ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ТӘРБИЕ ТІРЕГІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Баишев жоғарғы медициналық колледжі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пән:Педагогика
Тақырыбы: Бала тәрбиесіндегі этнопедагогиканың алатын орны

Орындаған: Қуантай.А
Тобы: Дт-415
Тексерген: Сагындыкова.Л

Ақтөбе қаласы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
I.БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ ЭТНОПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Адамгершілік тарбиесінде халық педогогикасының алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.2 Адамгершілікке тәрбиелеуде педагогиканың мүмкіндіктері мен шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Халық педагогикасының негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
II.ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ТӘРБИЕ ТІРЕГІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.1 Қазіргі отбасында халықтық педагогиканың тәрбиелік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Халық педагогикасындағы эстетикалық және зиялылық тәрбиесі ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңдағы педагогика ғылымында әлі де толық шешімін таба алмай отырған өзекті мәселелердің бірі жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта тәрбиелеуді, бүгінгі таңда оқу үрдісін халық шығармашылығы негізінде жүргізудің маңызын анықтау болып табылады. Педагогика ғылымын халық педагогикасымен ұштастыра отырып, Мағжан ұлттық тәрбиенің ғылыми негіздерін жасады. Ол: Әр тәрбиешінің қолданатын жолы - ұлт тәрбиесі. Әрбір ұлттың бала тәрбиесі туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесін баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиісті, деп жазды. Сөйтіп, ол педагогика ғылымының негіздерін халық педагогикасымен және халық психологиясымен байланыстырып, баланы тәрбиелеудің, дамытудың, оған дүниетанудың жолдарын талдап көрсетіп берді. Бастауыш сыныптағы кез келген оқу пәнін, тәрбие жұмысын ұйымдастыруда халық шығырмашылығының элементтерін пайдалану балалардың адамгершілігін, жақсы мінез құлығын қалыптастыру құралы болып табылатынын қазіргі мектеп мұғалімдеріне жеткізу өз қиыншылықтарын туғызуда.[1]

Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие берудің бағдарлы идеялары бойынша еліміздің Президенті Н.Назарбаев мемлекеттік идеология мәселесін ұдайы есте ұстауымызды ескере келе былай деп жазады: "Бес арыстарымызға арналған тарихи зерде кешенінде мен қазақстандық отаншылдық сезімін тәрбиелеуге көңіл бөлген едім. Қазақстанда тұратын әрбір адам осы елдің перзенті ретінде сезінбейінше, оның өткенің біліп, болашағына сенбейінше біздің жұмысымыз ілгері баспайды...". Осы қағиданы әр ұстаз басты мақсат етіп алдына қойса, оқу тәрбие процесін ұйымдастыруда әр ата-ана мектепке көмек берсе, сонда ғана президентіміздің қойған мақсатының бәсекелестікке сай 50 елдің қатарына кіруге еңбек ететін 21 ғасырдың азаматын тәрбиелейміз.Олай болса, қазіргі кезеңде мектеп табалдырығынан бастап білім беруде ел тарихын терең қозғап, тәрбие сағаттарында қазақ зиялы қауымының еңбектерін, қоғам дамуына қосқан үлесін айтып түсіндіру арқылы оқушылардың адами құндылық қасиеттерін қалыптастыра аламыз.
Сондай-ақ ұлттық салт-сананың өмірдегі қолданылмалы көріністері: рәсімдер, рәміздер, ырымдар, тыйымдар, жөн-жоралғылар, діни уағыздар, сенімдер, кісілік рәсімдері, перзенттік парыз, адамгершілік борыш, ұрпақтық міндет арқылы іске асырылып, ұлттық қасиеттерге айналады.
Оқушының ұлттық қасиеттері: меймандостық, кісілік, сыйласымдылық, имандылық, кішпейілділік, кеңпейілділік, салауаттылық, өнерпаздық, шешендік, ақынжандылық, сыпайылық, мәдениеттіліқ, т.б. қасиеттері арқылы ерекшеленеді.

Курстық жұмыстың мақсаты: осы халық педагогикасының білім беру процесіндегі орнын анықтап, маңыздылығын дәлелдеу.

Курстық жұмыстың міндеттері: алынған тақырып бойынша алға қойған мақсатыма жетуіме барынша талап қойып, орындау.

Зерттеу әдісі:Әдебиеттермен жұмыс жасап, әдеби материал жинақтап жүйелеу

Курстық жұмысымның өзектілігі: Қазіргі замандағы мектепке дейінгі балаларға арналған шетелдік қызықтырушы материалдармен, жаһанды жайлаған компьютерлік ойындармен халық педагогикасын қатар қою күрделі мәселе екені анық. Кез келген мектеп оқушысы қазіргі уақыттағы сынды кейіпкерлерді Тазша бала, Алдар көсе, Қожанасырдан жақсы білетіні ешкімге жаңалық емес екені анық. Осы ретте қоғамды, ақпарат құралдарын жаулаған жаңалықтармен қатар заман талабына сай деңгейде талаптарға жауап беретін халық педагогикасы негізінде нағыз қазақы болмыс қалыптастыру кезегін күттірмес мәселе болып қала бермек. Сондықтан да бұл өзекті мәселе дегім келеді.
Зерттеудің болжамы: Осы жұмыста ұсынылып отырған балалардың білім, білік дағдысын қалыптастыру әдістемесі орта мектептерде мұғалімдерге көмекші құрал бола алады.

БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ ЭТНОПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ

Этно педагогикасы дегеніміз тәрбие жөніндегі халықтардың ғасырлар бойы қалыптасқан педагогикалық білім тәрбие тәжірибесінің жиынтығы. Этно педагогикасындағы ақыл - ой, идеясы қай халықтың болсын тіршілік тынысымен, ұлттық тәрбие дәстүрлерімен тығыз байланыста туып, өсіп өркендеп, дамып және ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып жетіп отырған. Халық келер ұрпағын өзіне дейінгі қоғамның қолы жететін тәрбиелік жақсы дәстүр атаулыны жинақтап пайдалана отырып, шынайы адамгершілік қасиеттерге баулып, тәрбиелеуге мақсат еткен. Бірде - бір адамзат қоғамы өзінен бұрынғы аға буының ақыл - ойын, тәрбиелік тәжірибесін пайдаланбай өмір сүрген емес.[1]
Қазіргі заман талабына сай мен де оқушыларды тәрбиелеуде халықтық педагогиканы басты бағдар ретінде ұстап келемін. Халықтық педагогика бала тәрбиесін жетілуі, ана тіліміздің өрісін кеңейту, білім беру саласынан кеткен кемшіліктеріміздің орнын толтыру, ұлттық идеологиямызды нығайту құралының бірі болып табылады. Қазақ халқының сан ғасырлық тарихи мәдени жетістіктерінің жемісін, рухани байлығын, жанына біткен еңбексүйгіштігін, отаншылдық, имандылық, бауырмалдық, қонақжайлық қасиеттерін танытатын тәлімгерлік тәрбиесі мол. Онда кешегі өткен данагөй қариялар, ғұлама ойшылдар, шешендер және ақын - жырлардың пәлсапалық баталарының психологиялық пайымдаушылары мен педагогикалық тұжырымдамалардың өшпес ізі жатыр. Халқымыздың тәлімгерлік мұрасы ұшан - теңіз болса да, оның ауқымы шексіз. Сондықтан да оларды оқу тәрбие ісіне ендіргенде ғылыми тұрғыдан жүйелеуді, бағыт - бағдар сілтеуді қажет етеді. Қазақ этнопедагогикасын ғылыми жүйе ретінде қарастырсақ, мынадай схема болып шығады. Жалпы педагогика - адам тəрбиесі заңдылықтарын зерттеп, барша типтегі тəрбиелік мекемелердегі оқу-тəрбие процесінің жалпы негіздерін теориялық тұрғыдан қарастыратын іргелі ғылыми пəн. Қалыптасқан дəстүр бойынша жалпы педагогика төрт бөлімнен тұрады.
1) оқу-тəрбие процесінің негіздері;
2) дидактика (оқу теориясы);
3) тəрбие теориясы;
4) мектеп тану.
Жас кезеңдер педагогикасы педагогиканың мектепке дейінгі жəне мектептік жүйелерін өз алдына бөліктеп қарастырады. Олар өсіп келе жатқан əулеттің белгілі жас тобына байланысты оқу-тəрбие іс-əрекеттері ерекшеліктерін бейнелейтін тəрбие заңдылықтарын зерттейді. Бүгінгі күнде жас кезеңдер педагогикасы орта білім берудің барша жүйесін қамтиды. əрқилы жас топтарында немесе оқу-тəрбие мекемелеріндегі тəрбие айырмашылықтарын танытушы дербес педагогикалық салалар пайда болуда. Олардың ішінде қазіргі күнде өз алдына пəн ретінде оқылатындары - мектепке дейінгі педагогика, кəсіби техникалық мектептер педагогикасы, өндірістік педагогика, ұзақтан оқыту педагогикасы жəне т.б.
Ғылыми пəндер ішінде ересектердің педагогикалық проблемаларымен айналысып, қарқынды даму жолына түскен - жоғары мектеп педагогикасы. Оның міндеттері- барша деңгейдегі ресми, ресми емес тіркелген жоғарғы оқу орындарында жүріп жатқан оқу-тəрбие процесінің заңдылықтарын ашып беру, қазіргі ауыспалы кезеңде жоғары білім алудың арнайы проблемаларын зерттеу, жоғары технологиялық жəне компьютерлік оқу жүйелерінің принциптерімен таныстыру. Дипломнан соңғы білім педагогикасы еңбек педагогикасымен тығыз байланыста мамандық көтеру, сонымен бірге нарықтық экономикаға орай көкейкесті болып тұрған халық шаруашылығының əртүрлі салаларында қызмет етіп жатқан жұмысшылардың қайта мамандану, егделік жасқа келгенде жаңа білімдерді, жаңа кəсіпті игеру мəселелерімен шұғылданады. Арнайы жағдайларда өтетін тəрбие процестер ерекшелігін əскери педагогика зерттейді.
Əлеуметтік педагогика ауқымында отбасы педагогикасы, мəжбүрлі тəрбие (первентив) педагогикасы, алдын алу (профилактикалық) педагогикасы дамуда.
Өз дамуында əрқилы мүшелік бұзылыстар мен ауытқуларға ұшыраған адамдар арнайы педагогика аймағында зерттеледі. Есітпейтіндер мен мылқаулар оқуы жəне тəрбиесімен сурдопедагогика, зағиптар- тифлопедагогика, ақыл-есі кемдер- олигофренопедагогика шұғылданады.
Педагогика ғылымдарының арнайы тобын жекеленген немесе пəндік əдістемелер құрайды. Олар оқу-тəрбие мекемелерінің барша типтерінде өтілетін нақты оқу пəндерінің оқытылуы мен игерілуі заңдылықтарын ашып, мұғалімдерге ұсынады. Өз пəнін оқыту əдістерімен əрбір педагог жоғары деңгейде таныс болуы міндетті. Педагогиканы оқыту əдістемесі де жоқ емес. Қолыңыздағы оқу құралы осы əдістеме талаптарына лайық жазылған. Соңғы он жылдықтарда педагогиканың барша салалары дəстүрлі əдістемелерден ерекшеленген, нақты жағдайларда жоғары нəтижеге жеткізуші ең тиімді деген жолдар мен тəсілдерді түзуге көмектесетін жекеленген технологиялар жасау бағытында дами бастады.
Тəрбиеге байланысты жаңа ғылым салалары педагогиканың дəл жəне техникалық білімдермен тоғысында қылаң бере бастады. Олар - кибернетикалық, математикалық, компьютерлік педагогика, суггестология (гипноздық сендірумен жедел оқыту жүйесі) жəне т.б. Осы заманғы педагогика адам жөніндегі басты ғылымдардың бірі ретінде ауқымды да қарқынды даму жолына түсті.
Сонымен, бұл күнде педагогика кең тармақты ғылыми жүйе ретінде танылған. Бұл жүйеде мектеп педагогикасы маңызды орынға ие. Себебі тəрбие процесі əсіресе балалық шақта жылдам жүрісте болады, сондықтан да оны жоғары кəсіптік деңгейде басқара білу қажет. Өз проблемаларын шешу барысында педагогика көптеген ғылымдардың деректерін пайдаланады.
3. Педагогика жəне басқа ғылымдар
Адам жөніндегі ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны оны басқа ғылымдармен байланыстыра қарастырғанда ғана айқындалуы мүмкін.[2] Өзінің ұзаққа созылған тарихында педагогика көптеген ғылымдармен тығыз байланыста болып, өз дамуы мен кемелденуінде олардың əрқилы ықпал-əсеріне ұшырап отырды. Бұл ұштастықтардың кейбірі тарих тұңғиығынан жалғасып келе жатса, енді біреулері-кейінгі, жақын дəуірлерде пайда болды. Педагогиканың алғашқы байланыс түзген білім салалары-философия мен психология. Бұл ғылыми одақ қазіргі күнде де педагогикалық теория мен практиканың кең, өрістеп дамуының алғы шарты.
Педагогиканың философиямен байланысы өте бір ұзақ та өнімді болды, себебі философиялық идеялардан педагогикалық тұжырымдар мен теориялар туындап отырды. Педагогикалық ізденістердің бағыттары белгіленді, сонымен бірге педагогиканың əдіснамалық негізі осы философиялық көзқарастардан қалыптасты. Философиялық бағыттар (экзистенциалды, прагматикалы, неопозитивистік, материалистік т.б.) жүйесін ұстануына орай педагогика зерттеушілерінің оқу-тəрбие саласындағы ғылыми-ізденіс жолы, білім беру процесінің мəні мен мағынасы, мақсаты мен технологиялық сипаттамасы айқындалады. Философия сонымен бірге педагогикалық болмыс пен нақты тəжірибені теориялық тұрғыдан түсінудің құралы ретінде қолданылып, жаңа педагогикалық тұжырымдамалар жасаудың бастау көзін береді.
Педагогиканың ежелден келе жатқан дəстүрлі де аса бір құнды байланысы жантану (психология) ғылымымен орныққан. Адам табиғатын білу, оның тума қасиеттері мен мүмкіндіктерін түсіну, тұлға дамуы мен оның жандүниелік қозғалыстарында байқалатын заңдылықтар жəне оларды басқарушы тетіктерді ескеру, сонымен бірге оқу мен тəрбие жүйесін осы психикалық заңдылық, қасиет-сапа, қажеттіктер мен мүмкіндіктерге негіздей отырып құрастыру талаптарын елеулі ғұлама-педагогтардың бəрі де алға тартып отырған. Дегенмен, ескеретін жəйт: тұлғаның дамуы мен қалыптасуын бір жақты тек психологиялық шарттармен ғана түсіндіру шынайылыққа келмейді, себебі педагогтар мен балалар өмірі табиғи заңдылықтардан кейде басымдау түсетін əлеуметтік-педагогикалық жағдайларға тəуелді келеді, тіпті сол психологиялық дүние, болмыстың өзі де арнайы қоғамдық ықпал нəтижесінде өзгеріске келуі əбден мүмкін.
Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы адамды тұлға ретінде зерттеуімен ортақ келетін философия жəне психология аймағымен шектеліп қалмайды. Оның адамды тіршіліктегі сипатында танушы анатомия, физиология, астрология жəне медицина ғылымдарымен де байланысы заңды құбылыс.
Адам дамуына ықпал жасаушы табиғи жəне əлеуметтік факторлар арақатынасынан туындайтын проблема - педагогика үшін өзекті мəселелердің бірі. Адамның жекеленген табиғи дамуын зерттеуші биология ғылымында бұл мəселе аса маңыздылығымен танылған.
Адамды табиғи жаратылыс туындысы жəне əлеуметтік болмыс жемісі ретінде қарастыра отырып, педагогика антропология ғылымындағы адам туралы білімдердің бай қорын толық пайдаланады, осыдан олардың бəрін жалпыланған адам бойында теориялық бірігімге келтірумен оның сан қырлы да көп сырлы болмысын тануға жол ашады.
Педагогиканың медицинамен байланысының нəтижесінде педагогикалық білімдердің арнайы саласы коррекциялық (реттеуші) педагогика пайда болды. Осыдан, өз дамуында тума немесе жасанды ауытқуы бар балаларға білім берудің тəсілдері анықталды. Педагогиканың бұл саласы медицина деректерін пайдалана отырып, бала деніндегі кемшіліктердің орнын толтыру мен оның қоғам өміріне толыққанды араласып кетуін жеңілдететін терапиялық құрал-жабдықтар жүйесін түзіп, қолданымға келтірді.
Сонымен бірге педагогиканың дами түсуі адамды қоғам мүшесі ретінде, оны əлеуметтік қатынас, байланыстар жүйесінде зерттеуші ғылымдарға да тəуелді келеді. Сондықтан да осы заман педагогикасының əлеуметтану, экономика, саясаттану жəне басқа əлеуметтік ғылым салаларымен тұрақты да ықпалды байланысқа түсуі кездейсоқ емес.
Педагогика жəне экономикалық ғылымдар арасындағы қатынастар өте күрделі, бірақ біртекті емес. Қай заманда да экономикалық саясат қоғам білімін қамтамасыз етудің қажетті шарты болған. Осы саладағы ғылыми зерттеулерді экономикалық қолдау педагогика дамуына үлкен ықпал жасаушы факторға айналып отыр. Осы ғылымдардың байланысынан Білім экономикасы деген арнайы педагогика саласы дүниеге келіп, білім беру аймағын реттестіруші экономикалық заңдылықтар ашылды, олардың қоғамды сауаттандыруға байланысты ерекшеліктері зерделенді.
Педагогиканың əлеуметтану ғылымымен байланысы ежелден келе жатқан, дəстүрлі. Себебі бұл екеуін де толғандыратын ортақ проблемалар: білімді жоспарлау; халықтың əртүрлі топтары мен əлеуметтік қатарының негізгі даму бағыттарын айыра тану; əрқилы əлеуметтік орта мен ұйымдардағы тұлғаның қоғамдық кемелденуі мен тəрбиесі заңдылықтарын ашу.
Қоғам мен мемлекеттегі білім саясатының қалыптасуы əрдайым үстемдік жүргізуші партиялар мен таптардың идеологиясы негізінде түсіндіріледі; бұл тұрғыдан педагогика мемлекеттік оқу-тəрбие құралы ретінде саясаттану ғылымының заңдылықтарына сүйене отырып, адамның саяси сана субъектісі ретінде қалыптасуының шарттары мен механизмдерін белгілейді, саяси идеялар мен талаптарды игеріп, орындау мүмкіндіктерін нақтылап, ашып отырады.
Педагогиканың басқа ғылымдармен байланыстарын талдауға сала отырып, оларды пайдаланудың келесі формалары анықталған:
- басқа ғылымдардың негізгі идеялары, теориялық болжамдары мен қорытындыларының педагогикада пайдалану;
- бұл ғылымдарда қолданылатын зерттеу əдістерін шығармашылықпен қабылдап, меншіктеу;
- психология, жоғары жүйке қызметі физиологиясы, əлеуметтану жəне басқа да ғылымдар зерттеулерінің нақты нəтижелерін педагогикада қолдану;
- адамды жан-жақты жəне көптарапты зерттеуде педагогиканың қатысуы.
Жекеленген əдістемелер - оқудың жалпы заңдылықтарын жəне пəндерді оқытуда қолдану ерекшеліктерін зерттеуші пəн дидактикасы.
Педагогика тарихы - əрқилы тарихи дəуірлердегі педагогикалық идеялар мен білімдендіру тəжірибесін зерттейтін ғылым саласы.
Педагогика ғылымындағы жаңа салалардың жіктелу процесі белсенді түрде жалғасын табуда. Соңғы жылдардың өзінде педагогиканың бұрын болмаған салалары өзінің қажеттілік маңызымен көзге ілінуде: білім философиясы, салыстырмалы педагогика, əлеуметтік педагогика ж.т.б.

1.1 Адамгершілік тарбиесінде халық педогогикасының алатын орны.

Адамгершілік деген ұғым педогогика, психология, философия ғылымындағы арнайы категория. Сондықтан мұның анықтамасын талдау жасауда оның қандай факторлармен байланысты екенін анықтап алу керек. Психологтар Л.С.Выготский, А.А.Люблинская, Л.И.Божович, В.В.Богословский, педогогтар Н.И.Болдырев, И.С.Марьенко, Е.В.Бондаревская, О.С.Богданова, З.И.Васильева, Л.И.Рувинский т.б. адамның бойындағы қасиеттерін зерттеген кезде мынандай қорытындыға келді: барлық қасиеттердің құрылысы бірдей болады және олар төрт түрлі бөліктен тұрады: сезім, сана, сенім, мінез құлық дағдысы.

Жеке адамның адамгершілік жағынан қалыптасуы процесінде адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Адамгершілік сезімді тәрбиелеу көп қырлы процесс.[2]
Сезім дегеніміз-әлеуметтік және табиғи өмірдің саналан жақтарына эмоциялық қатынас.
Адамгершілік сезім дегеніміз- жеке адамдардың өзінің мінез- құлқына деген эмоциялық қатынасы(сезімдердің түрлері:Отанға деген сүйіспеншілік, достық, сезім, ар- ождан т.б ).
Адамгершілік сезімдерге ұнату және ұнатпау, үйірсектікпен, жатырқау, құрметтеумен, жек көру, сыйлаумен рақымсыздық, сүйіспеншілік пен өшпенділік т.б. жатады.
Жоғарғы сезімдер арасында адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Бұл туралы К.Д.Ушинский Адам тәрбие жемісі деген енбегінде: Біздің өзіміздің, дүниеге қалыптасуымызды, біздің сезіміміз де, ойымызда тіпті қылығымыз да сезімдей анық және дұрыс білдіре алмайды, біздің сезімдеріміз жеке ойғана, жеке сезімдер ғана емес, адам жанының мазмұны, оның жүйесі түгелдей көрініп тұрады ,- деп дәл сипаттама берген.

Сүйтіп педагог ұжым өмірінің жарқында сезімге бай етіп ұйымдастыра алса, мұның өзі Отан сүю, ұжым алдындағы борышын өтеу сияқты жоғары адамгершілік сезімдерін қалыптастыруға негіз болмақ.

Осыдан біздер бастауыш сынып оқушыларының көңіл күйінде бойында пайда болған сезім баланың санасына көп жағдайда вқпал жасайды деп тұжырымдаймыз.
Сана - обьективті шындықты идеиалды түрде бейнелеудің ең жоғарғы формасы.Психологтардың (А.Темірбеков, С.Балаубаев, Қ.Жарықбаева, М.Мұқанов, Ж.Намазбаев т.б.) пікірінше сана өз болмысы мен обьективті дүниенің мән - жайын, мазмұнын ұғымын білуінде белсенді қызмет атқаратын психологиялық процестердің (түйсіну, сезіну, сүйген ортасына байланысты қалвптасқан қоғамдық санада болады. Бұл екеуі бір - бірімен тығыз байланысты. Себебі, жеке адамның санасының қалыптасуына қоғамдық сана ықпал жасап отырады. Сонымен, сана негізінен жеке адам санасы және қоғамдық сана болып екіге бөлінеді.
Жоғарыда айтылған ғалымдардың ғылыми тұжырымдамаларын біздер тәжірибелік-эксприменттік жұмысымызда негізге алдық. Себебі бастауыш сынып оқушыларының тілдік қорларының жетілуімен олардың адамгершілік сезімдері мен саналарының дамуында ауыз әдебиетіндегі мақал-мәтелдердің, аңыз әңгімелердің т.б пайдаланудың мүмкіндігі бпр екенін білдік. Бүкіл адамзат тарихының барысында қалыптасып жинақталған рухани қазына, мәдениет, адамгершілік, дін, қоғамдық психология, өнер, құрал-жабдықтар адамның творчествосынан туып, оның қолымен жасалған бүкіл адамзаттық дүние түгелімен адамзаттың қоғамдық сана болып табылады.
Тәрбие туралы ой-пікірлер алтыншы ғасырдағы Орхан-Енесей жазушыларынан басталып орта ғасыр ғұламалары мен (Әл-Фараби, Ж.Баласағұни, М. Қашқари, А.Иугенеки т.б.) алтын орда дәуірі оқымыстылары (С.Сари, Қ.Жалайыр т.б.) 14-15 ғасырда өмір сүрген ақын жазушылар (Асанқайғы, шалкиіз, Бұхар, Махамбет, Әсет т.б.) 14ғасырдың екінші жартысында (Шоқан, Ыбырай, Абай) одан бертін келе ортамызға қайта оралған қазақтың ұлы зиялылары А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Дулатов, ССейфулин, т.б. бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді. Сонымен қатар Ы.Алтынсаринның адамгершілікке тәрбиелеу идеясын қазақ отбасының ең жақсы дәстүрлеріне жоғарғы баға бергендігінен көреміз.

Абай (1845-1904) мұрасы-қазақ елінің энциклопедиясы деп аталатын, әлемдік тарих төрінен орын алды. Ғұлама ойдың иесі Абай адам тәрбиесінің ең өзекті мәселелерінің өзінің шығармаларына арқау еткен. Мәсселен, Ғылым таппай мақтанба өлеңінде:

Адам болам десеңіз,
Тілеуің, өмірің алдында,
Оған қайғы жесекіз,
Өсек, өтірік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ
Бес дұшпаның білсеңіз,-деп жаман әдеттерден сақ болуды, ал оның орнына
Талап, еңбек, терең ой,
Қанағат рақым ойлап қой-
Бес асыл іс көнсеңіз,-деп жағымды қасиеттерді көрсеткен екен.

Халық педагогика-көп арналы, қыр-сыры мол, күрделі ғылым. Ол ұлттық өмірге немқұрайлы қарайтын жас ұрпақты қазақтың рухани, материалдық мәдениетін толық меңгерген, тарихин әдет-ғұрпы, салт-сана, дәстүр, тәлім-тәрбие, адамгершілік қасиеттерін бойына сіңіріп, ұлтын сүйетін азамат болып өсуін қамтамасыз етуге тиіс.
Халықтық педагогика-тәрбиенің бастауы және қайнар бұлағы, ол тәрбие жөніндегі халықтың білімі мен тәжірбиесі. Оның тәрбиелік рольін анықтау кезек күттірмейтін мәселе. Ал халық педагогикасының зерттеу негізіне халық ауыз әдебиетінің шығармалары, этнографиялық материалдар, халықтық тәрбие дәстүрлері, ойындары, отбасы тәрбиесінің тәжірбиелері жатады. Халықтық педагогиканың мұрасының бірі-дәстүр. Ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана, адам өмірінің рухани-адамгершілік қуатының қайнары. Оның ішінде бала тәрбиесіне бағытталған, баланың жан дүниесінің қалыптасуына, рухани марқаюына негіз болатын мүмкіндіктер көп-ақ. Ол-халықтың кәсібімен, салт-дәстүрімен, тілімен, тарихымен, адамгершілік қасиет сапаларымен сабақтасып, біте қайнасып, тарихи кезең ерекшеліктеріне, қоғам тану сатыларына қарай жетіліп, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын қастерлі мұра.[2]
Дәстүр адамдардың рухани, мәдени тұрмысынан бөлінбейтін құбылыс. Дәстүр қоғамдық сананың барлық формаларынан орын алады. Олар: саясатта, қоғамдық өмірдегі дәстүрде, халықтар арасындағы ынтымақтастыққа, теңдікке, бостандыққа, азаттыққа, туысқандыққа өзара көмек дәстүрінде, құқықтық қарым-қатнас дәстүрінде, ғылыми дәстүрде, оқу-білім ғылымындағы дәстүрде, отбасы жанұялық дәстүрде, еңбек дәстүрінде.
Сонымен, қай халықтың болса да, ұлттық үрдісі, билікті қасиеті, өзіндік әуені, тағылымды дәстүрі мәртебесін биікке көтеріп тастайтыны сөзсіз. Киелі, керемет дәстүрлері арқылы ғана әрбір ұлт өзінің болашақ ұрпағының төл келбетін қалыптастырады. Ұлттық рухымыздағы дәстүр адамгершілікке тәрбиелеуде тиімді деп есептейміз.Жас ұрпаққа адамгершілік тәрбие беруде халықтық рухани дәстүрін, мәдениетін, адамгершілік қазнасын ғылыми жүйеге келтіруде халықтық педагогиканың бай мұрасының маңызы зор екенін көреміз.

1.2 Адамгершілікке тәрбиелеуде педагогиканың мүмкіндіктері мен шарттары

Халықтық педагогиканың бай мұрасына болашақ ұрпақтың шынайы абзал адамгершілік қасет-опалары, адамға деген сүйіспеншілік, қайырымдылық, шындық, имандылық, кішіпейілдік, ұлағаттылық, қанағаттылық, еңбек сүйгіштік, бауырмалдылық, ауыз әдебиетінің жан-жақты жанрлары арқылы берілген. Адамгершілік тәрбиесі жөніндегі халықтық педагогика мұрасы және педагогтардың зерттеулеріне сүйене отырып біз адамгершілік тәрбиесінің мақсатын анықтадық. Адамгершілік тәрбиесін халықтық мұра негізінде құрастыру. Адамгершілік тәрбиесінің мәнін жалпы азаматтық құнды игіліктерімен байланыстыра ашу. Қазіргі қоғамның экономикалық әлеуметтік, рухани жаңару заңдылықтары мен байланыстыра қарастыру. Жоғарыда аталған адамгершілік тәрбиесін талдауда үш бағытты біріктіретін басты идея-тәрбиені ізгілендіру (гуманизациялау) бір сөзбен айтқанда адамға, балаға бет бұру. Оған сенім білдіру, оның өзіндік жеке мақсаттарына сұраныстары мен мүдделеріне іш тарту. Бұл баланың өз бойындағы қабілеттерін ашып, тани білу, көре білу, дамыту, оның өзін-өзі билеу үшін алып жүру үшін, қолайлы жағдайлар жасау. Баланы осы өмірге сай етіп тәрбиелеуде нарықтық экономика да адамның өзін-өзі қаржыландыру деген талапты кейбір ата-аналар қалайда ебін тап та, ақша тап, деген оймен балаларын өмірге дайындауда (6-8жастағы балаларға Караван газетін сатқызып, машина жуып ақша табуға уйретуде).
Нарықтық экономика кезінде осы сияқты адамгершілік тәрбиесі ұғымына қайшы келетін жат іс-әрекеттер, қасиеттер, көзқарастар, қарым-қатнастар (өз балаларын өздері сату, балғын жастағы қыздарды жөзекшелікке үйрету, нашақорлыққа, шылым шегуге баулу сияқты пікірлер, жалған келеңсіз жайыттардың шығуы бұл проблеманың күрделі екендігіне және оны ғылыми негізде шешу қажеттігін көрсетеді.
Міне, бұдан бүкіл адам баласы даму тарихында тәрбие үнемі халықтың ой-пікірін, адамгершілік талаптар мен үнемі сабақтастықта, байланыста болғанын көреміз.[3]
Осыған байланысты тәлім-тәрбиеге арналған әр халықта бай мұра жинақталған. Сол бай мұра жеке тұлғаның қалыптасуына ықпал жасайды. Ол бай мұра:
І.Өзінің бастауын от басынан алады;
ІІ.бұл ұлттық бай мұра біртіндеп ауыл-аймаққа тарайды;
ІІІ.одан бір елден, екінші елге жетеді;
ІV.елдік деңгейден ұлттық мұра әлемдік деңгейге шығады.
Бұның бәрінде де отбасынан басталған ұлттық сана, салт-дәстүр біртіндеп дамып әлемдік деңгейге көтеріледі. Ұлттық сананың тірегі қай кезеңде, қай халықта, қай дәуірде болмасын, біздің зерттеуіміз бойынша ізгілік идеясына негізделеді. Біз өзіміздің жұмысымызда бастауыш сынып оқушыларының бойында қалыптасатын адамгершіліктің ең құнды сегіз сапасын тәрбиелеуде ізгілік идеясын негіз етіп алдық. Себебі, ізгілік идеясы болады деп есептедік.
Адамгершілік тәрбиесінде ғалым психологтар анықтаған адам психикның 4компанентінің (адамгершілік сезім, сана, сенім және адамгершілік мінез-құлық, әдет, дағды, іс-әрекет) әрқайсысында ізгілікті мазмұн болуы керек.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік мәртебесіне ие болуына байланысты тәрбиенің мақсатын, мазмұнын, қағидаларын, әдіс-тәсілдерін түбегейлі жаңарту қажеттілігі күн тәртібіне қойылып отыр.
Жас ұрпақтың басым бөлігінің ұлттық тарихтан, мәдениеттен, әдебиет, өнерден, әдет-ғұрып, салт-дәстүрден, ұлттық кәсіптен қол үзгендігі ең басты-ана тілін білуге ден қоймағандығы, адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына теріс ықпалын тигізеді.
Сондықтан біздің зерттеген тақырыбымыз бойынша мынадай мәселелерді айқындауды белгіледік:
-адамгершілік тәрбиесін бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшелігіне сай психологиялық тұрғыдан танып-білу арқылы бала бойындағы ұлттық мұраттарды, жалпы адамзаттық рухани қазынамен ұштастырудың тиімді жолдарын қарастыру;
-тіл халықтың рухани байлығы, сондықтан ана тіліндегі ауыз әдебиетінің бай мұрасын бала қабылдауының ерекшелігіне сай пайдалану мүмкіндіктерін тиімді әдіс-тәсілдерін жүзеге асыру;
-адам тәрбиесі, оның негізгі саласы адамгершілік тәрбиесі, ана тәрбиесі, бастауыш мектеп тәрбиесі және өмір тәрбиесімен ұштастыру;
-бастауыш сынып балаларын адамгершілікке, тәрбиелеуде ұлттық салт-дәстүрді пайдаланудың мүмкіндіктерін қарастыру, үлгі бағдарламасын жасау.

1.3 Халық педагогикасының негізгі қағидалары

Тәрбиенiң негiзгi қағидаларының (принциптерi) болуы занды құбылыс. Халық педагогикасының негiзгi қағидаларын арнайы сөз етсек, олар мыналар демекпiз:
1. Келер ұрпақтың ақылды, намысқор, арлы, өмiршең азамат болуын тiлеу.
Жас нәрестенiң дүниеге келуi ата-ана, ағайын-туыс, қауым-көпшiлiкке зор қуаныш әкелумен бiрге, борыш та жүктей келедi. Дәлiрек айтсақ ұрпақты тәрбиелейтiн халық мектебiнiң есiгi сәбидiң алғаш дүниеге келген күнiнен бастап айқара ашылады. Ол белгiлi мақсат-тiлекпен байланысты туындайды.
Отбасы үлкендерiнiң бәрi жаңа туған жас баланы отанның, елдiң асыл азаматы болуын аңсап армандайды. Өнегелi үлкендерге ұқсасын деп, дарынды, өнерлi, ақылды ақсақалдарға баланың аузына түкiртiп, азан шақыртып, атын қойғызады. "Ақылын, жасын берсiн" деп, жаңа туған нәрестенi қарияның шапанының етегiне орайды. Ұрпағы өскен қадiрлi анаға кiндiгiн кестiредi, бесiкке салдырады, қырқынан шығарту ырымдарын жасатады, тұсауын кескiзедi. Үлкендерден бата алғызады. Халықтың балаға арналған ырым, бата-тiлектерiнде келешектен күткен үлкен үмiт, аңсау арман бар. Тәрбиенiң алғашқы қағидасы ата-ананың аңсау арманымен, баладан күтер үмiтiмен үндесiп жатыр.[4]

2. Баланы жастайынан еңбек сүйгiш, елгезек азамат етiп тәрбиелеу көзделген. Ол бесiк жырлары мен тұсау кесер жырларынан, бата, тiлек, терме өлеңдерден өзектi орын алған. Еңбек қағидаларын жастардың бойына сiңiру отбасындағы еңбектiң қарапайым түрлерiнен басталып, қоғамдық маңызды iстермен ұштасқан. Ұл баланы қозы, лақ қайтаруға, отын-су әзiрлеуге, мал өнiмдерiнен тұрмысқа қажеттi құрал-жабдық (қамшы, шiдер, жүген өру, терi илеу, қару-жарақ т.б.) жасауға әзiрлеу, қора салу, киiз үйдiң ағашын iстеу, ұсталық, зергерлiк өнерге үйрету т.б. көзделсе, ал қыз балаларды ыдыс-аяқ жуу, үй сыпыру, шай қою, төсек жинау, кесте, өрмек тоқу, ас пiсiру, бала күту, қонақ күту т.б. үйреткен.

3. Халық педагогикасында "Бiрiншi байлық -- денсаулық" деген ұғым өзектi орын алған. "Денi саудың жаны сау", "Ас адамның арқауы", "Ауру астан" деп рухани, материалдық байлықтың негiзiн жеке бастың, яғни тәннiң саулығына байланысты қарастырған. Баланы туған күннен бастап тұзды сумен шомылдыру, маймен сылау, дене күтiмiне ерекше мән берiп шынықтыру, мерзiмiнде жақсы ас берiп тамақтандыру мен ұйықтатудың бәрi тән саулығы үшiн жасалған әрекеттер.

4. Халық педагогикасында адамгершiлiк қасиеттердi баланың бойына дарыту, iзгiлiкке, имандылыққа, адалдыққа тәрбиелеу, ар-ожданды қастерлеу басты қағида болып есептелген. "Жаным -- арымның садағасы" деп, арды адамгершiлiк қасиетiнiң үлгiсi санаған.

5. Гуманизм мен патриотизм -- халықтық тәрбиенiң басты қағидаларының бiрi. "Отан от басынан басталады" деп ұққан ата-бабамыз от басының, ананың, рудың, отанның намысын қорғауды, қарттарға, ауру, кемтарларға көмектесудi, басқа ұлт өкiлдерiн сыйлауды отбасы тәрбиесiнiң өзектi принципi деп бағалаған. "Атаның баласы болма, адамның баласы бол", "Жақсы - көпке ортақ", "Ел үшiн еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды" деген өсиет тәрбиеден өзектi орын алған.

6. Елдi, жердi қорғайтын, еңбек ете алатын азамат болу үшiн дененi шынықтыру қажет. Халық педагогикасында "Шынықсаң шымыр боласың" деп ой қорытқан ата-бабамыз ұлттық ойынға жаттықтырып үйрету (аударыс, күрес, теңге алу, қыз қуу т.б.) арқылы дене тәрбиесiне баса көңiл бөлген.

7. Тiршiлiктiң тұтқасы, өмiрдiң шамшырағы өнер мен бiлiм деп түсiнген халқымыз жастарға "Өнерлi өлмейдi", "Бiлегi жуан бiрдi жығады, бiлiмi жуан мыңды жығады", "Бiлiм таусылмас кен, өнер өлмес мұра" дегендi насихаттап ертегi, өлең-жыр, мақал-мәтел, аңыз әңгiмелер ұсынған.

8. Адам өмiрi мәңгi табиғат құшағында өтетiн болғандықтан, ата-бабамыз өз ұрпағын ағаш бесiктен жер бесiкке жеткенше табиғи ортаны аялауға, әсемдiкке тәрбиелеп келген. Ол туралы әлденеше жұмбақ, өлең-жыр, ертегi, аңыздар шығарған.

Мұның бәрi сайып келгенде "Сегiз қырлы, бiр сырлы" еңбексүйгiш, арлы азамат тәрбиелеуден туған халықтық қағидаға негiзделген.

"Сегiз қырлы, бiр сырлы" азамат тәрбиелеудiң ұстанымдары барлық халықта бар, ортақ талап. Мысалы, орыстар ондай адамды "Кiшкене болса да өнегелi, ақылды", "Ақылды да сүйкiмдi", "Қайырымды жiгiт" деп санаса, таулықтар "Нағыз жiгiт" деп атайды. Ал чукчалар "Адал өмiр сүретiн азамат" дейдi. Ол теңiзде жүзгiш, соғыста батыр, ғылымда терең ойлы, билiкте-әдiл, еңбекте-шебер, өмiрде бiрлiкшiл, сөзде - шешен, атыста - мерген, шет жерде отаншыл, бауырмал деген қасиеттер бойында бар азаматтар.
Өзбектер қайырымды, iзгi жүректi адамды "иманжүздi, құдайы бар азамат" дейдi.Ал қазақта сегiз қырлы азамат дегендер: еңбек сүйгiш, бауырмал, батыр, өнерлi, өнегелi, шыншыл, әдiл, адал болу дегендi бiлдiредi.

Сегiз қырлы, бiр сырлы, жан-жақты жетiлген азамат етiп тәрбиелеу үшiн бар мүмкiндiктi сарқа пайдаланған.

II.ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ТӘРБИЕ ТІРЕГІ

Ұрпақтан бір ұрпаққа ауызша жалғасып келген нақыл - өсиет, өнеге қағида болып таралып келген тәлім - тәрбие тағылымының бай мұрасы бар. Ол халықтық педагогика деп аталады.[1]
Халықтық педагогика отбасылық тәрбиеден басталып, ел - жұрт, ауыл - аймақ, тіпті бүкіл халықтық қарым қатынастан берік орын алған тәлім - тәрбиенің түрі. Ендеше, халық педагогикасы қоғам дамуының барлық сатыларынан өтіп, тәжірибеде жүйеленіп, ғылыми педагогикалық дәрежеге жеткенше ұрпақ тәрбиесінің қайнар көзі, алтын діңгегі болып келгені даусыз.
Халықтық педагогикада бала дүниетанымын қалыптастырудың және оның ақыл-ойын дамытудың бастау кезі ретінде ең алдымен оның қоғамға, қоршаған дүниеге Арманы жоқ жас- қанатсыз қарлығаш - дейді халық. Халық ұрпақты ақыл-ойды өздігінен жетілдіруге үндейтін терең және танымдық процестер жиынтығы екендігін дұрыс болжайды. Халық тәрбиешілері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.