Азот қышқылы және нитрат нитрит

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

2. 1. Кейбiр азот косындыларының физикалық-химиялық сипаттамасы.

2. 2. Азот қышқылы және нитрат нитрит.

2. 3. Улану себептері.

2. 4. Токсикологиясы.

2. 5. Клиникалық белгілері.

2. 6. Паталогиялық-анатомиялық өзгерістер.

2. 7. Балау.

2. 8. Емі.

III. Қорытынды .

IV. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кірспе

Азот-латынның nitrogenium сөзі . N әріпімен белгіленеді. Менделеев кестесінде v тобындағы химиялық элемент, реттік номері-7, атом салмағы-14. 0067.

Азот-химиялық элемент, түссіз, иіссіз, дәмсіз-суда аз еритін газ. Бұл элемент аминқышқылдардың амидтердің ақуыздардың-нуклейін қышқылдарының-нуклеотидтердің және өмәрде өте маңызды басқадакөптеген органикалық қоспалардың құрамына енеді. Ашылу тарихына келетін болсақ, 1772 жылы Генри Кавендиш эксперимент жүргізді: ол бірнеше рет ауаны ыстық көмірдің үстінен өткізді, өткізіп болғаннан кейін оны сілтімен өңдеді, нәтижесінде қалдық қалды, оны тұншықтыратын ауа деп атады. Осылайша, Кавендиш азотты бөліп алды, бірақ оның жаңа қарапайым зат (химиялық элемент) екенін түсіне алмады және оны зиянды ауа деп сипаттады .

ҚР жер кеөлемі үлкен болғандықтан сәйкесінше өсімдік дүниесі де баршылық. Түрлі азықтан малдың улануы да кездесіп жатады. Соның салдарынан шаруашылық шығынға батып жатады. Бұл ел экономикасына да, шаруашылыққада қатты соққы болып келеді.

Азот - жер шары атмосферасын кұрайтын газ тәрiздi заттардың ішде бiрiншi орын алатын газ (75. 5%) . Сондыктан да оның жер бетіндегі тiрi жан үшiн маңызы зор. Азот бос күйiнде жэне косынды түрiнде кездеседi. Калыпты жағдайда азот оттегiмен косылмайды, сондыктан да ауада бос күйiнде кездеседi. Белгілі бiр жағдайларда азот оттегiмен әр түрлi косындылар түзедi. N2O азот кышкылынан бастап, N2O5 азот ангидридидіне дейiн, ал бул екi аралыкта оның 3 тотығы болады. (NO. N2O3. NO2) . Бұл тізбеде N2О мен NО тұз тұзбейтін оксидтер. Қалғандары қышқылдық оксидтер; оларға сәйкес қышқылдарының формулалары HNО2 - азотты қышқыл, HNО3 - азот кышқылы.

Азоттың маңызды қосылыстары селитралар: NaNО3 (чили селитрасы), KNO3 (үнді селитрасы) . Топырақта нитраттар күйінде кездеседі. Өсімдік пен жануарлар ағзасында маңызды рөл атқарады. Адам азотты ауадан емес, азотты қосылысы бар тағамдар арқылы алады. "Нәруызсыз тіршілік жоқ, азотсыз нәруыз жоқ" деген қағидалы сөз осының дәлелі болса керек.

Негізгі бөлім

2. 1. Кейбiр азот косындыларының физикалық-химиялық сипаттамасы.

Бұл бөлiмде азоттың бейорганиклық қосындыларының азот (НNO3) жэне азотты (НNO2) қышқылдық тұздарын қосамыз. Азот қышқылы (НNO3) күштi қышқылдар қатарына жатады, жанасқан кезде кез-келген тiрi торшаны зақымдайды. Бұл жағынан азот қышқылы күкiрт және басқа да күйдiргiш Қышкылдармен пара-пар. Азот қышқылдарының тұздары (NaNO3. KNO3) бiзге нитрат және селитра деген атпен белгілі. Бұлардан баска аммиак, барий, кальций селитралары да өндiрiсте колданылады. Азот қосындыларының ішіндегі ауылшаруашылығында тыңайтшыш ретінде пайдаланылатын қосындылардың маңызы зор. Олар мәдени өсімдіктердің өсуiне қажеті i азотты толыөтырады. Ал, кейбiр жағдайда азот Өсімдіктерде жинақталып, шамадан тыс көбейіп, малды уландырады. Азот кышкылы (НNO2) таза күйiнде табиғатта кездеспейдi, байланысы берiк емес. Тек әлсiз сулы ерiтiндi түрiнде алынуы мүмкiн. Азотты қышқыл тұздарыныңнемесе нитриттердiң әсерi күштiрек болады. Практикада жалпы нитриттер деп аталатын амилнитрит және натрий нитритінің маңызы зор. Азотты тыңайткыштар азықтық өсiмдiктердiң өсуiн тездетедi. Өсімдіктерде азоттың Өте көп жинақталуы малға уытты әсер етедi. Кұрғақшылыкта өсімдіктердің бойына 20% нитрат жинақталады, жем-шөп курамындағы нитраттар малдың асқорыту ағзаларында аса улы зат -нитритке айналады. Сонымен қатар, нитраттың сыртқы ортаның өзiнде де нитритке айналуы мүмкiн. Мысалы, кайнатылған қант қызылшасының ұзақ уакыт салқындатылуы немесе тоңазытылуы, содан соң жiбiтiлуi де нитриттің пайда болуына жол ашады.

Малдардың нитрат пен нитритке сезiмталдығы ұзақ уақыт ашыққанда, Ұзақ уақыт су шпесе, колибактериозбен немесе сальмонеллезбен ауырғанда арта түседi. Көбінесе нитратты қызылша жинаёды. Және қуаңшылық кезде өсімдік нитраттарды өз бойына жинайды, кейбір өсімдіктер 20% нитратты бойына сіңдіреді

2. 2. Азот қышқылы, HNO3 - түссіз сұйықтық, кейде аздап сарғыш реңкке ие. Металдарға және уытты қасиеттерге уытты әсер етеді, шырышты қабықтарды күйдіреді (әсіресе көзге қауіпті) және теріні ажыратады. Азот қышқылының тағы бір жағымсыз қасиеті - оның жануарға уытты әсері. Сұйық қышқыл және әсіресе оның булары жануар ағзасына өте белсенді әсер етеді және тыныс алу жолдарының тітіркенуін, өкпе ісінуін тудырады. Азот қышқылы буларының қысқа деммен жұтуы өлімге әкелуі мүмкін. Теріге тигенде азот қышқылы ауыр, әрі ұзаққа созылатын күйік тудырады. Сұйық оттегімен салыстырғанда азот қышқылының жұмысы токсикалық қасиеттерімен одан әрі күрделене түседі. Қышқыл жануардың терісіне тиіп, ұзақ уақыт емделмейтін ауыр жаралар пайда болады. Дененің қорғалмаған бөліктеріне азот қышқылы шашыраған жағдайда шашырандыларды көп мөлшерде сумен немесе 5% сода ерітіндісімен жуу қажет. Азот қышқылының булары жануар денсаулығына өте зиянды. Азот қышқылы буының уыттылығы көміртегі оксидіне қарағанда 10 есе жоғары. Ауада 200-300 промилл азот қышқылының буларының болуы теріні және көзді тітіркендіреді және өкпені бұзады. Жәнеде мұрынның, ауыздың кілегейлі қабатын зақымдайды, жануардың тісінің эмальіне де қауіп келтіреді. Ауадағы азот қышқылы буларының шекті рұқсат етілген концентрациясы деммен жұту әлі қауіпсіз, ол ауаның миллион бөлігіне қышқыл буының 10 бөлігіне тең. Азот қышқылын тыңайтқыш дайындауға қолданады, егер тыңайтқышта мөлшері көп болса болашақта жануар және адам организміне кері әсер береді.

Басқа селитралар да белгілі:аммиакты барийлі, кальцилі. Азот қышқылынң қосындысы ауыл шаруашылығындағы тыңайтқыш ретінде үлкен мәні зор болып келеді. Бұл тыңайтқыщтар нитрат атауымен белгілі.

Азотты қышқыл NHO2 берік емес, бос түрінде табиғатта кездеспейді. Ол жеңіл су ерітінді түрінде ғана алынады. Азотты қышқыл тұздеры немесе нитриттер қышқылдан гөрі берік болып келеді. Бұл амилнитрит пен натрий ниитритін білдіреді. Ветеринарияда нитритті кең қолданылады, сонымен қатар органикалық синтезде қолданылады.

Нитрат пен нитриттер туындылары бірнеше рет ірі қаралардың және басқа да түліктердің көптеп улануына себеп болған. Қазіргі жағдайда ветеринариялық токсткология саласын алаңдатып отыр. Азот тыңайтқыштары өсімдіктер үшін пайдалы және қажет, себебі ол азық культурасында, азықты көбірек, мол өнім береді. Бірақ соған қарамастан өсімдіктерде шамадан тыс көп мөлшерде нитар пен нитрит жиналып жануарлардың организіміне зиян келтіред.

2. 3. Улану себебтері. Уланудың себебтеріне келетін болсақ нитраттың негізінен нитраттың уыттылығы аса көп емес. Ол басқа да тұздар сияқты орташа мысалы:ас тұзы. Нитрат организмнен шығарда құр шықпай екібұйрек арқылы диурез тудырып шығады. Яғни зәр көп бөлінеді. Егер нитраттың құрамф, структурасы өзгермесе олар организмге айтарлықтай әсер етпейді. Нитраттар әрьүрлі өзгеру қасиетіне ие, бірақ олар тек атомның саны азайған кезде орын алуы мүмкін. Бұл жағдайда нитаттарымыз, нитритке айналады, олар жылы қанды организм яғни қолайлы температура да жоғарғы уыттылықпен әсер етеді. Бұл кезде нитриттердің уыттылығы метогемоглобин пайда болуында жатыр. Ал метокемоглобин дегеніміз-құрамындағы гем темірі үш валееке тотыққан гемоглобилин түрі. Ол оттегіні тасымалдау қабілетінен айырылған, көбінесе кейбір заттармен, нитрит, нитрат, анилинмен уланған кезде болады. Малдың асқорыту жолында олар денитрификациялык (азотты калпына келтiру) бактериялардын көмегiмен аммиакка дейiн өзгередi: нитрат - нитрит- гибонитрит - гидроксиламин - аммиак. Күйістілерде бұл процес мес қарында, ал басқа малдарда тоқ ішекте өтеді Ағзаға азоттын көп мөлшерде түсуi, оның аралық өнiмдерiнiң (нитрит және гидроксиламин) жинақталуына әсерiн тигізеді Кейiн олар канға сiңiп әр түрлi деңгейде патологиялық процестер туғызады. Ол нитриттардан дайын түрінде болмаса организмнің өзінде нитраттардың пайда болуында айырмашылығы болмайды. Нитриттер органикалық қосылыстармен қатар, нитротроп құрайтын NO2. амилнитрат, нитроглицерин және тағы басқа осы сияқты артерия тамырларын қан қысымын жоятын дәрілер ретінде енгізіліп қолданылған. Әсер етуі бірдей, бірақ препараттардың дозасы нитраттармен салыстырғанда аз болады. Осы нәрсе малдар үшін нитриттердің жоғарғы белсенділігін айтады.

Нитрит жинақтайтын өсімдіктерге келсек мәдени және жабайы өсімдіктер деп қарастыруға болады. Мәдени өсімдіктер: бұршақ, картоп, орамжапырақ, қауын-қарбыз, әңгелек, асқабақ, қияр, күнбағыс, бидай, тары, арпа, қызылша, жүгері, сұлы және жоңышқаның барлық түрлері кіреді.

Жабайы өсімдіктер: ястрогал, алабота, сасық меңдуана, көкнәр, алқа, қымыздық деген сияқты өсімдіктер нитит, нитраттарды бойына көп жинақтайды. Азықтың құрамында 0. 6-1. 5% нитрат болғанда мал уланады, сондықтан малды өріске жібергенде және азық бергенде мұқият болу керек. Ғылыми зерттеулердің нәтижесінде малдың улануы организмде шамадан тысқанттың түзілуіне әкеліп соқтырады. Мысал ретінде, егер малға соның ішінде сиырға12-15 кг қант қызылшасын берісек, онда организмде 4-5 кг таза қант түзіледі.

Нитрат тестер-SOEKS

2. 4Токсикологиясы. Токсикологиясы. Құрамында нитрат және нитриттер бар жем-шептіңнемесе судың уыттылығы көптеген факторларға байланысты болады. Олар: ағзаға түсетiн нитрат пен нитриттiн мелшері рацион құрамында газ түзушi азықтардың көп болуы, малдың физиологиялык күйi. Күйiстiлер нитритке қарағанда нитраттарға сезiмтал келедi, ол күйiстiлердiн ас корыту ерекшелштерше байланысты. Шошқа, қоян және құстар нитраттардын жоғарғы мөлшерiн кабылдай алады, себебi нитраттар қарыннан канға өтiп, еш езгерiссiз ағзадан шығарылады.

Нитрат пeн нитpиттepдің салыстырмалы лeтальды мөлшepi

Жануар түpi Нитраттар (NO3) Нитрититтерр (NO2)

Iрi қара малы 300-500 . 100-150

Қой 600-800 130-160

Жылқы 600-700 30-50

Шошқа 800-1000. 50-70

Қоян 1500-2000. 50-80

Тауық . 2000-3000. 100-150

Нитриттер қан уы болып табылады, себебi олар қан тамырларын кеңейтiп қан қысымын темендетедi, жүрек жұмысын әлсiретедi. Ал, кандағы гемоглобинмен қосылып, метгемоглобин түзедi. Сонын салдарынан ағзада газалмасу бұзылып, ұлпаларда атоксия құбылысы байқалады.

2. 5. Клинкалық белгілері: Жалпы жағдайы жабырықаңқы қатып қалғандай бір орында тұра береді, не төсенішке қазып кіргісі келеді, тыңышсызданады, сілекей ағады. Кілегей қабаттары, терісі бозарыңқы, суық, мұрын айналасы, құлақтарының ұштарыкөгерген, көбінесе жата береді, тұрғандашалқаяқтап әзер тұрады. Қатты уланғанда мал15-30 минуттың ішінде өліп кетуі мүмкін. Уланудың клиникалық белгілері малдардың тәбетінің жоғалуынан басталады. Осымен бірге жалпы әлсіздік. Сосын аз уақыттан кейін ауырған малда конвульсия пайда болып, коматозды жағдайтуып, мал өледі Көбісіне жiтi түрде өтедi. Ал созылмалы түрi сирек кездеседi. Iрi қара малының тәбетi нашарлайды, жалпы әлсірейді қозғалыс координациясы бұзылады, кұрсақ куысының маңын басқанда ауырсынады, бұлшық еттер дiрiлдейдi, тыныс алу жиiлейдi, кiлегейлi Қабыктары көгеред iшi өтедi. Аз уакыт мал кома жағдайында болып, ақырында өледi. Буаз малдар iш тастайды. Қаны қошқыл, шоколад түсті болдады. Нәжіс массасы қан аралас қоспаға бай болады. Ауру барысында температура қалыпты немесе төмендейді. Өлер алдындадене қызуы төмендейді. Ұсак малдарда нитраттармен улану сирек кездеседі клиникалык белгiлерi iрi кара малға ұқсас. Шошка - өте жиі уланады, себебi оларды азықтандыруда асханалық және қант қызылшасы жиі қолданылады. Әсiресе, азотқа бай топырақта Өсiрiлген асханалық кызылша өте кауіпті құрамында нитраты бар азықты беру шошкалар үшiн қауiптi емес. Ірі қара малдарында шошқа Қарнында нитраттар нитриттерге айналмайды. Ал егер нитратқа бай азықтарды дайындау барысында нитраттар нитриттерге айналса, онда ол шошқалар үшiн өте уытты болып табылады. Мысалы, шіршген қызылшаны жылы жерде 12 сағат бойы салқындатқанда нитриттер көптеп жинақталады. Мұндай қызылшамен азықтандырылғаннан кейiн алғашкьI екi сағат ішінде -ақ шошқада уланудың клиникалық белгiлерi көрiне бастайды. Олар әлсіреп жатып қалады. Орнынан тұрып, қайтадан кұлайды, сiлекей көп бөлiнедi, тыныс алуы қиындайды, кейде кұсады. Көз және ауыз қуысы, кiлегейлi Қабыктары анемия жаүдайында болады. Дене қызуы қалыпты, ал өлер алдында төмендеп кетедi (37-37, 5), бұлшық еттерi тырысып салдану нәтижесiнде мал өледi. Созылмалы улану кезінде шошка iш тастайды, торайлар өлi немесе өте әліз туылады.

2. 6. Паталогиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлексені сойып, Қарағанда канның түсi қызғылт - коңыр, нашар ұйиды. Ас қорыту ағзаларында әртүрлi қанталаулар, паренхиматозды ағзалар канға толған, куықтың көлемi ұлғайған, iшi зәрге толы, қарыннан күйген мүйiздiң иiсiндей болып азот тотығының иiсi шығады. Ірі қарада қарын алды кілегей қабықтарында қан құйыулар мен некроздар кездеседі. Ауру барысында ішек геморрагиялық қабыну болады, оның дәрежесі аурудың өту уақытына байланысты. Қарын түбінің кілегейлі қабығы жабысқақ, крахмал сілікпесі тәрізді масса. Ол астында тканьіне саусақпен басқанда білінеді. Өлексенің құрсақ қуысында 3 л дейін сарғыш түсті сұйықтық жиналған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.