Қоғамдағы газеттің рөлі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

учреждение Университет Туран

Қорғауға жіберілді
___________
Кафедра меңгерушісі
___________ А.С. Бузело

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: Ұлттық мәдениет пен мемлекеттік тілді дамытуда газеттің рөлі

5В050400 - Журналистика мамандығы бойынша

Орындаған Т.А.Ә.

Ғылыми жетекші
___________________________ Т.А.Ә.
(ғылыми дәрежесі, атағы)

Алматы - 2020

Жоспар

I Кіріспе
1.1 Әлемдегі алғашқы мерзімді басылымдар
1.2 Қоғамдағы газеттің рөлі
1.3 Қазақстандағы алғашқы газеттер
1.4 Мемлекеттік тіл және БАҚ
II Негізгі бөлім
2.1. Ұлттық мәдениет
2.2 Ұлттық мәдениет және БАҚ
2.3 Қазақ баспасөзін дамытудағы Ресей баспасөзінің әсері.
III Қорытынды
3.1 Ұлттық мәдениет пен мемлекеттік тілді дамытудағы газеттің рөлі
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар

I Кіріспе
Газет-қоғам жаршысы. Және де адамдарға түзу жөн сілтеп, олардың бағыты мен бағдарын анықтап беруші. Алайда, 21 ғасыр бәсекенің заманы болғандықтан, мерзімді басылымдар ақпарат беруден өзге басылымдарға қарағанда артта қалуда. Себебі қазіргі заман талабы - жедел әрі нақты ақпарат беру. Бұл талапқа мерзімді басылымдар ілесе алмай жатыр. Сондықтан болса керек, қазірде газетке деген сұраныс төмендеген. Керісінше, заманауи бұқаралық ақпарат құралдарына деген сұраныс артқан.Дегенмен бұл нәрсе қоғам өмірінде газеттің мүлдем жоқ болып кеткенін білдірмейді. Қоғамда көбіне жылдам ақпараттар сайт немесе әлеуметтік желілер арқылы таралуда. Міне, сол себепті қоғамда газет рөлі төмендеп тұр. Ал, мерзімді басылымды қайта жаңғыртамыз десек цифрлы технология мен IT технологияны меңгеруіміз керек. Мысалы: Қазірде Америка құрама штаттарында танымалдығы жағынан үшінші орында тұрған "The New York Times" газеті екен. Бұл мерзімді басылымның негізі 1851 жылдың 18 қыркүйегінде қаланды. Және сол кезден бері үзіліссіз басылып келеді. Оған қоса, қоғам өмірінде газет үлкен мәнге ие. Қазірде газеттің вебсайты Америкадағы ең таңымал сайттардың бірі . Ал, Нью-Йорк қаласындағы ұлттық газеттердің арасында бірінші орында екен. Газеттің сайтындағы оқырмандары саны 30 миллионды құрайды.Демек, қазақстандық мерзімді басылымдарға да жаңару керек. Сонда ғана олар қоғамдағы өз статусын сақтап қала алады.Қазірдің өзінде газеттің веб-сайтын жасап, оны дамытып жатқандар газеттер жетерлік.Соның бірі және бірегейі "Егемен Қазақстан" газеті. Газет тарихы, қоғамдық пікірге ықпалы мен таралуы жағынан Қазақстандағы нөмірі бірінші қазақтілді басылым екені даусыз. Егемен Қазақстан газетінің сайты 2005 жылдан бері жұмыс жасап келеді.Және де сайтта сол жылдың қазан айынан бергі материалдарды табуға болады. Қазіргі таңда газет веб-сайтының оқырмандары күннен күнге артып келеді. Және де "Егемен Қазақстан" газетінің сайтында мақалаларды орыс және ағылшын тілінде оқуға болады.
Газет-журналдардың қоғам өміріндегі рөлі орасан зор. Журналдар, газеттер, көркем әдебиет-бұл ғылым мен мәдениеттің барлық жетістіктерін ұрпақтан-ұрпаққа сақтаудың негізгі құралы болып саналады. Өйткені, барлық жастағы адамдар үшін журналдар мен газеттер білім көзі болып табылады. Және де бұқаралық ақпарат құралдары өмірді білуге және бағалауға, әлеуметтік қатынастар мен табиғат құбылыстарының заңдылықтарын түсінуге көмектеседі. Адамның әлеуметтік және моральдық мұраттарын қалыптастыруда, оның әлеуметтік мінез-құлық нормаларын игеруде оның рөлі ерекше.Мектеп жұмысында газеттер мен журналдар тәрбиелік міндеттерді жүзеге асырудың бір құралы болып табылады. Олар оқушылар үшін табиғат туралы, өткен жылдардағы адамдардың өмірі туралы, әртүрлі елдердегі адамдардың әлеуметтік салты мен тұрмысындағы айырмашылықтар туралы білім алу көзі.Оқушылар оқитын балалар журналдары ізгілік пен әділдік идеяларын сақтайды.
Оқырманның эмоциясы мен ақыл-ойына әсер ете отырып, газет-журналдардың мақалалары оған лайықты өмір сүруге, ұжымның құрметіне ие болуға, еңбек энергиясы мен шығармашылық күштерін оятуға деген ұмтылысты тудырады. Кез-келген адамға мақалаларды оқу эстетикалық рахат сыйлайды екен.Өмірдегі сұлулықпен өатар, ана тілінің байлығы мен сұлулығын ашады. Ғылыми және көркем мақалаларды оқу оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін дамытады. Олар табиғи құбылыстардың, қоғамдық өмірдің әдеттегі құбылыстарының ерекшеліктерін байқауға және оларға негізделген баға беруге үйретеді. Мерзімді басылымдарды оқу студенттер үшін үлкен тәрбиелік маңызы бар.Балалар мерзімді басылымдарын оқудың мақсаты-өзін-өзі оқуға педагогикалық басшылықты қамтамасыз ету.Оған қоса, балаларды өздері үшін қажетті, мүмкін мақалаларды саналы түрде таңдауға және оларды оқуға, ойлана білуге, оқыған нәрселері туралы ойлауға үйрету. Оқушыларда бұқаралық ақпарат құралдарымен оқуға деген ынтасы мен іскерлігін дамыту; оқушыда азаматтық және қоғамдық сана-сезімді тәрбиелеу үшін бұқаралық ақпарат құралдарын жүйелі түрде пайдалану қажет.
1.1 Әлемдегі алғашқы мерзімді басылымдар

