КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ТҮЗЕТУ ЛАГЕРЬЛЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 343.9(49)

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

Орынбек Г. - ЮМ -17 -1к4 тобының студенті
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы

КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ТҮЗЕТУ ЛАГЕРЬЛЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.

Ғылыми жетекші: Ордаева А.

Шымкент 2019ж
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ТҮЗЕТУ ЛАГЕРЬЛЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Кәмелетке толмағандарды қайта тәрбиелеуде түзету лагерьлерін ұйымдастырудың тиімді тұстарына назар аудару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..5
1.2 Еліміздегі кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алуда халықаралық стандарттар мен тәжірибелерді ескеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 24

Кіріспе

Қазақстан республикасының тұңғыш Президенті, Елбасымыздың 2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына жолдауында көрсетілген басым міндеттердің бірінде: өз назарымды жасөспірімдер арасындағы қылмыстың өсу проблемасына аударып, мұны кеміту шараларын қолдану міндетті, - деп айтқан болатын. Қазіргі таңда жасөспірімдерге, жастарға деген көзқарас әсіресе құқық бұзушылықтың алдын алу, оны туғызатын себептер мен шарттарды жою тұрғысында кеңінен қолға алынуы тиіс. Өйткені, қылмыс дегеніміз - әлеуметтік дерт, ал жасөспірімдердің қылмыстылығы - өте үлкен дерт, бұл дертке салғырттықпен қарауға болмайды.
Ғылыми жұмыстың өзектілігі: Еліміз әлемдік аренада қанатын кеңінен серпіп, алға дамып келе жатқан Қазақстан Республикасы ретінде танылып отыр. Конституциямыздың 1 - бабына сәйкес біз өзімізді құқықтық мемлекет ретінде қалыптастырдық. Еліміздің әр азаматының жоғарғы деңгейде өмір сүруіне, еліміздің биік мақсаттарға жетуіне үлес қосатын білімді, зиялы, өз тағдыры мен ел тағдырына аса жауапкершілікпен қарайтын ұрпақ тәрбиелеу - қазіргі уақытта еліміздің басты мақсатына айналуда. Жастар мәселесі қашанда өзекті екендігі белгілі. Соның ішінде, қоғамның ерекше - демографиялық тобы ретінде айқындалған - кәмелетке толмағандар мәселесі қоғамның барлық топтарын назарсыз қалдырмайды. Себебі, Ел болам десең, бесігіңді түзе, - демекші , еліміздің ертеңгі жарқын болашағы осы өскелең жас ұрпақтың қолында. Алайда, бүгінгі таңда кәмелетке толмағандар қылмыстық іс - әрекетке бейім тұратын әлжуаз топқа жатады. Әрине, жасөспірімдер қылмыстылығын жеңуге сот және тергеу органдарының іс - қызметі ғана емес, сонымен бірге ең бастысы ұйымдастыру, алдын алу, тәрбиелеу шараларын жүргізу арқылы жетуге болады. Қылмыстың ушығып, оған қандай жаза тағайындаймыз деп емес, енді басталып келе жатқан сәтінен алдын алу шараларын қарастырып, тамырын түбімен жоюды қолға алуымыз қажет.
Ғылыми жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Кәмелетке толмағандарды түзетуге арналған лагерьлердің артықшылығы тәрбиесі қиын балалардың ауыр қылмыс жасауының алдын алуды мақсат тұтады. Оларды қоғамнан қол үзіп қалудан сақтап, сотталғандық атағын алудан құтқарады. Лагерьлерде ата- аналарымен немесе қорғаншысы, өзге туыстарымен еркін байланысуына жағдай жасайды. Жалпы,жазалаудың мақсаты кәмелетке толмағандарды қайта тәрбиелеу болғандықтан бізге мейілінше тиімді жақтарын қарастырған жөн. Менің ойымша, қараусыз қалған балалардың қылмыстық құқықбұзушылық жасап, алдағы жарқын болашағынан қол үзіп қалуына жол бермей, керісінше оның алдын алу шараларын қарастырғанымыз жөн. Маңыздысы сол, оларды өз проблемасымен жалғыз қалдырмай, отбасымен байланысып тұруымен қамтамасыз ете отырып, туыстарының олардан бас тартпауының алдын алуымыз қажет. Кәмелетке толмағандарға арналған лагерьлерді ұйымдастырудың тиімділігіне тоқтала кететңн болсам,жалпы, баланы бос қоймау, жақсы жаққа ынталандыру арқылы қылмыстылықтың алдын аламыз. Еліміздің болашағын ойлайтын ұрпақ болып тәрбиеленуі үшін мемлекет тарапынан мейірімділік көрсете отырып, санасында жақсы көзқарас қалыптастыру қажет.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден,бөлім мен бөлімшелерден, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫ ТҮЗЕТУ ЛАГЕРЬЛЕРІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.
1.1 Кәмелетке толмағандарды қайта тәрбиелеуде түзету лагерьлерін ұйымдастырудың тиімді тұстарына назар аудару.
Ұрпақ тәрбиесі - ұлт болашағы, дейді халық даналығы. Қай мемлекетте болмасын өскелең ұл мен қыз, бұл елдің бүгіні мен болашағының кепілі болып қала бермек. Сол себепті, ұрпақтарымыздың дұрыс тәрбие алып,елінің арқа сүйер азаматы мен азаматшалары болып өсуі біз бен сіздің қолымызда.
Қазіргі таңда кез келген мемлекетте жасөспірімдер мен балалар арасындағы бұзақылықтан бастап, адам ойына келмейтін неше түрлі қылмыстар орын алуда. Осы бір олқылықтың алдын алу біз үшін кең көлемдегі мәселелердің бірі болып отыр. Әлемнің барлық мемлекетінде кәмелет жасына толмағандарға арналған колониялар мен түзету мекемелері бар. Тіпті АҚШ - тың кейбір штаттарында кәмелетке толмаған балаларға өлім жазасы қолданылып келуде. Әрине, мұның барлығы гуманистік тұрғыдан қарағанда адам құқықтарына мүлдем қарсы жаза түрі. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде көзделгендей, жаза мақсаттарына да сай емес.
Қазақстанда Алматы қаласында орналасқан балалар колониясының салынғанына 70 жылға жуық уақыт болды. Бұл еліміздегі жалғыз балалар колониясы болып табылады. Өз кезегінде әбден тозығы жеткен колонияның орынына қылмыс жасаған балалардың тұратын мекен жайларына жақын жерден 3-4 жаңа колония салу керектігі туралы да ұсыныстар тасталынған болатын. Себебі, бұл балалардың туыстарымен байланысын сақтауына тікелей қатысты. Өйткені, көптеген ата- аналар балаларымен көрісуге сонау алыс қалалардан келуге мәжбүр болып отыр. Кейбір ата-аналар тіпті қаржылық жағдайына байланысты келе алмайда жатады. Бұл балалардың қайта тәрбиеленуіне кері әсерін тигізеді. Жол ақысынан бөлек , психологиялық тұрғыдан да күш жұмсайды. Кейбіреулері тіпті жылына балаларын бір көруге мүмкіндік таппай отыр. Бір-бірін көрмеуі психологиялық ауыртпалық тудырады. Дегенмен де түрменің аты түрме емес пе? Түрменің атауын естігеннен - ақ кез келгеніміз жағамызды ұстаймыз. Сондықтан 3-4 колонияның орнына лагерьлер салсақ, тиімдірек болар ма еді. Жалпы,жазалаудың мақсаты кәмелетке толмағандарды қайта тәрбиелеу болғандықтан бізге мейілінше тиімді жақтарын қарастырған жөн. Менің ойымша, қараусыз қалған балалардың қылмыстық құқықбұзушылық жасап, алдағы жарқын болашағынан қол үзіп қалуына жол бермей, керісінше оның алдын алу шараларын қарастырғанымыз жөн. Маңыздысы сол, оларды өз проблемасымен жалғыз қалдырмай, отбасымен байланысып тұруымен қамтамасыз ете отырып, туыстарының олардан бас тартпауының алдын алуымыз қажет.
Қазіргі уақытта балалар колониясында 46жасөспірім бар. ЛА -1556 түзету мекемесі тәрбиелеушілерінің жасы 15 пен 18 жас аралығы.Балалар саны үнемі өзгеріп отырады: бірде көбейеді, бірде азаяды. Осы күнге дейін ең көбі 56 бала болған. Біз сол балаларды тарататын болсақ, онда әр облыста шамамен 3-4 кәмелетке толмаған құқықбұзушыдан болады. Содан кейін біз қайтадан түзетудің толық процесін ұйымдастыратын боламыз.Оларды бір орынға жинап, тұрақты қылмыстық топтар құрудың қажеті жоқ. Оларды облыстар бойынша орталықсыздандыру және әр балаға 3 тәрбиешіден болуы қажет. Біз жазаны өтеуге ғана емес, сонымен бірге қайта тәрбиелеу үшін жағдай жасауға тиіспіз.Олар жиі отбасыларын көре алады.- деп, омбудсмен Загипа Балиева өз ойын жеткізген болатын. ҚР Ішкі істер министрлігіне қарайтын балалар колониясы біреу ғана. Оны Білім министрлігі бақылауына беру туралы ойланатын кез келген сияқты. Ересек сотталғандармен жұмыс істейтін адам ертең балалармен жұмыс істейді. Немесе керісінше болып жатады. Бұл -- дұрыс емес. Өйткені ересектер мен балалардың жан дүниесі жер мен көктей. Бұл жерде балалардың физикалық қысым көруі әбден мүмкін.
Осы тұста АҚШ мемлекетіне келер болсақ, онда жасөспірімдерге арналған колонияларға жылына 22 млрд доллар, ал ондағы қызметкерлерге 10.5 млрд доллар қаржы бөлінеді. Жас өскіндерге арналған 3000-нан астам түзету мекемесі бар АҚШ-та жағдай басқаша. Қазір мұхиттың арғы бетіндегі елде 90 000-нан астам кәмелет жасына толмаған қылмыскер жазасын өтеуде. Америка, Оңтүстік Африка Республикасы, Танзания және Израиль төрттігінде жасөспірім өте ауыр қылмыс жасаса 13-14 жастан бастап өлім жазасына кесіледі. Американың кей штаттарында үйінен қашқан немесе мектепке бармай қойған ұл-қызды түрмеге тастай салатын тәртіп бар. Германияда балалар колониясы жоқ, түрмелердің жанында жекелеген бөлімдер ғана бар, ол жақта 14 пен 21 жас аралығындағы ұл-қыздар жазасын өтейді екен. Ішінде білім беретін сыныптар, кітапхана, спортпен шұғылданатын залдар, теннис корттары мен соңғы үлгіде жабдықталған медициналық мекеме бар көрінеді. АҚШ мемлекетіне қайта оралатын болсақ, мұнда кей штаттарда өлім жазасы қолданылады. Ол үшінде, яғни 1 жасөспірімді өлім жазасына кесу үшін 58000 доллар бөлінеді. Мұнда федералдық Қылмыстық кодекс бойынша 16 жастан бастап өлім жазасына кесіледі. Алайда, қанша жазаның түрі ауырлағанымен жасөспірімдердің қылмыс жасауына ешқандай да кедергі бола алмай жатыр. Статистика бойынша жыл сайын АҚШ - та 13 жасар балалардың адам өлтіруі 165% ға жоғарылайды екен. Әрине, бұл жаға ұстатарлық жайт. Мұнда балалар қылмысының өршігені соншалық, колониялар балалар үйі деп те аталатын болған. Дегенмен, АҚШ, Қытай сынды өзге де мемлекеттер де тәрбиесі қиын балаларды түзетуге арналған лагерьлер бар. Бұл лагерьлердің артықшылығы тәрбиесі қиын балалардың ауыр қылмыс жасауының алдын алуды мақсат тұтады. Оларды қоғамнан қол үзіп қалудан сақтап, сотталғандық атағын алудан құтқарады. Лагерьлерде ата- аналарымен немесе қорғаншысы, өзге туыстарымен еркін байланысуына жағдай жасайды.[2]
Соңғы жылдары құқық қорғаушылар қоғамдық пікірді кәмелетке толмағандарға арналған түзету лагеріне тартуға тырысып келеді.Солардың бірі ретінде CBC ( correctional boot camps) атап өтуге болады. Бұл лагердің құрылғанына 30 жылдай уақыт болған. Лагерь нақты түрмелерге балама болып табылады, бірақ мемлекеттік органдардың бақылауында емес. Сондықтан, лагерьлердің қабырғаларынан не болып жатқанын және кәмелетке толмаған қылмыскерлердің, нашақорлардың, маскүнемдердің психикасын қалай өзгертетінін ешкім білмейді. Теориялық тұрғыда кез келген американдық жасөспірім СВС -ке кіре алады. Егер бұрын бұл сот шешімімен талап етілсе, яғни адвокат нақты түрмедегі мерзімін лагерьге ауыстыруды ұсынса болғаны. Бүгінгі күні ол үшін ата-ананың келісімі де жеткілікті. Лагерьде болу мерзімі шектелмеген, орташа есеппен 4,5 айдан, бірнеше жылға дейін созылады. Бірақ шекті мерзім -18 жасқа толғанға дейін. Әрине, түзету лагерьлері ата- аналар үшін де, жасөспірімдер үшінде өте тиімді орын.
Соңғы 30 жылда СВС те ұстау құны шамамен 100 есе өсті және бүгінгі таңда 1 айлық көрсеткіш шамамен 1500 АҚШ долларын құрайды, -дейді құқық қорғаушы Эд.Смит. Яғни, әр балаға кететін қаражат ата анасының есебінен алынады.Осылайша, мемлекеттік бюджетті үнемдеуге мүмкіндік алып отыр.Лагерьлерде балаларға білім жүйесі бойынша сабақтар өтіліп, түрлі спорттық шаралармен айналысуға, концерттер ұйымдастыруға толық мүмкіндік бар. Сондай-ақ, әр баламен психологиялық тұрғыда жұмыс жасайды. Еңбекке баулу сынды түрлі іс-шаралар жүргізіледі.Балаларды мінез- құлқын зерттей отырып, өзімен тіл табысып кете алатын өзге балалармен бір бөлмеге орналастырады. Жалпы айтқанда барлығын балалардыжеке тұлға ретінде зерттей келе, соған сай онымен жұмыс жасай отырып, жүзеге асырады.[4]
Кез келген нәрсенің жақсы мен жаман жақтары болатыны бізге мәлім. Осы орайда, балаларға арналған лагерьлердің де өз кемшіліктері бар.Құқық қорғаушы Эд.Смиттің айтуынша СВС лагері жақсы қаржыланғанына байланысты өз іс-әрекеттерінің толық құпиялылығын сақтай алады. Олар интернеттен барлық теріс ақпаратты тез алып тастай алады, және жыл сайын имиджін қолдау үшін миллиондаған қаржы жұмсайды. СВС жұмыскерлерінің 97% -бұрынғы әскери қызметкерлер, ең аз дегенде сержанттар.Олар жас бұзақыларды психикалық және физикалық тұрғыда қалай сағын сындыру қажет екенін өте жақсы біледі.Олардың алдында тек бір міндет тұрады- жасөспірімдердің тәртіп пен жауапкершілікті сезінуіне күнделікті қорлау мен азаптау арқылы қол жеткізу. Тіпті, ең бастысы, жасөспірімдер мүгедек болып шықпаса болды деп ойлайтындар да баршылық.
Осы тұста лагерьге түскен балалардың оқиғаларына тоқтала кетейін:
Калифорниялық Джон.Л., бір күні машинасының тартпасынан 17 жасар баласының бірнеше пакетикке салынған кокаинді көріп қалады. Дегенмен, бұл туралы полиция қызметкерлеріне хабарлағысы келмей, жақын маңдағы СВС лагерімен байланысады. Оның айтуы бойынша, баласы лагерьде 9 ай, кәмелет жасқа толғанша болады. Джонның айтуы бойынша әрай сайын банк шотынан 4 мың доллар алынып отырған.Джонл бұл қаражат бізге жақсылық әкелді, бала ұрысшығаруын доғарып, темекі шегуін, ішімдік пен наркотик қолдануды тоқтатқан. Бұл жерде лагерьдің тиімділігіне куә боламыз.[4]
14 жастағы Сэм лагерьде 12 айын өткізген екен.Оның айтуынша, "4 мезгілді тамақтану тек 3тағамнан тұрған, не демалыс жок, не көңіл көтермедік.Әр күні сағат 4:30 да тұрып, жүгіретінбіз, кешкі 9 да келіп төсекке құлаймыз.Және әр күніміз осылай өтетінін білгенде едік".Сондай- ақ, Сэм әкесінің ақшасын ұрлағанына талай өкінетінінде білдірген ұқсайды.
Ал, Қытай мемлекетінің түзету лагерінде орын алған төмендегі оқиға адамды еріксіз ойландырады. Тәрбиесі қиын 16 жасар Синь есімді қызбаланы анасы тәубесіне келсін деген мақсатта лагерьге апарып тастаған. Себебі, қызының интернетке тәуелді болып, тәртіпке бағынбауы анасын алаңдатқан болатын. Синь онда 4 ай уақыт болады. Белгілі бір уақыт көлемінде шыққаннан соң,Синь анасын столға байлап сол жерде өлгенше қалдырып кетеді.Оны видеоға түсіріп, әпкесіне жіберіп ақша талап етіп отырған. Осыншалықты сұмдыққа баруына оның психологиялық тұрғыдан жапа шегуі әсер еткен көрінеді. Синнің айтуынша, онда физикалық тұрғыдан да қысым көрген.Анасының осындай жерге жібергеніне ыза болып, өзін бақылауда ұстай алмай қалғандығын, өз ісіне өкінетінін білдірген екен.[5]
Жасөспірімдерді түзету лагері ата - аналар өздерінің балаларын қайта тәрбиелеу мақсатында уақытша жіберетін орын. Бізде жасөспірімді түрмеге жібермеуге тырысады, сотталған күннің өзінде ендігі өмірі не болады деп қатты алаңдаймыз.Сондықтан, елімізде осындай лагерьлер ашу туралы мен өз көзқарасымды ұсынғым келеді. Біздің мемлекетіміз үшін жасөспірімдерге арналған лагерьлер әр аумақта, облыс қалаларда ашылса. Яғни, бұл олардың ата-анасы, туысқандарымен қарым -қатынасын сақтауына үлкен септігін тигізеді. Сондай- ақ мұнда жан- жақты баланы дамыту мақсатында жұмыстар жүргізілсе, мектеп бағдарламасы бойынша сабақтар өтіліп, еңбекпен баулу жұмыстары жүргізілсе нұр үстіне нұр болар еді. Және мұнда балаларды 12 жастан бастап қамту керек деп ойлаймын. Мысалы, Қытай мемлекетіндегі кәмелетке толмағандарды түзету лагерьлерінде 13 -18 жас аралығындағы жасөспірімдерді қабылдайды. Мұнда физикалық жаттығулар жасатып, психологтар тікелей жұмыс жүргізеді. Бұдан басқа, балаларға тәртіпті, этиканы, дәстүрлі би, сондай ақ тазалау, тамақ дайындауды үйретеді.[6]
Кәмелетке толмағандарға арналған лагерьлерді ұйымдастырудың тиімділігіне тоқтала кетейін.
1. Ата-аналар үшін:
* түзету лагеріне бару ақша емес;
* шығындарды кәсіподақ комитеті төлейді;
* ата-аналарға балалармен алысудың қажеті жоқ: олармен лагерьде жұмыс жасайтын арнайы өз ісінің мамандар жұмыс жасайды;
* Лагерь желі сөндіргіштермен жабдықталған, соның арқасында бала өзінің ұялы телефонын пайдалана алмайды және ата-аналарды қашықтықтан мазалау мүмкіндігінен айырады. Тек ата анасының қалауымен еш кедергісіз байланыса алады;
* Егер бала лагерьден қашып кетсе немесе хабар-ошарсыз жоғалып кетсе, оның жоғалуына лагерь бастығы жауапты болады.
* Баланың теріс жолға салынуының алдын алады. Мыс: темекі, өзге де нашақорлық сипатындағы жаман дағдыларға салынуына кедергі жасайды.
2. Кәмелетке толмағандар үшін:
* балалар түзету лагеріндегі мерзім ішінде-мектеп талабына сай қажетті білім алады;
* Өз ынтасына байланысты спорттық немесе өзге де үйірмелерге қатысады;
* Еңбекке баулу арқылы, түрлі өнертабыстарын жасауға мүмкіндік алады;
* Түрлі қоғамдық шараларға тарту;
* Балалар күнделікті өмірде қажет болатын маңызды дағдыларға үйренеді -- атап айтқанда, сапта жүру, хормен ән айту, тазалық жұмыстарын жасау т.б
Жалпы, баланы бос қоймау, жақсы жаққа ынталандыру арқылы қылмыстылықтың алдын аламыз.
3. Мемлекет үшін:
* Олар өскелең ұрпақ ретінде болашақта өз Отанына қандай да бір пайда әкеледі.
Кәмелетке толмағандар қылмысқа ең әуелі әлеуметтік жағдайының нашарлығынан барады. Сондықтан лагерьлер мемлекет тарапынан қаржыландырылып, отбасыларына ауыртпалық түспеу қажет. Жасөспірімдік кезеңде оларға мейілінше психологиялық тұрғыда қолдау көрсеткен жөн. Түрлі қоғамдық шараларды ұйымдастырып, қоғамнан қол үзіп қалуының алдын алуды мақсат етеміз. Себебі, әрбір бала қоғамнан оқшау қалмауы керек. Еліміздің болашағын ойлайтын ұрпақ болып тәрбиеленуі үшін мемлекет тарапынан мейірімділік көрсете отырып, санасында жақсы көзқарас қалыптастыру қажет.

1.2 Еліміздегі кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алуда халықаралық стандарттар мен тәжірибелерді ескеру.
Қазақстан Республикасының ҚПК-де кәмелетке жасы толмағандарға қатысты құқық бұзушылықтар туралы істерді жүргізу ерекшеліктері туралы жеке тараудың болуы Қазақстан Республикасының халықаралық- құқықтық міндеттемелерімен шартталған. Осы тараудың нормаларын қалыптастыруда заң шығарушы мынадай халықаралық құқық ережелеріне сүйенеді:Адам құқығының жалпыға ортақ декларациясы (1948 ж.)[12,108-109], Балалар құқығының декларациясы (1959ж.), Біріккен Ұлттар Ұйымы қағидаттарын басшылыққа алатын Балалар құқы туралы БҰҰ Конвенциясы (1989ж.)[13], Бостандығынан айрылған кәмелетке жасы толмағандарды қорғауға қатысты БҰҰ Ережелері (1990 ж.) секілді кәмелетке толмағандар үшін қылмыстық сот өндірісінің тәртібіне қолдануға ұсынылатын халықаралық-құқықтық нормалар бар.
Пекиндік ережелерде осы мәселелер бойынша негізгі халықаралық-құқықтық құжаттарда адам құқын қорғаудың жалпы қағидаттары көрініс тапты, сонымен қатар кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.