Аймақтық көлік жиынтығын мемлекеттік реттеу

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі - Қазақстанның көлік жүйесі өнеркәсіптен, жер бөлуден және өндіретін өнеркәсіптен кейінгі материалдық өндіріс сферасы болып табылады. Экономикалық теория көліктің қазіргі қоғамды дамытудағы орыны мен рөлін анықтай отырып, оны еңбектің жалпы барлық құралы ретінде, өндірістің жалпы шартының бірі деп қарастырады. Кәсіпорын ішінде еңбек құралы мен жұмысшыларды ауыстыра отырып, көлік еңбекті технологиялық бөлумен туатын байланыстарды іске асырады. Бұл қызметтерді ішкі өндірістік көлік орындайды. Өндірушілер мен тұтынушылар арасында өнімнің әр түрлі түрінің орынын ауыстыра отырып көлік еңбекті территориялық бөлу нәтижесінен туатын байланыстарды іске асырады. Бұл қызметтер айналу сферасы көлік құзырында болады. Ол еңбекті қоғамдық бөлу тарихи процеске кіргізу.

Көлік саласының қызметтері шикізат пен ресурстарды өндіру мен өңдеуден бастап дайын өнімді оның соңғы тұтынушысына, оның ішінде сыртқы нарықтарға жеткізгенге дейін өнімді өндіру мен тұтынудың әрбір дерлік кезеңінде қажет. Көлік қосылған құн тізбегін және өндірістік шығындарды қалыптастыруға үлкен үлес қосады және осылайша, өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне және жалпы мемлекет экономикасына елеулі әсер етеді. Бұл ретте көлік саласының жұмыс істеуі халық пен бизнесті жалпыға ортақ пайдаланылатын тиімді және жеткілікті көлік инфрақұрылымымен қамтамасыз етпей мүмкін емес, бұл мемлекеттің тікелей міндеті мен функциясы болып табылады . [1]

Қазіргі кезде тасымалдауды көбіне жалпы пайдаланатын көліктер - темір жол, теңіз, өзен, автомобиль әуе және арнайы көліктер (құбыр өткізгіштер, электр берудің жоғары қуатты желілері және кәсіпорынның магистралды қатынас жолдарының торабымен байланыстыратын темір жол кіріс жолдары) орындайды. Көліктің осы түрлері жіктелген жүйемен бірге айналу процесінің материалдық негізін құрайды. Сонымен бірге көлікке оны халық шаруашылығының басқа салаларынан айыратын (даралайтын) кейбір ерекшеліктер тән.

Біріншіден, көлік жаңа (заттық) материялдық өнімдерді шығармайды, былай айтқанда тек өндіріс процесінің айналу процесі шегінде жалғасуы болып табылады.

Екіншіден, жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудағы көлік өнімі, яғни көлік өндірісі процесінен ажырамас бөлігі болып табылады. Оны жинамайды, оның қоры құрылмайды.

Үшіншіден, көлік өнімі шикізаттан тұрмайды. Оның өзіндік құнында төлем ақының үлесі өнеркәсіппен салыстырғанда екі есе артық. Амортизацияға, отынға және электр энергиясына кететін шығын көліктің барлық пайдалану шығынының жартысын құрайды.

Төртіншіден, көлікті дамытуға бөлінген құралдың айналымы ауыл шаруашылығымен өнеркәсіптің дамуына бағытталған құралдың айналымына ұқсамайды. Көлік нарығында жаңа зат түрінде тауар емес, көлік өнеркәсібінің өндірістік процесі іске асады. Демек, көлік жүйесі жұмысының тиімділігі мен сапасына қойылатын талап, тек оның нарықтық өніміне, көліктік іс-әрекетіне ғана қойылмайды, сондай-ақ көліктік өндіріс процесіне де тікелей қойылады.

Қазіргі жағдайда көліктің дамуы кез - келген елдің өндірушілік күшінің өсуімен және оның сыртқы байланыстарымен байланысты.