Әлемдегі алғашқы газет Ежелгі Қытайда пайда болып, "дзибао деп аталды. Алғашқы газеттерді билеушілер ғана шығарды. Жалпы, оның құрылымы жаңалық бюллетеньдері секілді болған.Алғашқы газет Хань династиясы кезінде (б.з.д. 206 ж. - б.з. 220 ж.) шықты. Ол мемлекеттік қызметкерлер арасында кең таралды. Әлемдегі алғашқы баспа газеті - VІІІ ғасырда Қытайда пайда болған. Ол Капитал хабаршысы деп аталды. Онда императордың жарлықтары мен маңызды оқиғалары туралы хабарламалар болды. Газеттер тақтадан басылып, оған иероглифтер ойылып, сиямен көмкеріліп, іздер басылды. Бұл технология өте қолайсыз болды. Өйткені тақта бояудан соң тез нашарлап кеткен.Дегенмен бұл хабарщы арқылы халық үкімет ісімен таныс болған.Және де халық оқу-білімге деген сұраныс артқан.
Еуропада заманауи газетт алдымен қолмен жазылған, содан кейін басылған жарнамалық қағаздар мен ақпараттық бюллетеньдерге ауысқан. Алайда бюллетеньдердің атауы, мерзімділігі, жанрлық түрлілігі және тұрақты басылымы болмаған екен. Сол себепті халық арасында сұранысқа ие болмаған. Осы күнге дейін жеткен алғашқы Еуропалық бюллетень 1493 ж басылып шыққан. Онда Германия королі және Қасиетті Рим императоры Фредерик III-ті жерлеу туралы толық мәлімет келтірілген.
1502 жылы Германияда ақпараттық бюллетень жарық көрді. Оның атауында алғаш рет газет сөзі қолданылды: Neue Zeitung von orient und affgange (шығыс пен батыс туралы жаңа газет). Тек 18-ші ғасырда ақпараттық бюллетеньдер тұрақты газетпен алмастырылды. Ренессанстың басталуымен Еуропада сауда жәрмеңкелері үнемі өткізіліп тұратын сауда қалалары пайда болды. Осы орайда, ақпарат жинаушылар кәсібі сауда қалаларында пайда болды.Көптеген дәулетті қала тұрғындары, саудагерлер мен князьдер шетелдерде сөйлейтін және тек өз қалаларында ғана емес, басқа штаттарда да жаңалықтар жинайтын ақпарат жинаушыларды жалдады. Жәрмеңке алаңдарында (әдетте XVI ғасырдың басында) алдымен саудаға, содан кейін басқа жаңалықтарға арналған қолжазба газеттер пайда болды. Венецияда мұндай газеттер "gazetta" деп аталып, кішкентай тиындарға сатылды. 1583 - 1597 жылдар аралығында Майкл фон Айцинг Кельнде " Жарлық тарихы" (Relatio Historica) мерзімді басылымын шығарды. Бұл басылым халық арасында үлкен сұранысқа ие болды. Алдымен ол жылына екі рет, содан кейін жыл сайын жарық көрді. Және әрдайым жәрмеңкелердің ашылуына осы газет басылып шығатын болды.1591 жылы неміс шырақшысы Конрад Лаутенбах бүркеншік атпен Франкфуртта "әділ есептер" газетін шығарды. Бұл жаңалықтар жинағы соншалықты сәттілік болғаны соншалық, ол жүйелі түрде басыла бастады. Және де 1806 жылға дейін, яғни Наполеон шапқыншылығы дейін шығып тұрды.
Жалпы, қоғамның жаңалықтарға деген қызығушылығы тек сауданың дамуына байланысты емес, халықтың оқу-білімге деген құштарлығынан да орын алды.Шындығында, ақпараттық ағындардың дамуына Еуропадағы саяси оқиғалар, ең алдымен Германиядағы реформация үлкен әсер етті. Оған дәлел, XVI ғасырдың бірінші жартысынан бастап бүгінгі күнге дейін бес мыңнан астам қағаз жапырақтар мұрағатта сақталған екен. Олар негізінен брошюралар мен диалогтар болды. Алдымен қолмен жазылған және кейінірек басылған газеттің негізін қалаушылардың бірі - неміс банкирі Якоб Фуггер (1459-1525) болып саналады. Оның газеттері Фуггер-Цейтунген (Фуггердің газеттері) деп аталды. Олар 1520 жылы, реформацияның басында пайда бола бастады және шамамен бір ғасыр бойы, яғни отыз жылдық соғыстың басталуына дейін (1618 - 1648) өмір сүрді. Әр шығарылым үшін Фуггер, әдетте, клиенттерге бірнеше қолжазба көшірмелерін жасады. 1568 жылдан 1604 жылға дейін Фюгер фирмасы Лейпцигте өз қолымен жазылған Қарапайым газет ( Ordinari Zeitungen) газетін шығарды. Лейпцигтің қолмен жазылған тағы бір газеті тарихта сақталды, ол Новые Известия деп аталды.
Заманауи үлгідегі алғашқы баспа газеті Германияда 1609 жылы пайда болды (дегенмен кейбір зерттеушілер 1605 туралы айтады). Қарым-қатынас: Аллер Фурнмен деген сөздермен басталған газет 1609 жылы қаңтарда еркін империялық Страсбург қаласында басылып шықты, оған Кельн, Антверпен, Рим, Венеция, Вена және Прагадан жаңалықтар енгізілді. Осы аптаның редакторы-баспагері бұрын қолжазба бюллетеньдерімен жұмыс жасаған типограф Иоганнес Каролус (1575-1634) болды. 1609 жылы Аугсбургте Лука Шулте шығарған тағы бір апталық газет - Avisa Relation oder Zeitung пайда болды. Неміс баспасөзіне енген итальяндық аввисо сөзі алғашқы неміс апталық газеттері мен олардың венециялық прототиптері арасындағы байланысты көрсетеді. Неміс басылымдарының форматы және жаңалықтармен таныстыру формасы да Венециандық аввизияны еске түсіреді. Газет шағын кітап форматында шықты: стандартты A4 парағының төрттен бір бөлігі, 115 бетке, 52 нөмірге бөлінді. Олар бір жылдағы апталар санына сәйкес болды.XVII ғасырдың басында мерзімді басылымдар Германияның басқа да көптеген қалаларында кең тарала бастады: Страсбург, Франкфурт, Берлин, Гамбург, Данциг, Кельн және т.б. Олардың таралымы көбінесе бірнеше жүз дана болатын. Бұл сол кездегі жақсы көрсеткіш болды. Алғашқы күнделікті газет Einkommende Zeitung Германияда да пайда болды. Ал, Лейпцигте 1660 жылдың 1 қаңтарынан бастап 150-ден 200 данаға дейін таралды. Баспагері Тиметей Ритше болды. Кейіннен бұл газет Лейпцигер Цейтунг деген атқа ие болды.Ресейде қарапайым газет прототипі патша Борис Годуновтың кезінде пайда болды. 1600 жылы маусымда Мәскеуде қолмен жазылған Куранттар (латын тілінен cureus - жүгіретін, ағымдағы) газеті шыға бастады. Олар тақырыптарға бөлінбестен, бір үздіксіз бағанда жоғарыдан төмен қарай жазылған тар қағаз парақтары болды.Газет мәтіні негізінен еуропалық баспасөз репортаждарының аудармаларынан, сонымен қатар басқа елдерде тұратын орыс хаттарынан тұрды. Көбіне газет мазмұны мемлекеттік құпия болды. Газет патшаға және оның жақын адамдарына дауыстап оқылды. Содан кейін көшірме елшіге қайтарылды.

1.2 Қоғамдағы газеттің рөлі
Қазірде қоғам үшін сапалы және уақтылы ақпарат беру басты құндылықтардың бірі болып табылады. Ал, ақпаратты құру және тарату бұқаралық ақпарат құралдарының негізгі функциясының бірі. Жалпы, бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде ең ежелгісі мерзімді баспасөз болып саналады. Сондықтанда қоғам өмірінде газет-журналдардың рөлі өте зор. Оған қоса, журналдар, газеттер, көркем әдебиеттер ғылым мен мәдениеттің барлық жетістіктерін сақтау мен ұрпақтан ұрпаққа берудің негізгі құралы саналады.Шындығында, барлық жастағы адамдар үшін журналдар мен газеттер білім көзі ретінде қызмет етеді. Газет адамдарға қоғам өмірімен танысуға және бағалауға, қоғамдық қатынастар мен табиғат құбылыстарының заңдылықтарын түсінуге көмектеседі. Адамның әлеуметтік-адамгершілік мақсаттарын қалыптастыру үшін, оның әлеуметтік мінез-құлық нормаларын игеруі үшін баспасөздің рөлі ерекше зор.
Бүгінгі таңда баспасөз теледидармен және ғаламтормен бәсекелестікте дамып жатыр. Бірақ ол бұрынғыдай маңызды ақпарат көздерінің бірі болып қала бермек. Жалпы газетке деген оқырмандардың қызығушылықтарын анықтау үшін Science and Life журналының ғылыми-танымал порталында дауыс беру өткізілген болатын. Оған 700 қолданушы қатысқан екен. Сауалнама нәтижесінде пайдаланушылардың 19% -ы компьютерлік технологиялар мен бағдарламалау туралы журналдарды, 14% -ы қоғамдық және саяси журналистикаға қызығушылық танытаны байқалды. Ал, үшінші орында әдеби және көркем басылымдардың тұратыны анықталды. Олардан кейін аңшылық пен балық аулау туралы, дизайн және интерьер дизайны туралы әртүрлі газеттер, мен әйелдер басылымдары тұрады екен (9-6%). Және де оқырмандардың 4,5%-ы танымал адамдарға арналған журналдарға қызығушылық танытса, спорттық газеттер - 3%, денсаулық туралы газеттер мен журналдар - 2,8%, үй шаруашылығы - 2,5% - туризм - 1,9% құрайды екен. Осылайша, қоғамдық пікірді зерттеу нәтижелері бойынша ең көп оқылатын ресейлік мерзімді басылымдардың рейтингі жасалыпты. Айта кетейік, рейтинг үш фактор бойынша есептелген. Олар: журналистер мен оқырмандар, оған қоса жарнама берушілердің белсенділігі.Сонымен, Іскери газеттер бөлімінде бірінші орынды күнделікті Коммерсантъ газеті тұрады екен. Газет таралымы таралымы 120-130 мың дана. Ал, екінші орында 1917 жылы құрылған Известия газеті.Известия газеті аптасына 5 рет, 150 000 данадан астам тиражбен шығарылады. 1999 жылдан бастап 75 мыңнан астам тиражбен шығатын Ведомости күнделікті газеті үшінші орынды иеленіпті. Комсомольская правда - аптасына 6 рет шығарылатын бұқаралық газеттер рейтингінің көшбасшысы. Аргументы и факты Комсомольская правдадан кейінгі екінші қатарда. 1990 жылы Аргументы и факты апталық газеті ең көп оқырман және таралымы жағынан Гиннес рекордтар кітабына енген. Оның сол уақытта 100 миллион оқырманы болған. Және газеттің таралымы 33,5 миллион дана.
Теледидар мен баспа сияқты, бұқаралық ақпарат құралдарына - радио-қазіргі мәдениеттің феномені. Адам іс-әрекетінің, өндірістің өзгеруі, ең озық технологияны қолдану кезінде ғана жүзеге асады. Радио- бұл байланыс құралы. Хабар тарату технологияның бір түрі ретінде радио тез дамуды болжады. Бірақ радиотехника жолында адамзат қаншалықты алысқа кететінін және өнердің жалпы қатарында дыбыстық сөз өнерінің қаншалықты толыққанды дамитынын елестете алмады.Радио-бұл барлық адамдармен қарым-қатынастың әмбебап тәсілі. Эфирде біздің замандастарымыздың дауыстары естіледі, олар радиоға қоңырау шалып, кеңес сұрай алады. Радио-бұл қалалар мен елдерді байланыстыратын көпір болып табылады. Радиодағы эфирде көбіне әлемдік саясат, табиғатты қорғау және т. б. Тақырыптардағы маңызды мәселелері талқыланады. Радио-музыканы насихаттаушы.Оның көмегімен біздің дыбысталған әлеміміздегі бар нәрсені, қазіргі және өткен музыкалық мәдениеттің стильдері мен жанрларының байлығын елестетуге болады. Мұны елдің ең жақсы музыканттары радио біздің өмірімізге енген алғашқы жылдары жақсы қабылдады. Радиодағы алғашқы музыкалық хабарлар 1923 жылы басталды.Соғыс соңында жаңа "балалар музыкалық радиожурналы" пайда болды. Жексенбі күні таңғы сағат 10-да балаларға арналған жаңа журналдың тұсаукесері хабараланды. Бұл журналдың мақсаты- балаларды музыкалық талғамды тәрбиелеу. Мұнда Сергей Прокофьевтің балалық шағы туралы әңгімелері, Д.И. Кабалевскийдің "музыканы қалай құрастырады", Паустовскийдің музыка туралы әңгімесі айтылды. Теледидардан сіз ертегіні көресіз, радиода сіз онда тыңдай аласыз. Кейде радиодағы ертегі адамға көбірек ұнайтын сияқты. Өйткені, мейірімді және сиқырлы ертегілерден бастап біз оларды тыңдауға дағдыланамыз. Ертегі, оның біз үшін сөздері - біздің қиялымыз жасаған сиқырлы елдің алтын кілті. Радио қиялдың, музыкалық талғамның, танымдық қабілеттердің, қызығушылықтың дамуында және жас ұрпақты тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады.
Газет оқырманға тек ақпарат берумен ғана шектелмейді.Ол өзін өзі үнемі жетілдіріп отырады.Осы ретте, кез-келген газеттің мақсаты-халыққа ақпарат берумен қоса, оларды тәрбиелеу екендігін естен шығармау керек.Сонымен, қатар, газет-ұйымдастырушылық, әрі тәрбиелілік қызметін де атқара алады. Газет қызметі жайлы А.Байтұрсынұлы Газете - халықтың көзі, құлағы Һәм үні- деп айтқан.Расында, мерзімді басылымдардың сан түрлі қызметі бар.
Әлемде алғашқы газеттердің пайда болуына ел билеушілерінің жарлықтары себеп болған.Өйткені кез-келген бұйрықты халыққа түсінікті, әрі нақты жеткізе білу керек.Сонда ғана ол бұйрыққа халық бағынатын болады.Бұл үрдіс қазіргі таңға дейін сақталып келеді.Мысалы: еліміздің басшысы жаңа жарлыққа қол қойған кезде, ол жайлы барлық қазақ басылымдары жазатын болады.Және де ол бұйрық жайлы толық ақпарат беретін бірден бір ақпарат көзі-мерзімді басылымдар екенін ешкім жасыра алмайды. Соның ішінде газетте жарлық жайлы толық ақпарат беріледі Көптеген қазақ басылымдары алғашында сұранысқа ие болды.Оған себеп, газетте сан түрлі тақырыптарда мақалалар жарияланды. Бірақта, газетте қозғалған тақырыптардың түпкі сайып келер жері-қазақтардың сол уақыттағы тұрмыстық жағдайы болатын. Кеңес дәуіріндегі газет шығарушылардың басты ұстанымы-қазақ жағдайын жақсарту, олардың білімге деген көзін ашу еді.Оған қоса,қазақ зиялылары газет арқылы ұлт рухы мен тілін қалыптастыруға тырысты. Кеңес дәуіріндегі басылымдарда сол уақыттағы әлеуметтік маңызы бар мәселелер де көрініс тапты.Газетегі : ішкі жағдай, сыртқы хабарлар, Европа соғысы, Г.Дума, Думадағы қазақ мәселесі, Жер жұмысына дін жұмысын тықпалау сынды т.б тақырыптар сөзіміздің айқын дәлелі.М. Әуезов 1913-1918 жж Қазақ газетінің дәуірі деп атады.Себебі, сол уақыттағы қазақ халқының жағдайынан сыр шертетін бірден бір басылым қазақ газеті болатын. Қазақ газеті- ұлт үгітшісі, халық жаршысы бола білген санаулы басылысымдардың бірі. Уақыт өткен сайын, газеттердің қоғам өміріндегі қызметі жыл санап арта берді.1940-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде де баслымдардың рөлі зор.
Қазіргі таңда, қоғамдық санаға ықпал ететін, бұқараны ортақ мақсатқа жұмылдыратын бірден-бір күш бұқаралық ақпарат құралы екені белгілі.Оның ішінде мерзімді баспасөзді ерекше атап өтуге болады. Тәуелсіздігіміздің арқасында елімізде қызмет атқарып отырған бұқаралық ақпарат құралдарының салмағы арта түсті.Мемлекетті қалыптастырушы күш иесі болған баспасөздің қазір рөлі айтарлықтай өскен. Ол бұрынғыдай насихатшы емес, қоғамдық сананы қалыптастырушы қызметін де атқарып келеді.Сонымен қатар, елімізде мемоекеттік басылымдарға қарағанда жекеменшік басылымдар саны жыл санап артуда. Бұл ақпарат саласында әжептеуір бәселекелестіктің пайда болғанын білдіреді.Оған қоса мемлекетте орын алған түрлі жағдайларға байланысты газет саясатын өзгерткен.Яғни, қазіргі гащеттер демократия үрдісі бойынша сан-алуан тақырыпта мақалалар жариялауда.Тәуелсіздікке дейін қазақ зиялылары жайлы мүлдем ақпараттар жарияланбаған болса, қазір олар жайлы барлық басылфм емін-еркін ақпарат таратуда. Әрине, оның барлығы тәуелсіздіктің арқасы.
Қазақ баспасөзі мемлекет нығаю мен көркеюіне айтарлықтай ықпал етуде. Әсіресе, ұлттық тіл мен жер, еліміз тәуелсіздігінің идеясын насихаттау қызметін атқаруға көп үлес қосуда.

1.3. Қазақстандағы алғашқы газеттер
Түркістан уалаятынық газеті 1870-1882 жылдары Ташкент қаласында басылып шықты. Ол газет Ташкент қаласында Түркістан генерал-губернаторлығының ресми басылымы болған Түркістан газетіне қосымша ретінде шығып отырды. Газет айына төрт рет, қазақ және өзбек тілдерінде кезектесіп жарық көрген. Және де қазақтың ұлы ғалымы, ағартушы Шоқан Уәлиханов туралы ана тіліміздегі тұңғыш мақала осы газетте жарияланды. Жалпы, Шоқан Уәлиханов пен оның зираты туралы алғашқы мәліметтержі осы газетте жарияланған еді.Газеттің 1870 жылғы 3-нөмірінде Түркістан генерал-губернаторы Кауфманның Шоқанның Алтынемелдегі моласын барып көргендігі, оның халқына абыройлы, үлкен ғалым екендігі жайлы мақала жарық көрген. Сонымен қатар, қазақ хандары, қазақтың тегі, үш жүздің арғы түп атасы саналатын Алаштықтар жайлы қызықты мәліметтер мен деректер, егін егу, мал шаруашылығы, қазақ елінің басқа елдермен көршілес елдермен қарым-қатынасы, темір жол, пошта қатынастары, көмір өңдіру, саяси-экономикалық, оқу-ағарту мәселелері жайлы алғашқы зерттеу мақалалар осы газетте жарық көрді.
Түркістан уәлаяты газетінің тұңғыш редакторы - Шаһмардан Мирасұлы Ибрагимов болды. Оның ұлты башқұрт болса да, генерал-губернатордың тілмашы болып патша өкіметіне қызмет атқарған. Алайда, ол қазақтың ар-намысын қорғаған. Және де орыс және шығыстың көптеген тілдерінде еркін сөйлеген. Бұл газет жабылып, арадан алты жыл өткен соң, 1888 жылы Дала уалаятының газеті деп аталатын тағы бір басылым пайда болған. Бұл газет Омбыдағы Дала генерал-губернаторлығының кеңсесінде Ақмола облыстық ведомостына 1894 жылға дейін арнайы қосымша ретінде, 1900 жылға дейін - Ақмола, Семей және Жетісу аймақтық ведомостыларына қосымша ретінде Қырғыз дала газеті деген атпен шығарылған. Зерттеулерге сәйкес, бұл екі басылым - қазақ мерзімді баспасөзінің ең алғашқылары болып табылады. Уақыт өткен сайын қазақ даласындағы басылымдар саны да арта бастады. Мысалы, 1905-1907 жылдардағы бірінші орыс төңкерісі кезінде Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде айтарлықтай рөл атқарған Серке (Лидер) және Қазақ газеті газеттері болды. Алайда біршама уақыттан соң бұл газеттерде жоғалып кеттті. Арадан біршама уақыт өткен соң, кадет корпусының түлегі, ақын және ағартушы Шәңгерей Бөкейұлы (Шәңгірей Бөкеев) құрған Қазақстан газеті және Айғап журналы пайда болды.500 дана тиражбен шыққан Айғап журналының тұрақты оқырмандары-дала ақсүйектері - тайпа көсемдері мен шыңғысидтер қатарынан тұрақты оқырмандар тобы болды.
Қазақстандағы алғашқы қазақ газеті 1870-1882 жылдары басылып шықты. Ол газет Ташкент қаласында Түркістан генерал-губернаторлығының ресми басылымы болған Түркістан газетіне қосымша ретінде шығып отырған.Оныі атауы Түркістан уалаятынық газеті болған. Газет айына төрт рет, қазақ және өзбек тілдерінде кезектесіп жарық көрген.Бұл газет жабылып, арадан алты жыл өткен соң, 1888 жылы Дала уалаятының гyазеті деп аталатын тағы бір басылым пайда болған. Бұл газет Омбыдағы Дала генерал-губернаторлығының кеңсесінде Ақмола облыстық ведомостына 1894 жылға дейін арнайы қосымша ретінде, 1900 жылға дейін - Ақмола, Семей және Жетісу аймақтық ведомостыларына қосымша ретінде Қырғыз дала газеті деген атпен шығарылған. Мәліметтерге сәйкес, бұл екі басылым - қазақ мерзімді баспасөзінің ең алғашқылары болып табылады. Уақыт өткен сайын қазақ даласындағы басылымдар саны да арта бастады. Мысалы, 1905-1907 жылдардағы бірінші орыс төңкерісі кезінде Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде айтарлықтай рөл атқарған Серке (Лидер) және Қазақ газеті газеттері болды. Алайда біршама уақыттан соң бұл газеттерде жоғалып кеттті. 1911 жылы тағы екі айтулы басылым жарық көрді: кадет корпусының түлегі, ақын және ағартушы Шәңгерей Бөкейұлы (Шәңгірей Бөкеев) құрған Қазақстан газеті және Айғап журналы, оның артында қоғам қайраткері Жиһанша Сейдалин тұрды.Биліктің 15-ші нөмірінен кейін жапқан Қазақстан газетінен айырмашылығы, 500 дана тиражбен шыққан Айғап журналында дала ақсүйектері - тайпа көсемдері мен шыңғысидтер қатарынан тұрақты оқырмандар тобы болды.

Қазақ газетінің негізін қалағандар осыдан жүз жыл бұрын өздерінің этникалық атауын қазақтар үшін сақтау, қазіргі қазақ мәдениетін құру және оның негізінде еуропалық типтегі қазақтардың жаңа мемлекетін құру мақсатын көздеді. Нәтижесінде 1913 жылы ақпанда алғашқы ұлттық Қазақ газеті пайда болды.Қазақ газетін шығаруды ұйымдастырушы, редакторы - Ахмет Байтұрсынұлы, оның өкілетті өкілі М.Дулатұлы болды. Қазақ газетінің авторлары: Бірмұхамет Ақбасов, Жүсіпбек Аймауытов, Жақып Ақбаев, Ишанғали Арабаев, Мұхтар Әуезов, Гүләйім Байгурина, Ахмет Байтұрсынов, Ахмет Бірімжанов, Аққағаз Досжанова, Халел Досмұхаметов, Сәбит Дөнентаев, Міржақып Дулатов, Ғанижамал Дулатова, Әлімхан Ермеков, Мүсілім Ермеков, Ілияс Жансүгіров, Таһир Жомартбаев, Құдайберген Жұбанов, Мағжан Жұмабаев, Мәшһүр-Жүсіп Көпеев, Ғұмар Қараш, Шәкәрім Құдайбердиев, Нәзипа Құлжанова, Бейімбет Майлин, Мұстақым Малдыбаев, Ахмет Мәметов, Ғабдолғазиз Мұсағалиев, Мұстафа Шоқай, Ахмет Оразаев, Мұстафа Оразаев, Биахмет Сәрсенов,Жансұлтан Сейдалин, Жиһанша Сейдалин, Асылбек Сейітов, Мұхаметжан Сералин, Бекмұхамбет Серкебаев, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Мұхаметжан Тынышбаев, Жұмағали Тілеулин, Субханберді Хасенов, Сәдуақас Шорманов.
Қазақ газетінің 50-саны. 1914 жыл.

1.4. Мемлекеттік тіл және БАҚ
Тіл мен халық-біртұтас ұғым.Және де тіл неғұрлым таза және бай болса, халықтың жағдайы соғұрлым жақсы болады. Керісінше, егер тіл әлсіреген болса, онда адамдар да күйзеліске ұшырауы мүмкін. Бір сөзбен айтқанда, тіл-халықтың жаны. Сондықтанда мемлекеттік тілді дамыту және оның қолдану аясын кеңейту мемлекеттің бірінші міндеті болып саналады. Оған қоса, мемлекеттік тілге ерекше қамқорлық пен жауапкершілік керек.Себебі қазақ тілінің ахуалы отандастардың күнделікті өміріне тікелей байланысты.Ал, мемлекеттік тілді насихаттаудың пәрменді құралдарының бірі-бұл БАҚ. Мемлекеттік тіл туралы сөз болғанда, оны қолдану аясын кеңейту және жалпы даму туралы әртүрлі пікірлер пайда болады. Алайда,соңғы жылдары мемлекеттік тілге ереке көңіл бөлініп жатқанын ешкімде жасыра алмайды. Мәселен, мемлекеттік басқару органдарындағы қазақ тіліндегі кіріс және шығыс құжаттамаларының үлесі туралы айтатын болсақ, ол тіпті өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай өскендігін байқауға болады. Өйткені, мемлекет тіл мәселесін өзінің дамуы мен қалыптасуындағы басты мәселе деп санайды. Сондықтан бүгінгі таңда бұл елдің ең өзекті міндеттерінің бірі. Алайда, мемлекеттік тілдің дамуы тек іс қағаздарын жүргізумен ғана емес, түрлі байқаулар мен фестивальдармен де өлшенеді. Оған ғылыми-практикалық конференциялар, тіл әдебиетін шығару, түрлі телебағдарламалар және тағы басқалар айтуға болады.Осы орайда, бұқаралық ақпарат құралдарына айрықша міндет жүктелетінін атап өту керек. Себебі оны дамыту мемлекеттің ғана емес, бүкіл қоғамның басты міндеті. Біз, қазақ халқының мәдениеті, тілі, дәстүрлері мен тарихы туралы сөз қозғағанда, БАҚ аталған құндылықтарды насихаттауда маңызды рөл атқаратынын ұғынуымыз керек.
Рика ТВ телеарнасының қазақ редакциясының бас редакторы Жанагүл Жүрсіннің айтуынша, қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту тұрғысынан бүгінгі таңда ілгерілеу байқалып отыр. Болған өзгерістерді орасан зор деп атауға болады. Қазіргі таңда, мемлекет тиісті заңдарға сүйене отырып, толерантты тіл саясатын жүргізуде. Нәтижесінде ана тілін қолданушылардың саны жыл санап артуда-дейді ол.Расында, соңғы жылдар қазақ тілінің рөлі барлық қырынан өскені байқалады.Тіл-бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар адамның ішкі жағдайын, ойын сауатты жеткізу құралы. Және де бұл жоғары мәдениеттің элементі болып саналады. Мемлекет бүгінде мемлекеттік тілді үйренудің алуан түрлі шаралары мен тәсілдерінің жүйесі мен кешенін ойластыру үшін қомақты қаражат бөліп отыр.
Мемлекеттің ресми тіліне қатысты мемлекеттік тіл термині жиі қолданылады.Мемлекеттік тіл дегеніміз-мемлекеттік немесе халықаралық ұйымда артықшылыққа және ерекше мәртебеге ие тіл. Ол құқықтық мәртебесі жағынан өзге тілдермен салыстырғанда ең жоғары арқылы мәртебеге ие тіл болып табылады.Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз жолдауында: Тіл - ұлттың негізі, ұрпақ өмірі. Халықтың тілі - халықтың төлқұжаты. Мұны әрдайым есте сақтау керек. Өздеріңіз білетіндей, ұлттық қауіпсіздік тілімізді құрметтеуден басталады , - деп атап өтті.Және де басты назарды мемлекеттік тілге аудару керектігімізді еске салды. Мемлекеттік тіл - бұл ең алдымен белгілі бір мемлекеттің конституциясының тілі, сондықтан кодификацияланған конституциясы жоқ мемлекеттерде де мемлекеттік тіл жоқ деп санауға болады. Көбіне мемлекеттік тіл - белгілі бір мемлекеттің ең көп этностарының тілі болып саналады.
Мемлекеттік рәміздермен қатар, тәуелсіз еліміздің маңызды атрибуттарының бірі - мемлекеттік тіл. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі 30 жыл ішінде елмен бірге қарқынды дамып келеді. Еліміз Кеңес Одағының құрамында болған кезде, қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесін алды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 1989 жылы 22 қыркүйекте Қазақ КСР-індегі тіл туралы Заңын қабылдады. Сол Заңға сәйкес қазақ тілі Қазақ КСР-нің мемлекеттік тілі болып жарияланды, ал орыс тілі ұлтаралық қатынас тілі мәртебесіне ие болды. Кеңестік кезеңде, қазақ тілін іс қағаздар мен білім беру жүйесіне енгізу әрекеттері жасалды.Бірақта, оған КСРО-дағы мемлекеттердің саясаты жол берген жоқ.Сондықтанда, ол уақытта қазақ тілі көбінесе көркем әдебиетте, журналистика өнерінде және күнделікті қарым-қатынаста қолданылды.Және де тәуелсіздік алғаннан кейін ғана қазақ тілінің өмірдің барлық саласында жан-жақты дамуына және кең қолданылуына жағдай жасалды. Оның ішінде мәдениет және бұқаралық ақпарат құралдары салаларында мемлекеттiк тiлдi дамытуда iлгерiлеу байқалады. Осы ретте, мемлекеттiк тiлде хабар тарататын мамандандырылған телеарнаның ашылғанын атап айтуға болады. 2000 жылы 192 телеарнаның басым көпшiлiгi - 144-i екi тiлде хабар таратты. Алайда, мемлекеттiк тiлде және басқа тiлдерде хабар тарату уақыты көп жағдайда заң актiлерiне сай сақталып отырған жоқ. Мемлекеттiк басқару органдары жүйесiнде, елiмiздiң Қарулы Күштерiнде, халыққа қызмет көрсету, мәдениет пен өнер салаларында ресми қолданылатын тiл күштi болып отыр. Дегенмен, орыс тiлiнің бiлiм мен ғылымдағы басымдығы сақталуда. Оның бұқаралық ақпарат құралдары саласында жетекшi тiл болып қалуы жалғасуда. Мәселен, 2000 жылы елде 2365 орыс тiлiнде оқытатын мектеп, орыс тiлiнде оқытатын сыныптары басым 2055 аралас мектеп есепке алынды, орыс тiлiнде 393 газет, 78 журнал атауы шығарылып, 20 телеарна жұмыс істедi.   Қазіргі таңда, елімізде тілдерді дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда. Онда 2025 жылға қарай мемлекеттік тілді меңгерген қазақстандықтар саны 95% -дан кем болмауы керек деп көрсетілген. Оған қоса, мемлекет басшысы 2007 жылғы 28 ақпандағы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауында Тілдердің үштұғырлығы арнайы бағдарламасын іске асыруды бастауды тапсырды.Осы орайда, Елбасы: қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық қатынас тілі ретінде, ағылшын тілі - жаһандық экономикаға сәтті интеграциялау тілі ,-деп атап өтті. Бұл бағдарламаға сәйкес, қазақстандықтар ағылшын және орыс тілдерін білуі керек дегенді білдіреді. Бірақта қазақстандықтар бірінші кезекте қазақ тілін меңгеруі керектігі атап өтілді. Сонда ғана, Қазақстанды бүкіл әлем халқы үш тілде сөйлейтін жоғары білімді ел ретінде қабылдайды екен.
Көптеген ғасырлар бойы Қазақстан территориясын мекендеген, шығу тегі жағынан бір-біріне жақын ұлттар мен ұлыстар әсерінен қазақ халқының өз ұлты мен мәдениеті қалыптасты.Оған қоса, тіліміздің қалыптасуына ежелден қазақ жерін мекендеген: қаңлыларлар, үйсіндер, қыпшақтар, наймандар, арғындар және тағы рулар өз септігін тигізді. Ұлттық мәдениеттің даму кезеңі, өз тіліміздің қалыптасуымен бірге жүріп жатты. Сонымен қатар, қазақтардың әлеуметтік-экономикалық өмірі дамыған сайын пайда болған жаңа сөздер есебінен тіліміз дами түсті.Және де түрік немесе түрік тектес халықтардан сөз алмасу арқылы қазақ тілі жаңа деңгейге көтерілді. Мысалы, көркем әдебиетте араб және парсы тілдерінен енген көптеген сөздер кездеседі. Әрине, ол халықтардың көптеген ғасырлар бойы қазақтарға және басқа түріктерге тигізген орасан зор діни және мәдени әсеріне байланысты. Cөздік қор өскен сайын, қазақ тілінің грамматикалық құрылымы да жақсарып отырды. Нәтижесінде, ХV ғасырға қарай қазақ тілі өзінің айрықша белгілері бар мүлдем тәуелсіз тілге айналды. Оған дәлел ретінде, сол уақытта қазақ тіліне тән лексикалық-фонетикалық ерекшеліктері бар тілдің жоқ болғанын айтуға болады. Орта ғасырлардан бастап бізге қазақ тіліндегі бірнеше жазбаша құжаттар қолымызға жетті.Олар, негізінен қазақ тайпалары мен ұлыстарының, сондай-ақ билеушілер әулеттерінің шежірелері болды.Мұндай жазбаша дереккөздердің біразы Хан Жәңгірдің кітапханасында сақталып, біздің дәуірімізге дейін жетіп келген. Сондай қолжазбалардың бірі-XVI ғасырлардағы қазақ халқының тарихын айқындайтын, қазақ жазба әдебиетінің маңызды ескерткіштерінің бірі Жамиғ ат-тауарих.Тіл тұрғысынан бұл дереккөз Орта Азия халықтары жазушыларының жазбаларынан айтарлықтай ерекшеленеді.Себебі ол араб графикасында жазылған. Жамиғ ат-тауарих қолжазбасының авторы Қадырғали Қасымұлы (1530 - 1605) Джалайыр есімімен танымал болған.Қолжазба жинақта қазақ хандары мен сұлтандарының шежіресі, билер туралы мәліметтер, афоризмдер, мақал-мәтелдер, қазақ билерінің шешендік сөздеріне тән нақыл сөздер жинақталған.
Соңғы уақытта, Қазақстан аумағында тұрып жатқан барлық диаспоралар тiлiне мемлекет тарапынан көмек көрсетiлуде. Оған қоса, ана тiлi мен мәдениетiн дамыту мақсатында елiмiзде ана тiлiн оқытудың жексенбiлiк мектептер жүйесi ашылған.1999-2000‬ оқу жылында жексенбiлiк мектептерде 14 тiл ана тiлi ретiнде оқытылды: корей, иврит, украин, татар, немiс, түрiк, шешен, ұйғыр, армян, әзiрбайжан, чуваш, поляк, курд және дұнған тiлдерi. Елiмiзде диаспоралар тiлiнде 11 газет шығарылып, 12 тiлде телехабарлар жүргiзiледi.‬‬‬‬‬‬

1.5 Бұқаралық ақпарат құралдары тілінің ерекшеліктері туралы

Қазіргі қоғамда бұқаралық ақпарат құралдары көбінесе тілдік, әлеуметтік-психологиялық және мәдени жағдайларды анықтауға көмектеседі. БАҚ адам өміріне әсер ете отырып, адамзат қоғамының, адамның ойлау стилі мен қазіргі заманғы мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі. БАҚ тілі тілдік тіршіліктің негізгі формаларының біріне жататыны белгілі. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.