Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Байшев Университеті
___________________________________ ______________________________
(Студенттің аты-ЖӨНІ (ов))
Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В042115В030100 -- Құқықтану білім беру бағдарламасы
Ақтөбе, 2021 жыл
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Байшев Университеті
Қорғауға жіберілді қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Құқық және жалпы білім беру пәндері
__________________ Сагиева Г. К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ЖОБА
тақырыбы: Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау
6В042115В030100 -- Құқықтану білім беру бағдарламасы
Орындады орындады (студенттің аты-жөні))
Ғылыми жетекші (лер) (Т. А. Ә., ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі)
Ақтөбе, 2021 жыл
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Байшев Университеті
Бизнес және құқық Жоғары мектебі
Құқық және жалпы білім беру пәндері кафедрасы
Білім беру бағдарламасы 6В042115В030100 -- Құқықтану
Тапсырма
дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға)
студентке__________________________ __________
(Тегі, Аты, Әкесінің аты)
Тақырыбы жұмыс) ___________________________________ ____
Жоба бөлімі ___________________________________ _____________
Тақырып ректордың бұйрығымен бекітілген № _____
____ ________20___г.
Студенттің аяқталған жұмысты (жобаныжоба бөлімін) тапсыру мерзімі)
____ _________20___г.
Жұмыс (жобажоба бөлімі) бойынша бастапқы деректер) _________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмыстың (жобаныңжоба бөлімінің) қысқаша мазмұны (әзірлеуге жататын мәселелер тізбесі)
1 бөлім кіші бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
2 бөлім кіші бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
3 бөлім бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Қосымшалардыңграфикалық материалдардың тізбесі (міндетті сызбаларды дәл көрсете отырып) ___________________________________ ____________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылатын әдебиеттер ___________________________________ _________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмыс (жоба) бойынша, оларға қатысты жұмыс (жоба) бөлімдері көрсетілген консультациялар)
Бөлім
Кеңесшілер
Бақылау
мерзімі
қолы
Дипломдық жұмысты (жобаныжоба бөлімін) орындаудың күнтізбелік жоспары)
№
Дипломдық жұмысты (жобаныжоба бөлімдерін) орындау кезеңдерінің атауы
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескерту
Тапсырманың берілген күні _____ ______________ 202____г.
Кафедра меңгерушісі _________________ ________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекшісі
дипломдық жұмыстың (жобаның) ______________ ____________________
(қолы) (аты-жөні)
Студент тапсырманы орындауға қабылдады ____________ ______________
(қолы) (аты-жөні)
Мазмұны
КІРІСПЕ 6
1 ТАРАУ. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ 8
1.1. Заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдар 8
1.2. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу 16
1.3. Тұтынушының құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі 20
2 ТАРАУ. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ АЗАМАТТЫҚ ПРОЦЕСТЕ ҚОРҒАУ 23
2.1. Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті дамыту перспективалары 23
2.2. Азаматтық процесте өз құқықтарын қорғау құқығы 25
3 ТАРАУ. COVID-19 КОРОНАВИРУСТЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ БОЙЫНША ПАНДЕМИЯ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ 48
3.1. Коронавирустық пандемия жағдайында тұтынушылардың құқықтарын қорғау 48
3.2. Пандемия кезінде кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау 50
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік қызмет туралы Жеке заңна - масы (ескертпе: Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қазіргі заманғы ма - ғынада өндіріс пен алмасудың феодалдық және командалық-әкімшілік тәсіліне балама болып табылады) іс жүзінде КСРО ыдырағаннан және рес - публика халықаралық құқық субъектісі ретінде дербес мемлекет мәртебесін алғаннан кейін ғана құрыла бастады.
Бұл Республиканың құқықтық жүйесі ұзақ уақыт бойы Ресей импе - рия - сының, содан кейін КСРО-ның құқықтық жүйесіне тығыз байланысты болғандықтан. 20 ғасырда 70 жылдан астам уақыт бойы республиканың қоғам - дық өмірінің барлық салалары шын мәнінде не тікелей КСР Одағының заң - дарымен, не КСР Одағы мен одақтас республикалар заңнамасының негізде - рін дамытуға қабылданған республикалық заңдармен реттелді.
Сондықтан Қазақстан Республикасының жеке ұлттық заңнамасы, оның ішінде кәсіпкерлік туралы, Ресей империясының, сондай-ақ республиканың және КСР Одағының кеңестік даму кезеңінің заңнамасында оңды болғанның бәрін қамтыды.
Кәсіпкерлікті дамыту экономиканы табысты реформалау шарттарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлік секторын құру және дамыту халықты даярлауды және елдің бүкіл шаруашылығының нарықтық экономикаға көшуін қамтамасыз ететін қоғамды әлеуметтік қайта құрылымдаудың негізі болып та - бы - лады. Бұл жұмыс көбінесе нарықтың қалыптасуы мен дамуының қозғаушы күші ретінде кәсіпкерлік әлеуетімен байланысты.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанда кәсіпкерліктің қалып - тасуы мен дамуы өтпелі кезеңнің қолайсыз әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайларында, Елеулі макроэкономикалық дағдарыс және адамдардың өмір сүру деңгейінің төмендеуі аясында өтті. Бұл процесс қазіргі уақытта оның динамикалық дамуына кедергі келтіретін объективті және субъективті сипаттағы бірқатар қиындықтарға тап болады.
Мақсаттар мен міндеттерді қою. Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын құқықтық қорғаудың негізгі теориялық және практикалық мәселелерін зерттеу болып табылады.
Осы мақсатқа байланысты жұмыста келесі міндеттер қойылады:
- кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтық мәртебесін зерттеу;
- заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдарды қарастыру;
- кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғауды мемлекеттік реттеуді қарастыру;
- тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесін зерде - леу;
- Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті дамыту перс - пек - тиваларын талдау;
- азаматтық процесте өз құқықтарын қорғау құқығын зерттеу.
Зерттеу объектісі зерттеу тақырыбы бойынша нормативтік-құқықтық актілер, ғылыми әдебиеттер және мерзімді баспасөз материалдары болып табылады.
Дипломдық зерттеу пәні кәсіпкерлік қызмет пен тұтынушыларды құқықтық қорғау мәселелері болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы азаматтық процесте өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесінің белгілерін, принциптерін, функцияларын талдаудан тұрады.
Жұмыстың әдіснамалық негізін диалектикалық әдіс, нормативтік және практикалық материалдарды жүйелі талдау мен жалпылаудың жалпы ғылыми әдістері, нақты тарихи әдіс құрайды. сонымен қатар, қарастырылып отырған құқықтық институттың мәнін талдауда ғылыми танымның ресми-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық және функционалды-құрылымдық әдісі де қолданылды.
Зерттеу гипотезасын қалыптастыру. Дипломдық Гипотеза кәсіп - керлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау Нормативтік құқықтық актілердің сәйкестігіне және кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтық сауаттылығына негізделген деген болжамға негізделген.
1 тарау. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
1.1. Заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдар
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 10-бабына сәйкес-аза - мат - тардың, қандастардың және заңды тұлғалардың мүлікті пайдалану, тауар - ларды өндіру, сату, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету арқылы таза кіріс алуға бағытталған, жеке меншік құқығына (жеке кәсіпкерлік) не шаруа - шылық жүргізу немесе мемлекеттік кәсіпорынды жедел басқару құқығына (Мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген дербес, бастамашыл қызметі Кәсіп - керлік болып табылады []. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
Мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.
Заңдарда тыйым салынбаған қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлердің құқықтары қорғалады:
1) Рұқсаттар және хабарламалар туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген Рұқсаттар мен хабарламалардан басқа, кәсіпкерлік қызметті қандай да бір рұқсаттар алмай не хабарламалар жібермей жүзеге асыру мүмкіндігі арқылы жүзеге асырылады;
2) экономиканың барлық салаларындағы кәсіпкерліктің барлық түрін бір тіркеуші органда тіркеудің барынша қарапайым өз бетімен жүргізетін тәртібімен;
3) кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік органдар жүргізетін тексерулерді заң құжаттарымен шектеу арқылы жүзеге асырылады;
4) Кәсіпкерлік қызметті заң актісінде көзделген негіз бойынша шыға - рылған сот шешімі бойынша ғана мәжбүрлеп тоқтатумен жүзеге асырылады;
5) жеке кәсіпкерлік үшін тыйым салынған, экспорт немесе импорт үшін тыйым салынған немесе шектелген жұмыстардың, тауарлар мен көрсетілетін қызметтер түрлерінің тізбесін заң құжаттарында белгілеу арқылы жүзеге асырылады;
6) мемлекеттік органдарды, лауазымды адамдарды, сондай-ақ өзге де адамдар мен ұйымдарды кәсіпкерлердің қызметіне заңсыз кедергі келтіргені үшін олардың алдындағы заңдарда белгіленген мүліктік жауапкершілікке тарту арқылы жүзеге асырылады;
6-1) атқарушы бақылау және қадағалау органдарына кәсіпкерлік субъек - ті - лерімен осы органдардың функциялары болып табылатын міндеттерді орындау тұрғысында шарттық қатынастарға түсуге тыйым салу арқылы жүзеге асырады;
7) заңнамада көзделген өзге де құралдармен қамтамасыз етіледі.
Рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібін белгілеу адамдардың өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны, меншікті қорғау, ұлттық қауіпсіздікті және құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету мақсатында қызметтің немесе әрекеттің (операцияның) қауіптілік деңгейіне қарай Рұқсаттар және хабар - ламалар туралы Қазақстан Республикасының Заңында жүргізіледі.
Рұқсат беру тәртібі, егер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өнімге қойылатын талаптар, сәйкестікті міндетті растау жөніндегі талаптар мемлекеттік реттеу мақсаттарына қол жеткізу үшін жеткіліксіз болған жағдайларда белгіленеді.
Коммерциялық (кәсіпкерлік) құпия заңмен қорғалады. Коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтерді айқындау тәртібі, оны қорғау құралдары, сондай-ақ коммерциялық құпияның құрамына кірмеуге тиіс мәліметтер тізбесі заңдарда белгіленеді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау осы Кодексте немесе өзге де заң актілерінде көзделген құралдармен қамтамасыз етіледі. Әрбір тұтынушы, атап айтқанда:
- тауарларды сатып алуға, жұмыстар мен қызметтерді пайдалануға еркін шарт жасасу;
- тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) тиісті сапасы мен қауіпсіздігі);
- тауарлар (жұмыстар, қызметтер) туралы толық және дұрыс ақпарат);
- тұтынушылардың қоғамдық ұйымдарына бірігуге құқығы бар.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының кәсіпкерлері мен тұтыну - шыла - рының құқықтарын қорғаудың құқықтық негіздері ҚР Конституциясында (29-31-б.) қаланған. ҚР Кәсіпкерлері мен тұтынушыларының құқықтарын қорғауды мемлекеттік реттеудің негізгі көздері ҚР Азаматтық кодексі (10, 350, 271-б.), ҚР Кәсіпкерлік Кодексі, ҚР Заңдары: тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы (2010 ж.), өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы (2000 ж.) сауда қызметін реттеу туралы (2004 ж.), Жарнама туралы (2003 ж.) болып табылады. ҚР Үкіметінің кәсіпкерлер мен тұтынушыларды сапалы өніммен және өмірлік маңызы бар және стратегиялық маңызы бар тауарлармен қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар қаулылары қабылданды, мысалы, міндетті монито - рингке жататын азық-түлік тауарларының тізбесі, айырбастауға жат - пайтын, сондай-ақ тәуелсіз тұтыну сараптамасы туралы бекітілген Ережеге сәйкес міндетті сараптамалық бақылауға жататын азық-түлік емес тауарлардың тізбесі бекітілді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңында тұтынушы мен сатушы немесе жұмыс пен қызметті өндіруші арасындағы қатынастар, олардың құқықтары мен міндеттерін белгілеу реттеледі, тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелерінің шешілуі қаралады. Ол келесі міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған:
1. Азаматтардың заңды мүдделерінің өндірушілер мен сатушылар мүдделерінен басымдығын тану.
2. Тұтынушылардың ақпаратқа, өнімнің сапасына, тиісті сападағы тауарды айырбастауға құқықтарын, сондай-ақ сапасы лайықсыз тауарларды сатқан жағдайда тұтынушылардың құқықтарын жүзеге асыруы.
3. Тұтынушыны оның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіруден қорғау.
4. Тұтынушылардың мүдделерін қорғау саласында халықаралық және республикааралық ынтымақтастықты кеңейту.
5. Тәуелсіз топтардың (тұтынушылар қоғамдарының) құрылуына және қызметіне жәрдемдесу.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерін қарастыратын негізгі ұғымдар.
Дара кәсіпкерлік -- бұл Қазақстан Республикасы азаматтарының, оралмандардың таза кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан, олардың тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын дербес, бастамашыл қызметі.
Тұтынушы -- бұл жеке тұтыну немесе жеке шаруашылықта пайдалану мақсатында тауар сатып алатын және жұмыстар мен қызметтерді пайдаланатын азамат.
Сатушы -- сатып алу-сату шарты бойынша тауарларды өткізетін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Өндіруші -- сату үшін тауар өндіретін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Орындаушы -- жұмысты орындайтын немесе қызмет көрсететін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Шарт -- тұтынушы мен сатушы (орындаушы) арасындағы сатып алу, сату, жұмыстар мен қызметтер көрсету жүзеге асырылатын сапа, мерзім, баға және басқа да шарттар туралы ауызша немесе жазбаша келісім.
Өнімдер -- тауарлар, жұмыстар, қызметтер.
Нормативтік-техникалық құжат -- сатуға, жұмысқа, қызметтерге жататын өнімге қойылатын талаптарды бекітетін мемлекеттік стандарттар, шарттар, құрылыс нормалары мен ережелері, мемлекеттік фармакопея және дәрілік заттарға арналған уақытша фармакопеялық мақалалар, техникалық шарттар, техникалық сипаттамалар, рецептура және басқа да құжаттама [, Б. 157].
ҚР Министрлер Кабинетінің, республикалық министрліктер мен ведомстволардың, халық депутаттарының жергілікті Кеңестерінің нормативтік актілері кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын шектей алмайды және оларды қорғау кепілдіктерін осы Заңда белгіленгендермен салыстырғанда төмендете алмайды.
1992 жылы бұрын қолданыста болған ҚазКСР Заңына өнімді сатып алу тәсілдері немесе бөлу нысандары туралы ақпарат беруден бас тартқаны үшін айыппұл сомасын ұлғайту бөлігінде нақтылаушы түзетулер енгізілді, сондай-ақ тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамдарының сауда объектілерінің қызметін тоқтата тұру туралы талаппен тиісті мемлекеттік органдарға жүгінуге құқығы толықтырылды. Сонымен қатар, 2004 жылғы 9 қарашада Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасында өнімнің және өндірістік процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған техникалық реттеудің мемлекеттік жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейтін техникалық реттеу туралы Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Осыған байланысты тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы 1991 жылғы 5 маусымдағы Қазақ КСР Заңының талаптарын техникалық реттеу туралы ҚР Заңында белгіленген шарттарға сәйкес келтіру қажеттілігі туындады.
Сондай-ақ бұрын қолданыста болған Қаз Заңы. КСР-де ҚР қолданыс - та - ғы заңнамасының кейбір нормаларына, атап айтқанда, Қазақстан Республика - сының Азаматтық Кодексінің, сауда қызметін реттеу туралы ҚР Заңының, соның ішінде осы қызметті мемлекеттік реттеуге қатысты нормаларына қайшы келетін ережелер болды [].
Тұтастай алғанда, бұрын қолданыста болған Қазақ КСР Заңында тар және ескірген ұғымдық аппарат пайдаланылды, тұтынушылардың құқықтары мен оларды сауда және өзге де қызмет көрсету түрлері саласында қорғау сақталмады, өнімнің, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің тиісінше сапасына құқықтар, әсіресе тұтынушының тиісінше сапалы тауарлар алмасуға құқығы сақталмады. Бұдан басқа, тұтынушының сатып алынатын өнім туралы ақпарат алу, оның өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету құқықтары да сақталмады.
Жоғарыда баяндалғанға байланысты тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын жаңа редакцияда әзірлеу қажеттігі туындады. 7 тараудан және 44 баптан тұратын жаңа заң тұтынушылардың негізгі құқықтарын егжей-тегжейлі, сараланған құқықтық қамтамасыз етуді және осы құқықтар бұзылған кезде пәрменді қорғауды қамтиды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жаңа Заңды қабылдаудың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында тұтынушылардың құқықтарын қорғауды жүзеге асырудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындау, сондай-ақ барлық тұтынушылар үшін тең жағдайлар жасау және олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың пәрменді тетігі болып табылады.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Қазақ КСР Заңының бұрын қолданыста болған нормаларымен салыстырғанда, жаңа заңда әзірлеу - шілер жобаны редакциялық жетілдірумен шектеліп қоймай, оған тұтыну - шының құқықтарын қорғау саласына нарықтық қатынасты түбегейлі өзгерту қажеттігінен туындаған бірнеше тұжырымдамалық толықтырулар енгізді. Бұрын қолданыста болған заңға сәйкес тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды тұтынушылар қоғамы және мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде орындады, яғни осы салада бір уәкілетті орган болған жоқ. Жаңа Заңға сәйкес уәкілетті орган тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі функцияларды орындайды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі негізгі функцияларды барлық мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген өз құзыреті шегінде, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер жүзеге асырады.
ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жаңа Заңының 42-2 бабына сәйкес, тұтынушының өтініші, шағымы бойынша тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) тауарды (жұмысты, көрсетілген қызметті) сатушыға (дайындаушыға, орындаушыға) өз құқықтары мен заңды мүдделерін бұзушылықты жою туралы және осы бұзушылықтардан тұтынушыға келтірілген залалды (зиянды) ерікті түрде өтеу туралы кінә қойып жүгінуге құқылы (назарыңызды өз бастамамызбен емес, тұтынушының өтініші немесе шағымы бойынша ғана аударамын). Егер сатушы қойылған кінәға күнтізбелік он күн ішінде жауап бермесе немесе бұзушылықтарды жоюдан және келтірілген залалды (зиянды) ерікті түрде өтеуден бас тартса, тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) сотқа жүгінуге құқылы. Тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) тұтынушылардың мүдделері үшін сотта қарау үшін жіберетін талап-арыздарға мемлекеттік баж салынбайды.
Заңның 41-бабы негізінде тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар): 1) уәкілетті органға және өзге де мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қор - ғау туралы заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге; 2) тұтыну - шы - лар құқықтарының бұзылу фактісін қарауға жәрдемдесу мақсатында мемле - кет - тік органдарға жүгінуге; 3) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасы туралы қоғамдық пікірді анықтау үшін тауардың тұтынушылық қасиеттерін, оған деген сұранысты зерделеуге, халыққа сауалнама жүргізуге; 4) тауарлардың, көрсетілетін қызметтердің сапасы мен; 5) тұтынушының өтініші, шағымы келіп түскен жағдайда тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасын бағалау мақсатында мемлекеттік органдарға жүгінуге; 6) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған тәртіппен мемлекеттік органдарда, сондай-ақ өзге де қоғамдық бірлестіктерде тұтынушылардың мүд - де - лерін білдіруге; 7) тұтынушылардың, оның ішінде (бұл маңызды! 8) тұтынушылардың проблемалары мен құқықтары жөніндегі ақпаратты зерт - теуге және бұқаралық ақпарат құралдарында таратуға құқылы; 9) әлеуметтік бағдарламаларды, жобаларды, сондай-ақ мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстар негізінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша әлеу - меттік міндеттерді шешуге бағытталған жекелеген іс-шараларды іске асыруға [].
Өз кезегінде, осы саладағы уәкілетті орган қызметінің тар бағытты - лы - ғын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министр - лігіне қолданыстағы штат санын қайта бөлу жолымен, яғни оған қосымша қаржы қаражатын Бөлмей, тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі бірыңғай уәкілетті органның функциялары жүктелді.
Жаңа заңда тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың негізгі қағидат - тары көрсетілген, заң жобасында қолданылатын негізгі ұғымдар анықталған. Бұдан басқа, тауарларды (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету) сату кезінде тұтынушылар мен дайындаушылар, орындаушылар, сатушылар ара - сында туындайтын қатынастарды реттеу тетіктері айқындалған, тұтыну - шы - лардың тиісті сападағы және тұтынушылардың өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алуға, тауар - лар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер туралы және оларды дайын - даушылар (орындаушылар, сатушылар) туралы ақпарат алуға құқықтары белгіленген.
Мысалы, жаңа заңның 26-бабына сәйкес сатушы (дайындаушы, орын - даушы) көрсетілген ақпаратты маңдайшаға орналастыра отырып, тұтыну - шының назарына өзінің атауын (фирмалық атауын), орналасқан жерін (заңды мекенжайын) және жұмыс режимін қазақ және орыс тілдерінде жеткізуге міндетті. Дара кәсіпкер болып табылатын сатушы (дайындаушы, Орындаушы) тұтынушыға өзінің тегі, аты, әкесінің аты (ол болған кезде) туралы, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу және оны дара кәсіпкер ретінде тіркеуді жүзеге асырған органның атауы туралы ақпарат беруге тиіс. Егер сатушы (дайындаушы, Орындаушы) жүзеге асыратын Қызмет түрі лицензиялануға жататын болса, тұтынушыға лицензия, оның қолданылу мерзімі, оны берген мемлекеттік орган туралы қазақ және орыс тілдерінде ақпарат берілуге, сондай-ақ тұтынушының талап етуі бойынша лицензияның түпнұсқасымен немесе нотариат куәландырған көшірмесімен танысуға мүмкіндік берілуге тиіс. Мұндай ақпарат сатушының (дайындаушының, Орындаушының) тұрақты орналасқан жерінен тыс жерде, уақытша үй-жайларда, жәрмеңкелерде, лотоктардан және басқа да жағдайларда сауданы, тұтынушыларға тұрмыстық және өзге де қызмет көрсету түрлерін жүзеге асыру кезінде де тұтынушының назарына жеткізілуге тиіс.
