ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ ... ..
5
1.1
Қазақстанда психология ғылымының дамуының алғышарттары.
5
1.2
Қазақстанда психологиялық білім беру жүйесінің ашылуы ... ... ..
9
1.3
Қазақстандағы психология мәртебесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
12
2.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

16
2.1
Қазақстандағы психология ғылымының жетістіктері мен мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

16
2.2
Психология Қазақстандағы заманауи ғылым ретінде ... ... ... ... ...
21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
25

КІРІСПЕ

Адамның ішкі жан дүниесін, оның сырттай болмыспен өзара ықпалдастық байланыстарының жалпы заңдылықтарын зерттеумен айналысатын арнайы ғылым - психология .
Пән атының өзі де грек тілінен аударғанда психология - жан туралы ғылым дегенді білдіреді. Кең тараған түсініктерге жүгінсек, алғашқы психологиялық көзқарастар діни ұғымдарға байланысты дүниеге келген. Шынында да, ғылым тарихы көрсеткендей, ежелгі грек философтарының алғашқы тұжырымдары адамды практикалық тану негізінде бастау білімдерін жинақтаған, жаңадан қалыптасып келе жатқан ғылыми ой- пікір бағыттарының жалпы дүние, соның ішінде жан жөніндегі діни-мифологиялық көзқарастарға қарсы күресінде дамуын тапты.
Ғылыми білімде психологиялық идеяның қалыптасуы әрдайым әлемді түсінудің басым тұжырымдамасын дамыту процесінде жүрді. Жан идеясы Сократ, Платон, Аристотельдің философиялық жүйелеріндегі орталық сәттердің бірі ретінде әрекет етеді. Кейінгі барлық ғасырларда философияның дамуы психологияның қалыптасуында маңызды рөл атқарды. Алайда, философиядағы, жаратылыстану ғылымдары саласындағы, ең алдымен медицинадағы білімнің психологиялық кешенінің дамуымен бірге адам ағзасы, оның анатомиясы, физиологиясы және биохимиясы туралы ақпарат жинақталды. Сонымен бірге жан туралы философиялық психологиялық білімнің және адам туралы жаратылыстану білімінің қайшылықтары көбірек анықталды. Философиялық психология да, адам ағзасы туралы ғылым да осы қарама-қайшылықты қалай жоюға болады деген сұраққа жауап бере алмады. Адамның психикасы, оның психика жүйесі, мінезі, темпераменті туралы білімді дамыту процесі ғасырлар бойы жалғасып келеді және бұл процестің өзі де маңызды, өйткені нәтиже -- ғылым психологиясы.
Қазақстандағы психологиялық ғылымның жай-күйін оның дамуындағы елеулі өрлеу кезеңі ретінде бағалауға болады. Қазір ол үнемі жаңа ғылыми мәліметтермен байытылып, оның тұжырымдамалық аппараты мен зерттеу әдістері жетілдірілуде.
Қазіргі уақытта біздің республикада психологияның әртүрлі өзекті мәселелерін қарқынды дамытуға деген қызығушылық пен қажеттілік күрт өсті. Ғылыми зерттеулердің деңгейі көтерілді, психологиялық білімді насихаттау кеңейтілді, бірқатар ғылыми-теориялық конференциялар өткізілді. Монографиялар, оқулықтар мен оқу құралдары, типтік бағдарламалар, әдістемелік әзірлемелер, библиографиялық көрсеткіштер, терминологиялық сөздіктер шығарылды.
Психология ерте заманнан бері келе жатқан ғылым, мұның даму тарихына екі жарым мың жылдай болды. Жан туралы адамдар арасындағы ең алғашқы ұғым тұрпайы материалистік сипатта болған. Материализмнің ең алғашқы түрі Грецияның сол кездегі отары, біздің заманымыздан бұрынғы VII ғ. аяғында, VI ғ. басында пайда болды. Ғалымдар дүние, табиғат жайлы мәселелермен шұғылданып, ерекше зейін қойып, материалистік, диалектикалық көзқарасты дамытты. Фолес, Атаксимен және Герклит сияқты ғалымдар дүниенің затты негізі бар екенін айтты. Фолес жиһад кезіп, көп өмірін теңізде өткізгендіктен су ішіндегі өсімдіктерді, жәндіктерді зерттеп, сусыз ешбір тірі жанды нәрсе күн көре алмайды, онсыз дүние жоқ, дүние судан пайда болды деп ұққан.
Психологияның даму кезеңдерінің негізгі сипаттамасы:
I кезең - психология жан жөніндегі ғылым. Психологияға мұндай анықтама бұдан екі мың жылдай бұрын берілген. Ежелгі адамзат жан бар деген ұғыммен өзіне түсініксіз барша өмір құбылыстарын дәлелдеуге тырысқан.
II кезең - психология сана жөніндегі ғылым. XVII ғ. жаратылыстану ғылымдарының өркендеуімен пайда болды.
Өлкеміздегі психологиялық іргелі ғылыми зерттеулер тек Кеңес өкіметі жылдарында өркен жайып дами бастады. Психология ғылымының дами түсуіне Қазан төңкерілісіне дейінгі он төрт ғасырлы ұзақ мерзімде жасалған ізгілікті алғышарттар басшылық етті. Қазақстандағы психологиялық ой-пікірлердің тарихы Иоллыг - тегін (Орхан-Енисей ежелгі түркі жазба ескерткіші), Қорқыт-ата, әл- Фараби, Асан-Қайғы, Қадырғали, Жалайри; Бұқар жырау, Дулат, Махамбет, Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, С.Торайғыров, Шәкәрім, Жүсіпбектерден сияқты рухани аса бай құнарлы орта - аталмыш ғылымның бірден қанат жайып, өркендеуіне ізгі әсерін тигізді. Шығыс республикаларының ішінде педагогикалық басылымдардың бірінші болып қазақ жерінде жарық көруі, Ғ.Қарашев, М.Ж.Көпеев сияқты зиялыларымыздың психология саласына сол кездердің өзінде - ақ қалам тартуы - осы айтылғандардың жақсы айғағы.
Кустық жұмыстың мақсаты - Қазақстандағы психология ғылымының дамуының қазіргі жағдайын анықтау.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер алға қойылды:
oo Қазақстанда психология ғылымының дамуының алғышарттарына тоқталу;
oo Қазақстанда психологиялық білім беру жүйесінің ашылуын зерттеу;
oo Қазақстандағы психология мәртебесін анықтау;
oo Қазақстандағы психология ғылымының жетістіктері мен мәселелерін анықтау;
oo Психологияны Қазақстандағы заманауи ғылым ретінде қарастыру;
Курстық жұмыс кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

1.1 Қазақстанда психология ғылымының дамуының алғышарттары.

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы психологиялық ой-пікірлердің дамуы қазақтың үш ой алыптары - Ыбырай, Шоқан, Абай есімдерімен байланысты екендігі белгілі. Осы айтылғанға орай, бұл ғұламалардың шығармаларынан алынған үзінділер де томға молынан енген.
ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі психологиялық ой-пікірлердің дамуы Ш.Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Мәшһүр-Жүсіп Көпеев еңбектерімен айрықша ерекшеленсе, ХХ ғасырдың екінші жартысы Қазақстанда психология ғылымының дамуына үлес қосқан академик Т.Тәжібаев пен профессор М.М.Мұқанов, т.б. қазақ ғалымдарының еңбектерін қамтиды.
Қазақ топырағында ХХ ғасырдың басында тәлімдік ой - пікірлерімен ұлттық колоритке (нақыш) толы психологиялық көзқарастарымен барша жұртты тәнті еткен, қазақ жантану ілімінің көшбасшысы ретінде танылған Ж.Аймауытовпен қатар, оқу-тәрбие ісіне тікелей қатысты педагогикалық психологияға ерекше ден қойған М.Жұмабаевтың таңдаулы еңбектері де осы томға енгізілген.
"Қазақтың психологиялық ой-пікірлері" атты соңғы Х том негізінен еліміздің тәуелсіздік алған кезеңіне дейінгі қазақ халқының он төрт ғасырлық психологиялық ой-пікірлерін баяндаумен аяқталады. Яғни, бұл сонау VІ-VІІІ ғасырлардан басталып, ХХ ғасырдың соңғы жылдарымен аяқталатын аса дүбірлі үлкен кезең. Ал үстіміздегі ХХІ ғасырдағы қазақ психологиясының тарихын жазу - бізден кейінгі ұрпақтың еншісі болмақ дейміз. Ал енді келесі бес ғылымның дамуын сараптайтын болсақ, бір қызығы, керағар нәтижеге келеміз. Ол ғылымдар - педагогика, психология, медицина, юриспруденция және философия. Педагогика ғылымының мақсаты - білім беру мен тәрбиелеудің тиімді, ұтымды жолдарын тауып, оқушы-жастардың білімі мен біліктіліктерін арттыру болып саналады. Статистикаға сүйенсек, бұл ғылым елімізде өте үлкен қарқынмен дамып келеді. Қорғалып жатқан ғылыми диссертациялар мен шығарылып жатқан ғылыми әдістемелік нұсқаулардың санына жетудің өзі қиын. Оқыту мен тәрбие берудің жаңа инновациялық технологияларының өзі бір үлкен төбе. Ғылымның дамығаны жақсы, себебі ғылым дамыған сайын оның беретін нәтижесі де көп болмақ. Бірақ өкінішке орай педагогика ғылымының дамуына сәйкес оқушы-жастардың біліктілігі мен тәрбиелілігі артудың орнына күн санап кері кетіп барады. 20-30 жыл бұрынғы мектеп түлектері мен 5-6 жыл бұрынғы түлектердің біліктіліктері мен адамгершілік қасиеттерінің айырмашылығы жер мен көктей, ал олардың деңгейі мен бүгінгі оқушы-жастардың дүниетанымдары, тіпті салыстыруға келмейді. Қаншама көп ғылыми-әдістемелік жаңалықтар мұғалімдерге таптырмас көмекші құрал болудың орнына, оқу-тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыруға кедергі туғызатын күрделі мәселелер алып келуде. Педагогика ғылымының дамуы мен оның түпкі нәтижесінің арасындағы логикалық пропорционалды байланыс, немесе тікелей сабақтастық жоқ, керісінше кері байланыс орын алуда. Осы жағдай психология ғылымының да кебіні болып отыр. Психология ғылымының мақсаты - адамның жан дүниесі, мінез-құлқы мен рухани кеселдерінің табиғатын зерттеп, адамның жан дүниесін сауықтыру мен байыту екендігі түсінікті. Бірақ бүгінгі қоғамда психология ғылымының қол жеткен жетістігі мынау, деп мақтанышпен көрсететін нәтижені көру өте қиын. Керісінше, адам психологиясының күннен-күнге шиеленісіп, адамзаттың рухани кеселдері кең етек жайып барады.
Посткеңестік кезеңдегі Қазақстандағы психологиялық ғылымның жай-күйін оның дамуындағы елеулі өрлеу кезеңі ретінде бағалауға болады. Қазір ол үнемі жаңа ғылыми мәліметтермен байытылып, оның тұжырымдамалық аппараты мен зерттеу әдістері жетілдірілуде.
Психологиямен тікелей байланысты көптеген мәселелер оның қатысуынсыз шешіледі. Мәселен, психологиялық деректер экономиканың, білім берудің, денсаулық сақтаудың, мәдениеттің, мемлекеттік аппараттың, құқық қорғау органдарының, Армияның және т. б. түрлі салаларында өте әлсіз пайдаланылады. Маскүнемдіктің, нашақорлықтың, суицидтің, жезөкшеліктің және басқа да қоғамға жат жағымсыз құбылыстардың алдын алу және оларды еңсеру үшін психологиялық ғылымның мүмкіндіктері пайдаланылмайды, жазатайым оқиғаларды, аварияларды, өндірістік жарақаттарды талдау, құқық бұзушылықтар мен қылмыстарды тергеу кезінде психологиялық сараптама жүргізілмейді. Көп этносты қоғамның рухани-адамгершілік өмірі саласында өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі жетілдіруге бағытталған толыққанды дамыған тұлғаның жалпыадамзаттық мәдениетінің маңызды элементі ретінде психологиялық білім мен білік негіздерін меңгеру үшін жағдай жасалмаған.
Демократиялық қоғамның жаңаруы, оның егемендігі мен ізгіленуі, құқықтық мемлекеттің қалыптасуы, білім беру реформасы, ел халқының көпэтносты және көпконфессиялы құрамын ескере отырып, адамдардың қоғамдық-саяси белсенділігінің дамуы психологиялық ғылымның тоқырауы мен артта қалуын еңсеруді, қазақстандық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани-адамгершілік өмірін ұйымдастыру мен басқарудың барлық буындарында психологиялық білімнің бағаланбауына және психологиялық мәдениеттің болмауына жол бермеуді талап етеді.
Болашақта Қазақстанның қазіргі психологиялық ғылымының міндеттерінің бірі осы үлкен аймақтың этнопсихологиялық, демографиялық, экологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, осы білім саласының теориялық және әдіснамалық негіздерін жасау болып табылады, өйткені Батыстың басқа әдіснамаға негізделген психологиялық зерттеу әдістемесін көшіру жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін. Психология саласындағы басым бағыттар, біздің ойымызша, этникалық тұлғаны қалыптастыру және дамыту жолдарын зерттеу, психикалық дамудың заңдылықтарын ол дүниеге келген сәттен бастап қартайғанға дейін белгілеу, оның жоғары рухани-адамгершілік саласын тәрбиелеу, қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастыру тетіктері болуы керек.
Сондай-ақ түбегейлі экономикалық реформаның психологиялық аспектілерін, нарықтық қатынастарға, коммерциялық саудаға және бизнеске көшу жағдайында тұлғаның психологиялық ісіктерін қалыптастыру тетіктерін зерттеуді шұғыл түрде өрістету қажет. Осыған байланысты кәсіпқой бизнесмендерді, кәсіпкерлерді даярлаудың психологиялық негізделген әдістерін әзірлеу қажет; перспективалық оқыту жүйелері мен оқу тапсырмаларының принциптері, адамның жұмыс қабілеттілігін тиімді қалпына келтіру бойынша ұсыныстар, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін өмірге енгізуге кедергі келтіретін психологиялық кедергілерді, сондай-ақ мұндай енгізудің жекелеген жағымсыз салдарын талдау.
Жаңа мыңжылдықтың басынан бастап қазақстандық психологтардың жарияланымдарында отандық ғылымда практикалық психологияны дамыту қажеттілігі туралы ой жиірек көрініс табады. Консультациялық психологиялық қызметтердің ғылыми-практикалық және әдістемелік базасын дамыту практикалық психологияның өзекті және басым бағыттарының бірі болып табылады. Сонымен қатар, практикалық психология психологиялық ғылымның жаңа саласы ретінде "психологиялық көмекке мұқтаж адамдармен жұмыс істеудің психотехникалық және психотерапиялық технологияларын дамытып қана қоймай, сонымен бірге республикада ғылыми теориялық-әдіснамалық базаны қалыптастыру үшін осы салада жан-жақты ғылыми зерттеулер жүргізуі керек. Соңғы уақытқа дейін мектептегі психологиялық қызметте, сондай-ақ психикалық денсаулық орталықтары, емханалар, есірткі диспансерлері сияқты арнайы медициналық мекемелерде практикалық психологияның дамуына ерекше назар аударылды. Бизнес-құрылымдардағы, әскери бөлімдердегі, Колониялардағы психологиялық қызметтердің проблемалары, сондай-ақ босатылғандарды оңалту және реадаптациялау мәселелері, мүгедектерге психологиялық көмек және т. б. теориялық және практикалық зерттеулердің назарынан тыс қалып отыр.
Барлық посткеңестік кеңістікте әртүрлі халықаралық қорлардың қолдауымен құрылған және дамып келе жатқан дағдарыс орталықтарының, "сенім телефонының" пайда болуы халықтың қаржылық және әлеуметтік қорғалмаған топтары үшін психологиялық қызметтердің болмауын ішінара өтеді. Дағдарыс орталықтарының психологиялық қызметтерінің жұмысы аясында практикалық психологияның дамуы, біздің ойымызша, өздігінен, интуитивті болды. Психологиялық көмектің тиімділігі психологтардың практикалық психология саласындағы заманауи ғылыми зерттеулердің нәтижелерін қолдануына ғана емес, сонымен бірге психологтың өзіне, психологияның қазіргі заманғы жетістіктеріне деген көзқарасына, оның кәсіби және жеке дайындық деңгейіне байланысты болды.
Сонымен бірге, 90-шы жылдардың ортасынан бастап Қазақстанда дағдарыс орталықтарының психологиялық қызметі жүгінген клиенттердің дағдарыстық ахуалдарының проблематикасы туралы, психологтың, психотерапевтің клиентпен өзара қарым-қатынасының ерекше ерекшеліктері туралы, психологиялық көмек практикасындағы тұжырымдамалық тәсілдер мен жекелеген әдістердің тиімділігі мен тиімсіздігі туралы және т. б. көптеген құнды эмпирикалық мәліметтерді біртіндеп жинақтағанын атап өткен жөн. Нәтижесінде, психологиялық көмектің жинақталған тәжірибесін талдау және жалпылау, теориялық негіздерді анықтау және психологиялық кеңес беру қызметінің технологиялық негізін нақтылау қажеттілігі қазір өткір болып отыр. Психологияны практикаға кеңінен енгізу дәстүрлі түрде психологиялық әсер ету әдістері ретінде белгіленген оның салаларын дамытуға табиғи түрде әкеледі. Олардың ішінде психологиялық көмекке кеңес беру қызметінде психологиялық кеңес беру және психотерапия басым болып қала береді.
Кеңестік кезең тек медициналық психотерапияның дамуымен сипатталады, психотерапиялық практиканың басқа түрлеріне тыйым салынды. Осыған байланысты, Қазақстандық психологиялық ғылымның қазіргі даму кезеңі өзінің психологиялық, психотерапиялық мектебінің құрылуымен және қалыптасуымен сипатталатынын ерекше атап өткен жөн, мұнда медициналық емес психотерапиялық практика саласындағы зерттеулер ерекше назар аударуға лайық.
Кеңестік психологиялық мектепте психологиялық кеңес беру мен психотерапияның нақты тәжірибесін дамытуға қатаң тыйым салынғандықтан, отандық теоретиктер мен практикалық психология практиктері ғылыми тұрғыдан қарауды қажет ететін бірқатар проблемаларға тап болады.
Қазақстанда психология ғылымы, әсіресе соғыстан кейінгі жылдары елеулі қарқынмен дами бастады. Оған бірнеше сәтті жағдайлар себеп болды. 1946 жылы орта мектептерде логика мен психология оқытыла бастады. Осы кездері қазақ университетінде логика мен психология пәні мұғалімдерін дайындайтын бөлім ашылды.
1951-1953 жылдар арасында осы бөлімді жүзге жуық адам бітіріп шықты. Олардың көпшілігі психологиядан мамандық алып, республиканың жоғары және арнаулы оқу орындарына жолдама алды. Кейбірі кейін психолог - ғалымдардың қатарына қосылды. Соғыстан кейінгі жылдарда психология саласында ұлттық кадрларды даярлауда академик Төлеген Тәжібаевтің (1910-1964) еңбегі айтарлықтай еді. Осы ғалымның жетекшілігімен елуінші жылдары Е.Суфиев, М.Мұқанов, Т.Темірбековтар диссертация қорғады.
Республикада алғаш рет диссертация қорғаған - Е.Суфиев болды. Ол 1952 жылы Қазақ университетінің кеңесінде Қазақ мектептерінің бастауыш сыныптарындағы оқушылардың орыс тілін меңгеруінің психологиясы деген тақырыпта диссертация қорғады. Мұнда автор қазақ оқушыларының орыс тілін меңгеруін, шәкірттердің ауызекі сөйлеуінің даму ерекшеліктерін психологиялық тұрғыдан талдайды. Автор оқушылардың ұғынуына қиындық келтіретін орыс тіліндегі кейбір атауларына тоқталып, мұның табиғи-ғылыми жағынан И.П.Павловтың жоғары жүйке қызметі туралы іліміне негіздей түсіндіріледі, оқушылардың кейбір психикалық функцияларын ( қабылдау, зейін, ойлау және т.б.) дамыту, орыс тілін оқыту әдістерін жетілдіру жөнінде біраз ұсыныс - кеңестер береді.
М.Мұқанов Совет жауынгерлерінің ерлік істерінің психологиялық ерекшеліктері (1953) атты диссертациясында көптеген жергілікті әскери - архивтік материалдарға сүйеніп, Ұлы Отан соғысында қазақстандықтар көрсеткен ерлік істеріне психологиялық талдау жасады. 50-60 жылдары республика тақырыбына арналған басқа да ондаған зерттеу жұмыстары психологияның түрлі салалары бойынша (жалпы, жас, педагогикалық, заң-сот, этникалық, спорт және т.б.) жүргізілді. Ұлттық тілде біраз еңбектер жарық көрді.
1946 жылы ҚазПи-де дербес психология кафедрасы құрылып, аспирантура ашылды. Көп ұзамай Қазақ университетінде де психология мамандығы бойынша аспиранттар даярлана бастады. Республикада психология ғылымының дами түсуіне 1973 жылығы Алматыда өткен Ойлау және қарым-қатынас атты Бүкілодақтық симпозиумның, сондай-ақ Ақмоладағы республикалық конференция мен Шортандыдағы (Көкшетаудағы) жас психолог ғалымдардың конференциясы, 1980 жылы Алматыда ұйымдастырылған КСРО Психологтар қоғамы Орталық кеңесінің көшпелі сессиясының мәжілісі, 1990 жылы өткен республикалық Қазақстандағы педагогика және психология ғылымдарының өміршең мәселелері атты ғылыми-теориялық конференция елеулі орын алды. Республикада 1958 жылдан бастап Қазақ ССР-і Психологтер қоғамының, жастар мен мектеп оқушыларына кәсіби-бағдар беретін (Алматы) Отбас қызметі атты консультациялық кабинет жұмыс істейді.Психологиялық проблемаларды зерттеу ісімен педагогикалық институттар мен университтердің арнаулы кафедралары аналысады. Үш жүзге жуық ғылыми қызметкер Қазақ ССР-і Психологтер қоғамына бірігіп отыр.

1.2.Қазақстанда психологиялық білім беру жүйесінің ашылуы

Біздің елімізде іргелі психологиялық білім беру жүйесі қалыптасуда. 1947 жылы С.М. Киров атындағы ҚазМУ қабырғасында алғаш рет филология факультеті жанындағы Психология және логика бөлімінде Қазақстанның психология ғылымдарының бірінші докторы Төлеген Тәжібаев ашқан ұлттық психология кадрларын даярлау басталды. Өзінің жұмыс істеген уақытында (1947-1954) бөлімше республика үшін 100-ден астам психолог-мамандарды даярлап шығарды.
1988 жылы ҚазМУ-да Қазақстандық психологиялық ғылым тарихында алғаш рет базалық психологиялық білімі бар мамандарды даярлау басталды. Психология бөліміне 31 студент қабылданды.Қазақстандағы психология бөлімін алғашқы болып 1993 жылы, Қазақ тілді кәсіби психологтарды 1996 жылы бітіріп шықты.
Бүгінгі таңда Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің психологиялық бөлімі философия және саясаттану факультетінің құрылымында орналасқан және жалпы және этникалық психология кафедрасында ұсынылған, оның құрамында психология ғылымдарының бес докторы мен оннан астам кандидаты жұмыс істеді. 1996 жылдан бастап ҚазҰУ - да психологтарды даярлаудың екі сатылы жүйесі - бакалавриат және магистратура қабылданды, сонымен бірге бес жылдық білім беру жүйесі де жұмысын жалғастырды. 1998 жылы Болон процесінің талаптарына сәйкес келетін "бакалавр - магистр - PhD докторы" мамандарын даярлаудың үш сатылы жүйесіне көшу жүзеге асырылды. Бұл Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің әлемдік университеттер қауымдастығының толық құқықты серіктесіне айналғанын және Шанхай рейтингі бойынша әлемнің 500 үздік университеттерінің қатарына қосылу үшін өзіндік карт-бланш алғанын білдіреді. Ректор атап өткендей, бұл үшін университеттің нақты мүмкіндіктері бар, оларды өзектендіріп, әлемдік рейтинг шкалаларының талаптарына сәйкес келтіру қажет.
Психология бойынша PhD докторларын даярлау бағдарламасын табысты жүзеге асыруға жалпы және этникалық психология кафедрасының әлем университеттерімен кең халықаралық ғылыми байланыстары ықпал етеді. Біз сондай - ақ еліміздің басқа жоғары оқу орындары мен ұйымдарында жұмыс істейтін қазақстандық психологиялық қоғамдастықпен-көрнекті ғалымдармен жеке байланыстарды бағалаймыз.
Қазіргі уақытта Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ жалпы және этникалық психология кафедрасының негізінде Қазақстан тарихындағы алғашқы ғылыми психологиялық мектеп қалыптасып, табысты дамуда деп айтуға болады. Психологиялық ғылыми мектептің қалыптасуын анықтайтын жүйелік фактор "тұлғаны әлеуметтендірудің этнопсихологиялық мәселелері"атты ғылыми-зерттеу жұмысының тақырыбы болды. Оның жетекшісі-жалпы және этникалық психология кафедрасының меңгерушісі, психология ғылымдарының докторы, профессор С. Жақыпов. Осы тақырып аясында бірнеше мамандандырылған бағыттар пайда болды. Олар бойынша жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бес докторлық, қырық алты кандидаттық және екі PhD диссертация түрінде қорғалды. Профессор Қ.Жарықбаев басқаратын кафедраның ғылыми-зерттеу қызметіндегі маңызды бағыт Қазақстан психологиясының тарихына арналған жұмыстармен байланысты. Осы зерттеулер шеңберінде алынған нәтижелер Т.Тәжібаев атындағы этнопсихология және этнопедагогика жөніндегі оқу-зерттеу орталығының жұмысында пайдаланылады және тоғыз кандидаттық және докторлық диссертацияларда ұсынылған.
Жалпы алғанда, этнопсихологиялық зерттеулердің нәтижелері этноконфессиялық көзқарастардың жұмыс істеуінің динамикалық моделін жасауға мүмкіндік берді. Үлгі этносаралық өзара іс-қимыл және қарым-қатынас жағдайында тұлғаның ерекше этномәдени қасиеттері ретінде төзімділік пен діни төзімділікті қалыптастыру және дамыту процестерін болжауға мүмкіндік береді. Этникалық және діни толеранттылық, эмпирикалық жолмен алынған көрсеткіштерден көрініп тұрғандай, этноконфессиялық көзқарастарды жеңуге бағытталған іс-әрекеттің өзіндік нәтижесі болып табылады. Бұл мәліметтер топтық процестердің этнопсихологиялық теориясының дамуына ғана емес, сонымен бірге этноконфессиялық көзқарастарды жеңу үшін тиімді әлеуметтік-психологиялық ұсыныстар жасауға ықпал етеді. Посткеңестік кеңістіктегі беделді ресейлік психологиялық қоғамдастық мойындаған жалғыз этнопсихологиялық кафедраның ерекше еңбегі виртуалды этнопсихологиялық эксперимент әдісін құру болды.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ психология кафедрасының оқытушылары жалпы психология және психология ғылымының барлық негізгі салалары бойынша Қазақстанда алғаш рет қазақ тілінде оқулықтар мен оқу құралдарын жазды. "Мәдени мұра" мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасы аясында Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ психологтары "Психология: Адамзат ақыл-ой қазынасы" жалпы тақырыбымен біріктірілген психологиялық ғылымның өзекті мәселелері бойынша он томның бесеуін дайындап шығарды.
10 томдық "Қазақ психологиялық ғылымы" жинағы өз өмірін осы ғылыммен байланыстыратындардың барлығы үшін көптен күткен оқиға деп атауға болады.
Әр томда толық ой бар, мәлімделген тақырыпты ашады. 1-ші кітап Қазақ психологиялық ойының қалыптасуы мен даму тарихына арналған (VІ - ХХ ғғ.). 2-том сол тақырыпты орыс тілінде ашады, бірақ бұл қазақ тілінен аударма емес, арнайы жазылған еңбек екенін атап өткен жөн.
"Қуғындалған қазақ психологиясы" 3-томы "Алаш" қозғалысының белсенді өкілдері, ғалым Халел Досмұхамедов, Жүсіпбек Аймауытов, Мағжан Жұмабаевтың психологиялық мұрасын талдауға арналған.
4-кітапта "кеңес заманында (1917-1991 жж.) жарияланған психологиялық зерттеулердің мәтіндері" берілген. Айта кету керек, қазақ ғылымында психология алғаш рет ғылыми мәтіндер шығарады.
Егер 5-ші том жалпы психологияның жоғары оқу орындары үшін жұмыс болса, онда "ұлттық психология және этика" деп аталатын 6 - шы том орта мектеп оқушыларына арналған.
"Жалпы және қазақ этнопсихологиясы" - "Общая и казахская этнопсихология" 7-томына қазақ және орыс тілдерінде оқу құралы енгізілді.
Белгілі ғалым Өмірзақ Озғанбаевтың "Қазақтың шешендігі мен көсемдігі психологиясы (публицистикалық психология)" - "ораторство и лидерства казахов (публицистикалық психология) психологиясы"атты 8-томына ерекше назар аударуға болады.
"1917-2017 жылдар аралығында I ғасыр бойы жарық көрген ғылыми еңбектердің психологиялық библиографиясын" 9-томды оқу арқылы көруге болады.
10-шы жыл бәріне пайдалы және қызықты болады. Өйткені, ол жерден "психологияның қазақ түсіндірме сөздігін" табуға болады. Көптомдық шығарма басылым үшін оқырман қауымға, туралы баяндайды.

1.3.Қазақстандағы психология мәртебесі

Көпэтносты қоғамның рухани-адамгершілік өмірі саласында өзін-өзі тәрбиелеу мен өзін-өзі жетілдіруге бағытталған толыққанды дамыған тұлғаның жалпыадамзаттық мәдениетінің маңызды элементі ретінде психологиялық білім мен білік негіздерін меңгеру үшін жағдай жасалмаған. Орта және жоғары оқу орындары студенттерінің психологиялық дайындығы нақты оқу-тәрбие міндеттері мен демократиялық мемлекеттің сұраныстарын шешуден айтарлықтай алшақтады. Маман-психологтарды даярлау сапасы мен саны біздің қоғамдық қажеттілігімізді қанағаттандырмайды. Мәселен, 10 университетте "психология" мамандығы бойынша жыл сайынғы қабылдау жүз адамнан аспайды. Егер республикада тек жалпы білім беретін орта мектептердің саны 9 мыңнан асатынын ескеретін болсақ, онда бұл сан - теңіздегі тамшы.
Бұл кемшіліктердің себептерінің бірі-іргелі және қолданбалы психологиялық проблемалардың дамуының өте қанағаттанарлықсыз жағдайы және білікті психологтардың жетіспеушілігі. Қазіргі уақытта олардың саны 200 адамнан аспайды, олардың 30-дан астамы ғылым кандидаттары мен 5 ғылым докторы.
Республиканың егемендігі мен тәуелсіздігі жылдарында жоғары білікті психологиялық кадрлар өсті. Қазір олардың жалпы саны 40-тан астам доктор мен профессорлар мен 170-ке жуық кандидаттар мен доценттерді құрайды. Бұл сан Қазақстанда олардың саны Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан, Тәжікстан және Әзірбайжанның осы саладағы ғалымдар санынан асып түсетінін көрсетеді. Республикада 43 университетте университеттік білімі бар психолог кадрлар дайындалуда.
Болашақта Қазақстанның психологиялық ғылымының міндеттерінің бірі осы үлкен аймақтың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, осы білім саласының теориялық және әдіснамалық негіздерін жасау болып табылады, өйткені Батыстың психологиялық зерттеулерінің әдіснамасын басқа менталитеттерге негізделген көшіру жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін.
Осыған байланысты психология саласындағы басым бағыттар, көп этностық тұлғаны қалыптастыру және дамыту жолдарын зерделеу, әртүрлі этностық топтар мен қауымдастықтардың балаларын әлеуметтендірудің жалпы заңдылықтарын белгілеу, олардың рухани-адамгершілік саласын, қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастыру тетіктерін зерделеу болуы тиіс.
Демократиялық қоғамның жаңаруы, оның егемендігі мен ізгіленуі, саяси реформа, құқықтық және азаматтық мемлекеттің қалыптасуы, білім беру мен денсаулық сақтау саласындағы реформа, ел халқының көп этностық және көп конфессиялық құрамын ескере отырып, адамдардың қоғамдық-саяси белсенділігін дамыту, кәсібилік деңгейін арттыру және кәсіптердің жаңа түрлерін игеру психологиялық ғылымның тоқырауы мен артта қалуын еңсеруді, экономикалық, әлеуметтік және мәдени ресурстарды ұйымдастыру мен басқарудың барлық буындарындағы психологиялық білім мен, елдің саяси және рухани өмірі.
Қазақстанның психологиялық ғылымының таяудағы 10-15 жылдағы негізгі міндеттерінің бірі іргелі зерттеулердің басымдықпен дамуы үшін қажетті жағдайлар жасау болуға тиіс: елдің 2030 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық және рухани-мәдени дамуының стратегиялық бағыттарына сәйкес келетін, оның сапалы жаңа ғылыми әлеуетін жасау үшін психологиялық ғылымның дамуындағы түбегейлі бетбұрыс бойынша пәрменді шаралар қабылдау қажет. Бұл міндеттер психологтардың күш-жігерін өзекті Мемлекеттік мәселелерді шешуге, ең алдымен нарықтық қатынастар міндеттерін ғылыми-психологиялық қамтамасыз етуге жұмылдыруы керек.
Демократиялық қоғамның жаңаруы, оның егемендігі мен ізгіленуі, құқықтық мемлекеттің қалыптасуы, білім беру реформасы, ел халқының көпэтносты және көпконфессиялы құрамын ескере отырып, адамдардың қоғамдық-саяси белсенділігінің дамуы психологиялық ғылымның тоқырауы мен артта қалуын еңсеруді, қазақстандық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани-адамгершілік өмірін ұйымдастыру мен басқарудың барлық буындарында психологиялық білімнің бағаланбауына және психологиялық мәдениеттің болмауына жол бермеуді талап етеді.
Болашақта Қазақстанның қазіргі психологиялық ғылымының міндеттерінің бірі осы үлкен аймақтың этнопсихологиялық, демографиялық, экологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, осы білім саласының теориялық және әдіснамалық негіздерін жасау болып табылады, өйткені Батыстың басқа әдіснамаға негізделген психологиялық зерттеу әдістемесін көшіру жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін. Психология саласындағы басым бағыттар, біздің ойымызша, этникалық тұлғаны қалыптастыру және дамыту жолдарын зерттеу, психикалық дамудың заңдылықтарын ол дүниеге келген сәттен бастап қартайғанға дейін белгілеу, оның жоғары рухани-адамгершілік саласын тәрбиелеу, қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастыру тетіктері болуы керек.
Сондай-ақ түбегейлі экономикалық реформаның психологиялық аспектілерін, нарықтық қатынастарға, коммерциялық саудаға және бизнеске көшу жағдайында тұлғаның психологиялық ісіктерін қалыптастыру тетіктерін зерттеуді шұғыл түрде өрістету қажет. Осыған байланысты кәсіпқой бизнесмендерді, кәсіпкерлерді даярлаудың психологиялық негізделген әдістерін әзірлеу қажет; перспективалық оқыту жүйелері мен оқу тапсырмаларының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.