Жылқы шаруашылығы және жылқы өнімдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.14-02

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерінің технологиясы кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пәні Мал өсіру және селекция

Жұмыс тақырыбы: Қазақ жылқысының өнімділік ерекшеліктері

Мамандығы 5В080200- Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы
(мамандықтың аталуы мен шифрі)

Орындаған: Белгібай Н.Қ.АП-18-7K___________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)

Жетекші ___________________________________ ________________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________202___ ж.

Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні

_______________________ қолы, аты-жөні

Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні

Шымкент, 2020 ж.

Ф.7.14-03

М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Өсімдік және мал шаруашылығының өнімдерінің технологиясы кафедрасы

БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
____________ Есенгелдиева Л.Қ.
_____________ 202___ ж.

№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
Мал өсіру және селекция пәні бойынша курстық жұмыс

Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі,аты-жөні) Жұмыс тақырыбы___________________________ __________________________
___________________________________ _________________________________

Берілген мәліметтер:________________________ __________________________

№
Түсіндірме жазбасының мазмұны
Орындалу мерзімі
Көлемі (парақ саны)

Кіріспе

Негізгі бөлім

Технологиялық бөлім

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

№
Графикалық бөлімнің мазмұны
Орындалу мерзімі
Парақ саны
Формат
1

2

Әдебиеттер: 1.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
2.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
3.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні___________________
Жұмыстың жетекшісі__________________________ _______________________
(қызметі, аты-жөні, қолы)

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.1
Жылқы шаруашылығы және жылқы өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.2
Жылқы тұқымдары және тұқымдық топтары жайлы түсінік ... ... .
12
1.3
Жылқы малын өсіру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
2
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.1
Қазақ жылқысының өнімділік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
18
2.2
Қымыз және оның шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
22
2.3

Жылқы еті және одан алынатын өнімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
33

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...34

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Ауыл шаруашылығы -- шаруашылық салаларының ішіндегі ең ежелгі және табиғат жағдайларына тікелей тәуелді саласы. Сонымен қатар ауыл шаруашылығы -- неғұрлым көп тараған cала. Шындығында, дүниежүзінде халқы ауыл шаруашылығының түрлі cалаларымен айналыcпайтын бірде-бір ел жоқ. Ауыл шаруашылығының барлық жерге таралуы оның алуан түрлілігіне байланыcты. Ғалымдар шамамен онын 50-ге жуық түрін бөліп көрcетеді. Қазіргі мәлімет бойынша дүниежүзінде бұл cалада шамамен 1,3 млрд-тан аcтам адам еңбек етеді, оған ауыл шаруашылығындағы шаруа отбаcыларын қоcатын болcа, онда ол көрсеткіш 2,6 млрд адамға жетеді. Еңбекке жарамды ер адамдардың ауыл шаруашылығындағы үлеcіне cәйкеc елдер индуcтриялы, постиндустриялы және аграрлы болып жіктеледі. Дүниежүзінде экономикалық белсенді халықтың (ЭБХ) 46%-ы осы cалада еңбек етеді.
Жылқы шаруашылығы -- мал шаруашылығының жылқы өсіретін саласы. Жылқы шаруашылығы бағалы азық-түліктік ет пен сүт өңдірумен қатар өнеркәсіпке - тері, қыл, ауыл шаруашылығы жұмыстарына - күш-көлік береді, жылқы қанынан емдік вакцина, сарысу, гамма-глобулин жөне қой мен сиырдың төлділігін арттыратын буаз бие қанының сарысуын дайындайды. Кең байтақ жайылымы бар Қазақстанның көптеген аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысу тиімді.Қазақстанда жылқы шаруашылығы асыл тұқымды жылқы өсіру, ет, сүт өндіру, спортта пайдалану бағыттарында дамуда. Сонымен қатар жылқыны кез келген шаруашылықтың күнделікті қажетін өтеу үшін салт мінуге, жүк тасуға т.б. жұмыстарды аткаруға пайдаланады. Асыл тұқымды жылқы өсірумен арнайы мемлекеттік жылқы зауыттарымен қатар, соңғы уақытта жеке азаматтар мен шаруашылықтар да айналысады. Қазақстан жағдайында табиғи жайылым отын мейлінше толық пайдалануға негізделген ет, сүт өндіру бағытындағы жылқы шаруашылығын дамыту мүмкіншілігі зор. Осы ретте жекелеген аймақтардың табиғи жақсы бейімделген етті-сүтті бағытағы көшім, мүғалжар атты жаңа жылқы тұқымдары мен қазақы жылқының таза етті бағыттағы жабы атты жаңа түрі шығарылды. Соңғы кезде жылқы саны Қазақстанда қайтадан көбеюде
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың [1] жолдауында... "Аграрлық саясат еңбек өнімділігін түбегейлі арттыруға және өңделген өнімнің экспортын ұлғайтуға бағытталуы керек. Шикізатты қайта өңдеуді қамтамасыз етіп, әлемдік нарықтарға жоғары сапалы дайын өніммен шығуымыз қажет. Бұл мәселені шешуге барлық аграрлық кешеннің түбегейлі бет бұруы маңызды. Аграрлық ғылымды дамыту мәселесі басты назарда болуға тиіс. Ол ең алдымен жаңа технологияларды трансферттеумен және оларды отандық жағдайға бейімдеумен айналысуы қажет. Осыған орай аграрлық университеттердің рөлін қайта қарау керек. Ауыл шаруашылығы субъектілерінің кооператив түрінде жұмыс істеуіне жан-жақты қолдау көрсету керек. Мемлекет бизнеспен бірлесіп, отандық өнімді халықаралық нарыққа шығарудың стратегиялық жолын тауып, ілгерілетуге тиіс. Ауыл шаруашылығын қарқынды дамыту өнімнің сапасы мен экологиялық тазалығын сақтай отырып жүргізілуі қажет. Бұл бүкіл әлемге танылатын Қазақстанда жасалған табиғи азық-түлік брендін қалыптастырып, ілгерілетуге мүмкіндік береді.
Жаңа комбинативтік (қисынды құрастырылған) өзгергіштікті туғызып, нәсілдік қасиетті биологиялық тұрғыдан байыта отырып, малдың дене бітімінің мықтылығын арттыру және гетерозис құбылысының пайда болуына қолайлы жағдай туғызады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақ жылқысының өнімділік ерекшеліктері
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Жылқы шаруашылығы және жылқы өнімдері;
- Жылқы тұқымдары және тұқымдық топтары жайлы түсінік;
- Жылқы малын өсіру әдістері;
- Қазақ жылқысының өнімділік ерекшеліктері;
- Қымыз және оның шығу тарихы
- Жылқы еті;
- Жылқы етінен алынатын өнімдер;

1 Нeгiзгi бөлiм

0.1 Жылқы шаруашылығы және жылқы өнімдері

Жылқы шаруашылығы-жылқы өсірумен және пайдаланумен айналысатын мемлекеттің мал шаруашылығы саласы.Жылқы шаруашылығы б.з. д. IV мыңжылдықта Азия мен Еуропа елдерінде пайда болды, содан кейін бүкіл әлемге таралды -- б. з. д. II мыңжылдықта Кіші Азиядан жылқылар Африкаға еніп, XVI ғасырда Америкаға, XNUMX ғасырда Австралияға әкелінді.Қолға үйретілген және үйде жылқы әскери істерде, негізінен атқыштарда, ауылшаруашылық және көлік жұмыстарында адамның тұрақты көмекшісіне айналды (ат арбалары б.з. д. III -- II мыңжылдықтың басында қолданыла бастады).
XIX ғасырдың аяғында жылқылардың абсолютті саны бойынша Ресей әлемде бірінші орынды иеленді: 1896 жылы 60 миллионға жуық жылқының 25 миллионнан астамы оның үлесіне тиді[1]. 1882 жылы нақты көрсеткіштерге сүйене отырып, бұл 100 тұрғынға 25,5 құрады. АҚШ салыстырмалы көрсеткішке ие болса да (24,3), Ресей империясы жылқылардың сапасы бойынша ковбойлар елінен едәуір төмен болды. "Ресей жылқылардың санына өте бай болғанымен, олардың сапасы туралы да айту мүмкін емес... басым түрі - бұл ресейлік шаруа жылқысы, оның физикасы жұмыс жылқысына қойылатын ең қарапайым талаптарға жауап бермейді". Егер сіз жұмыс жасындағы жылқылардың санын алсаңыз, онда Ресей үшін нақты көрсеткіш 25,5-тен 19,3-ке дейін төмендеді. Орыс жылқы шаруашылығының кемшіліктері: "айғырлардың салыстырмалы түрде аз саны және тұтастай алғанда ұрпақтарына сәйкес келетін физика бере алатын айғырлардың аз саны; әр түрлі жыныстағы жас жылқыларды бірге жаю, бұл мерзімінен бұрын жұптасуды тудырады; өте ерте жаста жұмыс істеу; шамадан тыс жұмыс және жоғары дәрежеде сәйкес келмейтін гигиеналық жағдайлар; жиі жылқы өлімі және т. б.ХХ ғасырдың бірінші онжылдығында Ресей мен Американың арақатынасы өзгере бастады: АҚШ Ауыл шаруашылығын механикаландыру қарқынды дамып, автомобильдер такси жүргізушілерін ығыстыра бастаған кезде, Ресейдегі жылқылар саны (және олардың сапасы) өсе берді. 1916 жылы Ресей империясының шаруашылықтарының барлық санаттарында 38 миллион 187 мың жылқы болған.
Бірінші дүниежүзілік және азаматтық соғыстардың шайқастарында, сондай-ақ Финляндияны, он поляк, үш Балтық провинциясын, сондай-ақ Кавказдағы Карс аймағын жоғалту нәтижесінде жаңадан құрылған Кеңес Одағындағы жылқылардың саны екі есе аз болды. 1929 жылға қарай мал шаруашылығы туралы Жарлықты іске асырудың арқасында КСРО-да жылқылардың саны 34,6 миллионға жетті, дегенмен 1939 жылға дейін шекараларға келтірілген 1916 жылғы көрсеткіш (34,2 миллион) одан да асып түсті, мұнда мақтануға ештеңе болмады, өйткені. бұл санның артында ауыл шаруашылығы мен көлікті механикаландыру қарқыны бойынша күрт артта қалу болды.

Сонымен, тек Мәскеуде НЭП шыңында 30 мыңнан астам жылқы (лом) және бірнеше мың вагон болды. Соғысқа дейінгі ("Сталин") бесжылдықтардағы КСРО-ны индустрияландырудың жетістіктері көріністі түбегейлі өзгертті. Автомобиль көлігі мен тракторлар ат Күшін тұрақты түрде ығыстыра бастады, ал 1941 жылдың 1 қаңтарына қарай КСРО-да жылқы саны 21 миллионға дейін азайды. Осылайша, қысқарту бұл өздігінен аяқталмады және ауыл шаруашылығы мен тасымалдау Машина тартымына ауысқан кезде ғана болды. Бұл ретте 15 Республиканың алтауында (Грузия, Әзірбайжан, Армения, Латвия, Эстония, Тәжікстан) 1941 жылдың басында жылқы саны тіпті революцияға дейінгі деңгейге дейін өсті, ал Өзбекстанда салыстырмалы деңгейде қалды.
Ұлы Отан соғысы қарсаңында одақтас республикалар арасында абсолютті жылқы саны бойынша РСФСР (11,2 млн), Украина (4,6 млн), Белоруссия (1,2 млн) және Қазақстан (0,9 млн) көш бастап тұр. Соңғы екеуінің жалпы саны Социалистік Моңғолияға қарағанда аз болды (2,5 миллион). МПР-дің бұл әлеуетін майданда да, кеңестік тылда да жылқыларды пайдалану ауқымын бағалай отырып, жеңілдетудің қажеті жоқ. Соғыс майданында атқыштар, ат артиллериясы, Партизан қозғалысында 3 миллион жылқы пайдаланылып, 7 миллион Германияға ұрланған.Соғыстан кейінгі қалпына келтірудің алғашқы жылдарында ауыл шаруашылығында жылқыларға деген қажеттілік әсіресе жоғары болды. Сталин қайтыс болған жылға дейін КСРО-да жылқы саны жылдан жылға артып келеді. 1951 жылы елде 13 миллион 655 мың жылқы болды (соғыс алдындағы малдың үштен екісі), ал 1953 жылы 16 миллион 273 мың. Хрущевтің билікке келуімен жылқылардың саны азая бастады: 1954 жыл -- 15,4 миллион, 1955 жыл -- 14,1 миллион және т.б.
Жылқы шаруашылығының құлдырауының артында объективті (жаңа ауылшаруашылық техникаларын жеткізу; 1955 жылы әскер түрлерінің атқыштарын тарату) және н.с.Хрущевтің жаңа Ауылшаруашылық саясатының субъективті ерікті факторлары болды. Белгілі мағынада, жылқылар оның коммунизмді жедел құру туралы авантюралық бағдарламасына сәйкес келмеді; сол кездегі әндердің бірінде жылқылар "атом дәуірінде күлкілі"деп айтылды. Қалай болғанда да, КСРО-да да, шетелде де трактор техникасымен жылқы шаруашылығын ығыстыру өндіргіш күштердің жалпы даму тенденциясымен алдын-ала анықталды. Тіпті Моңғолияда да мемлекет мал басының тек 4% -- ын иеленсе, кооперацияланған араттарға-75% және тағы 22% - ы жеке меншікте болса, жылқылардың басы 1960 жылғы 2,5 млн-нан 1972 жылы 2,2 млн-ға дейін қысқарды.1971 жылы КСРО -- да жылқылардың саны 7,4 миллион, ал 1981 жылы-5,6 миллион болды, содан кейін ол біршама өсті және 1986-1991 жылдары 5,9 миллион деңгейінде сақталды.1981-1991 жылдары РСФСР-дің жалпы одақтық шоттағы үлесі 45,8% - дан 44,2% - ға дейін, ал Украина 15% - дан 12,5% - ға дейін төмендеді. Сонымен қатар, Қазақстан 1300-ден 1626 мыңға дейін, ал Қырғызстан 259-дан 313 мыңға дейін өсіп, абсолютті жылқы саны бойынша Беларуссияны басып озды.1981 жылы жылқы шаруашылығын дамыту үшін мемлекеттік деңгейде бірқатар шаралар қабылданды, бірақ кейіннен қайта құру, КСРО-ның ыдырауы, экономикалық күйреу асыл тұқымды жылқылар өсірілетін барлық жылқы зауыттарының құлдырауына әкелді, ал көптеген ауылдарда жұмыс істейтін жылқылар болған жоқ. Бүгінгі таңда жағдай жақсарып келеді: Ресей жылқы шаруашылығында 1999 жылдан бастап асыл тұқымды жылқы шаруашылығы тиімсіз бола бастады. Ат туризмі мен ат аулау барған сайын танымал бола түсуде, ат спортының әртүрлі түрлері бойынша халықаралық жарыстар өткізілуде. Мәскеуде жыл сайын әлем кубогының кезеңдерінің бірі және 200 мың доллар жүлде қорымен ат үйрету және секіру бойынша МЭР Кубогы ойнатылады. Бұл жарыстарда әлемнің бірнеше дүркін чемпиондары Швейцариядан Вилли Меллиган мен Германиядан Франке Слоотаак, Олимпиада чемпионы голландиялық Джеро Дуббелдам және т. б. сияқты әлемнің үздік шабандоздарын көруге болады.1999 жылдан бастап Мәскеу мен Санкт -- Петербургте жыл сайын жылқылардың көрмелері өтеді-Бүкілресейлік "Эквирос" және халықаралық "Жылқы шаруашылығы. Ат спорты". Татарстан астанасы қазандағы жыл сайынғы "жылқылар, менің жылқыларым"көрмесі жылқы өсірушілердің ең жақсы жетістіктерін тамашалады. Олар әр түрлі тұқымды жылқыларды ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы ат әбзелдерін (оқ-дәрілерді), жылқыларды күтуге арналған заттарды, әртүрлі экипаждарды, шабандоздарға арналған жабдықтарды, ат арбаларын, қораларды, жемшөптерді, ветеринарлық препараттарды ұсынады.
Соңғы онжылдықта ресейлік жылқы шаруашылығы мен жылқы шаруашылығының құрылымы өзгерді: жеке меншік, соның ішінде жаңадан ұйымдастырылған жылқы зауыттары, мысалы, "Орос" (араб және асыл тұқымды жылқы тұқымы), "Отрад" (орыс жылқысы), в.п. Шамборант (Ахал-теке), "СИН" жылқы зауыты (американдық Троттер). Бүгінгі таңда көптеген ұйымдар жылқылармен айналысады: жылқы зауыттары, спорттық және жалға берілетін қоралар, асыл тұқымды репродукторлар, ипподромдар, колхоздар, орман шаруашылықтары, фермерлік және аңшылық шаруашылықтары, лагерьлер, әртүрлі фирмалар, соның ішінде мұнай, газ, энергетика және басқа да компаниялар, сондай-ақ оқу және ғылыми-зерттеу институттары.

1.2 Жылқы тұқымдары және тұқымдық топтары жайлы түсінік

Бұл тақырыпшада мен жылқы тұқымдарының отызға жуық түрі(әлемдік) туралы ақпарттар жинақтадым және олардың түр сипаты жайында мәлімдедім.Мұнда әлемдегі ең сұлу жылқы Ахалтеке және ең күшті жылқылардың бірі Араб жылқысы туралы мәліметтер жинақталған.
Аппалуза жылқысы АҚШ-тағы не-персе үндістер тайпасы шығарған бұл әдемі жылқы тұқымы өзінің қабылан дақтарымен танымал. Сонымен қатар, бұл дақтар басқа да сүйкімді жылқылардағы сияқты тек түгінде ғана емес, терісінде де, дененің кейбір бөліктерінде де, танауы және көз мен жамбас маңайындағы жерлерде де бар. Андалуз жылқысы Бұл жылқыларды таза тұқымды испан патшалық жылқысы немесе Pura Raza Espanola деп аталады. Испан ақсүйектерінің сүйікті аттарының айтарлықтай ерекшеліктері де бар. Оларды басқа тұқымнан даралап тұратын - әдемі де сәнді құйрығы мен жалы. Испан патшалық аттарын өздері өте жоғары ұстайтын мойынынан білу оңай, ол осы әдемі жануарларға ерекше паңдық береді. Кнабструппер жылқысы Тағы бір әдемі және ерекше жылқының бұл тұқымында да дақтардың әртүрлі вариациялары бар. Қабылан және мәрмәр, чепрачь және форель түстес кнабструпперлер де жиі кездесіп тұрады. Бұл тұқым өзінің дақтарымен аппалуз аттарына ұқсас, алайда Кнабструпперлер АҚШ-та емес, Данияда шығарылды.Және Аппалузаға қарағанда, дақтар дененің бір бөлігімен шектелген. Ал Дат жүйріктерінің барлық жерінде дақтары бар. Сонымен қатар, кнабструппер тұқымды жылқының жуастығы мен әсемдігі оның ат спорты мен цирктерде ғана пайдаланылуына сеп болды. Тинкер. Сыған жегіс аты Ең әдемі жылқылардың бірі Англия мен Ирландияға саяхат жасаған сығандар шығарған тинкер жылқылары болды. Бұл күшті, қарапайым және флегматикалық жануарлардың, әдетте, аяқтарының төменгі жағында сәнді шаш бумалары болатын. Осы бумалар оларға өте сүйкімді көрініс береді. Сыған аттары әлі де Британдық армияның атты жасағында, барабаншыларға арналған ертоқым астында пайдаланылады. Шварцвальд жылқысы Осы тұқымның аты айтып тұрғандай бұл жылқылар Германияның Шварцвальд немесе Қара орман облысында шығарылған. Күшті, асыл тұқымды жылқылар қайбір кезеңдерде неміс ағаш кесушілеріне үлкен бөренелерді тасуға көмектесті. Марвар жылқысы Мен сізді мұқият тыңдаймын, - дейді марвар жылқысы. Бұл тұқымның тән ерекшелігі - қоршалған құлақтың ішке иілген ұштары. Осы сұлу пырақтарды ұзақ уақыт бойы елден тыс жерлерге әкетуге тыйым салынды, алайда 2008 жылдан бастап Үнді үкіметі жеңілдік жасап, аз мөлшерде марвар тұқымды жылқыларды шетелге шығаруға рұқсат беретін визалар береді. Норвегиялық фьорд жылқысы Понилер класынан саналатын бұл тұқым батыс Норвегияның тауларында өсіріледі. Фьорд жылқылары өспей қалғанына қарамастан өте күшті, себебі олар викингтердің жауынгерлік серіктері болды деп есептеледі. Ал енді олар ер астында да, жекпе жылқылары есебінде де бірдей пайдаланылады. Осы сары жылқының сүйкімділігі мен достық сипаты оларды иппотерапияға және балалар ат-спорт мектептерінде белсенді қатыстыруға мүмкіндік береді. Фриз жылқысы Әлемдегі ең әдемі жануарлардың бірі. Оның көлемді өлшеміне қарамастан, өте талғампаз көрінеді. Оның өте күшті, бұлшықетті денесінде әдемі және қалың жал-құйрығы, сондай-ақ аяқтың төменгі жағындағы қалың бумалары (фриздері) бар. Бұл тұқымның ең әдемісі Пруссия королі құрметіне Ұлы Фридрих деп аталады. Оның толық қара түсі үшін қалың жұрт фриздік жылқысын қара маржан лақап атына лайық деп есептеді. Хафлингер Бұл кішкентай күн жылқылары әдемі алтын түсті болып келеді. Күшті денелі болатын бұл жануарлар өте ауыр жүктерді таси алады. Олар сондай-ақ өте шыдамды болып келеді және қиыр тау жолдарымен ұзақ саяхат жасай алады. Сәнді ақ жалдары және әдемі құйрықтары өте әсерлі көрінеді де онша әдемі емес тұқымдастары арасынан хафлингер тұқымының аттарын бірден даралап тұрады. Ганноверлік жылқы Еуропадағы ең көп таралған жартылай таза қанды тұқым. Тұқым өкілдерін Олимпиада ойындары мен басқа да ат спорты жарыстарынан көруге болады. Ганновер - цирк пен серуенге, спорт пен аң саяхатқа арналған талғампаз, әлді және күшті тұқым. Ганновер құлындары осы тұқымға жататынын көрсету үшін арнайы белгімен таңбаланады. Араб аттары аза қанды араб жүйріктері - Шығыстағы жылқы малының ең көне және асыл тұқымдарының бірі. Аңыздардың бірі бойынша олар желден жаратылған. Араб аттары құрғақ денелі, ұзын иілген мойынды болып келіп, ұзын тік жармамен және жоғары көтерілген құйрықпен ерекшеленеді. Олар өте сезімтал, ақылды және жігерлі жануарлар ретінде белгілі. Көптеген заманауи тұқымды жылқылардың негізгі шығу тегінің бірі - араб жылқысы. Мустанг Мустангты жиі жабайы жылқылар деп атайды. Бірақ олардың ата-бабалары - үй жылқылары болғандықтан, олар жабайыланған үй жылқылары ретінде жіктеледі. Бұл паң пырақтар ыстыққанды, жылдам және өте төзімді. Олар туралы кітаптар жазылып, фильмдер мен мультфильмдер түсірілген. Мысалы: Всадник без головы, Мустанг-иноходец әңгімелері және Спирит: Душа прерий анимациялық фильмі. Орлов жылқысы Ресейлік жылқы шаруашылығының мақтанышы Александр Орловтың құрметіне аталған. Ол ең жақсы жылқылардың осы тұқымын жасау үшін бірнеше тұқымдардан, соның ішінде араб, голланд және Дат тұқымдарынан іріктеу жұмыстарын жүргізді. Орлов тұқымы төзімді, әсем, өте ақылды және әмбебап болып келеді. Олар тұқым қуалайтын тұрақты сілеусінше қашу (ұзақ та жылдам шабу) біліктерімен ерекшеленеді. Дон жылқысы 18 ғасырда Дон казактарымен шығарылды. Тұқым шығару барысында дала жылқысы мен Түркмен, Персия, Түрік айғырлары шатыстырылды. Жұқа және ұзын аяқты дончактар олардың шетелдік тұқымдастары сияқты сәнді жалдарымен немесе фризалармен мақтана алмайды. Алайда, жылдам жүру бойынша олар басқа тұқымдардың көпшілігіне тура мағынасында шаң қаптырады. Орыс жылқысы (Орлово-Ростопчинская) Әлемнің ең әдемі аттарының бірін фото мен видеобейнесіне қарап, олардың әсем түр-тұрпатына байланысты араб сәйгүліктерімен шатастыруға болады. Осы ірі де паң жануарлардың тамырында расымен де Араб жылқысының қаны, ағылшын (таза қанды мініс аттары), тракен және ахалтеке қаны ағады. Сондай-ақ тамаша жеңіл қозғалыстарымен ерекшеленетін орыс мініс аты барлық ата-бабаларының ең жақсы қасиеттерін бойына жинады. Терск жылқысы Жас ресейлік тұқымдардың бірі 1948 жылы ғана ресми мойындалды. Терск аттары араб сәйгүліктеріне ұқсас, алайда терс аттары ұзын және ірі жануарлар. Әдемі күміс құймасы бар ашық-сұр түстілігі, қозғалыстардың бірқалыпты болуы, әдемі бітім мен ерекше мейірім - бұл Терск тұқымының көптеген өкілдеріне тән ерекшеліктер. Першерон жылқысы уаттылығымен және жылдамдығымен ерекшеленетін Француз жылқысының тұқымы. Першеронда атпен серуендеу - ерекше рақатқа бөлейді, өйткені бұл әдемі кемелер өте жұмсақ жүрісті болып келеді.Қызықты факт: Париж Диснейлендіндегі жылқылардың көпшілігі першерондар.Фалабелла Әлемдегі ең кішкентай және ең сүйкімді жылқылар. Бұл тұқым Аргентинада шығарылды. Ұзақ жылдарын шағын аттарды өсіруге арнаған Фалабелла отбасының құрметіне аталған. Әрине, мұндай атпен жүру мүмкін емес (тұқымның ең ірі өкілінің өсуі тек 75 см-ге жетеді, салмағы - 60 кг). Фалабелла үй жануарлары мен сәндік жылқылар ретінде пайдаланылады, олар оңай үйретіледі, мойынсұнғыш және ойынқұмар. Исландиялық жылқы Исландиялық жылқы пони сияқты, бірақ бұл кіші түрге жатпайды. Бұл кішкентай жылқы әдемі және ұзын жалымен достыққұмар да тыныш мінезімен ерекшеленеді. Біздің дәуіріміздің 9-10 ғасырларында исландиялық жылқы Викинг аралына әкелінді. Ал драккарларда орын аз болғандықтан, баса назар тек шағын, жинақы жануарларға аударылды. Исландия заңы бойынша басқа елге барған исландиялық жылқы қайтып орала алмайды. Бұл аурудың алдын алу үшін жасалған шаралар болса керек. Миссури фокстроттері Миссури штатында шыққан жылқы тұқымы. Ол бұлшықетті біткен денесімен, күшті болмысымен және ерекше жүріспен жүру қабілетімен жағымды сипатталады. Түлкі желісімен немесе фокстротпен (бұл ретте жылқының алдыңғы аяқтары адыммен, ал артқысы - желісімен қозғалады) жүре алатын жылқы да осы. Морган жылқысы Құрама Штаттарда шыққан ең ерте жылқы тұқымдарының бірі. Оның өкілдері жүрістің әртүрлі түрлерін оңай үйрене алатынымен бағаланады. Морган жылқысында мойны әдемі иілген және басы шағын да ұқыпты болып келеді. Сондай-ақ жоғары көтерілген құйрығы мен бұлшықетті жинақы денесі де бұл арғымақтарға аса тартымды тұрпат береді. Бұл мастаның бірінші өкілінің аты Фигура деп аталды, ол Джастин Морган есімді адамға тиесілі болғандықтан, тұқымға оның атын берді.Шотландық салқынқанды жылқы (Клейдесдаль) Бұл ұлықты жылқылардың аяқтарының төменгі жағында қалың ақ түктері бар, ол жүгіргендерінде әдемі көрінеді. Әсіресе, Клейдесдальдың жабумен жүгіргенін тамашалау - өз алдына бөлек көрініс. Oldenburg жылқысы Бастапқыда бұл тұқымды өте әдемі деп атауға болмайды, өйткені ол ауыл шаруашылығы жұмыстары үшін шығарылды және жасаушылар сыртқы сапа емес, күш пен төзімділікті жоғары бағалады. Алайда, уақыт өте келе Ольденбург жылқылары талғампаз болып алды да қазіргі кезде кез-келген ат қораның әшекейі бола алатындай деңгейге жетті. Андравид жылқысы Үлкен, қуатты андравидтер ертеден Грецияда өсірілді, бірақ бұл тұқымның шығу тегі бірнеше жергілікті жылқы ресурстарын есепке ала отырып, құпия жабылған. Андравид жылқылары грек армиясында, сондай-ақ ауыл шаруашылығы жұмыстарына кеңінен қолданылды. Бүгінгі күні тұқым өкілдері ат спорты мен ат туризміне қатысады. Олар мойынсұнғыш, мейірімді және аттармен енді-енді қарым-қатынас жасағысы келгендерге тамаша қолайлы. Менорк жылқысы Менорка аралы баласының құрметіне қою қара түн түстес айғырдың арғып тұрған мүсінін соқса жарасар еді-ау. Осы паң мінезді, әсем жануарларды ешқашан ауыл шаруашылығы еңбегі үшін пайдаланбады, бұндай қара жұмыстарды олардың орнына Балеар есектері орындады. Ағылшын-норманд жылқысы Күшті, әлді, жергілікті норманд тұқымының шыдамды балалары, таза қанды және жартылай қанды ағылшын өзінің әмбебаптылығымен ерек. Олар ердің астында да жарамды, жегіске де шыдамды, тасымалдау үшін де таптырмас тарпаңдар болып есептеледі. Таза қанды мініс аты Бұл төрт аяқты қылқұйрықтылар Англияда шығарылды және бастапқыда ағылшын сәйгүліктері деп аталды. Олардың шапшаңдығы туралы ат жүгіртумен әуестенетін жұрт жарыса айтысады. Бұл тұқым үшін минутына 1 километр жылдамдықпен жүгіру қалыпты көрсеткіш болып саналады. Американдық пайнтхорс American Paint Horse ағылшын тілінен американдық боялған жылқы деп аударылады. Шынында да, егер фотосуретке ең әдемі аттардың бірін қарайтын болсақ, онда оларды табиғаттың шығармашыл да қияли рухы бояды деп ойлауға болады. Американдық пейтхорстың ерекше ерекшелігі - кез-келген түрдің жарнама нұсқасы бола алатындығы. Коннемар понилері Пониге қатысы бар жылқылардың ең көп таралғаны осыдар. Сондай-ақ, Ирландияның жалғыз ұлттық сипаттағы таралған тұқымы. Аңыз бойынша коннемар понилері - 1588 жылы Коннемараның жағалауына батқан испандық жеңілмес армада тасымалдаған жылқылардың және жергілікті жабайы понилердің махаббатының жемісі. Коннемардың, әсіресе ұзын, қалың құйрық пен жұмсақ, жылтыр жалдары ерекше әдемі. Ахалтеке жылқысы Әлемдегі ең әдемі жылқылар өзінің ерекше және жылтыр түсіне байланысты Алтын жылқылар ретінде белгілі. 5 мың жыл бойы ахалтекелер басқа тұқымдармен шатыспаған және әлі күнге дейін мініс жылқысының эталоны болып табылады. Жүннің металлдай жылтырлығынан басқа, бұл жылқы тұқымы өзінің ақыл-ойымен, жылдамдығы мен төзімділігімен, сондай-ақ кез-келген ауа райына бейімделуге қабілеттілігімен белгілі.Асыл ахалтекелердің ерекше құрғақ денелілігі арқасында борза мен барыспен салыстырылады. Ахалтеке жылқысы - Түркіменстанның мақтанышы. Тіпті осы елдің мемлекеттік елтаңбасында да бедерленген.

1.3Жылқы малын өсіру әдістері

Жылқы өсіру - жылқы шаруашылығы - мал шаруашылығының негізгі бір саласы. Бұған жылқы санын көбейту, сапасы мен өнімін арттыру, әр түрлі мақсаттарда ( ет және қымыз өндіруге, күш көлігі ретінде, спорттық жарыстарға қосуға, шет елдерге сатуға, т. б.) тиімді пайдалану жатады. Ж. ө. және бие сауу қазақ халқының ата кәсібі болып табылады. Қазақ халқы жылқыны үйірге (25 - 30 бие) бөліп, жақсы тұқымнан айғыр салатын болған. Мұндай айғырлар үйірін шашау шығармай, ит-құсқа жегізбей, қысы- жазы қорғайды. Бірнеше үйір қосылып қос құраған. Бір қоста 500-ден 1000-ға дейін жылқы болады. Айғырдан шыққан биелер 10 айдан кейін (сәуір-мамыр айларында) құлындайды. Құлындар отығып, жетілген кезінде байланып, бие сауылады. Алғашқы кезде бие тәулігіне 3 немесе 4 рет сауылады, ал онан кейін саууды көбейте береді (5 - 6 ретке дейін). Ағытылған бие құлынымен бірге жайылымда бағылады. Қазақ халқы биені 6 ай бойы сауады. Бие қымызының хим. құрамы үнемі тұрақты бола бермейді, ол малдың физиол. күшіне, азықтандырылуына, күтіп-бағылуына және тұқымына қарай өзгеріп отырады. Қымызда 1,8 - 2,2%-тей белок болады, сондай-ақ адам денсаулығына қажетті витаминдердің барлығы кездеседі. Әсіресе қымыз А және С витаминдеріне бай (қ. Қымыз). Жылқы етінің сапасы өте жоғары, сіңімді. Сондай-ақ, жылқыдан көптеген мал ауруларын емдеу үшін қолданылатын қан сарысуы алынады. Қазір Қазақстанда 1 млн-нан астам жылқы өсіріледі (2002). Жылына олардан 40 мың т-дан астам ет, 35 мың т-ға жуық қымыз өндіріледі. Ж. ө-дің жалпы мамандандырылу бағыты республикамыздың табиғи-шаруашылық аймақтарына байланысты айқындалған. Жылқының асыл тұқымдарын көбейту мақсатында Қазақстанда 13 асыл тұқымды жылқы з-ттары (Қызылорда, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, т.б. облыстарда), жылқы тұқымын асылдандыратын 39 мемл. шаруашылықтар (Ақтөбе облысы, Атырау облысы, т.б.) ат жарыстыратын алаңдар және асыл тұқымды жылқы фермалары ұйымдастырылған. Қазақстанда асыл тұқымды жылқы саны 9 мыңнан асты (2000). Республикада жылқының міністік, сыдыра желісті тұқымдары және қазақ жылқысы өсіріледі. Дала және құрғақ дала аймақтарында жылқы негізінен жұмыс көлігі ретінде пайдаланылады. Қуаң, қуаңшылық және тау бөктеріндегі аймақтарда ауа райы жылы, жылқыны жыл бойы жайылымда бағудың мүмкіншілігі бар. Бұл жерлерде жылқы ш. ет алу мақсатында ұйымдастырылған. Қазақстанның кең байтақ жайылымы бар орт., оңт., шығыс және батыс аймақтарының көптеген аудандарында жылқы үйірлеп бағылады. Жылқыны үйірлеп бағудың бірнеше әдісі бар. Бос бағуда жылқы жыл бойы жайылымда болады, қатты боран не көк тайғақ болғанда ғана пішен, жем беріледі. Табындап баққанда жылқы жынысына және жасына қарай табынға бөлінеді. Шаруашылықтағы жылқының санына байланысты табында 150 - 180 бие, 180 - 200 бойдақ жылқы, ал жазық далада 350 жылқыға дейін болады. Боран және аяздан қорғау үшін жайылымда жеңіл-желпі жылқы қора, қалқа, ықтасын лапас салынады, құдық қазылады, суаттар жасалады. Жайылым орталығына әр жылқыға 3 - 5 ц пішен, 0,5 - 1 ц жем қорын дайындайды. Құлынды 10 - 12 айлығында енесінен айырады. Қорада не қоршалған шарбақта 1 айғырға 20 - 25 биеден үйірлеп шағылыстырады. Қ ұстап баққан жылқыны қыста ашық, жылы күндері жайылымға шығарады, қатты боран, аязды күндері қорада ұстап пішен және жем береді. Орта есеппен әр жылқыға 30 ц пішен, 6 - 8 ц жем дайындайды. Қ ұстап баққанда бие мен айғырды сұрыптап таңдап алып шағылыстырады және қолдан ұрықтандырады. Жылқыларды 1,5 жасынан мінуге, жегуге үйретеді, үйірдегі жылқыны таңбалайды. Биелерді қорада құлындатады. Құлындаған биелерді күн жылынғанша құлынымен бірге қорада ұстап, құнарлы пішен мен жем береді. Құлынды 6 - 8 айлығында енесінен айырып бөлек күтеді. Қазақстанның оңт., орталық және батыс аймақтарында бие сәуір-мамырда құлындайды. Ерте туған құлын күзге дейін өсіп жетіледі де, қыста бағуға көнбісті келеді. Ет өндіру бағытында Ж. ө. кезінде жыл басында табын құрамында 35% бие, 6%байтал, 14% ұрғашы тай, 14% ұрғашы жабағы, 2% айғыр, 5% құнан, 10% еркек тай, 14% еркек жабағы; ет-сүт бағытында өсіргенде 45% бие, 5% байтал, 5% ұрғашы тай, 18% ұрғашы жабағы, 2% айғыр, 3% құнан, 4% еркек тай, 18% еркек жабағы болуы қажет. Қазақстанның әрбір аймақтарының табиғи экон. жағдайларына байланысты асыл тұқымды фермада ат қора-жайылым (көбінесе, қолда ұсталады) әдісін қолданғанда ат қорада әр жылқыға едені 10 - 14 м2 орын болады; ат қораның ауласын екіге бөледі: а) биенің күйтін байқайтын және шағылыстыратын алаң; ә) Тай мен құнандарды үйрету және баптау алаңы. Ат қораларда тайлар мен құнандарды жаттықтыратын және айғырларды серуендететін тапталған жол жасайды. Асыл тұқымды Ж. ө-тін фермасы жанынан мал емханасы салынады. Асыл тұқымды фермада жайылым - ат қора (көбінесе жайылымда бағылады) әдісін қолданғанда бие, айғыр және жас жылқылар тұратын жылқы қораларын салады, бас үйрететін және жаттықтыратын алаң жасайды. Жаттықтыруға және сатуға бөлінген жылқыны жеке қорада ұстайды. Ат қора жанына мал емханасын салады.

2 Технологиялық бөлім

2.1 Қазақ жылқысының өнімділік ерекшеліктері

Жылқы - қазақтың жаны мен қаны, қанатына баланған пырағы. Қазақта байлық жылқының санымен бағаланған, салтанат пен сұлулықтың өлшемі де жылқы болған. Қалыңмалға, адамның құнына, сондай-ақ айыпқа шапанмен қоса жылқы да төлеген. Қазақ жылқысы осы тұрғыдан алғанда, тәуелсіз Қазақстанның ұлттық бренді деуімізге болады. Сондықтан қазақ өз жылқысының қасиеттерін толық сезініп, бағалай білуі тиіс. Жаңа жылда жарым көңілдер бір бүтінделіп, құт-береке әр үйдің шаңырағына қоныс теуіп, жылқы жылында жылқы мінездес қазақ, небір жылдан бері армандап жүрген мақсатына қол жеткізіп, бақытқа бөленсе екен дейміз. Жылқы жылы тәуелсіздігіміздің тұрағы, байлығымыздың бұлағы болғай!Біз қазақтың жылқысы дегенде сәй - гү - ліктерді ғана ойлаймыз. Неге оның қымызы мен қазы-қартасын айтпаймыз? Осы жағын жарнамалауға болмай ма? Қазір Италия, Франция сияқты т.б. елдер бізге экологиялық таза өнім жіберетіндер деп қарайды. Басқа елдердің жылқыларына қарағанда, қазақы жылқылардың сүті мен етінің қаншама ауруларға ем екенін екінің бірі біледі. Басқасын былай қойғанда, жылқы етiнiң адам ағзасын жасартатын қасиетi бар екенін мамандар мойындап отыр. Қазіргі таңда еліміздің жылқы шаруа - шы - лығындағы басты қызығушылық - ет пен сүт өнімдерін мол беретін, өндіріс шығыны аз қазақы жылқыны өсіру. Жабы типті қазақы жылқы, басқа жылқыларға қарағанда, өзіне тән ерекшеліктерімен артық: жыл бойы жайылымда тебіндеп жайылуға бейімділігімен, ірілігімен және тірілей жоғары салмағымен ерекшеленеді. Қазақы жылқының басы дөрекі, жалпақ бетті, жақ сүйектері жетілген, мойны бұлшық етті, қысқа, тұрқы ұзындау, орта бойлы, арқасы тік, белі мықты әрі жалпақ, сауыры етпен білеуленген, аяқтары қысқа да сүйекті, артқы аяқтары түсіңкі, жалы қою, қылы ірі талшықты, терісі қалың, жүні қыс айларында түкті, ұзындығы 4-5 см-ге дейін келеді. Қоңдылығы жоғары жабы типті қазақы жылқының тірілей салмағы 450-530 кг-ға дейін жетеді. Көктемгі және күзгі жайып семірту кезінде тез қоң алу қабілеті өте жоғары. Биелері тәулігіне орташа есеппен 10-15 литр, ал ең үздіктері құлынның емген сүтімен есептегенде 21 литрге дейін сүт береді. Жылқының адам бойына күш, рух сыйлайтын ала-бөтен қасиеті бар. Ол - намыс, ол - ұлттық сана-сезім, ол - тектілік рухы еді. Қазақ үшін бұл - қазіргі уақытта тіптен қажет. Кезінде Қазақстандағы табынды жылқы шаруашылығының сапасын арттыру мақсатында, селекционер-ғалымдар тұқымаралық будандастыру жұмыстарын кеңінен қолданды. Тіршілік ету ортасына жақсы бейімделген жергілікті қазақы жылқының биелерін, шабысы жақсы, ірі денелі зауыттық жылқы тұқымдарының айғырларымен шағылыстыру арқылы қазақы жылқыларға қарағанда ірілеу келген, бейімделу қабілеті кем түспейтін будандар ала бастады. Осындай селекциялық жұмыстар нәтижесінде, ғылыми түрде айтсақ, жергілікті қазақы биелерді, таза қанды мініс, дон, желісті тұқымдардың аталықтарымен күрделі зауыттық будандастыру арқылы алынған ұрпақтарын өзара өсіру негізінде жаңа көшім тұқымдық жылқыларын шығарды. Алынған будандарды ұрпақтан-ұрпаққа жетілдіре отырып, 1976 жылы көшім жылқы тұқымы болып бекіді. Қазір көшім тұқымының негізгі топтары Батыс Қазақстан облысы мен Ақтөбе облысының бірқатар аудандарында өсіріледі. 1998 жылы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің №156 бұйрығымен мұғалжар тұқымы бекіді. Бұл тұқымның шығуына, тағы да қазақы жылқының қатысы бар. Мұғалжар тұқымын шығаруда, жергілікті қазақы жылқының ең үздік жабы типті айғырларын тұқымдық және өнімдік қасиеттеріне қарай тиянақты іріктеп алып, Қазақстанның әр аймағына тарата отырып, таза тұқымды мал өсіру әдісімен көбейтіп жетілдіру нәтижесінде қол жеткізілді. Қазіргі таңда мұғалжар тұқымының ішінде өсіру ортасына және өнімдік деңгейіне байланысты төрт генетикалық типке бөлінген жылқылар өсіріледі. Олар Қызылорда облысының Арал ауданында ЖШС Құланды жылқы зауытында өсірілетін құланды типі, Қарағанды облысы, Шет ауданында Шолақ Еспе жылқы зауытында қожамберді типі, Ақтөбе облысының асылтұқымды шаруа қожалықтарында қайыңды және ембі тип жылқылары өсіріліп жатыр. Бұл жылқылардың генетикалық құрылымдары анықталып, одан әрі оларды жетілдіру де жоспарлы жүргізіліп келеді. Аталған барлық типтің ішінде құнды тұқымдық айғырлардан бастау алатын, ата-тегінің шежіресі анықталып қаланған ұрпақтарынан зауыттық аталық іздері бар.
Тәуелсіздікке тұлпар ізімен жеткен қазақ халқы үшін, қазіргі таңда жылқы шаруашылығының орны бөлек. Әрине, кешегі кеңестік кезеңге дейінгі қазақтың сайын даласында қаншама табын жылқы еркіндікте жүрді. Қазақ халқының сол кездегі байлығы да осы - жылқы еді. Жабы типті қазақы жылқымен асылдандыру жұмыстары Павлодар (Кереку), Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында жүйелі жүргізіліп келеді. Асылдандырудың басты бағыты осы жылқыларды тиянақты іріктеу мен жұптастыра отырып, әрбір аймақтың табиғи-климаттық жағдайына байланысты ерекшеленетін өзіндік зауыттық типтерін, аталық іздері мен аналық ұяларын шығару. Павлодар (Кереку) облысында жабы типті қазақы жылқының селеті зауыттық типі апробацияланды. Алтай Қарпық -- Сайдалы Сарытоқа шаруа қожалығында өсіріледі.Шығыс Қазақстан облысының Күршім ауданында жергілікті қазақы жылқылардың аналықтарын кеңестік ауыр жүк тартатын тұқымның аталықтарымен жай зауыттық будандастыру негізінде қазақы жылқының қаба етті тип жылқылары шығарылды. Қазіргі таңда Қарой ауылындағы Қызылашы шаруақожалығында өсіріледі. Бұл жылқылардың тірілей салмағы мен дене өлшемдері тұқымдық айғырларында орташа есеппен шоқтық биіктігі 147,0 см; тұрқының ұзындығы 153,0 см; кеуде орамы 188,0 см; жіліншік орамы 21,5 см және тірілей салмағы 540-560 кг-ға тең. Алайда қазіргі уақытта бұл жылқылардың саны азайып кетті. Асылдандыру жұмыстары қаражаттың жоқтығынан жүргізілмей жатыр. Жылқылардың негізгілері әрбір шаруашылыққа бөлініп, жойылып кету алдында тұр. Егер Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық басқармасы қолға алып, қаражат жағынан көмек берсе, бұл жылқыларды қалпына келтіруге болады.Қазақстанның алуан түрлі табиғи климаттық жағдайына байланысты бөлінген, қазақы жылқылардың ішінде әлі де толық тұқым болып бекімеген тұқымдық топтар (отродье) баршылық. Оның ішінде Маңғыстау облысы мен Атырау облысының бірқатар аудандарында өсірілетін адай жылқысы. Адай жылқысының экстерьерлік ерекшеліктері: басы біршама жеңіл, дене тұрқы шағын, шоқтығы ерекше, арқасы тік, сауыры қақпақ тәрізді етсіздеу, аяқтары сидам, жіңішке, сіңірлері жақсы жетілген. Бұл жылқылардың шағын денелі болып қалыптасуына түркменнің ахалтекесі, иомуд және қарабайыр жылқылар әсер етсе, екінші жағынан жайылым жағдайының жұтаңдығы да көп әсер етті. Адай жылқысы салт мінуге өте жарамды, шыдамды келеді.Адай жылқысымен 60-70-жылдары А.И.Иманғалиев жүйелі түрде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.