Мұғалімнің жеке және кәсіби сапалары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қарағанды Bolashaq жоғарғы колледжі

Курстық жұмыс

Пәні: Педагогика

Тақырыбы: Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне ықпалы

Тіркеу №__________
Бағасы ____________
Қол ______________

Орындаған: МТ-17-1 тобының
студенті Бауыржанова Б.
Ғылыми жетекшісі: Бейсенова.А.Н

Қарағанды - 2021 жыл

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1. Мұғалімнің оқушыларды тәрбиелеу мәселесін теориялық тұрғыда негіздеу

1.1 Оқу-тәрбие процесіндегі педагог тұлғасына сипаттама

1.2 Мұғалімнің жеке және кәсіби сапалары

1.3 Педагогикалық қызметтегі педагогтың сөйлеу мәдениеті және оған қойылатын талаптар.

1.4 Мұғалімнің оқу және тәрбиелік іс-әрекетінің үйлесімділігі

2. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс

2.1 Зерттеу жұмысына сипаттама

2.2 Зерттеу нәтижелері

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Адамзат қоғамының қазіргі даму кезеңі адам өмірінің мектеп кезеңіне, оның жеке басының қалыптасуына, әлеуметтену ерекшеліктеріне, психикалық және физикалық сау ұрпақты сақтау мен қалыптастыруға мұқият назар аударумен сипатталады. Сондықтан педагогикада білім беру мекемелерінің жұмысына деген көзқарас білім беру тұрғысынан емес, балалардың жалпыадамзаттық құндылықтарды дамыту, адамдармен қарым-қатынас жасау және байланыс жасау тұрғысынан қалыптасады және барған сайын кеңейе түсуде. Бұдан шығатыны, мұғалімнің кәсіби қызметі - бұл мектеп оқушыларымен үздіксіз қарым-қатынас процесі, оның тиімділігі мектептегі білім беру жұмыстарының нәтижелеріне байланысты [1].
Педагогикалық қарым-қатынас мәселесін Б.Г.Ананьев, А.Л.Бодалев, Я.Л.Коломинский, М.И.Лисина, А.А.Леонтьев, Т.А.Репина және басқа да көрнекті отандық психологтар зерттеді. Бұл мәселеге ерекше назар аудару баланың жеке басының әлеуметтік-психологиялық қалыптасуындағы педагогикалық қарым-қатынас процесінің ерекше рөлін түсінумен байланысты.
Л.Н.Башлакова, Д.Б.Годовикова, Р.И.Деревянко, Т.И.Комиссаренко, М.И.Лисина, Г.П.Лаврентиева, Л.Б.Митева, А.Б.Николаева және басқалар жүргізген зерттеулер білім беру мекемесінің жағдайындағы мұғалімдер мен балалардың өзара әсерінің әртүрлі аспектілерін ашады.
Біздің ойымызша, мұғалімнің балалармен қарым-қатынас аспектісін зерттеу өте маңызды, өйткені жас студенттер ересектермен қарым-қатынас жасау, қарым-қатынас жасау арқылы мінез-құлық, қарым-қатынас тәсілдерін үйренеді, нәтижесінде олар ересек адамның мінез-құлқының сипаты мен ерекшеліктерін өз ортасына ауыстырады. Ішкі әлем, өз қалаулары әлемі сыртқы әлемнен кешірек ерекшелене бастайды және бұл баланың ересек адаммен қарым-қатынасы негізінде болады.
Зерттеудің өзектілігі педагогикалық өзара әрекеттестіктің маңызды аспектісін түсіну мен түсінуден тұрады: бастауыш сынып мұғалімінің жеке басы бастауыш мектеп жасындағы балалардың жеке қасиеттерін қалыптастыруға, балалардың мұғалімнің жетекшілігімен алған әлеуметтік қолайлы дағдыларын қалыптастыруға үлкен әсер етеді. Бастауыш мектеп жасындағы балалармен мұғалімдердің ерекше қарым-қатынасын, атап айтқанда ересектердің мінез-құлқына еліктеуді, мұғалім мақұлдаған әрекеттерді көрсетуге деген ұмтылысты ескере отырып, біз мұғалімдердің жеке ерекшеліктеріне, олардың психологиялық денсаулығына назар аударамыз.
Балалық шақта моральдық принциптердің негізі қаланады, тұлғаның әлеуметтік-психологиялық қасиеттері қалыптасады, сондықтан біз үшін мұғалімнің жеке басының ерекшеліктерін баланың құнды жеке қасиеттерін қалыптастыру процесіне әлеуметтік-психологиялық әсер ету құралы ретінде зерттеу ерекше маңызды.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мұғалімнің жеке басының оқушылардың тәрбиесіне ықпалын теориялық тұрғыда негіздеп, жалпы білім беретін мектеп жағдайында тәжірибелік - эксперимент жүргізу.
Пәні: Оқушыларды тәрбиелеудегі мұғалімнің жеке тұлғасының ықпалы.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
1.Мұғалімнің іс-әрекеттерін сипаттау;
2.Мұғалімнің оқу-тәрбие іс-әрекетіндегі үйлесімділікті анықтау;
3.Мұғалімнің жеке және кәсіби қасиеттерін зерттеу;
4.Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін арттырудың заманауи тәсілдерін белгілеу;
5.Білім берудің гуманистік парадигмасын анықтау;
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Мұғалімнің оқушыларды тәрбиелеу мәселесін теориялық тұрғыда негіздеу
1.1 Оқу-тәрбие процесіндегі педагог тұлғасына сипаттама

Мұғалім деген жалпы ұғым. Ал ұстаздың жөні бөлек. Бұл мамандыққа бет бұрған адам соған барлық өмірін арнайды. Сонда ғана еңбегі жанады. Әрине, кейде жоғарыдан бағаланбаса да шәкірттерінің есінде қалады. Тіпті осыдан да артықтың керегі жоқ шығар.
Шын мәнінде, педагог - бұл ұрпақтар арасындағы байланыстырушы буын, қоғамдық - тарихи тәжірибені тасушы. Халықтың қоғамдық мәдени тұтастығы, жалпы өркениет, ұрпақтардың мираскерлігі көп жағынан мектеп-мұғалім рөлімен шартталған. Жалпы саны бірнеше он мыңдап саналатын, мұғалім (педагог) мамандығы, оның мазмұны, еңбек жағдайлары, сандық және сапалық құрамы өзгергенмен де, кәсіптердің өзгермелі дүниесінде айнымас болып қалады [2].
Педагогикалық іс-әрекеттің даралық субъектісі ретінде бола отырып, педагог, сонымен бірге, қоғамдық субъект - қоғамдық білімдер мен құндылықтарды тасушы да болып табылады. Осыған орай, педагогтің субъективті сипаттамасында үнемі аксиологиялық (құндылықтық) және когнитивті (білімдік) жазықтықтар бірігеді. Бұл жерде екіншісі, сонымен қатар, жалпы мәдениеттік және пәндік-кәсіби білімдерді қамтиды. Даралық субъект бола отырып, педагог әрқашан, даралық - психологиялық, мінез -құлықтық және коммуникативтік сапалардың алуан түрлілігі тұсында да тұлға болып табылады.
Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сөзі ұстаз қауымына үлкен тапсырыстарды артып отыр. Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы, бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Дүниежүзілік озық тәжірибелерге сүйеніп, жаңа типті оқыту, яғни әр баланың табиғи қабілетін дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасай отырып, оны жан-жақты дамыту керек [3].
Қазіргі қоғамда жастарға тәрбие берудің негізгі мақсаты үйлесімді жан-жақты дамыған мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына өз үлесін қосатын жеке тұлға тәрбиелеу болып табылады. Бүгінгі қоғамымызда білім мекемелері тәрбиеленушілеріміздің сана-сезімінің өсуімен қатар, олардың рухани жан дүниесін байытуды жүзеге асыруы тиіс. Мұғалім тұлғасының ролі өткен кезеңдерге қарағанда екі-үш есеге артып, жас ұрпақты жаңаша тәрбиелеу Қазақстан мұғалімінің алдына орасан зор міндеттер қоюда.
Жас ұрпақты тәрбиелеу үрдісінде қол жеткізген жетістіктеріміз әлі де болса қоғам қажеттілігін толық қанағаттандыра алмай тұр. Болашақ қоғам иелерін тәрбиелеуде өзбетімен еңбек және өмір сүруге деген даярлық үрдісінде түбегейлі өзгерістер енгізу қажет. Себебі, жастарымыздың басым көпшілігі білім ұяларынан алған білік, дағды, іскерліктерін өмір мектебінде қолдануда құзіретті емес деп айтсақ қателеспейміз. Сондықтан жеке тұлға тәрбиелеу, қалыптастыру мәселесіне объективті ғылыми талдау жүргізу қажет. Бұл үшін жеке тұлғаны қалыптастыру мен дамыту механизмдерін, шарттарын, заңдылықтарын біліп қана қоймай, сонымен қатар қалыптасушы субъектілерге әсер етуші қоршаған орта ерекшеліктерін, соның ішінде жеке тұлғаны қалыптастырушы педагог қауымына аса көңіл аударуды керек етеді.
Педагогика ғылымының ең алғашқы бастауларынан-ақ мұғалім әрекетіне нәтижелілік көрсеткіштері ғылыми негізделіп, теориялық-тәжірибелік зерттеулер жүргізіліп келді. Бұл зерттеулері кеңестік дәуірдің көрнекті ғалымдары: Н.К.Крупская, М.И.Калинин, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский, Ш.Амонашвили және т.б. еңбектерінен көруге болады. Педагогика ғылымында жеке тұлға қалыптастыру екі түрлі аспект берілді:
а) тәрбиенің жалпы міндеттерінде айқындалған, мақсатқа бағытталған педагогикалық әрекеттің құрылымы мен механизмдері ретінде;
б) мұғалім тұлғасының оқушыға тікелей әсерін зерттеу (оқушы тұлғасын өзгертуге алдын-ала қойылған мақсатпен байланысты болмауы да мүмкін) [4].
Алғашқы аспект психология-педагогика ғылымдарында (Ю.К.Бабанский, В.Ф.Баширов, А.В.Воробьев) жете зерттелініп келді. Ал екінші аспект бойынша, осы уақытқа дейін жүргізілген зерттеу жұмыстарының көпшілігінде психикалық қасиеттер жиынтықтары мен мұғалім тұлғасы сапаларының оқушыға тиімді әсер етуінің шарттарын бөліп көрсету орын алады. Тұлғаны индивидтің сапа жүйелігі ретінде түсіну (А.Н.Леонтьев) тұлға мәселесін, соның ішінде мұғалім тұлғасын зерттеуде жаңаша бағыттардың тууына себепші болды. Қазіргі психологияда белгілі психолог Л.С.Выготскийдің баланың жақын даму аймағын жасаушы ересектер деген қағидасы нақты орын алуда. Бала дамуындағы ересектердің маңызы туралы мұндай тұжырым білім беру үрдісінде мұғалімдердің жеке басында бірқатар өзгерістердің болуын талап етеді. Себебі, баланың жеке басының қалыптасуында ең маңызды роль атқаратын, оның тұлғасының қалыптасуына белсенді қатысушы тұлға ересек, яғни мұғалім болғандықтан, бірінші орында оның өз басына жете көңіл бөлінуі тиіс. Сондықтан, мұғалімнің жеке басына талдау жүргізуде методологиялық және теориялық көзқарастарға дұрыс сипаттама жасалуы маңызды әрекет болып табылады.
Объективті сипаттағы бірінші қасиет мұғалімнің өзі оқытып отырған пәнін білу дәрежесінде, берілген мамандық бойынша, туыстас пәндер, кең білімдегі ғылыми даярлық дәрежесінде жатыр; содан кейін - пән әдіснамасымен, жалпы дидактикалық принциптермен таныстықта және ең соңында, мұғалім жұмыс істеуіне тура келетін балалар жаратылысының қасиетерін білуде жатыр; субъективті сипаттың екінші қасиеті - оқытушылық өнерде, жеке педагогикалық талант пен шығармашылықта жатыр. Екіншісі, педагогикалық әдепті, педагогикалық өз бетіншілікті және педагогикалық өнерді қамтиды. Мұғалім үнемі ізденісте, қозғалыста, даму үстіндегі дербес, еркін жасампаз тұлға болуы керек. П.Ф.Каптеревтің: шығармашыл оқушы мен мұғалімді өздігінен білім алу мен дамуға деген қажеттілік байланыстырады, біріктіреді және де олар іс жүзінде, бір алаңның, бір баспалдақтың екі қарама-қарсы жағы болып табылады деген пікірі, мұғалім мен оқушының оқыту процесіндегі нағыз оқудағы еңбектестігінің психологиялық табиғаты мен қажеттілігін түсіну үшін негізгі болып табылады [5].
Қазіргі кездегі зерттеушілердің барлығы, дәл балаларға деген сүйіспеншілікті ғана мұғалімнің маңызды тұлғалық және кәсіби қыры деп есептеу керектігін, және де оларсыз тиімді педагогикалық іс-әрекеттің мүмкін еместігін көрсетеді. В.А.Крутецкий осыған адамның балалармен жұмыс істеуге және араласуға бейімділігін қосады. Сонымен қатар, мұғалім үшін өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі дамыту тілегінің маңыздылығын да атап өтейік, себебі, К.Д.Ушинский дәл көрсеткендей, мұғалім оқу үстінде болса ғана өмір сүреді, ол қалай оқытуды тоқтатса, оның бойынан мұғалімдік өледі. Осы маңызды ойды П.Ф.Каптерев, П.П.Блонский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский және тағы басқа педагогтар мен психологтар да атап көрсеткен.
Н.В.Кузьмина бойынша, субъектілік факторлар құрылымы: табиғаттылық типін, қабілеттер деңгейі мен құзырлылықты қамтиды, оларға арнайы педагогикалық, әдістемелік, әлеуметтік-психологиялық, дифференциалды-психологиялық, аутопсихологиялық құзырлылық жатады. Осы факторлық құрылымның үш негізгі құрастырушысы айқын: тұлғалық, даралық (немесе даралық-педагогикалық) және кәсіби-педагогикалық [6]. Құрылымның соңғы компоненті кәсіби білімдер мен іскерліктерді қамтиды. Бұл кәсіби құзырлылық, оның қалыптасуына және өзіндік даму деңгейіне қосқан үлесі жетекші (педагогика, әдістеме, әлеуметтік және дифференциалды психология) болып табылатын пәндік негіздері бойынша анықталады. Мұнда автор ұсынған құзырлылық құбылысының өзінің жіктелінуі және оның аутопсихологиялық құзырлылық сияқты маңызды деңгейін бөлу мәнді болып табылады. Ол әлеуметтік интеллекті ойлау процестерінің өзгешелігін, тиімді елеу мен әлеуметтік тәжірибе жинақтауға негізделген, өзін, және басқа адамдарды, олардың өзара қатынастарын түсінуге және тұлға аралық оқиғаларды болжауға тұрақты қабілеттілік ретінде түсінуге негізделеді.
А.К.Маркова бойынша, педагогикалық іс-әрекет, педагогикалық қарым-қатынас жеткілікті жоғары деңгейде іске асырылатын, мұғалім тұлғасы жүзеге асырылатын, мұнда мектеп оқушыларының оқылуы мен тәрбиеленуінің жақсы нәтижелеріне жететін, педагог еңбегі.
Осы келістің үлкен жетістігі, кәсіби құзырлылықтың барлық сипатттамалары мұғалім еңбегінің үш жақтарымен ара-қатынаста болуы: оның технологиясымен - өзіндік педагогикалық іс-әрекетпен, педагогикалық қарым-қатынас және мұғалім тұлғасымен.
Бұл А.К.Маркова бойынша, біріншіден, педагогикалық еңбек субъекті, мұғалімнің өзін, көрнекі елестетуге мүмкіндік береді.

(1-схема)
Мұғалім педагогикалық еңбек субъектісі ретінде

Мұғалім тұлғасы
мұғалім педагогикалық іс-әрекет субъектісі ретінде
мұғалім педагогикалық қарым-қатынас субъектісі ретінде
мұғалім педагогикалық қарым-қатынас субъектісі ретінде
А.К.Маркованың кәсіби құзырлылықты, оның өзіндік іс-әрекеттік компаненті - іскерліктерді түсіндіруге келісі, авторға іскерліктердің ол бір тобын бөліп қана қоймай, сондай-ак оларды мұғалім еңбегінің барлық жақтары үшін жарып өткіш қылуға мүмкіндік береді.
Л.М.Митина өңдеп, дамытып отырған, іс-әрекет - қарым-қатынас - тұлға схемасының контекстіндегі мұғалім тұлғасының моделі бес кәсіби маңызды сапаларға бөлінеді, олар педагогикалық қабілеттердің екі тобын айқындайды (Н.В.Кузьмина) [7].
Жорамалдаушы-гностикалық қабілеттер (педагогикалық мақсатты ұйғару, педагогикалық ойлау); рефлексивті-перцептивті қабілеттер (педагогикалық рефлексия, педагогикалық әдеп, педагогикалық бағыттылық).
Л.М.Митина зерттеулерінде, мұғалімнің елуден артық педагогикалық қасиеттері бөлінген (кәсіби маңызды сапалар да, сондай-ак өзіндік тұлғалық сипаттамалар да). Осы қасиеттердің тізімін келтірейік: сыпайылық, ойлампаздық, талғағыштық, әсерленгіштік, тәрбиелілік, зейінділік, шыдамдылық пен өз-өзіне ие болу, мінез-құлық иілгіштігі, азаматтылық, адамшылық, іскерлік, тәртіптілік, мейірімділік, адал ниеттілік, идеялық сенімділік, бастамашылық, адалдық, ұжымшылдық, сыншылдық, логикалық, балаларға деген сүйіспеншілік, бақылампаздық, табандылық, жауапкершілік, қайырымдылық, жинақылық, үйірлік, саяси саналылық, адамгершілік, патриоттық, шыншылдық, педагогикалық эрудиция, алды-артын ойлағыштық, принципшілдік, өз бетіншілік, өзіне сын көзбен қараушылық, кішіпейілділік, әділеттілік, байыптылық, батылдық, өзін-өзі жетілдіруге ұмтылу, әдептілік, жаңалық сезу, өзінің абыройлық сезімі, жітілік, эмоционалдылық. Осы қасиеттердің жалпы тізімі үздік мұғалімнің психологиялық портретін құрайды [8]. Осы портреттің өзегі, желісі өзіндік тұлғалық сапалар болып табылады: бағыттылық, талап ету деңгейі, өзін-өзі бағалау, Мен бейнесі.
Мұғалім тұлға, педагогикалық өзара әрекеттесудің белсенді әрекеттенуші субъект ретінде - тұтас күрделі жүйе. Бұл жүйе мұғалімнің кейбір жалпыланған психологиялық портреті (пішін емес) ретінде, мұғалімнің жалпыланған тұлғалық-кәсіби бейнесінің көрсетілуінің метафоралық формасы ретінде қарастырылуы мүмкін. Мұғалім үшін оның ең алдымен гуманистік бағдарланған тәрбиелеуші болу ерекшелігі маңызды. Оның күш жігерлері тұтастай бала тұлғасын оқу пәнінің құралдарымен дамытуға бағытталуы керек (мысалы, ана тілінің). Осыған орай, оқу пәнін, мысалы, тілді меңгеруді ұйымдастыру мұғалім үшін өзіндік мақсат емес. Бұл мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы баланың дамыта оқыту теориясының контекстіндегі тұлғалық, интеллектуалдық, әлеуметтік дамуының құралы (Л.С.Выготский, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов). Мұғалім тұлғасы, оның күйі мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушысын ойымен оқытуға кірісуі, балалардың оқыту кезеңіндегі ғана емес, сондай-ак келесі жылдардағы да күйлерінен, мінез-құлықтарынан, тұлғалық көріністерінен бейнеленетіні өте маңызды.
Кез-келген оқу пәні мұғалімнің психологиялық портреті келесі құрылымдық компонеттерге ие: адамның даралық сапалары, яғни оның индивид ретіндегі ерекшеліктері - темперамент, нышандар, т.б.; оның тұлғалық сапалары, яғни, оның тұлға ретіндегі ерекшеліктері - адамның әлеуметтік мәні; коммуникативтік (интерактивтік) сапалар: мәртебелік-позициялық ерекшеліктері, яғни оның ұғымдағы жағдайының, рөлінің, қатынастарының ерекшеліктері; іс-әрекеттік (кәсіби-пәндік), сыртқы мінез-құлықтық көрсеткіштер. Аталған компоненттер мен тіркесімдердің ерекшеліктері оқытудың әр сатысы үшін, соның ішінде мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мен тәрбие берудегі мұғалімнің психологиялық портретін анықтайды.
Мұғалім - бұл баланы түсінетін, сыйлайтын, оның сенімін тудыратын жолдас. Мұғалімнің, оның даралық-тұлғалық ерекшеліктерімен шартталған коммуникативті (интерактивті) сапалары мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушыларының педагогикалық қарым-қатынас серіктерінің ерекшеліктерін бейнелейді. Балалардың жалғандыққа, өтірікке ерекше сезімтал екендігін есепке ала отырып, мұғалімнің үйірлік, оқу материалының меңгерілуін тексеру ретіндегі қарым-қатынастың нәтижесіне емес, тек өзіне деген нағыз қызығушылық сияқты сапаларының маңыздылығын атап өту керек. Қарым-қатынас процесін тиімді және балалар үшін қуанышты қылып ұйымдастыру үшін мұғалім оның пәнін білуі керек, яғни бала өмір сүретін мультфильмдер, ертегілер, кітаптар, күйтабақтар, оқиғалар дүниесіне ену және ең бастысы - осы дүниені өзі де қабылдауы керек.
Қалай десек те ұстаздың аты - ұстаз. Кейбіреулер бір баласына ие болып отырғанда, олар отыз-қырық баланы алақанда ұстап отыр. Өзге мамандық иелері телім -телім болып кетті [9].
Қалай дегенде де тәуелсіз елдің келешектегі тұтқасын ұстайтын жас ұрпақты қиындыққа төзіп, білім нәрімен сусындатып жүрген мұғалімдерге әрдайым алғысымыз шексіз. Өйткені: Мұғалім - мектептің жүрегі.
Мұғалімнің жеке тұлғасы қандай болса, мектебі де сондай болады. Жақсы ұстаз мектепке жан кіргізеді.
Психология ғылымында мұғалім тұлғасын зерттеу мақсаттары жеке тұлға мәселесін зерттеу мақсаттары жеке тұлға мәселесін шешуге бағытталған теориялық өңдеулерге негізделеді. Зерттеушілердің (В.Г.Ананьев, В.Н.Месяцева, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Б.И.Теплов, Д.Н.Узнадзе) бұл мәселелерді шешу бағыттары әртүрлі, олардың бірқатары тұлғаның қайталанбас ерекшеліктеріне адамның іс-әрекетіндегі түрткілердің жан-жақты көрінісін, жеке биохимиялық қасиеттерін, әлеуметтік ролдерін, жоғары нерв жүйесі әрекетінің типтерін, келбетін, қызығушылығын, арман-мұраттарын, қабілеттерін, күшті әсерлерін, ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін, дүниетанымын, адамгершілік кескінін, өзіндік санасын, шығармашылық өнімдерін, қиялын, дәстүрлерін, түрлі тарихи кезеңдердегі дүниені қабылдауын, әлеуметтік топтардағы орнын, жауап қайтару жылдамдығын, ерік-жігерін, жек көру мен жақсы көруін, қысылтаяң жағдайларды бастан кешіруін, кәсіби біліктері мен дағдыларын, қылықтарын, әрекеттерін және т.б. жатқызады [10].
Оқушының жан-жақты қасиеттерінің қалыптасу үрдісінде мұғалім тұлғасының маңыздылығын міндетті түрде ескеру қажет. Әрбір балаға терең білім мен тәрбие беріп қана қоймай, әр баланың бойындағы табиғи қасиеттерін ашып, жеке тұлғаны қалыптастыру мақсаты жүктеліп отырған қоғамда, мұғалім тұлғасын жете зерттеудің төмендегідей бағыттарын жасауды қажет етеді:
Мұғалім тұлғасын зертеу бағыттары.
1. Педагогикалық әрекетті үйлестіруші - Қоғамдағы орны мен қызметі, педагог беделін тұрақтандыру; оқушы әрекетін және өмірін ұйымдастыруда бағыттаушы; болашақ кәсіби сапаларды дамытушы; өзін-өзі бағалау, нәтижелі іс-әрекетке үйретуші; білім беруші субъект және ата-ана ретінде.
2. Педагогикалық қарым-қатынастың субъекті - Оқу-тәрбие үрдісіндегі қарым-қатынас; қарым-қатынастағы коммуникациялық құзырлылық; субъект-субъектілік қарым-қатынастың түрлері.
3. Жантанушы ретінде - Тұлғаны зерттеуші; түзетуші; дамытушы; кеңес беруші; ағартушы.
4. Мұғалім имиджі - Жеке басының сүйкімділігі; киім кию үлгісі, сәнге қатынасы; сөйлеу мәдениеті, дауыс интонациясының жағымдылығы; өзін-өзі ұстауы, оқушылар мен педагогикалық ұжым арасындағы беделі.
Жоғарыда берілген зерттеу негізінде мұғалімнің тұлғасын жан-жақты анықтауға мүмкіндік береді. Қарапайым мысал ретінде түсіндірер болсақ, барша жасөспірімнің негізгі қызығушылығына айналған компьютер жүйесіндегі бір тетіктің кем болуы оның жұмыс атқару қызметін төмендетеді немесе істен шығарады. Мұғалімнің жеке тұлғасының кемшілігі болса, онда оқушылардың тәрбие ықпалына да соншалықты кері әсерін тигізеді.
Орыстың ұлы педагогі К.Ушинский Тәрбиенің қайнар көзі тек адамның жеке басының өнегесіне негізделген. Ешқандай жарғы да, бағдарлама да, жасанды әрекетте оның орнын баса алмайды деп текке айтпаған.
Біздің басты міндетіміз - егеменді еліміздің жас ұрпағын ойлы да, іскер, жігерлі де, батыл, білімді, интеллектуалдық деңгейі биік, жан-жақты жетілген азамат етіп тәрбиелеу [11].
Өндірістік бәсекелестік және нарықтық қарым-қатынас, жұмыссыздық кезінде жастардың еңбек ету саласында өзінің құқығын қорғау үшін күреске даяр болу жағдайларында оларды еңбекке тәрбиелеудің жаңа үлгісін жасау мәселесі алға қойылып отыр. Еңбек тәрбиесі жолында оны жоспарлау, ұйымдастыру, жүзеге асыру, бақылау жасау, бағалау сияқты бағыттық құрылымына оқушыларды қатыстыру көзделеді. Оқушының саяси мәдениеттілігін қалыптастыруда тұлғаның идеялық жалпы мәдениетінің түйінді өзегі деп қарастыру қажет [12]. Мектепте оқушыларды саяси мәселелерге жан-жақты араласу мектепте ғана емес, одан тыс жердегі қоршаған шындықты жете түсінуі үшін оларды алуан түрлі қызметке қатыстыру үрдісінде қоғамдық идеяларды игеруде сындарлы сөйлесуге үйретіп, өзіндік пікір білдіруіне құрылуы керек.
(2-кесте)
Мұғалім
Нағыз педагог - профессионал кең білімді, мәдениетті, ізгілікті және зиялы адал, жас ұрпақты дамыту, оқыту мен тәрбиелеудегі инновациялық бағытта жұмыс жасайтын, өзіндік мәні қалыптасқан обьективті қабылдау мүмкіндігі бар тұлға.

(Қосымша-1)

Эстетикалық тәрбие мақсаты - оқушы бойына көркем-эстетикалық мәдениетті қалыптастыру, оны жоспарлау және мақсатты түрде сіңіру. Жалпы білім беретін мектеп оқушыларының эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың барынша өткір мәселесі, 1-ден, оқушының эстетикалық санасына бұқаралық ақпарат құралдарының теріс ықпал етуінен және жалған өнердің сырттай тартымды болып көрінуінен деп айтуға болады. Экологиялық мәдениет ерекше мәнге ие.
Экологиялық тәрбие мақсаты - оқушының өзін қоршаған ортада ғылыми білім, көзқарас және сенім жүйесін қалыптастыру, сол арқылы олардың қоршаған ортаға деген жауапкершілік қарым-қатынасын жан-жақты дамыту

1.2 Мұғалімнің жеке және кәсіби сапалары

Ғасырдың басында-ақ П.Ф.Каптерев: оқыту ахуалында мұғалім бірінші орынды алады, оның қандай да бір сапалары оқытудың тәрбиелік ықпалын жоғарылатады немесе төмендетіп отырады, - деп көрсеткен. Сонда ол педагогтің, ұстаздың қандай қасиеттерін негізгі деп анықтаған? Ең алдымен, ол арнайы мұғалімдік қасиеттерді көрсеткен, оған мұғалімнің ғылыми дайындығын және жеке мұғалімдік талантты жатқызады.
Кәсіби-педагогикалық дайындықтың екінші тармағы мұғалімнің жеке қасиеттері болып табылады, оған П.Ф.Каптерев назар аударды. Зерттеушілер табандылық, табандылық, еңбекқорлық, қарапайымдылық, байқау, байланыс сияқты қасиеттердің міндеттілігін атап өтеді. Ақыл-ойдың тапқырлығы, шешендік қабілеттері, көркемдік табиғаты сияқты сапасының қажеттілігі ерекше атап өтіледі. Әсіресе, мұғалімнің студенттердің психикалық жағдайын түсінуге және эмпатияға дайын болуы, яғни эмпатия және әлеуметтік өзара әрекеттесу қажеттілігі сияқты қасиеттері маңызды. Зерттеушілер мен педагогикалық әдептілікке үлкен мән беріледі, оның көрінісі мұғалімнің жалпы мәдениетін және оның педагогикалық қызметі мен бағдарының жоғары кәсібилігін көрсетеді. Сонымен, мұғалім, кез-келген оқу жағдайында оқушының оқу қызметін ұйымдастыратын және басқаратын адам мыналарды сипаттауы керек: а) Оқытылатын тіл саласындағы жоғары кәсібилік, ол оған моральдық құқық пен басқаларды оқытуға мүмкіндік береді; ә) оқу нәтижелері мен барысын бағалаудың шынайы объективтілігі және б) дидактика, яғни. оқу үдерісін ұйымдастыруға мүмкіндік беретін педагогикалық дағдыларды меңгеру. Бұл оның кәсібилік деңгейі, оны кез-келген нақты мұғалім сипаттауы керек: біздің мектептің мұғалімдері жоғары әлеуметтік белсенділікпен, адамгершілікпен, балаларға деген сүйіспеншілікпен және педагогикалық әсердің тәрбиелік сипатымен ерекшеленуі керек [13].
Жоғарыда айтылғандардың бәріне қорытынды ретінде бастауыш сынып мұғалімі А.А.Алхазишвили қандай болуы керек деген сұраққа жауап болады: ... демократиялық қарым-қатынас стилі аясында:
а) мұғалім өз студенттерінің тең құқылы әңгімелесушісі бола білуі керек (оларды өзінің беделінің әсерінен босата білуі керек, ол әдетте оқу жағдайларында, әрине, қолданады);
ә) ол әңгіме тақырыбына қызығушылық таныта білуі керек, егер ол оны қызықтырмаса да (ол үшін қажетті көркемдік үлесі болуы керек);
б) ол жақсы әңгімелесуші болуы керек (өзі сөйлеу жеткіліксіз, сонымен қатар сөйлесуді қолдай алады.
Педагогтің тұлғалық сапаларын жете бағаламау оның еңбегінің нәтижесіне кері әсерін тигізері сөзсіз. Педагогтің тұлғалық сапасы педагог-оқушы қатынас жүйесінде оның әрекетінің психологиялық құрылымына әсер ететін шешуші бөліктердің біріне жатады.
Педагогикада, негізінен, оқыту, тәрбиелеу және дамыту әдістеріне, сондай - оларда білік пен дағдыларды қалыптастыруға көбірек көңіл бөлінеді. Әрине, олардың мәнділігін кемітуге болмайды [14].
Бірақ, педагогтар өз әрекетінде бірдей әдістерді қолданғандығына қарамастан, бірдей нәтижелерге жете бермейтіндігі де белгілі. Оқыту әдістері педагогтің тұлғалық сапаларымен тығыз байланыста өзара әсерлесіп отырады. Мұғалімнің тұлғалық сапалары сабақта төмендегідей көрініс береді:
-оқушыны тұлға ретінде қабылдау, оның табысқа жететіндігіне сендіру және мүмкіндіктерін көре білу әрі оны нығайтып отыру;
-мәліметтерді қысқаша түрде беру арқылы оған әлсіз оқушының да, күшті оқушының да қол жеткізуіне мүмкіндік туғызу,
-жаңа жағдайларға тез бейімделіп, сабақты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.