Заңда олардың мүдделерін мемлекеттік және қоғамдық қорғау көздел - ген, сондай-ақ осы құқықтарды іске асыру тетігі айқындалған. Заңға сатушы - ның (дайындаушының, Орындаушының) тауардың қызмет ету мерзімін, жарам - дылық мерзімін айқындау саласындағы, сондай-ақ дайындаушының тауарға кепілдік мерзімін айқындау кезіндегі құқықтары мен міндеттерін белгілейтін норма енгізілген. Бұл өндірушінің қызмет ету мерзімі мен жарамдылық мерзімін белгілеуге қатысу кезінде заң нормаларын сақтау жауапкершілігін арттырады.
Атап айтқанда, жаңа Заңның 7-бабына сәйкес тұтынушылардың: 1) тауарларды сатып алуға (жұмыстарды орындауға және Қызметтерді көрсетуге) еркін шарттар жасасуға; 2) тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы ақпаратқа қол жеткізуге; 3) тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы ақпарат алуға; 4) қауіпсіз тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) сатып алуға; 5) тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауға; 6) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) тиісінше сапасына; 7) тиісті де, тиісті емес те сападағы тауарды айырбастау немесе қайтару; 8) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) кемшіліктері салдарынан олардың өміріне, денсаулығына және (немесе) мүлкіне келтірілген залалдарды (зиянды) толық көлемде өтеу); 9) сатушыдан (дайындаушыдан, орындаушыдан) тауарды сатып алу (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) фактісін растайтын құжатты алуға; 10) ұтыс түрінде берілген (орындалған, көрсетілген) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасы бойынша ойындардың бастамашысына (ұйымдасты - рушысына) кінә қоюға; 11) тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктерін құруға; 12) моральдық зиянды өтеуге; 13) құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау; 14) Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де құқықтарды жүзеге асыру.
Сонымен бірге, Заңда тауарды тұтынушы өз қажеттіліктерін қанағат - тандыру үшін тауарға (жұмысқа, көрсетілетін қызметке) тапсырыс беретін, сатып алатын және (немесе) пайдаланатын жеке тұлға ғана емес, сондай-ақ осындай тауарға (жұмысқа, көрсетілетін қызметке) тапсырыс беру немесе оны сатып алу ниеті (болашақта) бар тұлға болып табылатынын атап өту қажет.
Біздің ойымызша, сатушының (өндірушінің, Орындаушының) жаңа заңда қарастырылған негізгі міндеттерінің шеңбері қызықты болады. Оларға 24-бапқа сәйкес мынадай міндеттер жатады: 1) тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы қазақ және орыс тілдерінде ақпарат беру; 2) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) қауіпсіздігін қамтамасыз ету; 3) тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауды қамтамасыз ету; 4) тауардың (жұмыстың, көрсе - тілетін қызметтің) тиісінше сапасын қамтамасыз ету; 5) тиісті де, тиісті емес те сападағы тауарды алмастыруды немесе; 6) тауардың (жұмыстың, көрсеті - летін қызметтің) кемшіліктері салдарынан тұтынушының өміріне, денсау - лығына және (немесе) мүлкіне келтірілген залалды (зиянды) толық көлемде өтеуге; 7) Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген тәртіппен және жағдайларда бақылау-касса машиналарының болуы; 8) бақылау-касса машиналарын қолдану тәртібі бұзылған жағдайда, бақылау-касса машиналарының орналасқан жеріне тұтынушының бақылау (тауар) чегін алу қажеттілігі туралы және оның салық органына жүгіну құқығы туралы (тиісті салық органының телефон нөмірін көрсете отырып) қазақ және орыс тілдерінде ақпарат орналастыруға міндетті; 9) тауарларды сату (жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету) жөніндегі қызметті тікелей жүзеге асыратын жеке тұлғада оның тегін, атын және әкесінің атын (ол болған кезде) көрсете отырып, омырауға тағатын карточканың (бейдждің) болуын және олардың санитариялық қағидалар мен гигиеналық нормативтерді сақтауын қамтамасыз етуге; 10) тауарды сату (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) кезінде тауарды сатып алу (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) фактісін растайтын құжат беруге; 11) мәлімделген жұмыс режимін сақтауға; 12) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де талаптарды орындау.
Бұдан басқа, сатушы (дайындаушы) сауда объектісінің ішкі және сыртқы витриналарында қойылған баға жапсырмасымен ресімделген тауардың құнын көрсетуге, сондай-ақ тауарды сақтау шарттарын қамтамасыз етуге міндетті. Дайындаушы (Орындаушы) жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің құнын жазбаша түрде көрсетуге міндетті. Дайындаушы сондай-ақ тауардың жарамдылық мерзімін және сақтау мерзімін белгілеуге міндетті.
Жаңа заңда қызмет көрсету саласындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау ерекшеліктері, тұтынушының осындай қызмет көрсету құқығын бұзу - дың құқықтық салдары толығырақ көрсетілген, дайындаушының (Орындау - шының, сатушының) құқықтары мен міндеттері регламенттелген.
Тұтынушылардың маңызды құқықтарының бірі тиісті сападағы тауарларды айырбастау немесе қайтару құқығы болып қала береді. Жаңа заңның 14-бабы негізінде, егер сатушы (дайындаушы) неғұрлым ұзақ мерзім жарияламаса, тұтынушы өзіне азық-түлікке жатпайтын тауар берілген кезден бастап 14 күн ішінде сатып алынған тауарды бағасында айырма болған жағдайда сатушымен (дайындаушымен) қажетті қайта есеп айырыса отырып, басқа мөлшердегі, нысандағы, габариттегі, фасондағы, түстегі, жиынтықтағы соған ұқсас тауарға айырбастауға құқылы. Сатушыда (дайындаушыда) айырбастауға қажетті тауар болмаған жағдайда Сатып алушы сатып алынған тауарды сатушыға (дайындаушыға) қайтаруға және оған төленген ақша сомасын алуға құқылы. Егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды сатып алу орны тауарды айырбастау немесе қайтару орны болып табылуға тиіс.
Заңның 30-бабына сәйкес, сатушы (дайындаушы) тиісті сападағы азық-түлікке жатпайтын тауарды, егер ол пайдаланылмаса, оның тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, затбелгілері, сондай-ақ тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат сақталса, егер шартта неғұрлым ұзақ мерзім белгіленбесе, дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды, іш киімді, шұлық-ұйық бұйымдарды, жануарлар мен өсімдіктерді қоспағанда, тауарды сатып алған күннен бастап күнтізбелік 14 күн ішінде айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті. Егер тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат жоғалған немесе қандай да бір себептермен тұтынушыға берілмеген жағдайда, егер тұтынушы осы сатушыдан (дайындаушыдан) сатып алу фактісін дәлелдесе, онда тауарды айырбастау немесе қайтару жүргізілуге тиіс. (Жол бойында мен заңның тағы бір жаңалығын атап өтемін: тауарды осы сатушыдан сатып алу фактісі бұдан былай айғақтармен расталуы мүмкін - Заңның 18-бабы. Мұндай мүмкіндік бұрынғы заңмен бекітілмеген.)
Тұтынушы тауардың кемшіліктерін тапқан және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда сатушы (дайындаушы) оны дереу, ал сатушы (дайындаушы) тауардың сапасын қосымша тексеру қажет болған кезде - тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік 30 күн ішінде ауыстыруға міндетті. Тауарды (жиынтықтаушы бұйымды) ауыстырған кезде, егер шартта өзгеше көзделмесе, оған кепілдік мерзімі оны тұтынушыға берген күннен бастап қайтадан есептеледі.
Тұтынушының келісімімен, өнімде табылған кемшіліктерді сатушы (өндіруші) тиісті талап қойылған сәттен бастап 10 күнтізбелік күн ішінде, егер басқа мерзім болмаса, қайтадан келісім-шартта белгіленуі керек. Тауардағы кемшіліктер жойылмаған жағдайда кепілдік мерзімі тауар пайдаланылмаған уақытқа ұзартылады. Көрсетілген уақыт тұтынушының кемшіліктерді жою туралы талаппен жүгінген күнінен бастап тұтынушының талабы орындалған кезге дейін есептеледі.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, тұтынушының талаптарын орындау мерзімін өткізіп алғаны үшін осындай бұзушылықтарға жол берген сатушы (дайындаушы) тұтынушыға мерзімі өткізіп алынған әрбір күн үшін тауар (жұмыс) құнының 1%-ы мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлейді.
Тауар үшін төленген ақша сомасын тұтынушыға қайтарған кезде сатушы (дайындаушы) одан тауарды толық немесе ішінара пайдаланғаны, оның тауар түрін жоғалтқаны немесе басқа да осындай мән-жайлар салдарынан тауар құны төмендеген соманы ұстап қалуға құқылы емес. Кемшіліктері бар тауарды сол маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстырған кезде бағаны қайта есептеу жүргізілмейді. Шартты бұзу кезінде тұтынушымен есеп айырысу тауардың бағасы шартты бұзу сәтіндегі оның бағасы негізге алына отырып, ал баға төмендеген жағдайда -- сатып алу сәтіндегі тауардың бағасы негізге алына отырып жүргізіледі.
Кемшіліктері бар тауарды басқа маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстырған кезде, Егер ауыстыруға жататын тауардың бағасы орнына берілген тауар бағасынан төмен болса, тұтынушы баға айырмасын төлеуге тиіс. Тұтынушы қосымша ақы төлеуден бас тартқан жағдайда тараптар шартты бұзады және тұтынушыға сатып алынған тауар үшін ақша сомасы қайтарылады. Ауыстыруға жататын тауардың бағасы орнына берілген тауардың бағасынан жоғары болған жағдайда, баға айырмасы тұтынушыға төленеді. Аталған есеп айырысуларда ауыстыруға жататын тауардың бағасы көтерілген жағдайда, оның бағасы талап қойылған кездегі, баға төмендеген жағдайда - сатып алу сәтіндегі бағасы қолданылады.
Сатушы (дайындаушы) тұтынушыға сапасы лайықсыз тауарды жеткізуге және (немесе) қайтаруға байланысты шығыстарды да өтеуге міндетті.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңнама келесі ережелерге сәйкес басқа елде қолданылады:
- егер заңнамада немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, тұтынушылардың ақпаратқа, тауардың сапасына, тиісті сападағы тауарды айырбастауға құқықтарын, сондай-ақ тұтынушының құқықтары оған тиісті сападағы тауарды сатқан жағдайда және жұмыстарды орындау және қызметтер көрсету туралы шарттың талаптары бұзылған кезде жүзеге асырылуынан туындайтын қатынастарға өнімді сатып алу орнының заңы қолданылады;
- тұтынушылардың өмір мен денсаулық қауіпсіздігіне құқықтарын жүзеге асырудан туындайтын қатынастарға, сондай -- ақ сапасы лайықсыз өнімге зиян келтіруден туындайтын міндеттемелерге дауды қарау орнының Заңы, ал тұтынушының өтініші бойынша зиян келтіру орнының заңы қолданылады.
Егер республикааралық келісімде (шартта) бір елдің заңнамасын екінші елде қолданудың өзге ережелері көзделсе, республикааралық келісімнің (шарттың) ережелері қолданылады.
Егер ҚР қатысатын халықаралық шартта тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы республикалық заңнамадағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады [].
