Апелляциялық сатының мәні
Ф.7.14-05
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті
Заңтану және халықаралық қатынастар факультеті
Қылмыстық процесс және криминалистика кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының
меңгерушісі Ақшатаева Ж.Б.
_________________________
_____ __________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты қорғау
Хаттама № ___
Пәні: ҚР Қылмыстық құқық
Студент ___________________________________ _________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ ______
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынады:
1. ___________________________________ _____________________________
2. ___________________________________ _____________________________
3. ___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ______ қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) ______ балл
Соммалық баллы _______
Жұмыс бағасы __________
Курстық жұмыс жетекшісі: ___________________________________ _____
Комиссия мүшелері ___________________________________ ____________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ____________
Қорғау күні ____ ____________ 20 __ ж.
Ф.7.04 -03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________________________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Жоба тақырыбы:___________________________________ ___________________
Пәні___________________________________ _________________________
Мамандығы:___________________________________ __________________
Орындаған__________________________ ________
(Студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші___________________________________ ___________
( Оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____ ________ 201__ж
Норма бақылау:
______________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
____________
қолы, аты-жөні
____________
қолы, аты-жөні
Шымкент 201__ ж.
Ф.7.14-04
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қылмыстық процесс және криминалистика кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының
меңгерушісі ... ... ... ...
_________________________
_____ __________ 20__ ж.
ҚР Қылмыстық процесс пәні бойынша дипломдық жұмыс
ТАПСЫРМА №__
Студент ___________________________________ _________тобы __________
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ _______________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _____________
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындау мерзімі
Салыстырмалы көлемі (парақ саны)
Әдебиет
1. ___________________________________ ____________________
2. ___________________________________ ___________________________
3. ___________________________________ ___________________________
4. ___________________________________ ___________________________
Тапсырманың берілген күні _________, жұмыстың қорғалған күні _______
Жұмыстың жетекшісі: ___________________________________ __________
Тапсырманы орындауға қабылдаған:
Ф.7.04-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________________________________ кафедрасы
курстық жоба
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Пәні ___________________________________ _________________________
Жоба тақырыбы: ___________________________________ ________________
Мамандығы:___________________________________ ____________________
Орындаған__________________________ ________
(Студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші___________________________________ _________
( Оқытушының аты-жөні,ғылыми дәрежесі,атағы)
Жоба____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____ ________ 201 ж
Норма бақылау:
______________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
____________
қолы, аты-жөні
____________
қолы, аты-жөні
Шымкент 201__ ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Соттың үкімдерін мен қаулыларын апелляциялық тәртіппен қайта қарау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Апелляциялық сатының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Апелляциялық шағым жасау және наразылық білдірудің түсінігі мен тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Апелляциялық шағымдар мен наразылықтар бойынша істерді қараудың өзекті мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Апелляциялық қараудың нысаны мен істі қараудың мерзімдері ... ... ... ..
2.2 Істі апелляциялық сатыда қараудың тәртібі мен маңызы ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Апелляциялық сатының өкілеттіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Көрстеілген дипломдық жұмыстың тақырыбы Заңды күшіне енбеген қылмыстық істердің қайта қараудың маңызы мен мәні. Бұл тақырыпта Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік заңнаманың аппеляциялық сатының барлық аспектілері айқындалған.
Сондағы, аппеляциялық сатының мәні мен мақсаты, тәртібі және маңызы, аппеляцияқ шағым жасау мен наразылық келтіру тәртібі, аппеляциялық сатының мерзімдері, заңды күшіне енген сот шешімдерінің өзекті мәселелері мен өкілеттітері қаралған.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-ші бабында: Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын, қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар делінген [1].
Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында: Құқықтық саясаттың маңызды мәселесі азаматтардың Конституция кепілдік беретін сот арқылы қорғалу құқын жүзеге асыруы болып табылады. Бұл үшін сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлату, оны басы артық бюрократиялық рәсімдерден арылту керек [2].
Жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес. Сонымен бір мезгілде соттардың жұмысын жеңілдету мақсатында дауларды соттардан тыс реттеу институттарын дамытуды жалғастырған жөн. Болмашы мәселелер бойынша дауларды шешу соттардан тыс тәртіппен жүргізілетіндей тетіктер қарастыру қажет. Сот билігінің беделі орындалмаған сот шешімдерінен төмендейді. Осыған байланысты, бұл жағдайды түбегейлі өзгерту жөніндегі шаралар қабылдануға тиіс деген болатын.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік кодексінің 7-бабының 3-тармақшасы апелляциялық саты - бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енбеген үкімдеріне, қаулысына апелляциялық шағымдар (наразылықтар) бойынша істі қарайтын екінші сатыдағы сот деп апелляциялық сатыдағы соттың орнын көрсетеді [3].
ҚР ҚПК-сі аппеляциялық өндірісті заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдерін қайта қарау деп түсінеді. Үкімнің заңды күшіне енуі сот шешімінің атқарылуға жіберілгендігін білдіреді. Басқаша айтқанда, осы уақыттан бастап сот мемлекеттің еркі, Қазақстан Республикасының территориясындағы барлық азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік органдарға міндетті болып саналады және өзінің құқықтық күшіне байланысты заң актісіне тең болып табылады.
Заң шығарушы сот қателерін анықтау және оны жою мақсатында ҚР ҚПК-нің кез келген уәкілетті субъектілері шағымдануға және наразылық білдіруге құқықты он бес тәуліктік мерзім белгілейді. Осыған сәйкес сот үкімдері мен шешімдеріне аппеляциялық наразылық келтіру және шағымдану институты сот шешімдерін тексерудің тиімді тәсілі болып табылады, елдегі сот билігін жүзеге асырудың заңдылығын және әділдігін қамтамасыз етеді.
Тергеу және сот тәжірибесі қылмыстық сот өндірісіндегі заңдылықты қамтамасыз етудегі апелляциялық қаулылар мен үкімдердің маңыздылығы нақты істер бойынша ғана шектелмейтінін көрсетеді.
Анықтауды жүргізген тұлғалар, қылмыстық істі тергеуге қатысқан тергеушілер, судьялар осы іс бойынша шығарылған апелляциялық қаулы немесе үкімде көрсетілген ережелерді өздерінің келесі тәжірибесінде ескеретін болады. Сонымен қатар екінші инстанцияда шығарылған қаулылар мен үкімдер тікелей және мәні бойынша қараған нақты адамдармен ғана емес, басқа да көптеген судьялармен, прокурорлармен, тергеушілермен зерттеледі. Осыған сәйкес, апелляциялық қаулылар мен үкімдер қылмыстық істерді тергеу мен қарау кезіндегі заңдардың бұзылуын алдын алуда үлкен маңызға ие.
Апелляциялық қаулылар мен үкімдер сот және тергеу тәжірибесі үшін айрықша маңызға ие, осылайша, қылмыстық сот өндірісіндегі, соның ішінде, апелляциялық өндірістегі заңдылықтың кепілдігін күшейтеді. Бір мезгілде, бұл апелляциялық қаулылар мен үкімдердің заңды, негізді болуына деген талаптарды қояды.
Апелляциялық іс жүргізудің мәні - заңды күшіне енбеген үкімнің, басқа да шешімнің заңдылығын, негізділігін және әділеттігін жоғары сатыдағы соттың жаңа сот тергеуін жүргізу арқылы, дәлелдемелерді зерттеуінде және апелляциялық сатыдағы судьяның ішкі сеніміне негізделген жаңа үкім шығаруында. Апелляциялық қайта қарауды енгізудің мақсаты - жеке тұлғаның құқықтық кепілдіген күшейту және заңсыз, негізсіз және әділетсіз үкімнің күшіне енуіне тосқауыл жасау, - деп сипатталған ресейлік апелляциялық іс жүргізу заңы.
Сот шешімдерін қайта қарау сатыларында шағымдар мен наразылықтар келтіру бойынша жалпы процеске қатысушылардың іс-әрекеттері олардың тиісті сатыларда іс жүргізуді туындататын процессуалдық қызметі болып табылатыны жоғарыда аталған бөлімдерде көрсетілген. Мұндағы іс жүргізудің мәні алдыңғы сатыда қабылданған шешімді тексеру болып табылады.
Апелляциялық қаулылар мен үкімдердің маңыздылығы олардың сот прецеденті ретінде қолданылуы деген сөз емес. Қазақстанда судьялар сот әділдігін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз және тек заңға ғана бағынады. Жоғары тұрған судьялардың қаулылары мен үкімдері, ондағы құқық нормасы мен дәлелдемелер талдауы тергеушілер мен судьялардың заңды дұрыс түсінуіне теориялық білімдерінің тереңдеуін, құқық нормасын қолданудағы практикалық білімге және олардың құқықтық санасының қалыптасуына әсер етеді. Дәл осы негізде және осындай жолмен екінші сот инстанциялары апелляциялық сатының өндірісіне түспейтін қылмыстық істердің де дұрыс шешілуіне септігін тигізеді.
Қазақстанның салауатты экономикалық өрлеу стратегиясы нарықты экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне және шетел инвестицияларын тартуға негізделген. Мемлекет белсенді рөл аткара отырып, экономикаға араласуы шектеулі болады. Бұл проблеманы шешудің стратегиясы:
Үкіметтің сауда мен өндіріске ; әкімгершілік араласуын жою.
Жекешелендіру процесін аяқтау.
Орталық Үкіметті және жергілікті екімет орындарын парасатты орындастыру.
Сот билігі мен күқық корғау органдарын реформалауды жандандыру.
Қазақстан қоғамын басқарудағы негізгі міндеттер:
Мемлекеттік қызмет пен басқару күрылымының осы заманғы гиімді жүйесін жасау.
Басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті үкімет қүру.
Үлттық мүдделердің сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру.
Үкімет пен жергілікті үкіметті түпкілікті калыптастыруға мүмкіндік беретін 7 негізгі стратегия ұстанымдары:
Ықшам әрі кәсіпқой Үкімет.
Стратегиялар негізіндегі іс-қимыл бағдарламалары бойынша атқарылатын жүмыс.
Ведомствоаралық үйлестіру.
Министрлердің өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін, есептілігін және олардың кызметіне стратегиялық бақылауды арттыру.
Орталықка тәуелділікті жою.
Сыбайлас жемқорлыкка қарсы күрес.
Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерін жақсарту [4].
Жалпы, қазіргі таңдағы апелляциялық инстанциядағы іс жүргізуде орын алған елеулі өзгерістердің бірі, ол егер апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыда шыққан соттың шешімінен қате тапса, істі қайтармай өзі қарап, дұрыс шешім шығарады. Бұл - сот шешімдерін тексерудің және әділ шешім шығарудың, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың бір жолы.
Іс жүргізу әрекеттеріне, сот шешіміне, сот өндірісіне шағымдану еркіндігінің конституциялық ұстанымын орындау мақсатында заң тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде айыптауға және қорғауға шағымдану, наразылық білдіру үшін бірдей құқық береді. Тараптар жасалынған шағымдарға, наразылықтарға қатысты өз ойларын айтуға, өздерінің қарсылықтарын білдіруге, іс кұжаттарын бірінші сатыдағы сотта қаралмаған қосымша материалдармен толықтыруға мүмкіндік алды. Егер шағымдану, наразылық білдіру мерзімдері дәлелді себептермен өтіп кетсе, оларды қалпына келтіруге кепілдік берілді.
Сонымен, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен шешімдерін қайта қарау - басты мақсаты азамат пен қоғамды сот қателерінен қорғау, қылмыстық-құқықтық қатынастардың барлық қатысушылардың заң нормаларын сақтауды камтамасыз ету, сот төрелігін әділ, ізгілікті және демократиялы жүргізілуіне кепілдік туғызу болып табылатын кылмыстық процестің ерекше сатысы.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Алдағы уақытта еліміздегі сот жүйесі өзгеруі мүмкін. Себебі біздегі алқабилер соты кенжелеп тұр. Енді билер қарайтын істердің тізбесі кеңейтіледі. Яғни өмір бойы бас бостандығынан айыру жазалары көзделген аса ауыр қылмыстық істер алқабилер сотының қатысуымен қаралуы тиіс. Ол үшін заңға қежетті өзгерістер енгізіледі. Қазір Жоғарғы Сот осы мәселемен айналысып жатыр. Мұндай тың мәліметті Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Абай Рахметуллин айтты. Белгілі болғандай, елімізде қаралатын істерге көп жағдайда айыптау үкімдері шығарылады. Мәселен, биылғы жылдың алғашқы 4 айында Жоғарғы сот кінәсіздігі дәлелденген 7 адамға қатысты қылмыстық істі тоқтатқан. Яғни адамды негізсіз қылмыстық тергеуге алу фактілері әлі де кездеседі.
Жыл басынан бері Жамбыл облысындағы сот 2 мыңнан астам қылмыстық іс қараған. Соның 170-і электронды форматта келіп түскен. Бұл - аймақта қолға алынған пилоттық жоба. Судьялардың айтуынша, істі электронды түрде жүргізу қағазбастылықтан құтқарады. Бүгінде жергілікті полиция, сот және прокуратура арасында бірыңғай жүйе құрылды. Сот процесіне қатысушының барлығы іспен компьютер арқылы танысып отырады. Бұл жаңашылдық құқықбұзушылықтарды қарауда ашықтықты қамтамасыз етіп, әділ шешім шығаруға негіз болады, - дейді мамандар. Нұрмұхаммат Абидов, Жамбыл облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы: - Электронды форматтағы қылмыстық істер ең алдымен уақытты үнемдейді. Сондай-ақ бюджет қаржысын үнемдеуге де мүмкіндік береді. Ал ең бастысы - істі барлық заң талаптарына сай жүргізуге жағдай туғызады.
Ұлы Жібек жолы жобасын жаңғырту оның бойындағы елдердің экономикасын дамытып қана қоймай, сот өркениетіне де әсерін тигізбек. Сондықтан осы стратегияны сәтті жүзеге асыру үшін заңдық-құқықтық тұрғыдан қам жасау қажет. Осы орайда Қытай Халықтық Жоғарғы соты Ұлы Жібек жолындағы елдермен сот саласындағы ынтымақтастықты арттыру үшін xалықаралық форум өткізді. Оған Қазақстан Жоғарғы Сотының Төрағасы Қайрат Мәми де қатысты. Ганьсу провинциясындағы Дуньxуан қаласы ҰЖЖ бойындағы маңызды өткелдің бірі саналады. Сондықтан Қытай экономикалық белдеудегі байланысты бекемдей түсетін түрлі шараны осы шаһарда жиі өткізеді. Сот саласындағы ынтымақтастықты арттыруды көздейтін халықаралық форумға 20 елдің делегациясы қатысты [5].
Қазақстан атынан Жоғарғы Сот Төрағасы Қайрат Мәми бастаған делегация келді. Тараптардың мақсаты - Жібек жолы стратегиясын жүзеге асыруға құқықтық негізде қолдау жасау.
Заңның үстемдігі кез келген өркениетті мемлекеттің негізі саналады. Ал заңдылық саласындағы халықаралық стандарттарды қолдау экономикалық байланысқа жол ашпақ. Бұл әріптестік қарым-қатынасты дамытып, мемлекетаралық мәселелерді шешуде түсіністікті арттырмақ. Форумда бірінші болып сөз алған Жоғары Сот Төрағасы Қайрат Мәми елімізде атқарылып жатқан реформамен таныстырды. Нәтижесінде, әлемде Қазақстан сот жүйесінің дамуы және сот актілерінің орындалуы бойынша екі жыл қатарынан 9 орыннан түспей келеді. Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету индикаторы бойынша Қазақстанның сот жүйесі әлемде 5 позицияға, яғни 14-орыннан 9-орынға алға жылжыды. Сонымен қатар, Қазақстан рейтингісінің одан әрі жақсаруы бойынша жұмысты жалғастыру Мемлекет басшысының Ұлт Жоспарында белгіленген стратегиялық міндеттермен, сондай-ақ оны іске асыру жөніндегі республикалық және ведомстволық жоспарлармен айқындалған [6].
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізудің жаңа сатысы, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен қаулыларына шағымдану, наразылық білдіру, яғни апелляциялық сатысын кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу қылмыстық сот өндірісіндегі жаңа саты, апелляциялық сатының мәнін, мазмұнын ашуға, тәжірибеде қолданылуын зерттеуге, тарихи және салыстыру-құқықтық талдаулар жасауға және қылмыстық іс жүргізу сатыларының ішінде алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, билік үш салаға бөлінеді: заң шығарушы, аткарушы және сот билігі. Сот билігін жүргізу тек қана соттарға жүктелген және олардың өздерінің өкілеттігіне, атқаратын міндеттеріне қарай жиынтығы сот билігінің жүйесін кұрайды.
Қазакстандық сот жүйесінің негізін, мәнін анықтайтын құқықтық актілер Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы Конституциялық заң болып табылады. Бұл құқықтық актілерге сәйкес, соттар инстанцияларға бөлінеді. Бірінші инстанциялы сот - істі мәні бойынша қарайтын сот. Екінші инстанциядағы сот - заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдеріне наразылық және шағым негізінде істерді аппеляциялық тәртіпте қайта қарайтын сот. Үшінші инстанция - занды күшіне енген сот шешімдері мен үкімдерін қадағалау тәртібінде кайта қарайтын сот [7].
Жоғарыда аталған соңғы екі инстанциядағы соттар өздеріне заң жүктеген тәртіпте I инстанциялы және одан кейінгі соттардың үкімдерінін, шешімдерінің, қаулыларының негізділігін және заңдылығын тексереді. Тексеру сатысының ең басында аппеляциялык тұрады. Істі бірінші сатыда толық және әділ қарауға кепілдік орнату, ең алдымен әділ үкім шығаруды қамтамасыз ету мен сотты кездейсоқ қателесуден корғау міндеттерін алдыға тартады. Сол себепті де сот шешімдерін қайта карау институты осы талаптарға сай негізделеді, яғни сот шешімі немесе үкімі соттық тексеруге жатқызылады. Сот өндірісінің осындай нысандарының бірі аппеляция болып табылады. Оның шығу тарихы сонау көне римдік құқықтан бастау алады. Ол заңды күшіне енбеген сот шешімдерін айта қарау сатысы ретінде жақсы таныс. С.И. Ожегов орыс тілді сөздігінде бұл терминге мынадай анықтама береді: Аппеляция - істі қайта қарау максатымен жоғары сатыдағы сотқа сот шешімі жөнінде шағымдану деп түсіндіріледі [8].
И.Фойницкий өзінің Қылмыстық сот өндірісінің курсы деген енбегінде аппеляцияны толық күшіне енбеген төменгі сатыдағы соттың шағым түскен үкімін нақты және заңдық негізде (арызда көрсетілген көлемде) жоғары инстанцияның қайта қарауы деп түсіндіреді. Аппеляция сот өндірісінің басқа да нысандары сиякты әр уақытга дұрыс көзқараспен қабылданып, түрлі жолдармен дамытылып отырған [9].
Қылмыстық істің мәні бойынша қабылданған сот шешімі әрқашанда қылмыстық жауапкершілікке тартылған тұлғаға, іс жүргізуге қатысқан азаматтарға, қоғамға және мемлекетке өте маңызды болып табылады. Сот шешімдері көбінесе сол іспен байланысты адамдардың тағдырын, құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін түбегейлІ түрде өзгертеді. Мемлекет сот төрелігін жүргізу өкілеттігін өзіне ала отырып, бүкіл халык атынан әрекет етеді және қоғам алдында қылмыстық істердің әділ, ізгілікті, жылдам және уакытылы шешілуіне жауапты болады. Үкім шығаруда заңды және фактілік қателерге бой алдыруға, заң бекіткен тәртіптен ауытқуға болмайды.
Алайда, сот қателерін және іс жүргізушілік нысан нормаларының бұзылуын толық жою өкінішіке орай мүмкін болмай отыр. Мұның себептері әр түрлі болуы мүмкін: субъективизм, біліктілігінің төмен болуы немесе судьялардың шатасуы. коррупция, қылмыстық қудалау органдарының заңсыз әрекеттері және т.б. Мұндай кереғар жағдайларды жою үшін заң истанциялы сот шешімдерінің және үкіметінің түпкілікті емес екендігін және оларды қайта қарау үшін шағымдану және наразылық келтіру тәртібін көрсетеді.
ҚР ҚПК-сі аппеляциялық өндірісті заңды күшіне енбеген сот шешмдері мен үкімдерін қайта қарау деп түсінеді. Үкімнің заңды күшіне енуі сот шешімінің атқарылуға жіберілгендігін білдіреді. Баскаша айтқанда, осы уақыттан бастап сот мемлекеттің еркі, Қазақстан Республикасының территориясындағы барлық азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік органдарға міндетті болып саналады және өзінің құқықтық күшіне байланысты заң актісіне тең болып табылады.
Заң шығарушы сот қателерін анықтау және оны жою мақсатында ҚР ҚПК-нің кез-келген уәкілетті субъектілері шағымдануға және наразылық білдіруге құқықты он тәуліктік мерзім белгілейді. Осыған сәйкес, сот үкімдері мен шешімдеріне аппеляциялық наразылық келтіру және шағымдану институты сот шешімдерін тексерудің тиімді тәсілі болып табылады, елдегі сот билігін жүзеге асырудың заңдылығын және әділдігін қам тамасыз етеді.
Сонымен, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен шешімдерін қайта қарау дегеніміз - басты мақсаты азамат пен қоғамды сот қателерінен қорғау, қылмыстық-құқықтық қатынастардың барлық қатысушылардың заң нормаларын сақтауды камтамасыз ету, сот төрелігін әділ, ізгілікті және демократиялы жүргізілуіне кепілдІк туғызу болып табылатын кылмыстық процестің ерекше сатысы.
Іс жүргізу әрекеттеріне, сот шешіміне, сот өндірісіне шағымдану еркіндігінің конституциялық ұстанымын орындау мақсатында заң тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде айыптауға және қорғауға шағымдану, наразылық білдіру үшін бірдей қүқық береді. Тараптар жасалынған шағымдарға, наразылықтарға қатысты өз ойларын айтуға, өздерінің қарсылықтарын білдіруге, іс кұжаттарын бірінші сатыдағы сотта қаралмаған қосымша материалдармен толықтыруға мүмкіндік алды. Егер шағымдану, наразылық білдіру мерзімдері дәлелді себептермен өтіп кетсе, оларды қалпына келтіруге кепілдік берілді. Апелляциялық инстанция - тараптар үкім туралы, оның негізіне алынған дәлелдемелер туралы өзінің ой-пікірін жеткізетін сот.
Осы жоғарыда айтылғандарды ашу, зерттеу және талдау жасау бітіру жұмысының мақсаты болып табылады және ол мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдеріне наразылық
келтіру, шағымданудың түсінігі, мәні және маңызы, апелляциялық өндірістің
мазмұнын анықтау;
апелляциялық шағымдануға қүқықты тұлғаларды, олардың тәжіри-
беде қалыптасқан шағымдану, наразылық білдіру әрекеттерін зерттеу;
апелляциялық сатыда істі қарау тәртібін және оның бұрынғы кассациялық, апелляциялық сатылардан айырмашылығын ашу;
апелляциялық өндірісітің тарихи және салыстыру-құқықтық талдау-
ларын шығару.
Жұмыстың пәні және обьектісі. Аппеляциялық өндіріс - басты мақсаттары бірінші инстанциялы соттың үкімдері мен қаулыларына келіп шағымдар мен наразылықтарды қарау, сот қателерін және күшіндегі зан нормаларының бұзылуын аныктау, жою, заңдылықты қалпына келтіру, сондай-ақ азаматты, қоғамды және мемлекетті қылмыстык іс бойынша өндірістің қатысушыларының құкыққа кайшы әрекеттерінен сақтау болып табылатын қылмыстық іс жүргізудің жеке сатысы
Аппеляциялық өндірістің негізгі белгілері:
1) шағымдану бостандығы - сотталушы, ақталушы, сотталушының және ақталушының корғаушысы, олардың заңды өкілдері, жәбірленуші және оның өкілдері, сондай-ақ азаматтық талапкер, азаматгық жауапкер немесе олардың өкілдері азаматтық талапқа қатысты бөлігінде заңды күшіне енбеген сот үкіміне шектеусіз заңмен белгіленген мерзімде аппеляциялық шағым беруге құкылы;
2) істің фактілік және заңдық жағы да аппеляциялық өндірістің пәні болып табылады;
3) аппеляциялық сатыда істі қарау аппеляциялық шағымның немесе наразылықтың шегімен шектелген;
4) аппеляциялық өндіріс барысында істі жаңадан қарау болмайды, соттың жаңа дәлелдемелер жинау мүмкіндігі шектелген;
5) аппеляциялық саты алғашқы үкімді жақсы жағына да, ауырлататын жағына да өзгертуі мүмкін;
6) аппеляциялық сатының шешімдері жоғарғы тұрған инстанцияға шағымдалуы (наразылық білдірілуі) мүмкін.
Аппеляциялық шағым немесе наразылық білдірудің фактілік негізі ретінде мына жағдайларды санауға болады: бас сот талқылауында сот тергеуінің бір бағытты және толық емес болуы; бірінші инстанциялы соттың үкімдегі қортындылары істің мән-жайларына сәйкес келмеуі; өндіріс барысында қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі бұзылуы орын алса; қылмыстық заң дұрыс қолданылмаса; сотталушыға тағайындалған жаза қылмыстың ауырлығына және сотталушының тұлғасына сәйкес келмеуі. Аппеляциялық өндірісті қозғаудың құқыктық негізі аппеляциялық шағым немесе наразылық болып табылады. Осыған сәйкес, өндірістің басталу уақыты шағым берген уақыт деп санауға болады.
Аппеляциялық шағымның немесе наразылыктың мазмұны жане оларды беру тәртібі ҚР ҚПК-нің 8-бөлімнің 48-тарауында көрсетілген. Бұл кұкьқтық кұжатта міндетті түрде келесІ бөлімдер болуы тиіс. Аудандық және оларға теңестірілген соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне аппеляциялық шағымдарды, наразылықтарды облыстық және соларға теңестірілген соттардың кылмыстық істер жөніндегі алқасы карайды. Облыстық және оларға теңестірілген соттардың қылмыстық заңды күшіне енбеген үкімдеріне аппеляциялық шағымдарды, наразылықтарды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кылмыстық істер жөніндегі алқасы қарайды [10].
Осыған сәйкес, аппеляциялық шағымда жіберілетін соттың толық және нақты атауы көрсетілуі тиіс (мысалы, Онтүстік Қазақстан облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы). Іс жүргізілгендегі жағдайы, түрғылыкты жері немесе жүрген жері көрсетіле отырып, шағым жасаған немесе наразылық келтірген адам туралы деректер. Деректер анық, нақты және дұрыс көрсетілуі тиіс. Шағымданушының тегі, аты-жөні, құқықтық мәртебесі, тұрғылықты жерінің мекен-жайы, тіркелген тұрғылықты жерінің мекен-жайы, егер прокурордың наразылығы болса, оның қызметі және шені, сыныбы міндетті түрде көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар, байланыс (үй немесе қызметтік) телефонын көрсеткен дұрыс болады. Бұл мәліметтерді келтіру шағымның, наразылықтың мазмұнын тексеруге. шағымданушы туралы қосымша мәліметтер алуға. істің материалдарына қажетті толықтырулар енгізуге, сондай-ақ шағымданушыға немес прокурорға шағымның, наразылықтың мәні бойынша іс жүргізушіік әрекеттер туралы хабарлау үшІң кажетті.
Шағым жасалып, наразылық келтіріліп отырған үкім немесе қаулы және осы шешімді шығарған соттың атауы. Шағымдалып отырған үкімді ғана емес, істің кысқаша фабуласын көрсеткен дұрыс болады. Бұл аппеляциялық сатыдағы соттың бағдарландырылуына, жасалған әрекеттің жағдайлары туралы алғашқы көзқарас тудыруға, қажетті мәліметтерді толық ашуға көмектеседі.
Үкімге, қаулыға толық немесе онын бір бөлігіне шағым жасалып, наразылық келтіріліп отырғанын көрсету. Бұл бөлім осы іс бойынша аппеляциялық өндірістің пәнін және шегін дәл анықтауға мүмкіндік береді, үкімнің орындалуын токтату мәселесін дұрыс шешуге, бұлтартпау шарасына, қосымша куәларды шақыруда, сараптама тағайындауда және іс бойынша объективтік шындықты орнатуға көмектеседі. Шағым, наразылық келтірген адамның пікірінше сот үкімінің, қаулысьның дүрыс еместігі неде екендігі жөнінде дәлелдері және оның өтінішінің мәні.
Шағымның бұл бөлімі шағымданушының (наразылық білдірген прокурордың) позициясын келтіруге арналған. Бастамашы шағымданушының қортындылары анық, кезектілікпен, және логиялық тұрғыдан дұрыс келтірілуі тиіс. Автор бірінші инстанциялы соттың үкімінің қай бөлмдерімен және қандай себептермен келіспейтіндігін нақты және аргументті көрсетуі тиіс және ол заң бүзушылыктық немесе фактілік қатені жоюда не ұсынатын өтінішін нақты көрсетуі тиіс. Өтініш құқықты, орындалатын және негізді болуы тиіс.
Аппеляциялық шағымды, наразылықты тізбелеу тәртібінде барлық құжаттар және материалдар шағын мәтінінде көрсетіледі. Тізбеде шағымның наразылыктың) нұсқаларының саны, анықтамалар, мінездемелер, тексеру немесе ревизия актілері, сараптама қорытындысы. бұрын жауап алынбаған тұлғалардың арыздары немесе түсініктемелері және т.б. шағымданушыда бар құжаттар көрсетіледі. Аппеляциялық шағымға немесе наразылыққа белгілі бір құжаттың көшірмесін қосуға болады, бірақ істі аппеляциялық өндірісте қарау барысында шағымданушы құжаттың түпнұсқасы көрсетілуі қажет немесе басқа әдіспен көшірменің дұрыстығы фактісін дәлелдеу қажет.
Шағымдану, наразылық келтірген күн және шағым, наразылық келтірген адамның қолы болуға тиіс. Шағымдану мерзімі аппеляциялық өндіріс сатысында іс жүргізушілік мерзімдерді санау үшін қажет болғандықтан, үлкен маңызға ие болады. Шағым немесе наразылық берген тұлғаның қолы міндетті болып табылады. Өйткені, арыздың бұл түрі нақты персонифицирленген және ол тұлғаға іс жүргізушілік құқықтар мен міндеттердің толық кешені жүктеледі.
Егер шағым немесе наразылық жоғарыда келтірілген талаптарға сай болмаса. істің каралуына кедергі туғызады, шағымдар белгілі бір тәртіппен тіркеуге алынуы тиіс. Шағым, наразылық берілген болып саналады. бірак судья оны шағымданушыға, наразылық берілген болып саналады, бірак судья оны шағымданушыға немесе прокурорға белгілі бір мерзім ішінде қайта рәсімдеуге жібереді. Егер, көрсетілген мерзім ішінде аппеляциялық шағым немесе наразылық түзетілген түрде берілмесе, шағым, наразылық берілмеген болып саналады.
Аппеляциялық өндірістің мәні ҚР ҚПК-нің 8-бөлімінде көрсетілген. Оған сәйкес, аппеляциялық сатыдағы сот аппеляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істің нақты мән-жайын анықтаудың және қылмыстық заңды қолданудың дұрыстығын, іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын, істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша бірінші сатыдағы сот үкімінің немесе қаулысының заңдылығы мен негізділігін толық көлемінде тексереді.
ҚПК-нің 388-бабына сәйкес, егер үкім заңның барлық талаптары сақтала отырып және заң негізінде шығарылса, ол заңды болып танылады. Егер үкім сот отырысында сотқа ұсынылған дәлелдемелерді жан-жақты және объективті зерттеу негізінде шығарылса, ол негізді деп танылады [11].
Жоғарыда айтылғандарға сәйкес, аппеляциялық сатыда істі қараудың пәні істің фактілік жағдайларын бекітудің дұрыстығын және қылмыстық заңның колданылуының, сондай-ақ өндіріс барысында қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының сакталуының дұрыстығын, бірінші инстанциялы соттың үкім немесе каулысының заңдылығын және негізділігін бекіту болып табылады.
Яғни, аппеляциялық өндіріс сатысындағы тексеру объектісі шағымдалып немесе наразылық келтіріліп отырған сот шешімінің фактілік жағы ғана емес, занды жағы да тексеру объектісі болып табылады. Сонымен жоғарыда келтірілген негіздерге сүйене отырып, аппеляциялық өндіріс туралы мен өз ұғымымды ұсынамын. Аппеляциялык өндіріс дегеніміз - заңды күшіне енбеген сот шешімдерін шағымдануға (наразылық білдіруге) құқықты субъектілердің, сондай-ақ екінші инстанциялы соттың шағымдалған (наразылық білдірілген) сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарауға қатысты қызметінің іс жүргізушілік әрекеттердің жиынтығы.
Заңда аппеляциялық сатыда істі қараудың шектері нақты түрде көрсетілген. ҚР ҚПК-нің 426-бабына сәйкес, аппеляциялық тәртіпте істі қарайтын сот үкімнің заңдылығын, негізділігін, әділдігін тек үкімге шағым берілген немесе наразылық білдірілген бөлігінде және шағым немесе наразылық білдірілген сотталушыларға қатысты ғана тексереді [12].
Зерттелу деңгейі. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізудің жаңа сатысы, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен қаулыларына шағымдану, наразылық білдіру, яғни апелляциялық сатысын кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу қылмыстық сот өндірісіндегі жаңа саты, апелляциялық сатының мәнін, мазмұнын ашуға, тәжірибеде қолданылуын зерттеуге, тарихи және салыстыру-қүқықтық талдаулар жасауға және қылмыстық іс жүргізу сатыларының ішінде алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Осы салада еңбек сіңіріп зерттеулер жүргізген ғалымдарды атап кетсек:
Айтхожин қ. К. - заң ғылымдарының докторы, профессор, кафедрасының меңгерушісі, Д. А. Қонаев атындағы университеті конституциялық және халықаралық құқық.
Алиева М. Б. - филология ғылымдарының кандидаты, доцент, кафедра меңгерушісі, Қонаев Д.А. атындағы университеті жалпы білім беретін пәндер.
Гинзбург А. Я. - заң ғылымдарының, криминалистика және құқық қорғау қызметінің кандидаты, профессор қылмыстық құқық.
Дүйсебекова К. С. - физика-математика, ғылымдарының кандидаты, доцент экономика және бизнес кафедрасының меңгерушісі.
Жайлин Г. А. - заң ғылымдарының кандидаты, профессор, кафедра азаматтық-құқықтық пәндер.
Мауленов К. С. - заң ғылымдарының докторы, профессор, халықаралық ақпараттық технологиялар университеті .
Утибаев Г. К. - қылмыстық құқық, криминалистика және құқық қорғау қызметінің заң ғылымдарының докторы, профессор.
Терликбаев Қ. Т. - криминалистика және құқық қорғау қызметінің заң ғылымдарының кандидаты, кафедра меңгерушісі қылмыстық құқық кафедрасы және т.б.
Қазақтардың ежелгі дәстүрлі құқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, Қазақстан Республикасындағы апелляциялық өндіріс жайлы толықкқанды әңгіме айту тіпті де мүмкін емес. Өкінішке орай, отандық қылмыстық процесс жүйесінде соттың үкімдері мен шешімдерін апелляциялық қайта карау институты соңғы уақыттарда ғана пайда болғандыктан, Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ құқықнамасынан бұл тақырыпты дөп басып тауып алудың қиын екені де рас [13].
Апелляция институты Қазақстанның құқықтық жүйесі үшін бейтаныс болғандықтан, апелляциялық өндіріс туралы ережелердің іс жүзінде қолданылу проблемалары кім-кімді де қызықтырары анық. Бұл мәселені зерттеуді ең алдымен апелляциялық өндіріс туралы заңнамаларды талдаудан бастағанымыз жөн сияқты.
Сот үкімдерін және шешімдерін қайта қарау тек қана моральдық және құкықтық жағынан ғана емес, материалдық жағынан да шығынды болып табылады. Істі аппеляциялық қайта қарау істің материалдарын жаңадан (толық немесе ішінара) зерттеумен, куәларды шақырумен, дәлелдемелерді қайта зерттеумен және басқа да күрделі әрекеттерді орындаумен байланысты болады.
Осыған байланысты, заңшығарушы аппеляциялық шағым мәнінің талаптарын нақтылай отырып, сот қателерін және онын салдарын тиімді, рационалды және толық жоюға мүмкіндіктер беретін кажетті кепілдіктер туғызады. Шағымданушыны өзінің позициясын нақты және аргументті түрде көрсетуге, оның берген қорытындыларының дұрыстығын дәлелдейтін материалдар беруге міндеттейді.
Басқаша сөзбен айтқанда, аппеляциялық сатыдағы өндірісте сот төменгі тұрған соттың үкімін толық қарауға, қылмыстық істі қайтадан зерттеуге міндетті емес. Заң, бойынша ол шағымдалған бөлігінде ғана материалдарды зерттеумен (фактілік жағын) және наразылық білдірілген бөлігіндегі тұлғаларға ғана қатысты зерттеумен шектелуі мүмкін.
Методологиялық негізі. Қазақстанның сот өндірісі кез келген ұлттық құрылым сияқты дәстүрлі құқық негізінде дүниеге келген еді. Қоғамның және оның институттарының дамуына байланысты қазақтардың дәстүрлі кұкығы да дамып, жетілдіріліп отырды. Қазақстан Ресейге косылғаннан кейін оның аумағында қылмыстык іс жүргізудің екі түрі колданылды: біріншісі, қазақтардың дауларды, қүқық бұзушылықтарды және қабылданған шешімдерге шағымдануды шешуде ұлттық салт-дәстүрге негізделген дәстүрлі құқық бойынша сот өндірісін жүргізу, екіншісі, Қазақстанда тұратын орыстардың мүддесіне қатысты істер бойынша сот өндірісін жүргізу. Сот өндірісінің екінші түрі бойынша іс орыс тілінде және Ресей заңдары негізінде жүргізілді. 1917 жылғы Қазан төңкерісі елдегі биліктің еңбекші тап кеңестерінің қолына көшкендігін әйгілеп берді. Революция жасақтаған кеңестік өкімет органдары Қазақстандағы бұрынғы сотгарды жойып, олардың орнына жаңасын құра бастады. Қазакстандағы сот жүйесінің кұрылуы және оның дамуы Қазақстан заңнамасының өркендеуіне және мемлекеттік мәртебесінің өзгеруіне байланысты бірнеше кезеңдерді қамтыды.
Қазақтардың ежелгі дәстүрлі қүқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, Қазақстан Республикасындағы апелляциялық өндіріс жайлы толықкқанды әңгіме айту тіпті де мүмкін емес. Өкінішке орай, отандық қылмыстық процесс жүйесінде соттың үкімдері мен шешімдерін апелляциялық кайта карау институты соңғы уақыттарда ғана пайда болғандыктан, Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ құқықнамасынан бұл тақырыпты дөп басып тауып алудың қиын екені де рас.
Дәстүрлі кұқық туралы сөз қозғау үшін, біріншіден, оның құрамы жағынан біркелкі болмағанын атап өткеніміз жөн. Ол сипаты жағынан әр гүрлі нормалар мен институттардың басын біріктірді. Әйтсе де, бұлар өмірде бір-бірінен тым алшақ емес, қайта іштей өзара астасып, біте кайнасып жатқандай еді. Түп тамыры сонау тереңде жатқан кейбір нормалар мен институттардың күні кешегі- XIX ғасырға дейін сақталып келгеніне тарих куә. Бәлкім, сондықтан да болар, казақтың дәстүрлі құқығындағы қайсы бір нормалардың қашан пайда болғанын тап басып айту оңай емес.
Қазан төңкерісіне дейін қазақтардың дәстүрлі қүқығында қылмыстық және азаматтык құқық бұзушылық ұғымдарының арасындағы шектеулер білінер-білінбес кана болды. Қазақтардың құқықтық пікірінің дамуы жөнінде XIX ғасырдағы әйгілі казақ ғалымы, Шығыстың ғаламат зерттеушісі Ш.Уәлиханов былай дейді; Қылмыс пен тәртіпсіздік жөнінде жан дүниесі бөлек, тұрмыс-салты басқаша дамыған қырғыздардан (қазақтардан) орыстармен немесе басқа еуропалықтармен бірдей көзқарасты талап ету дұрыс емес.
Қазактың белгілі ғалымы, заңгер Т.Культелеев те өз кезегінде: Қазақ құқығында арнайы қылмыс деген термин болмаған, оның орнына жаман іс немесе жаман қылық деген сөздер қолданылған деп ой түйеді. Шын мәнінде. қылмыс ұғымы жаман іс-әрекет пен астасып, ол қоғамға келтірілген шығын ретінде емес, жәбірленушінің немесе онын туыстарының наразылығы ретінде бағаланды, Ал, мұндай жағдай, әрине, жәбірленушінің немесе оның туыстарының қарсы жақтан сыйақы төлеуді талап етуімен аяқталатын [14].
Сондықтан, тіпті адам өліміне байланысты іс те екі жақтың келісімімен, құн төлеу арқылы шешімін табатын. Бұл кісі қазасының орнына жатыстырылатын материалдық өтем деп қабылданды. Осы жөнінде А.Крохалев былай дейді: Қырғыздарда кұн деп өлген адамның қаны үшін немесе руластың мезгілсіз киылған өмірі үшін төленетін өтемді айтады. Сондай-ак, дәстүр бойынша құн мүліктік сыйақы ретінде дене жарақаты жәбірленушінің туған-туыстарына да төленеді. Мұны сөз жоқ, қоғамның даму ерекшелігімен, әсіресе, алғашқы қауымдастық пен феодалдық құрылым элементтерінің қатар өрілуімен түсіндіруге болар еді. Феодализм тұсында қоғамдық қатынас жеке меншікке негізделгендіктен, құқық та көбіне осыған ыңғайланды. Сол үшін де, жауаптылық жасалынған іс-әрекеттің ауыр, жеңілдігімен емес, ашығын айтқанда, жәбірленуші мен кінәлінің қай қоғамдық топқа жататындықтарымен өлшенді. Ол (уақыттарда қазақ қоғамында қылмыс пен азаматтық тәртіп бұзушылық ұғымдарының арасында нақтылы шектеулер болған жоқ.
Нормативтік негізі. Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемелер қолданылған:
Қазақстан Республикасының 1995 ж. 30 тамызда қабылданған Конституциясы, (1998 ж. 7 қазанда және 21 мамырда 2007 ж. енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен);
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi. 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚР Заңы
Құқық бұзушылық профилактикасы туралы Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 29 сәуірдегі №271 Заңы.
ҚР Бас Прокурорының 23 ақпан 2001 жылғы №24 Соттарда қылмыстық істерді қарау заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы Бұйрығы.
Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы №132 Конституциялық заңы.
Когамов М.Ч. Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан 2014 года. Том 1. Ощая часть. - Алматы: Жеті жарғы, 2015, 648с.
Когамов М.Ч. Коментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан 2014 жылғы. Том 2. Оссобеная часть. - Алматы: Жеті жарғы, 2015. - 944 с.
Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы № 2709 Заңы Заңы базасы - Қазақстан Республикасының электрондық жүйеленген нормативтік құқықтық актілердің жиынтығы.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 19.12.2003 ж. Апелляциялық тәртіппен қылмыстық істерді қараудың тәжірибесі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). - Алматы, 2004.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі 4 шілде 2014 ж. № 231 - V. - Алматы: ЮРИСТ, 2015.-340б.
Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілер туралы заңы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 15.08.2002 ж. Сот үкімі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004годы). - Алматы, 2004. 24 наурыз 2004 ж.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 19.12.2003 ж. Қылмыстық істер бойынша соттардың жеке қаулы шығаруының тәжірибесі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). - Алматы, 2004.
Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы ҚР-ның 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Конституциялық Заңы.
Қылмыстың жасалуына сезіктілер мен айыпталушыларды күзетте ұстаудың тәртібі мен шарттары туралы ҚР Заңы 1999.30.03. Алматы, 2005ж.
Теориялық негізі. Апелляциялық өндірістің алғашқы варианты заңшығарушымен істердің сотта қаралу нәтижелерін тексеру нысанында болды. Істердің апелляциялық тәртіппен кайта каралу тәртібі, ол кұрылған сәттен бастап көптеген сенімсіздіктер туғызғандығын айта кету керек. ҚПК-нін тиісті ережелерінің күшіне енгізілуінің кейінге қалдырылуының себептерінің бірі осы болса керек.
Тәжірибиелік құндылығы. Алдымен заң саласында жұмысқа кірісер алдында міндетті талаптардың бірі бұл жоғары мекемеде алынған білім және логикасы болып табылады. Осы мәліметтерді оқып түсіну арқылы тәжерибиелік кезеңде өзіннің жемісін көруге болады. Тәжірибиеде заң саласындағы мекемеде оқылған барлық теориялық білім толықтай өзіннің саласында көрінісін табады.
Эмпирикалық базасы. Апелляциялық өндірістің алғашқы варианты заңшығарушымен істердің сотта қаралу нәтижелерін тексеру нысанында болды.
Істердің апелляциялық тәртіппен кайта каралу тәртібі, ол кұрылған сәттен бастап көптеген сенімсіздіктер туғызғандығын айта кету керек. ҚПК-нін тиісті ережелерінің күшіне енгізілуінің кейінге қалдырылуының себептерінің бірі осы болса керек.
Мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішті істі сот талқылауы кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті
Заңтану және халықаралық қатынастар факультеті
Қылмыстық процесс және криминалистика кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының
меңгерушісі Ақшатаева Ж.Б.
_________________________
_____ __________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты қорғау
Хаттама № ___
Пәні: ҚР Қылмыстық құқық
Студент ___________________________________ _________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ ______
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынады:
1. ___________________________________ _____________________________
2. ___________________________________ _____________________________
3. ___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ______ қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) ______ балл
Соммалық баллы _______
Жұмыс бағасы __________
Курстық жұмыс жетекшісі: ___________________________________ _____
Комиссия мүшелері ___________________________________ ____________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ____________
Қорғау күні ____ ____________ 20 __ ж.
Ф.7.04 -03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________________________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Жоба тақырыбы:___________________________________ ___________________
Пәні___________________________________ _________________________
Мамандығы:___________________________________ __________________
Орындаған__________________________ ________
(Студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші___________________________________ ___________
( Оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____ ________ 201__ж
Норма бақылау:
______________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
____________
қолы, аты-жөні
____________
қолы, аты-жөні
Шымкент 201__ ж.
Ф.7.14-04
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қылмыстық процесс және криминалистика кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының
меңгерушісі ... ... ... ...
_________________________
_____ __________ 20__ ж.
ҚР Қылмыстық процесс пәні бойынша дипломдық жұмыс
ТАПСЫРМА №__
Студент ___________________________________ _________тобы __________
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ _______________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _____________
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындау мерзімі
Салыстырмалы көлемі (парақ саны)
Әдебиет
1. ___________________________________ ____________________
2. ___________________________________ ___________________________
3. ___________________________________ ___________________________
4. ___________________________________ ___________________________
Тапсырманың берілген күні _________, жұмыстың қорғалған күні _______
Жұмыстың жетекшісі: ___________________________________ __________
Тапсырманы орындауға қабылдаған:
Ф.7.04-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________________________________ кафедрасы
курстық жоба
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Пәні ___________________________________ _________________________
Жоба тақырыбы: ___________________________________ ________________
Мамандығы:___________________________________ ____________________
Орындаған__________________________ ________
(Студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші___________________________________ _________
( Оқытушының аты-жөні,ғылыми дәрежесі,атағы)
Жоба____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____ ________ 201 ж
Норма бақылау:
______________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
____________
қолы, аты-жөні
____________
қолы, аты-жөні
Шымкент 201__ ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Соттың үкімдерін мен қаулыларын апелляциялық тәртіппен қайта қарау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Апелляциялық сатының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Апелляциялық шағым жасау және наразылық білдірудің түсінігі мен тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Апелляциялық шағымдар мен наразылықтар бойынша істерді қараудың өзекті мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Апелляциялық қараудың нысаны мен істі қараудың мерзімдері ... ... ... ..
2.2 Істі апелляциялық сатыда қараудың тәртібі мен маңызы ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Апелляциялық сатының өкілеттіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Көрстеілген дипломдық жұмыстың тақырыбы Заңды күшіне енбеген қылмыстық істердің қайта қараудың маңызы мен мәні. Бұл тақырыпта Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік заңнаманың аппеляциялық сатының барлық аспектілері айқындалған.
Сондағы, аппеляциялық сатының мәні мен мақсаты, тәртібі және маңызы, аппеляцияқ шағым жасау мен наразылық келтіру тәртібі, аппеляциялық сатының мерзімдері, заңды күшіне енген сот шешімдерінің өзекті мәселелері мен өкілеттітері қаралған.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-ші бабында: Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын, қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар делінген [1].
Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында: Құқықтық саясаттың маңызды мәселесі азаматтардың Конституция кепілдік беретін сот арқылы қорғалу құқын жүзеге асыруы болып табылады. Бұл үшін сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлату, оны басы артық бюрократиялық рәсімдерден арылту керек [2].
Жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес. Сонымен бір мезгілде соттардың жұмысын жеңілдету мақсатында дауларды соттардан тыс реттеу институттарын дамытуды жалғастырған жөн. Болмашы мәселелер бойынша дауларды шешу соттардан тыс тәртіппен жүргізілетіндей тетіктер қарастыру қажет. Сот билігінің беделі орындалмаған сот шешімдерінен төмендейді. Осыған байланысты, бұл жағдайды түбегейлі өзгерту жөніндегі шаралар қабылдануға тиіс деген болатын.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік кодексінің 7-бабының 3-тармақшасы апелляциялық саты - бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енбеген үкімдеріне, қаулысына апелляциялық шағымдар (наразылықтар) бойынша істі қарайтын екінші сатыдағы сот деп апелляциялық сатыдағы соттың орнын көрсетеді [3].
ҚР ҚПК-сі аппеляциялық өндірісті заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдерін қайта қарау деп түсінеді. Үкімнің заңды күшіне енуі сот шешімінің атқарылуға жіберілгендігін білдіреді. Басқаша айтқанда, осы уақыттан бастап сот мемлекеттің еркі, Қазақстан Республикасының территориясындағы барлық азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік органдарға міндетті болып саналады және өзінің құқықтық күшіне байланысты заң актісіне тең болып табылады.
Заң шығарушы сот қателерін анықтау және оны жою мақсатында ҚР ҚПК-нің кез келген уәкілетті субъектілері шағымдануға және наразылық білдіруге құқықты он бес тәуліктік мерзім белгілейді. Осыған сәйкес сот үкімдері мен шешімдеріне аппеляциялық наразылық келтіру және шағымдану институты сот шешімдерін тексерудің тиімді тәсілі болып табылады, елдегі сот билігін жүзеге асырудың заңдылығын және әділдігін қамтамасыз етеді.
Тергеу және сот тәжірибесі қылмыстық сот өндірісіндегі заңдылықты қамтамасыз етудегі апелляциялық қаулылар мен үкімдердің маңыздылығы нақты істер бойынша ғана шектелмейтінін көрсетеді.
Анықтауды жүргізген тұлғалар, қылмыстық істі тергеуге қатысқан тергеушілер, судьялар осы іс бойынша шығарылған апелляциялық қаулы немесе үкімде көрсетілген ережелерді өздерінің келесі тәжірибесінде ескеретін болады. Сонымен қатар екінші инстанцияда шығарылған қаулылар мен үкімдер тікелей және мәні бойынша қараған нақты адамдармен ғана емес, басқа да көптеген судьялармен, прокурорлармен, тергеушілермен зерттеледі. Осыған сәйкес, апелляциялық қаулылар мен үкімдер қылмыстық істерді тергеу мен қарау кезіндегі заңдардың бұзылуын алдын алуда үлкен маңызға ие.
Апелляциялық қаулылар мен үкімдер сот және тергеу тәжірибесі үшін айрықша маңызға ие, осылайша, қылмыстық сот өндірісіндегі, соның ішінде, апелляциялық өндірістегі заңдылықтың кепілдігін күшейтеді. Бір мезгілде, бұл апелляциялық қаулылар мен үкімдердің заңды, негізді болуына деген талаптарды қояды.
Апелляциялық іс жүргізудің мәні - заңды күшіне енбеген үкімнің, басқа да шешімнің заңдылығын, негізділігін және әділеттігін жоғары сатыдағы соттың жаңа сот тергеуін жүргізу арқылы, дәлелдемелерді зерттеуінде және апелляциялық сатыдағы судьяның ішкі сеніміне негізделген жаңа үкім шығаруында. Апелляциялық қайта қарауды енгізудің мақсаты - жеке тұлғаның құқықтық кепілдіген күшейту және заңсыз, негізсіз және әділетсіз үкімнің күшіне енуіне тосқауыл жасау, - деп сипатталған ресейлік апелляциялық іс жүргізу заңы.
Сот шешімдерін қайта қарау сатыларында шағымдар мен наразылықтар келтіру бойынша жалпы процеске қатысушылардың іс-әрекеттері олардың тиісті сатыларда іс жүргізуді туындататын процессуалдық қызметі болып табылатыны жоғарыда аталған бөлімдерде көрсетілген. Мұндағы іс жүргізудің мәні алдыңғы сатыда қабылданған шешімді тексеру болып табылады.
Апелляциялық қаулылар мен үкімдердің маңыздылығы олардың сот прецеденті ретінде қолданылуы деген сөз емес. Қазақстанда судьялар сот әділдігін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз және тек заңға ғана бағынады. Жоғары тұрған судьялардың қаулылары мен үкімдері, ондағы құқық нормасы мен дәлелдемелер талдауы тергеушілер мен судьялардың заңды дұрыс түсінуіне теориялық білімдерінің тереңдеуін, құқық нормасын қолданудағы практикалық білімге және олардың құқықтық санасының қалыптасуына әсер етеді. Дәл осы негізде және осындай жолмен екінші сот инстанциялары апелляциялық сатының өндірісіне түспейтін қылмыстық істердің де дұрыс шешілуіне септігін тигізеді.
Қазақстанның салауатты экономикалық өрлеу стратегиясы нарықты экономикаға, мемлекеттің белсенді рөліне және шетел инвестицияларын тартуға негізделген. Мемлекет белсенді рөл аткара отырып, экономикаға араласуы шектеулі болады. Бұл проблеманы шешудің стратегиясы:
Үкіметтің сауда мен өндіріске ; әкімгершілік араласуын жою.
Жекешелендіру процесін аяқтау.
Орталық Үкіметті және жергілікті екімет орындарын парасатты орындастыру.
Сот билігі мен күқық корғау органдарын реформалауды жандандыру.
Қазақстан қоғамын басқарудағы негізгі міндеттер:
Мемлекеттік қызмет пен басқару күрылымының осы заманғы гиімді жүйесін жасау.
Басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті үкімет қүру.
Үлттық мүдделердің сақшысы бола алатын мемлекет қалыптастыру.
Үкімет пен жергілікті үкіметті түпкілікті калыптастыруға мүмкіндік беретін 7 негізгі стратегия ұстанымдары:
Ықшам әрі кәсіпқой Үкімет.
Стратегиялар негізіндегі іс-қимыл бағдарламалары бойынша атқарылатын жүмыс.
Ведомствоаралық үйлестіру.
Министрлердің өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін, есептілігін және олардың кызметіне стратегиялық бақылауды арттыру.
Орталықка тәуелділікті жою.
Сыбайлас жемқорлыкка қарсы күрес.
Кадрларды жалдау, даярлау және жоғарылату жүйелерін жақсарту [4].
Жалпы, қазіргі таңдағы апелляциялық инстанциядағы іс жүргізуде орын алған елеулі өзгерістердің бірі, ол егер апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыда шыққан соттың шешімінен қате тапса, істі қайтармай өзі қарап, дұрыс шешім шығарады. Бұл - сот шешімдерін тексерудің және әділ шешім шығарудың, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың бір жолы.
Іс жүргізу әрекеттеріне, сот шешіміне, сот өндірісіне шағымдану еркіндігінің конституциялық ұстанымын орындау мақсатында заң тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде айыптауға және қорғауға шағымдану, наразылық білдіру үшін бірдей құқық береді. Тараптар жасалынған шағымдарға, наразылықтарға қатысты өз ойларын айтуға, өздерінің қарсылықтарын білдіруге, іс кұжаттарын бірінші сатыдағы сотта қаралмаған қосымша материалдармен толықтыруға мүмкіндік алды. Егер шағымдану, наразылық білдіру мерзімдері дәлелді себептермен өтіп кетсе, оларды қалпына келтіруге кепілдік берілді.
Сонымен, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен шешімдерін қайта қарау - басты мақсаты азамат пен қоғамды сот қателерінен қорғау, қылмыстық-құқықтық қатынастардың барлық қатысушылардың заң нормаларын сақтауды камтамасыз ету, сот төрелігін әділ, ізгілікті және демократиялы жүргізілуіне кепілдік туғызу болып табылатын кылмыстық процестің ерекше сатысы.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Алдағы уақытта еліміздегі сот жүйесі өзгеруі мүмкін. Себебі біздегі алқабилер соты кенжелеп тұр. Енді билер қарайтын істердің тізбесі кеңейтіледі. Яғни өмір бойы бас бостандығынан айыру жазалары көзделген аса ауыр қылмыстық істер алқабилер сотының қатысуымен қаралуы тиіс. Ол үшін заңға қежетті өзгерістер енгізіледі. Қазір Жоғарғы Сот осы мәселемен айналысып жатыр. Мұндай тың мәліметті Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Абай Рахметуллин айтты. Белгілі болғандай, елімізде қаралатын істерге көп жағдайда айыптау үкімдері шығарылады. Мәселен, биылғы жылдың алғашқы 4 айында Жоғарғы сот кінәсіздігі дәлелденген 7 адамға қатысты қылмыстық істі тоқтатқан. Яғни адамды негізсіз қылмыстық тергеуге алу фактілері әлі де кездеседі.
Жыл басынан бері Жамбыл облысындағы сот 2 мыңнан астам қылмыстық іс қараған. Соның 170-і электронды форматта келіп түскен. Бұл - аймақта қолға алынған пилоттық жоба. Судьялардың айтуынша, істі электронды түрде жүргізу қағазбастылықтан құтқарады. Бүгінде жергілікті полиция, сот және прокуратура арасында бірыңғай жүйе құрылды. Сот процесіне қатысушының барлығы іспен компьютер арқылы танысып отырады. Бұл жаңашылдық құқықбұзушылықтарды қарауда ашықтықты қамтамасыз етіп, әділ шешім шығаруға негіз болады, - дейді мамандар. Нұрмұхаммат Абидов, Жамбыл облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы: - Электронды форматтағы қылмыстық істер ең алдымен уақытты үнемдейді. Сондай-ақ бюджет қаржысын үнемдеуге де мүмкіндік береді. Ал ең бастысы - істі барлық заң талаптарына сай жүргізуге жағдай туғызады.
Ұлы Жібек жолы жобасын жаңғырту оның бойындағы елдердің экономикасын дамытып қана қоймай, сот өркениетіне де әсерін тигізбек. Сондықтан осы стратегияны сәтті жүзеге асыру үшін заңдық-құқықтық тұрғыдан қам жасау қажет. Осы орайда Қытай Халықтық Жоғарғы соты Ұлы Жібек жолындағы елдермен сот саласындағы ынтымақтастықты арттыру үшін xалықаралық форум өткізді. Оған Қазақстан Жоғарғы Сотының Төрағасы Қайрат Мәми де қатысты. Ганьсу провинциясындағы Дуньxуан қаласы ҰЖЖ бойындағы маңызды өткелдің бірі саналады. Сондықтан Қытай экономикалық белдеудегі байланысты бекемдей түсетін түрлі шараны осы шаһарда жиі өткізеді. Сот саласындағы ынтымақтастықты арттыруды көздейтін халықаралық форумға 20 елдің делегациясы қатысты [5].
Қазақстан атынан Жоғарғы Сот Төрағасы Қайрат Мәми бастаған делегация келді. Тараптардың мақсаты - Жібек жолы стратегиясын жүзеге асыруға құқықтық негізде қолдау жасау.
Заңның үстемдігі кез келген өркениетті мемлекеттің негізі саналады. Ал заңдылық саласындағы халықаралық стандарттарды қолдау экономикалық байланысқа жол ашпақ. Бұл әріптестік қарым-қатынасты дамытып, мемлекетаралық мәселелерді шешуде түсіністікті арттырмақ. Форумда бірінші болып сөз алған Жоғары Сот Төрағасы Қайрат Мәми елімізде атқарылып жатқан реформамен таныстырды. Нәтижесінде, әлемде Қазақстан сот жүйесінің дамуы және сот актілерінің орындалуы бойынша екі жыл қатарынан 9 орыннан түспей келеді. Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету индикаторы бойынша Қазақстанның сот жүйесі әлемде 5 позицияға, яғни 14-орыннан 9-орынға алға жылжыды. Сонымен қатар, Қазақстан рейтингісінің одан әрі жақсаруы бойынша жұмысты жалғастыру Мемлекет басшысының Ұлт Жоспарында белгіленген стратегиялық міндеттермен, сондай-ақ оны іске асыру жөніндегі республикалық және ведомстволық жоспарлармен айқындалған [6].
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізудің жаңа сатысы, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен қаулыларына шағымдану, наразылық білдіру, яғни апелляциялық сатысын кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу қылмыстық сот өндірісіндегі жаңа саты, апелляциялық сатының мәнін, мазмұнын ашуға, тәжірибеде қолданылуын зерттеуге, тарихи және салыстыру-құқықтық талдаулар жасауға және қылмыстық іс жүргізу сатыларының ішінде алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, билік үш салаға бөлінеді: заң шығарушы, аткарушы және сот билігі. Сот билігін жүргізу тек қана соттарға жүктелген және олардың өздерінің өкілеттігіне, атқаратын міндеттеріне қарай жиынтығы сот билігінің жүйесін кұрайды.
Қазакстандық сот жүйесінің негізін, мәнін анықтайтын құқықтық актілер Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы Конституциялық заң болып табылады. Бұл құқықтық актілерге сәйкес, соттар инстанцияларға бөлінеді. Бірінші инстанциялы сот - істі мәні бойынша қарайтын сот. Екінші инстанциядағы сот - заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдеріне наразылық және шағым негізінде істерді аппеляциялық тәртіпте қайта қарайтын сот. Үшінші инстанция - занды күшіне енген сот шешімдері мен үкімдерін қадағалау тәртібінде кайта қарайтын сот [7].
Жоғарыда аталған соңғы екі инстанциядағы соттар өздеріне заң жүктеген тәртіпте I инстанциялы және одан кейінгі соттардың үкімдерінін, шешімдерінің, қаулыларының негізділігін және заңдылығын тексереді. Тексеру сатысының ең басында аппеляциялык тұрады. Істі бірінші сатыда толық және әділ қарауға кепілдік орнату, ең алдымен әділ үкім шығаруды қамтамасыз ету мен сотты кездейсоқ қателесуден корғау міндеттерін алдыға тартады. Сол себепті де сот шешімдерін қайта карау институты осы талаптарға сай негізделеді, яғни сот шешімі немесе үкімі соттық тексеруге жатқызылады. Сот өндірісінің осындай нысандарының бірі аппеляция болып табылады. Оның шығу тарихы сонау көне римдік құқықтан бастау алады. Ол заңды күшіне енбеген сот шешімдерін айта қарау сатысы ретінде жақсы таныс. С.И. Ожегов орыс тілді сөздігінде бұл терминге мынадай анықтама береді: Аппеляция - істі қайта қарау максатымен жоғары сатыдағы сотқа сот шешімі жөнінде шағымдану деп түсіндіріледі [8].
И.Фойницкий өзінің Қылмыстық сот өндірісінің курсы деген енбегінде аппеляцияны толық күшіне енбеген төменгі сатыдағы соттың шағым түскен үкімін нақты және заңдық негізде (арызда көрсетілген көлемде) жоғары инстанцияның қайта қарауы деп түсіндіреді. Аппеляция сот өндірісінің басқа да нысандары сиякты әр уақытга дұрыс көзқараспен қабылданып, түрлі жолдармен дамытылып отырған [9].
Қылмыстық істің мәні бойынша қабылданған сот шешімі әрқашанда қылмыстық жауапкершілікке тартылған тұлғаға, іс жүргізуге қатысқан азаматтарға, қоғамға және мемлекетке өте маңызды болып табылады. Сот шешімдері көбінесе сол іспен байланысты адамдардың тағдырын, құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін түбегейлІ түрде өзгертеді. Мемлекет сот төрелігін жүргізу өкілеттігін өзіне ала отырып, бүкіл халык атынан әрекет етеді және қоғам алдында қылмыстық істердің әділ, ізгілікті, жылдам және уакытылы шешілуіне жауапты болады. Үкім шығаруда заңды және фактілік қателерге бой алдыруға, заң бекіткен тәртіптен ауытқуға болмайды.
Алайда, сот қателерін және іс жүргізушілік нысан нормаларының бұзылуын толық жою өкінішіке орай мүмкін болмай отыр. Мұның себептері әр түрлі болуы мүмкін: субъективизм, біліктілігінің төмен болуы немесе судьялардың шатасуы. коррупция, қылмыстық қудалау органдарының заңсыз әрекеттері және т.б. Мұндай кереғар жағдайларды жою үшін заң истанциялы сот шешімдерінің және үкіметінің түпкілікті емес екендігін және оларды қайта қарау үшін шағымдану және наразылық келтіру тәртібін көрсетеді.
ҚР ҚПК-сі аппеляциялық өндірісті заңды күшіне енбеген сот шешмдері мен үкімдерін қайта қарау деп түсінеді. Үкімнің заңды күшіне енуі сот шешімінің атқарылуға жіберілгендігін білдіреді. Баскаша айтқанда, осы уақыттан бастап сот мемлекеттің еркі, Қазақстан Республикасының территориясындағы барлық азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік органдарға міндетті болып саналады және өзінің құқықтық күшіне байланысты заң актісіне тең болып табылады.
Заң шығарушы сот қателерін анықтау және оны жою мақсатында ҚР ҚПК-нің кез-келген уәкілетті субъектілері шағымдануға және наразылық білдіруге құқықты он тәуліктік мерзім белгілейді. Осыған сәйкес, сот үкімдері мен шешімдеріне аппеляциялық наразылық келтіру және шағымдану институты сот шешімдерін тексерудің тиімді тәсілі болып табылады, елдегі сот билігін жүзеге асырудың заңдылығын және әділдігін қам тамасыз етеді.
Сонымен, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен шешімдерін қайта қарау дегеніміз - басты мақсаты азамат пен қоғамды сот қателерінен қорғау, қылмыстық-құқықтық қатынастардың барлық қатысушылардың заң нормаларын сақтауды камтамасыз ету, сот төрелігін әділ, ізгілікті және демократиялы жүргізілуіне кепілдІк туғызу болып табылатын кылмыстық процестің ерекше сатысы.
Іс жүргізу әрекеттеріне, сот шешіміне, сот өндірісіне шағымдану еркіндігінің конституциялық ұстанымын орындау мақсатында заң тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы негізінде айыптауға және қорғауға шағымдану, наразылық білдіру үшін бірдей қүқық береді. Тараптар жасалынған шағымдарға, наразылықтарға қатысты өз ойларын айтуға, өздерінің қарсылықтарын білдіруге, іс кұжаттарын бірінші сатыдағы сотта қаралмаған қосымша материалдармен толықтыруға мүмкіндік алды. Егер шағымдану, наразылық білдіру мерзімдері дәлелді себептермен өтіп кетсе, оларды қалпына келтіруге кепілдік берілді. Апелляциялық инстанция - тараптар үкім туралы, оның негізіне алынған дәлелдемелер туралы өзінің ой-пікірін жеткізетін сот.
Осы жоғарыда айтылғандарды ашу, зерттеу және талдау жасау бітіру жұмысының мақсаты болып табылады және ол мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
- заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдеріне наразылық
келтіру, шағымданудың түсінігі, мәні және маңызы, апелляциялық өндірістің
мазмұнын анықтау;
апелляциялық шағымдануға қүқықты тұлғаларды, олардың тәжіри-
беде қалыптасқан шағымдану, наразылық білдіру әрекеттерін зерттеу;
апелляциялық сатыда істі қарау тәртібін және оның бұрынғы кассациялық, апелляциялық сатылардан айырмашылығын ашу;
апелляциялық өндірісітің тарихи және салыстыру-құқықтық талдау-
ларын шығару.
Жұмыстың пәні және обьектісі. Аппеляциялық өндіріс - басты мақсаттары бірінші инстанциялы соттың үкімдері мен қаулыларына келіп шағымдар мен наразылықтарды қарау, сот қателерін және күшіндегі зан нормаларының бұзылуын аныктау, жою, заңдылықты қалпына келтіру, сондай-ақ азаматты, қоғамды және мемлекетті қылмыстык іс бойынша өндірістің қатысушыларының құкыққа кайшы әрекеттерінен сақтау болып табылатын қылмыстық іс жүргізудің жеке сатысы
Аппеляциялық өндірістің негізгі белгілері:
1) шағымдану бостандығы - сотталушы, ақталушы, сотталушының және ақталушының корғаушысы, олардың заңды өкілдері, жәбірленуші және оның өкілдері, сондай-ақ азаматтық талапкер, азаматгық жауапкер немесе олардың өкілдері азаматтық талапқа қатысты бөлігінде заңды күшіне енбеген сот үкіміне шектеусіз заңмен белгіленген мерзімде аппеляциялық шағым беруге құкылы;
2) істің фактілік және заңдық жағы да аппеляциялық өндірістің пәні болып табылады;
3) аппеляциялық сатыда істі қарау аппеляциялық шағымның немесе наразылықтың шегімен шектелген;
4) аппеляциялық өндіріс барысында істі жаңадан қарау болмайды, соттың жаңа дәлелдемелер жинау мүмкіндігі шектелген;
5) аппеляциялық саты алғашқы үкімді жақсы жағына да, ауырлататын жағына да өзгертуі мүмкін;
6) аппеляциялық сатының шешімдері жоғарғы тұрған инстанцияға шағымдалуы (наразылық білдірілуі) мүмкін.
Аппеляциялық шағым немесе наразылық білдірудің фактілік негізі ретінде мына жағдайларды санауға болады: бас сот талқылауында сот тергеуінің бір бағытты және толық емес болуы; бірінші инстанциялы соттың үкімдегі қортындылары істің мән-жайларына сәйкес келмеуі; өндіріс барысында қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі бұзылуы орын алса; қылмыстық заң дұрыс қолданылмаса; сотталушыға тағайындалған жаза қылмыстың ауырлығына және сотталушының тұлғасына сәйкес келмеуі. Аппеляциялық өндірісті қозғаудың құқыктық негізі аппеляциялық шағым немесе наразылық болып табылады. Осыған сәйкес, өндірістің басталу уақыты шағым берген уақыт деп санауға болады.
Аппеляциялық шағымның немесе наразылыктың мазмұны жане оларды беру тәртібі ҚР ҚПК-нің 8-бөлімнің 48-тарауында көрсетілген. Бұл кұкьқтық кұжатта міндетті түрде келесІ бөлімдер болуы тиіс. Аудандық және оларға теңестірілген соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне аппеляциялық шағымдарды, наразылықтарды облыстық және соларға теңестірілген соттардың кылмыстық істер жөніндегі алқасы карайды. Облыстық және оларға теңестірілген соттардың қылмыстық заңды күшіне енбеген үкімдеріне аппеляциялық шағымдарды, наразылықтарды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кылмыстық істер жөніндегі алқасы қарайды [10].
Осыған сәйкес, аппеляциялық шағымда жіберілетін соттың толық және нақты атауы көрсетілуі тиіс (мысалы, Онтүстік Қазақстан облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасы). Іс жүргізілгендегі жағдайы, түрғылыкты жері немесе жүрген жері көрсетіле отырып, шағым жасаған немесе наразылық келтірген адам туралы деректер. Деректер анық, нақты және дұрыс көрсетілуі тиіс. Шағымданушының тегі, аты-жөні, құқықтық мәртебесі, тұрғылықты жерінің мекен-жайы, тіркелген тұрғылықты жерінің мекен-жайы, егер прокурордың наразылығы болса, оның қызметі және шені, сыныбы міндетті түрде көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар, байланыс (үй немесе қызметтік) телефонын көрсеткен дұрыс болады. Бұл мәліметтерді келтіру шағымның, наразылықтың мазмұнын тексеруге. шағымданушы туралы қосымша мәліметтер алуға. істің материалдарына қажетті толықтырулар енгізуге, сондай-ақ шағымданушыға немес прокурорға шағымның, наразылықтың мәні бойынша іс жүргізушіік әрекеттер туралы хабарлау үшІң кажетті.
Шағым жасалып, наразылық келтіріліп отырған үкім немесе қаулы және осы шешімді шығарған соттың атауы. Шағымдалып отырған үкімді ғана емес, істің кысқаша фабуласын көрсеткен дұрыс болады. Бұл аппеляциялық сатыдағы соттың бағдарландырылуына, жасалған әрекеттің жағдайлары туралы алғашқы көзқарас тудыруға, қажетті мәліметтерді толық ашуға көмектеседі.
Үкімге, қаулыға толық немесе онын бір бөлігіне шағым жасалып, наразылық келтіріліп отырғанын көрсету. Бұл бөлім осы іс бойынша аппеляциялық өндірістің пәнін және шегін дәл анықтауға мүмкіндік береді, үкімнің орындалуын токтату мәселесін дұрыс шешуге, бұлтартпау шарасына, қосымша куәларды шақыруда, сараптама тағайындауда және іс бойынша объективтік шындықты орнатуға көмектеседі. Шағым, наразылық келтірген адамның пікірінше сот үкімінің, қаулысьның дүрыс еместігі неде екендігі жөнінде дәлелдері және оның өтінішінің мәні.
Шағымның бұл бөлімі шағымданушының (наразылық білдірген прокурордың) позициясын келтіруге арналған. Бастамашы шағымданушының қортындылары анық, кезектілікпен, және логиялық тұрғыдан дұрыс келтірілуі тиіс. Автор бірінші инстанциялы соттың үкімінің қай бөлмдерімен және қандай себептермен келіспейтіндігін нақты және аргументті көрсетуі тиіс және ол заң бүзушылыктық немесе фактілік қатені жоюда не ұсынатын өтінішін нақты көрсетуі тиіс. Өтініш құқықты, орындалатын және негізді болуы тиіс.
Аппеляциялық шағымды, наразылықты тізбелеу тәртібінде барлық құжаттар және материалдар шағын мәтінінде көрсетіледі. Тізбеде шағымның наразылыктың) нұсқаларының саны, анықтамалар, мінездемелер, тексеру немесе ревизия актілері, сараптама қорытындысы. бұрын жауап алынбаған тұлғалардың арыздары немесе түсініктемелері және т.б. шағымданушыда бар құжаттар көрсетіледі. Аппеляциялық шағымға немесе наразылыққа белгілі бір құжаттың көшірмесін қосуға болады, бірақ істі аппеляциялық өндірісте қарау барысында шағымданушы құжаттың түпнұсқасы көрсетілуі қажет немесе басқа әдіспен көшірменің дұрыстығы фактісін дәлелдеу қажет.
Шағымдану, наразылық келтірген күн және шағым, наразылық келтірген адамның қолы болуға тиіс. Шағымдану мерзімі аппеляциялық өндіріс сатысында іс жүргізушілік мерзімдерді санау үшін қажет болғандықтан, үлкен маңызға ие болады. Шағым немесе наразылық берген тұлғаның қолы міндетті болып табылады. Өйткені, арыздың бұл түрі нақты персонифицирленген және ол тұлғаға іс жүргізушілік құқықтар мен міндеттердің толық кешені жүктеледі.
Егер шағым немесе наразылық жоғарыда келтірілген талаптарға сай болмаса. істің каралуына кедергі туғызады, шағымдар белгілі бір тәртіппен тіркеуге алынуы тиіс. Шағым, наразылық берілген болып саналады. бірак судья оны шағымданушыға, наразылық берілген болып саналады, бірак судья оны шағымданушыға немесе прокурорға белгілі бір мерзім ішінде қайта рәсімдеуге жібереді. Егер, көрсетілген мерзім ішінде аппеляциялық шағым немесе наразылық түзетілген түрде берілмесе, шағым, наразылық берілмеген болып саналады.
Аппеляциялық өндірістің мәні ҚР ҚПК-нің 8-бөлімінде көрсетілген. Оған сәйкес, аппеляциялық сатыдағы сот аппеляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істің нақты мән-жайын анықтаудың және қылмыстық заңды қолданудың дұрыстығын, іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын, істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша бірінші сатыдағы сот үкімінің немесе қаулысының заңдылығы мен негізділігін толық көлемінде тексереді.
ҚПК-нің 388-бабына сәйкес, егер үкім заңның барлық талаптары сақтала отырып және заң негізінде шығарылса, ол заңды болып танылады. Егер үкім сот отырысында сотқа ұсынылған дәлелдемелерді жан-жақты және объективті зерттеу негізінде шығарылса, ол негізді деп танылады [11].
Жоғарыда айтылғандарға сәйкес, аппеляциялық сатыда істі қараудың пәні істің фактілік жағдайларын бекітудің дұрыстығын және қылмыстық заңның колданылуының, сондай-ақ өндіріс барысында қылмыстық іс жүргізу заңы нормаларының сакталуының дұрыстығын, бірінші инстанциялы соттың үкім немесе каулысының заңдылығын және негізділігін бекіту болып табылады.
Яғни, аппеляциялық өндіріс сатысындағы тексеру объектісі шағымдалып немесе наразылық келтіріліп отырған сот шешімінің фактілік жағы ғана емес, занды жағы да тексеру объектісі болып табылады. Сонымен жоғарыда келтірілген негіздерге сүйене отырып, аппеляциялық өндіріс туралы мен өз ұғымымды ұсынамын. Аппеляциялык өндіріс дегеніміз - заңды күшіне енбеген сот шешімдерін шағымдануға (наразылық білдіруге) құқықты субъектілердің, сондай-ақ екінші инстанциялы соттың шағымдалған (наразылық білдірілген) сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарауға қатысты қызметінің іс жүргізушілік әрекеттердің жиынтығы.
Заңда аппеляциялық сатыда істі қараудың шектері нақты түрде көрсетілген. ҚР ҚПК-нің 426-бабына сәйкес, аппеляциялық тәртіпте істі қарайтын сот үкімнің заңдылығын, негізділігін, әділдігін тек үкімге шағым берілген немесе наразылық білдірілген бөлігінде және шағым немесе наразылық білдірілген сотталушыларға қатысты ғана тексереді [12].
Зерттелу деңгейі. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізудің жаңа сатысы, заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен қаулыларына шағымдану, наразылық білдіру, яғни апелляциялық сатысын кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу қылмыстық сот өндірісіндегі жаңа саты, апелляциялық сатының мәнін, мазмұнын ашуға, тәжірибеде қолданылуын зерттеуге, тарихи және салыстыру-қүқықтық талдаулар жасауға және қылмыстық іс жүргізу сатыларының ішінде алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Осы салада еңбек сіңіріп зерттеулер жүргізген ғалымдарды атап кетсек:
Айтхожин қ. К. - заң ғылымдарының докторы, профессор, кафедрасының меңгерушісі, Д. А. Қонаев атындағы университеті конституциялық және халықаралық құқық.
Алиева М. Б. - филология ғылымдарының кандидаты, доцент, кафедра меңгерушісі, Қонаев Д.А. атындағы университеті жалпы білім беретін пәндер.
Гинзбург А. Я. - заң ғылымдарының, криминалистика және құқық қорғау қызметінің кандидаты, профессор қылмыстық құқық.
Дүйсебекова К. С. - физика-математика, ғылымдарының кандидаты, доцент экономика және бизнес кафедрасының меңгерушісі.
Жайлин Г. А. - заң ғылымдарының кандидаты, профессор, кафедра азаматтық-құқықтық пәндер.
Мауленов К. С. - заң ғылымдарының докторы, профессор, халықаралық ақпараттық технологиялар университеті .
Утибаев Г. К. - қылмыстық құқық, криминалистика және құқық қорғау қызметінің заң ғылымдарының докторы, профессор.
Терликбаев Қ. Т. - криминалистика және құқық қорғау қызметінің заң ғылымдарының кандидаты, кафедра меңгерушісі қылмыстық құқық кафедрасы және т.б.
Қазақтардың ежелгі дәстүрлі құқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, Қазақстан Республикасындағы апелляциялық өндіріс жайлы толықкқанды әңгіме айту тіпті де мүмкін емес. Өкінішке орай, отандық қылмыстық процесс жүйесінде соттың үкімдері мен шешімдерін апелляциялық қайта карау институты соңғы уақыттарда ғана пайда болғандыктан, Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ құқықнамасынан бұл тақырыпты дөп басып тауып алудың қиын екені де рас [13].
Апелляция институты Қазақстанның құқықтық жүйесі үшін бейтаныс болғандықтан, апелляциялық өндіріс туралы ережелердің іс жүзінде қолданылу проблемалары кім-кімді де қызықтырары анық. Бұл мәселені зерттеуді ең алдымен апелляциялық өндіріс туралы заңнамаларды талдаудан бастағанымыз жөн сияқты.
Сот үкімдерін және шешімдерін қайта қарау тек қана моральдық және құкықтық жағынан ғана емес, материалдық жағынан да шығынды болып табылады. Істі аппеляциялық қайта қарау істің материалдарын жаңадан (толық немесе ішінара) зерттеумен, куәларды шақырумен, дәлелдемелерді қайта зерттеумен және басқа да күрделі әрекеттерді орындаумен байланысты болады.
Осыған байланысты, заңшығарушы аппеляциялық шағым мәнінің талаптарын нақтылай отырып, сот қателерін және онын салдарын тиімді, рационалды және толық жоюға мүмкіндіктер беретін кажетті кепілдіктер туғызады. Шағымданушыны өзінің позициясын нақты және аргументті түрде көрсетуге, оның берген қорытындыларының дұрыстығын дәлелдейтін материалдар беруге міндеттейді.
Басқаша сөзбен айтқанда, аппеляциялық сатыдағы өндірісте сот төменгі тұрған соттың үкімін толық қарауға, қылмыстық істі қайтадан зерттеуге міндетті емес. Заң, бойынша ол шағымдалған бөлігінде ғана материалдарды зерттеумен (фактілік жағын) және наразылық білдірілген бөлігіндегі тұлғаларға ғана қатысты зерттеумен шектелуі мүмкін.
Методологиялық негізі. Қазақстанның сот өндірісі кез келген ұлттық құрылым сияқты дәстүрлі құқық негізінде дүниеге келген еді. Қоғамның және оның институттарының дамуына байланысты қазақтардың дәстүрлі кұкығы да дамып, жетілдіріліп отырды. Қазақстан Ресейге косылғаннан кейін оның аумағында қылмыстык іс жүргізудің екі түрі колданылды: біріншісі, қазақтардың дауларды, қүқық бұзушылықтарды және қабылданған шешімдерге шағымдануды шешуде ұлттық салт-дәстүрге негізделген дәстүрлі құқық бойынша сот өндірісін жүргізу, екіншісі, Қазақстанда тұратын орыстардың мүддесіне қатысты істер бойынша сот өндірісін жүргізу. Сот өндірісінің екінші түрі бойынша іс орыс тілінде және Ресей заңдары негізінде жүргізілді. 1917 жылғы Қазан төңкерісі елдегі биліктің еңбекші тап кеңестерінің қолына көшкендігін әйгілеп берді. Революция жасақтаған кеңестік өкімет органдары Қазақстандағы бұрынғы сотгарды жойып, олардың орнына жаңасын құра бастады. Қазакстандағы сот жүйесінің кұрылуы және оның дамуы Қазақстан заңнамасының өркендеуіне және мемлекеттік мәртебесінің өзгеруіне байланысты бірнеше кезеңдерді қамтыды.
Қазақтардың ежелгі дәстүрлі қүқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, Қазақстан Республикасындағы апелляциялық өндіріс жайлы толықкқанды әңгіме айту тіпті де мүмкін емес. Өкінішке орай, отандық қылмыстық процесс жүйесінде соттың үкімдері мен шешімдерін апелляциялық кайта карау институты соңғы уақыттарда ғана пайда болғандыктан, Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ құқықнамасынан бұл тақырыпты дөп басып тауып алудың қиын екені де рас.
Дәстүрлі кұқық туралы сөз қозғау үшін, біріншіден, оның құрамы жағынан біркелкі болмағанын атап өткеніміз жөн. Ол сипаты жағынан әр гүрлі нормалар мен институттардың басын біріктірді. Әйтсе де, бұлар өмірде бір-бірінен тым алшақ емес, қайта іштей өзара астасып, біте кайнасып жатқандай еді. Түп тамыры сонау тереңде жатқан кейбір нормалар мен институттардың күні кешегі- XIX ғасырға дейін сақталып келгеніне тарих куә. Бәлкім, сондықтан да болар, казақтың дәстүрлі құқығындағы қайсы бір нормалардың қашан пайда болғанын тап басып айту оңай емес.
Қазан төңкерісіне дейін қазақтардың дәстүрлі қүқығында қылмыстық және азаматтык құқық бұзушылық ұғымдарының арасындағы шектеулер білінер-білінбес кана болды. Қазақтардың құқықтық пікірінің дамуы жөнінде XIX ғасырдағы әйгілі казақ ғалымы, Шығыстың ғаламат зерттеушісі Ш.Уәлиханов былай дейді; Қылмыс пен тәртіпсіздік жөнінде жан дүниесі бөлек, тұрмыс-салты басқаша дамыған қырғыздардан (қазақтардан) орыстармен немесе басқа еуропалықтармен бірдей көзқарасты талап ету дұрыс емес.
Қазактың белгілі ғалымы, заңгер Т.Культелеев те өз кезегінде: Қазақ құқығында арнайы қылмыс деген термин болмаған, оның орнына жаман іс немесе жаман қылық деген сөздер қолданылған деп ой түйеді. Шын мәнінде. қылмыс ұғымы жаман іс-әрекет пен астасып, ол қоғамға келтірілген шығын ретінде емес, жәбірленушінің немесе онын туыстарының наразылығы ретінде бағаланды, Ал, мұндай жағдай, әрине, жәбірленушінің немесе оның туыстарының қарсы жақтан сыйақы төлеуді талап етуімен аяқталатын [14].
Сондықтан, тіпті адам өліміне байланысты іс те екі жақтың келісімімен, құн төлеу арқылы шешімін табатын. Бұл кісі қазасының орнына жатыстырылатын материалдық өтем деп қабылданды. Осы жөнінде А.Крохалев былай дейді: Қырғыздарда кұн деп өлген адамның қаны үшін немесе руластың мезгілсіз киылған өмірі үшін төленетін өтемді айтады. Сондай-ак, дәстүр бойынша құн мүліктік сыйақы ретінде дене жарақаты жәбірленушінің туған-туыстарына да төленеді. Мұны сөз жоқ, қоғамның даму ерекшелігімен, әсіресе, алғашқы қауымдастық пен феодалдық құрылым элементтерінің қатар өрілуімен түсіндіруге болар еді. Феодализм тұсында қоғамдық қатынас жеке меншікке негізделгендіктен, құқық та көбіне осыған ыңғайланды. Сол үшін де, жауаптылық жасалынған іс-әрекеттің ауыр, жеңілдігімен емес, ашығын айтқанда, жәбірленуші мен кінәлінің қай қоғамдық топқа жататындықтарымен өлшенді. Ол (уақыттарда қазақ қоғамында қылмыс пен азаматтық тәртіп бұзушылық ұғымдарының арасында нақтылы шектеулер болған жоқ.
Нормативтік негізі. Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемелер қолданылған:
Қазақстан Республикасының 1995 ж. 30 тамызда қабылданған Конституциясы, (1998 ж. 7 қазанда және 21 мамырда 2007 ж. енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен);
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi. 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚР Заңы
Құқық бұзушылық профилактикасы туралы Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 29 сәуірдегі №271 Заңы.
ҚР Бас Прокурорының 23 ақпан 2001 жылғы №24 Соттарда қылмыстық істерді қарау заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы Бұйрығы.
Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы №132 Конституциялық заңы.
Когамов М.Ч. Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан 2014 года. Том 1. Ощая часть. - Алматы: Жеті жарғы, 2015, 648с.
Когамов М.Ч. Коментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан 2014 жылғы. Том 2. Оссобеная часть. - Алматы: Жеті жарғы, 2015. - 944 с.
Прокуратура туралы Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы № 2709 Заңы Заңы базасы - Қазақстан Республикасының электрондық жүйеленген нормативтік құқықтық актілердің жиынтығы.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 19.12.2003 ж. Апелляциялық тәртіппен қылмыстық істерді қараудың тәжірибесі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). - Алматы, 2004.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі 4 шілде 2014 ж. № 231 - V. - Алматы: ЮРИСТ, 2015.-340б.
Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілер туралы заңы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 15.08.2002 ж. Сот үкімі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004годы). - Алматы, 2004. 24 наурыз 2004 ж.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 19.12.2003 ж. Қылмыстық істер бойынша соттардың жеке қаулы шығаруының тәжірибесі туралы нормативтік қаулысы Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан. Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан (1961-2004 годы). - Алматы, 2004.
Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы ҚР-ның 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Конституциялық Заңы.
Қылмыстың жасалуына сезіктілер мен айыпталушыларды күзетте ұстаудың тәртібі мен шарттары туралы ҚР Заңы 1999.30.03. Алматы, 2005ж.
Теориялық негізі. Апелляциялық өндірістің алғашқы варианты заңшығарушымен істердің сотта қаралу нәтижелерін тексеру нысанында болды. Істердің апелляциялық тәртіппен кайта каралу тәртібі, ол кұрылған сәттен бастап көптеген сенімсіздіктер туғызғандығын айта кету керек. ҚПК-нін тиісті ережелерінің күшіне енгізілуінің кейінге қалдырылуының себептерінің бірі осы болса керек.
Тәжірибиелік құндылығы. Алдымен заң саласында жұмысқа кірісер алдында міндетті талаптардың бірі бұл жоғары мекемеде алынған білім және логикасы болып табылады. Осы мәліметтерді оқып түсіну арқылы тәжерибиелік кезеңде өзіннің жемісін көруге болады. Тәжірибиеде заң саласындағы мекемеде оқылған барлық теориялық білім толықтай өзіннің саласында көрінісін табады.
Эмпирикалық базасы. Апелляциялық өндірістің алғашқы варианты заңшығарушымен істердің сотта қаралу нәтижелерін тексеру нысанында болды.
Істердің апелляциялық тәртіппен кайта каралу тәртібі, ол кұрылған сәттен бастап көптеген сенімсіздіктер туғызғандығын айта кету керек. ҚПК-нін тиісті ережелерінің күшіне енгізілуінің кейінге қалдырылуының себептерінің бірі осы болса керек.
Мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішті істі сот талқылауы кезінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz