Қазақ тілінен ағылшын тіліне мақал мәтелдерді аудару

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Нұр-Сұлтан қаласы Білім басқармасы
Еуразия гуманитарлық институтының колледжі

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақ тілінен ағылшын тіліне мақал-мәтелдерді аудару мәселелері

Орындаған: Төлегенова Мәдина
Мамандығы: 0512000 Аударма ісі
Курс: 3
Ғылыми жетекші: Надим Қ. А.

Нұр-Сұлтан
2021
Жоспары:
1. Мақал-мәтел тарихы.
2. Мақал сөздің маржаны.
3. Қазақ тілінен ағылшын тіліне мақал мәтелдерді аудару.
4. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал мәтелдерді аударудың қиындықтары.
Мақал-мәтел (лат. - proverbium, adagium, франц - proverbe, немістілінде - Sprichwort, ағылшын тілінде - proverb) ауызша айтылған, ешбір әдеби немесе фольклорлы шығармамен байланысы жоқ, бірақ нәтиже, ақыл, дәлелдеме ретінде жаппай қолданылатын афоризмдер. Мақал - мәтелдерді көптеген тілдердің лингвистикасында паремия деген терминде қолданады. Паремия грек тілінде paroimia мақал - мәтел деген мағынаны білдіреді.
Мақал - мәтелдер ғасырлар бойы қалыптасқан халық сөзі. Қазақ тілінде мақалдап сөйлеу ерекшеліктерін зерттеу тек 1948 жылдан кейін басталды. Бүгінгі күнде мақал-мәтелдер көбінесе ауылда және зиялы қауымда жиі қолданылып жүр. Осы жағдай, келесі 2 мәселені қамтиды: біріншіден, қазақ ауылындарында ғасырлық салт дәстүрдің әлі күнге дейін сақталып келе жатқандығын, олардың өз ойларын астарлап, қысқа да әрі нұсқа сөйлеп, мәнерлі көркем сөз құралдары, яғни мақал - мәтелдердің көмегімен білдіретіндігінен байқай алатын болсақ;екіншіден, бүгінгі күні зиялы қауым біртіндеп бұрынғы қазақ салт - дәстүріне бой ұрып, әңгімелесушінің сезімдерін жараламауға тырысып, мақал - мәтел арқылы ойларын астарлап айтуға тырысады. Алайда зиялы қауым мақал - мәтелдерді көбінесе қызметтеріне байланысты қолданады. Бұл жерде мақал - мәтелдердің әлеуметтік маңыздылығы байқалады. Бұқаралық ақпараттардан осы мәселенің төңірегінде басылған мақалалармен танысуға болады. Әсіресе, бұл мақалаларда мақал -мәтелдерді өкімет басындағылар қаншалықты жиі қолданылатынына көңіл аударылған. Себебі мақал - мәтелдердің қолданылуы адамның интеллектуалды дәрежесін көрсетеді. Қазақ халқы да өзге халықтар сияқты - әр - қилы заманннан өтіп, сұрыптала сұлуланып, жинала сақталып, бүгінгі күнге жеткен көл - көсір фольклоры бар халық. Соның ішінде мақал -мәтелдерге өте бай ел. Тегінде, қазақ мақал - мәтелдерінің қағазға түсуі, кітапқа кіруі, кешеулеу басталғанына және тірнектеушісі оншама көп болмағанына қарамастан, бұл күндерде кітап болып халық қолында жүрген қазынамызды олқысына да алмаймыз, місе де тұтпаймыз.Жылдар бойында сарыла сарқылып қазақ мақал - мәтелдерін жинаған белгілі жазушы Өтебай Тұрманжанов еңбегін елден ерекше атап кеткеніміз жөн. Ол кісінің жалғыз тергенінің өзі шамамен елу мың мақал - мәтелдей. Бұл телегей - теңіз байлық. Біздің халықтың даналықтары бауырлас халықтардың мақал - мәтелдерін ана тілімізге аудару арқылы да, ауыз тиіс арқылы да байып, толығып, толысып келеді. Бұл үдерістің бұрында том - томдап болсын, өмірден көрініс тапқанын байқаймыз. Дегенмен, 1960 жылға дейін туыстас, бауырлас халықтардың мақал - мәтелдері әр кітаптың бетінде жалғыз - жарымдап қана аударылып келді, жеке кітап болып жарық көрмеген еді. 1960 жылы шыққан 666 мақал мен мәтел осы жаңа да игі істің төл бастамасына айналды. Одан кейін іркес - тіркес арасында бір жыл, екі жыл салып Мақал -сөздің мәйегі (1963 ) , Шығыс халықтарының мақал - мәтелдері (1968 ), - бұны орыс тілінен аударған белгілі журналист Мақсұтбек Майшекин Ер айнасы - еңбегі (1968 ), Мақалнама (1970 ) Денсаулығынды ойласаң (1974 ), белгілі журналист , қаламгер Ұзақ Бағаев 1971 жылы Орыс халқының мақал - мәтелдері атты еңбегін орыс тілінен қазақ тіліне аударып, басылып шықты. - деп жазады ақын М.Әлімбаев. Әрине, осы күнге дейін фонетика - фонологиялық, синтаксистік, семантикалық тұрғыдан зерттеу жоқтың қасы емес болса да, бүгінде осы мақал - мәтелдер туыстық байланысы жоқ ағылшын тілімен салыстыра - салғастыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Осы мақаланың негізгі мақсаты - қазақ мақал - мәтелімен ағылшын мақал - мәтелдерін салыстыра отырып ұқсастығымен айырмашылықтарын және олардың өмір сүру салаларында қаншалықты жиі қолданылатынын пайымдау. Бұл жұмыста үш мыңнан астам қазақ және ағылшын мақал - мәтелдері зерттелді. Соның нәтижесінде біз мақал - мәтелдердің қандай өмір саласында қаншалықты жиі қолданылатынын анықтадық. Бірінші орында: өмір - орта, тұрмыс - тірлік, қоғамдық құбылыстар; Екінші орында: төрт түлік мал туралы; Үшінші орында: Адалдық, адамгершілік, ізгілік, достық туралы; Төртінші орында: еңбек - байлық, кәсіп - нәсіп туралы;Бесінші орында: сақтық, қырағылық туралы және де т.с.с. Қазақ ұлтына тән семантика ағылшын халқының мақал - мәтелдеріне де тән. Ағылшын мақал - мәтелдері мың жылдан астам тарихы бар халықтың өсіп - дамуының нәтижесі. Оларды тек кӛркем сӛз құралы демей, ағылшын қоғамынан хабардар ететін білім қайнары деп те қараған жөн. Бұл жағдай да қазақ мақал - мәтелелдеріне сөзсіз тән қасиет. Осы орайда Ү. Кеңесбаеваның Ағылшын халқының мақал - мәтелдері атты 2004 жылы басылып шыққан кітабында ағылшын мақал - мәтелдерінің қазақ тіліне түп - нұсқадан аударып,балама табуға талпынған алғашқы қадамы болды. Кітапқа ағылшын халқының қазіргі ауызекі тіл мен баспасөзде көркем әдебиетте жиі қолданып жүрген 1500 - ден астам мақал - мәтелдері енді. Шекспир, Диккенс, Оскар Уайльд сияқты әдебиет класссиктерінің шығармаларынан шығып, нақыл сөзге айналып кеткен афоризмдерді де жиі кездестіруге болады. Жинақталған ағылшындардың ұлттық ерекшелігін көрсетіп, мінез - құлқын ашатын, ел танып, жер білуге көмегін тигізетін мақал - мәтелдерді көптеп ұштастыруға болады. Паремиология ғылымы мақал - мәтелді екіге бөліп қарастырады. Олар: Мақал - дегеніміз өмір құбылыстарын жинақтайтын және типтендіретін, бір немесе екі бөлімнен құралып, алдыңғысы шарт немесе жалпы пайымдау, соңғысында қорытынды, түйінді пікір айтатын, бітімі бекем өте ықшам, бейнелі әрі ырғақты халық нақылы. Мақал туралы айтылған біраз мақал-мәтелдерді кездестіруге болады.
Мысалы: Мақал сөздің маржаны, Болмайды оның арзаны.
Тұз - астың дәмін келтіреді, Мақал - сөздің мәнін келтіреді.
Мақал - сөздің атасы, Ананың ақ батасы.
Мақалсыз сөз болмайды, Мақал ойды қорғайды.
Сөзге мақал жарасар, Егдеге сақал жарасар.
Мақал қайдан шығады, Ой болмаса. Киім қайдан шығады, Қой болмаса.
Мақал сөздің ажарын келтірер, Делдал сауданың базарын келтірер.
Мақалмен сөз өтеді, Мақтаумен бөз өтеді.
Атаның ақ сақалына да қара, Айтқан мақалына да қара; т.б...
Осы келтірілген мысалдар мақалдың көркем әдебиетте және ауызекі тілде алатын орнын айрықша екенін көрсетеді. Осы орайда, мысал ретінде және бір ағылшын және қазақ мақалын қарастырсақ: Nothing stake, nothing draw (ағылшын тілінде), ал қазақ тілінде Екпей егін шықпас, Үйренбей білім жұқпас мағыналары бірыңғай болғанымен, лексика-грамматикалық құралымы сәйкес келмейтінін анық білдіреді.
Ауызекі тілде және көркем әдеби тілде де, мәтелге қатысты мақал-мәтелдерді ұштастыруға болады. Мысалы: Мәтел - қыз, Мақал - жеңгесі, Ісінің жоқ теңдесі. Сөз сүт болса ойдағы, Мақал - мәтел қаймағы . Мәтелге мысал ретінде екі тілден мақал-мәтел беретін болсақ: Мысалы: Many a true word is spoken in jest (ағылшынтілінде). Ойнап айтса да ойындағыны айтады (қазақ тілінде). Pride goes before a fall Аспандай берме, Жерден ұзап кетерсің. Елден ұзап кетсең, Барса-келмеске жетерсің. Бұл ретте, синтаксистік баламасы ӛте ұқсас және қазақ тіліндегі баламасында даусты дыбыстар басымырақ. Бұл алдыңғы мысалда ол О әрпі болса, екінші мысалда Е дауысты дыбысы. Сонымен, бұл мысалдарда ассонанс, немесе француз тіліндегі assonance деген құбылыстың үйлесу, яғни бірыңғай дауыстылардың үйлесіп, қайталанып келуін көрсетеді. Ағылшын және қазақ мақалдары мен мәтелдері көп бөлігі өлең формасында, ықшамдалған жолдарына ұйқасушы сөздер аллитерация мен ассонанс енген, соның нәтижесінде мақалдардың өзінің терең мағынасында, бай әуезділікке ие болған. Аллитерация - дегеніміз латын тілінде alliteratio әріп-көркем шығармаларында, көбінесе өлеңде, тұрақты тіркестерде бірыңғай дауыссыз дыбыстардың сөз басында қайталанып келуі. Мысалы: Little streams make great riversКөлге көл қосылса, теңізбіздейдіБұл мақалда тек қазақтілінде аллитерацияқолданған. Ол К дауыстыдыбысы.Алмына мәтелде ағылшын және қазақ тілінде аллитерацияны ұштастыруға болады.

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдерді аударудың қиындықтары

Мақал-мәтелдер -- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.