1.2. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу мынадай негізгі нысандар арқылы жүзеге асырылады: 1) экономикалық (салықтық реттеу, кедендік реттеу және валюталық реттеу); 2) ұйымдас - тырушылық (кәсіпкерлік қызмет субъектілерін есепке алу, лицензиялау, техникалық реттеу, тұтынушылардың құқықтарын қорғау және т.б.); 3) құқықтық (кәсіпкерлік қызметті реттейтін нормативтік-құқықтық актілерді шығару).
Мемлекеттік реттеудің мақсаты-мемлекеттің қорғанысы мен қауіпсіз - дігі, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қоршаған ортаны қорғау сияқты жария мүдделерді іске асыруды қамтамасыз ету және қорғау. Экономикаға мемлекеттің араласуынсыз ҚР Конституциясында бекітілген Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін қамтамасыз ету мүмкін емес.
В.В. Лаптев пен С.С. Занковский мемлекеттік реттеу экономикаға экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық ықпал ету шараларының жиынтығы, оның ішінде кәсіпкерлік қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау және қорғау, сондай-ақ осындай қызмет субъектілерінің заңнама талаптарын сақтауын мемлекеттік бақылау арқылы жүзеге асырылатынын атап көрсетеді [, Б. 343].
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу ұғымын анықтаудың басқа тәсілдері де назар аударуға тұрарлық. Мысалы, Е.П. Губин мемлекеттік реттеуді арнайы құралдарды, нысандар мен әдістерді қолдана отырып, мемлекеттік экономикалық саясатты жүзеге асыруға бағытталған оның органдары арқылы мемлекеттің қызметі ретінде анықтайды [, Б. 397].
С.П. Мороз атап өткендей, кәсіпкерлік қатынастарды салықтық реттеу салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толық түсуін қамта - масыз ету бойынша мемлекеттің қызметі, сондай-ақ тұрақты экономикалық өсу мақсатында түрлі жеңілдіктер мен преференциялар беру бойынша мемлекеттің қызметі ретінде көрінеді [, Б. 87].
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген жаңа Салық кодексінің қабылдануымен Қазақстан кәсіпкерлері үшін әкімшілік ауыртпалықты алып тастау мақсатында мынадай қадамдар жасалғанын атап өткім келеді. Бұл келесідей:
- салық есептілігі нысандарын қысқарту;
- корпоративтік табыс салығын реформалау (бұрын 30% - ды, ал қазіргі уақытта-20% - ды құрады %);
- инвестициялық салық преференцияларын алу тәртібін оңайлату;
- салық төлеушінің рұқсат алусыз жеңілдік нормасын өз бетінше қолдануы Инвестициялар жөніндегі Комитетпен келісім-шарт жасасу көзделеді;
- шығындарды ауыстыру мерзімін 3 жылдан 10 жылға дейін ұлғайту;
- шағын және орта бизнес үшін КТС бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу бойынша міндетті жою;
- қосылған құн салығын реформалау;
- жеткізушілер төлеген ҚҚС сомасының сатып алушылар төлеген ҚҚС сомасынан асып кетуін қайтару туралы ережені енгізу;
- 13-тен 5% - ға дейінгі мөлшерлемелері бар әлеуметтік салықтың қолданыстағы регрессивті шкаласынан 11 мөлшерлемесімен жазық шәкілге көшу%;
- салық салу объектісін барлық мүліктен (негізгі құралдар мен материалдық емес активтерден) жылжымайтын мүлікке дейін қысқарту;
- қымбат мүлікке салынатын салық ставкасын көтеру; салық салудың түзету коэффициенттерін алып тастау
- пайдалану мерзіміне байланысты жеңіл, жүк және арнайы автокөлік құралдары;
- шағын бизнес субъектілері үшін арнайы салық режимдерін жетілдіру.
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап жаңа заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасында он үш салық, бес алым, он төлем және бір баж жұмыс істейді.
Бұдан басқа, 2010 жылғы 1 шілдеден бастап Кеден одағы шеңберінде Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің аумағынан шығарылатын және Кеден одағына қатысушы елдердің бірыңғай кедендік аумағында еркін тұтыну үшін шығарылған шетелдік тауарларды кедендік ресімдеу мен кедендік бақылау жойылды.
Кеден ісі саласындағы барлық лицензияланатын қызмет түрлері (лицензиялық алымның болмауы салдарынан) жойылады.
ҚР, РФ және РБ өзара саудада лицензиялау мен сандық шектеулерді қолданбайтындығы маңызды сәт болды. Қазір үш елдің аумағында сани - тарлық-эпидемиологиялық, ветеринарлық, карантиндік, техникалық бақылау саласындағы бірыңғай заңнама қолданылады.
Кеден бекеттерінің ең озық технологиялық жабдықтармен және бағдарламалық өнімдермен жабдықталуының арқасында шекарадан өту оңайырақ болады. Ірі кеден бекеттерінде электрондық өткізу пункттері (ЭҮП) құрылды. Шекарадан өтудің әр кезеңі біртіндеп автоматтандырылады.
Қазіргі заманғы жабдықтар мен бағдарламалық өнімдер арасында - Янтарь радиациялық бақылау құрылғысы, тауарларды жеткізуді бақылаудың автоматтандырылған жүйесі (АСКДТ), инспекциялық-тексеру кешендері (ИДК), кедендік автоматтандырылған ақпараттық жүйе - КААЖ бар.
ИДК қолдану көлік құралының жүк бөлімшесін ашпай, тексеру кезінде уақытша сақтау қоймасына қоймастан, тауарды бірнеше минут ішінде сканерлеуге мүмкіндік береді. Осылайша, тексеру уақыты 10-15 минутқа дейін қысқарады.
Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне қатысты кедендік шекара арқылы өткізу кезінде мынадай кедендік төлемдер қолданылды: кедендік баждарды төлеу, кедендік алымдар, алымдар және алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлем. Қазіргі уақытта олардың ішінен алымдар алынып тасталды. Бұл кәсіпкерлердің тағдырын айтарлықтай жеңілдетті. Мысалы, бұрын Кеден брокері ретінде қызметті жүзеге асырғаны үшін лицензия алу үшін 5000 евро сомасында алым төлеу қажет болатын.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы 1995 жылғы 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңына елеулі өзгерістер енгізілді []. Осылайша, тарату негізінде заңды тұлғаның қызметін тоқтатуды тіркеу үшін таратылатын заңды тұлға мүлкінің құрамы, кредиторлар мәлімдеген талаптардың тізбесі, сондай-ақ оларды қарау нәтижелері туралы мәліметтерді, сондай-ақ таратылатын заңды тұлғаның филиалдары мен өкілдіктерін (олар болған кезде) есептен шығарғанын растайтын құжатты қамтитын аралық тарату балансын ұсынудың қажеті жоқ. Бұдан басқа, енгізілген өзгерістерге сәйкес филиалды (өкілдікті) есептік тіркеуден шығару үшін филиалдың (өкілдіктің) орналасқан жері бойынша салық органының салық берешегінің жоқтығы туралы анықтамасы талап етілмейді.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 15 шілдедегі № 461-IV Заңымен Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне рұқсат беру жүйесін жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізілді [].
Бұл заң лицензиялау-рұқсат беру саласындағы қолданыстағы заңнама нормаларын жетілдіруге және оңайлатуға, лицензиялар мен рұқсаттардың түрлерін қысқарту арқылы кәсіпкерлер үшін әкімшілік ауыртпалықты азайтуға бағытталған. Атап айтқанда, 57 заңнамалық актіге, оның ішінде Жер, Салық, экологиялық кодекстерге, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы ҚР Кодексіне, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы, Лицензиялау туралы Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі. Банктер және банк қызметі туралы, сақтандыру қызметі туралы, Астық туралы және т.б. енгізілетін түзетулер жекелеген рұқсат беру құжаттарын беру жөніндегі нормаларды, артық талаптарды алып тастауға, беру мерзімдерін қысқартуға бағытталған.
Мемлекет басшысының әкімшілік кедергілерді азайту, сондай-ақ электрондық мемлекеттік қызметтерге көшу жөніндегі тапсырмасын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі электрондық лицензиялауға көшу бойынша жұмыс жүргізуде.
2011 жылғы 15 тамыздан бастап адвокаттық және нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензиялар тек электрондық форматта берілетін болады.
Аталған жүйені құрудың мақсаты рұқсат беру жүйесін жетілдіру, рұқсат беру құжаттарымен жұмыс жағдайларын жеңілдету, әкімшілік кедергілерді алып тастау және лицензиялау саласындағы тетіктердің ашықтығын арттыру болып табылады.
Осылайша, электрондық лицензиялар беру курьерлік шығыстарға, лицензия бланкілерін дайындауға мемлекеттің шығындарын қысқартуға ықпал ететін болады. Бұдан басқа, лицензиат жоғалған немесе бүлінген жағдайда оның лицензияның көшірмесі алу қажеттілігі алып тасталады. Тиісінше, азаматтардың лицензияның көшірмесі алуға мемлекеттік баж төлеу бойынша шығыстары, сондай-ақ лицензияның көшірмесі алуды күту мерзімдері алып тасталады.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің тағы бір бағыты лицензиялау болып табылады. Қызметтің жекелеген түрлері бойынша лицензиялық тәртіпті енгізу Ұлттық қауіпсіздік, құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында белгіленеді [, Б. 101].
Айта кетейік, 2014 жылғы 16 мамырдағы Рұқсаттар және хабарламалар туралы Қазақстан Республикасының заңына айтарлықтай өзгерістер енгізілді [].
1. Құжаттардың толық емес пакетін ұсыну лицензияны немесе лицензияға қосымшаны беруден бас тартуға себеп болып табылмайды,
2. Лицензиялау салаларынан техникалық қауіпсіздік алынып тасталды,
3. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы қызметті лицензиялау кеңейтілді,
4. Жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсету саласындағы қызметті лицензиялау қысқартылды, Алып тасталды: ақауы бар балаларға, мүгедектерге, мүгедек балаларға, әртүрлі ұйымдарға келген қарттарға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету, банкроттық рәсімдерде төлем қабілеті жоқ борышкерлердің мүлкі мен істерін басқару, көлік құралдарының жүргізушілерін даярлау, Қазақстан Республикасынан жұмыс күшін әкету, дене шынықтыру-сауықтыру, спорт қызметтері. Сондай-ақ: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы мен елтаңбасы бейнеленген материалдық объектілерді дайындау үшін, этил спирті мен алкоголь өнімін импорттау үшін алып тасталды.
5. Лицензия және (немесе) лицензияға қосымша он бес жұмыс күнінен кешіктірілмей (Атом энергиясы саласын, қаржы саласын қоспағанда - отыз жұмыс күні ішінде) беріледі.
1.3. Тұтынушының құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі
Қазақстанда тұтынушылардың құқықтарын әртүрлі фальсификаторлар мен алаяқтардан қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі құрылған. Сапаны бақылау және бұрмалануды анықтау құқықтары ішкі істер органдарына, салық полициясына, салық инспекциясына, экономикалық қылмыстарға қарсы күрес басқармасына және т.б. берілген. Алайда, барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Байшев Университеті
___________________________________ ______________________________
(Студенттің аты-ЖӨНІ (ов))
Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В042115В030100 -- Құқықтану білім беру бағдарламасы
Ақтөбе, 2021 жыл
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Байшев Университеті
Қорғауға жіберілді қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Құқық және жалпы білім беру пәндері
__________________ Сагиева Г. К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ЖОБА
тақырыбы: Кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау
6В042115В030100 -- Құқықтану білім беру бағдарламасы
Орындады орындады (студенттің аты-жөні))
Ғылыми жетекші (лер) (Т. А. Ә., ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі)
Ақтөбе, 2021 жыл
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
Байшев Университеті
Бизнес және құқық Жоғары мектебі
Құқық және жалпы білім беру пәндері кафедрасы
Білім беру бағдарламасы 6В042115В030100 -- Құқықтану
Тапсырма
дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға)
студентке__________________________ __________
(Тегі, Аты, Әкесінің аты)
Тақырыбы жұмыс) ___________________________________ ____
Жоба бөлімі ___________________________________ _____________
Тақырып ректордың бұйрығымен бекітілген № _____
____ ________20___г.
Студенттің аяқталған жұмысты (жобаныжоба бөлімін) тапсыру мерзімі)
____ _________20___г.
Жұмыс (жобажоба бөлімі) бойынша бастапқы деректер) _________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмыстың (жобаныңжоба бөлімінің) қысқаша мазмұны (әзірлеуге жататын мәселелер тізбесі)
1 бөлім кіші бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
2 бөлім кіші бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
3 бөлім бөлім ___________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Қосымшалардыңграфикалық материалдардың тізбесі (міндетті сызбаларды дәл көрсете отырып) ___________________________________ ____________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Ұсынылатын әдебиеттер ___________________________________ _________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмыс (жоба) бойынша, оларға қатысты жұмыс (жоба) бөлімдері көрсетілген консультациялар)
Бөлім
Кеңесшілер
Бақылау
мерзімі
қолы
Дипломдық жұмысты (жобаныжоба бөлімін) орындаудың күнтізбелік жоспары)
№
Дипломдық жұмысты (жобаныжоба бөлімдерін) орындау кезеңдерінің атауы
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескерту
Тапсырманың берілген күні _____ ______________ 202____г.
Кафедра меңгерушісі _________________ ________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекшісі
дипломдық жұмыстың (жобаның) ______________ ____________________
(қолы) (аты-жөні)
Студент тапсырманы орындауға қабылдады ____________ ______________
(қолы) (аты-жөні)
Мазмұны
КІРІСПЕ 6
1 ТАРАУ. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ 8
1.1. Заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдар 8
1.2. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу 16
1.3. Тұтынушының құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі 20
2 ТАРАУ. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ АЗАМАТТЫҚ ПРОЦЕСТЕ ҚОРҒАУ 23
2.1. Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті дамыту перспективалары 23
2.2. Азаматтық процесте өз құқықтарын қорғау құқығы 25
3 ТАРАУ. COVID-19 КОРОНАВИРУСТЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ БОЙЫНША ПАНДЕМИЯ КЕЗЕҢІНДЕ КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ 48
3.1. Коронавирустық пандемия жағдайында тұтынушылардың құқықтарын қорғау 48
3.2. Пандемия кезінде кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау 50
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік қызмет туралы Жеке заңна - масы (ескертпе: Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қазіргі заманғы ма - ғынада өндіріс пен алмасудың феодалдық және командалық-әкімшілік тәсіліне балама болып табылады) іс жүзінде КСРО ыдырағаннан және рес - публика халықаралық құқық субъектісі ретінде дербес мемлекет мәртебесін алғаннан кейін ғана құрыла бастады.
Бұл Республиканың құқықтық жүйесі ұзақ уақыт бойы Ресей импе - рия - сының, содан кейін КСРО-ның құқықтық жүйесіне тығыз байланысты болғандықтан. 20 ғасырда 70 жылдан астам уақыт бойы республиканың қоғам - дық өмірінің барлық салалары шын мәнінде не тікелей КСР Одағының заң - дарымен, не КСР Одағы мен одақтас республикалар заңнамасының негізде - рін дамытуға қабылданған республикалық заңдармен реттелді.
Сондықтан Қазақстан Республикасының жеке ұлттық заңнамасы, оның ішінде кәсіпкерлік туралы, Ресей империясының, сондай-ақ республиканың және КСР Одағының кеңестік даму кезеңінің заңнамасында оңды болғанның бәрін қамтыды.
Кәсіпкерлікті дамыту экономиканы табысты реформалау шарттарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлік секторын құру және дамыту халықты даярлауды және елдің бүкіл шаруашылығының нарықтық экономикаға көшуін қамтамасыз ететін қоғамды әлеуметтік қайта құрылымдаудың негізі болып та - бы - лады. Бұл жұмыс көбінесе нарықтың қалыптасуы мен дамуының қозғаушы күші ретінде кәсіпкерлік әлеуетімен байланысты.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанда кәсіпкерліктің қалып - тасуы мен дамуы өтпелі кезеңнің қолайсыз әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайларында, Елеулі макроэкономикалық дағдарыс және адамдардың өмір сүру деңгейінің төмендеуі аясында өтті. Бұл процесс қазіргі уақытта оның динамикалық дамуына кедергі келтіретін объективті және субъективті сипаттағы бірқатар қиындықтарға тап болады.
Мақсаттар мен міндеттерді қою. Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын құқықтық қорғаудың негізгі теориялық және практикалық мәселелерін зерттеу болып табылады.
Осы мақсатқа байланысты жұмыста келесі міндеттер қойылады:
- кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтық мәртебесін зерттеу;
- заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдарды қарастыру;
- кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғауды мемлекеттік реттеуді қарастыру;
- тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесін зерде - леу;
- Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті дамыту перс - пек - тиваларын талдау;
- азаматтық процесте өз құқықтарын қорғау құқығын зерттеу.
Зерттеу объектісі зерттеу тақырыбы бойынша нормативтік-құқықтық актілер, ғылыми әдебиеттер және мерзімді баспасөз материалдары болып табылады.
Дипломдық зерттеу пәні кәсіпкерлік қызмет пен тұтынушыларды құқықтық қорғау мәселелері болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы азаматтық процесте өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесінің белгілерін, принциптерін, функцияларын талдаудан тұрады.
Жұмыстың әдіснамалық негізін диалектикалық әдіс, нормативтік және практикалық материалдарды жүйелі талдау мен жалпылаудың жалпы ғылыми әдістері, нақты тарихи әдіс құрайды. сонымен қатар, қарастырылып отырған құқықтық институттың мәнін талдауда ғылыми танымның ресми-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық және функционалды-құрылымдық әдісі де қолданылды.
Зерттеу гипотезасын қалыптастыру. Дипломдық Гипотеза кәсіп - керлер мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау Нормативтік құқықтық актілердің сәйкестігіне және кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтық сауаттылығына негізделген деген болжамға негізделген.
1 тарау. КӘСІПКЕРЛЕР МЕН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
1.1. Заңнамалық актілердегі жалпы ұғымдар
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 10-бабына сәйкес-аза - мат - тардың, қандастардың және заңды тұлғалардың мүлікті пайдалану, тауар - ларды өндіру, сату, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету арқылы таза кіріс алуға бағытталған, жеке меншік құқығына (жеке кәсіпкерлік) не шаруа - шылық жүргізу немесе мемлекеттік кәсіпорынды жедел басқару құқығына (Мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген дербес, бастамашыл қызметі Кәсіп - керлік болып табылады []. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
Мемлекет кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік береді және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етеді.
Заңдарда тыйым салынбаған қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлердің құқықтары қорғалады:
1) Рұқсаттар және хабарламалар туралы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген Рұқсаттар мен хабарламалардан басқа, кәсіпкерлік қызметті қандай да бір рұқсаттар алмай не хабарламалар жібермей жүзеге асыру мүмкіндігі арқылы жүзеге асырылады;
2) экономиканың барлық салаларындағы кәсіпкерліктің барлық түрін бір тіркеуші органда тіркеудің барынша қарапайым өз бетімен жүргізетін тәртібімен;
3) кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік органдар жүргізетін тексерулерді заң құжаттарымен шектеу арқылы жүзеге асырылады;
4) Кәсіпкерлік қызметті заң актісінде көзделген негіз бойынша шыға - рылған сот шешімі бойынша ғана мәжбүрлеп тоқтатумен жүзеге асырылады;
5) жеке кәсіпкерлік үшін тыйым салынған, экспорт немесе импорт үшін тыйым салынған немесе шектелген жұмыстардың, тауарлар мен көрсетілетін қызметтер түрлерінің тізбесін заң құжаттарында белгілеу арқылы жүзеге асырылады;
6) мемлекеттік органдарды, лауазымды адамдарды, сондай-ақ өзге де адамдар мен ұйымдарды кәсіпкерлердің қызметіне заңсыз кедергі келтіргені үшін олардың алдындағы заңдарда белгіленген мүліктік жауапкершілікке тарту арқылы жүзеге асырылады;
6-1) атқарушы бақылау және қадағалау органдарына кәсіпкерлік субъек - ті - лерімен осы органдардың функциялары болып табылатын міндеттерді орындау тұрғысында шарттық қатынастарға түсуге тыйым салу арқылы жүзеге асырады;
7) заңнамада көзделген өзге де құралдармен қамтамасыз етіледі.
Рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібін белгілеу адамдардың өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны, меншікті қорғау, ұлттық қауіпсіздікті және құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету мақсатында қызметтің немесе әрекеттің (операцияның) қауіптілік деңгейіне қарай Рұқсаттар және хабар - ламалар туралы Қазақстан Республикасының Заңында жүргізіледі.
Рұқсат беру тәртібі, егер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өнімге қойылатын талаптар, сәйкестікті міндетті растау жөніндегі талаптар мемлекеттік реттеу мақсаттарына қол жеткізу үшін жеткіліксіз болған жағдайларда белгіленеді.
Коммерциялық (кәсіпкерлік) құпия заңмен қорғалады. Коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтерді айқындау тәртібі, оны қорғау құралдары, сондай-ақ коммерциялық құпияның құрамына кірмеуге тиіс мәліметтер тізбесі заңдарда белгіленеді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау осы Кодексте немесе өзге де заң актілерінде көзделген құралдармен қамтамасыз етіледі. Әрбір тұтынушы, атап айтқанда:
- тауарларды сатып алуға, жұмыстар мен қызметтерді пайдалануға еркін шарт жасасу;
- тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) тиісті сапасы мен қауіпсіздігі);
- тауарлар (жұмыстар, қызметтер) туралы толық және дұрыс ақпарат);
- тұтынушылардың қоғамдық ұйымдарына бірігуге құқығы бар.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының кәсіпкерлері мен тұтыну - шыла - рының құқықтарын қорғаудың құқықтық негіздері ҚР Конституциясында (29-31-б.) қаланған. ҚР Кәсіпкерлері мен тұтынушыларының құқықтарын қорғауды мемлекеттік реттеудің негізгі көздері ҚР Азаматтық кодексі (10, 350, 271-б.), ҚР Кәсіпкерлік Кодексі, ҚР Заңдары: тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы (2010 ж.), өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы (2000 ж.) сауда қызметін реттеу туралы (2004 ж.), Жарнама туралы (2003 ж.) болып табылады. ҚР Үкіметінің кәсіпкерлер мен тұтынушыларды сапалы өніммен және өмірлік маңызы бар және стратегиялық маңызы бар тауарлармен қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар қаулылары қабылданды, мысалы, міндетті монито - рингке жататын азық-түлік тауарларының тізбесі, айырбастауға жат - пайтын, сондай-ақ тәуелсіз тұтыну сараптамасы туралы бекітілген Ережеге сәйкес міндетті сараптамалық бақылауға жататын азық-түлік емес тауарлардың тізбесі бекітілді.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңында тұтынушы мен сатушы немесе жұмыс пен қызметті өндіруші арасындағы қатынастар, олардың құқықтары мен міндеттерін белгілеу реттеледі, тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелерінің шешілуі қаралады. Ол келесі міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған:
1. Азаматтардың заңды мүдделерінің өндірушілер мен сатушылар мүдделерінен басымдығын тану.
2. Тұтынушылардың ақпаратқа, өнімнің сапасына, тиісті сападағы тауарды айырбастауға құқықтарын, сондай-ақ сапасы лайықсыз тауарларды сатқан жағдайда тұтынушылардың құқықтарын жүзеге асыруы.
3. Тұтынушыны оның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіруден қорғау.
4. Тұтынушылардың мүдделерін қорғау саласында халықаралық және республикааралық ынтымақтастықты кеңейту.
5. Тәуелсіз топтардың (тұтынушылар қоғамдарының) құрылуына және қызметіне жәрдемдесу.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерін қарастыратын негізгі ұғымдар.
Дара кәсіпкерлік -- бұл Қазақстан Республикасы азаматтарының, оралмандардың таза кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне негізделген және жеке тұлғалардың атынан, олардың тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылатын дербес, бастамашыл қызметі.
Тұтынушы -- бұл жеке тұтыну немесе жеке шаруашылықта пайдалану мақсатында тауар сатып алатын және жұмыстар мен қызметтерді пайдаланатын азамат.
Сатушы -- сатып алу-сату шарты бойынша тауарларды өткізетін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Өндіруші -- сату үшін тауар өндіретін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Орындаушы -- жұмысты орындайтын немесе қызмет көрсететін кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе азамат.
Шарт -- тұтынушы мен сатушы (орындаушы) арасындағы сатып алу, сату, жұмыстар мен қызметтер көрсету жүзеге асырылатын сапа, мерзім, баға және басқа да шарттар туралы ауызша немесе жазбаша келісім.
Өнімдер -- тауарлар, жұмыстар, қызметтер.
Нормативтік-техникалық құжат -- сатуға, жұмысқа, қызметтерге жататын өнімге қойылатын талаптарды бекітетін мемлекеттік стандарттар, шарттар, құрылыс нормалары мен ережелері, мемлекеттік фармакопея және дәрілік заттарға арналған уақытша фармакопеялық мақалалар, техникалық шарттар, техникалық сипаттамалар, рецептура және басқа да құжаттама [, Б. 157].
ҚР Министрлер Кабинетінің, республикалық министрліктер мен ведомстволардың, халық депутаттарының жергілікті Кеңестерінің нормативтік актілері кәсіпкерлер мен тұтынушылардың құқықтарын шектей алмайды және оларды қорғау кепілдіктерін осы Заңда белгіленгендермен салыстырғанда төмендете алмайды.
1992 жылы бұрын қолданыста болған ҚазКСР Заңына өнімді сатып алу тәсілдері немесе бөлу нысандары туралы ақпарат беруден бас тартқаны үшін айыппұл сомасын ұлғайту бөлігінде нақтылаушы түзетулер енгізілді, сондай-ақ тұтынушылардың құқықтарын қорғау қоғамдарының сауда объектілерінің қызметін тоқтата тұру туралы талаппен тиісті мемлекеттік органдарға жүгінуге құқығы толықтырылды. Сонымен қатар, 2004 жылғы 9 қарашада Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасында өнімнің және өндірістік процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған техникалық реттеудің мемлекеттік жүйесінің құқықтық негіздерін белгілейтін техникалық реттеу туралы Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Осыған байланысты тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы 1991 жылғы 5 маусымдағы Қазақ КСР Заңының талаптарын техникалық реттеу туралы ҚР Заңында белгіленген шарттарға сәйкес келтіру қажеттілігі туындады.
Сондай-ақ бұрын қолданыста болған Қаз Заңы. КСР-де ҚР қолданыс - та - ғы заңнамасының кейбір нормаларына, атап айтқанда, Қазақстан Республика - сының Азаматтық Кодексінің, сауда қызметін реттеу туралы ҚР Заңының, соның ішінде осы қызметті мемлекеттік реттеуге қатысты нормаларына қайшы келетін ережелер болды [].
Тұтастай алғанда, бұрын қолданыста болған Қазақ КСР Заңында тар және ескірген ұғымдық аппарат пайдаланылды, тұтынушылардың құқықтары мен оларды сауда және өзге де қызмет көрсету түрлері саласында қорғау сақталмады, өнімнің, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің тиісінше сапасына құқықтар, әсіресе тұтынушының тиісінше сапалы тауарлар алмасуға құқығы сақталмады. Бұдан басқа, тұтынушының сатып алынатын өнім туралы ақпарат алу, оның өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету құқықтары да сақталмады.
Жоғарыда баяндалғанға байланысты тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын жаңа редакцияда әзірлеу қажеттігі туындады. 7 тараудан және 44 баптан тұратын жаңа заң тұтынушылардың негізгі құқықтарын егжей-тегжейлі, сараланған құқықтық қамтамасыз етуді және осы құқықтар бұзылған кезде пәрменді қорғауды қамтиды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жаңа Заңды қабылдаудың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында тұтынушылардың құқықтарын қорғауды жүзеге асырудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындау, сондай-ақ барлық тұтынушылар үшін тең жағдайлар жасау және олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың пәрменді тетігі болып табылады.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Қазақ КСР Заңының бұрын қолданыста болған нормаларымен салыстырғанда, жаңа заңда әзірлеу - шілер жобаны редакциялық жетілдірумен шектеліп қоймай, оған тұтыну - шының құқықтарын қорғау саласына нарықтық қатынасты түбегейлі өзгерту қажеттігінен туындаған бірнеше тұжырымдамалық толықтырулар енгізді. Бұрын қолданыста болған заңға сәйкес тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды тұтынушылар қоғамы және мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде орындады, яғни осы салада бір уәкілетті орган болған жоқ. Жаңа Заңға сәйкес уәкілетті орган тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі функцияларды орындайды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі негізгі функцияларды барлық мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген өз құзыреті шегінде, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер жүзеге асырады.
ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы жаңа Заңының 42-2 бабына сәйкес, тұтынушының өтініші, шағымы бойынша тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) тауарды (жұмысты, көрсетілген қызметті) сатушыға (дайындаушыға, орындаушыға) өз құқықтары мен заңды мүдделерін бұзушылықты жою туралы және осы бұзушылықтардан тұтынушыға келтірілген залалды (зиянды) ерікті түрде өтеу туралы кінә қойып жүгінуге құқылы (назарыңызды өз бастамамызбен емес, тұтынушының өтініші немесе шағымы бойынша ғана аударамын). Егер сатушы қойылған кінәға күнтізбелік он күн ішінде жауап бермесе немесе бұзушылықтарды жоюдан және келтірілген залалды (зиянды) ерікті түрде өтеуден бас тартса, тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) сотқа жүгінуге құқылы. Тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар) тұтынушылардың мүдделері үшін сотта қарау үшін жіберетін талап-арыздарға мемлекеттік баж салынбайды.
Заңның 41-бабы негізінде тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктері, қауымдастықтар (одақтар): 1) уәкілетті органға және өзге де мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қор - ғау туралы заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізуге; 2) тұтыну - шы - лар құқықтарының бұзылу фактісін қарауға жәрдемдесу мақсатында мемле - кет - тік органдарға жүгінуге; 3) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасы туралы қоғамдық пікірді анықтау үшін тауардың тұтынушылық қасиеттерін, оған деген сұранысты зерделеуге, халыққа сауалнама жүргізуге; 4) тауарлардың, көрсетілетін қызметтердің сапасы мен; 5) тұтынушының өтініші, шағымы келіп түскен жағдайда тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасын бағалау мақсатында мемлекеттік органдарға жүгінуге; 6) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған тәртіппен мемлекеттік органдарда, сондай-ақ өзге де қоғамдық бірлестіктерде тұтынушылардың мүд - де - лерін білдіруге; 7) тұтынушылардың, оның ішінде (бұл маңызды! 8) тұтынушылардың проблемалары мен құқықтары жөніндегі ақпаратты зерт - теуге және бұқаралық ақпарат құралдарында таратуға құқылы; 9) әлеуметтік бағдарламаларды, жобаларды, сондай-ақ мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстар негізінде тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша әлеу - меттік міндеттерді шешуге бағытталған жекелеген іс-шараларды іске асыруға [].
Өз кезегінде, осы саладағы уәкілетті орган қызметінің тар бағытты - лы - ғын ескере отырып, Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министр - лігіне қолданыстағы штат санын қайта бөлу жолымен, яғни оған қосымша қаржы қаражатын Бөлмей, тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі бірыңғай уәкілетті органның функциялары жүктелді.
Жаңа заңда тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың негізгі қағидат - тары көрсетілген, заң жобасында қолданылатын негізгі ұғымдар анықталған. Бұдан басқа, тауарларды (жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету) сату кезінде тұтынушылар мен дайындаушылар, орындаушылар, сатушылар ара - сында туындайтын қатынастарды реттеу тетіктері айқындалған, тұтыну - шы - лардың тиісті сападағы және тұтынушылардың өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алуға, тауар - лар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер туралы және оларды дайын - даушылар (орындаушылар, сатушылар) туралы ақпарат алуға құқықтары белгіленген.
Мысалы, жаңа заңның 26-бабына сәйкес сатушы (дайындаушы, орын - даушы) көрсетілген ақпаратты маңдайшаға орналастыра отырып, тұтыну - шының назарына өзінің атауын (фирмалық атауын), орналасқан жерін (заңды мекенжайын) және жұмыс режимін қазақ және орыс тілдерінде жеткізуге міндетті. Дара кәсіпкер болып табылатын сатушы (дайындаушы, Орындаушы) тұтынушыға өзінің тегі, аты, әкесінің аты (ол болған кезде) туралы, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу және оны дара кәсіпкер ретінде тіркеуді жүзеге асырған органның атауы туралы ақпарат беруге тиіс. Егер сатушы (дайындаушы, Орындаушы) жүзеге асыратын Қызмет түрі лицензиялануға жататын болса, тұтынушыға лицензия, оның қолданылу мерзімі, оны берген мемлекеттік орган туралы қазақ және орыс тілдерінде ақпарат берілуге, сондай-ақ тұтынушының талап етуі бойынша лицензияның түпнұсқасымен немесе нотариат куәландырған көшірмесімен танысуға мүмкіндік берілуге тиіс. Мұндай ақпарат сатушының (дайындаушының, Орындаушының) тұрақты орналасқан жерінен тыс жерде, уақытша үй-жайларда, жәрмеңкелерде, лотоктардан және басқа да жағдайларда сауданы, тұтынушыларға тұрмыстық және өзге де қызмет көрсету түрлерін жүзеге асыру кезінде де тұтынушының назарына жеткізілуге тиіс.
Заңда олардың мүдделерін мемлекеттік және қоғамдық қорғау көздел - ген, сондай-ақ осы құқықтарды іске асыру тетігі айқындалған. Заңға сатушы - ның (дайындаушының, Орындаушының) тауардың қызмет ету мерзімін, жарам - дылық мерзімін айқындау саласындағы, сондай-ақ дайындаушының тауарға кепілдік мерзімін айқындау кезіндегі құқықтары мен міндеттерін белгілейтін норма енгізілген. Бұл өндірушінің қызмет ету мерзімі мен жарамдылық мерзімін белгілеуге қатысу кезінде заң нормаларын сақтау жауапкершілігін арттырады.
Атап айтқанда, жаңа Заңның 7-бабына сәйкес тұтынушылардың: 1) тауарларды сатып алуға (жұмыстарды орындауға және Қызметтерді көрсетуге) еркін шарттар жасасуға; 2) тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы ақпаратқа қол жеткізуге; 3) тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы ақпарат алуға; 4) қауіпсіз тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) сатып алуға; 5) тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауға; 6) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) тиісінше сапасына; 7) тиісті де, тиісті емес те сападағы тауарды айырбастау немесе қайтару; 8) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) кемшіліктері салдарынан олардың өміріне, денсаулығына және (немесе) мүлкіне келтірілген залалдарды (зиянды) толық көлемде өтеу); 9) сатушыдан (дайындаушыдан, орындаушыдан) тауарды сатып алу (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) фактісін растайтын құжатты алуға; 10) ұтыс түрінде берілген (орындалған, көрсетілген) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасы бойынша ойындардың бастамашысына (ұйымдасты - рушысына) кінә қоюға; 11) тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктерін құруға; 12) моральдық зиянды өтеуге; 13) құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау; 14) Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де құқықтарды жүзеге асыру.
Сонымен бірге, Заңда тауарды тұтынушы өз қажеттіліктерін қанағат - тандыру үшін тауарға (жұмысқа, көрсетілетін қызметке) тапсырыс беретін, сатып алатын және (немесе) пайдаланатын жеке тұлға ғана емес, сондай-ақ осындай тауарға (жұмысқа, көрсетілетін қызметке) тапсырыс беру немесе оны сатып алу ниеті (болашақта) бар тұлға болып табылатынын атап өту қажет.
Біздің ойымызша, сатушының (өндірушінің, Орындаушының) жаңа заңда қарастырылған негізгі міндеттерінің шеңбері қызықты болады. Оларға 24-бапқа сәйкес мынадай міндеттер жатады: 1) тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы қазақ және орыс тілдерінде ақпарат беру; 2) тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) қауіпсіздігін қамтамасыз ету; 3) тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауды қамтамасыз ету; 4) тауардың (жұмыстың, көрсе - тілетін қызметтің) тиісінше сапасын қамтамасыз ету; 5) тиісті де, тиісті емес те сападағы тауарды алмастыруды немесе; 6) тауардың (жұмыстың, көрсеті - летін қызметтің) кемшіліктері салдарынан тұтынушының өміріне, денсау - лығына және (немесе) мүлкіне келтірілген залалды (зиянды) толық көлемде өтеуге; 7) Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген тәртіппен және жағдайларда бақылау-касса машиналарының болуы; 8) бақылау-касса машиналарын қолдану тәртібі бұзылған жағдайда, бақылау-касса машиналарының орналасқан жеріне тұтынушының бақылау (тауар) чегін алу қажеттілігі туралы және оның салық органына жүгіну құқығы туралы (тиісті салық органының телефон нөмірін көрсете отырып) қазақ және орыс тілдерінде ақпарат орналастыруға міндетті; 9) тауарларды сату (жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету) жөніндегі қызметті тікелей жүзеге асыратын жеке тұлғада оның тегін, атын және әкесінің атын (ол болған кезде) көрсете отырып, омырауға тағатын карточканың (бейдждің) болуын және олардың санитариялық қағидалар мен гигиеналық нормативтерді сақтауын қамтамасыз етуге; 10) тауарды сату (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) кезінде тауарды сатып алу (жұмысты орындау, Қызмет көрсету) фактісін растайтын құжат беруге; 11) мәлімделген жұмыс режимін сақтауға; 12) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де талаптарды орындау.
Бұдан басқа, сатушы (дайындаушы) сауда объектісінің ішкі және сыртқы витриналарында қойылған баға жапсырмасымен ресімделген тауардың құнын көрсетуге, сондай-ақ тауарды сақтау шарттарын қамтамасыз етуге міндетті. Дайындаушы (Орындаушы) жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің құнын жазбаша түрде көрсетуге міндетті. Дайындаушы сондай-ақ тауардың жарамдылық мерзімін және сақтау мерзімін белгілеуге міндетті.
Жаңа заңда қызмет көрсету саласындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау ерекшеліктері, тұтынушының осындай қызмет көрсету құқығын бұзу - дың құқықтық салдары толығырақ көрсетілген, дайындаушының (Орындау - шының, сатушының) құқықтары мен міндеттері регламенттелген.
Тұтынушылардың маңызды құқықтарының бірі тиісті сападағы тауарларды айырбастау немесе қайтару құқығы болып қала береді. Жаңа заңның 14-бабы негізінде, егер сатушы (дайындаушы) неғұрлым ұзақ мерзім жарияламаса, тұтынушы өзіне азық-түлікке жатпайтын тауар берілген кезден бастап 14 күн ішінде сатып алынған тауарды бағасында айырма болған жағдайда сатушымен (дайындаушымен) қажетті қайта есеп айырыса отырып, басқа мөлшердегі, нысандағы, габариттегі, фасондағы, түстегі, жиынтықтағы соған ұқсас тауарға айырбастауға құқылы. Сатушыда (дайындаушыда) айырбастауға қажетті тауар болмаған жағдайда Сатып алушы сатып алынған тауарды сатушыға (дайындаушыға) қайтаруға және оған төленген ақша сомасын алуға құқылы. Егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды сатып алу орны тауарды айырбастау немесе қайтару орны болып табылуға тиіс.
Заңның 30-бабына сәйкес, сатушы (дайындаушы) тиісті сападағы азық-түлікке жатпайтын тауарды, егер ол пайдаланылмаса, оның тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, затбелгілері, сондай-ақ тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат сақталса, егер шартта неғұрлым ұзақ мерзім белгіленбесе, дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды, іш киімді, шұлық-ұйық бұйымдарды, жануарлар мен өсімдіктерді қоспағанда, тауарды сатып алған күннен бастап күнтізбелік 14 күн ішінде айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті. Егер тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат жоғалған немесе қандай да бір себептермен тұтынушыға берілмеген жағдайда, егер тұтынушы осы сатушыдан (дайындаушыдан) сатып алу фактісін дәлелдесе, онда тауарды айырбастау немесе қайтару жүргізілуге тиіс. (Жол бойында мен заңның тағы бір жаңалығын атап өтемін: тауарды осы сатушыдан сатып алу фактісі бұдан былай айғақтармен расталуы мүмкін - Заңның 18-бабы. Мұндай мүмкіндік бұрынғы заңмен бекітілмеген.)
Тұтынушы тауардың кемшіліктерін тапқан және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда сатушы (дайындаушы) оны дереу, ал сатушы (дайындаушы) тауардың сапасын қосымша тексеру қажет болған кезде - тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік 30 күн ішінде ауыстыруға міндетті. Тауарды (жиынтықтаушы бұйымды) ауыстырған кезде, егер шартта өзгеше көзделмесе, оған кепілдік мерзімі оны тұтынушыға берген күннен бастап қайтадан есептеледі.
Тұтынушының келісімімен, өнімде табылған кемшіліктерді сатушы (өндіруші) тиісті талап қойылған сәттен бастап 10 күнтізбелік күн ішінде, егер басқа мерзім болмаса, қайтадан келісім-шартта белгіленуі керек. Тауардағы кемшіліктер жойылмаған жағдайда кепілдік мерзімі тауар пайдаланылмаған уақытқа ұзартылады. Көрсетілген уақыт тұтынушының кемшіліктерді жою туралы талаппен жүгінген күнінен бастап тұтынушының талабы орындалған кезге дейін есептеледі.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, тұтынушының талаптарын орындау мерзімін өткізіп алғаны үшін осындай бұзушылықтарға жол берген сатушы (дайындаушы) тұтынушыға мерзімі өткізіп алынған әрбір күн үшін тауар (жұмыс) құнының 1%-ы мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлейді.
Тауар үшін төленген ақша сомасын тұтынушыға қайтарған кезде сатушы (дайындаушы) одан тауарды толық немесе ішінара пайдаланғаны, оның тауар түрін жоғалтқаны немесе басқа да осындай мән-жайлар салдарынан тауар құны төмендеген соманы ұстап қалуға құқылы емес. Кемшіліктері бар тауарды сол маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстырған кезде бағаны қайта есептеу жүргізілмейді. Шартты бұзу кезінде тұтынушымен есеп айырысу тауардың бағасы шартты бұзу сәтіндегі оның бағасы негізге алына отырып, ал баға төмендеген жағдайда -- сатып алу сәтіндегі тауардың бағасы негізге алына отырып жүргізіледі.
Кемшіліктері бар тауарды басқа маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстырған кезде, Егер ауыстыруға жататын тауардың бағасы орнына берілген тауар бағасынан төмен болса, тұтынушы баға айырмасын төлеуге тиіс. Тұтынушы қосымша ақы төлеуден бас тартқан жағдайда тараптар шартты бұзады және тұтынушыға сатып алынған тауар үшін ақша сомасы қайтарылады. Ауыстыруға жататын тауардың бағасы орнына берілген тауардың бағасынан жоғары болған жағдайда, баға айырмасы тұтынушыға төленеді. Аталған есеп айырысуларда ауыстыруға жататын тауардың бағасы көтерілген жағдайда, оның бағасы талап қойылған кездегі, баға төмендеген жағдайда - сатып алу сәтіндегі бағасы қолданылады.
Сатушы (дайындаушы) тұтынушыға сапасы лайықсыз тауарды жеткізуге және (немесе) қайтаруға байланысты шығыстарды да өтеуге міндетті.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңнама келесі ережелерге сәйкес басқа елде қолданылады:
- егер заңнамада немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, тұтынушылардың ақпаратқа, тауардың сапасына, тиісті сападағы тауарды айырбастауға құқықтарын, сондай-ақ тұтынушының құқықтары оған тиісті сападағы тауарды сатқан жағдайда және жұмыстарды орындау және қызметтер көрсету туралы шарттың талаптары бұзылған кезде жүзеге асырылуынан туындайтын қатынастарға өнімді сатып алу орнының заңы қолданылады;
- тұтынушылардың өмір мен денсаулық қауіпсіздігіне құқықтарын жүзеге асырудан туындайтын қатынастарға, сондай -- ақ сапасы лайықсыз өнімге зиян келтіруден туындайтын міндеттемелерге дауды қарау орнының Заңы, ал тұтынушының өтініші бойынша зиян келтіру орнының заңы қолданылады.
Егер республикааралық келісімде (шартта) бір елдің заңнамасын екінші елде қолданудың өзге ережелері көзделсе, республикааралық келісімнің (шарттың) ережелері қолданылады.
Егер ҚР қатысатын халықаралық шартта тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы республикалық заңнамадағыдан өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады [].
