Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқас жағдайы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
Тараз-Болашақ жоғары медициналық колледжі ЖШС
0302000 Мейіргер ісі мамандығы
0302054 Қолданбалы мейіргер ісі бакалавры біліктілігі
Студент: Байсымакова Жулдыз Бекмуратовна тобы МБС 22-19б
Тақырыбы: Өкпеден тыс туберкулезді алдын-алудағы мейіргердің ролі
Ғылыми Жетешісі: Мұрат Жаннат Мұратқызы ________
Студент: Байсымакова Жулдыз Бекмуратовна __________________
___________20__г
Тараз қ. 2020 жыл.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулез туралы жалпы ақпарат ... . 8
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиялық аспектілері ... .. 10
Өкпеден тыс туберкулездің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Өкпеден тыс туберкулезімен ауыратын науқастардың
психологиялық жай-күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қазақстанда туберкулезбен сырқаттану:аймақтық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
Жамбыл облысындағы өкпеден тыс науқастарының
сырқаттану көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
1.5 Қазақстандағы балалар арасындағы туберкулездің жай-күйі...
II ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқастардың күтімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
Мейіргердің өкпеден тыс туберкулезді алдын-алу
кезіндегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқас жағдайы 56
Зерттеу нәтижелері, ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған дереккөздер мен әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... . 65
ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ ҚОЛДАНЫЛАДЫ:
АҚ - Артериялық қысым
АИТВ - адамның иммундық тапшылық вирусы
БК (+) - бактерия бөлу бар
БК (-) - бактерия бөлу жоқ
ЖЖЖ - Жүрек жиырлуының жиілігі
КТ - компбютерлік томография
МРТ - Магнитті-резонансты томография
ТБ - Туберкулез
ТМБ - Туберкулез микобактерилері
БЦЖ - вакцина Кальметта - Герена
ДТ - дәріге төзімділік
ДКК - Дәрігерлік - консультациялық комиссия
ОДКК - Орталық дәрігерлік- консультациялық комиссия
КДТ - көптеген ауқымды төзімділік
ДАТ - дәрілерге ауқымды төзімділік
ТБ АИВ - қосалқы диагноз , АИВ бар адамдағы туберкулез
АӨА - АИВ - мен өмір сүретін адамдар
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық ұйымы
АІЖ - Аурухана ішілік жұқпалар
Метод - Қоздырғышты анықтаудың жеделдетілген әдіс (культураллы)
BACTEC нәтижесі 7-14 күн ішінде.
MGIT 960
GeneXpert - Микобактерияның қоздырғышын және дәрілік сезгіштігін
анықтаудың молекулярлы - генетикалық әдісі (нәтижесі - 2 күн
ішінде)
Hain - test - Микобактерияның қоздырғышын және дәрілік сезгіштігін
анықтаудың молекулярлы - генетикалық әдісі (нәтижесі - 2 күн
ішінде)
Диаскинтест - инновациялық тері асты диагностикалық тесті,жоғары сезгіштігі
Және арнайлылығы бар
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және министірінің 2020 жылғы 30 қарашаның №214 бұйрығы Туберкулез бойынша профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу нұсқаулығы бекітілді.
КІРІСПЕ.
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
Диагностикалық қызметтер қызметінің деңгейіне байланысты туберкулездің барлық түрлері арасында өкпеден тыс туберкулездің үлес салмағы ТМД -- да 4-16% (Беларусьте-8-10%) құрайды. Еуропа мен Американың жоғары дамыған елдеріндегі көрсеткіш туберкулездің барлық анықталған жағдайларының 14 -- тен (Австрия, Швейцария, Германия) 13 -- ке дейін (АҚШ) және тіпті 12-ге дейін (Канада).
Бұл айырмашылықтардың бір бөлігі осы елдерде өкпе паренхимасынан тыс локализацияланған процестер туберкулездің өкпеден тыс формалары болып саналатындығымен түсіндіріледі, оның ішінде плеврит, сүт безі ішілік лимфаденит және т.б. Өкпеден тыс туберкулездің эпидемиологиялық көрсеткіштерінің салыстырмалы әл-ауқаты аурудың шынайы көрінісін көрсетпейді: әдеби мәліметтерге сәйкес, әлемдегі өкпеден тыс туберкулезімен емделмеген науқастардың саны 36% жетеді.
Өкпе туберкулезімен ауырудың едәуір өсуі 5-10 жылдан кейін 2-3 есе, ал кейбір жағдайларда 25-30 жылдан кейін өкпе туберкулезімен жағдай жақсарған кезде өкпеден тыс туберкулез ауруының өсуін анықтайды.
Адам ағзасында туберкулезден зардап шекпейтін органдар мен тіндер жоқ деп сенімді түрде айтуға болады. Айырмашылық тек ағзаның зақымдану жиілігі мен анықталуында.
Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқастардың жас құрамы әйелдердің басым болуымен (1-сурет) (59-63%) қызықты, ал тыныс алу органдарының туберкулезімен ауыратын науқастар арасында ер адамдар басым (70% дейін). Бұл үрдіс 5-39 жастағы науқастарда (75% -- әйелдер) урогенитальды жүйенің туберкулезінде айқын көрінеді. Өкпеден тыс туберкулез науқастарының арасындағы балалар 7-10% құрайды.
Сүйек-буын туберкулезінің үлес салмағы көбінесе 0-4 жастағы балаларда анағұрлым жоғары, бұл ішінара осы жастағы БЦЖ -- оститтердің жоғары жиілігіне байланысты. Ересек науқастар арасында сүйек-буын туберкулезінің жиілігі 50 жастан асқан адамдарда жоғары. Көру органының туберкулезі, керісінше, 20-40 жас аралығында жиі диагноз қойылады (жағдайлардың шамамен 50%), ал үлкен жастағы топтарда -- әлдеқайда аз (10%). Перифериялық ЛУ туберкулезі 4-60 жас аралығында бірдей жиі кездеседі. Пациенттердің едәуір бөлігін пациенттердің 25-45 жас арасындағы қолайлы тұрмыстық жағдайы жасалған адамдар құрайды.
Микобактерия туберкулезінің (МБТ) ең қауіпті инфекциясы ерте балалық шақта, жалпыланған формалар дами алатын кезде; 7-14 жаста балалар инфекцияға төзімді, ал инфекция ауруға аз әкеледі. 14-16 жаста ағзаның қарсыласуының төмендеуі байқалады, оған қарсы бұрын жұқтырған балаларда бастапқы инфекцияның реактивациясы жүреді, аурудың өзі қиынырақ болады.
Өкпеден тыс локализация ошақтарындағы MБT өсімдіктері жоғары ацидоз және анаэробия жағдайында жүреді, сондықтан өкпеден тыс ошақтардан оқшауланған туберкулез қоздырғышының кейбір биологиялық ерекшеліктері бар: өкпе процесінің қоздырғышымен салыстырғанда MБT өміршеңдігі мен ферментативті белсенділігі айтарлықтай төмендейді. Өкпеден тыс туюеркулез ошақтарынан МБТ дәрілік тұрақтылығы сирек байқалады, алайда соңғы жылдары МБТ-ның туберкулезге қарсы 2, 3 және одан да көп препараттарға дәрілік тұрақтылық жиілігінің ұлғаюының қолайсыз үрдісі байқалады. Өкпеден тыс туберкулез кезінде, өкпе сияқты, МБТ көбінесе стрептомицинге, изониазидке, рифампицинге төзімді, өкпеден тыс ошақтардан МБТ мультирезистенттілігі соңғы жылдары 27% - ға дейін құрайды.
Бүгінгі күні әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті мәселелердің қатарында тұр. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының берген бағасы бойынша 2млрд. халық, жер шары халықтарының 13 бөлігіне тең, туберкулездің микобактерияларын жұқтырған. Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен ауыратын науқасқа айналады. Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн сайын жер бетінде бұл аурудан 5000 адам көз жұмады!
Қазіргі кезде көптеген жаңашыл әдістердің, арнайы диагностикалық тәсілдерінің эпидемияға қарсы шаралардың қолданылуына қарамастан, көптеген проблемалар кездеседі, этиотропты терапияны қолданғанда, микроорганизмдердің дәрі дәрмектерге төзімділігі ұлғаяды. Адамның жалпы патологиясындағы жұқпалы аурулардың маңызын ескере отырып, жұқпалы патологияны оқыту келешектегі мамандарды практика және теория түрінде сапалы дайындау маңызы зор. Және жаңа емдеу тәсілдерін қарастыру қажет.
Ғылыми медицина жетістіктеріне қарамастан, жұқпалы аурулармен ауру деңгейі әлі де жоғары болып қалады. Жақсы білетін аурулардың көптеген клиникалық көріністері өзгерді, олардың ағымы ауырлап, кей кездерде летальды жағдайлардың себептері болды немесе созылмалы процеске соқтырды, бұл қоғамға әлеуметтік-экономикалық жетіспеушілігін әкеледі. Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, қазіргі кезде жаңа инфекциялық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып жатыр.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және министірінің 2020 жылғы 30 қарашаның №214 бұйрығы Туберкулез бойынша профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу нұсқаулығы бекітілді.
Өкпеден тыс туберкулез әрқашан адамзаттың өзекті мәселелерінің бірі болды. Өкпеден тыс туберкулез проблемасының өзектілігі мынада: бұл ауру тек медициналық проблема емес, сонымен қатар әлеуметтік проблема болып табылады, өйткені өкпеден тыс туберкулездің даму қаупі жасына байланысты, медициналық-биологиялық, эпидемиологиялық, әлеуметтік-кәсіби және әлеуметтік-гигиеналық факторлар болып табылады.
Химиотерапияны жүргізу кезінде препаратқа да, сондай-ақ науқастың жағдайына да байланысты түрлі қосымша әсерлер туындайды. Қосымша әсерлердің тұрақты және жеңіл жойылатын болуы мүмкін. Мұндай кездегі мейірбикенің міндеті - науқастың терісінде бөртпенің пайда болуына, оның қышуға, жүрек айнуына, бас айналуына және с.с. шағымдары туралы дәрігерге жедел хабарлау болып табылады.Қосымша құбылыстар пайда болғанда препараттың мөлшерін азайту немесе қабылдауды мүлдем доғару, бір препаратты басқасымен ауыстыру, емді дәрумендермен және басқа бұйымдармен (пантотендік қышқыл, гормондар және с.с.) бірге қабылдау қажет.Дезинфекциялық шараларда қақырық пен түкіргішті зарарсыздандыруға ерекше мән беріледі. Туберкулездегі зарарсыздандырудың жақсы тәсілі физикалық болып табылады. Қайнату мүмкін болмағанда химиялық дезбұйымдар қолданылады.Науқастың денесі мен қолының тазалығына, тырнақтарының алынуына, үстіңгі киімі мен төсек орнын дер кезінде ауыстыруға жете көңіл бөлінеді.
Мейіргердің қажетті білімі мен дағдылары:
Мейіргердің жұмысы үлкен жауапкершілік, сондықтан біліктілік пен кәсібилік деңгейі сәйкес келуі керек. Туберкулезбен ауыратын науқасқа көмек көрсету процесі дұрыс және ешқандай зиян тигізбеуі үшін мейіргер қажетті білімге ие болуы керек және оларды іс жүзінде шебер жүзеге асыруы керек.
Қажетті білім мыналарды қамтиды:
аурудың себептері, қоздырғыш факторлар;
инфекциялық патологияның алдын алу үшін профилактикалық іс-шаралар;
патологияның белгілері;
аурудың кезеңдері, формалары;
асқынулардың түрлері;
медбикенің тікелей міндеттері.
Мейіргер қабілетті болуы керек:
жұмысты жоспарлау;
алғашқы медициналық көмекті дұрыс көрсету;
пациентті емдік рәсімдерге дайындау;
манипуляциялар жүргізу;
вакцинациялауды жүзеге асыру;
дәрігердің нұсқауы бойынша терапиялық процедураларды орындау.
Медициналық персонал кез келген пациентке құрметпен қарауға, оны ауыр сәттерде қолдауға міндетті.
Күтім ерекшеліктері:
Негізгі ережелерден басқа, туберкулезге күтім жасаудың кейбір ерекшеліктері бар. Науқастың күтімі аурудың сатысына байланысты әр түрлі болады. Жеңіл формада науқасқа мейірбикенің тұрақты қолдауы қажет емес.
Егер оларда патология анықталса, балаларға күтім жасау ерекше тәсілді қажет етеді, өйткені балалар медициналық процедуралардан қорқады, дәрі қабылдаудан бас тартады. Балалардағы туберкулез кезінде қызметкерлер баламен байланыс орнатып, осы қиын кезеңді жеңуге көмектесуі керек.
Аурудың келесі түрлерінің дамуына жол бермеу маңызды:
Егер сіз науқасқа дұрыс күтім жасасаңыз және белгілерді уақытында анықтасаңыз, бұл формалардың дамуын болдырмауға болады.
Үйде емдеу кезінде мейіргер бақылайды:
пациенттің дәрігердің барлық ұсынымдарын орындауы;
науқастарға салауатты өмір салтын ұстану
уақытылы тексеруден өту;
гигиена, дезинфекция ережелерін сақтау.
Мейіргер ісі қызметкерлердің дұрыс жұмысына, жауапкершілікке және адамгершілікке негізделуі керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Өкпеден тыс туберкулез ауруының қарқынды түрде даму себебін анықтау, алдын-алу және мейіргерлік күтімді басты назарға алу.
Зерттеу міндеттері:
Өкпеден тыс туберкулезі туралы теориялық материалды оқып үйрену;
Статистикалық мәліметтер мен анкеталық деректерді талдау;
Өкпеден тыс туберкулезімен ауыратын науқастарға қажетті емшара жасау.
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиясы және алдын-алу факторлары;
Өкпеден тыс туберкулез диагнозының клиникалық көрінісі және ерекшеліктері;
Өкпеден тыс туберкулез кезінде пациентке алғашқы медициналық көмек көрсету қағидаттары;
Өкпеден тыс туберкулезді емдеу және алдын алу принциптері;
Мейіргер процесін, оның кезеңдерін зерттеңіз;
Өкпеден тыс туберкулезге қарсы мекеме медбикесінің жұмысындағы этикалық-деонтологиялық аспектілер;
Салауатты өмір салтын насихаттаудағы медбикенің рөлі.
Зерттеу материалдары мен әдістері:
Статистикалық: статистикалық мәліметтерді өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: өкпеден тыс туберкулезді алдын алу бойынша медбикелерге ұсынымдар әзірленеді; күтімі мен медбикенің инфекция жұқтырып алмау қауіпсіздігі назарға ала отырып, аурухана ішілік инфекцияның дамуына жол бермеу.
Практикалық маңыздылығы: Жұмыс материалын терең зерттеу мейірбикеге пациенттермен, ал пациенттерге өмір сапасын жақсартуға көмектеседі, мейіргерлік көмектің сапасын арттыру.
I ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулез туралы жалпы ақпарат.
Туберкулездің өкпеден тыс түрлері - шартты атау. Бұл өкпенің емес, басқа мүшелердің - лимфа аппаратының, бүйректің, сүйектер мен буындардың, терінің, жыныс мүшелерінің, көздің және т.б. зақымдануының пайда болуы бастапқы инфекция кезінде немесе қайталама туберкулез кезінде болуы мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің - аралас аурулардың тұтас тобы тері мен сүйектен түрлі органдарының жүйесін қозғайтын және жүйке жүйесі және лимфа түйіндері аяқталатын, ол арқылы мерзімді. олар қазірдің өзінде асқынулардың дамуының сатысында, тым кеш диагноз себебі осы аурулар, ең алдымен, қауіпті болып табылады.
Өкпеден тыс туберкулез қоздырғыштың гематогенді таралуы (қан ағымымен) арқылы дамиды. Инфекцияның көрші органдар арасында берілуі мүмкін. Бұл сипаттағы зақымданулар бастапқы инфекция кезінде де, қайталама туберкулез кезінде де пайда болуы мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің себептері өте көп-қоздырғыштың вируленттілігі, ерте немесе егде жаста, пациенттің иммундық жүйесінің жағдайы, басқа аурулардың болуы. Бұл факторлар қайта таралу және жаңа зақымдану ошақтарының пайда болу қаупін арттырады.
Тәуекел топтары:
Бірінші кезекте тәуекел тобына өкпе туберкулезімен ауыратын науқастар, сондай-ақ бұрын ауырған және фтизиатрда есепте тұрған пациенттер кіреді. Бұл топқа науқастармен байланыста болған адамдар, сондай-ақ туберкулин сынамаларының виражы байқалған балалар мен жасөспірімдер кіреді.
Туберкулездің өкпеден тыс түрлерінің бірінің даму қаупі қандай да бір аурудың болуына байланысты:
буындар мен омыртқа жұмысы бұзылған науқастар сүйек туберкулезі бойынша қауіп тобына жатады;
бүйрек аурулары, цистит, пиелонефрит, бүйректегі тастар бар науқастар - несеп-жыныс жүйесінің туберкулезі бойынша;
Қосалқылардың, аналық бездердің жиі және ұзақ қабынуы, етеккір циклінің бұзылуы, бедеулік-әйел жыныс мүшелерінің туберкулезі бойынша топқа;
инфекциялық немесе паразиттік типті тері жабындарының аурулары бар - тері туберкулезі бойынша топқа;
АІЖ органдарының созылмалы қабынуы, асқазан және 12-елі ішектің ойық жарасы, ісік түзілімдері бар - ас қорыту органдарының туберкулезі бойынша тобына.
АИТВ анықталған науқастар жеке тәуекел тобы болып табылады. Оларда өкпеден тыс туберкулездің дамуы ағзаның инфекцияларға қарсы тұра алмауымен байланысты.
Формалары және олардың белгілері:
Аурудың әр түрі әртүрлі жолдармен көрінеді және белгілі бір диагностикалық әдістер мен емдеуді қажет етеді. Бірақ дененің интоксикациясымен байланысты жалпы белгілер бар:
дене температурасының жоғарылауы;
жалпы әлсіздік;
шаршау.
Қоздырғыштар ауру ретінде туберкулездің микобактерияларын: M. bovis, M. tuberculosis, M. africanum және кейбір басқа да. Кең тараған ұсақ бактериялары M. tuberculosis. Өкпеден тыс туберкулез бойынша қауіп тобына: алкогольді асыра пайдаланатын адамдар; темекі шегетіндер; диабетпен ауыратындар; онкологиялық науқастар; ЖҚТБ-мен ауыратын адамдар; гигиена ережелерін сақтамайтындар; нашар тамақтанатындар; тұрақты күйзелістерден зардап шегетіндер жатады. Осы категориялардың барлығында өкпеден тыс туберкулезбен ауырудың үлкен мүмкіндігі бар. Балалардағы туберкулездің өкпеден тыс түрлері ересектермен бірдей, бірақ, Бақытымызға орай, статистикаға сәйкес, осы қорқынышты аурумен ауыратын балалардың пайызы жылдан жылға азаяды. Өкпе және өкпеден тыс туберкулез бір-бірімен тығыз байланысты және біріншісінің болуы екіншісінің пайда болуына қауіп төндіруі мүмкін, сондықтан кішкене күдік туындаған кезде дәрігермен кеңесу керек. Берілу жолдары өзіңізді және жақындарыңызды қорғау үшін аурудың қалай берілетінін білуіңіз керек. Егер географиялық орналасуы бойынша саралауды қарастыратын болсақ, онда туберкулезбен ауыратын науқастардың 78% - ы Румынияда, Балтық жағалауы елдерінде, ТМД және Ресейде екенін көреміз. Туберкулез өте жұқпалы. Ауру сонымен қатар жұқтырған жануарлар шығарған сүт өнімдері арқылы берілуі мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиялық аспектілері.
Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің клиникалық сыныптамасының 1-бөлімі әртүрлі органдар мен жүйелер туберкулезінің жалпы сыныптамалық белгілерін жүйелейді:
Этиологиясы.
Туберкулез инфекциясының таралуы және оның клиникалық көріністері әртүрлі. Сондықтан туберкулездің эпидемиологиясын түсіну өте маңызды, өйткені ол алдын-алу, диагноз қою, емдеу, денсаулық сақтау органдарына арналған осы аурумен күресу бағдарламаларын жасауға негіз болып табылады.
Эпидемиология:
Инфекцияның негізгі көзі-туберкулездің ашық немесе жұқпалы түрімен ауыратын, сыртқы ортаға МБТ бөлетін науқас. Бұл, әдетте, өкпеде қабыну өзгерістері мен ыдырау қуыстары бар науқастар. Мұндай науқастарда MBT екі әдіспен анықталуы мүмкін-қақырықты микроскопиямен және оны қоректік ортаға себу арқылы. Дәл осы санаттағы науқастар қазіргі уақытта қоғамдағы туберкулез инфекциясының негізгі резервуарын құрайды. ДДСҰ мәліметтері бойынша, осындай бір науқас күніне 7 миллиард МБТ-қа дейін бөле алады.
Инфекцияның екінші маңызды көзі-туберкулезбен ауыратын ірі қара мал. Бұл жағдайда ауру жануарлармен байланыста болатын мал өсірушілер мен басқа жұмысшылар үшін үлкен қауіп туындайды. Басқа жануарлар − шошқалар, қойлар, мысықтар мен иттердің эпидемиялық маңызы аз.
Туберкулез инфекциясының таралу жолдары: аэрогенді, алиментарлы, жанаспалы және құрсақішілік. Туберкулездің аэрогенді берілу жолы ерекше эпидемиялық маңызға ие.
Бір жыл ішінде туберкулезбен ауыратын адам онымен тығыз байланыста болған 10-15 адамға дейін жұқтыруы мүмкін. Тиісті ем болмаған жағдайда туберкулезбен ауыратын адамдардың үштен екісіне дейін қайтыс болады.
Туберкулез негізінен жастарды ең өнімді жылдары зақымдайды. Алайда, барлық жас топтары тәуекелге ұшырайды. Ауру мен өлімнің 95% - дан астамы дамушы елдерде кездеседі.
АИТВ және туберкулездің аралас инфекциясы болған кезде адамның туберкулезбен ауыру ықтималдығы 21-34 есе артады. Иммундық жүйені әлсірететін денсаулықтың басқа да бұзылуларымен ауыратын адамдарда белсенді туберкулездің даму қаупі жоғары.
2014 жылы жарты миллионға жуық бала (0-14 жас) туберкулезбен ауырып, 80 000 ВИЧ-теріс бала осы аурудан қайтыс болды.
Темекіні пайдалану туберкулез ауруы мен одан қайтыс болу қаупін едәуір арттырады. Әлемде туберкулез ауруының 20% - дан астамы темекі шегумен байланысты.
Туберкулез әлемнің барлық жерінде кездеседі. 2014 жылы аурудың жаңа жағдайларының ең көп саны Оңтүстік-Шығыс Азия мен Тынық мұхитының батысында болды - жаңа жаһандық жағдайлардың 56%. Алайда, халық санына қатысты жаңа жағдайлардың ең көп үлесі − 100 000 адамға шаққанда 280-ден астам жағдай-2014 жылы Африкада тіркелген.
2014 жылы тіркелген туберкулез жағдайларының 80% - ға жуығы 22 елде болды. Кейбір елдерде жағдайлардың айтарлықтай төмендеуі байқалады, ал басқа елдерде жағдайлардың саны өте баяу төмендейді. Мысалы, Бразилия мен Қытай соңғы 20 жыл ішінде туберкулезбен сырқаттанушылықтың тұрақты төмендеуі байқалып отырған 22 елдің қатарына кіреді. Камбоджада соңғы онжылдықта ауру шамамен 50% төмендеді.
Туберкулез инфекциясының таралуы және оның клиникалық көріністері әртүрлі. Сондықтан туберкулездің эпидемиологиясын түсіну өте маңызды, өйткені ол денсаулық сақтау органдарына туберкулез ауруының алдын-алу, диагностикалау, емдеу және бақылау бағдарламаларын жасауға негіз болады.
Туберкулез эпидемиологиясының міндеттері:
қауіп төндіретін топтарды анықтау;
инфекцияның ауқымы мен маңызы;
аурудың уақытша сипаттамалары;
аурулар географиясы;
резервуарлар және беру механизмдері.
Таралуы:
жергілікті (шектеулі) туберкулез-зақымданған органда бір ошақтың болуы (омыртқа үшін-Бір омыртқа-қозғалыс сегментінде (ШЖБТ));
кең таралған процесс-бір органда туберкулезді қабынудың бірнеше ошақтары (аймақтары) болатын зақымдану (омыртқа үшін-екі немесе одан да көп аралас ШЖБТ-ның зақымдануы);
жүйенің көптеген зақымдануы-бір жүйенің бірнеше мүшелерінің туберкулезімен зақымдануы (омыртқа үшін-екі және одан да көп аралық емес ШЖБТ);
біріктірілген туберкулез-әртүрлі жүйелерге жататын екі немесе одан да көп мүшелердің зақымдануы.
Белсенділік клиникалық, сәулелік, зертханалық және морфологиялық мәліметтердің жиынтығымен анықталады; процесс белсенді, белсенді емес (тыныш, тұрақтандырылған) немесе өкпеден тыс туберкулез салдары ретінде сипатталады.
Белсенді туберкулез:
ағым түрі: үдемелі, бәсеңдететін және созылмалы (қайталанатын немесе торпидті);
процестің кезеңдері зардап шеккен органның морфологиялық және функционалдық бұзылулары бойынша бастапқы фокустың эволюциясын сипаттайды; егер олар сәйкес келмесе, жалпы көрсеткіш ең жоғары сатымен анықталады.
Белсенді емес туберкулез (тынышталған, тұрақтандырылған); өкпеден тыс орналасқан науқастарда олардың белсенділігінің Клиникалық-зертханалық белгілері болмаған кезде ағзадан тыс ерекше қалдық өзгерістер сақталады; қалдық өзгерістерге тыртықтар мен шектелген ұсақ кальцийленген ошақтар немесе абсцесстер жатады.
Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің салдарын анатомиялық-функционалдық айқын бұзылулар болған кезде ерекше процесті клиникалық емдеген адамдарда анықтайды. Бұл диагноз туберкулезге қарсы емдеу курсынан өткендерде де, алғаш рет анықталған бұзылулары бар науқастарда да белгіленуі мүмкін, олар деректер жиынтығы бойынша бастан өткерген өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің салдары ретінде жоғары ықтималдықпен анықталуы мүмкін.
Өкпеден тыс локализация туберкулезінің асқынулары мыналарға бөлінеді:
жалпы (ағзаның уытты-аллергиялық зақымдануы, амилоидоз, қайталама иммун тапшылығы және т. б.);
жергілікті, белгілі бір органның немесе жүйенің зақымдалуымен тікелей байланысты.
Микобактериялардың бактерия бөлу сипаты мен дәріге төзімділігі жалпы принциптер бойынша анықталады. Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезін клиникалық емдеу белсенді туберкулездің барлық белгілерін жою кезінде - клиникалық, сәулелік және зертханалық - кешенді, хирургиялық емдеуді қоса алғанда, негізгі курстан кейін анықталады. Бұл диагноз емдеу басталғаннан кейін 24 айдан ерте емес, ал хирургиялық емдеу кезінде - операциядан кейін 24 айдан кейін (балаларда - операциядан кейін 12 айдан ерте емес) белгіленеді.
Өкпеден тыс локализацияланған туберкулездің клиникалық жіктемесінің 2-бөлімі әртүрлі органдар мен жүйелердегі туберкулез процесінің клиникалық нысандары мен ерекшеліктерін көрсетеді.
Бұл сізге этиологиялық ерекшеліктерді, процестің таралуын, локализациясын, оның барысы мен сатысының сипатын, асқынулардың ауырлығын ескере отырып, клиникалық диагнозды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл өкпеден тыс локализация туберкулезі туралы идеяларды жүйелеп қана қоймайды, сонымен қатар мұндай науқастарды емдеудің оңтайлы тактикасын анықтауда оң рөл атқарады.
Туберкулездің қоздырғышы-микобактериялар. Олар микробқа қарсы агенттердің көптеген түрлеріне төзімді, сондықтан ауруды емдеу қиын. Өкпеден тыс нысанды жұқтыру жолдары:
Ауа тамшылары. Туберкулез микобактериялары белсенді туберкулезбен ауыратын науқастың жөтелуі, сөйлеуі және түшкіруі кезінде тамшылармен ауаға түседі. Ингаляция кезінде бұл микобактериялар тамшылары сау адамның өкпесіне енеді. Бұл инфекцияның ең көп таралған жолы.
Алиментарлы. Ену ас қорыту жүйесі арқылы жүреді. Жануарларға арналған арнайы тәжірибелер көрсеткендей, алиментарлық әдіспен аэрогенді инфекцияға қарағанда микобактериялардың едәуір көп мөлшері қажет.
Байланыс. Жас балалар мен ересектердің көз конъюнктивасы арқылы жұқтыру жағдайлары сипатталған. Бұл жағдайда кейде өткір конъюнктивит және лакримальды қапшықтың қабынуы анықталады. Туберкулезді тері арқылы жұқтыру сирек кездеседі.
Құрсақішілік туберкулез инфекциясы. Құрсақішілік өмір кезеңінде ұрықтың туберкулезін жұқтыру мүмкіндігі туылғаннан кейінгі күндері алғаш рет қайтыс болған балалар тобында анықталды. Инфекция плацента туберкулезінің зақымдалуымен немесе босану кезінде зақымдалған плацента жұқтырған кезде пайда болады. Туберкулезді жұқтырудың бұл жолы өте сирек кездеседі.
Кез келген клиникалық оқшауланған ошақтың дамуы бұрынғы жалпы туберкулездік диссеминация аясында жүзеге асырылады. Әдетте, бастапқы диссеминация кезінде инфекцияның барлық жүйелер мен органдарға енуі бір уақытта жүзеге асырылады. Кейде бұл процесс қайталанатын диссеминация сипатына ие болады, бұл аурудың созылмалы, ұзаққа созылған ағымын және зақымданудың қайта пайда болуын тудырады.
Өкпеден тыс туберкулез вирусының ерекшелігі-эндогендік (гематогендік, лимфогендік) инфекция, егер қанда микобактерия туберкулезі болса, микроциркуляторлық арнаның архитектурасының ерекшеліктері және микроциркуляцияның бұзылуы тіндерде туберкулез микобактерияларының кешеуілдеуіне және әртүрлі органдарда қабыну реакциясының дамуына ықпал етеді. Э. Беллендира (1976), негізгі маңызы бар: микроциркулятор бассейнінің кеңдігі, қан ағымының баяулауы және капиллярлардың қабырғаларында тері тесігінің болуы, бұл туберкулез микобактерияларының микроциркулятор арнасынан тіндерге тікелей шығуын анықтайды. Т.в. сонымен қатар сүйектер мен буындардың туберкулезінде П. г. тамырымен анықталған, бірақ оның басқа өкпеден тыс локализациясына тән бастапқы фокальды зақымданулардың жетекші рөлімен сипатталады. Туберкулез вирусының дамуында маңызды рөл атқарады, аллергиялық сипаттағы зақымданулар.
Сирек жағдайларда тері, көз, жыныс және ішек туберкулезінде инфекция экзогендік жолмен жүруі мүмкін.
Туберкулез вирусының клиникалық көріністері, әдетте, кеш дамумен және симптомдардың баяу өсуімен сипатталады, бұл оның ерте диагнозын қиындатады. Туберкулез вирусының инфекция сәтінен бастап алғашқы сыналардың, көріністердің пайда болуына дейінгі ұзақ кезеңнің болуымен сипатталады. Әр түрлі локализацияның ұзақтығы 1 жылдан 30 жылға дейін және одан да көп. Ауру салдары ауыр болуы мүмкін(бедеулік, соқырлық, т.б.)
Науқастың проблемалары:
Туберкулез стационар жағдайында ұзақ емдеуді талап етеді. Терапияның сәттілігі үшін науқас дәрігердің барлық нұсқауларын қатаң орындауы керек, оның ұсыныстарын қатаң сақтау керек. Инфекция тізбегін үзу үшін пациент жеке гигиена ережелерін сақтауы керек. Ұзақ уақыт бойы қазіргі ауру өмір жоспарларын, болашаққа деген көзқарасты өзгертеді, науқасқа белгілі бір қиындықтар мен бірқатар эмоциялар әкеледі. Әдебиеттерді талдаудан туберкулезбен ауыратын науқастың субдепрессивті жағдайы бар, эмоционалды және ерікті салаларда бұзылулар дамитыны белгілі. Алайда науқас адамның өзінің ауруына қатынасы, дәрігерлік тағайындауларды тәртіпті ұстануға деген ұмтылысы, емделуге қанағаттануы, өзінің ауруы туралы хабардар болу дәрежесі, аурудан кейін өмір сүру жағдайының өзгеруі, туыстарымен және айналасындағылармен қарым-қатынас ерекшеліктері мақсатты түрде зерттелмеген.
Психологиялық мәселелер:
Туберкулезбен ауыратын науқастардың психологиялық проблемаларының ішінде мазасыздық пен мазасыздық бірінші орынға шығады. Теріс эмоциялардан шыққан әйелдерде қорқыныш пен үмітсіздік басым болады, ал ер адамдарда ашуланшақтық пен тітіркену басым болады. Мазасыздық, мазасыздық, қорқыныш, үмітсіздік көбінесе адамның медициналық жағдайды дұрыс бағалауына кедергі келтіреді және туберкулезді диагностикалау мен емдеуде үлкен проблемаға айналады. Осы жағымсыз сезімдер түріндегі аурудың эмоционалды жағы физикалық ауырсынуды басуы мүмкін, бұл жағдайда науқастың денесі жан деп аталатыннан гөрі ауырады. Әдетте, мұндай сәттерде пациент онымен не болады, оның отбасы, қалпына келе ме, жұмысқа орала ма деп ойлайды. "Туберкулез" диагнозының болуы пациенттерде бөтен, бөтен сезім тудырады, олардың туыстары одан ұялып, тіпті қорқатын болады. Жақындарыңыздың денсаулығына алаңдаушылық, пациент оларды жұқтыруы мүмкін деп қорқу кінә сезімін арттырады. Көптеген науқастар өздері жабылады, туыстарымен және туыстарымен сөйлесуді тоқтатады. Мұндай сәттерде олармен психологиялық байланыс орнату өте қиын.
Ерте ме, кеш пе, адам өз ауруына тиісті түрде қарай бастайды. Алайда, пациенттер туберкулез туралы ақпарат алғаннан кейін бастан кешіретін стресстік жағдай олардың өмір сүру сапасына әсер етеді. Мұның бәрі жалпы туберкулезбен ауыратын науқастардың психологиялық қолдауға деген қажеттілігін қалыптастырды. Пациенттердің жартысына жуығы бұл оларға қажетті психологиялық қолдау көрсете алатын медбикелер деп санайды, өйткені олар ұзақ және тікелей қарым-қатынаста. Естеріңізге сала кетейік, ауруға шалдыққан адамдардың өздері ғана емес, сонымен бірге олардың отбасы мүшелері, достары мен туыстары да тиімді және кәсіби қолдауды қажет етеді, олар үшін сізге жақын адамның туберкулезбен ауырғанын түсіну-бұл таңқаларлық жағдай. Медициналық қызметкер туралы туыстарының теріс пікірі пациентке де беріледі, оның персоналға деген теріс көзқарасы мен сенімсіздігін тудырады және оның нейропсихикалық соматикалық жағдайына айтарлықтай әсер етеді.
Әлеуметтік мәселелер:
Айналасындағылардың қарым-қатынасының нашарлауы, байланыс шеңберінің шектелуі туберкулезбен ауыратын адамды "әлеуметтік алауыздық" жағдайына алып келеді, бұл көбінесе өкпе туберкулезінің ұзақ мерзімді фиброзды-кавернозды түрі бар науқастарға тән. Алғашқы диагноз қойылған процесі бар пациенттердің аз ғана бөлігінде ауру науқасқа қамқорлық пен көңіл бөле бастаған жақындарының қарым-қатынасының жақсаруына әкеледі. Туберкулездің созылмалы түрімен ауыратын науқастар оларға жақындары мен туыстарының қарым-қатынасының нашарлауын ғана көрсетеді. Науқас адам үшін "әлеуметтік шеттету" жағдайы, туыстары мен басқалардың иеліктен кетуі олардың жақындарын жұқтыру қорқынышымен күрделене түседі, яғни.науқастың өзі байланыстарды шектеуге, жақындарын инфекциядан қорғауға тырысады, сонымен бірге олардың эмоционалды қолдауын қажет етеді. Отбасылық кеңес беру арқылы осындай жағдайды жеңуге көмектесуге болады. Науқаста жеке гигиена ережелерін орындауға рефлексивті тәсілді әзірлеу керек, ал жақындары осы инфекцияның эпидемиологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ науқас адамның ұзақ емделу жағдайында препараттардың үйлесімімен әдепті назар мен жанашырлықты қажет ететінін түсіндіруі керек.
Алғаш рет диагноз қойылған және созылмалы туберкулезбен ауыратын науқастардың жартысына жуығы ауру олардың әлеуметтік мәртебесінің нашарлауына әкелді, туберкулезбен ауыратын науқастарда әлеуметтік фобия дамиды деп санайды. Оның дамуы ауруға бейімделуді қиындатады, бұрынғы өмірге оралуға деген ұмтылысты болдырмайды, қалпына келтіруге деген ұмтылысты, емделуге деген ынтаны төмендетеді. Сонымен қатар, пациенттердің жартысы өз ауруы үшін шектеу сезіміне ие, бұл туралы айту қиын, әсіресе бірінші рет анықталған процесі бар науқастар. Демек, туберкулезбен ауыратын науқастар "әлеуметтік фобияны"еңсеру үшін арнайы түзетуді қажет етеді.
Өкпеден тыс туберкулездің жіктелуі.
Туберкулезден тыс зақымданулардың практикалық маңызы бар:
1. Менингез, орталық жүйке жүйесінің туберкулезі.
2. Ішек туберкулезі, перитонеум, мезентериялық лимфа түйіндері және т. б.
3. Перифериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі.
4. Сүйектер мен буындардың туберкулезі.
5. Зәр шығару, жыныс мүшелерінің туберкулезі.
6. Тері және тері асты клетчаткасының туберкулезі.
7. Көз туберкулезі.
Басқа органдардың туберкулезі-бұл топқа сирек кездесетін туберкулез зақымданулары жатады. Мысалы, бауыр, көкбауыр, бүйрек үсті безі, жүрек бұлшық еті, перикард, полисерозит және т. б.
Менингез , орталық жүйке жүйесінің туберкулезі .
МБТ-ның жүйке жүйесіне, ми немесе жұлынның айналасындағы құрылымдарға гематогенді таралуы менингитті тудырады.
Туберкулезді менингит-(1-сурет) бұл менингездердің қабынуы. Туберкулезді менингитпен ауыратын науқастардың 80% - ында бұрын басқа жерде орналасқан туберкулездің іздері немесе қазіргі уақытта басқа жерде орналасқан белсенді туберкулез бар.(2-сурет)
Туберкулезді менингиттің патогенезі:
Ми қабығына МБТ енуінің гематогенді жолы негізгі деп танылады. Бұл жағдайда менингездердің зақымдануы екі кезеңде өтеді.
1. Бірінші кезеңде бастапқы туберкулезде дененің сенсибилизациясы дамиды, ГЕМАТОЭНЦЕФАЛИЯЛЫҚ тосқауыл арқылы МБТ-ны бұзып, жұмсақ менингездің тамырлы плексусын жұқтырады.
2. Екінші кезеңде MBT тамырлы плексустардан ликворға түседі, ми негізінің жұмсақ менингездерінің нақты қабынуын тудырады - бациллярлық менингит.
Бастапқы туберкулез фокусынан МБТ таралуы кезінде немесе милиарлы туберкулездің көрінісі ретінде ми тіндері мен менингиальды мембраналарда микроскопиялық туберкулез пайда болады. Кейде олар бас сүйегінің немесе омыртқаның сүйектерінде пайда болуы мүмкін.
Туберкулез себеп болуы мүмкін:
1) менингеальді қабықтардың қабынуы;
2) мидың түбінде сұр желе тәрізді масса қалыптастыру;
3) миға апаратын артериялардың қабынуы және тарылуы, бұл өз кезегінде жергілікті мидың бұзылуына әкелуі мүмкін.
Бұл үш процесс туберкулезді менингиттің клиникалық көрінісін құрайды.
Патологиялық процеске ми мен жұлынның мембраналары ғана емес, сонымен қатар тамырлар да қатысады. Тамыр қабырғасының барлық қабаттары зардап шегеді, бірақ көбінесе интима. Бұл өзгерістерді патологтар гиперергиялық қабынудың көрінісі ретінде қарастырады. Сонымен, туберкулез менингитімен, ең алдымен, мидың мембраналары мен тамырлары әсер етеді. Ми паренхимасы процесінде айтарлықтай аз дәрежеде қатысады. Кортексте, субкортексте, магистральда, жұлында белгілі бір қабыну ошақтары негізінен зардап шеккен тамырлардың жанында кездеседі.
Менингитпен негізінен балалар, әсіресе ерте жастағы балалар, ересектер жиі ауырады.
Туберкулезді менингит клиникасы:
Локализация бойынша туберкулезді менингиттің негізгі түрлері бөлінеді: базилярлық менингит; менингоэнцефалит; жұлын менингиті.
Туберкулезді менингиттің дамуының 3 кезеңі бар: 1) продромальды; 2) тітіркену; 3) терминалды (парездер мен параличтер).
1. Продромальды кезең біртіндеп (1-8 апта ішінде) дамуымен сипатталады. Алдымен бас ауруы, бас айналу, жүрек айну, кейде құсу, безгегі пайда болады. Зәр мен нәжістің сақталуы байқалады, температура субфебрильді, аз - жоғары. Алайда аурудың қалыпты температурада дамуы белгілі.
2. Тітіркену кезеңі: продромадан кейін 8-14 күн өткен соң симптомдардың күрт күшеюі, дене температурасы 38-39 °С, бастың маңдай және желке аймағында ауырсыну болады. Ұйқышылдық, летаргия, сананың депрессиясы артады. Ісінусіз іш қату-бұл скапулярлы іш. Жарықтан қорқу, гиперестезия, тері, шу көтере алмаушылық. Вегетативті-тамырлы бұзылулар: тұрақты қызыл дермографизм, бет пен кеуде терісіндегі қызыл дақтар өздігінен пайда болады және тез жоғалады.
Тітіркену кезеңінің бірінші аптасының соңында (5-7-ші күні) айқын емес менингиальды синдром пайда болады (оксипитальды бұлшықет қаттылығы, Керниг пен Брудзинский симптомы).
Симптомдардың тән көріністері қабыну туберкулез процесінің локализациясына байланысты тітіркенудің екінші кезеңінде пайда болады.
Менингиальды мембраналардың қабынуымен бас ауруы, жүрек айну және оксипитальды бұлшықеттердің қаттылығы байқалады.
Мидың түбінде серозды экссудаттың жиналуымен краниальды нервтердің тітіркенуі келесі белгілермен пайда болуы мүмкін: көру қабілетінің нашарлауы, қабақтың сал ауруы, страбизм, біркелкі емес кеңейтілген оқушылар, саңырау. Пациенттердің 40% - ында папиллярлы ісіну бар.
Ми артерияларын патологиялық процеске тарту сөйлеудің жоғалуына немесе аяқ-қолдардың әлсіздігіне әкелуі мүмкін. Бұл жағдайда мидың кез-келген аймағына зақым келуі мүмкін.
Кезінде гидроцефалии әртүрлі айқындылық дәрежесін жүреді оқшаулау эксудат кейбір цереброспинальных қосылыстарды ми. Гидроцефалия-сананың жоғалуының негізгі себебі. Патологиялық көріністер тұрақты болуы мүмкін және ес-түссіз науқастар үшін нашар болжамды көрсетеді.
Жұлынның экссудатпен қоршауында моторлы нейрондардың әлсіздігі немесе төменгі аяқтардың сал ауруы пайда болуы мүмкін.
3. Терминалды кезең (парез және паралич кезеңі, аурудың 15-24-ші күні). Клиникалық көріністе энцефалит белгілері басым: сананың болмауы, тахикардия, Чейнастокс тынысы, дене температурасы 40 °с, парез, орталық табиғаттың сал ауруы.
2-ші және 3-ші кезеңдерде жұлын тәрізді, өте күшті тамырлы ауырсыну, летаргиялық паралич, қысым жаралары байқалады.
Диагнозын белгілеу:
- уақтылы-тітіркену кезеңінің басынан бастап 10 күн ішінде;
- кейінірек - 15 күннен кейін.
Келесі диагностикалық ерекшеліктердің бір мезгілде болуы туберкулезді менингиттің жоғары ықтималдығын көрсетеді:
1. Продрома.
2. Интоксикация синдромы.
3. Жамбас мүшелерінің функционалдық бұзылыстары (іш қату, зәр шығару).
4. Қайық тәрізді іш.
5. Бас сүйек-ми симптомдары.
6. Жұлын сұйықтығының ерекше сипаты.
7. Тиісті клиникалық динамика.
Туберкулез инфекциясы дененің кез-келген жерінде болуы мүмкін болғандықтан, тексеру кезінде оның болуына назар аудару керек:
1) лимфа түйіндерінің туберкулезі;
2) өкпенің милиарлық туберкулезінің рентгенологиялық белгілері;
3) бауырдың немесе көкбауырдың ұлғаюы;
4) көздің түбін тексеру кезінде анықталатын хориоидты туберкулез.
Туберкулин сынағы теріс болуы мүмкін, әсіресе аурудың алыс кезеңдерінде (теріс анергия).
Жұлын сұйықтығын талдау кезінде туберкулезді менингиттің диагностикалық белгілері (СМЖ):
1. Жұлын каналындағы қысым әдетте жоғарылайды (сұйықтық жиі тамшылармен немесе ағынмен ағып кетеді).
2. СМЖ сыртқы түрі: алдымен мөлдір, кейінірек (24 сағаттан кейін) фибрин торы пайда болуы мүмкін. Болған жағдайда блокада жұлын бар сары түсті.
3. Жасуша құрамы: 200-800 мм3 (норма 3-5).
4. Ақуыз мөлшері артады (0,8-1,5-2,0 гл), нормасы 0,15 - 0,45 г л.
5. Қант: оның құрамы 90% - ға төмендеді, бірақ аурудың ерте сатысында немесе СПИД-те қалыпты болуы мүмкін. Бұл көрсеткіш вирустық менингитпен дифференциалды диагноз қою үшін маңызды, онда жұлын сұйықтығындағы қант мөлшері қалыпты.
6. СМЖ бактериологиялық зерттеуі: егер жұлын сұйықтығының көлемі жеткілікті болса (10-12 мл), МБТ тек 10% - да анықталады. Центрифугалау көмегімен Флотация 30 минут ішінде жоғары жылдамдықта 90% жағдайда МБТ анықтай алады.
Ересектердегі менингез, орталық жүйке жүйесінің туберкулезі өлімнің басты себебі болып қала береді.
Емі. Егер туберкулезді менингиттің болуына күдік болса, науқасты шұғыл түрде рентгенологиялық зерттеу, жұлын пункциясы, зертханалық тексеру жүргізілуі, туберкулезге қарсы терапияның ерекше әдістері қолданылуы мүмкін мамандандырылған емдеу мекемесіне жатқызу қажет.
Дифференциалды диагноз. Бактериалды менингитпен, вирустық менингитпен және АИТВ-криптококкозды менингитпен дифференциалды диагноз қою қажет. Алғашқы екеуі өткір басталуымен ерекшеленеді. Криптококкозды менингит салыстырмалы түрде баяу дамиды. Отбасында туберкулездің болуы немесе қандай да бір органның туберкулездік зақымдануының анықталуы менингиттің туберкулездік шығу тегін неғұрлым ықтимал етеді. Алайда, сенімді белгісімен алу болып табылады ми-жұлындық сұйықтық (ЦСЖ) көмегімен омыртқа пункция.
Болжам. Емдеу болмаған жағдайда нәтиже өлімге әкеледі. Диагноз неғұрлым ертерек жасалса және емдеу басталса, емдеу басталған кезде науқастың санасы неғұрлым айқын болса, болжам соғұрлым жақсы болады.
1. Ішек , перитонеум, мезентериялық лимфа түйіндері және тағы басқа туберкулезі :
Локализацияға сәйкес ішек туберкулезі, перитонеум және мезентериялық лимфа түйіндері бөлінеді. Бұл бөлу шартты болып табылады, өйткені іш қуысының туберкулезінде лимфа түйіндерінің барлық топтары бір уақытта әсер етеді. Бұл жағдайда аурудың белгілері процестің басым локализациясымен байланысты болуы мүмкін.
Ішек туберкулезінің 3 түрі бар:
1) Бастапқы;
2) қайталама;
3) гиперпластикалық мықын-құйымшақ туберкулезі. Бастапқы және қайталама формалардың клиникалық көрінісі аз ерекшеленеді.
Бастапқы ішек туберкулезі:
Туберкулез инфекциясы ішекке үш жолмен енуі мүмкін:
1) балаға алдын ала қайнатпай берілген туберкулез сиырларының сүті арқылы;
2) жеке гигиенаны сақтамайтын бацилляр науқастарға тиесілі Тамақ өнімдері немесе сұйықтықтар, ТМБ жұқтырған ыдыс-аяқ және т. б. арқылы;
3) өкпеде, лимфа түйіндерінде бастапқы фокустан МБТ гематогенді диссеминациясы мүмкін.
Туберкулездің алғашқы фокусы ішектің лимфа түйінінде немесе мезентерияда болуы мүмкін. Ауру дамыған сайын түйіндер үлкейіп, жұмсақ болады және олардың мазмұны іш қуысына енуі мүмкін. Нәтижесінде бос сұйықтық (асцит) жиналып, ентігу пайда болады. Басқа жағдайларда түйіндер жойылмайды, бірақ біріктіріліп, ішек ілмектерінің жабысуына әкеледі. Бұл ауырсынуды тудыруы мүмкін және ішек өтімсіздігін тудыруы мүмкін. Ішек өтімсіздігі толық болуы мүмкін. Нәтижесінде слипания ілмектер қалыптасады көлемді білім беру, олар: прощупать арқылы құрсақ қабырғасына.
Туберкулез жамбас мүшелерінің лимфа түйіндеріне әсер етуі мүмкін, ал әйелдерде фаллопиялық түтіктер мен аналық бездер туберкулез процесіне қатысады. Осы процестің нәтижесінде бедеулік пайда болуы мүмкін.
Ішектің қайталама туберкулезі:
Абдоминальды туберкулездің қайталама формалары өкпе зақымданған кезде науқастардың сілекей мен қақырықты жұтуы арқылы ішекке енетін жағдайларда пайда болады. MBT ішек қабырғасын, негізінен илиумды жұқтырады және жаралар мен фистулаларды тудырады. Инфекция іш қуысына таралуы мүмкін және асцитті тудыруы мүмкін.
Перитоний туберкулезі:
Бұл ауру гематогенді диссеминацияда, лимфадениттің жергілікті формаларының, іш қуысы мен жамбастың басқа мүшелерінің туберкулезінің асқынуы ретінде жиі кездеседі. Бастапқы кезеңде перитонеумде түйнек бөртпелері пайда болады.
Бастапқы кезеңде клиникалық белгілер байқалмайды, интоксикация болмайды. Болашақта экссудат пайда болған кезде мас болу белгілері, диспепсия, дене салмағы төмендейді.
Жабысқақ (жабысқақ) формада әдетте интоксикация, диспепсия құбылыстары болады, ішінара ішек өтімсіздігі дамиды.
Түйіндік-ісік формасы айқын интоксикациямен, іш қуысында ішектің дәнекерленген ілмектерінен, безден, жартылай ішек өтімсіздігі белгілері бар тұндырылған экссудаттан конгломераттардың пайда болуымен жүреді.
Мезентериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі:
Мезентериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі айқын перифокальды құбылыстарсыз және интоксикация белгілерінсіз мезентериялық лимфа түйіндеріндегі қабыну инфильтрациясымен сипатталады; казеозды-некротикалық фазада - лимфа түйіндерінің ұлғаюы, перифокальды реакция, перитонеум процесіне қатысу.
Ішек туберкулезінің жалпы клиникалық белгілері, мезентериялық лимфа түйіндерінің перитонийі және т. б.:
1. Интоксикация: тәбеттің жоғалуы, дене салмағы, безгегі, түнгі терлеу; диарея; етеккірдің болмауы.
2. Іштің ауыруы (көбінесе белгісіз).
3. Іш қуысында түзілімдердің болуы (пальпация кезінде жиі жұмсақ консистенциясы бар).
4. Іш қуысында Асцит. Кейде сұйықтық көп болғандықтан, іш қуысында патологиялық түзілімдерді сезіну мүмкін емес.
5. Жедел ауырсыну мен іштің созылуымен бірге ішек өтімсіздігі.
6. Егер іш қуысының туберкулезі өкпе туберкулезінің қайталама түрінде жұқтырған қақырықты немесе сілекейді жұтудан туындаса, жөтел және қақырық.
Гиперпластикалық илеоцекальды туберкулезде ауырсыну туралы шағымдар бар, ал іштің оң жақ төменгі бөлігінде түзілуді сезінуге болады. Мұндай белгілер ішек қатерлі ісігі үшін қабылдануы мүмкін.
Диагноз. Төмендегі белгілер іштің туберкулезіне күдіктенуге мүмкіндік береді: салмақ жоғалту, безгегі, іштің ауыруы. Іш қуысында түсініксіз түзілімдердің немесе сұйықтықтың болуы одан да күдікті.
Қосымша көмек алуға болады:
1) ішекті рентгенологиялық тексеру;
2) операция, лимфа түйіндерінің немесе перитонийдің лапароскопиясы кезіндегі биопсия;
3) құрсақ қуысынан алынған аспирациялық материалды егу.
Әдетте іштің туберкулезі диагнозы клиникалық белгілердің көмегімен жасалады.
Анус аймағында пайда болған анальды фистула немесе ішек туберкулезінің асқынуы немесе оның жалғыз объективті белгісі болуы мүмкін. Туберкулездің таралуы жоғары елдерде анальды фистула жиі кездеседі. Анальды фистула ойық жаралы колитпен, Крон ауруымен де болуы мүмкін.
Емі. Химиотерапия өте тиімді, тіпті ішектің үлкен зақымдануы емделеді. Емдеуден кейін ішек ілмектері немесе тыртықтар арасында адгезиялар қалуы мүмкін. Бұл түзілімдер кейде хирургиялық араласуды қажет ететін механикалық ішек өтімсіздігінің себебі болуы мүмкін. Егер іш қуысында көп мөлшерде сұйықтық болса, оны алып тастау керек.
3. Сүйектер мен буындардың туберкулезі:
Патогенез. МБТ бастапқы ошағынан гематогенді жолмен қаңқаның кез келген бөлігіне енгізілуі мүмкін. Тәуекел ықтималдығы неғұрлым жоғары болса, баланың жасы соғұрлым аз болады. Көптеген жағдайларда сүйектердің туберкулезі алғашқы инфекциядан кейінгі алғашқы 3 жыл ішінде пайда болады, бірақ кейінірек болуы мүмкін. Дегенмен алады қатысу үшін кез келген сүйегі немесе буыны бар учаскелер қаңқа, жиі поражаемые ауруымен.
Туберкулездің ең көп таралған жері-омыртқа, ал жамбас, тізе буыны және төменгі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тараз-Болашақ жоғары медициналық колледжі ЖШС
0302000 Мейіргер ісі мамандығы
0302054 Қолданбалы мейіргер ісі бакалавры біліктілігі
Студент: Байсымакова Жулдыз Бекмуратовна тобы МБС 22-19б
Тақырыбы: Өкпеден тыс туберкулезді алдын-алудағы мейіргердің ролі
Ғылыми Жетешісі: Мұрат Жаннат Мұратқызы ________
Студент: Байсымакова Жулдыз Бекмуратовна __________________
___________20__г
Тараз қ. 2020 жыл.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулез туралы жалпы ақпарат ... . 8
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиялық аспектілері ... .. 10
Өкпеден тыс туберкулездің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... 17
Өкпеден тыс туберкулезімен ауыратын науқастардың
психологиялық жай-күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қазақстанда туберкулезбен сырқаттану:аймақтық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 41
Жамбыл облысындағы өкпеден тыс науқастарының
сырқаттану көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
1.5 Қазақстандағы балалар арасындағы туберкулездің жай-күйі...
II ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқастардың күтімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
Мейіргердің өкпеден тыс туберкулезді алдын-алу
кезіндегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқас жағдайы 56
Зерттеу нәтижелері, ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған дереккөздер мен әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... . 65
ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ ҚОЛДАНЫЛАДЫ:
АҚ - Артериялық қысым
АИТВ - адамның иммундық тапшылық вирусы
БК (+) - бактерия бөлу бар
БК (-) - бактерия бөлу жоқ
ЖЖЖ - Жүрек жиырлуының жиілігі
КТ - компбютерлік томография
МРТ - Магнитті-резонансты томография
ТБ - Туберкулез
ТМБ - Туберкулез микобактерилері
БЦЖ - вакцина Кальметта - Герена
ДТ - дәріге төзімділік
ДКК - Дәрігерлік - консультациялық комиссия
ОДКК - Орталық дәрігерлік- консультациялық комиссия
КДТ - көптеген ауқымды төзімділік
ДАТ - дәрілерге ауқымды төзімділік
ТБ АИВ - қосалқы диагноз , АИВ бар адамдағы туберкулез
АӨА - АИВ - мен өмір сүретін адамдар
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық ұйымы
АІЖ - Аурухана ішілік жұқпалар
Метод - Қоздырғышты анықтаудың жеделдетілген әдіс (культураллы)
BACTEC нәтижесі 7-14 күн ішінде.
MGIT 960
GeneXpert - Микобактерияның қоздырғышын және дәрілік сезгіштігін
анықтаудың молекулярлы - генетикалық әдісі (нәтижесі - 2 күн
ішінде)
Hain - test - Микобактерияның қоздырғышын және дәрілік сезгіштігін
анықтаудың молекулярлы - генетикалық әдісі (нәтижесі - 2 күн
ішінде)
Диаскинтест - инновациялық тері асты диагностикалық тесті,жоғары сезгіштігі
Және арнайлылығы бар
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және министірінің 2020 жылғы 30 қарашаның №214 бұйрығы Туберкулез бойынша профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу нұсқаулығы бекітілді.
КІРІСПЕ.
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
Диагностикалық қызметтер қызметінің деңгейіне байланысты туберкулездің барлық түрлері арасында өкпеден тыс туберкулездің үлес салмағы ТМД -- да 4-16% (Беларусьте-8-10%) құрайды. Еуропа мен Американың жоғары дамыған елдеріндегі көрсеткіш туберкулездің барлық анықталған жағдайларының 14 -- тен (Австрия, Швейцария, Германия) 13 -- ке дейін (АҚШ) және тіпті 12-ге дейін (Канада).
Бұл айырмашылықтардың бір бөлігі осы елдерде өкпе паренхимасынан тыс локализацияланған процестер туберкулездің өкпеден тыс формалары болып саналатындығымен түсіндіріледі, оның ішінде плеврит, сүт безі ішілік лимфаденит және т.б. Өкпеден тыс туберкулездің эпидемиологиялық көрсеткіштерінің салыстырмалы әл-ауқаты аурудың шынайы көрінісін көрсетпейді: әдеби мәліметтерге сәйкес, әлемдегі өкпеден тыс туберкулезімен емделмеген науқастардың саны 36% жетеді.
Өкпе туберкулезімен ауырудың едәуір өсуі 5-10 жылдан кейін 2-3 есе, ал кейбір жағдайларда 25-30 жылдан кейін өкпе туберкулезімен жағдай жақсарған кезде өкпеден тыс туберкулез ауруының өсуін анықтайды.
Адам ағзасында туберкулезден зардап шекпейтін органдар мен тіндер жоқ деп сенімді түрде айтуға болады. Айырмашылық тек ағзаның зақымдану жиілігі мен анықталуында.
Өкпеден тыс туберкулезбен ауыратын науқастардың жас құрамы әйелдердің басым болуымен (1-сурет) (59-63%) қызықты, ал тыныс алу органдарының туберкулезімен ауыратын науқастар арасында ер адамдар басым (70% дейін). Бұл үрдіс 5-39 жастағы науқастарда (75% -- әйелдер) урогенитальды жүйенің туберкулезінде айқын көрінеді. Өкпеден тыс туберкулез науқастарының арасындағы балалар 7-10% құрайды.
Сүйек-буын туберкулезінің үлес салмағы көбінесе 0-4 жастағы балаларда анағұрлым жоғары, бұл ішінара осы жастағы БЦЖ -- оститтердің жоғары жиілігіне байланысты. Ересек науқастар арасында сүйек-буын туберкулезінің жиілігі 50 жастан асқан адамдарда жоғары. Көру органының туберкулезі, керісінше, 20-40 жас аралығында жиі диагноз қойылады (жағдайлардың шамамен 50%), ал үлкен жастағы топтарда -- әлдеқайда аз (10%). Перифериялық ЛУ туберкулезі 4-60 жас аралығында бірдей жиі кездеседі. Пациенттердің едәуір бөлігін пациенттердің 25-45 жас арасындағы қолайлы тұрмыстық жағдайы жасалған адамдар құрайды.
Микобактерия туберкулезінің (МБТ) ең қауіпті инфекциясы ерте балалық шақта, жалпыланған формалар дами алатын кезде; 7-14 жаста балалар инфекцияға төзімді, ал инфекция ауруға аз әкеледі. 14-16 жаста ағзаның қарсыласуының төмендеуі байқалады, оған қарсы бұрын жұқтырған балаларда бастапқы инфекцияның реактивациясы жүреді, аурудың өзі қиынырақ болады.
Өкпеден тыс локализация ошақтарындағы MБT өсімдіктері жоғары ацидоз және анаэробия жағдайында жүреді, сондықтан өкпеден тыс ошақтардан оқшауланған туберкулез қоздырғышының кейбір биологиялық ерекшеліктері бар: өкпе процесінің қоздырғышымен салыстырғанда MБT өміршеңдігі мен ферментативті белсенділігі айтарлықтай төмендейді. Өкпеден тыс туюеркулез ошақтарынан МБТ дәрілік тұрақтылығы сирек байқалады, алайда соңғы жылдары МБТ-ның туберкулезге қарсы 2, 3 және одан да көп препараттарға дәрілік тұрақтылық жиілігінің ұлғаюының қолайсыз үрдісі байқалады. Өкпеден тыс туберкулез кезінде, өкпе сияқты, МБТ көбінесе стрептомицинге, изониазидке, рифампицинге төзімді, өкпеден тыс ошақтардан МБТ мультирезистенттілігі соңғы жылдары 27% - ға дейін құрайды.
Бүгінгі күні әлем бойынша туберкулез мәселесі өзекті мәселелердің қатарында тұр. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының берген бағасы бойынша 2млрд. халық, жер шары халықтарының 13 бөлігіне тең, туберкулездің микобактерияларын жұқтырған. Дертті жұқтырған 10 адамның 1-і өмір бойында туберкулездің белсенді түрімен ауыратын науқасқа айналады. Дерттен айығып шығуға мүмкіндік болғанымен, күн сайын жер бетінде бұл аурудан 5000 адам көз жұмады!
Қазіргі кезде көптеген жаңашыл әдістердің, арнайы диагностикалық тәсілдерінің эпидемияға қарсы шаралардың қолданылуына қарамастан, көптеген проблемалар кездеседі, этиотропты терапияны қолданғанда, микроорганизмдердің дәрі дәрмектерге төзімділігі ұлғаяды. Адамның жалпы патологиясындағы жұқпалы аурулардың маңызын ескере отырып, жұқпалы патологияны оқыту келешектегі мамандарды практика және теория түрінде сапалы дайындау маңызы зор. Және жаңа емдеу тәсілдерін қарастыру қажет.
Ғылыми медицина жетістіктеріне қарамастан, жұқпалы аурулармен ауру деңгейі әлі де жоғары болып қалады. Жақсы білетін аурулардың көптеген клиникалық көріністері өзгерді, олардың ағымы ауырлап, кей кездерде летальды жағдайлардың себептері болды немесе созылмалы процеске соқтырды, бұл қоғамға әлеуметтік-экономикалық жетіспеушілігін әкеледі. Техникалық ғылыми зерттеу жетістіктерін қолдана отырып, қазіргі кезде жаңа инфекциялық патологияны, белгісіз ауруларды зерттеу жалғасып жатыр.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және министірінің 2020 жылғы 30 қарашаның №214 бұйрығы Туберкулез бойынша профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу нұсқаулығы бекітілді.
Өкпеден тыс туберкулез әрқашан адамзаттың өзекті мәселелерінің бірі болды. Өкпеден тыс туберкулез проблемасының өзектілігі мынада: бұл ауру тек медициналық проблема емес, сонымен қатар әлеуметтік проблема болып табылады, өйткені өкпеден тыс туберкулездің даму қаупі жасына байланысты, медициналық-биологиялық, эпидемиологиялық, әлеуметтік-кәсіби және әлеуметтік-гигиеналық факторлар болып табылады.
Химиотерапияны жүргізу кезінде препаратқа да, сондай-ақ науқастың жағдайына да байланысты түрлі қосымша әсерлер туындайды. Қосымша әсерлердің тұрақты және жеңіл жойылатын болуы мүмкін. Мұндай кездегі мейірбикенің міндеті - науқастың терісінде бөртпенің пайда болуына, оның қышуға, жүрек айнуына, бас айналуына және с.с. шағымдары туралы дәрігерге жедел хабарлау болып табылады.Қосымша құбылыстар пайда болғанда препараттың мөлшерін азайту немесе қабылдауды мүлдем доғару, бір препаратты басқасымен ауыстыру, емді дәрумендермен және басқа бұйымдармен (пантотендік қышқыл, гормондар және с.с.) бірге қабылдау қажет.Дезинфекциялық шараларда қақырық пен түкіргішті зарарсыздандыруға ерекше мән беріледі. Туберкулездегі зарарсыздандырудың жақсы тәсілі физикалық болып табылады. Қайнату мүмкін болмағанда химиялық дезбұйымдар қолданылады.Науқастың денесі мен қолының тазалығына, тырнақтарының алынуына, үстіңгі киімі мен төсек орнын дер кезінде ауыстыруға жете көңіл бөлінеді.
Мейіргердің қажетті білімі мен дағдылары:
Мейіргердің жұмысы үлкен жауапкершілік, сондықтан біліктілік пен кәсібилік деңгейі сәйкес келуі керек. Туберкулезбен ауыратын науқасқа көмек көрсету процесі дұрыс және ешқандай зиян тигізбеуі үшін мейіргер қажетті білімге ие болуы керек және оларды іс жүзінде шебер жүзеге асыруы керек.
Қажетті білім мыналарды қамтиды:
аурудың себептері, қоздырғыш факторлар;
инфекциялық патологияның алдын алу үшін профилактикалық іс-шаралар;
патологияның белгілері;
аурудың кезеңдері, формалары;
асқынулардың түрлері;
медбикенің тікелей міндеттері.
Мейіргер қабілетті болуы керек:
жұмысты жоспарлау;
алғашқы медициналық көмекті дұрыс көрсету;
пациентті емдік рәсімдерге дайындау;
манипуляциялар жүргізу;
вакцинациялауды жүзеге асыру;
дәрігердің нұсқауы бойынша терапиялық процедураларды орындау.
Медициналық персонал кез келген пациентке құрметпен қарауға, оны ауыр сәттерде қолдауға міндетті.
Күтім ерекшеліктері:
Негізгі ережелерден басқа, туберкулезге күтім жасаудың кейбір ерекшеліктері бар. Науқастың күтімі аурудың сатысына байланысты әр түрлі болады. Жеңіл формада науқасқа мейірбикенің тұрақты қолдауы қажет емес.
Егер оларда патология анықталса, балаларға күтім жасау ерекше тәсілді қажет етеді, өйткені балалар медициналық процедуралардан қорқады, дәрі қабылдаудан бас тартады. Балалардағы туберкулез кезінде қызметкерлер баламен байланыс орнатып, осы қиын кезеңді жеңуге көмектесуі керек.
Аурудың келесі түрлерінің дамуына жол бермеу маңызды:
Егер сіз науқасқа дұрыс күтім жасасаңыз және белгілерді уақытында анықтасаңыз, бұл формалардың дамуын болдырмауға болады.
Үйде емдеу кезінде мейіргер бақылайды:
пациенттің дәрігердің барлық ұсынымдарын орындауы;
науқастарға салауатты өмір салтын ұстану
уақытылы тексеруден өту;
гигиена, дезинфекция ережелерін сақтау.
Мейіргер ісі қызметкерлердің дұрыс жұмысына, жауапкершілікке және адамгершілікке негізделуі керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Өкпеден тыс туберкулез ауруының қарқынды түрде даму себебін анықтау, алдын-алу және мейіргерлік күтімді басты назарға алу.
Зерттеу міндеттері:
Өкпеден тыс туберкулезі туралы теориялық материалды оқып үйрену;
Статистикалық мәліметтер мен анкеталық деректерді талдау;
Өкпеден тыс туберкулезімен ауыратын науқастарға қажетті емшара жасау.
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиясы және алдын-алу факторлары;
Өкпеден тыс туберкулез диагнозының клиникалық көрінісі және ерекшеліктері;
Өкпеден тыс туберкулез кезінде пациентке алғашқы медициналық көмек көрсету қағидаттары;
Өкпеден тыс туберкулезді емдеу және алдын алу принциптері;
Мейіргер процесін, оның кезеңдерін зерттеңіз;
Өкпеден тыс туберкулезге қарсы мекеме медбикесінің жұмысындағы этикалық-деонтологиялық аспектілер;
Салауатты өмір салтын насихаттаудағы медбикенің рөлі.
Зерттеу материалдары мен әдістері:
Статистикалық: статистикалық мәліметтерді өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: өкпеден тыс туберкулезді алдын алу бойынша медбикелерге ұсынымдар әзірленеді; күтімі мен медбикенің инфекция жұқтырып алмау қауіпсіздігі назарға ала отырып, аурухана ішілік инфекцияның дамуына жол бермеу.
Практикалық маңыздылығы: Жұмыс материалын терең зерттеу мейірбикеге пациенттермен, ал пациенттерге өмір сапасын жақсартуға көмектеседі, мейіргерлік көмектің сапасын арттыру.
I ТАРАУ. Өкпеден тыс туберкулез туралы жалпы ақпарат.
Туберкулездің өкпеден тыс түрлері - шартты атау. Бұл өкпенің емес, басқа мүшелердің - лимфа аппаратының, бүйректің, сүйектер мен буындардың, терінің, жыныс мүшелерінің, көздің және т.б. зақымдануының пайда болуы бастапқы инфекция кезінде немесе қайталама туберкулез кезінде болуы мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің - аралас аурулардың тұтас тобы тері мен сүйектен түрлі органдарының жүйесін қозғайтын және жүйке жүйесі және лимфа түйіндері аяқталатын, ол арқылы мерзімді. олар қазірдің өзінде асқынулардың дамуының сатысында, тым кеш диагноз себебі осы аурулар, ең алдымен, қауіпті болып табылады.
Өкпеден тыс туберкулез қоздырғыштың гематогенді таралуы (қан ағымымен) арқылы дамиды. Инфекцияның көрші органдар арасында берілуі мүмкін. Бұл сипаттағы зақымданулар бастапқы инфекция кезінде де, қайталама туберкулез кезінде де пайда болуы мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің себептері өте көп-қоздырғыштың вируленттілігі, ерте немесе егде жаста, пациенттің иммундық жүйесінің жағдайы, басқа аурулардың болуы. Бұл факторлар қайта таралу және жаңа зақымдану ошақтарының пайда болу қаупін арттырады.
Тәуекел топтары:
Бірінші кезекте тәуекел тобына өкпе туберкулезімен ауыратын науқастар, сондай-ақ бұрын ауырған және фтизиатрда есепте тұрған пациенттер кіреді. Бұл топқа науқастармен байланыста болған адамдар, сондай-ақ туберкулин сынамаларының виражы байқалған балалар мен жасөспірімдер кіреді.
Туберкулездің өкпеден тыс түрлерінің бірінің даму қаупі қандай да бір аурудың болуына байланысты:
буындар мен омыртқа жұмысы бұзылған науқастар сүйек туберкулезі бойынша қауіп тобына жатады;
бүйрек аурулары, цистит, пиелонефрит, бүйректегі тастар бар науқастар - несеп-жыныс жүйесінің туберкулезі бойынша;
Қосалқылардың, аналық бездердің жиі және ұзақ қабынуы, етеккір циклінің бұзылуы, бедеулік-әйел жыныс мүшелерінің туберкулезі бойынша топқа;
инфекциялық немесе паразиттік типті тері жабындарының аурулары бар - тері туберкулезі бойынша топқа;
АІЖ органдарының созылмалы қабынуы, асқазан және 12-елі ішектің ойық жарасы, ісік түзілімдері бар - ас қорыту органдарының туберкулезі бойынша тобына.
АИТВ анықталған науқастар жеке тәуекел тобы болып табылады. Оларда өкпеден тыс туберкулездің дамуы ағзаның инфекцияларға қарсы тұра алмауымен байланысты.
Формалары және олардың белгілері:
Аурудың әр түрі әртүрлі жолдармен көрінеді және белгілі бір диагностикалық әдістер мен емдеуді қажет етеді. Бірақ дененің интоксикациясымен байланысты жалпы белгілер бар:
дене температурасының жоғарылауы;
жалпы әлсіздік;
шаршау.
Қоздырғыштар ауру ретінде туберкулездің микобактерияларын: M. bovis, M. tuberculosis, M. africanum және кейбір басқа да. Кең тараған ұсақ бактериялары M. tuberculosis. Өкпеден тыс туберкулез бойынша қауіп тобына: алкогольді асыра пайдаланатын адамдар; темекі шегетіндер; диабетпен ауыратындар; онкологиялық науқастар; ЖҚТБ-мен ауыратын адамдар; гигиена ережелерін сақтамайтындар; нашар тамақтанатындар; тұрақты күйзелістерден зардап шегетіндер жатады. Осы категориялардың барлығында өкпеден тыс туберкулезбен ауырудың үлкен мүмкіндігі бар. Балалардағы туберкулездің өкпеден тыс түрлері ересектермен бірдей, бірақ, Бақытымызға орай, статистикаға сәйкес, осы қорқынышты аурумен ауыратын балалардың пайызы жылдан жылға азаяды. Өкпе және өкпеден тыс туберкулез бір-бірімен тығыз байланысты және біріншісінің болуы екіншісінің пайда болуына қауіп төндіруі мүмкін, сондықтан кішкене күдік туындаған кезде дәрігермен кеңесу керек. Берілу жолдары өзіңізді және жақындарыңызды қорғау үшін аурудың қалай берілетінін білуіңіз керек. Егер географиялық орналасуы бойынша саралауды қарастыратын болсақ, онда туберкулезбен ауыратын науқастардың 78% - ы Румынияда, Балтық жағалауы елдерінде, ТМД және Ресейде екенін көреміз. Туберкулез өте жұқпалы. Ауру сонымен қатар жұқтырған жануарлар шығарған сүт өнімдері арқылы берілуі мүмкін.
Өкпеден тыс туберкулездің этиологиялық аспектілері.
Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің клиникалық сыныптамасының 1-бөлімі әртүрлі органдар мен жүйелер туберкулезінің жалпы сыныптамалық белгілерін жүйелейді:
Этиологиясы.
Туберкулез инфекциясының таралуы және оның клиникалық көріністері әртүрлі. Сондықтан туберкулездің эпидемиологиясын түсіну өте маңызды, өйткені ол алдын-алу, диагноз қою, емдеу, денсаулық сақтау органдарына арналған осы аурумен күресу бағдарламаларын жасауға негіз болып табылады.
Эпидемиология:
Инфекцияның негізгі көзі-туберкулездің ашық немесе жұқпалы түрімен ауыратын, сыртқы ортаға МБТ бөлетін науқас. Бұл, әдетте, өкпеде қабыну өзгерістері мен ыдырау қуыстары бар науқастар. Мұндай науқастарда MBT екі әдіспен анықталуы мүмкін-қақырықты микроскопиямен және оны қоректік ортаға себу арқылы. Дәл осы санаттағы науқастар қазіргі уақытта қоғамдағы туберкулез инфекциясының негізгі резервуарын құрайды. ДДСҰ мәліметтері бойынша, осындай бір науқас күніне 7 миллиард МБТ-қа дейін бөле алады.
Инфекцияның екінші маңызды көзі-туберкулезбен ауыратын ірі қара мал. Бұл жағдайда ауру жануарлармен байланыста болатын мал өсірушілер мен басқа жұмысшылар үшін үлкен қауіп туындайды. Басқа жануарлар − шошқалар, қойлар, мысықтар мен иттердің эпидемиялық маңызы аз.
Туберкулез инфекциясының таралу жолдары: аэрогенді, алиментарлы, жанаспалы және құрсақішілік. Туберкулездің аэрогенді берілу жолы ерекше эпидемиялық маңызға ие.
Бір жыл ішінде туберкулезбен ауыратын адам онымен тығыз байланыста болған 10-15 адамға дейін жұқтыруы мүмкін. Тиісті ем болмаған жағдайда туберкулезбен ауыратын адамдардың үштен екісіне дейін қайтыс болады.
Туберкулез негізінен жастарды ең өнімді жылдары зақымдайды. Алайда, барлық жас топтары тәуекелге ұшырайды. Ауру мен өлімнің 95% - дан астамы дамушы елдерде кездеседі.
АИТВ және туберкулездің аралас инфекциясы болған кезде адамның туберкулезбен ауыру ықтималдығы 21-34 есе артады. Иммундық жүйені әлсірететін денсаулықтың басқа да бұзылуларымен ауыратын адамдарда белсенді туберкулездің даму қаупі жоғары.
2014 жылы жарты миллионға жуық бала (0-14 жас) туберкулезбен ауырып, 80 000 ВИЧ-теріс бала осы аурудан қайтыс болды.
Темекіні пайдалану туберкулез ауруы мен одан қайтыс болу қаупін едәуір арттырады. Әлемде туберкулез ауруының 20% - дан астамы темекі шегумен байланысты.
Туберкулез әлемнің барлық жерінде кездеседі. 2014 жылы аурудың жаңа жағдайларының ең көп саны Оңтүстік-Шығыс Азия мен Тынық мұхитының батысында болды - жаңа жаһандық жағдайлардың 56%. Алайда, халық санына қатысты жаңа жағдайлардың ең көп үлесі − 100 000 адамға шаққанда 280-ден астам жағдай-2014 жылы Африкада тіркелген.
2014 жылы тіркелген туберкулез жағдайларының 80% - ға жуығы 22 елде болды. Кейбір елдерде жағдайлардың айтарлықтай төмендеуі байқалады, ал басқа елдерде жағдайлардың саны өте баяу төмендейді. Мысалы, Бразилия мен Қытай соңғы 20 жыл ішінде туберкулезбен сырқаттанушылықтың тұрақты төмендеуі байқалып отырған 22 елдің қатарына кіреді. Камбоджада соңғы онжылдықта ауру шамамен 50% төмендеді.
Туберкулез инфекциясының таралуы және оның клиникалық көріністері әртүрлі. Сондықтан туберкулездің эпидемиологиясын түсіну өте маңызды, өйткені ол денсаулық сақтау органдарына туберкулез ауруының алдын-алу, диагностикалау, емдеу және бақылау бағдарламаларын жасауға негіз болады.
Туберкулез эпидемиологиясының міндеттері:
қауіп төндіретін топтарды анықтау;
инфекцияның ауқымы мен маңызы;
аурудың уақытша сипаттамалары;
аурулар географиясы;
резервуарлар және беру механизмдері.
Таралуы:
жергілікті (шектеулі) туберкулез-зақымданған органда бір ошақтың болуы (омыртқа үшін-Бір омыртқа-қозғалыс сегментінде (ШЖБТ));
кең таралған процесс-бір органда туберкулезді қабынудың бірнеше ошақтары (аймақтары) болатын зақымдану (омыртқа үшін-екі немесе одан да көп аралас ШЖБТ-ның зақымдануы);
жүйенің көптеген зақымдануы-бір жүйенің бірнеше мүшелерінің туберкулезімен зақымдануы (омыртқа үшін-екі және одан да көп аралық емес ШЖБТ);
біріктірілген туберкулез-әртүрлі жүйелерге жататын екі немесе одан да көп мүшелердің зақымдануы.
Белсенділік клиникалық, сәулелік, зертханалық және морфологиялық мәліметтердің жиынтығымен анықталады; процесс белсенді, белсенді емес (тыныш, тұрақтандырылған) немесе өкпеден тыс туберкулез салдары ретінде сипатталады.
Белсенді туберкулез:
ағым түрі: үдемелі, бәсеңдететін және созылмалы (қайталанатын немесе торпидті);
процестің кезеңдері зардап шеккен органның морфологиялық және функционалдық бұзылулары бойынша бастапқы фокустың эволюциясын сипаттайды; егер олар сәйкес келмесе, жалпы көрсеткіш ең жоғары сатымен анықталады.
Белсенді емес туберкулез (тынышталған, тұрақтандырылған); өкпеден тыс орналасқан науқастарда олардың белсенділігінің Клиникалық-зертханалық белгілері болмаған кезде ағзадан тыс ерекше қалдық өзгерістер сақталады; қалдық өзгерістерге тыртықтар мен шектелген ұсақ кальцийленген ошақтар немесе абсцесстер жатады.
Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің салдарын анатомиялық-функционалдық айқын бұзылулар болған кезде ерекше процесті клиникалық емдеген адамдарда анықтайды. Бұл диагноз туберкулезге қарсы емдеу курсынан өткендерде де, алғаш рет анықталған бұзылулары бар науқастарда да белгіленуі мүмкін, олар деректер жиынтығы бойынша бастан өткерген өкпеден тыс оқшаулау туберкулезінің салдары ретінде жоғары ықтималдықпен анықталуы мүмкін.
Өкпеден тыс локализация туберкулезінің асқынулары мыналарға бөлінеді:
жалпы (ағзаның уытты-аллергиялық зақымдануы, амилоидоз, қайталама иммун тапшылығы және т. б.);
жергілікті, белгілі бір органның немесе жүйенің зақымдалуымен тікелей байланысты.
Микобактериялардың бактерия бөлу сипаты мен дәріге төзімділігі жалпы принциптер бойынша анықталады. Өкпеден тыс оқшаулау туберкулезін клиникалық емдеу белсенді туберкулездің барлық белгілерін жою кезінде - клиникалық, сәулелік және зертханалық - кешенді, хирургиялық емдеуді қоса алғанда, негізгі курстан кейін анықталады. Бұл диагноз емдеу басталғаннан кейін 24 айдан ерте емес, ал хирургиялық емдеу кезінде - операциядан кейін 24 айдан кейін (балаларда - операциядан кейін 12 айдан ерте емес) белгіленеді.
Өкпеден тыс локализацияланған туберкулездің клиникалық жіктемесінің 2-бөлімі әртүрлі органдар мен жүйелердегі туберкулез процесінің клиникалық нысандары мен ерекшеліктерін көрсетеді.
Бұл сізге этиологиялық ерекшеліктерді, процестің таралуын, локализациясын, оның барысы мен сатысының сипатын, асқынулардың ауырлығын ескере отырып, клиникалық диагнозды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл өкпеден тыс локализация туберкулезі туралы идеяларды жүйелеп қана қоймайды, сонымен қатар мұндай науқастарды емдеудің оңтайлы тактикасын анықтауда оң рөл атқарады.
Туберкулездің қоздырғышы-микобактериялар. Олар микробқа қарсы агенттердің көптеген түрлеріне төзімді, сондықтан ауруды емдеу қиын. Өкпеден тыс нысанды жұқтыру жолдары:
Ауа тамшылары. Туберкулез микобактериялары белсенді туберкулезбен ауыратын науқастың жөтелуі, сөйлеуі және түшкіруі кезінде тамшылармен ауаға түседі. Ингаляция кезінде бұл микобактериялар тамшылары сау адамның өкпесіне енеді. Бұл инфекцияның ең көп таралған жолы.
Алиментарлы. Ену ас қорыту жүйесі арқылы жүреді. Жануарларға арналған арнайы тәжірибелер көрсеткендей, алиментарлық әдіспен аэрогенді инфекцияға қарағанда микобактериялардың едәуір көп мөлшері қажет.
Байланыс. Жас балалар мен ересектердің көз конъюнктивасы арқылы жұқтыру жағдайлары сипатталған. Бұл жағдайда кейде өткір конъюнктивит және лакримальды қапшықтың қабынуы анықталады. Туберкулезді тері арқылы жұқтыру сирек кездеседі.
Құрсақішілік туберкулез инфекциясы. Құрсақішілік өмір кезеңінде ұрықтың туберкулезін жұқтыру мүмкіндігі туылғаннан кейінгі күндері алғаш рет қайтыс болған балалар тобында анықталды. Инфекция плацента туберкулезінің зақымдалуымен немесе босану кезінде зақымдалған плацента жұқтырған кезде пайда болады. Туберкулезді жұқтырудың бұл жолы өте сирек кездеседі.
Кез келген клиникалық оқшауланған ошақтың дамуы бұрынғы жалпы туберкулездік диссеминация аясында жүзеге асырылады. Әдетте, бастапқы диссеминация кезінде инфекцияның барлық жүйелер мен органдарға енуі бір уақытта жүзеге асырылады. Кейде бұл процесс қайталанатын диссеминация сипатына ие болады, бұл аурудың созылмалы, ұзаққа созылған ағымын және зақымданудың қайта пайда болуын тудырады.
Өкпеден тыс туберкулез вирусының ерекшелігі-эндогендік (гематогендік, лимфогендік) инфекция, егер қанда микобактерия туберкулезі болса, микроциркуляторлық арнаның архитектурасының ерекшеліктері және микроциркуляцияның бұзылуы тіндерде туберкулез микобактерияларының кешеуілдеуіне және әртүрлі органдарда қабыну реакциясының дамуына ықпал етеді. Э. Беллендира (1976), негізгі маңызы бар: микроциркулятор бассейнінің кеңдігі, қан ағымының баяулауы және капиллярлардың қабырғаларында тері тесігінің болуы, бұл туберкулез микобактерияларының микроциркулятор арнасынан тіндерге тікелей шығуын анықтайды. Т.в. сонымен қатар сүйектер мен буындардың туберкулезінде П. г. тамырымен анықталған, бірақ оның басқа өкпеден тыс локализациясына тән бастапқы фокальды зақымданулардың жетекші рөлімен сипатталады. Туберкулез вирусының дамуында маңызды рөл атқарады, аллергиялық сипаттағы зақымданулар.
Сирек жағдайларда тері, көз, жыныс және ішек туберкулезінде инфекция экзогендік жолмен жүруі мүмкін.
Туберкулез вирусының клиникалық көріністері, әдетте, кеш дамумен және симптомдардың баяу өсуімен сипатталады, бұл оның ерте диагнозын қиындатады. Туберкулез вирусының инфекция сәтінен бастап алғашқы сыналардың, көріністердің пайда болуына дейінгі ұзақ кезеңнің болуымен сипатталады. Әр түрлі локализацияның ұзақтығы 1 жылдан 30 жылға дейін және одан да көп. Ауру салдары ауыр болуы мүмкін(бедеулік, соқырлық, т.б.)
Науқастың проблемалары:
Туберкулез стационар жағдайында ұзақ емдеуді талап етеді. Терапияның сәттілігі үшін науқас дәрігердің барлық нұсқауларын қатаң орындауы керек, оның ұсыныстарын қатаң сақтау керек. Инфекция тізбегін үзу үшін пациент жеке гигиена ережелерін сақтауы керек. Ұзақ уақыт бойы қазіргі ауру өмір жоспарларын, болашаққа деген көзқарасты өзгертеді, науқасқа белгілі бір қиындықтар мен бірқатар эмоциялар әкеледі. Әдебиеттерді талдаудан туберкулезбен ауыратын науқастың субдепрессивті жағдайы бар, эмоционалды және ерікті салаларда бұзылулар дамитыны белгілі. Алайда науқас адамның өзінің ауруына қатынасы, дәрігерлік тағайындауларды тәртіпті ұстануға деген ұмтылысы, емделуге қанағаттануы, өзінің ауруы туралы хабардар болу дәрежесі, аурудан кейін өмір сүру жағдайының өзгеруі, туыстарымен және айналасындағылармен қарым-қатынас ерекшеліктері мақсатты түрде зерттелмеген.
Психологиялық мәселелер:
Туберкулезбен ауыратын науқастардың психологиялық проблемаларының ішінде мазасыздық пен мазасыздық бірінші орынға шығады. Теріс эмоциялардан шыққан әйелдерде қорқыныш пен үмітсіздік басым болады, ал ер адамдарда ашуланшақтық пен тітіркену басым болады. Мазасыздық, мазасыздық, қорқыныш, үмітсіздік көбінесе адамның медициналық жағдайды дұрыс бағалауына кедергі келтіреді және туберкулезді диагностикалау мен емдеуде үлкен проблемаға айналады. Осы жағымсыз сезімдер түріндегі аурудың эмоционалды жағы физикалық ауырсынуды басуы мүмкін, бұл жағдайда науқастың денесі жан деп аталатыннан гөрі ауырады. Әдетте, мұндай сәттерде пациент онымен не болады, оның отбасы, қалпына келе ме, жұмысқа орала ма деп ойлайды. "Туберкулез" диагнозының болуы пациенттерде бөтен, бөтен сезім тудырады, олардың туыстары одан ұялып, тіпті қорқатын болады. Жақындарыңыздың денсаулығына алаңдаушылық, пациент оларды жұқтыруы мүмкін деп қорқу кінә сезімін арттырады. Көптеген науқастар өздері жабылады, туыстарымен және туыстарымен сөйлесуді тоқтатады. Мұндай сәттерде олармен психологиялық байланыс орнату өте қиын.
Ерте ме, кеш пе, адам өз ауруына тиісті түрде қарай бастайды. Алайда, пациенттер туберкулез туралы ақпарат алғаннан кейін бастан кешіретін стресстік жағдай олардың өмір сүру сапасына әсер етеді. Мұның бәрі жалпы туберкулезбен ауыратын науқастардың психологиялық қолдауға деген қажеттілігін қалыптастырды. Пациенттердің жартысына жуығы бұл оларға қажетті психологиялық қолдау көрсете алатын медбикелер деп санайды, өйткені олар ұзақ және тікелей қарым-қатынаста. Естеріңізге сала кетейік, ауруға шалдыққан адамдардың өздері ғана емес, сонымен бірге олардың отбасы мүшелері, достары мен туыстары да тиімді және кәсіби қолдауды қажет етеді, олар үшін сізге жақын адамның туберкулезбен ауырғанын түсіну-бұл таңқаларлық жағдай. Медициналық қызметкер туралы туыстарының теріс пікірі пациентке де беріледі, оның персоналға деген теріс көзқарасы мен сенімсіздігін тудырады және оның нейропсихикалық соматикалық жағдайына айтарлықтай әсер етеді.
Әлеуметтік мәселелер:
Айналасындағылардың қарым-қатынасының нашарлауы, байланыс шеңберінің шектелуі туберкулезбен ауыратын адамды "әлеуметтік алауыздық" жағдайына алып келеді, бұл көбінесе өкпе туберкулезінің ұзақ мерзімді фиброзды-кавернозды түрі бар науқастарға тән. Алғашқы диагноз қойылған процесі бар пациенттердің аз ғана бөлігінде ауру науқасқа қамқорлық пен көңіл бөле бастаған жақындарының қарым-қатынасының жақсаруына әкеледі. Туберкулездің созылмалы түрімен ауыратын науқастар оларға жақындары мен туыстарының қарым-қатынасының нашарлауын ғана көрсетеді. Науқас адам үшін "әлеуметтік шеттету" жағдайы, туыстары мен басқалардың иеліктен кетуі олардың жақындарын жұқтыру қорқынышымен күрделене түседі, яғни.науқастың өзі байланыстарды шектеуге, жақындарын инфекциядан қорғауға тырысады, сонымен бірге олардың эмоционалды қолдауын қажет етеді. Отбасылық кеңес беру арқылы осындай жағдайды жеңуге көмектесуге болады. Науқаста жеке гигиена ережелерін орындауға рефлексивті тәсілді әзірлеу керек, ал жақындары осы инфекцияның эпидемиологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ науқас адамның ұзақ емделу жағдайында препараттардың үйлесімімен әдепті назар мен жанашырлықты қажет ететінін түсіндіруі керек.
Алғаш рет диагноз қойылған және созылмалы туберкулезбен ауыратын науқастардың жартысына жуығы ауру олардың әлеуметтік мәртебесінің нашарлауына әкелді, туберкулезбен ауыратын науқастарда әлеуметтік фобия дамиды деп санайды. Оның дамуы ауруға бейімделуді қиындатады, бұрынғы өмірге оралуға деген ұмтылысты болдырмайды, қалпына келтіруге деген ұмтылысты, емделуге деген ынтаны төмендетеді. Сонымен қатар, пациенттердің жартысы өз ауруы үшін шектеу сезіміне ие, бұл туралы айту қиын, әсіресе бірінші рет анықталған процесі бар науқастар. Демек, туберкулезбен ауыратын науқастар "әлеуметтік фобияны"еңсеру үшін арнайы түзетуді қажет етеді.
Өкпеден тыс туберкулездің жіктелуі.
Туберкулезден тыс зақымданулардың практикалық маңызы бар:
1. Менингез, орталық жүйке жүйесінің туберкулезі.
2. Ішек туберкулезі, перитонеум, мезентериялық лимфа түйіндері және т. б.
3. Перифериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі.
4. Сүйектер мен буындардың туберкулезі.
5. Зәр шығару, жыныс мүшелерінің туберкулезі.
6. Тері және тері асты клетчаткасының туберкулезі.
7. Көз туберкулезі.
Басқа органдардың туберкулезі-бұл топқа сирек кездесетін туберкулез зақымданулары жатады. Мысалы, бауыр, көкбауыр, бүйрек үсті безі, жүрек бұлшық еті, перикард, полисерозит және т. б.
Менингез , орталық жүйке жүйесінің туберкулезі .
МБТ-ның жүйке жүйесіне, ми немесе жұлынның айналасындағы құрылымдарға гематогенді таралуы менингитті тудырады.
Туберкулезді менингит-(1-сурет) бұл менингездердің қабынуы. Туберкулезді менингитпен ауыратын науқастардың 80% - ында бұрын басқа жерде орналасқан туберкулездің іздері немесе қазіргі уақытта басқа жерде орналасқан белсенді туберкулез бар.(2-сурет)
Туберкулезді менингиттің патогенезі:
Ми қабығына МБТ енуінің гематогенді жолы негізгі деп танылады. Бұл жағдайда менингездердің зақымдануы екі кезеңде өтеді.
1. Бірінші кезеңде бастапқы туберкулезде дененің сенсибилизациясы дамиды, ГЕМАТОЭНЦЕФАЛИЯЛЫҚ тосқауыл арқылы МБТ-ны бұзып, жұмсақ менингездің тамырлы плексусын жұқтырады.
2. Екінші кезеңде MBT тамырлы плексустардан ликворға түседі, ми негізінің жұмсақ менингездерінің нақты қабынуын тудырады - бациллярлық менингит.
Бастапқы туберкулез фокусынан МБТ таралуы кезінде немесе милиарлы туберкулездің көрінісі ретінде ми тіндері мен менингиальды мембраналарда микроскопиялық туберкулез пайда болады. Кейде олар бас сүйегінің немесе омыртқаның сүйектерінде пайда болуы мүмкін.
Туберкулез себеп болуы мүмкін:
1) менингеальді қабықтардың қабынуы;
2) мидың түбінде сұр желе тәрізді масса қалыптастыру;
3) миға апаратын артериялардың қабынуы және тарылуы, бұл өз кезегінде жергілікті мидың бұзылуына әкелуі мүмкін.
Бұл үш процесс туберкулезді менингиттің клиникалық көрінісін құрайды.
Патологиялық процеске ми мен жұлынның мембраналары ғана емес, сонымен қатар тамырлар да қатысады. Тамыр қабырғасының барлық қабаттары зардап шегеді, бірақ көбінесе интима. Бұл өзгерістерді патологтар гиперергиялық қабынудың көрінісі ретінде қарастырады. Сонымен, туберкулез менингитімен, ең алдымен, мидың мембраналары мен тамырлары әсер етеді. Ми паренхимасы процесінде айтарлықтай аз дәрежеде қатысады. Кортексте, субкортексте, магистральда, жұлында белгілі бір қабыну ошақтары негізінен зардап шеккен тамырлардың жанында кездеседі.
Менингитпен негізінен балалар, әсіресе ерте жастағы балалар, ересектер жиі ауырады.
Туберкулезді менингит клиникасы:
Локализация бойынша туберкулезді менингиттің негізгі түрлері бөлінеді: базилярлық менингит; менингоэнцефалит; жұлын менингиті.
Туберкулезді менингиттің дамуының 3 кезеңі бар: 1) продромальды; 2) тітіркену; 3) терминалды (парездер мен параличтер).
1. Продромальды кезең біртіндеп (1-8 апта ішінде) дамуымен сипатталады. Алдымен бас ауруы, бас айналу, жүрек айну, кейде құсу, безгегі пайда болады. Зәр мен нәжістің сақталуы байқалады, температура субфебрильді, аз - жоғары. Алайда аурудың қалыпты температурада дамуы белгілі.
2. Тітіркену кезеңі: продромадан кейін 8-14 күн өткен соң симптомдардың күрт күшеюі, дене температурасы 38-39 °С, бастың маңдай және желке аймағында ауырсыну болады. Ұйқышылдық, летаргия, сананың депрессиясы артады. Ісінусіз іш қату-бұл скапулярлы іш. Жарықтан қорқу, гиперестезия, тері, шу көтере алмаушылық. Вегетативті-тамырлы бұзылулар: тұрақты қызыл дермографизм, бет пен кеуде терісіндегі қызыл дақтар өздігінен пайда болады және тез жоғалады.
Тітіркену кезеңінің бірінші аптасының соңында (5-7-ші күні) айқын емес менингиальды синдром пайда болады (оксипитальды бұлшықет қаттылығы, Керниг пен Брудзинский симптомы).
Симптомдардың тән көріністері қабыну туберкулез процесінің локализациясына байланысты тітіркенудің екінші кезеңінде пайда болады.
Менингиальды мембраналардың қабынуымен бас ауруы, жүрек айну және оксипитальды бұлшықеттердің қаттылығы байқалады.
Мидың түбінде серозды экссудаттың жиналуымен краниальды нервтердің тітіркенуі келесі белгілермен пайда болуы мүмкін: көру қабілетінің нашарлауы, қабақтың сал ауруы, страбизм, біркелкі емес кеңейтілген оқушылар, саңырау. Пациенттердің 40% - ында папиллярлы ісіну бар.
Ми артерияларын патологиялық процеске тарту сөйлеудің жоғалуына немесе аяқ-қолдардың әлсіздігіне әкелуі мүмкін. Бұл жағдайда мидың кез-келген аймағына зақым келуі мүмкін.
Кезінде гидроцефалии әртүрлі айқындылық дәрежесін жүреді оқшаулау эксудат кейбір цереброспинальных қосылыстарды ми. Гидроцефалия-сананың жоғалуының негізгі себебі. Патологиялық көріністер тұрақты болуы мүмкін және ес-түссіз науқастар үшін нашар болжамды көрсетеді.
Жұлынның экссудатпен қоршауында моторлы нейрондардың әлсіздігі немесе төменгі аяқтардың сал ауруы пайда болуы мүмкін.
3. Терминалды кезең (парез және паралич кезеңі, аурудың 15-24-ші күні). Клиникалық көріністе энцефалит белгілері басым: сананың болмауы, тахикардия, Чейнастокс тынысы, дене температурасы 40 °с, парез, орталық табиғаттың сал ауруы.
2-ші және 3-ші кезеңдерде жұлын тәрізді, өте күшті тамырлы ауырсыну, летаргиялық паралич, қысым жаралары байқалады.
Диагнозын белгілеу:
- уақтылы-тітіркену кезеңінің басынан бастап 10 күн ішінде;
- кейінірек - 15 күннен кейін.
Келесі диагностикалық ерекшеліктердің бір мезгілде болуы туберкулезді менингиттің жоғары ықтималдығын көрсетеді:
1. Продрома.
2. Интоксикация синдромы.
3. Жамбас мүшелерінің функционалдық бұзылыстары (іш қату, зәр шығару).
4. Қайық тәрізді іш.
5. Бас сүйек-ми симптомдары.
6. Жұлын сұйықтығының ерекше сипаты.
7. Тиісті клиникалық динамика.
Туберкулез инфекциясы дененің кез-келген жерінде болуы мүмкін болғандықтан, тексеру кезінде оның болуына назар аудару керек:
1) лимфа түйіндерінің туберкулезі;
2) өкпенің милиарлық туберкулезінің рентгенологиялық белгілері;
3) бауырдың немесе көкбауырдың ұлғаюы;
4) көздің түбін тексеру кезінде анықталатын хориоидты туберкулез.
Туберкулин сынағы теріс болуы мүмкін, әсіресе аурудың алыс кезеңдерінде (теріс анергия).
Жұлын сұйықтығын талдау кезінде туберкулезді менингиттің диагностикалық белгілері (СМЖ):
1. Жұлын каналындағы қысым әдетте жоғарылайды (сұйықтық жиі тамшылармен немесе ағынмен ағып кетеді).
2. СМЖ сыртқы түрі: алдымен мөлдір, кейінірек (24 сағаттан кейін) фибрин торы пайда болуы мүмкін. Болған жағдайда блокада жұлын бар сары түсті.
3. Жасуша құрамы: 200-800 мм3 (норма 3-5).
4. Ақуыз мөлшері артады (0,8-1,5-2,0 гл), нормасы 0,15 - 0,45 г л.
5. Қант: оның құрамы 90% - ға төмендеді, бірақ аурудың ерте сатысында немесе СПИД-те қалыпты болуы мүмкін. Бұл көрсеткіш вирустық менингитпен дифференциалды диагноз қою үшін маңызды, онда жұлын сұйықтығындағы қант мөлшері қалыпты.
6. СМЖ бактериологиялық зерттеуі: егер жұлын сұйықтығының көлемі жеткілікті болса (10-12 мл), МБТ тек 10% - да анықталады. Центрифугалау көмегімен Флотация 30 минут ішінде жоғары жылдамдықта 90% жағдайда МБТ анықтай алады.
Ересектердегі менингез, орталық жүйке жүйесінің туберкулезі өлімнің басты себебі болып қала береді.
Емі. Егер туберкулезді менингиттің болуына күдік болса, науқасты шұғыл түрде рентгенологиялық зерттеу, жұлын пункциясы, зертханалық тексеру жүргізілуі, туберкулезге қарсы терапияның ерекше әдістері қолданылуы мүмкін мамандандырылған емдеу мекемесіне жатқызу қажет.
Дифференциалды диагноз. Бактериалды менингитпен, вирустық менингитпен және АИТВ-криптококкозды менингитпен дифференциалды диагноз қою қажет. Алғашқы екеуі өткір басталуымен ерекшеленеді. Криптококкозды менингит салыстырмалы түрде баяу дамиды. Отбасында туберкулездің болуы немесе қандай да бір органның туберкулездік зақымдануының анықталуы менингиттің туберкулездік шығу тегін неғұрлым ықтимал етеді. Алайда, сенімді белгісімен алу болып табылады ми-жұлындық сұйықтық (ЦСЖ) көмегімен омыртқа пункция.
Болжам. Емдеу болмаған жағдайда нәтиже өлімге әкеледі. Диагноз неғұрлым ертерек жасалса және емдеу басталса, емдеу басталған кезде науқастың санасы неғұрлым айқын болса, болжам соғұрлым жақсы болады.
1. Ішек , перитонеум, мезентериялық лимфа түйіндері және тағы басқа туберкулезі :
Локализацияға сәйкес ішек туберкулезі, перитонеум және мезентериялық лимфа түйіндері бөлінеді. Бұл бөлу шартты болып табылады, өйткені іш қуысының туберкулезінде лимфа түйіндерінің барлық топтары бір уақытта әсер етеді. Бұл жағдайда аурудың белгілері процестің басым локализациясымен байланысты болуы мүмкін.
Ішек туберкулезінің 3 түрі бар:
1) Бастапқы;
2) қайталама;
3) гиперпластикалық мықын-құйымшақ туберкулезі. Бастапқы және қайталама формалардың клиникалық көрінісі аз ерекшеленеді.
Бастапқы ішек туберкулезі:
Туберкулез инфекциясы ішекке үш жолмен енуі мүмкін:
1) балаға алдын ала қайнатпай берілген туберкулез сиырларының сүті арқылы;
2) жеке гигиенаны сақтамайтын бацилляр науқастарға тиесілі Тамақ өнімдері немесе сұйықтықтар, ТМБ жұқтырған ыдыс-аяқ және т. б. арқылы;
3) өкпеде, лимфа түйіндерінде бастапқы фокустан МБТ гематогенді диссеминациясы мүмкін.
Туберкулездің алғашқы фокусы ішектің лимфа түйінінде немесе мезентерияда болуы мүмкін. Ауру дамыған сайын түйіндер үлкейіп, жұмсақ болады және олардың мазмұны іш қуысына енуі мүмкін. Нәтижесінде бос сұйықтық (асцит) жиналып, ентігу пайда болады. Басқа жағдайларда түйіндер жойылмайды, бірақ біріктіріліп, ішек ілмектерінің жабысуына әкеледі. Бұл ауырсынуды тудыруы мүмкін және ішек өтімсіздігін тудыруы мүмкін. Ішек өтімсіздігі толық болуы мүмкін. Нәтижесінде слипания ілмектер қалыптасады көлемді білім беру, олар: прощупать арқылы құрсақ қабырғасына.
Туберкулез жамбас мүшелерінің лимфа түйіндеріне әсер етуі мүмкін, ал әйелдерде фаллопиялық түтіктер мен аналық бездер туберкулез процесіне қатысады. Осы процестің нәтижесінде бедеулік пайда болуы мүмкін.
Ішектің қайталама туберкулезі:
Абдоминальды туберкулездің қайталама формалары өкпе зақымданған кезде науқастардың сілекей мен қақырықты жұтуы арқылы ішекке енетін жағдайларда пайда болады. MBT ішек қабырғасын, негізінен илиумды жұқтырады және жаралар мен фистулаларды тудырады. Инфекция іш қуысына таралуы мүмкін және асцитті тудыруы мүмкін.
Перитоний туберкулезі:
Бұл ауру гематогенді диссеминацияда, лимфадениттің жергілікті формаларының, іш қуысы мен жамбастың басқа мүшелерінің туберкулезінің асқынуы ретінде жиі кездеседі. Бастапқы кезеңде перитонеумде түйнек бөртпелері пайда болады.
Бастапқы кезеңде клиникалық белгілер байқалмайды, интоксикация болмайды. Болашақта экссудат пайда болған кезде мас болу белгілері, диспепсия, дене салмағы төмендейді.
Жабысқақ (жабысқақ) формада әдетте интоксикация, диспепсия құбылыстары болады, ішінара ішек өтімсіздігі дамиды.
Түйіндік-ісік формасы айқын интоксикациямен, іш қуысында ішектің дәнекерленген ілмектерінен, безден, жартылай ішек өтімсіздігі белгілері бар тұндырылған экссудаттан конгломераттардың пайда болуымен жүреді.
Мезентериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі:
Мезентериялық лимфа түйіндерінің туберкулезі айқын перифокальды құбылыстарсыз және интоксикация белгілерінсіз мезентериялық лимфа түйіндеріндегі қабыну инфильтрациясымен сипатталады; казеозды-некротикалық фазада - лимфа түйіндерінің ұлғаюы, перифокальды реакция, перитонеум процесіне қатысу.
Ішек туберкулезінің жалпы клиникалық белгілері, мезентериялық лимфа түйіндерінің перитонийі және т. б.:
1. Интоксикация: тәбеттің жоғалуы, дене салмағы, безгегі, түнгі терлеу; диарея; етеккірдің болмауы.
2. Іштің ауыруы (көбінесе белгісіз).
3. Іш қуысында түзілімдердің болуы (пальпация кезінде жиі жұмсақ консистенциясы бар).
4. Іш қуысында Асцит. Кейде сұйықтық көп болғандықтан, іш қуысында патологиялық түзілімдерді сезіну мүмкін емес.
5. Жедел ауырсыну мен іштің созылуымен бірге ішек өтімсіздігі.
6. Егер іш қуысының туберкулезі өкпе туберкулезінің қайталама түрінде жұқтырған қақырықты немесе сілекейді жұтудан туындаса, жөтел және қақырық.
Гиперпластикалық илеоцекальды туберкулезде ауырсыну туралы шағымдар бар, ал іштің оң жақ төменгі бөлігінде түзілуді сезінуге болады. Мұндай белгілер ішек қатерлі ісігі үшін қабылдануы мүмкін.
Диагноз. Төмендегі белгілер іштің туберкулезіне күдіктенуге мүмкіндік береді: салмақ жоғалту, безгегі, іштің ауыруы. Іш қуысында түсініксіз түзілімдердің немесе сұйықтықтың болуы одан да күдікті.
Қосымша көмек алуға болады:
1) ішекті рентгенологиялық тексеру;
2) операция, лимфа түйіндерінің немесе перитонийдің лапароскопиясы кезіндегі биопсия;
3) құрсақ қуысынан алынған аспирациялық материалды егу.
Әдетте іштің туберкулезі диагнозы клиникалық белгілердің көмегімен жасалады.
Анус аймағында пайда болған анальды фистула немесе ішек туберкулезінің асқынуы немесе оның жалғыз объективті белгісі болуы мүмкін. Туберкулездің таралуы жоғары елдерде анальды фистула жиі кездеседі. Анальды фистула ойық жаралы колитпен, Крон ауруымен де болуы мүмкін.
Емі. Химиотерапия өте тиімді, тіпті ішектің үлкен зақымдануы емделеді. Емдеуден кейін ішек ілмектері немесе тыртықтар арасында адгезиялар қалуы мүмкін. Бұл түзілімдер кейде хирургиялық араласуды қажет ететін механикалық ішек өтімсіздігінің себебі болуы мүмкін. Егер іш қуысында көп мөлшерде сұйықтық болса, оны алып тастау керек.
3. Сүйектер мен буындардың туберкулезі:
Патогенез. МБТ бастапқы ошағынан гематогенді жолмен қаңқаның кез келген бөлігіне енгізілуі мүмкін. Тәуекел ықтималдығы неғұрлым жоғары болса, баланың жасы соғұрлым аз болады. Көптеген жағдайларда сүйектердің туберкулезі алғашқы инфекциядан кейінгі алғашқы 3 жыл ішінде пайда болады, бірақ кейінірек болуы мүмкін. Дегенмен алады қатысу үшін кез келген сүйегі немесе буыны бар учаскелер қаңқа, жиі поражаемые ауруымен.
Туберкулездің ең көп таралған жері-омыртқа, ал жамбас, тізе буыны және төменгі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz