Сократ пен Платонның этикалық ілімдері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы.

СӨЖ

1-ші семестрлік жұмыс

Тықырыбы: Антика ойшылдарының этикалық көзқарастары

Орындаған: Зайнолла Думан ЭЭк 20-9

Тексерген: Танирбергенова Р. К

Алматы 2020

Антика ойшылдарының этикалық көзқарастары

1. Сократ пен Платонның этикалық ілімдері.

2. Антикалық этиканың соңғы кезеңі: гедонизм, скептицизм және стоицизм.

3. Буддизмнің діни этикасы - өзін-өзі жеке жетілдіру этикасы.

Кіріспе.

Антикалық философия (лат. antiquitas "ежелгі") - бзд. VIғ-да Сократқа дейінгі философия дан басталып, 529 жылы Афинада соңғы философиялық мектепті Император Юстиниан І жарлығымен жабылғанға дейін жалғасқан Ежелгі Грек және Ежелгі Рим философиясы (бзд. VІғ - VIғ) . Дәстүр бойынша Фалес алғашқы антикалық философ, ал Боэций соңғы антиккалық философ саналады.

Ертедегі Грекияның алғашқы философтары стихиялы реализмдік бағытты ұстануымен ерекшеленеді. Олар бүкіл дүниені тұтастай алып қарап, әлемнің, дүниенің түп негізін, алғашқы бастамасын, түпнұсқа элементін табуға тырысты. Олар "дүние қалай пайда болды", "неден жаралды", "ең бірінші не пайда болды", "бәрінің негізі не" деген секілді сұрақтар қойды. Антикалық философтарды "натурфилософтар" деп те аталады, олар философиялық ойларын табиғат құбылыстарымен байланыстыра тұжырымдауға тырысты.

Ертегірек (антикалық) философиясы өзінің даму тарихында үш кезеңнен өтті:

Сократқа дейінгі кезеңдік философия (б. д. д. 7-6 ғ. ғ. ) . Бұл кезеңде натурфилософиялық көзқарас басым болды. Милет, Элей, Пифагоршылдар, Софистер мектебінің қалыптасуымен қатар атомдық көзқарастың негізі қаланады.
Классикалық кезең (б. д. д. 4ғ. ) . Платон мен Аристотель философиялық еңбектерімен ерекшеленеді.
Римдік-эллиндік кезең (б. д. д 3ғ. соңы мен б. д. 3ғ. басы) . Стоиктер, скептиктер және эпикуршілдік мектептер басымдылық танытқан кезең.

Этиканың өзіндік мәртебесі бар философиялык ілім ретінде қалыптасуы антикалық грек философиясының қойнауында жүзеге асқандығы туралы айтып өткен болатынбыз. Өзінің атауымен де, негізгі ұғымдық категорияларымен де, мәселелік өрісімен де этика Аристотельге қарыздар. "Никомах этикасын", "Эвдем этикасын", "Үлкен этиканы" жазған ұлы ойшыл этиканы дамыта отырып, елге танытты.

Сократ пен Платонның этикалық ілімдері.

Сократ (б. з. д. 470/469-339) » ежелгі-грек философы, диалектиканың ата-бабашалықтарының бірі, жетекші сұрақтар қою арқылы ақиқатты табу әдісі ретінде.

Философия тарихында, бәлкім, Сократқа қарағанда, белгілі тұлға жоқ. Ежелгі заманда да адамдардың санасында ол даналықтың, даналықтың көрінісі, ақиқатты өмірінен жоғары қойған даналықтың идеалы болды. Ол туралы ойдың даналығы, батылдығы және батырлық тұлға туралы түсінік кейінгі уақытта да сақталған. Сократ-ойшыл бейнесі Платонның диалогынан бастап және ресейлік драматург Э. Радзинскийдің «Сократпен әңгімелесу»пьесасымен ұштасқан әдебиет пен өнердің көптеген туындыларының негізіне алынды.

Сократ, оның жеке басы мен оқуы туралы үлкен әдебиет жинақталды. Дегенмен, философия тарихында Сократқа қарағанда жұмбақ тұлға жоқ шығар. Ол жазбаша мұраны қалдырмады. Сократтың өмірі мен ілімі туралы біз оның оқушылары мен достарының (Платонның философы, Ксенофонт тарихшысы) немесе оның идеялық қарсыластарының (Аристофанның комедиографы) шығармаларынан үйренеміз.

Сократтың атымен Европалық мәдениет тарихындағы сапалы өзгеріс байланысты, оның мәні Гегель оракулдардың орны индивидуумдардың рухының куәсі болғаны туралы сөз сөйледі. Сократ философиялық этиканың негізін қалаушы болып табылады, ол, діни ерекшелікке қарағанда, моралды оның танымдық және практикалық мүмкіндіктері шегінде адамның құзырындағы зат ретінде қарастырады.

Сократ ілімінің теориялық мазмұнын, мәнін және мәнін анықтау үшін ең алдымен оның әлеуметтік-саяси тарихы мен Ежелгі Грецияның өмірі мен қызметі кезеңіндегі идеялық-рухани атмосферасы контекстіндегі көзқарастарын қарастыру қажет.

«Этика» термині-ежелгі грек шыққан. Бұл сөз этос (ethos) сөзінен бастау алады, ол алыс уақытта болатын - адам үйі, аңдық логосы, Құс ұясы. Бұл мағынада ол Гомер қолданған. Кейінірек бұл сөз жаңа мағынаға ие болады-қандай да бір құбылыстың тұрақты табиғаты, оның ішінде тірі тіршілік сипаты, ішкі адамгершілік. Бұл мағынада ол философияда кеңінен қолданылады.

Сократ этикасы негізгі үш тезиске жақын болуы мүмкін: а) рахатқа, бақытқа ұқсас игілік; Б) ізгілік білімге ұқсас; в) адам ештеңе білмейтін нәрсені біледі.

Барлық адамдар көңілді және олардың пайда, бақыт деп аталатын күрделі комбинацияларға ұмтылады. Бұл-адам өмірінің аксиомасы. Сократ былай дейді: «Игілік-ғанибет ретінде емес, зұлымдық-қайғы-қасірет ретінде емес».

Егер игіліктер мен зұлымдық ұғымдары қызметтің оң және теріс мақсаттарын белгілейтінін ескерсек, онда біз адам мінез-құлқының қатаң Заңын аламыз, ал онымен бірге оны бағалау критерийлерін аламыз: ләззат алуға ұмтылу және азап шегуден аулақ болу.

Алайда, Қуаныш әлемі, қайғы-қасірет әлемі сияқты, қиын. Көптеген рахат бар және көп азап бар. Әртүрлі адамдарға әртүрлі заттар жағымды. Жиі бір адам бір мезгілде әртүрлі Рахат тілегімен таратылуы мүмкін. Сонымен қатар, рахаттану мен азап арасындағы қатаң шекара жоқ, біреуі басқалармен ұштасады. Мас болу қуанышында ащы күйік болуы керек. Азап ләззат шамасына жасырылуы мүмкін. Рахат жолы азап арқылы жатуы мүмкін.

Адам үнемі түрлі рахат, рахат пен азап арасында таңдау қажет болған жағдайда болады. Тиісінше, мұндай таңдаудың негізі проблемасы туындайды. Бұл критерий-рахаттану мен қайғының арасындағы шекара критерийге мұқтаж. Мұндай жоғары критерий өлшейтін, өлшейтін ақыл.

«Бір рет бізде шығады, - деп сұрайды сұхбаттасушының Сократы, - біздің өміріміздің әл-ауқаты рахаттану мен азап арасындағы, мол және аз, алыс және жақындарың арасындағы дұрыс таңдауына байланысты, онда бірінші орынға өлшеу бола ма, өйткені ол не көбірек, не аз, не бір-бірімен тең? Ал мұнда өлшеу бар, онда өнер мен білім де сөзсіз болады».

Бұл Сократтың қорытындысы, Егер бастапқы сәлемдемені қабылдасаңыз, онда адам әрқашан Рахат, пайда, бақытқа ұмтылады. Адам өзі үшін ең жақсы таңдайды. Оның табиғаты осындай. Дегенмен, егер ол өзін нашар, нашар ұстаса, онда бір ғана түсініктеме болуы мүмкін-ол қателеседі. Сократтық парадокстердің біріне сәйкес, егер әдейі (саналы) жамандық болса, ол өшпенділік зұлымдықтан жақсы болар еді. Адам жасайтын жамандық, айқын түсіне отырып, ол жасайды жамандық, біледі оның айырмашылығы-жақсылық. Оның жақсы білімі бар, және бұл негізінде оны жақсы етуге қабілетті етеді. Егер адам жамандықты өшпенділік жасаса, ол не істесе, онда ол жақсылық не екенін білмейді. Мұндай адам жақсы істер үшін жабық. Адам ізгілікті біледі деп айту керек, бірақ оған болмайды. Бұл адам өз пайдасына қарамастан, адам ретінде әрекет ететін сияқты жол беру дегенді білдіреді.

Ақыл-ой мен парасаттылық арасында Сократ айырмашылықты таба алмады: ол адамды ақылды және ақылды деп таныды, егер адам әдемі және жақсы не екенін түсінсе, бұл өз іс-әрекеттерінде басшылыққа алынса және керісінше, адамгершіліксіз не екенін біле отырып, оны болдырмайды.

Сократ демократтың замандасы болды. Ол ғарышты тану мүмкін емес деп ойлады, өйткені бұл жағдайда адам жүрексіз қайшылықтарда шатасады. Адам тек оның билігінде, яғни өзінің жан-дүниесін тани алады. Осыдан қабылдау Сократом талаптар «өзіңді-өзің Таны».

Шынайы таным, оны Сократ түсінгендей, адамға оның күнделікті өміріне дұрыс бағдар беруге арналған. Сондықтан әр түрлі танымның құндылығы-табиғи адам және Құдайдың құбылыстары мен қарым - қатынасы-адам істерін ақылға қонымды жүргізуді үйрену.

Өзін-өзі тану жолы адамның әлемдегі өз орнын түсінуіне, «өзін-өзі адам ретінде пайдалануға қатысты қандай нәрселерді түсінуіне әкеледі». «Енді анық емес пе, - дейді Сократ, - деп жалғады. Өзін білетін адам ол үшін жақсы не болатынын біледі және не істей алатынын және не істей алмайтынын ажыратады».

Платонның философиясы ежелгі грек дәуіріндегі Пифагордан басталған діни-мистикалық идеяны дамытумен ғана шектелген жоқ. Платон өзіне дейінгі философтардан қажетті, бағалы деген ой-пікірлерді қабылдай білді. Ежелгі грек философиясының көрнекті өкілі ретінде адам туралы мәселеге кеңінен тоқталып, соған байланысты көптеген мәселелер көтерді. Оның философиясындағы үлкен бір жаңалық - адамды биол. табиғи, сезімдік заттар дүниесінің немесе атомдардың қосылысы деген дөрекі, тұрпайы анықтамадан бас тартуы. Ол, ең алдымен, адамды қоғамдық өмірдің сан түрлі белестеріне көз жүгірте отырып, тануға ұмтылды. Сондықтан Платонның ойынша, адам - әрі қоғамдық, әрі парасатты, әрі мемлекеттік азамат. Платон өзінің көптеген шығармаларында, әсіресе, саяси-әлеуметтік мәселелерді қарастырған сұхбаттарында адамның ішкі дүниесін ашумен қатар оның қоғамдық іс-әрекетіне де талдау жасады. Платонның көптеген ой-пікірлері кейінгі философтарға үлкен ықпалын тигізіп, осы күнге дейін өміршеңдігін көрсетіп келеді. Платонның ұлылығы: ол өз ілімін өткендегі философияның барлық материалына сүйеніп жасады. Платон осы дүниеде «бәрі ағады және өзгереді» деп, Гераклитпен келіседі, бірақ идея дүниесі өзгермейді. Платон өз әрекетін Сократтың: «адамды жақсы ететін - игілік» - деген сеніміне негіздеп отырды. Жеке адам игілігі ме, жоқ әлде ұлт, тап немесе идея ретіндегі игілік жоғарғы ма? Сократтың жалпы адамзаттық мәніндегі игілік туралы түсінігінен шығып, Платон игілік идеясы ең жоғарғы дәрежеде тұратын «идеялар әлемін» жасады. Осы тұрғыда Платон шын мәнісінде Сократ ілімін жалғастырушысы болды.

Антикалық этиканың соңғы кезеңі: гедонизм, скептицизм және стоицизм

Гедонизм- лəззатты бірден-бір игілік деп түсінетін ілім. Платон жақсы өмір лəззат алуға байланысты деген ойға қарсы шықты. Аристотель лəззат - адамның бойында бақыт Стоицизм Христиан діні пайда болғанға дейін сезімінің туындауына əкелуі керек деп стоицизм ежелгі дүниенің ең ықпалды есептеді. Ізгілік тіршілік кеше отырып, өмірден қалайша пен зұлымдық - адамның өзіне байланысты. лəззат алуға болатынын үйретеді. Егер сіз Біреулер сіздің үстіңізден билік жүргізуі шектен шығар мінез-құлықтан рақат мүмкін. Ол адамдар сізді қинап, түрмеге тапсаңыз, онда өзіңізге ауру табатыныңызға қамауы немесе құлдыққа сатып жіберуі күмəн жоқ: ішімдік ішіп рақаттанғанда мүмкін, бірақ сіз билік пен күштің сыртқы ынсапсыздық танытсаңыз, басыңыз ауырып көріністеріне мүлде мəн бермесеңіз, сізге азап шегесіз. Эпикур ілімі бізге шат өмір ешкім де үстемдік етіп, билігін жүргізе туралы айтады, сонымен қатар сондай өмір алмайды. Ізгі қасиеттер - адамның ерік салтының жағымсыз салдары мен теріс күшінде, ерік күші қандай екеніне қарай, адам жақтарынан аулақ болуды үйретеді. Ол - мейірбан немесе зұлым бола алады. адамды түрлі азаптан алыс жүруге шақыруға бағытталған ілім. Гедонизм ілімі бойынша, адам рақаттанған соң азапқа жетелеуі мүмкін лəззат тəсілдерін іздемеуі тиіс. Гедонизм грек тілінен аударғанда hedoneкөңілділік, рахаттану.

Гедонизм эвдемонизмнің бір тармағына жатады жəне лəззат алуды тіршіліктің бастауы мен өмір мағынасы деп жариялайды. Жақсы игілік рахаттануға жеткізеді, жамандық қайғы-қасірет əкеледі.

Скептицизм ─ Эллинизмдегi тағы бiр философиялық бағыт. Философиялық тұрғыдан стоицизм мен скептицизм бiр-бiрiмен жалғасып жатыр. Олардың мәнi - дүние танудағы бiршама мүмкiндiкке күмәндану. “Скептицизм” терминi ежелгi гректiң “скепсис” деген сөзiнен шыққан. Ол “ойлау, талдау, тербелу” ретiнде аударылады. Скептицизмде - әмбебаптық күмәндану ─ негiзгi философиялық қағида, яғни қандай да болмасын бiлiмнiң анық еместiгi туралы идеяны жүргiзедi.
Пиррон өзiнен бұрынғы данышпандардың көзқарастарын талдай келiп, дүниенiң пайда болуы мен мәнiн әртүрлi түсiндiредi. Олай болса, олардың бiреуiн жақтау қиын. Қандай да зат “осы” болса, “осы еместен” артық болмайды. Сондықтан Пиррон: «дүние туралы ешбiр пiкiр айтпауымыз керек» - дейдi. Толық сабырлылық, қызықпаушылық, алаңсыздықты (атараксия) сақтап, бақытты болуға шақырады. Пиррон ең соңында: “Сен, Пиррон өлдiң бе?” - деген сауалға “Бiлмеймiн” деп жауап бередi. Секст Эмпириктiң пiкiрiнше: скептицизмнiң идеалы ─ теориялық пiкiрден бас тарту, ал практикада мүмкiндiгiнше ақыл-ой мен әдеп-ғұрыпқа сүйенiп iс-әрекет жасау.
Скептицизм орта ғасырлық кезде ұмытылып, тек ХVI-ХVII ғасырларда еуропалық философияда “жаңа пирронизм” ретiнде қайта туды. Схоластикалық және догматикалық әдiстердi сынауда ерекше мәнге ие болды, соңынан скептицизм Юм философиясының негiзiне айналып, Кант агностицизмi мен позитивизмге әсер еттi.
Кинизм философиясы атауын Афин төбешегiнде орналасқан “Киносарг” (“қырағы төбет” немесе “ақ төбет” деген гимнасийден алады, онда алғашқы киниктер (кюнокс - ит) шұғылданды (осыдан кинизм -“ит философиясы”, “ит мектебi” латын тiлiнде), бұл мектептiң iзбасарларын - супiсi - циниктер деп атады. Мектептiң негiзiн салған Антисфен (б. з. д. 444-368 жж. ) ол алдымен софист Горийден, кейiннен Сократтан дәрiс алды. Олар даңқты және байлықты ең соңғы моральдық iс-әрекет ретiнде қабылдамайды және “рахаттың өзiн рахаттанып жек көрген”, бiлiмдiлiк пен тәрбиенi де жаратпады. Ол космополитизмдi патриотизмнен жоғары қоя отырып, “әлем азаматы” идеясын ұсынды.
Синоптан шыққан кинизмнің ең әйгiлi өкiлi Диоген: “Қауымсыз, үйсiз, отансыз” өмiр сүрудi өзiне мақтаныш тұтып, iс-әрекетiнде қолданды. Афинге келген Александр Македонский Диогенмен кездесуге тiлек бiлдiредi. Ол алаңда еш жанға көңiл бөлмей, демалып жатқан Диогенге: “Не сұраймын десең өз еркiң” - дейдi. Ол оған: “Маған күндi көлеңкелемей, әрi тұр”- деп жауап береді. Бұған «патша егер мен Александр болмасам, Диоген болар едiм», - дейдi. Ол тал түсте тобыр арасында қолына шам ұстап “адам iздеп жүрмiн” деген тезисiмен, ешқандай өркениеттi мойындамай, бөшке iшiнде өмiр сүруiмен белгiлi.

Стоицизм - өте ұзақ тарихы бар антикалық мектеп. Бұл мектептiң негiзiн Зенон Китион салды. Алғашқы кезде Зенон өзiнiң мектебi үшiн портик (үй алдына тiреумен көтерiп қойған, қабырғасыз төбелi қалқа - гр. стоя) жалдап, Афинде жақтастарын жинады. Стоиктердiң арасында Рим қоғамының әртүрлi тобының өкiлдерi болды. Рим стоицизмiнiң ең көрнектi ойшылары: Луций Анней Сенека және Марк Аврелий. Сенеканың көптеген еңбектерi ұзақ сақталған. Оның “Нравственные письма к Луцилию” және император Марк Аврелийдiң “Наедине с собой” шығармалары бізге белгiлi.
Сенека, император Неронның тәрбиешiсi. Ол адамгершiлiктi насихаттайды. Қоғамдық өмiрде қайыспауды, тек өзiңнiң рухани күйiне көңiл аударуға шақырады. Өмiр сүрудiң мәнi ─ тыныштық пен пайымдау арқылы пайда болатынын көрсетедi. Адамзаттың дамуының шексiз мүмкiндiгiне сенедi. Ол мәдениет пен техниканың даму барысын болжай бiлдi. Алдымен iзгiлiктi, дiни көзқарастарды паш етiп, адамның осалдықтарына iлтипатпен және төзiмдiлiкпен қарауға шақырды. Стоиктердiң идеалы: адамның өмiрi және iшкi жан-күйi сыртқы жағдайларға байланысты болмауы керек, яғни тағдырға сенiп, адамгершiлiк пен әдiлеттiкке жеткен данышпан болу. Мысалы, Сократтың өмiрi.
Стоиктер танымның көзi - түйсiк дейдi. Олар бiздiң жадымызда жиналады. Түйсiк пен қабылдау да, оларды салыстыра отырып, объектiлердiң айырмашылығының белгiлерiн бөлемiз, одан түсiнiк құрастырылады. Сондықтан түсiнiк жалпы өзiнше ақылдан тыс өмiр сүрмейдi, тек жеке заттарда өмiр сүредi. Стоицизм эллиндiк кезеңдегi философияның дамуында өте зор рөл атқарды. Оның кейбiр идеялары неоплатонизмге ендi, стоицизм христиан философиясына, соңынан орта ғасырлық мұсылман философиясының қалыптасуына әсер еттi. Жаңа дәуiр философтары: Декарт, Спиноза және ХХ ғасыр өкiлi ─ Делез олардың iлiмiне көп көңiл аударды.

Буддизмнің діни этикасы - өзін-өзі жеке жетілдіру этикасы.

Буддизм-діни-философиялық ілім, пайда болған уақыты бойынша бірінші әлемдік дін (христиандықпен және исламмен қатар) . Қазіргі әлемде буддизм көптеген түрлерден тұрады. Бағыттардың алуан түрлілігі арқасында бұл ілім үнемі байып отырады, бұл бірінші кезекте Батыс елдеріне тән. Буддизмнің теориясы мен тәжірибесі кез келген кішкентай-мальсканың білімқұмар және күтпеген адамға қол жетімді, қазіргі заманғы әлем өзіне өте және өте көп көне даналықтың қазына екенін мойындауға дайын.

Буддизм меншіктен бас тартуға, барлық адамдардың теңдігіне, қауымдастықтағы өмірге үйретеді (сангхе) . Ол діни өмірдің салттық формаларына қарсы, абстрактілі-догматикалық ізденістерге қарсы шықты. Сыртқы діншілдікті жоққа шығара отырып, тарихи даму барысында буддизм оны мойындауға келді. Будда Универсуммен ерекшеленіп, Будданың Ғарыштық денесінің теориясы пайда болды.

Буддизмнің культі отбасылық-тұрмыстық өмірді, мерекелерді қамти бастады, буддизмді өз өңірлері - мектептері мен дәстүрлерімен біртұтас діни мемлекет ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін әлеуметтік институттар жүйесін құрды.

Əлемдік діндер аренасына буддизм б. з. д 6 ғасырда келді. Сол уақыттан бері Оңтүстік Азия жерінің этикалық канонына айналды. Буддизм дінінде негізігі 4 ақиқат жəне сегіздік жол деп аталатын философиялық ұғымдар бар. Бұлар будданың негізгі философиялық мектебінің бастауы болып табылады. Буддизмде барлық категория өзара тығыз байланысты екенін түсіну өте маңызды. Сегіздік жолды кейде табалдырықтардан тұратын, баспалдақ сияқты көрсетеді. Сондықтан əрбір табалдырықтан көтерілген сайын адамға даму мүмкіндігі туады деп ойлауымыз мүмкін. Əйтседе бұл адасу. Будда айтқанындай, ондай прогресті əрбір категорияны тəжірибелі түрде меңгерсеңіз (жəне əрбір аспектімен) басқаларымен қоса, сонда ғана сіз рухани баиисыз. Мысалы: адамгершілікті мінез құлық бізге даналық жағдайына жету үшін керек екенін ұмытпауымыз қажет, дəл осы сияқты даналықсыз, сана дисциплинасыз, біз адамгершілік мінез құлқына жете алмаймыз. Барлығы бірбірімен тығыз байланысты, дана адам- қайғыға батқан адам, қайғыдағы адам Дана адам. Сегіздік жол- сапарымыздың бағыт бағдары берілген карта сияқты, егер оны іске асыра алсаңыз, ол сізге арғы жағаға өтетін қайық болады. Будда өз ілімін “көптің пайдасына, көптің бақытына, əлем азабынан берілген” деп айтты. Егер біз осы ілімді оқи отырып адамгершілік мінез құлқын, қалыптастыра алмасақ, онда бұл пайдасыз, керек емес ілім.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.