Аударма фразеологизмдердің түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі

Филология бөлімі

Бекітемін
Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары _______Г.Б.Каментаева
___ ______ 2021 ж.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Фразеологизмдер аудармасының негізгі ерекшеліктері

Мамандығы: 0512000- "Аударма ісі"

Біліктілігі: 0512013-"Аудармашы"

Орындаған: 3(9)пк тобы студенті Темирханова М.
Жетекшісі: Ағылшын тілі пәні оқытушысы Бупежанова Ш.Б.

Атырау, 2021

МАЗМҰНЫ

I.КІРІСПЕ.
1. Фразеологизмдер туралы түсінік.
1.1. Фразеологизмдерді аудару мәселесі.
1.2. Фразеологизмдерді аудару тәсілдері.

II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ. (Фразеологизмдер аудармасының негізгі ерекшеліктері)
2.1. Аударма нұсқалардағы фразеологизмдер.
2.2. Аударма фразеологизмдердің түрлері.Аудармадағы тең баламалы фразеологизмдер.
2.3. Сөзбе-сөз аударылған фразеологизмдер.
III.ҚОРЫТЫНДЫ.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Влахов С.И., Флорин С.П. Непереводимое в переводе. Москва: Валент, 2006. - 370с.
2. Әуезов М. Абай жолы. Бірінші кітап. - Алматы: Жазушы, 2007. - 368 б.
3. Ауэзов М. Путь Абая. Книга первая (Перевод А.Кима) - Алматы: Жибек жолы, 2007. - 470 с.
4. Абай романының І-ІІ томдарының идиомдық сөз тіркестерінің орыс тіліне аударылуының картотекасы М.Әуезовтің әдеби-мемориалдық музей-үйінің мұрағаты. ЛММА. Кпр-1, папка №36. - 1-340 бб.
5. Казахско-русский фразеологический словарь. Сост. Кожахметова Ж., Жайсакова Р., Кожахметова Ш. - Алматы: Мектеп, 1988. - 224 с

I.КІРІСПЕ.
Тілімізде қолданылатын жеке сөздермен бірге көптеген ерекше қалыптасқан сөз тіркестері және сөйлемшелер бар. Ол сөз тіркестерінің екі не одан да көп компонеттері болады, бірақ сөз тіркестері семантикалық бірлікте болып, тұтас бір ұғымды білдіреді. Мысалы: көз бояу, жүрегінің түбі бар,т.б. Мұндай тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы көптеген ғасырлар бойы қалыптасып, ел аузында көп айтылып, жалпы халыққа түсінікті болып кеткен.
Тұрақты сөз тіркесінің құрамындағы сөздер өздерінің дербес мағыналарынан ажырап, жеке-дара сөздерге балама ретінде жұмсалады, олардың тіркестегі мағынасы жеке тұрғандағы мағынасына сай келе бермейді (көре алмау-қызғану: іші күю-өкіну,т.б.) тұрақты сөз тіркесі бірнеше топқа жіктеледі: идиомалық тіркестер немесе идиома (қабырғаңмен кеңес, ешкімнің ала жібін аттама); мақал-мәтел (Ел үмітін ер ақтар, ер атағын ел сақтар; Өнерлінің өзегі талмас).
Мағынасы жалпыға белгілі, грамматикалық байланысы жағынан бір бүтін болып, қолданылуы дәстүрге айналған тұрақты сөз тіркестерін тіл білімінде фразеологиялық орам немесе фразеологизмдер деп атайды.
Фразеологизмдерге идиома, фраза, мақал-мәтелдер жатады.
Фразеологизмдердің өзіне тән негізгі қасиеттері:
1.Дайын тілдік единица ретінде жұмсалады;
2.Жалпыға бірдей танылған қолдану заңы болады;
3.Мағына бірлігі сақталады;
4.Екі сөзден кем болмайды.
Қазақ фразеологиясы елінің құрылым, құрылысы мен мағынасы жағынан басқа тілдердегі тұрақты тіркестерден ерекшеленеді. Фразеологизмдер елінің бейнелілік, әсерлілік, көркемдік, экпрессивті-эмоциялық, стильдік қасиеттерімен көзге түседі. Ойдың нәрін кіргізетін тұрақты тіркестерді халқымыз кеңінен қолдана отырып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізген. Сөйтіп, олар ұзақ уақыт бойы толығып, дами түседі. Қазақ фразеологизмдері қазіргі заманға ұлттық мәдени ұғымдарды жеткізіп қана қоймай, ежелгі қазақ реликтерін де жекізеді. Сонымен қатар, шығу тегі мен әрі этнолингвистикалық сипатына қарай фразеологизмдер өзінің семантикалық табиғатына қоса, абстрактылы және аусыпалы мағынада қолданылады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Қазақ тіліндегі фразеологизмдер аудармасының негізгі ерекшеліктері мен жасалу жолдарын айқындау бітіру жұмысының мақсаты болып табылады.
Осы мақсат негізінде жұмысқа мынандай міндеттер қойылады:
- аударма фразеологизмдердің түрлерін анықтау
- қазіргі қазақ тіліндегі аударма фразеологизмдердің жасалу жолдары мен атқаратын қызметтерін көрсету.
Курстық жұмыстың мазмұны: Кіріспеде фразеологизмдер мен фразеологизмдер аудармасының негізгі ерекшеліктері, сонымен қатар фразеологизмдерді аудару мәселесі туралы айтылған.
Негізгі бөлімде аударма нұсқалардағы фразеологизмдер, аударма фразеологизмдердің түрлері және сөзбе-сөз аударылған фразеологизмдер мәліметтерін келтіре отырып, жан-жақты қарастырылған.
Қорытындыда талдау жасау арқылы жасалған негізгі тұжырымдар түйінделген.

1. Фразеологизмдер туралы түсінік.

Фразеологизмдер - еркіндігі жоғалған, ажырамастай қалыпта кірігіп кеткен тіркестер (тұрақты тіркестер). Фразеологизм мен сөздің лексикалық мәнін ашқанда, олар біріне-бірі синоним болып келетінін байқау қиын емес. Мыс., қас пен көздің арасы - лезде, төбе шашы тік тұру - үрейлену, қорқу, үріп ауызға салғандай - сұлу, т.б.
Фразеологиялық бірліктер - екінші тілге аударуды талап ететін (көп ретте қалдырып кетуге немесе алмастыруға болмайтын ) функционалды қызметі басым элементтер. Фразеолозмдерді аудару мәселесін көптеген қазақстандық ғалымдар, жазушылар зерттеген (Қ.Сағындықов: 1960], М.Әлімбаев: 1967, 1976], Ө.Айтбаев: 1975], т.б.).
Аудармашы фразеологизмдерді фразеологизмдермен аударуға талпынысы арқылы,талпынуы керек, яғни аудармада түпнұсқадағы фразеологизмдерді құрудың тепе-теңдігі сақталуы тиіс. Бұл негізгі талап.
Дегенмен, кейде мұндай тәсіл мүмкін емес. Аударма тілінде оған сәйкес келетін фразеологизм болмауы мүмкін, болғанның өзінде стилистикалық жағынан сәйкес келмеуі ықтимал. Осы жағдайда:
· бірсөзді сәйкестікке,
· сипаттама аудармаға,
· калькаға (сөзбе-сөз аудармаға) сүйенеді.
Егер аударма тілінде сәйкес келетін тұрақты оралымдар болмаған кезде, фразеологизмдерді сөзбен аударуға болады немесе тілде аударма тіліне сәйкес келетін фразеологизмдер болғанның өзінде де олардың эмоционалды-экспрессивтік және стильдік құны түпнұсқадағы бірлікте барынша ерекшеленеді.
Кейде аудармашы қажетті фразеологиялық бірлікті есіне түсіре алмауы мүмкін. Мұндай сәйкестіктерде кейбір экспрессивтілік пен мағыналық бояулардың төмендігі көрінеді. Кейде бұл тиісті балама таппаған аудармашының қателігі.
Жоғарыда көрсетілген себептерге сәйкес фразеологизмдер сипаттама (түсіндірмелі) сипатқа ие болуы мүмкін, яғни еркін тіркестермен беріледі.
Сипаттама аударма толықтай алғанда аударманың көркем барабарлығына зиянын тигізбеуі мүмкін, бірақ жартылай стилистикалық нұқсан келтіретіні анық.
Фразеологизмдерді аудару кезінде калькалау тәсілі өте сирек қолданылады, өйткені аударма мәтінінде калька ерекше түсіндіруді қажет ететін басқа тілдік құрылым ретінде көрінеді. Егер түпнұсқадағы сөз ойынын беру қажеттілігі туындағанда, калькалау тиімді тәсіл болып табылуы мүмкін.
Нақты аудармалар талдауы көрсетіп отырғандай, аударма тілінде константты фразеологиялық баламалар бола тұра, аудармашылар жеке стилистикалық пайымдауларға бағыну арқылы, жиі бір сөздік немесе сипаттамалық сәйкестіктерге сүйенеді. Арнайы екітілді фразеологиялық сөздіктерді қолдану керек.
Фразеологиялық сәйкестіктер мынадай топтарға бөлінеді:
1. Фразеологиялық баламалар:
Как небо от земли - жер мен көктей,
Волосы встали дыбом - төбе шашы тік тұру,
Беречь как зеницу ока - көздің қарашығындай сақтау,
Strіke the іron whіle іt іs hot - куй железо, пока горячо.
2. Фразеологиялық аналогтер:
Бет пердесін ашу - вывести на чистую воду,
Жаны жәннәтте болғыр - царство ему (ей)небесное.
3. Фразеологиялық калькалар:
В мутной воде рыбу ловить - лай судан балық аулау,
В прятки играть - жасырынбақ ойнау,
Ни рыба ни мясо - балық та емес, ет те емес,
Как две капли воды - екі тамшы судай,
Черепаший шаг - тасбақа аяң.

1.1. Фразеологизмдерді аудару мәселесі.

Фразеологизмдерді аудару мәселесі көптеген ақауларды кездестіруге болады. Негізгі кемшіліктерді атйтатын болсақ, олар, ағылшын тілінен қазақ тіліне аударғандағы тұрақты сөз тіркесінің мағынасының сай келмеуі, яғни машиналды аударма кезінде аударманың түсініксіз болуы. Бұл мағынадан ауытқу деген сөз. Екі тілде туыстас емес сөздердің аудармасы да қиындықтар туғызады.
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының егеменді ел, халықаралық қатынастар субъектісі болуына және қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына байланысты, Республиканың, мемлекеттің тілі ретінде оның халықаралық қатынастар деңгейдегі коммуникацияда қолдану ықтималдығын жоққа шығаруға болмайды. Өзара қарым - қатынастың нығаюы, тіларалық байланыстардың, ағылшын - қазақ қостілдігінің жандануы, дамуы, осыған орай, классикалық, көркем әдеби шығармалардың, саяси ақпараттардың, халықаралық зор мәнділікке ие құжаттардың аралық тіл ықпалынсыз тікелей қазақ тіліне аударылуы таяу болашақта өрістей түседі. Ал, шет тілін үйретуде және аударма жұмысында аса бір қиындық туғызатын тілдік бірліктер - фразеологизмдер мен мақал - мәтелдер. Оның себебін тілдің фразеологиялық, паремеологиялық жүйесіндегі тұрақты тіркестердің ұлттық сипатының, ұлттық нақышының ерекшелігімен түсіндіруге болады
Фразеологизмдердің тіл білімінде, оның арасында, қазақ және ағылшын тілдерінде әр тұрғыдан азды - көпті зерттеліп келгені белгілі. Ағылшын тіліндегі ұлттық болмыс және ұлттық таныммен тығыз байланысты тұрақты тіркестерді, фразеологизмдерді жан - жақты, түбегейлі зерттеген ғалымдар - Н.Барли, А.Дундэс, А.Крикман, М.Куузи, Г.Мильнер, А.Тэйлер, Г.Л.Апперсон, Линда және Роджер Флавэлдер. Аталған ғалымдардың зерттеулері жұмысымызда теориялық және әдістемелік тұрғыдан басшылыққа алынды.
Жұмыстың нысанын туыс емес қазақ және ағылшын тілдеріндегі фразеологизмдерді аударудағы тілдік ерекшеліктерді талдау құрайды.

1.2. Фразеологизмдерді аудару тәсілдері.

Фразеологизм - семантикалық (ішкі мағыналық) жағынан бір-бірімен байланысқан сөз тіркестерімен сөйлемдердің ортақ атауы.
Өздеріне формасы жағынан бірдей синтаксистік құрылымдардан ерекшелігі: сөздердің белгілі бір тұрақталған лексика грамматикалык құрылымдағана айтылатын ойға сәйкес келіп, сол сөздің бастапқы жеке мағынасының жалпы заңдылыктарына бағынбауында.
Фразеологизм термині әртүрлі типтегі бірнеше тіркестерді камтиды. Олар: атауыш қызметінде қолданылатын идиомалар (ізін суытпай, ақ қарға) ауыз әдебиетінде қалыптасқан мақалдар мен мәтелдер және жеке адамдардың авторлық немесе белгісіз әдеби шығармалардан алынған, немесе ауызша айтылған қысқа нұсқалы нақыл сөздер. Фразеологизмнің негізгі және әмбебаб қасиеттері сөз мағынасының басқа мазмұнда қабылдануы немесе лексика грамматикалық транспозиция, сөз тіркесіндегі тұрақтылығымен қайталануы. Көпшілігі мақалдар мен мәтелдер және қанатты сөздерге жататын фразеологизиялық сөйлемдер мен тұрақты тіркестердің коммуникативтік қызметі диктум және модус (логикалық бағыт) деген мазмұндарға бөлінеді, сонымен қатар семантикалық екі жақтылық арқылы айқындалады.
Сөздердің жалпы тіркесі және синтаксистік сөз тіркесі сөздердің бір-бірімен емін-еркін тіркеуінен құралады. Бірақ сөздер бір-бірімен жапа тармағай тіркесе бермейді, мағыналарының үйлесімділігі болғанда ғана, тіркесіп жұмсалады. Мағыналық үйлесімділік сөздердің бір-бірімен семантикалық жақтан үйлесуге бейімділігі дегенді білдіреді. Еркін сөз тіркесінде оны құрастырушы сыңарлар мағыналық үйлесімділік шеңберінде басқа сыңарлармен ауыса алады. Мысалы: оқушымен сөйлесу - мұғаліммен сөйлесу - қойшымен сөйлесу;оқушымен әңгімелесу - мұғаліммен әңгімелесу - қойшымен әңгімелесу; оқушымен кездесу - мұғаліммен кездесу - қойшымен кездесу және т.б. Осылар тәріздес еркін сөз тіркестерін және олардың түрлерін грамматикалық синтаксис саласы зертейді.
Фразеологиялық оралым тұрақты қасиетімен сипатталады. Оның тұрақтылық қасиеті мынадан көрінеді: фразеологиялық оралым бүтіннің бөлшектері ретінде ұғынылатын, өзара тығыз байланысты сыңарлардан құралады да, ол сыңарлар бірінен кейін бірі әбден қалыптасқан тәртіппен орналасады, басқа сөздермен ауыстырылмайды, қалыптасқан орын тәртібі өзгеріссіз қалады. Мысалы, сақалын сипап қалу деген тұрақты тіркестің құрамындағы сөздердің орнын өзгертіп айтуға немесе оның ішіндегі бір сөздің орнына басқа бір сөзді алып, мысалы, мұртын сипап қалды деп айтуға болмайды.
Ал сөздердің еркін тіркесінде фразеологиялық оралымдардың тұрақтылық қасиеті тән емес. Фразеологиялым оралымның құрамының тұрақтылығы дегенде, әдетте, оның құрамына үнемі белгілі бір сөздердің енуі және олардың басқа сөздермен алмастырылмауы ескеріледі. Ал еркін сөз тіркесінің құрамында мұндай тұрақтылық болмайды, оның құрамына үнемі тұрақталған белгілі бір сөздер емес, әр түрлі сөздер тіркесіп келе береді. Мысалы, дәмді ас деген еркін тіркестің құрамындағы соңғы сыңарды тамақ деген сөзбен ауыстырып, дәмді тамақ деп өзгертуге немесе осы еркін еркін тіркестің құрамындағы дәмді дегеннің орнына ыстық тамақ деп өзгертуге болады. Мұнан аталған еркін сөз тіркесітерінің атрибутивті сөз тіркестері ретіндегі грамматикалық табиғаты өзгермейді.
Заман ағымына қарай ғылым да, зерттеу әдістері де түрлі бағыттарда даму үстінде. Сондықтан мақаламызда фразеологизмдерді аудару тәсілдеріне кеңінен тоқталмақпыз. Фразеологизмдерді ажырату және оларды аудару аудармашыға біршама қиындықтар тудырады. Мысалы, тұрақты сөз тіркестерінің көп компонентті мағыналарының құрамындағы сөздердің мағынасынан алшақ болуы, кейбіреулерінің тарихи деректерінің болуы да мүмкін. Түпнұсқа тілдің табиғатын толық білмегендіктен, аударма барысында фразеологизмдердің толыққанды мағынасы күңгірттеніп, мүлдем өзгеріп кетеді.
Фразеологиялық бірліктерді аудару тәсілдері жайында теориялық тұрғыдан талдау жасау үшін берілген тілдің барлық фразеологиялық қорын аудару тәсілдерін топтарға бөлу керек. Көптеген авторлар бастама ретінде фразеологизмдерді аударуға келетіндер не келмейтіндер, олардың құрамдас бөлшектерінің санына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.