Сырдария мәселесі халықаралық мәселе

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті: География және табиғатты пайдалану
Кафедрасы: География, жерге орналастыру және кадастр

СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан мен Өзбекстан республикасының арасындағы су пайдалануға байланысты келісімдер

Орындаған: Мырзатай Т. Қ.
Тексерген: Абдиманапов Б. Ш.

Алматы, 2020
Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
Сырдария - трансшекаралық өзен
Сырдария мәселесі - халықаралық мәселе
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Бүгінгі таңда су Орталық Азия елдері үшін өте маңызды шикізаттық ресурсқа айналып отырғандығы шындық. Ал барлық өзендерінің бастауын мемлекет шекарасынан тысқары жерден алатын Қазақстан үшін оның маңыздылығын айтпасақ та түсінікті. Нақты деректерге сүйенер болсақ, жұмыр жердің 70 пайызын су басып жатыр. Соған қарамастан әлем халқының 70 пайызы суға зәру. Бұл жағдай 2025 жылға қарай ушыға түспек. Сарапшылардың дерегіне сүйенсек, алдағы уақытта мемлекетаралық қақтығыс, жанжал, соғыс та судан шығуы мүмкін. Қысқасы, алдағы 10-20 жылда су мәселесі ғаламда ең басты проблемаға айналуы мүмкін.
Ресейлік ғалым О.Н. Барабановтың пікірі бойынша, бүгін су ресурстарына байланысты көкейтесті мәселелердің бірі трансшекаралық су ағысын пайдалануды реттеуге байланысты болып отыр. Әлемдік су ресурстарының үлкен бөлігі ұлттық шекаралардан өтеді. БҰҰ-ның 2003 жылдық Water for People, water for Life есебінде әлемдегі 263 трансшекаралық су бассейндерінің үштен бірі екіден астам елді бөліп өтетіндігі, ал 19-ы - бестен астам елді бөліп ағатындығы; жалғыз Дунай өзені ғана 18 мемлекеттің жерімен ағатындығы атап көрсетілген. Африка мен Таяу Шығыстың қөптеген елдері өздерінің суға қажеттіліктерін шетелдік су арқылы қамтамасыз етеді.

Сырдария - трансшекаралық өзен
Бастауын Тянь-Шань тауларынан алатын Сырдария өзенінің талай жылдан бері Қазақстанға келетін су деңгейі айтарлықтай төмендеп, Арал теңізінің бұрынғы жағалауынан қашықтауына түрткі болғандығы рас. Ал, енді осы өзен бастауына Қамбар ата-1 бөгеті салынса, суының тартылмасына кім кепіл. Осы жайт бізді толғандырса, Өзбекстанды Тәжікстанның Рогун су электр станциясын салуы алаңдатуда. Осыған қатысты Астанада бірлескен мәлімдеме жасаған Өзбекстан Президенті Ислам Каримов өзінің зор алаңдаушылық танытып отырғандығын жеткізген болатын. Алдымен Рогун ГЭСіне тоқталар болсақ, ол Тәжікстандағы Вахш өзеніне салынып жатыр. Жобаға сәйкес, судан энергия күшін тарту құрылысына 335 метрлік тасты-үйінділі бөгет, тоннель, ГЭС-тің жерасты нысаны және трансформаторлар ғимараты кіреді. Жобалық қуаты 3600 мВт-ты құрайды. Жылына орташа есеппен 13,1 млрд. кВтсағат электр энергиясын өндіретін болады. ГЭС бөгеті жалпы көлемі 13,3 текше шақырым, ал пайдаға асатын аумағын 10,3 текше шақырымды құрайтын ең ірі Рогун су қоймасын қалыптастыруы тиіс. Бұл су қоймасын электр энергиясын өндіруге, сонымен қатар құрғап қалған 300 мың гектар алқапты суландыру үшін пайдалану жоспарланған. Жобаның жалпы құны 2,2 млрд. долларға бағалануда.
Өзбек Президентінің пайымынша, маңызы зор мұндай стратегиялық нысандардың құрылысын қолға алған кезде барынша ымыраластық керек. Олай болмаған жағдайда түрлі қақтығыстар пайда болып, тіпті соғыс отының тұтанып кету қаупі де басым. Сондықтан да трансшекаралық өзендерге келгенде, яғни Әмудария мен Сырдария сағасында орналасқан барлық мемлекеттер ортақ келісімге келіп, әлемдік қоғамдастық шешімдерін басшылыққа алулары тиіс. Сондай-ақ, жоғарыда аталған екі жоба да өте қауіпті сейсмикалық аймақта орналасқан. Нақты айтқанда, 1000-1700 метрлік биіктікте салынып жатқан Рогун атты су жинайтын бөгеттің аумағында ай сайын жер сілкінісі тіркелетін болса, Қамбар ата-1 ГЭС-і аумағында соңғы бір ғасырдың ішінде қуаты 8-9 баллдық жер сілкінісі 3 рет тіркелген. Ал оның қайталанбасына кім кепіл? Міне, осы Қамбар ата ГЭС-іне ерекше тоқталған И. Каримов: Егер осы дамба бұзылатын болса, онда оған бүгінде шамамен 19 млрд. текше метр су жинақталған Тоқтағұл су қоймасы қосылады. Міне, осы масса кемінде 50-100 метрлік биіктіктен төмен құлдырап, толқын төмен түскенде, жолындағының бәрін жалмайды деген ой айтқан.
Орталық Азия мемлекеттеріндегі ірі өзендердің бәрі трансшекаралық өзен болып есептеледі. Су ресурстары өз жерінде құрастырылатын жалғыз ғана - Қырғызстан. Аймақтың басқа елдерінің бәрінде судың қажетті көлемі қандай да болмасын мөлшерде іргелес мемлекеттердің жерінен келетін суға тәуелді. Бұл тұрғыда аса қиын жағдайда Өзбекстан мен Түркіменстан қалып отыр, себебі бұл елдерге жаңартылған су ресурстарының 90%-ға жақыны сырттан келеді.
Қазақстан да бұл тұрғыдан суға тәуелді мемлекетке жатады, сондықтан трансшекаралық өзендерді тиімді пайдалану мәселесіне біз аса жоғары басымдылық береміз.
Егер Түркменстан мен Тәжікстанды алатын болсақ, бұл салыстырма біздің пайдамызға шешілмейді. Маңызы бар айта кететін жайт - Қазақстан жеріндегі су ресурстары тіпті де біркелкі бөлінбеген. Шығыс аймаққа су ресурстарының 34,5% тиеді, оңтүстік-шығысқа - 24,1%, оңтүстікке - 21,2%, батысқа -13,4%, солтүстікке - 4,2%, орталық аймақтарға - 2,6%. Ең көп сумен қамтамасыз етілген Шығыс-Қазақстан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.