Факультатив курстардың маңызы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым минстрлігі
Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Университеті

Юлдашева Нилуфар Илхомқызы

Физиканың медицинада қолдануының факультатив курсын құрастыру әдістемесі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы:5В011100-Физика

Мазмұны

Кіріспе
Факультатив курстың теориялық негіздері
1.1 Физикадағы факультатив курстың оқыту әдістері

1.2 9 сынып физика пәні бойынша факультативтік сабақтар
1.3 Факультатив курстардың маңызы
2. Физикалық құбылыстарды медицинада пайдалану
2.1 Дыбыстың физикалық сипаттамалары
2.2 Сақталу заңдарының медицинамен байланысы
2.3 Тербелістер мен толқындар
3. 9 сыныптағы физикалық заңдылықтар негізінде медициналық аппараттар. Кескінді диагностика
3.1 Рентген сәулесі
3.2 Магнитті-резонанстық томография
3.3 Улътрадыбыстық зерттеу
3.4 Электрокардиогра́фия
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
КІРІCПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Медициналық білімі бар көптеген атақты тұлғалар физикалық құбылыстардың зерттеулерінің арқасында танымал болды. Мысалы, толқынды оптиканың құрушысы болып табылатын Френельмен бірге Томас Юнг көру ақауларының бірі дальтонизм ашты. Неміс дәрігері және ғалым Герман Гельмгольц физикада ғана емес, сонымен қатар көру, есту, жүйке және бұлшық ет жүйелерінің физиологиясында үлкен жаңалық жасады, сонымен қатар физика және математика бойынша білімді физиологиялық зерттеулерге қолдануға тырысты. Жан-Луи Пуазейль жүрек қуатын насос ретінде зерттеді және капиллярлар мен веналардағы қан қозғалысының заңдарын зерттеді. Өз зерттеулерінің нәтижелерін қорытып, Пуазейль физика үшін өте маңызды болған формуланы алды.
Адам күн сайын әртүрлі физикалық құбылыстарға тап болады және тіпті бұл мән бермейді. Тіпті ағзаның жұмыс істеуі жиі физикалық заңдарға бағынады. Физиканың ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы тарихи медицинадағы танымның дамуымен байланысты. Медицина мамандарының зерттеулері мен бақылаулары арқасында физикалық ұғымдар мен құбылыстардың саны көбейгендігі байқалды. Физикадағы ғылыми жетістіктер заманауи медицинада да қолданылады. Сондықтан мен физика мен медицина өзара байланысты екенін анықтауды шештім. Жұмыс тақырыбы өзекті және болашақта өзінің өзектілігін жоғалтпайды, ал әрбір адамға бұл туралы өз дамуы мен ой-өрісін кеңейту үшін білу пайдалы болып табылады.
Мақсаты: Физиканың медицинада қолдануының факультатив курсын құрастыру
Міндеттер:
* проблеманы зерттеу үшін әдебиеттерге талдау жүргізу;
* физикалық білім берудің медицинаға қатысты маңызды бөлімдерін іріктеу және оны теориялық негіздеу;
* болашақ медицина мамандары үшін физикалық білім беру мазмұнын айқындау;
* медицинада қандай құралдар көмектесетінін анықтау;
* медицинадағы физиканы білу арқылы медицина әлдеқайда табысты болғанын дәлелдеу
Зерттеу пәні: жоғарғы оқу орындарындағы болашақ медицина мамандарына оқытылатын медициналық аппараттар.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, кестелер мен суреттерден тұрады.

1.1 Физикадағы факультатив курстың оқыту әдістері
Факультатив сабақтарының мақсаты мен маңызы. Факультатив сабақтары мектептерде 1966 жылдан бастап оқушылардың физика-математикалық, жаратылыстану, гуманитарлық ғылымдар бойынша білімдерін тереңдететін оқушылардың қабілеттерін жан-жақты дамытып және қызығушылықтарын қанағаттандыру мақсатында енгізіле бастады. Ҝазіргі кезеңде факультатив сабақтары деңгейлік және бағдарлы саралау турінде болады. Оларға берілетін уақыт базистік оқу жоспарының вариативтік бөліміне енгізілген: факультатив сабақтарға оқушылар өз қалаулары бойынша курсты таңдап қатысады.
Факультатив сабақтарының маңызы:
* оқушылардың қабілеттерін дамыту;
* қызығушылықтарын қанағаттандыру;
* оқушылардың шығармашылық қабілетерін дамыту;
* оқушылардың білімдерінің сапасын арттыру;
* оқушыларды қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың жетістіктерімен таныстыру;
* оқушыларда жалпы оқу біліктерін қалыптастыру (баян-дамаларды әзірлеп баяндау, рефераттар жазу, топпен жұмыс істеу, ақпаратпен жұмыс істеу);
* оқушыларға кәсіби бағдар беру.

Факультатив курстарының жүйесі үш топтан тұрады.

Факультатив курстар әр турлі оқытылады, кейбіреулері 1 кун кейбіреулері 2-3 кун. Егер факульт атив курсы бірнеше жыл бойы оқытылса, оның әр жылдағы бағдарламасы автономды болып, оқушы кез-келген жылда қалауы бойынша бұл курсқа қатыса алады. Факультатив сабақтарына қатынасатын оқушылар саны 10 адамнан кем болмауы керек. Шағын жинақталған метептерде факультативтік сабақтарға қатынасатын оқушылар әр сыныптан жинақталуы мүмкін. Факультатив сабақтары арнайы жасалған бағдарламалар бойынша өткізіледі. Кейбір факультатив курстарының бағдарламалары Білім Министрімен бекітіліп, бағдарламалар жиынтығына енгізілген. Мектеп әкімшілігі бекіткен мұғалімнің өзі жасаған бағдарлама бойынша да факультатив сабақтарды өткізуге болады. Физикадан факультатив курстарының мазмұнын таңдап тағайындаудың негізінде О.Ф.Кабардин көрсеткендей ұстанымдар жатады: - факультативтің негізгі курспен байланысы; - факультатив курстарының мазмұнында фундаментальді физикалық заңдар мен принциптердің (сақталу заңдары, сәйкестік пен симметрия принциптері т.б.) болуы; - пәнаралық байланыстың жүзеге асуы; - политехнизм принципінің жүзеге асуы жатады. Жоғарғы деңгейдегі факультатив курстарының бағдарламасы мазмұны жағынан негізгі физика курсының бағдарламасымен сәйкестенген болуы керек. Бұл сабақта қаралатын физикалық заңдар мен құбылыстарды тереңірек қарауға мүмкіндік береді. Осы факультативтік сабақтарды жоспарлау негізгі курстық сабақтарды жоспарлаумен параллель жүзеге асады. Мысалы жоғарғы деңгейдегі факультатив курстарының мазмұны 8-сыныпта Жылулық, электрлік, жарық құбылыстары, 9-сыныпта Механика, 10-сыныптың физикадан факультативтік курсында Молекулалық физика, Электродинамика, 11-сыныптың физикадан факультативтік курсында Электродинамика (жалғасы), Тербелістер, Толқындар, Кванттар. 8-сыныптың факультатив сабақтарында оқушылардың жылулық, электрлік, жарық құбылыстары туралы білімдері толықтырылып тереңдетіледі. Молекулалардың өлшемдерін, массаларын, жылдамдықтарын, концентрациясын анықтайтын тәжірибелер қарастырылады. МКТ негізінде капиллярлық құбылыстар түсіндіріледі. Жылулық ұлғаю және оны техникада ескеру қарастырылады. Атмосфера физикасы тақырыбын қарастырудың білімділік құндылығы оқушылардың физика мен географиядан алған білімдері интеграцияланады. Электр тогы, Электромагниттік құбылыстар тақырыптарын қарастырғанда негізінен қолданбалы мәселелер: электролиз, оның қолданылуы; электр өлшеуіш құралдар, электрмагниттік реле, айнымалы токты алу, трансформатор т.б. қарастырылады. Оптика тарауы бойынша фотометрия элементтері, жарықтың сыну заңдары, линзалардың формулалары, ақ жарықтың спектрлерге жіктелуі сияқты мәселелер қарастырылады. 9-сыныптың факультативтік курстарының мақсаты - оқушының механика тарауы бойынша алған білімдерін тереңдетіп, қашықтықты және уақытты өлшеудің әртүрлі практикалық әдістерімен таныстыру. Кинематикада зейін қозғалысты графиктік бейнелеуге, классикалық жылдамдықтарды қосу заңдылықтарының қолдану шегі мен жарықтың жылдамдықтарының шектігі мен инварианттылығын талдауға бөлінеді. Динамика тарауын қарастырғанда негізгі материалдармен қатар инерциалдық емес санақ жүйесіндегі денелердің қозғалысы, центрден тепкіш механизмдер қарастырылады. Бұл сыныпта Ҝатты денелердің айналмалы қозғалысы тақырыбын қарастырғанда айналмалы қозғалыстың кинематикалық және динамикалық сипаттамалары инерция моменті ұғымы мен айналмалы қозғалыстың динамикасының теңдеуі беріледі. 10-сыныптың факультативтік курстарында молекулалық физика модельдерінің қолданылу шегі, молекулалардың жылдамдықтары бойынша жіктелуі (Максвелл), статистикалық және термодинамикалық әдістер қарастырылады. Термодинамика тарауы бойынша жылу сиымдылық ұғымы тереңірек қарастырылып, газдардың жылу сиымдылығының оның күйінің өзгеру процесіне тәуелділігі, қайтымсыз процесс туралы түсінік, термодинамиканың ІІ заңы және оның статистикалық мағынасы, жылу двигателінің жұмыс істеу принциптері қарастырылады. Электродинамика тарауында Остроградский- Гаусс теоремасы, сегнетоэлектриктер, пьезоэлектрлік эффект, жартылай өткізгіштің қолданылуы сияқты мәселелер қарастырылады. Электрлік шамаларды және магниттік шамаларды өлшеу әдістеріне көңіл бөлінеді. 11-сыныптың факультативтік курсында электромагниттік тербелістер туралы білімдері гормониялық емес тербелістерді қарастыру арқылы тереңдетіледі. Политехникалық білім берудің мақсаты оқушыларды үш фазалы токты алу, үш фазалы токтың асинхронды двигателі мен үш фазалы электр энергиясын тасымалдау жүйесін қарастыруда жүзеге асырылады. Жарықтың толқындық қасиеттерін қарастырғанда Френель зонасы, Гюйгенс-Френель принциптері туралы түсінік беріледі. Кванттар тақырыбы бойынша материаның корпускулалық-толқындық қасиеттерін дәлелдейтін фотонның нақты өмір сүретінін дәлелдейтін материалдар қарастырылады. Ҝолданбалы физика факультативтік курстарында уақыттың көбі практикада кеңінен қолданылатын механизмдердің, машиналардың, автоматтық қондырғылардың жұмыс істеулерінің физикалық принциптерін қарастыратын практикалық сабақтарға бөлінеді. Мысалы, 7-8 сыныптарда Физикалық шамалар және оларды өлшеу. Курстың міндеттері: - оқушыларды физикалық шама, өлшеуіш құралдар, өлшеу әдістері, өлшеу қателіктері, экспериментальдық зерттеу деген сияқты ұғымдармен таныстыру; - өлшеу құралдарын қолдануға үйретіп, өлшеу дәлдігі ұғымын қалыптастыру; - оқушыларды экспериментальдық алған білімдері негізінде экспериментік зерттеудің зерттеу мақсатына сәйкестігі туралы қорытынды жасауға үйрету; - техникадағы өлшеулердің ролін көрсетіп, жанама өлшеулер туралы түсінік беру; - еңбек ету қауіпсіздік ережелерімен таныстырып, оларды орындауға үйрету. Оқушылар тәжірибелік (демонстрациялық, зертханалық) зерттеулер жүргізу арқылы экспериментті жоспарлау, нәтижесін кесте, график, диаграмма түрінде көрсету сияқты эксперименттальдық біліктерді меңгереді. Курс теориялық және практикалық бөлімдерден тұрады. Теориялық бөлімінде экспериментальдық физикалық зерттеулердің әдістері мен принциптері туралы қажетті білімдер, құралдардың құрылысының негізінде жатқан физикалық принциптер туралы мәліметтер беріледі. Практикалық бөлімі фронтальдық зертханалық, практикумдық жұмыстардан және экскурсиядан тұрады. Факультатив сабақтарында оқытудың әртүрлі әдістері қолданылады: лекция, семинарлар, конференциялар, практикалық, есеп шығару, фронтальды зертханалық жұмыстар, физикалық практикум, экскурсиялар. Факультативтік сабақтардағы оқыту формалары: Дәрістер әдетте, теориялық сұрақтар бойынша оқылады. Дәрістерде негізгі, түйінді материал оқылып, ол кейін семинар және практикалық сабақтарда талқыланады. Дәрістер безендірулермен, тақтаға жазулармен, көрсету эксперименттермен сүйемелденеді. Семинар сабақтары теориялық сұрақтарды талқылауға, оларды едәуір терең пысықтауға арналады. Оқушыларға алдын-ала семинар сабағының жоспары беріледі, оған оқушылар міндетті түрде дайындалуы тиіс сұрақтар енеді. Семинарда талқыланатын әрбір сұрақ бойынша міндетті түрдегі және қосымша әдебиеттер көрсетіледі. Семинар сабақтарында тақырып бойынша оқушылар шағын хабарлама жасап, соның маңайында пікір-талас болады. Семинарға әзірлік барысында оқушылар әдебиеттермен жұмыстанып, жасайтын хабарламаларының жоспарын құрып, өз ойларын тиянақты, жүйелі түрде баяндауға әзірленеді. Семинарларға қатынасу барысында оқушылар өз ойларын дұрыс физикалық тілмен жеткізуге, пікір таласқа қатысуға, өзінің және жолдастарының жұмыстарына сыни тұрғыдан қарап бағалау дағдыларын меңгереді. Баяндау барысында әр түрлі көрнекіліктерді қолданып, тәжірибелер көрсеткен оқушылардың қызығушылығын туғызады. Факультативтік сабақтардың ерекше түрлерінің бірі - физикалық есептерді шығару практикумы. Ол 9 сыныптан бастап ірі тақырыптар бойынша есептерді шығару сабақтары түрінде өткізіледі. Есептерді шығару практикумы ірі тақырып бойынша алған білімдерін біріктіріп қолданылуымен физиканың негізгі курсында есептерді шығару сабақтарынан ерекшеленеді. Осы практикумның сабақтарында зерттеушілік мақсаттағы күрделі есептерді, берілгені толық емес немесе артық мәнді берілген есептерді шығарту арқылы оқушылардың өз бетімен жұмыстануына, шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасалынады. Факультативтік курстар бағдарламасы сабақтардың фронтальдық зертханалық жұмыстар және зертханалық практикум сияқты формаларын қарастырады. Фронтальдық зертханалық жұмыстар теориялық материалды тереңдетеді, оқушыларда бастапқы эксперименттік іскерліктерді қалыптастырады. Фронтальдық зертханалық жұмыстарға әртүрлі өлшеулерді орындаумен, аспаптарды құрастырумен, зерттеу жұмыстарымен байланысты жұмыстар енгізіледі. Зертханалық жұмыстың басқа формасы физикалық практикум болып табылады. Оны жүргізу оқытуды жекелендіруге, оқушылардың бейімдері мен қызығушылықтарын есепке алуға үлкен мүмкіндіктер береді. Практикумға оқушылардың іс әрекеттерінің сипаты бойынша, олардың іс әрекеттерін басқаруға байланысты деңгейі күрделі әртүрлі жұмыстарды енгізуге болады. Егер оқушы физиканың қандай да бір болмасын тарауына қызығушылық танытып отырса, онда оған өз қызығушылығы саласы бойынша эксперименттік жұмыспен айналысуға мүмкіндік беруге болады.

2. Физикалық құбылыстарды медицинада пайдалану
2.1 Дыбыстың физикалық сипаттамалары
Дыбыс - бұл физикалық құбылыс, ол механикалық тербелістердің қатты, сұйық немесе газ тәрізді ортада серпімді толқындар түрінде таралуы. Кез-келген толқын сияқты, дыбыс амплитудасы және жиілігімен сипатталады. Амплитуда дегеніміз - дыбыстың қаттылығы. Жиілік тонусты, дыбыс деңгейін анықтайды. Қарапайым адам 16-20 Гц-тен 15-20 кГц-ке дейінгі жиіліктегі дыбыстық тербелістерді ести алады. Адамның есту ауқымынан төмен дыбыс инфрадыбыс деп аталады, жоғары: 1 ГГц-ге дейін - ультрадыбыстық, 1 ГГц-тен - жоғары дыбыстық. Дыбыстың күштілігі кешенді түрде тиімді дыбыстық қысымға, тербеліс жиілігі мен режиміне байланысты, ал дыбыстың биіктігі тек жиілікке ғана емес, сонымен қатар дыбыс қысымының шамасына байланысты.
Естілетін дыбыстардың ішінде фонетикалық, сөйлеу дыбыстары мен фонемалары (оның ішінде ауызша сөйлеу бар) мен музыкалық дыбыстарды ерекше атап өту керек. Музыкалық дыбыстарда бір емес, бірнеше тон, кейде кең жиілік диапазонындағы шу компоненттері болады.
Дыбыстық толқындар - тербелмелі процестің мысалы. Кез-келген тербеліс жүйенің тепе-теңдік күйінің бұзылуымен байланысты және оның сипаттамаларының тепе-теңдік мәндерінен ауытқуымен, содан кейін бастапқы мәнге оралуымен көрінеді. Дыбыстық тербелістер үшін бұл сипаттама ортадағы нүктедегі қысым, ал оның ауытқуы - дыбыстық қысым. Егер сіз серпімді орта бөлшектерін бір жерде, мысалы, поршеннің көмегімен қатты ығысуын жасасаңыз, онда бұл жерде қысым күшейеді. Бөлшектердің серпімді байланыстары арқасында қысым көршілес бөлшектерге ауысады, олар өз кезегінде келесі бөлшектерге әсер етеді, ал жоғарылаған қысым аймағы серпімді ортада қозғалатыны көрінеді. Қысымның жоғарылау аймағынан кейін төмендетілген қысым аймағымен жалғасады, сөйтіп ортада толқын түрінде таралатын сығылу мен депрессияның ауыспалы аймақтарының тізбегі пайда болады. Бұл жағдайда серпімді ортаның әрбір бөлшегі тербеледі.
Тығыздықтың айтарлықтай ауытқуы жоқ сұйық және газ тәрізді ортада акустикалық толқындар бойлық сипатқа ие, яғни бөлшектердің тербеліс бағыты толқынның қозғалыс бағытына сәйкес келеді. Қатты денелерде бойлық деформациялардан басқа, көлденең (ығысу) толқындардың қозуын тудыратын серпімді ығысу деформациялары да пайда болады; бұл жағдайда бөлшектер толқынның таралу бағытына перпендикуляр тербелістер жасайды. Бойлық толқындардың таралу жылдамдығы ығысу толқындарының таралу жылдамдығынан едәуір жоғары. Байланыс құралдарының философиясында, психологиясында және экологиясында дыбыс оның қабылдау мен ойлауға әсеріне байланысты зерттеледі (мысалы, біз электронды байланыс құралдарының әсерінен пайда болатын кеңістік ретінде акустикалық кеңістік туралы айтып отырмыз). Барлық тірі организмдер, соның ішінде адамдар үшін дыбыстар мен шу қоршаған ортаға әсер етудің сыртқы құбылыстарының бірі болып табылады. Бірақ біздің техногендік дәуірде табиғаттың табиғи дауыстары сирек кездеседі, мүлдем жоғалады немесе келе жатқан қалалық-технологиялық өркениетке айналады.
Адам әрқашан әртүрлі дыбыстар мен шу әлемінде өмір сүреді. Дыбыс адамның есту аппаратымен қабылданатын қоршаған ортаның механикалық тербелісі деп аталады (секундына 16-дан 20 000-ға дейін). Үлкен жиіліктің тербелісі - ультрадыбыстық, ал кіші - инфрақызыл деп аталады. Шу - бұл тұрақсыз. Барлық тірі организмдер, соның ішінде адамдар үшін дыбыстар мен шу қоршаған ортаға әсер етудің сыртқы құбылыстарының бірі болып табылады. Жаңбырдың жағымды шуылы, жапырақтардың тынышталуы, желдің аздап есуі, орман ағынының күңкілдеуі, құстардың жағымды әні, судың жеңіл шашырауы. Теңіз суының дыбысы адамдарға әрқашан жағымды. Ол адамды тыныштандырады, стрессті жеңілдетеді, оң энергиямен зарядтайды. Бірақ біздің техногендік дәуірде табиғаттың табиғи дауыстары сирек кездеседі, мүлдем жоғалады немесе келе жатқан қалалық-технологиялық өркениетке айналады.
Табиғатта қатты дыбыстар сирек кездеседі, Шу салыстырмалы түрде әлсіз және қысқа. Дыбыстық қоздырғыштардың үйлесімі мен ұзақтығы жануарлар мен адамдарға олардың табиғатын бағалауға және оларға қатысты белгілі бір тиісті реакцияны қалыптастыруға уақыт береді. Үлкен және ұзақ қуаттылықтағы дыбыстар мен шу есту аппаратын, жүйке орталықтарын зақымдайды, ауырсынуды, соққыны және тіпті өлімді тудыруы мүмкін. Шудың әсері осылай әрекет етеді. Ұзақ шу есту органына теріс әсер етеді, дыбысқа сезімталдықты төмендетеді. Бұл жүрек, бауыр, басқа органдардың бұзылуына, адам ағзасының жүйке жасушаларының сарқылуына және шамадан тыс жүктелуіне әкеледі. Әлсіреген жүйке жасушалары дененің белгілі бір немесе тіпті барлық жүйелерінің жұмысын нақты және біркелкі үйлестіре алмайды. Осының салдарынан олардың қызметінің бұзылуы орын алады.
Шу деңгейі децибелмен өлшенеді. Бұл дыбыстық қысым дәрежесін білдіретін бірліктер. Бұл қысым шексіз емес. 20-30 децибелдегі шу деңгейі адамдар үшін зиянсыз, бұл табиғи шу фоны деп аталады, оған адам теріс салдарсыз жауап береді. Салыстырмалы түрде қатты дыбыстарға келетін болсақ, мұнда жоғарғы шегі шамамен 80 децибелден тұрады. 130 децибелге дейін және одан жоғары дыбыстық тербелістер адамда ауырсыну сезімін тудырады, ал 150-і оған төзбейді және тіпті ұзақ әсер ету арқылы өлімге әкелуі мүмкін.
Өндірістік кәсіпорындардағы өндірістік шу деңгейі өте жоғары. Көптеген жұмыстар мен шулы өндірістерде ол 90-100 децибелге дейін немесе одан да көпке жетеді. Шу көзі тұрмыстық техника болып табылатын біздің үйлерде әлдеқайда тыныш емес. Әр адам шуды басқаша қабылдайды. Көп нәрсе жасына, темпераментіне, денсаулық жағдайына, қоршаған орта жағдайларына, дененің сипаттамаларына байланысты. Кейбір адамдар салыстырмалы түрде азайтылған қарқындылықтың шамалы қысқа әсерінен кейін де есту қабілетін жоғалтады. Ал басқалары ұзақ уақыт бойы өте күшті шу әсеріне төтеп бере алады. Қатты шуылға үнемі әсер ету есту қабілетіне теріс әсер етіп қана қоймайды, сонымен қатар басқа да зиянды әсерлерді тудыруы мүмкін - физикалық белсенділік пен өнімділіктің төмендеуі, тиннитус, бас айналу, бас ауруы, шаршаудың жоғарылауы, денсаулықтың жалпы проблемалары.
Шу жинақтау әсеріне ие, яғни денеде жиналатын акустикалық дыбыстық тітіркену уақыт өте келе жүйке жүйесін әлсіретеді. Сондықтан, әртүрлі шулардың әсерінен есту қабілетінің жоғалуына дейін орталық жүйке жүйесінің функционалды бұзылуы жиі кездеседі. Шу адамның нейропсихикалық белсенділігіне зиянды әсер етеді. Дыбыс пен шуылдың шамадан тыс жүктелуіне байланысты емес қалыпты жағдайда жұмыс істейтін адамдарға қарағанда, шулы жағдайларда жұмыс істейтін адамдар арасында нейропсихиатриялық аурулардың деңгейі жоғары екендігі бұрыннан байқалды. Шу жүрек-тамыр жүйесінің әртүрлі функционалдық бұзылыстарын тудырады, көру және вестибулярлық анализаторларға зиянды және жиі қайтымсыз әсер етеді, адамның рефлекторлық белсенділігін төмендетеді, бұл көбінесе өндірістегі жазатайым оқиғалар мен жарақаттардың себебі болып табылады. Естілмейтін дыбыстар адам денсаулығына зиянды әсер етуі мүмкін. Сонымен, инфрақызыл дыбыстар адам психикасына қатты әсер етеді: зияткерлік қызметтің барлық түрлеріне әсер етеді, көңіл - күй нашарлайды, шатасу, алаңдаушылық, қорқыныш сезімі пайда болуы мүмкін, ал жоғары қарқындылықта күшті жүйке немесе психикалық стресстен кейін - әлсіздік сезімі болуы мумкін. Әр түрлі елдердің құпия зертханаларында әртүрлі қару-жарақ түрлері жасалынғаны таңқаларлық емес, олар дыбыстық толқындармен адамға әсер етеді. Бұл сөзсіз болашақтың қаруының бірі. Тіпті әлсіз инфрақызыл тербелістер адамға қатты әсер етуі мүмкін, әсіресе егер олар ұзақ және тұрақты болса. Өндірістік шу арасында айтарлықтай орын алатын ультрадыбыстар да қауіпті. Олардың тірі организмдерге әсер ету механизмдері өте алуан түрлі. Әсіресе, олардың орталық жүйке жүйесінің жасушаларына теріс әсерін атап өткен жөн.
Шудың ағзаға теріс әсері тыныш және байқалмайды. Бұл парадоксальды, бірақ адам шудың мұндай теріс әсеріне қарсы іс жүзінде қорғансыз болып келеді.
Дыбыс дегеніміз не және оны қалай естиміз? Күн сайын, тәулігіне 24 сағат бойы біздің ағзамыздың біреуі үнемі жұмыс күйінде болады, бізді қауіптер мен айналамыздағы оқиғалар туралы хабардар етеді, тіпті ғарышта болып жатқандар туралы хабардар етеді. Бұл әрине біздің есту қабілетіміз. Оның арқасында біз айналамыздағы әлем туралы 30 % ақпарат аламыз. Бірақ дыбыс дегеніміз не және оны қалай естиміз? Мен дыбысты қабылдау фактісін және оның ми қыртысында көбеюін түсіндіруді ұсынамын. Кез-келген дыбыс ауаның тербелісін тудырады. Әр түрлі диапазондағы дыбыстық толқындар ішкі құлақта жүйке ұштарының тербелісін тудырады. Бірден сұрақ туындайды, ішкі құлақ деген не? Ішкі құлақ көзбен қарап, біз қанша тырыссақ та, көре алмаймыз, тіпті отоскоптың көмегімен де біз жетістікке жете алмаймыз. Көлемі бойынша ол кішкентай саусақтың тырнағынан үлкен емес, онда 16000 жүйке ұштары, түктер бар. Егер оларды мысал ретінде қарастырсақ, онда олар бізге жел соғатын шөпті еске салады.
Айтпақшы, қызықты факт, 13-14 жас аралығында кейбәр жүйке ұштары, түктер, әсіресе жоғары реңктерді қабылдайтындар толығымен өледі. Осылайша, жасы ұлғайған сайын, 50 жастан асқан кезде, бізде ана табиғат бастапқыда бізге берген нәрсенің аз бөлігі қалады. Демек, белгілі ой, адам неғұрлым үлкен болса, соғұрлым нашар естиді. Қазіргі уақытта теріс факторлардың көптігіне байланысты, нашар экологиядан бастап, құлаққапта қатты музыка тыңдауға дейін, есту одан да тез төмендейді. Сондықтан мезгіл-мезгіл дәрігердің тексерісінен өтіп, қажет болған жағдайда дұрыс таңдалған есту аппараттарын қолдану қажет. Өйткені, есту қабілетінің төмендеуі адамның психикалық жағдайына да, оның қоғамдағы жағдайына да әсер етеді.
Неліктен біз есту қабілетімізді жоғалтамыз?
Бүгінгі таңда қартайғанға дейін 100% есту қабілетін сақтаған адамды кездестіру сирек жағдай болып қалыптасқан. Негізгі себептерді талдайық...
Есту қабілетінің төмендеуінің себептерінің бірі, әрине, қатты шу. Әрқайсымыз қатты шу мен қатты дыбыстардың әсері ұзақ уақыт болғаннан кейін өзімізді біршама саңырау сезінетіндігімізді байқаған болармыз. Тіпті оларды естімеген кезде де. Біздің құлақтың есту анализаторы шуылға осылай жауап береді. Егер ол үнемі қатты дыбыстармен жарақат алса, онда шамадан тыс жұмыс пайда болады және есту жүйесінің тозуы тездетіледі. Сондықтан, жоғары өндірістік шу жағдайында жұмыс істейтін адамдар уақыт өте келе есту қабілеттері төмендей бастайды. Қатты музыкаға деген құштарлық (80 дБ-ден астам) есту қабілетінің төмендеуіне әкеледі. Жиі құлақ мүкістігінің себебі ағзаға вирустар мен бактериялар әсер еткеннен кейінгі асқынулар болып табылады. Менингит, қызылша, қызамық, сондай-ақ тұмау мен тонзиллит қауіпті. Соңғы екі аурудан аулақ болу мүмкін емес. Осыған байланысты балалардың жиі кездесетін паротит инфекциясы қауіпті. Көбінесе ата-аналарға аурудан кейін пайда болатын нәрестелердегі есту ақауларын дереу анықтау қиынға соғады. Бірақ уақыт өтіп, мәселе медициналық тексеру кезінде айқын болады. Мұндай жағдайларда есту қабілетін қалпына келтіру қиын кейде кеш болады. Сондықтан, есту қабілетінің бұзылуының алғашқы белгілерінде дереу дәрігермен кеңесу керек. Есту қабілетінің жасына байланысты жоғалуы да бар, мысалы, 60-70 жастағы адамдардың 40% - ында есту қабілетінің жоғалуы байқалады. Бұл жасқа байланысты өзгерістер және олар адам ағзасының ерекшелігімен байланысты.
Егер адамда есту қабілетінің қалпына келмейтін төмендеуі болса, онда есту аппараттары көмекке келеді. Өкінішке орай, адамдар есту қабілетін түзету туралы аз біледі. Заманауи есту аппараты дыбысты өте жоғары дәлдікпен өңдейді, қызықты дизайнға ие және қолдануға ыңғайлы. Есту аппаратын іріктеуді жеке есту қабілетінің бұзылуын ескере отырып, маман жүргізеді. Сондықтан, есту қабілеті төмен жастарға да, қарттарға да саңырау үнсіздікпен жабылудың қажеті жоқ. Дұрыс таңдалған есту аппараты сыртқы әлеммен ыңғайлы қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.

3 9 сыныптағы физикалық заңдылықтар негізінде медициналық аппараттар. Кескінді диагностик
3.1 Рентген сәулелері
1895 жылы неміс физигі рентген, вакуумдағы екі электрод арасындағы токтың өтуі туралы тәжірибелер жүргізе отырып, люминесцентті затпен (барий тұзымен) қапталған экранның жарқырағанын анықтады, дегенмен разряд түтігі қара картон экранымен жабылған - осылайша х-рентген деп аталатын мөлдір емес кедергілерден өтетін сәуле ашылды. Адамға көрінбейтін рентген сәулесі мөлдір емес заттарға сіңіп кететіні анықталды, кедергілердің атомдық саны (тығыздығы) неғұрлым көп болса, рентген сәулелері адам денесінің жұмсақ тіндерінен оңай өтеді, бірақ қаңқа сүйектерінде сақталады. Металл бөлшектерін көрсетуге және олардағы ішкі ақауларды табуға мүмкіндік беретін қуатты рентген сәулелерінің көздері жасалды.
Неміс физигі Лауэ рентген сәулелері көрінетін жарық сәулелерімен бірдей электромагниттік сәуле деп ұсынды, бірақ толқын ұзындығы аз және оптиканың барлық заңдары оларға қолданылады, соның ішінде дифракция мүмкін. Көрінетін жарық оптикасында қарапайым деңгейдегі дифракция белгілі бір бұрыштарда ғана пайда болатын дифракциялық тор жүйесінен жарықтың шағылысуы ретінде ұсынылуы мүмкін, ал сәулелердің шағылысу бұрышы құлау бұрышымен, дифракциялық тордың соққылары арасындағы қашықтықпен және құлаған сәулеленудің толқын ұзындығымен байланысты. Дифракция үшін соққылар арасындағы қашықтық жарықтың толқын ұзындығына тең болуы керек. Лауэ рентген сәулелерінің толқын ұзындығы кристалдардағы жеке атомдар арасындағы қашықтыққа жақын деп ұсынды, яғни кристаллдағы атомдар рентген сәулелері үшін дифракциялық тор жасайды. Кристалдың бетіне бағытталған рентген сәулелері теорияда болжанғандай фотопластинкаға әсер етті.
Атомдардың позициясындағы кез-келген өзгерістер дифракциялық көрініске әсер етеді және рентген сәулелерінің дифракциясын зерттеу арқылы кристаллдағы атомдардың орналасуын және кристаллға кез-келген физикалық, химиялық және механикалық әсер ету кезінде осы орналасудың өзгеруін білуге болады. Қазір рентгеноанализ ғылым мен техниканың көптеген салаларында қолданылады, оның көмегімен қолданыстағы материалдардағы атомдардың орналасуын білді және белгілі бір құрылымы мен қасиеттері бар жаңа материалдар жасады. Осы саладағы соңғы жетістіктер (наноматериалдар, аморфты металдар, композиттік материалдар) келесі ғылыми ұрпақтар үшін қызмет өрісін жасайды.
РЕНТГЕН СӘУЛЕСІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ҚАСИЕТТЕРІ
Рентген сәулесінің көзі - екі электрод-катод және анод бар рентген түтігі. Катод қызған кезде электронды эмиссия жүреді, катодтан шыққан электрондар электр өрісімен жеделдетіліп, анодтың бетіне тиеді. Рентген түтігі әдеттегі радио түтіктен (диодтан) жоғары үдеткіш кернеумен (1 кВ-тан астам) ерекшеленеді. Электрон катодтан шыққан кезде, электр өрісі оны анодқа қарай ұшуға мәжбүр етеді, ал оның жылдамдығы үздіксіз артады, электрон магнит өрісін алып жүреді, оның қарқындылығы электронның жылдамдығының жоғарылауымен артады. Анодтың бетіне жеткенде электрон күрт баяулайды, белгілі бір аралықта толқын ұзындығы бар электромагниттік импульс пайда болады (тежегіш сәуле). Толқын ұзындығындағы сәулелену қарқындылығының таралуы рентген түтігінің анод материалына және қолданылатын кернеуге байланысты, ал қысқа толқындар жағынан бұл қисық қолданылатын кернеуге байланысты минималды толқын ұзындығынан басталады. Толқындардың барлық ұзындықтары бар сәулелер жиынтығы үздіксіз спектрді құрайды, ал максималды қарқындылыққа сәйкес келетін толқын ұзындығы минималды толқын ұзындығынан 1,5 есе көп.
Кернеудің жоғарылауымен рентген спектрі атомдардың жоғары энергиялы электрондармен және бастапқы рентген сәулелерінің кванттарымен әрекеттесуіне байланысты күрт өзгереді. Атомның құрамында ішкі электронды қабықтар (энергия деңгейлері) бар, олардың саны Атом санына байланысты (K, L, М және т.б. әріптерімен белгіленеді) электрондар мен бастапқы рентген сәулелері электрондарды бір энергия деңгейінен екіншісіне шығарады. Метастабильді күй пайда болады және тұрақты күйге өту үшін электрондардың кері бағытта секіруі қажет. Бұл секіріс энергия квантының бөлінуімен және рентген сәулесінің пайда болуымен бірге жүреді. Үздіксіз спектрлі рентген сәулелерінен айырмашылығы, бұл сәуле толқын ұзындығының өте тар аралығына және жоғары қарқындылыққа ие (радиацияға тән) Сипаттамалық сәулеленудің қарқындылығын анықтайтын атомдардың саны өте үлкен, мысалы, 1 кВ кернеудегі мыс аноды бар рентген түтігі үшін 1 с үшін 15 мА ток 1014-1015 Атом береді. Бұл шама рентген сәулесінің жалпы қуатының к-қабықтан рентген сәулесінің квант энергиясына қатынасы ретінде есептеледі (к-рентгендік сипаттамалық сәулелену сериясы). Бұл ретте рентген сәулесінің жалпы қуаты тұтынылатын қуаттың тек 0,1% - ын құрайды, қалған бөлігі негізінен жылуға көшу есебінен жоғалады.
Жоғары қарқындылық пен толқын ұзындығының тар аралығына байланысты сипаттамалық рентген сәулесі ғылыми зерттеулерде және технологиялық бақылауда қолданылатын сәулеленудің негізгі түрі болып табылады. К-сериялы сәулелермен бір уақытта толқын ұзындығы едәуір үлкен L және М-сериялы сәулелер пайда болады, бірақ оларды қолдану шектеулі. K сериясында толқын ұзындығы A және b болатын екі компонент бар, ал В компонентінің қарқындылығы А-дан 5 есе аз. Өз кезегінде, a компоненті өте жақын екі толқын ұзындығымен сипатталады, олардың біреуінің қарқындылығы екіншісіне қарағанда 2 есе көп. Бір толқын ұзындығымен (монохроматикалық сәуле) сәуле алу үшін рентген сәулелерінің сіңіру және дифракциясының толқын ұзындығына тәуелділігін қолданатын арнайы әдістер жасалды. Элементтің атомдық санының артуы электронды қабықтардың сипаттамаларының өзгеруімен байланысты, ал рентген түтігінің анод материалының атомдық саны неғұрлым көп болса, к сериясының толқын ұзындығы соғұрлым аз болады. 24 - тен 42-ге дейін (Cr, Fe, Co, Cu, Mo) және толқын ұзындығы 2,29-дан 0,712 А-ға дейін (0,229-0,712 нм) элементтерден тұратын анодтары бар түтіктер кеңінен қолданылады.
Рентген түтігінен басқа, радиацияның көздері радиоактивті изотоптар болуы мүмкін, кейбіреулері тікелей рентген сәулесін шығара алады, ал басқалары металл нысандарды бомбалау кезінде рентген сәулесін шығаратын электрондар мен a бөлшектерін шығарады. Радиоактивті көздердің рентгендік қарқындылығы, әдетте, рентген түтігіне қарағанда едәуір аз (дефектоскопияда қолданылатын радиоактивті кобальтты қоспағанда және толқын ұзындығы өте аз - g - сәуле шығарады), олар кішкентай және электр қуатын қажет етпейді. Синхротронды рентген сәулелері электронды үдеткіштерде алынады, бұл сәулеленудің толқын ұзындығы рентген түтіктерінде алынғаннан едәуір асады (жұмсақ рентген сәулесі), оның қарқындылығы рентген түтіктерінің сәулелену қарқындылығынан бірнеше есе жоғары. Рентген сәулесінің табиғи көздері де бар. Радиоактивті қоспалар көптеген минералдарда табылды, Ғарыштық объектілердің, соның ішінде жұлдыздардың рентген сәулелері тіркелді.
РЕНТГЕН СӘУЛЕЛЕРІНІҢ КРИСТАЛДАРМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ
Кристалдық құрылымы бар материалдарды рентгенографиялық зерттеу кезінде кристалдық тор атомдарына жататын электрондармен рентген сәулелерінің шашырауы нәтижесінде пайда болатын интерференциялық суреттер талданады. Атомдар қозғалыссыз деп саналады, олардың жылу тербелістері ескерілмейді және бір атомның барлық электрондары бір нүктеде - Кристалл торында шоғырланған деп саналады. Кристаллдағы рентген сәулелерінің дифракциясының негізгі теңдеулерін алу үшін Кристалл торында түзу бойында орналасқан атомдармен шашыраған сәулелердің кедергісі қарастырылады. Бұл атомдарға косинусы A0 болатын бұрышта монохроматикалық рентген сәулесінің жалпақ толқыны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.