1.2. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу мынадай негізгі нысандар арқылы жүзеге асырылады: 1) экономикалық (салықтық реттеу, кедендік реттеу және валюталық реттеу); 2) ұйымдас - тырушылық (кәсіпкерлік қызмет субъектілерін есепке алу, лицензиялау, техникалық реттеу, тұтынушылардың құқықтарын қорғау және т.б.); 3) құқықтық (кәсіпкерлік қызметті реттейтін нормативтік-құқықтық актілерді шығару).
Мемлекеттік реттеудің мақсаты-мемлекеттің қорғанысы мен қауіпсіз - дігі, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қоршаған ортаны қорғау сияқты жария мүдделерді іске асыруды қамтамасыз ету және қорғау. Экономикаға мемлекеттің араласуынсыз ҚР Конституциясында бекітілген Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін қамтамасыз ету мүмкін емес.
В.В. Лаптев пен С.С. Занковский мемлекеттік реттеу экономикаға экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық ықпал ету шараларының жиынтығы, оның ішінде кәсіпкерлік қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау және қорғау, сондай-ақ осындай қызмет субъектілерінің заңнама талаптарын сақтауын мемлекеттік бақылау арқылы жүзеге асырылатынын атап көрсетеді [, Б. 343].
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу ұғымын анықтаудың басқа тәсілдері де назар аударуға тұрарлық. Мысалы, Е.П. Губин мемлекеттік реттеуді арнайы құралдарды, нысандар мен әдістерді қолдана отырып, мемлекеттік экономикалық саясатты жүзеге асыруға бағытталған оның органдары арқылы мемлекеттің қызметі ретінде анықтайды [, Б. 397].
С.П. Мороз атап өткендей, кәсіпкерлік қатынастарды салықтық реттеу салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке толық түсуін қамта - масыз ету бойынша мемлекеттің қызметі, сондай-ақ тұрақты экономикалық өсу мақсатында түрлі жеңілдіктер мен преференциялар беру бойынша мемлекеттің қызметі ретінде көрінеді [, Б. 87].
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген жаңа Салық кодексінің қабылдануымен Қазақстан кәсіпкерлері үшін әкімшілік ауыртпалықты алып тастау мақсатында мынадай қадамдар жасалғанын атап өткім келеді. Бұл келесідей:
- салық есептілігі нысандарын қысқарту;
- корпоративтік табыс салығын реформалау (бұрын 30% - ды, ал қазіргі уақытта-20% - ды құрады %);
- инвестициялық салық преференцияларын алу тәртібін оңайлату;
- салық төлеушінің рұқсат алусыз жеңілдік нормасын өз бетінше қолдануы Инвестициялар жөніндегі Комитетпен келісім-шарт жасасу көзделеді;
- шығындарды ауыстыру мерзімін 3 жылдан 10 жылға дейін ұлғайту;
- шағын және орта бизнес үшін КТС бойынша аванстық төлемдерді есептеу және төлеу бойынша міндетті жою;
- қосылған құн салығын реформалау;
- жеткізушілер төлеген ҚҚС сомасының сатып алушылар төлеген ҚҚС сомасынан асып кетуін қайтару туралы ережені енгізу;
- 13-тен 5% - ға дейінгі мөлшерлемелері бар әлеуметтік салықтың қолданыстағы регрессивті шкаласынан 11 мөлшерлемесімен жазық шәкілге көшу%;
- салық салу объектісін барлық мүліктен (негізгі құралдар мен материалдық емес активтерден) жылжымайтын мүлікке дейін қысқарту;
- қымбат мүлікке салынатын салық ставкасын көтеру; салық салудың түзету коэффициенттерін алып тастау
- пайдалану мерзіміне байланысты жеңіл, жүк және арнайы автокөлік құралдары;
- шағын бизнес субъектілері үшін арнайы салық режимдерін жетілдіру.
2009 жылғы 1 қаңтардан бастап жаңа заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасында он үш салық, бес алым, он төлем және бір баж жұмыс істейді.
Бұдан басқа, 2010 жылғы 1 шілдеден бастап Кеден одағы шеңберінде Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің аумағынан шығарылатын және Кеден одағына қатысушы елдердің бірыңғай кедендік аумағында еркін тұтыну үшін шығарылған шетелдік тауарларды кедендік ресімдеу мен кедендік бақылау жойылды.
Кеден ісі саласындағы барлық лицензияланатын қызмет түрлері (лицензиялық алымның болмауы салдарынан) жойылады.
ҚР, РФ және РБ өзара саудада лицензиялау мен сандық шектеулерді қолданбайтындығы маңызды сәт болды. Қазір үш елдің аумағында сани - тарлық-эпидемиологиялық, ветеринарлық, карантиндік, техникалық бақылау саласындағы бірыңғай заңнама қолданылады.
Кеден бекеттерінің ең озық технологиялық жабдықтармен және бағдарламалық өнімдермен жабдықталуының арқасында шекарадан өту оңайырақ болады. Ірі кеден бекеттерінде электрондық өткізу пункттері (ЭҮП) құрылды. Шекарадан өтудің әр кезеңі біртіндеп автоматтандырылады.
Қазіргі заманғы жабдықтар мен бағдарламалық өнімдер арасында - Янтарь радиациялық бақылау құрылғысы, тауарларды жеткізуді бақылаудың автоматтандырылған жүйесі (АСКДТ), инспекциялық-тексеру кешендері (ИДК), кедендік автоматтандырылған ақпараттық жүйе - КААЖ бар.
ИДК қолдану көлік құралының жүк бөлімшесін ашпай, тексеру кезінде уақытша сақтау қоймасына қоймастан, тауарды бірнеше минут ішінде сканерлеуге мүмкіндік береді. Осылайша, тексеру уақыты 10-15 минутқа дейін қысқарады.
Кәсіпкерлік қызмет субъектілеріне қатысты кедендік шекара арқылы өткізу кезінде мынадай кедендік төлемдер қолданылды: кедендік баждарды төлеу, кедендік алымдар, алымдар және алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлем. Қазіргі уақытта олардың ішінен алымдар алынып тасталды. Бұл кәсіпкерлердің тағдырын айтарлықтай жеңілдетті. Мысалы, бұрын Кеден брокері ретінде қызметті жүзеге асырғаны үшін лицензия алу үшін 5000 евро сомасында алым төлеу қажет болатын.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы 1995 жылғы 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңына елеулі өзгерістер енгізілді []. Осылайша, тарату негізінде заңды тұлғаның қызметін тоқтатуды тіркеу үшін таратылатын заңды тұлға мүлкінің құрамы, кредиторлар мәлімдеген талаптардың тізбесі, сондай-ақ оларды қарау нәтижелері туралы мәліметтерді, сондай-ақ таратылатын заңды тұлғаның филиалдары мен өкілдіктерін (олар болған кезде) есептен шығарғанын растайтын құжатты қамтитын аралық тарату балансын ұсынудың қажеті жоқ. Бұдан басқа, енгізілген өзгерістерге сәйкес филиалды (өкілдікті) есептік тіркеуден шығару үшін филиалдың (өкілдіктің) орналасқан жері бойынша салық органының салық берешегінің жоқтығы туралы анықтамасы талап етілмейді.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 15 шілдедегі № 461-IV Заңымен Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне рұқсат беру жүйесін жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізілді [].
Бұл заң лицензиялау-рұқсат беру саласындағы қолданыстағы заңнама нормаларын жетілдіруге және оңайлатуға, лицензиялар мен рұқсаттардың түрлерін қысқарту арқылы кәсіпкерлер үшін әкімшілік ауыртпалықты азайтуға бағытталған. Атап айтқанда, 57 заңнамалық актіге, оның ішінде Жер, Салық, экологиялық кодекстерге, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы ҚР Кодексіне, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы, Лицензиялау туралы Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі. Банктер және банк қызметі туралы, сақтандыру қызметі туралы, Астық туралы және т.б. енгізілетін түзетулер жекелеген рұқсат беру құжаттарын беру жөніндегі нормаларды, артық талаптарды алып тастауға, беру мерзімдерін қысқартуға бағытталған.
Мемлекет басшысының әкімшілік кедергілерді азайту, сондай-ақ электрондық мемлекеттік қызметтерге көшу жөніндегі тапсырмасын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі электрондық лицензиялауға көшу бойынша жұмыс жүргізуде.
2011 жылғы 15 тамыздан бастап адвокаттық және нотариаттық қызметпен айналысу құқығына лицензиялар тек электрондық форматта берілетін болады.
Аталған жүйені құрудың мақсаты рұқсат беру жүйесін жетілдіру, рұқсат беру құжаттарымен жұмыс жағдайларын жеңілдету, әкімшілік кедергілерді алып тастау және лицензиялау саласындағы тетіктердің ашықтығын арттыру болып табылады.
Осылайша, электрондық лицензиялар беру курьерлік шығыстарға, лицензия бланкілерін дайындауға мемлекеттің шығындарын қысқартуға ықпал ететін болады. Бұдан басқа, лицензиат жоғалған немесе бүлінген жағдайда оның лицензияның көшірмесі алу қажеттілігі алып тасталады. Тиісінше, азаматтардың лицензияның көшірмесі алуға мемлекеттік баж төлеу бойынша шығыстары, сондай-ақ лицензияның көшірмесі алуды күту мерзімдері алып тасталады.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің тағы бір бағыты лицензиялау болып табылады. Қызметтің жекелеген түрлері бойынша лицензиялық тәртіпті енгізу Ұлттық қауіпсіздік, құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында белгіленеді [, Б. 101].
Айта кетейік, 2014 жылғы 16 мамырдағы Рұқсаттар және хабарламалар туралы Қазақстан Республикасының заңына айтарлықтай өзгерістер енгізілді [].
1. Құжаттардың толық емес пакетін ұсыну лицензияны немесе лицензияға қосымшаны беруден бас тартуға себеп болып табылмайды,
2. Лицензиялау салаларынан техникалық қауіпсіздік алынып тасталды,
3. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы қызметті лицензиялау кеңейтілді,
4. Жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсету саласындағы қызметті лицензиялау қысқартылды, Алып тасталды: ақауы бар балаларға, мүгедектерге, мүгедек балаларға, әртүрлі ұйымдарға келген қарттарға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету, банкроттық рәсімдерде төлем қабілеті жоқ борышкерлердің мүлкі мен істерін басқару, көлік құралдарының жүргізушілерін даярлау, Қазақстан Республикасынан жұмыс күшін әкету, дене шынықтыру-сауықтыру, спорт қызметтері. Сондай-ақ: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы мен елтаңбасы бейнеленген материалдық объектілерді дайындау үшін, этил спирті мен алкоголь өнімін импорттау үшін алып тасталды.
5. Лицензия және (немесе) лицензияға қосымша он бес жұмыс күнінен кешіктірілмей (Атом энергиясы саласын, қаржы саласын қоспағанда - отыз жұмыс күні ішінде) беріледі.
1.3. Тұтынушының құқықтарын қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі
Қазақстанда тұтынушылардың құқықтарын әртүрлі фальсификаторлар мен алаяқтардан қорғаудың көпдеңгейлі жүйесі құрылған. Сапаны бақылау және бұрмалануды анықтау құқықтары ішкі істер органдарына, салық полициясына, салық инспекциясына, экономикалық қылмыстарға қарсы күрес басқармасына және т.б. берілген. Алайда, барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz