Махмұд Қашқари жайлы ақпарат

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Портал СЭО КазУМОиМЯ им. Абылай хана

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті

Реферат

Түркі тіл білімінің қөрнекті өкілі

Махмұд Қашқари еңбектерінің маңызы қандай

Орындаған: Жүнісбай Аружан

Орындаған: Жүнісбай Аружан: Қабылдаған: Қоңырова Ақбота

Орындаған: Жүнісбай Аружан: Тобы: 105 топ

Алматы 2021

Жоспар:

Жоспар:: 1) Махмұд Қашқари жайлы ақпарат

Жоспар:: 2) Махмұд Қашқаридың еңбектері мен маңызы

4-5

Жоспар::

Әдебиеттер тізімі:

1) Махмұд Қашқари жайлы ақпарат

Махмұд Қашқари (Махмұт ибн әл Хұсейн ибн Мұхаммед) 1029-1101 жылы өмір сүрген түркі ғалымы. Ол Қырғызстан жеріндегі Ыстықкөл жағасындағы Барсхан қаласында дүниеге келген. Түркінің тұңғыш тіл маманы Қарахан әулеті билеген мемлекеттің орталығы Қашқарға ауысып, білім мен дәріс алған. Оның аты жөніне осы «Қашқар» атты жерге байланысты шыққан болатын.

Ол энциклопедиялық тұрғыдан өте білімді және жан-жақты болған. Оның ойлап тапқан жүйесі Еуропада қолданысқа енген болатын. Еуропа өзі үшін Махмұд Қашқариды ашты, әлем таныған тіл маманы екенін түсінді. Егер Харизми алгебраның салушысы болса, Махмұд Қашқари тіл білімінің негізін салушы.

Негізінен Махмұд Қашқаридың еңбектері әртүрлі тілдерде жазылған, мысалы түркі, араб және парсы тілдерінде еңбектер жазған. Махмұд Қашқаридыың тіл білімі мен әдебиетке байланысты көлемді және күрделі екі ғылыми еңбегі бар. Біріншісі, «Жавохирун-нахв фи луғотинт турк» атты еңбегі. Бұл еңбегі түркі тілдерінің синтаксисі мен қағидалары жайында , бірақ бұл кітап бізге жетпеген.

Екінші еңбегі, барлығымызға белгілі «Диуани лұғат-ат-түрік» («Түркі сөздерінің жинағы») еңбегі болып табылады. Бұл сөздік ғалымның ең әйгілі еңбектерінің бірі болып табылады.

Махмұд Қашқаридың айтуынша, ол барлық тайпаларды, ауылдар мен аймақтарды айналып шықты. Түркілердің, оғыздардың, ягмалардың, қырғыздардың және т. б. тілдерін үйреніп, нақты зерттеді. Оның игергені сонша, барлық тайпалардың тілінде сөйлей алды. Осы зерттеулер арқылы, ол өз сөздігін жасады.

2) Махмұд Қашқаридың еңбектері мен маңызы

2) Жалпы «Диуани лұғат-ат-түрік» («Түркі сөздерінің жинағы») атты сөздікті ұлы тіл маманы 1072-1074 жылдары Бағдат қаласында жазған болатын. Негізі, осы сөздіктің қолжазба нұсқасы 638 беттен тұрады. Сонымен қатар, сөздіктің 9000-нан астам түркі сөзінің араб тіліндегі түсіндірме-аудармалары бар. Бұл кітапты тарихи мәдениеттік, этнографиялық және лингвистикалық материалдар жиналып, біріктірілген.

Алдымен, еңбектің неге осылай аталғанын айтып кетейін. Осы еңбектің атауынан түркі тілі сөздігінің жинағы дегенді білдіретінін байқауға болады. Осы жайлы «Диуанында» : «Маған шексіз абырой, сарқылмас түгесілмес қайнаркөз болсын деген тілекпен осы кітапты жазып шықтым да, бір Тәңірге сиынып, оған «Диуани Лұғат ат Түрік» түркі тілдері сөздігінің жинағы» деп ат қойдым, деп жазады. Осы сөздерден барлық түркі тілдерінің ортақ қасиеттері мен айырым белгілері анықтап, түркі жазба әдеби тілінің грамматикасы жайлы жазғанын түсінуге болады. Менің ойымша, сөздік өз аты затына сай дұрыс қойылған деп есептеймін.

Жазып кеткенімдей, бұл атақты сөздік болып табылады. Себебі, түркінің тұңғыш тіл маманы көптеген түркі ұлыстар және тайпалардың тіл ерекшеліктерін саралап, зерттеген болатын. Яғни айтқанда, сөздікте орта ғасырдағы тайпалардың бәріне ортақ 6000 нан астам төл сөз бен жеке тайпаларға қатысы диалект сөздер бар. Бұл осы сөздіктің аса маңызды тақырыбы болып қаралады.

Сонымен қатар, сөздікте тек қана тіл мен әдебиетке байланысты ғана емес, сол ғасырлардағы ру-тайпалардың, халықтардың әдет-ғұрпы, салт-санасы, наным-сенімі және т. б. аса бағалы деректер берілген. Түрколог А. Н. Кононов осы ерекшелікті байқап, сөздікті энциклопедиялық туынды деп бағалап кетеді.

Енді сөздікте берілген бір тақырыбына тоқталып кетемін. «Диуани лұғат-ат-түрік» сөздігінде алғашқы қауым адамдарының тіршілік көзі аңшылық болғаны жайлы жазылып кеткен. Сөздікте аңшылыққа байланысты өлең-жырлар жазылған. Бұл жырларда белгілі бір тайпа немесе рудың аң аулау маусымына дайындығы, аңшылыққа аттанар кезіндегі той-думаны жайлы бейнеленеді. Оған қоса, түркі сөздерінің жинағы арқылы бізге жеткен алғашқы адамдардың еңбекке байланысты өлеңдер, жырлар, сол кездегеі адамдардың егіншілік, аңшылық немесе мал шаруашылығы саласындағы өмірі, еңбек процесі, қысқаша айтқанда тұрмыс-тіршілігі жайлы баяндаған. Бұл мәлімет бізге жеткені өте маңызды болып табылады деп есептеймін. Себебі, осындай ақпаратқа байланысты біз алғашқы адамдардың сөйлеуі мен тұрмыс тіршілігі жайлы біле аламыз.

Әрине бұл сөздік түркі энциклопедиясы болғандықтан, біз түркілерге қатысты барлық ақпаратты білеміз. Егерде сол замандағы Түркі халықтары мен қазіргі таңдағы Түркі хаықтарын салыстыратын болсақ, осы затқа көз жеткіземіз: түріктер түрлі-түрлі диалекттерде сөйлеген. Қазір жалпы түрік тілдері қазақ, қырғыз, татар, башқұрт, өзбек ұйғыр, түркімен болып бөлінсе, ол заманда түрік тілдері оғыз, қыпшақ, арғу, шигил болып бөлінген.

Оған қоса, сол кезде оғыздар, қарлұқтар, арғулар, қыпшақтар өздерін «түрікпіз» деп атаған. Олар түрік рулары өздерін бір өркениеттің, бір елдің, бір халықтың бөлшегі екендігін сезінген. Түріктер ортақ мақалдармен, ортақ жыр-дастандармен, ортақ күнтізбемен яғни ортақ құндылықтар әлемінде өмір сүрген. Түркі жұртының бай тарихы, географиялық жағдайы, әдебиеті мен өнері, этнологияық ерекшеліктері «Диуани лұғат ат түрік» атты еңбегінде тарихи деректілік сипатпен танылған. Бұл сөздіктің бір қырдан емес, барлық жерден зерттеулудің арқасында бізге көптеген ақпарат береді. Осы ақпарат арқылы, біз түркі халықтарының өмірі мен тілдерін түсініп, игере аламыз.

Сонымен қатар, Махмұд Қашқари түркология тарихында алғаш рет салыстырмалы әдісті қолданған болатын. Осы жаңа ашылуды шығыс тілшілері зерттеп, бір мектеп секілді оқып, саралған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.