Қазақ халқының өрнектерының өзге ұлт өрнектерінен ерекшелігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР, МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ ИНСТИТУТЫ

ӘОЖ

МЕНАЛОВА САНАМЖАН МАРКИНОВНА

ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ОЮЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК-КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЗАМАНАУИ ГРАФИКАЛЫҚ ДИЗАЙННЫҢ ТӘЖІРЕБИЕСІ

Графикалық дизайн

Графикалық дизайн магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылымы жетекшісі: профессор,К.К.Муратаев

Қорғауға жіберілді: Өнер мәдениет
және спорт институтының
директоры п.ғ.д профессор
__________Н.Е. Исабек
______________2021ж

Қорғауға жіберілді
Кафедра мәжілісінің 2020 жылғы ___ ақпандағы № хаттамасы

Кафедра меңгерушісі,
П.ғ.к. қауым профессор Сманова А.С

Алматы 2020ж

Мазмұны

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7

І-Тарау.ҚАЗАҚ ӨНЕРІНДЕГІ ОЮЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК-КОМПОЗИЦИЯЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІ
1.1 Ою-өрнектің композициялық принциптері мен құрылымы
көркемдік- теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақ халқының ою-өрнектерінің ХХ ғасырдың екінші жартысындағы ... ... ... ... .
1.3 Қазақ халқының өрнектерының өзге ұлт өрнектерінен ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ-Тарау. ҚАЗІРГІ ЗАМАНАУИ ГРАФИКАЛЫҚ ДИЗАЙННЫҢ ТӘЖРИБИЕСІ
2.1 Сәндік-қолданбалы өнердің даму тарихы және оның заманауи графикалық дизайнының қалыптасуына әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақ халқының ою-өрнектің казіргі заманауи гафикалық дизайны мен дәстүрлеріндегі жобалау-көркемдік қызметтің даму ерекшілігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІІ-Тарау.ҚАЗАҚ ХАЛЫҚТЫҢ ОЮЛАРЫ ГРАФИКАЛЫҚ ДИЗАЙНЫ МЕН ДӘСТҮРЛЕРІНДЕГІ ЖОБАЛАУ-КӨРКЕМДІК ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІГІ
3.1 Қазақ халық оюларымен казіргі заманауи графикалық дизайнның үйлесімділігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Қазіргі Қазақстанның графикалық дизайнындағы ою-өрнектің дәстүрлі мұрасының орны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... .

Анықтамалар
Ою-өрнек (латын тілінен аударғанда әсемдеу, сәндеу) - әр түрлі заттарды, архитектуралық ғимараттарды және тұрмыстық заттарды әшекейлеуге арналған жүйелі ырғақ пен қайталанып отыратын әр үйлесімділікке құрылған өрнек-нақыштар.
Дизайн - әсем де қолдануға ыңғайлы заттарды жобалау қызметінің түрлерін білдіретін термин.
Графика - басқа өнер түрлерінде және адам өмірінде орнын айқындайтын көркем ерекшілектерге ие бейнелеу өнерінің бір түрі. Графиканың бейнелеудің негізгі құралы сурет болып табылады.
Сурет- графикалық құралдарды- контурлық сызық, штрых, дақты пайдаланып қолмен салынған суреттеме.
Колорит- өңі, түстің қанықтығын брйынша картинадағы түстердің үйлесімі.
Композиция - бөлшектерден тұтасты құру.
Контраст- заттардың қандай да бір қасиеттеріне (өлшемі, пішіні, түсі, жарық пен көлеңке үйлесіміне және т.б) байланысты өзгерісі.
Эскиз - алдын ала жасалған нобай.
Қима үлгі-контуры бойынша сызбалар немесе қандай да бір бұйым жасалатын үлгі.
Пішім - сызба немесе түйреу негізінде қағаздан қиылған киім бөлшектері.
Заманауи өнер-ХХ ғасырдың екінші жартысында қалыптасқан көркем өнер жиынтығы.

Кіріспе
Жалпы жұмыстың сипаттамасы. Зерттеуші-мәдениеттанушыжәне этнолог ғалымдар үшін дәстүрлі қазақ мәдениетінің ерекшілігі, біздің ойымызша, өзіндік зертханалық тазалығында жатыр. Қазақтардың дәстүрлә мәдениетінің көптеген процестері мен құбылыстары өмір салты ерекшеліктерінің тікелей салдары болып табылады және оларды дәстүрлі мәдениетінің теориялық моделінің өзіндік құрамдас бөлігі бөлігі ретінде қарастыруға болады. Олар халықтың көршілерімен өзара әрекеттесу моделінің элементтері ретінде ұсынылуы мүмкін. Сондықтан дәстүрлі қазақ мәдениетінің зерттеу ең алдымен мәдени Генезис процесін оның өзіндік тұтастығында көрсетуге мүмкіндік беретін өте жемісті міндет болып көрінеді.
Ою-өрнектер - (ornamentum-латын тілінен аударғанда безендіру, безендіру, қазақша - "ою-өрнек" - " ою "және" өрнек " сөздерінен-өрнек) дегенді білдіреді.
Ою-өрнек қазақтардың дәстүрлі материалдық мәдениетінде табиғи түрде кездеседі. Оның басты тасымалдаушылары дәстүрлі костюм және киіз үйдің сәндік бұйымдары болып табылады. Сонымен қатар ою-өрнек ақпараттың өзіндік тасымалдаушысы- қазақ этномәдениетінің шежіресі болып табылады. Қазақ ою-өрнегі тұтаскөркемдік жүйе ретінде тамыры тереңге кетеді. Мамандарға қызықты болуы мүмкін теориялық аспектілерден басқа, дәстүрлі қазақ мәдениеті туралы бүгінгі күні ол біздің заманауи қоғамымыздың - серіпінді және ұтқыр қоймасына таң қаларлық үйлесім табады деп айтуға болады. Колонизаторлардың варварлық шабуылынан кейін мүлдем жоғалып кеткен көшпелі өркениет әлемі бүгінде кенеттен жаңашылдыққа деген ұмтылыста ,әлемді оның алуан түрлілігінде, ксенофобияның жоқтығында, мәңгілікке өткен сияқты көрінетін жетістіктер мен ескірген шындықтарды қабылдауда қайта жандана бастайды. Ою-өрнекті әмбебап, бүкіл мифологиялық кешенмен өзара байланысты бейнелеу өнерінің символдық формасы ретінде түсінеді, ол өмір салты мен экономикаға тікелей тәуелді және сонымен бірге әлемді модельдеу жүйесі болып табылатын сенсорлық және қиял деректерін бейнелеудің ерекше шартты әдісімен сипатталады.
Ою - өрнектің мұндай кең анықтамасы оның негізгі компоненттерін- ырғағын, симметриясын, хаосты ұйымдастыру тәсілдерін қарастыруға ықпал етеді, бұл оның жасырын мағынасын, қолданылатын белгілер мен символдардың ерекше бейнесін көруге , сонымен қатар этнографиялық дереккөз ретінде әрекет ету мәдениетіндегі ою-өрнектің рөлі мен маңызын тек әнмен және сөзбен салыстыруға болады. Автор атап өткендей : ән сиякты, әр түрлі формадағы халықтық ою- өрнек ою әлемінде өмір сүретін қазақтардың бүкіл өмірінің тұрақты сүйемелдеуі болды.Бұл өмір сүру ортасын безендірудің көркемдік және эстетикалық құралы, өнердің шешуші және маңызды міндеті-өмірге деген көзғарасын білдіру үшін әртүрлі өнер түрлерін көркемдік синтезін құру.
Зерттеу нысаны ХІХ-ХХ ғасырдың бірінші үштен бірі қазақ халқының ою-өрнегі. Зерттеу пәні - өңірде белгілі ою-өрнек технологиялық тәсілдердің әсері, қазақтар мен олардың көршілерінің мәдени байланыстары, ою-өрнек сюжеттерін , түс гаммасын және ою-өрнек жүйесін жалпы шаруашылық қызмет түрімен және дістүрлі дүниетаныммен таңдаудың шартылығы. Ғылыми жұмыс мақсаты-қазақ ою-өрнегі туралы жинақталған материалды жүйелеу және талдау, ою-өрнек кешендерін анықтау, Орта Азиялық ою-өрнек отбасындағы қазақ ою-өрнегінің орнын анықтау.
Әр түрлі халықтардың ою-өрнек жүйелерінің таралуы мен өзара әсері ерікті түрде отбасындағы қазақ ою-өрнек жүйелерінің таралуы мен өзара әсері ерікті түрде зерттелді және қазіргі уақытта жемісті дамып келеді. Автор қазіргі уақытта халықтық ою-өрнек этнографиялық факт , халықтық мідениеттің құбылысы ретінде ғана емес, сонымен қатар тарихи-этнографиялық қайнар, өзіндік этникалық идентификатор, этногнезді түсінудің кілттерінің бірі ретінде қарастырылуы керек екенін бас айтады. Осы аспектіде, автордың пікірінше, халықтық қазақ ою-өрнегінің семантикасы ең қызықты мәселе болып табылады, өйткені қазіргі зерттеуші үшін ол бір мезгілде күрделі де тартымды болып табылады. Күрделі , өйткені элементтердің немесе тұтас ою-өрнектердің шынайы мағыналарының көпшілігі әлдеқашан жоғалған және зертеушілер этнологиялық ғылымды жаңа, бірақ дәлелденбейтін және іс жүзінде пайдасыз теориялармен байытудың юасқа ештеңе қалмайды.
Оқырманды материалмен барынша толық таныстыруға бағытталған кітап мәтінін ұйымдастыру стратегиясы қазақтардың сәндік-қолданбалы өнерінің түрлі бұйымдарында ою-өрнектің болуына осындай ілтипатты тәсілдің энциклопедиялық толықтылығы мен іргелі негізділігі бар.

2.2
Автордың тұжырымдары қазақ ою-өрнегін эстетикалық функицяға ие этноулеуметтік сәйкестендіргіштің күрделі өміршең көпфункционалды жүйесі ретінде ұсынуға мүмкіндік береді. Қазақ ою-өрнегінің басты қасиеттерінің бірі оның полисемияліғы болып табылады - ол көптеген идеяларды қарапайым визуалды қатардың көмегімен белгілеуге қабілетті.
Ою-өрнектің семантикалық мағыналарын зерттеу оның экономикалық жолмен қалыптасатын әлем идеяларымен тығыз байланысын анықтады. Автор шартты түрде дала және сарта ретінде ұсынылған екі ою-өрнек жүйесін ажыратуды ұсынады. Олардың біріншісі үлкен лаконикалық формалардың басым болуымен, колористикалық шешімнің ұстамдылығымен, зооморфтық немесе оларға жақын сюжеттердің едәуір санымен сипатталады.
Екіншісі үшін - - гүлденген бақ мотивінің басым болуы.
Уақыт өте келе , ою-өрнек тұтас және өміршең көркемдік жүйе ретінде кейбір өзгерістерге ұшырады. Сонымен ,солтүстік , солтүстік-шығыс аймақтарда , бір жағынан , ішінара қоныстану сюжеттері мен трафареттер алмасуына байланысты әдеттегі шығыс славян сюжеттерін қарызға алу негізінде қадалы кілеммен айналысу мұмкіндігі байытылды. Екінші жағынан, ХІХ ғасырдың соңғы ширегінен басталатын кезеңде өмір салтының жалпы өзгеруіне және тауар алмасудың жаңа мүмкіндіктерінің пайда болуына байланыста өрнектің жалпы құлдырауы және тіпті бүкіл техниканың жоғалуы орын алды.
Пішіндерінің алуан түрлілігіне, икемділігіне , бай түс гаммасына және ерекше таң қалдыратын сұлулығына қарамастан, Қазақстаннан тыс қалың жұртшылық үшін дәстүрлі қазақ ою- өрнегі іс жүзінде белгісіз болып қалды.

1.1 Қола дәуірі қола өнертабысымен танымал - мыс пен қалайы қорытпасы, кейде сурьма, мышьяк, қорғасын және т. б. алынған металл өз үлесін қосты металлургияның пайда болуы. Қола дәуірінде қолөнер дамыды, ең жақсы оның бұйымдарын қолданбалы өнер туындылары деп атауға болады. Қолданбалы өнердің әртүрлі бұйымдары үшін андронов мәдени-тарихи қоғамдастығы өзіндік ою-өрнек дәстүрімен сипатталады, онда зерттеушілер неолиттік мәдениет ежелгі андроновтардың табынушылық және мифологиялық көріністерін бейнелейтін семантикалық деңгейлерді ажыратады.Қола мәдениетінің дамуында үш кезең бар:
1.б .з. д. 17-16 ғғ.- ерте қола
2. б.з.д.15-13 ғғ-дамыған қола
3. б.з.д 12-9ғғ - кеш қола
Қола дәуіріндегі керамиканың ою-өрнегіне геометризм мен симметрия тән, ол андронов мәдени қауымдастығы керамикасының ою-өрнек дәстүрінде тамаша қолданылған (петровская, Алакөл және федоров мәдениеті).
Қола дәуірінің ою-өрнегі (штрихпен толтырылған үшбұрыштар, меандрлар) сызылып немесе мөртабанмен басылған. Құмыралардың ерте кезеңдерінен айырмашылығы, орта қола (б.з. д. XV - XIII ғғ.) ою-өрнек үш жолақта, аймақта орналасқан. Зерттеушілер ыдыстарды жасаудың тағы бір техникалық әдісін атап өтті, онда алдымен кастрюль құйылды, содан кейін оның түбіне жалпақ түбі қойылды. Ол сонымен қатар көптеген құрбандық рәсімдерімен байланысты болды. Керамиканың мал өсірушілердің де, фермерлердің де үнді-ирандықтардың өмірімен, еңбегімен, діни және мифологиялық идеяларымен тығыз байланысы олардың мәдениетін дамытудағы маңызды факторлардың бірі болды.

Зерттеушілер дәуірдің алғашқы кезеңі үнді-иран бірлігінің ыдырауымен және жаңа археологиялық мәдениеттер мен этникалық құрылымдардың қалыптасуымен өтті деп болжайды. келесі кезең салыстырмалы тұрақтылықпен сипатталады, бұл Андронов ою-өрнегінде көрініс тапты. қола дәуірінің әзірленген бейнелеу тәсілдері ерте көшпенділердің скиф-сақ аң стилін қалыптастыруға негіз болды . Ою - өрнек ежелгі адамның дүниетанымының негізгі экспрессивтерінің бірі болып табылады, ол Ғалам мен адамның, макро-және микрокосмостың ажырамас байланысының үлгісі болып табылады. Үшін өнер түрінің тән мәңгілік қозғалғыштығы және қайталануы элементтерін, бір-бірімен үйлесуі мәңгіліктің және кезеңділігі, статиканың және қозғалыс. Ою-өрнектің әр түрі, белгілі бір жолмен, белгілі бір "әлем", көркемдік бірлік, нақты әлемнен бөлінген ғаламның моделі. Сәндік-қолданбалы өнер заттарында таралған бейненің шартты-ою-өрнек формалары уақыт өте келе өзгереді. Андронов керамикасындағы ең қиыны-элементтердің семантикалық мағынасын және тұтастай алғанда жеке композицияларды анықтау.
ою-өрнек қазақтар үшін дәстүрлі. Көшпенділер өнері-күрделі де сан алуан құбылыс көркем шығармашылық, онда өнер дәстүрлері немесе басқа этнос тығыз мәдениеттердің нәтижесінде үнемі байытылды, бірақ-көрші халықтармен тарихи қарым-қатынаста болды.Көшпенділердің материалдық емес мәдени мұрасының элементтері арасында ою-өрнек халықтың дүниетанымының көрінісі ретінде символдарда ерекше орын алады. Егер ғылыми-тарихи құжаттарға жүгінетін болсақ, онда ежелгі көшпелі тайпалардың қалыптасуына әсерін анықтауға болады қазақ оюлы өнер, қазақ этнокультурасының жазбаларында кездеседі. Ол байлықты керемет жеткізеді және туған өлкенің сұлулығы, қазақтардың бейнелі әлемі. Стилистикалық ерекшелігін оюлы өнер тығыз байланысып мәдениетімен арналған-руы, әдемі және ұлттық ерекшелігін қабылдауы.
Ою-өрнек қазақтардың тұрмысында дәстүрлі. Оның мағынасы толық ауқымды, қоршаған әрекетке деген көзқарасты қамтиды.Қазақ ұлтының ою - өрнек сан алуан түрлері бар. Қазақтың аса көрнекті ғалымы А. Маргулан бұрын қазақтар ақпаратты оңай оқығанын атап өтті,жұмақ өрнектерге еніп, уақыт өте келе бұл білімге жоғалып жатқанын өкініш білдірді. Ол былай деп жазды: "барлық ою-өрнектер "оқылды " өз уақытында мүлдем белгілі бір жолмен. Қазір мағынасы көптеген мотивтердің мағынасы жоғалды"деп өз ойын айтады.
Қазақ ою-өрнегінің барлық элементтері әшекейлеуге арналған. Әрине, бүгінгі таңда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.