Барлық қатынас жолдары, көлік кәсіпорындары және көлік құралдары жиынтығында әлемдік көлік жүйесін құрайды. Көлік тасымалдарының көлемі мен құрылымы, әдетте, экономиканың деңгейі мен құрылымын, ал көлік желісі мен жүк ағындарының географиясын - өндіргіш күштердің орналасуын көрсетеді [2] . Көлік жүйесінің сандық көрсеткіштері: қатынас жолдарының ұзындығы, жұмыспен қамтылғандар саны, жүк және жолаушылар айналымы. Біріншіден, бұл жалпы ұзындығы 50 миллион км-ден асатын әлемдік көлік желісіне қатысты. Темір жолдармен жүк тасымалдауды 210 мыңнан астам локомотив пен миллиондаған темір жол вагондары, автомобиль жолдары бойынша - триллионнан астам автомобиль, теңіз трассалары бойынша - 90 мыңнан астам кеме, ал әуе трассалары бойынша - 30 мыңнан астам рейстік ұшақ жүзеге асырады деп айтуға жеткілікті. Әлемдік көліктің барлық Тасымалдау құралдарының жалпы жүк көтерімділігі 2, 0 млрд тоннадан асты. Үшіншіден, бұл жыл сайын 110 млрд. тоннадан астам жүк және триллионнан астам жолаушы тасымалдайтын көлік жұмысына қатысты. Көлікте жұмыс істейтіндердің саны 100 миллион адамнан асады.

Әлемдік экономиканың көлік сыйымдылығының өзгеруі соғыстан кейінгі кезеңдегі белгілі тұрақтылықпен сипатталады: жалпы жүк айналымы да, жалпы жолаушылар айналымы да тұрақты бағамен есептелген өнім сияқты шамамен бірдей қарқынмен өсті. Осы кезеңде өндірілген өнімнің 1 тоннасына шаққандағы әлемдік жүк айналымы 1/3-ке өсті, ал халықтың жан басына шаққандағы жүк айналымы мен километрлік қозғалғыштығы 3, 5-4 есе өсті. Тасымалдардың даму серпінін атап өтуге болады- тасымалдау жұмысының көлемі 7 еседен астам өсті, ал 2020 жылға қарай тағы да 1, 2-1, 3 есе өседі. Көліктің барлық түрлерінің дамуына "контейнерлік революция" үлкен әсер етті, нәтижесінде көліктегі Еңбек өнімділігі 7-12 есе өсті.

Әлемдік жүк айналымында теңіз көлігі күрт ерекшеленеді, оның үлесі біртіндеп артып, әлі де 52-ден 62% - ға дейін төмендемейді. Жеңіл автомобиль көлігінің жолаушылар айналымындағы үлесі - 57-ден 60% - ға дейін артты. Көліктің жекелеген түрлері арасында тасымалдау құрылымында қарқынды өзгеріс бар. Осылайша, жүк айналымында теміржол мен оның басты бәсекелесі арасындағы автомобиль қатынасы 4:1-ден 1, 2:1-ге дейін өзгерді, кейіннен автокөлік үлесінің артуымен. Құбырлардың үлесі 4, 2% - дан 12, 8% - ға дейін өсті. Жолаушылар айналымында әуе көлігі теміржол деңгейіне жақындады - сәйкесінше 10, 0% және 10, 2%. [3]

1. КӨЛІК САЛАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Көлік түрлерінің ерекшеліктері және оның қоғамдық өндірісте алатын орны .

Көлік жүйесі-тасымалдау жұмыстарын атқаруда бірімен-бірі тығыз байланысты болатын әр түрлі көлік түрлерінің кешені. Көбінесе бұл термин жеке мемлекетке, аумаққа не ірі қалаға байланысты қолданылады. Қазіргі кезде көлік дегеніміз - халық шаруашылығының күрделі ірі кешені. Оның құрамында магистральды көліктің дербес салалары ғана емес, сонымен бірге қалалық және өндірістік көлік түрлері де бар. Әкімшілік-шаруашылықтың дербестігіне қарамастан, көліктің барлық түрлері біріне-бірі белгілі бір тәуелділікте болады, тасымалдау процесіне ғана емес, сонымен бірге шаруашылық жүргізудің ақырғы техникалық-экономикалық нәтижелеріне де әжептеуір ықпал етеді.

Көлік торабы - республиканың не жеке аумақтың қалалары мен ауылдарын байланыстыратын барлық жол қатынастарының жиынтығы. [4]

Экономиканың дамуын қамтамасыз ету үшін логистикалық инфрақұрылымның және көлік саласын цифрландырудың рөлі маңызды.

Жалпы пайдалану (магистральды) көлігі - қолданылып жүрген Заңдар мен нормативтік актілерге сәйкес, меншік тәуелділігіне, кім ұсынғанына қарамастан жүктер мен жолаушыларды тасымалдауға тиісті көлік. [5]

Оған темір жол көлігі, теңіз жолдары көлігі, өзен жолдары көлігі, автомобиль көлігі, әуе жолдары көлігі және құбыр көлігі жатады.

Жалпы пайдалану көлігі мемлекеттің көлік жүйесінің негізін қалайды. Көліктің осы түрі дербес "көлік өндірісі" болып саналады, себебі ол мемлекеттің тасымалдауға деген негізгі сұраныстарының қанағаттандырылуын қамтамасыз етеді.

Жалпы пайдалануға жатпайтын көлік - тек қана өз ведомствосының тасымалын атқаратын және басқа клиенттердің тасымал талабын орындауға міндетті емес, ведомстволық көлік. Өндірістік кәсіпорындардың ведомстволық көлігін көбінесе "өндірістік көлік" деп атайды. [6]

XX ғасырдың ортасынан бастап Автомобиль көлігі құрлықтағы көлік түрлерінің ішінде жетекші болды. Оның желісінің ұзындығы өсіп, қазіргі уақытта 27, 8 миллион км-ге жетті, оның 1/2 бөлігі АҚШ, Үндістан, Ресей, Жапония және Қытайға тиесілі. Автомобильдендіру деңгейі бойынша әлемде АҚШ пен Батыс Еуропа елдері көш бастап тұр. Сондай - ақ, автомобиль көлігі жолаушылар тасымалы бойынша біріншілікке ие. Әлемдік көлемнің 82% құрап отыр.

Теміржол көлігі тасымалданатын жүктердің көлемі бойынша автомобиль көлігінен төмен (әлемдік көлемнің 9%), бірақ әлі де құрлықтағы көліктің маңызды түрі болып қала береді. Әлемдік теміржол желісі тұтастай алғанда ХХ ғасырдың басында қалыптасты, оның ұзындығы қазір біркелкі орналаспағандықтан 13, 2 млн. км құрайды. Темір жолдар әлемнің 140 елінде болса да, олардың жалпы ұзындығының 1/2 бөлігі "алғашқы ондыққа" келеді: АҚШ, Ресей, Канада, Үндістан, Қытай, Австралия, Аргентина, Франция, Германия және Бразилия. Әсіресе Еуропа елдері желінің тығыздығымен ерекшеленеді.

Құбыр көлігі-мұнай мен табиғи газ өндірудің тез өсуіне және оларды өндіру мен тұтынудың негізгі аудандары арасындағы аумақтық алшақтыққа байланысты белсенді дамып келеді. Құбыр көлігі желілердің ұзындығы 2, 0 млн км - ден астам болған кезде әлемдік жүк айналымы көлемінің 11% - ын құрайды.

Су көлігі ең алдымен теңіз көлігінің көрнекті рөлімен сипатталады. Ол әлемдік жүк айналымының 62% құрайды, сонымен қатар бүкіл халықаралық сауданың 4/5 бөлігін құрайды. Теңіз көлігінің дамуына байланысты Мұхит енді бөлінбейді, бірақ елдер мен континенттерді байланыстырады. Теңіз жолдарының жалпы ұзындығы миллиондаған шақырым. Теңіз кемелері негізінен жаппай жүктерді: мұнай, мұнай өнімдері, көмір, кен, астық және басқаларды және әдетте 8-10 мың км қашықтыққа тасымалдайды. Теңіз көлігіндегі "контейнерлік революция" жалпы тауарлар - дайын өнімдер мен жартылай фабрикаттар деп аталатын тасымалдаудың тез өсуіне әкелді. Теңіз тасымалы теңіз сауда флотымен қамтамасыз етіледі, оның жалпы тоннасы 456 миллион тоннадан асады. Әлемдік кеме қатынасындағы басымдық Атлант мұхитына тиесілі, Теңіз тасымалы бойынша екінші орынды Тынық мұхиты, үшінші орынды Үнді мұхиты алады. Халықаралық теңіз арналары (әсіресе Суэц және Панама) және теңіз бұғазы (ағылшын арнасы, Гибралтар және т. б. ) теңіз көлігінің географиясына өте үлкен әсер етеді.

Ішкі су көлігі-көліктің ең көне түрі. Қазір ол әлемдік көлік жүйесінде желінің ұзындығы бойынша соңғы орынды алады. Ішкі су көлігінің дамуы мен орналасуы, ең алдымен, табиғи алғышарттармен байланысты - тасымалдауға жарамды өзендер мен көлдердің болуы, Амазонка, Миссисипи, Еділ, Об, Енисей, Янцзы, Конго ең қуатты теміржол желілеріне қарағанда үлкен өткізу қабілетіне ие. Бірақ бұл алғышарттарды пайдалану экономикалық дамудың жалпы деңгейіне байланысты. Сондықтан әлемде ішкі су жолдарының жүк айналымы бойынша АҚШ, Ресей, Канада, ГФР, Нидерланды, Бельгия, сондай-ақ Қытай ерекшеленеді. Кейбір елдерде жасанды жолмен тасымалдау және көлмен тасымалдау үлкен маңызға ие.

Әуе көлігі. Ең жылдам, бірақ қымбат көліктің бұл түрі халықаралық жолаушылар тасымалында маңызды рөл атқарады. Оның жылдамдықтан басқа артықшылығы-жеткізу сапасы, маршруттарды оңай кеңейтуге және өзгертуге мүмкіндік беретін географиялық ұтқырлық. Қазір тұрақты авиакомпаниялар желісі миллиондаған шақырымға созылып, бүкіл жер шарын қоршап жатыр. Оның тірек нүктелері-5 мыңнан астам әуежай. Әлемнің басты әуе державалары-АҚШ, Ресей, Жапония, Ұлыбритания, Франция, Канада, ГФР.

Қазіргі уақытта елде 21 көлік-логистикалық орталық жұмыс істейді. Атап айтқанда, Алматы облысында - 6 КЛО, Нұр-сұлтан қаласында - 5, Ақтөбе облысында - 4, Шымкент қаласында - 2, ШҚО- 1, Маңғыстау облысында - 2, Алматы қаласында-1.

Сондай-ақ "Қазақстан темір жолы" ҰК" АҚ елдің ірі қалаларында (Нұр-Сұлтан, Шымкент, Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Орал, Павлодар және Өскемен) 9 КЛО салу жоспарлануда. Қазіргі уақытта "KAZAKH INVEST" АҚ-мен бірлесіп көлік-логистикалық орталықтар құрылысы үшін инвесторларды тарту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

2020-2025 жылдарға арналған "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес, Нұр-Сұлтан қаласында тағы бір КЛО салу көзделген. [7]

Теміржол, автомобиль, ішкі су, әуе, құбыр көлігі түрлерін, автомобиль және теміржолдарды, кеме жолдарын ұсынған республиканың көлік кешені шаруашылықаралық және мемлекетаралық байланыстарды жүзеге асыруда маңызды роль атқарады. Республиканың жалпы ішкі өніміндегі көлік үлесі 2019 жылы 7, 1% құрады.

2020 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанның жалпы пайдаланудағы көлік желісі 16, 1 мың км теміржолдан; 95, 6 мың км автомобиль жолынан; 4, 1 мың км ішкі су кеме қатынасы жолынан; 201, 2 км троллейбус, трамвай және метрополитен жолынан; 23, 4 мың км магистралдық құбырлардан тұрды.

ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Кедендік органдарды алдын ала ақпараттандыру бойынша транзиттік рәсімдерді жеңілдету аясында әуе, теміржол және авто көлік үшін "e-Freight", "ҚТЖ-Жүк тасымалы" жүйелері, "Халықаралық жол тасымалы" Қазақстандық автомобиль тасымалдаушылары Қауымдастығының жүйесі жұмыс істейді. Жүйе ҚР Қаржы Министрлігінің "АСТАНА-1" кеден жүйесімен интеграциялану үдерісінен өтуде.

Бұдан басқа, Министрлік жүк тасымалдарын жүргізу кезіндегі қағаздағы құжат айналымын алып тастады. Осылайша, ҚР ИИДМ Көлік комитетінің көліктік деректер базасының ақпараттық-талдау жүйесі мен электрондық үкімет порталының (EGOV) интеграциясын жүргізгеннен кейін тасымалдаушылар жақында қағаз рұқсат беру құжаттарын алып жүрудің қажеті жоқ. Сондай-ақ ИИДМ ағымдағы жылдың 15 сәуірінен бастап көліктік бақылау бекеттеріндегі қағаз рұқсаттарды тексеруді тоқтатты. Осы шаралардың барлығы жылына А4 форматындағы 65 мыңнан астам қағазды үнемдеуге мүмкіндік береді. [8]

Коронавирус пандемиясына байланысты Қазақстан аумағында жолаушылар автобус тасымалдары, оның ішінде қалалық жолаушылар автобус тасымалдары, жолаушылар поездары, тұрақты әуе қатынастары тоқтатылды. Кейбір кәсіпорындарды карантинге жабу көлік пен логистикаға әсер етіп, жеткізу көлемін және тасымалдауға тапсырыстарды төмендетеді. Дегенмен, бұл кезеңде Қазақстан арқылы контейнерлік тасымалдардың жалпы көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12% ұлғайып, 211, 6 мың жиырма фунттық балама құрады. Оның ішінде Қытай - Еуропалық Одақ - Қытай бағыты бойынша контейнерлер тасымалы 25 % артқан. [9]

«Translogistica Kazakhstan 2019» халықаралық көрмесі аясында Индустрия және инфрақұрылымдық даму Вице-министрі Берік Камалиев пен Латвия Республикасы қатынас Министрлігі Мемлекеттік хатшысының орынбасары Улдис Рейманистің төрағалығымен Көлік саласындағы ынтымақтастық жөніндегі Қазақстан-Литва жұмыс тобының ІІ-отырысы өтті. Отырыс шеңберінде Еуразиялық тасымалдарды, порттар мен көлік логистикасын дамыту саласындағы мәселелер, Қазақстан мен Латвияның көлік секторларын дамыту перспективалары, сондай-ақ азаматтық авиация, автомобиль және темір жол көлігі саласындағы мәселелер талқыланды.

Отырыс барысында тараптар 2019 жылдың сәуір-шілде айларында Алматыда 3 есе жиілікпен ұшудың қайта жаңғыруын және жолаушылар санының 12% - ға өсуін атап өтті, Үшінші елдерге/елдерден тасымалдау үшін қосымша рұқсат бланкілерімен алмасу туралы уағдаласты, сондай-ақ Қазақстан мен Латвия арасындағы тасымалдардың логистикалық тізбегін дамыту жоспарларын талқылады. [10]

Қазақстанның көлік жүйесінде теміржол көлігі жетекші рөл атқарады. Ұзақ қашықтыққа тасымалдау, жолаушылар мен жүк тасымалдау тарифтерінің салыстырмалы түрде арзан тарифтері теміржол көлігінің пайдаланушылар тарапынан аса көп сұранысқа ие болуына әкелді.

16060, 8 км пайдаланудағы теміржол желілерінің 574км басқа мемлекеттерге жатады. Сонымен бірге, басқа мемлекеттер аумағында 275, 1 км қазақстандық теміржолдар орналасқан. Теміржол жолдарының жалпы ұзындығынан 4237, 5 км - электрлендірілген, 5039, 3 км - екітабанды және көптабанды жолдар.

2019 жылы теміржол көлігімен 397 млн. тонна жүк тасымалданды, жүк айналымы 286, 7 млрд. т-км құрады. 2018 жылмен салыстырғанда жүк тасымалдау көлемі 0, 2% азайды, жүк айналымы 1, 2% өсті. 22, 4 млн. жолаушы тасымалданған, жолаушылар айналымы 17, 7 млрд. ж-км құрады. 2018 жылмен салыстырғанда жолаушылар тасымалдау көлемі 3, 2% азайды, жолаушылар айналымы 4, 5% азайды.

2019 жылы жалпы көлемнен тас көмір (38, 3%), темір кені (19, 7%), құрылыс жүгі (15, 6%) теміржол көлігімен жөнелтілген жүктің негізгі түрлері болып табылады.

Нарықтық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде автомобиль көлігі маңызды роль атқарады.

2020 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Республиканың автомобиль паркінде 461, 8 мың жүк автомобилі, 86, 6 мың автобус, 3776, 9 мың жеңіл автомобиль бар.

Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды есепке алғанда, республика автокөлігімен 2019 жылы - 3550, 5 млн. тонна жүк тасымалданды, жүк айналымы 173, 5 млрд. т-км құрады. 2018 жылмен салыстырғанда жүк тасымалдау көлемі 3, 8% өсті, жүк айналымы 6, 3% азайды. 23804, 7 қалалық электр көлігі есебімен жолаушы тасымалданған, осы тасымалдаудан жолаушылар айналымы 260, 9 млрд. ж-км құрады. 2018 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше 3, 6% және 5, 2% өсті.

Республиканың көлік жұмысының жалпы көлемінде ішкі су көлігі үлес салмағы мардымсыз. 2019 жылы кеме жолы көлігімен 1319, 3 мың тонна жүк тасымалданған, 2018 жылмен салыстырғанда 11, 6% өсті. 36, 4 мың жолаушы тасымалданған, бұл 2018 жылғы көлемнен 55, 3% кем.

Әуе жүк тасымалдауы 2019 жылы 26, 7 мың тоннаны құрады. 2018 жылмен салыстырғанда жүк тасымалдау 39, 5% азайды, жолаушылар тасымалдау көлемдері 14, 4% өсті.

Қазақстандағы құбыр көлігі мұнай құбырларын (8013, 9 км) және газ құбырларын (15424, 9 км) ұсынады. 2019 жылы 273 млн. тонна, 2018 жылы - 281, 4 млн. тонна мұнай және газ айдалды. [11]

1. 2 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік басқарудың негізгі мақсаттары

Кез келген елдің экономикалық даму процестерінде, мемлекет ең алдымен билік құрылымы ретінде орын алуы тиіс, ол нарықта шаруашылық субъектілерінің жүргізілу тәртібіне қатысты ережелер белгілейді және нарықтық субъектілердің қызмет ету жағдайына қатысты ынталандыру механизмі мен өзінің міндеттемелік жазбаша өкімінің көмегімен әсер етеді. Бүгінгі күні экономиканың мемлекеттік реттеу қажеттілігі туралы тезис аксиома болып табылады. Бұл ретте, мемлекеттік реттеу осы немесе өзге деңгейде болса да, қоғамның өмір сүру қызметінің барлық саласын қамтуы, экономиканың барлық саласына, сондай-ақ көлік жиынтығына да қаты-сты болуы тиіс. Колік қызметін мемлекеттік рет-теу қажеттілігін қамтитын бірқатар факторлар бар. Бұл факторлар әртүрлі әлеуметтік-экономикалық процестерге, қоршаған ортаға көліктің әсер етуіне, қоғамның қауіпсіздігіне байланысты. Көліктің негізгі операцияларын келесідей реттеу қажет:

- көлік коммуникациялары бойынша қозғалыс қауіпсіздігінің мүддесінде;

- қоршаған ортаға көліктің жағымсыз әсер етуін төмендету және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында;

- көлік жүйесінің кабілеттілігінде экономикалық қауіпсіздікті сақтау мүддесінде ішкі және сыртқы тасымалдауға елдің қажеттілігін қамтамасыз ету, елдің экономикалық біртұтастығын қолдау.

Сонымен қатар көлік төтенше жағдайларды жою кезінде орталық буын болып табылады және елдің қорғаныс қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Кейбір жағдайларда көлік мекемелері нарықта монопольдік орын алады. Бұл көлік қызметтерін тұтынушылардың қызметіне монопольдік жағдайдың жағымсыз әсерін шектеу мақсатында, оның қызметін реттеу қажеттілігін тудырады. Көліктердің әртүрлерімен өзара алмасудың жоғары болуына байланысты, көлік нарығы бәсекелестік күресі тығыздығының жоғары болуымен ерекшеленеді. Көлік нарығында аралық бейне және ішкі бейне бәсекелестігінің үнемі өсуі әртүрлі субъектілердің өзара әрекеттесу және қызмет ету ережелерін сақтауға бақылау орнатуды меңзейді. Келік қызметінде қолданылатын инфрақұрылымды қалыптастыру, әдетте шығындардың жоғары болуымен байланысты. Бұл көлік инфрақұрылымы объектілерінің құрылысын салуды қаржыландыруда мемлекеттік қатысу қажеттілігін және жұмсалған мемлекеттік шығындарды тікелей немесе жанама өтелуі мақсатында, олардың қызмет етуін әрі қарай реттеуді көздейді. Көлік халықаралық өзара әрекеттесудің негізі болып табылады, мемлекеттік келісім қажеттілігін және олардың сақталуына әрі қарай бақылау орнатуды аддын ала айқындайды. Сонымен қатар, қазақстандық көлік мекемелерінде бәсекелестік қабілетінің жеткілікті деңгейде төмен болуы жағдайында, ішкі, сондай-ақ халықаралық көлік

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс