Қосымша құн салығы
Өнімді өткізуден түсім
Өнімді өткізуден түсім
Өткізудің басқада табыстары және өткзуден тыс табыстары
Өткізудің басқада табыстары және өткзуден тыс табыстары
Жалпы табыс
Жалпы табыс
Айналыс және өндіріс шығындары
Айналыс және өндіріс шығындары
Меншікке салынатын салық
Меншікке салынатын салық
Жалпы (баланстық) пайда
Жалпы (баланстық) пайда
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер
Корпоративтік салық, басқа салықтар,айыппұлдар,өсімақылар.
Корпоративтік салық, басқа салықтар,айыппұлдар,өсімақылар.
Таза табыс (таза пайда)
Таза табыс (таза пайда)
Пайданың бір бөлігіне салынатын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынатын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынбайтын салықтар.
Пайданың бір бөлігіне салынбайтын салықтар.
Пайдадан құралған тұтыну қоры.
Пайдадан құралған тұтыну қоры.
Пайдадан құралатын қорлану қоры.
Пайдадан құралатын қорлану қоры.
Бөлінетін (қалдық) пайда
Бөлінетін (қалдық) пайда
1-сурет. Кәсіпорының табыстарының қалыптасуының және бөлуінің схемасы
Бөлу процесінің бастапқы сатылары кәсіпорының жалпы табысынан қалыптасады. Ол өндірістік кәсіпорының өндіретін өнімдерді, тауарларды өткізуден, қызметтерді көрсетуден және артық құрал-жабдықтарды, мүліктерді сатуларынан алынатын түсімдерінің есебінен құралады, сонымен қатар акциялар, облигациялар және басқа бағалы қағаздар пайыздары және дивидендтер түрлерінде және өзінің мүлкін жалға беруден басқа кәсіпорындардың іскерлік қатысуларынан түскен табыстарды қосқанда, өткізуден тыс операциялар деп аталатын түсімдерден құралады.
Осы кезеңде кәсіпорын егер осы салықтан босатылмаса, онда қосымша құн салығын төлеуге міндетті болады. Қосымша құн салығы жалпы табыстың толық сомасынан өндіріліп алынбайды, тек қана кәсіпорының шикізаттарды және жартылай фабрикаттардан шегерілген сомасына тең болатын кәсіпорының қосымша құны болады.
Суретте көрсетілген жалпы табыстар алдымен жергілікті және республикалық бюджеттерден, мақсатты алымдардан аударылады, содан кейін қалған пайданың салық салынатын бөлігінен пайдаға салықтар және басқа ұсақ салықтар алынады, сонымен бірге айыппұлдар, өсімақылар, тұрақсыздық айыптары алынады.
Корпоративтік табыс салығы әлемдік салық салу тәжірибесінде салықтардың орталығына, көбінесе қолданылатын және белгілі түрлерінің қатарларына жатады. Корпоративтік табысқа салынатын салықтың ең бір ерекшеленетін ерекшелігі бұл салық барлық таза немесе баланстық пайдаларға салынбайды, тек оның салық салынатын бір бөлігіне ғана салынады.
.Ереже бойынша, салық салынуы пропорционалді мөлшерлемедегі 15-тен 55-ға дейінгі таза пайдаға салынатын салықтармен жүзеге асады.
Кәсіпорының пайдасына салық салудың ең негізгісі методологиялық аспектісі болып корпорацияның басқаруында қалатын пайданың үлестірілетін бөлігіне салық көлемін анықтау болып табылады. Мұнда екі вариант қарастырылуы мүмкін.
Жылдық жиынтық табыстың акционерлерінің дивидендтеріне жеке салық салулар және оның бөлінуіндегі пайдаға салық салулар бірінші вариант бойынша жүзеге асады. Осы вариантқа сәйкес келетін дивидендтер жеке тұлғалардың табыс салығының әрекетіне сәйкес келеді.
Дивидендтерді қосарлы салық салудан босату үшін пайданы салық салудың бөлінетін және бөлінбейтін бөліктеріне бөлуге тура келеді, содан кейін ғана пайданың әрбір бөлігіне сәйкес келетін салық мөлшерлемелерін қолданамыз.
1.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ
Рыноктік экономикаға өту жағдайында экономикалық реформалар жүргізудің басты міндеті әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің салымын үлкейтуге әсер ететін және жекелей шаруашылық субъектілер мен барлық экономиканың дамуына бағыт болатын салық жүйесін қалыптастыру. Міне, тікелей осыған байланысты Қазақстанда ұзақ уақыттар бойы салық салу жүйесі тұрақталмады, ал осы жүйені жасау барысында толық түрде әлемдік тәжірибе зерттелмеді, өтпелі кезең заңдылықтары, тарихи, әлеуметтік-экономикалық, даму аспектілері осыған байланысты. 1992 жылы ойлағандай салық жүйесіне жете алмады. Міне дәл осы "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" заңның шығуымен байланысты ғалымдар мен экономистер арасында салық жүйесін дамыту жөнінде даулар туа бастады. "Қазақстан Республикасынның салық жүйесі туралы" (1992 жылдың 1 қаңтарынан) заңның күшіне енуі бұрынғыдай байланыстардың үзілуі, КССРО-ның құлауы, жаңа тәуелсіздік мемлекеттің пайда болуы, экономикалық құлдыраулар, барлық жаңартулар осы арадан басталғандай болады.
Кеңес одағы ыдырағаннан соң және Қазақстан егемендігін алғаннан кейін салық салудың теориясы мен тәжірибе саласында тоқырау байқалды. Ол негізінен Германия федерациялық республикасының тәжірибесіне сүйенген ресей тәжірибесін көшіруден көрініс тапты. Яғни, Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алқашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. "Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы" заңына сәйкес республикада ешқандай заңдылықтарға қарамай басқа біреудің тәжірибесін көшіру нәтижесінде алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар үш топқа бөлінді:
жалпы мемлекеттік салықтар -10;
міндетті түрде төленетін жерлігілікті салықтар мен алымдар-11;
жергілікті салықтар мен алымдардың - 18 түрі.
Бұл салықтардың негізін табыс салығы пайдаға салынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және тағы басқа салықтар құрады. Үш деңгейлі жүйені қолдану мемлекеттің федеративтік құрылымына тән болғандықтан мұндай бөлініс Қазақстан сияқты унитарлы мемлекетте мақсатқа сай болмай шықты. Тіптен салық жүйесін енгізудің алғашқы айларында-ақ келесідей сұрақтар туындай бастады: не себептен жергілікті салықтар мен алымдар екі топқа бөлінген, "жалпыға бірдей міндетті салықтар мен алымдар" қандай мағынаны білдіреді және тағы басқадай. Жалпы салық анықтамасы салықтың міндетті екендігін көрсетеді, бұл жерде "міндетті емес" салық түсінігі жоқ. Түсініктемесінде заңға өте түсініксіз салық классификациясын ұсынды. Екінші топтағы салықтар дәл біріншілер сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің реттеуінде болады, ал жергілікті салықтар мен алымдар жергілікті билік органдарының құзіретіне беріледі (бұл 17 салықтар мен алымдар түрі). Қазақстан Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың концепциясын қабылдады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесіндегі Қаржы және бюджет бойынша Комитет салық жүйесіне реформа жүргізу туралы Концепцияны даярлап ұсынды, бұл құжатта Қазақстан Республикасында салық реформасын екі кезеңге бөліп жүргізу көзделді:
- 1 кезең (1992-1995 жж.) - жаңа салық жүйесі базисінің, салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
- 2 кезең (1996-1998 жж.) - нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау (Салық жүйесінің 3-4 кезеңдері де бар);
- 3 кезең (1998-2000 жж.) - барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру;
- 4 кезең (2001-2002 жж.) - Жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды.
Қазақстан Республикасы өзінің салыстырмалы қысқа тарихына қарамай салық салудың екі үлгісін қолданады. Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 14 ақпандағы "Кәсіпорындарға, бірлестіктерге және ұйымдарға салық салу туралы" заңына сәйкес салық салу объектісі ретінде пайда саналды. Бұл заңның орнын басқан Қазақстан Республикасының Президентінің 1994 жылдың 14 ақпанында "Пайда мен табысқа салық салу туралы" жарлығында объектісі ретінде пайда да, табыс та танылған. Нәтижесінде, "Салық және бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы" жарлығы табыс салығы формуласына тоқталды, бірақ бұл ретте салық салудың ерекше көрсеткішін (категориясын) - салық салынатын табысты шығарған. Қаржы Министірлігі заңды және жеке тұлғалардан табыс салығын есептеу мен төлеу тәртібі туралы жеке нұсқалар шығарды. Табыс салығы енді төлем субъектісіне тәуелді екіге бөлініп қарастырылды. "Салық туралы" жарлық қабылданған кезде табыс салығын салуда бір ғана объектісі - салынатын табысты бекітіп, бұл жарлықпен қарастырылғандай жылдық жиынтық табыс пен шегерімдер арасындағы айырмасымен есептелінді.
Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму тарихында біздің ойымызша 1994 жыл ерекше орын алады. Дәл осы жылы алғаш рет салық жүйесін реформалауға нақты қадамдар жасалған болатын. Өзгертулер үлкен екі салыққа байланысты болды: жеке тұлғалардың табысына салынатын салық және кәсіпорының табысына салынатын салық. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар "Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық туралы" және "Заңды тұлғалардың табысы мен пайдасына салынатын салық туралы" жарлығы қабылданды. Атап өтілген заң актілерінің қабылдауына байланысты екі салықтың есептеу механизміне кең түрде өзгеріс енгізілді. Жалпы заңды тұлғалар бойынша өзгерістер келесідей болды: табысқа салық қойылымының шегерімі жойылып, екі қойылым қабылданды: барлық заңды тұлғалар 30, банктер мен сақтандыру компаниялары 45, ең алғаш рет бюджеттік ұйымдардың кәсіпкерлік жолмен тапқан табыстарына салық салынады, жеңілдіктер қысқартылды (30-дан 6-ға дейін) және тағы басқалар. Бұл жерде тағы да айта кететін мәселе көптеген жеңілдіктер мен бірге кооперативтер, шағын кәсіпкерлік, фермерлік және шаруа қожалықтарының дамуын реттейтін жеңілдіктер де бірге жойылды. 1994 жылға дейін басым салаларда жұмыс бастаған шағын кәсіпкерлер мен кооперативтерге 3 жылға дейін салықтық каникулдар, 2 жыл көлемінде төмендетілген салық қойылымдары бар болатын.
1994 жылғы Қазақстан Республикасы салық жүйесіне енгізілген өзгертулерге талдау жасай келе фискалдық сипатта деген қорытынды жасауға болады. Бірақ та, салық ауыртпашылығын көбейткенге қарамай ЖІӨ-дегі салық түсімдерінің мөлшері 1993 жылы - 14,8, ал 1994 жылы - 8,4-ға төмендеп кетті. Өте қатал салықтық саясат "Салық тұзағына" алып келетіні белгілі. Тіптен жоғарғы салықтық қойылымына қарамастан түсімдер азаяды, себебі, кәсіпкерліктің бір бөлігі көлеңкелі бизнеске көшуі және салық салынатын табыстың азаюына алып келеді. Осылардан шығатын қорытынды, Қазақстан Республикасы салық реформасы нәтижесінде келесідей кезеңдер іске асырылады:
Рыноктік қатынастарды ынталандыру, нақтырақ айтатын болсақ:
кәсіпкерлікті белсенді қолдау;
мемлекеттік бюджет жүйесінің тек қана парасатты сұранысын қанағаттандыру;
кәсіпкерлік жұмыс арқылы тапқан табыстарынан жеке салық төлеушілердің төлеуін ынталандыру;
салық салу арқылы кең көлемдегі заң базасын тарату;
үш рет салық салудан табысты қорғау механизмін жасау.
Салық реформасының ең басты мақсаты салық төлемдерін қысқарту арқылы ауыртпашылықты төмендету, барлық халықты бірдей салық шартымен қамтамасыз ету. Бірақ, кейінірек 1995 жылдың 21 желтоқсанындағы енгізілген өзгертулерге сәйкес салық салудың екінші объектісі болып - жұмысшыларға көрсетілген, мөлшерленген көлемде материалдық және әлеуметтік игіліктерді есептегендегі еңбек ақысына кеткен шығын өсімінің сомасы танылды. Еңбек ақыға шығынның мөлшерленген көлемінің мөлшері мен тәртібін анықтау және де жеке салалар мен салық төлеушілер үшін ерекше шарттарды қою Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілуі керек. Бірақ, мұндай іс-әрекеттер жасалынбайды.
"Салықтар туралы" жарлыққа сәйкес түзетулер енгізуіне байланысты салық Парламенттен енгізілді. Іс-әрекет Үкімет мойнында қалдырылды, бірақ бұл жерде өз қызметін іске асырмады. Бұған себеп, әрине экономикалық және сонымен бірге әділетілік қағидасы емес, ал мемлекет өз табыстарын көбейту үшін барлығына салық салуды көздеді. Біздің көз-қарасымыз бойынша бұған себеп саяси ойлаулар болды. Біріншіден, салықтық ауырпашылық өзінің шыңына жетті және салықтардың болашақтағы кез-келген өсуі немесе жаңа түрлерінің енгізілуі әлеуметтік жарылыспен тең болды. Екіншіден, бұл салықты төлеуден бас тарту мемлекетті қолайсыз жағдайға қалдырды, яғни салық бар сияқты, оған барлығы қарсы, бірақ бюджетке ақша одан түспейді. Ресейде мұндай салық түрі болған және нәтижесінде одан бас тартуға мәжбүр екендігіне көзі жетті. Нәтижесінде, біздің үкімет оны не енгізудің, не одан бас тартуды білмей (шеше алмай) қысылтайаңға ұшырады.
Бұл салықтың экономикалық мәніне жақындай отырып, оның өте төмен қаржы тиімділігіне ғана емес, сонымен қатар жалпы антирыноктік (рынокқа қарсы) бағытында қарастырамыз. Біріншіден, мәнділігі бойынша жалақыға қосарлы салық салуы орын алды: біріншіден, салық төлеуші жұмыс беруші болып танылғанда, еңбек ақының шығындарының өсу саласына белгіленген көлемде салық салынды, ал содан соң жұмысшы төлейтін салық салу объекті жалақы болып табылатын әдеттегі табыс салығы түрінде болады. Екіншіден, салық кәсіпкерлердің жеке табыстарын қысқартуға бағытталынған. Нәтижесінде, 1996 жылдың 31 қаңтарындағы заңымен еңбек ақы шығындарының өсу сомаларына салық салудан бас тартылды. Яғни, біз әдеттегі салық салу түрінің бірі салық салынатын табыс болып табылатын бастапқы жағдайға келдік. Салық салу объектісі теңгеде анықталуы тиіс. Егер салынатын табыс шет ел валютасында сипатталған жағдайда, ол салық төлеу кезінде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ресми курсы бойынша теңгемен қайта есептелінеді. Салық салынатын табысты анықтау жылдық жиынтық табысты есептеумен басталады. Салық сомасын белгілеу үшін бұл категорияның маңызын ескере отырып "Салықтар туралы" жарлық және де оны дамыту үшін 1995 жылдың 28 маусымындағы Қазақстан Республикасында қаржы министрлігінің бұйрығымен бекітілген "Заңды тұлғалардың табыс салығын бюджетке төлеу және есептеу тәртібі туралы" нұсқасы жылдық жиынтық табысқа көп көңіл бөлген.
1998 жылдың 1 қаңтарында енгізілген "Қазақстан Республикасының заңды актілеріне кейбір түзетулер мен толықтырулар енгізу туралы" деген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес заңды тұлғалардың табыс салығын төлеу және есептеу тәртібірде кейбір өзгерістер болды. Осылайша, бұрынғы қолданыстағы салық салу тәртібіне сәйкес алынған несие (қарыз) үшін сыйақы (мүдде) теңгемен несие (қарыз) бойынша 50-бен өсірілген Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісімен қайта қаржыландырылған ресми ставкасы арқылы және шетел валютасымен несие (қарыз) бойынша 50-бен өсірілген Лондондық банк аралық нарық ставкасы арқылы есептелінген сома шегіндегі шегерімдерге жатқызылды. Осы өзгерістер шетел валютасымен несие (қарыз) бойынша шегерімдерді 100-дық мөлшерде алдын алады. "Амортизациялық аударым және негізгі құралдардан шегерулер" бабы амортизацияның шекті нормасы 30-дық мөлшерді құрайтын компьютерлер, перефириялық құрылғылар және берілген деректерді өңдеу жабдықтары кіретін топпен толықтырылды. Сонымен қатар, "төлем көзінің дивидендтіне салық ставкалары" бабы салық салудың 15-дық ставкасына жатпайтын, жарғылық капиталын өсіруге бағытталған (әрбір акционердің акциясының үлесін сақтау есебімен) таза табыстың бөлігіне жеңілдікпен толықтырылған.
"Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы" заңдылық күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығындағы енгізілген барлық базалық қағидалар 1995 жылдан 1999 жылға дейін өткізілді: бұл әлеуметтік салыққа амортизациялық саясатқа, айналымнан салықты таратуға, халықаралық принціптерге қосымша құн салығын алуды аударуға арналған. Ресей Федерациясында салық заңдылықтарын қайта қалыптастырғаннан кейін біздің еліміздің салық жүйесінде де елеулі жақындық пайда болды. Бірақ, Қазақстан Республикасының 2002 жылғы Салық Кодексі жан-жақтылы және жүйелі болып табылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі Қазақстанның салық жүйесін реттеуге бағытталған бірнеше ереже қатарынан тұрады. Бұл жағдайдың маңыздыларының қатарларына мыналар жатады:
- Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстанда алымдар мен салық салулардың жалпы қағидаларын белгілеу, салықтар мен алымдарды белгілеуде мемлекеттік билік органдарының құзіретіне шек қою, осы негізде біртұтас, тұрақты салық жүйесін құру;
- салық ауыртпашылықтарын төмендету мақсатында негізгі салықтар қатарын өзгерту, ең алдымен тауар өндірушілерге;
- салық төлеушілерге түсірілетін салық ауыртпашылықтарын теңдей бөлу үшін салық жеңілдіктерінің кейбірінен бас тарту және салық салудан жалтару мүмкіншілігін алдын-алу және басқа да қаулылардан бас тарту.
Салық кодексі - бұл адамдардың, кәсіпорындардың және аймақтардың, өндіріс салаларының экономикалық әрекеттерінің барлық жақтарын қарастыратын күрделі, көп жоспарлы және көп функционалды құжат болып табылады. Салық Кодексінің негізгі оң және теріс жақтарын қарастырсақ. Құрастырушылардың ойларынша, салық салу жүйесіндегі ұсынылған "революциялық" шараларға келесілер жатады:
бюджеттік алымдар мен салықтармен байланыстының барлығы бір құжатпен біріктіріледі және реттеледі;
оларды қосарлы талқыламау үшін салық заңдарының негізгі нормалары нақты мазмұндалынған;
ең бастысы - халық шарушылығының әртүрлі салаларындағы салық ауыртпашылығын теңестіру.
Корпоративтік салық бойынша салық базасын анықтауда қазіргі кезде белгілі-бір мөлшердегі шегерімдерге жатқызылатын шығындардың кейбір түрлерін толық көлемде шегерімдерге жатқызу ұсынылады немесе оларды шегеруге мүлдем рұқсат етілмейді. Одан басқа пайдасыз мекемелерге де, сонымен қатар әлеуметтік салада да әрекет ететін мекемелерге салық салудың ережесін белгілеу ұсынылады, мұндай мекемелерді белгіленген шарттарды орындаған жағдайда корпоративтік салықтан табыстарын түгелдей босату болжанылуда. Қазіргі уақытта жоғарыда көрсетілген субъектілердің қатарларының кейбіреулері табыс салығын төлеушілер болып табылады.
ІІ.БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ ЖАҒДАЙЫ
2.1 КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ ТӨЛЕУ МЕХАНИЗМІ
Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасындағы корпоративтік табыс салығының есептелу механизміне келетін болсақ. Корпоративтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады. Корпоративтік табыс салығының салық салу объектісі: салық салынатын табыс; төлем көзінен салық салынатын табыс; Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалардың таза табысы.
Салық салынатын табыс дегеніміз жылдық жиынтық табыс пен заңға сәйкес алынатын шегерістердің айырмасы. Жылдық жиынтық табыс дегеніміз заңды тұлғалардың және резидент емес тұлғалардың әрбір қайнар көздерінің жылдық табысы болып табылады. Жылдық жиынтық табысқа салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:
1) тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетулерді) өткізуден түсетін табыс. Егер Қазақстан Республикасының трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылау жасау мәселелері жөніндегі заңдарында өзгеше көзделмесе, қосылған құн салығы мен акцизді қоспағанда, өткізілген тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсерулерді) өткізуден түсетін табыс болып табылады. Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізуден түскен табыс:
тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған;
мәміле шарттары өзгерген;
өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін бағалар өтемдер өзгерген;
теңгемен төленген кезде өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құнындағы айырма алынған жағдайларда түзетілуге тиіс.
Табысты түзету аталған өзгерістер болған салық кезеңінің қорытындысы бойынша жүргізіледі.
2) үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыс. Құн өсімінен түсетін табыс үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып алынған активтерді қоспағанда, амортизациялауға жатпайтын басқа да активтерді өткізу кезінде құралады. Амортизациялауға жатпайтын активтерге:
жер учаскелері;
құрылысы аяқталмаған объектілер;
орнатылмаған жабдық;
салық төлеуші тауарларды өндіруде, жұмыстарды орындауда, қызметтер көрсетуде пайдаланбайтын негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
бағалы қағаздар;
кез келген ұйымдық-құқықтық нысандағы заңды тұлғаға, консорциумдарға қатысу үлесі;
Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған салық заңдарына сәйкес бұрын құны толық шегерімге жатқызылған негізгі құралдар.
3) міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар. Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстарға:
- салық төлеушінің міндеттемелерінің оның кредиторының есептен шығаруы;
- күмәнді деп танылған міндеттемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген талап қою мерзімінің өтуіне байланысты міндеттемелерді есептен шығару;
- сот шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару жатады.
Міндеттемелерді есептен шығару нәтижесінде алынған табыс сомасы есептен шығарылған кредиторлық берешек сомасына тең болады.
4) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz