Үлкен Мариновское көлі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Сәрсен Аманжолов атындағы
Шығыс Қазақстан университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Шығыс Қазақстан облысы жергілікті маңызы бар су айдындарының ихтиофаунасы

Өскемен қ., 2021 ж.
Мазмұны

Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе
3
4
1 Материалдар мен әдістемелер
5
2 Шығыс Қазақстан облысының физикалық-географиялық орны, зерттелу тарихы
3 Жайсан көлінің гидрологиялық және гидрохимиялық тәртібінің жыл көлеміндегі серпіні мен көпжылдық талдауы
3.1 Су денгейінің орташа жылдық серпіні
3.2 Өзендердің орташа айлық және жылдық көлемі
3.3 Жайсан көлінің гидрографиялық жүйесінің сипаттамасы мен балық шаруашылығындағы алқаптық су айдындарының қосалқы жүйесінің маңызы
3.4 Жайсан көлі суындағы органикалық заттарының, минералдануының, биогенді қосылыстары мен еріген газдарының құрамы
4 Балықтың қорегі және жемдік қоры жағдайының сараптамасы
4.1 Таксономиялық құрамы, саны мен биосалмағы, негізгі түрлері мен топтардың саны мен биосалмағы, зерттеу аймағы бойынша таралуы
4.2 Балық қорегінің шоғырлануы, кездесу жиілігі, балық ішектерінің толысу көрсеткіштері
5 Кәсіптік балықтардың жеке түрі құрамының көп жылдық серпінінің сараптамасы
5.1 Жайсан көлі балықтарының негізгі биологиялық көрсеткіштерінің (дене ұзындығы, салмағы, қонымдылық, ұзындық және салмағы бойынша өсу екпіні) талдауы
5.2 Жайсан көлі балықтарының ұзындық және салмақтық өсу қарқыны, популяцияның орта жасының өзгеруін және балықтардың доминантты жас топтарының өзгеруінің талдауы мен популяцияның жас құрылымы
5.3 Жайсан көлі балықтарының жынысының арақатынасы, жыныстық жетілуі мен жеке абсолюттік өнімділігі
6 Жайсан көлінің айдыны бойынша балық шабақтарының үлесі мен құрамын сараптау
6.1 Түрлік құрамы, шабақтардың түрі бойынша жалпы саны
6.2 Балық шабақтарының ұзындық және салмақ көрсеткіштері
6.3 Шабақтардың өлшемдік мен салмақ көрсеткіштері
7 Сирек кездесетін және жойылып кету қаупі төнген балық түрлерінің жағдайы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша А. Ғылыми-зерттеу жұмысының фото материалдары

8

13
13
16

17

18
20

20

27

29

31

41

49

54
54
55
56

57
58
61
63

Белгілеулер мен қысқартулар

РМК - Республикалық мемлекеттік кәсіпорын;
ШҚО - Шығыс Қазақстан облысы;
ЖШС - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
қ. - қаласы;
МЕМСТ - Мемлекеттік стандарт;
м - метр;
жж. - жылдары;
БЖм - Балтық жүйесі метрі;
ТЖм - Техникалық жоба метрі;
СЭС - су электр станциясы;
км - километр;
ҚХР - Қытай Халық Республикасы;
т.б. - тағы басқа;
мг - милиграмм;
дм - дециметр;
С - саны;
Б - биосалмағы;
ЖАӨ - жеке абсалютті өнімділік;
г - грамм;
с - секунд;
б-ша - бойынша;
мин. - минималды;
макс. - максималды;
мм - миллиметр.

Кіріспе

Ғылыми жұмыстың өзектілігі: Қазақстан-2050 Даму Стратегиясында Қазақстанның Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаев экологиялық таза азық-түлік өндірісі саласында жаһандық ойыншы болу міндетін қойды. Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің балық саласын дамытуға ерекше назар аудару қажеттігі атап өтілді. Қазақстан ТМД елдерінің арасында ішкі суларының саны бойынша Ресейден кейін 2-ші орынды иемденеді, 8 балық шаруашылықтық бассейні бар. ХХ ғасырдың бірінші төртжылдығында республика ихтиофаунасында 100 түрі тіркелген. Кейіннен, 1930 жылдары балық түрлерінің саны үлкен масштабты жерсіндіру жұмыстарының әсерінен өзгерді. Қазіргі уақытта ихтиофаунада 150-ге жуық түр кездеседі, олардың кейбіреуі өндірістік бағалы түрлерге жатса, кейбіреулері - әр бассейннің эндемик түрлері болып табылады. ҚР Үкіметінің 2017 жылғы 26 тамыздағы қаулысымен бекітілген Ұлттық экспорттық стратегияда Қытай Халық Республикасына балық және балық өнімдерін экспорттаудың үлкен мүмкіндіктері көрсетіледі. Бүгінгі таңда отандық балық және балық өнімдері өндірісінің көлемін 7-ден 600 мың тоннаға дейін ұлғайту әлеуеті бар, бұл көрші елдер мен әлемдік нарықтарға экспорт көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Шығыс Қазақстан облысында республиканың барлық су қорларының 40 пайыздан астамы шоғырланған; 800-ден астам өзен ағып жатыр, олардың жалпы ұзындығы 10000 км-ден асады. Ертіс өзені негізгі су артериялары болып табылады (ірі салалары - Оба, Үлбі, Бұқтырма, Күршім, Шар, Қызылсу өзендері). Шығыс Қазақстан облысында ауданы 1 га-дан 528 шаршы км-ге дейін 2000-ға жуық көл бар. Балық шаруашылығын дамытуда Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарына кешенді ғылыми-зерттеу жұмыстарын (физикалық-географиялық сипаттамасы, гидрохимиясы, балық қорегі, балықтардың түрлік құрамы мен қорын анықтау, балық шаруашылықтық пайдалану бойынша ұсыныстар беру және т.б.) жүргізу өзекті мәселелердің бірі болып табылады, яғни бұл су айдындарына жан-жақты зерттеу жұмыстары жүргізілген соң, сол су айдынын спорттық-әуесқой балық аулауда, тауарлық балық өсіруде және тағы басқа мақсаттарда пайдалануға мүмкіншілік береді. Еліміздің балық шаруашылығын дамыту бағдарламасын орындау үшін ірі және орта балық шаруашылығы су айдындарымен қатар резервтік қордың шағын су айдындарын ұтымды пайдалану балық өндірісі мен аулаудың ұлғаюына елеулі демеу бола алады.
Ғылыми жұмыстың мақсаты: 2019-2020 жылдары зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарына физикалық-географиялық сипаттама беру, гидрохимиясының балықтарға әсерін, қорегінің (зоопланктон, бентос) түрлік құрамын, саны мен биосалмағын айқындау, балықтарға биологиялық талдау (ұзындығы, салмағы, жынысы, жасы және т.б.) жүргізіп, ихтиофаунасының түрлік құрамын анықтау.
Ғылыми жұмыстың міндеті: 2019-2020 жылдардағы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарына физикалық-географиялық морфологиялық сипаттама беріліп, гидрохимиялық жағдайының ихтиофаунаға әсері талданып, балықтардың қорегі болып табылатын зоопланктон мен зообентостың түрлік құрамы, саны мен биосалмағы көрсетіліп, ғылыми-зерттеу аулау құралдарында кездескен балық түрлерінің саны, ұзындығы, салмағы, жасы және т.б. бойынша биологиялық талдау жүргізіліп ихтиофаунасына сипаттама беріледі.
Ғылыми жаңалығы: Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарында 2019-2020 жылдардағы ғылыми-зерттеу жұмыстары алғаш рет жүргізілгендіктен ғылыми жұмыс нәтижелерінің барлығы ғылыми жаңалық болып табылады.
Ғылыми-зерттеу жұмысының нысаны: Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындары: Шемонайха ауданындағы Поперечный өзеніндегі тоған; Семей қаласы қалалық әкімшілігі аумағындағы Колхозный тоғаны мен Алимба көлі; Жарма ауданындағы Үлкен Мариновский көлі мен Бақыршық суқоймасы, Шар суқоймасы, Арқалық тоғаны; Бесқарағай ауданындағы Долонское көлі; Күршім ауданындағы Сарыөлең, Арасан және Батырханкөл көлдері; Тарбағатай ауданындағы Қандысу өзеніндегі суқойма; Ұлан ауданындағы Ұлан өзеніндегі №2 мен №3 су қоймалары, Шыбындыкөл көлі, Жартас өзенінің тоғаны.
Ғылыми-зерттеу жұмысы Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы ЖШС-нің Алтай бөлімшесі базасында атқарылды.
Ғылыми-зерттеу жұмысының тәжірибелік маңыздылығы: Шығыс Қазақстан обылысының жергілікті маңызы бар су айдындарында ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері, бұл су айдындарын әртүрлі санаттарға жатқызуға мүмкіндік береді: балықты тауарлық өсіруге немесе шаруашылықтық пайдаланудың өзге де мақсаттарына бейімделген балық шаруашылығы, спорттық-әуесқойлық балық аулау. Бұл су айдындарын зерттегеннен кейін олардың әрқайсысының мәртебесін анықтау және оларды кейіннен балық шаруашылығында пайдаланып тауарлық балық өндірісін ұлғайту үшін маңызды резерв болуы мүмкін.

1 Материалдар мен әдістемелер

2019-2020 жылдардағы ғылыми-зерттеу жұмысы Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар 16 су айдынында (2019 жылы - 8 дана, 2020 жылы - 8 дана) жүргізілді. Олар: Шыбындыкөл көлі, Поперечный өзеніндегі тоған, Колхозный тоғаны, Жартас өзеніндегі тоған, Үлкен Мариновский көлі, Бақыршық су қоймасы, Шар су қоймасы, Арқалық тоғаны, Алимба көлі, Долонское көлі, Сарыөлең көлі, Арасан көлі, Батырханкөл көлі, Қандысу өзеніндегі су қоймасы, Ұлан №2 өзеніндегі су қоймасы, Ұлан №3 өзеніндегі су қоймасы. 1 суретте 2019 жылы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының орналасуы көрсетілген.

1 сурет - 2019 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының орналасуы

2 суретте 2020 жылы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының орналасуы көрсетілген.

2 сурет - 2020 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының орналасуы

Гидрофизикалық және гидрохимиялық зерттеулер мен су сынамаларын алу жалпы қабылданған әдістемелер бойынша жүргізілді [1-3]. Су сынамалары арнайы сынама алу құрылғысының көмегімен судың беткі және төменгі қабаттарынан алынды. Гидрохимиялық талдаулар Эколгиялық инновация және реинжиниринг орталығы ЖШС (Тараз қ.) талдау зертханасында жүргізілді. Гидрохимиялық талдау жұмыстары қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жүргізілді [4-7]. Талдау нәтижелерінің балық шаруашылығы су айдындарына арналған шектеулі рұқсат етілген көрсеткіштерге сәйкестігі нормативтік құжат бойынша жүргізілді [8].
Ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша 2020 жылдың шілде-тамыз айларында далалық жұмыстар жүргізілді. Сынамаларды алу кезінде судың температурасы термометрмен өлшенді. Консервіленген түрдегі су сынамалары химиялық зертханаға кейіннен оның құрамына талдау жасау үшін жеткізілді:
- негізгі иондар (кальций, магний, калий-натрий, гидрокарбонаттар, хлоридтер, сульфаттар [1-3];
- биогендер (аммонийлі азот, нитраттар, нитриттер, фосфаттар) [1-3];
- органикалық заттар [1-3].
Су қаттылығы бойынша су тобын анықтау МЕМСТ 264.49.1-85 [4], минералдануы және негізгі иондардың құрамы бойынша су санатына жатқызу О.А. Алекин бойынша жүргізілді [3].
Зообентос пен зоопланктонның сандық сынама үлгілері Қазақстан су айдындарының гидробиологиялық балық шаруашылық зерттеудегі әдістемелік құралына (планктон, зообентос) [9] сәйкес: жағалаудағы (литораль) және жағадан алыстаған (пелагиаль) екі биотоптан алынды. Зоопланктон сынама үлгілері Джеди ауымен су түбінен бетіне қарай тік бағытта сүзіліп алынды. Консервіленген зоопланктонның сынама үлгілері Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы ЖШС-нің Алтай бөлімшесі зертханасына келесі өлшемдерді анықтау үшін жеткізілді:
oo түрлік құрамы [10-15];
oo бірлестіктің жалпы саны;
oo жалпы биосалмағы [16];
oo доминанттар құрамы (доминант топтар мен түрлер);
oo негізгі топтар мен түрлердің саны;
oo негізгі топтар мен түрлердің биосалмағы.
Макрозообентос сынама үлгілері Петерсен су түбін көсіп алатын құралымен (ашылу аумағы 0,025 м²) алынды. Консервіленген сынама үлгілері Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы ЖШС-нің Алтай бөлімшесі зертханасына келесі өлшемдерді анықтау үшін жеткізілді:
oo түрлік құрамы [11, 12, 17-19];
oo бірлестіктің жалпы саны;
oo жалпы биосалмағы;
oo доминанттар құрамы (доминант топтар мен түрлер);
oo негізгі топтар мен түрлердің саны;
oo негізгі топтар мен түрлердің биосалмағы.
Балықтардың қорегін зерттеу үшін Әдістемелік құрал... [20] және Әдістемелік ұсыныс... [21] қолданылды.
Материалды өңдеу Балықтарды зерттеу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылды [22]. Ихтиологиялық материалды жинау жалпы қабылданған әдістер бойынша жүргізілді [23-26]. Материалдарды жинау ғылыми-зерттеу аулау құралдары арқылы іске асырылды.
Ихтиологиялық зерттеулер кезінде келесі сипаттамалар бойынша анықталды:
oo балықтың түрлік құрамы және оның таралу аймағы;
oo ихтиофаунаның сандық сипаттамалары (жалпы салмағы; іш құрлысынсыз салмағы; бас негізінен бастап қабыршақ аяқталуына дейінгі дене ұзындығы);
oo бағалы кәсіптік және сирек кездесетін балықтар түрінің саны, олардың ауланған балықтар санының арақатынасы;
oo ауланған балықтардың өлшемдік құрылымы;
oo ауланған балықтардың жастық құрамы;
oo ауланған балықтардың жыныстық құрамы және жыныстық жетілудің кезеңі;
oo балық ауруларын тексеру - тыранды лигулаға, көксеркені дерматофибросаркомаға, ал аққайранды описторхозға;
oo балықтардың санитарлық жағдайы.

2 Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының физикалық-географиялық және гидрологиялық сипаттамасы

Жарма ауданы Шығыс Қазақстан облысының орталық бөлігінде орналасқан. Батысында Абай ауданымен, солтүстік-батысында - Семей қаласына облыстық бағыныстағы қала аумағымен, солтүстік-шығысында - Ұлан ауданымен, шығысында - Көкпекті ауданымен, оңтүстік-шығысында - Тарбағатай ауданымен, оңтүстігінде - Аягөз ауданымен шектеседі.
Жері таулы және шоқылы болып келеді. Ауданның солтүстік-шығысында Қалба жотасы орналасқан. Абсолютiк биіктігі 500 - 865 м болатын Асқарлы, Сарыжал, Қарауылтөбе, Жуантөбе, Барақтықан, Ақбиік, Қарамұрын шоқылары бар. Оңтүстік-шығысында абсолютiк биіктігі 780 - 1090 м. Сарыжал, Қандығатай, Жұмағұл, Қарғалы, Желдіқара, Қаратақыр, Әулиешоқы, Семетей, Мұсасерек шоқылары орналасқан. Шар өзенінің жоғары алабын және аудан жерінің батысы мен солтүстік-батысын Еңірекей, Қызылбиік, Сабал, Белтерек, Қаратау, Қасымбел, Маятас, Арқат және Қарағайлы таулары қамтыған.
Климаты тым континенттік. Қаңтардағы орташа ауа температурасы -16 -18°С, шілдеде 20-21°С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 200 - 300 мм. Жер беті суын ауданның шығыс жағында - Шар мен Қызылсу өзендері құраса, оңтүстігінде Шардың сол саласы - Жарма өзені мен Зайсан көліне құятын Көкпекті мен Ащысу өзендері құрайды. Көлдер ауданның тек батыс жағында кездеседі. Ірілері: Қазылжан, Балықшы көлдері, Шолақтерек, Ақсор, Тұздыкөл, Ащыкөл, Қарасор. Шар өзенінде Ақжол мен Бөке кенттерін сумен қамтамасыз ету үшін Шар бөгені салынған.
Арқалық тоғаны Жайма ауылынан солтүстік-батысқа қарай 20 км жерде орналасқан (сурет 3). Ағынды реттеу түрі бойынша маусымдық су айдыны болып табылады. Тоған түрі жасанды, арналық. Ұзындығы - 1,4 км, ең ұзын ені - 0,054 км, орташа ені - 0,02 км, ауданы - 100 га, ең терең жері 2,0 м, орташа тереңдігі - 1,5 метр, көлемі - 1500000 м3. Жағалау сызығының ұзындығы 2,76 км.

3 сурет - Арқалық тоғаны

Бақыршық суқоймасы Бақыршық кенішінен шығысқа қарай 7 км жерде орналасқан (сурет 4). 1970 жылы пайдалануға берілді. Қызыл-Су өзені құяды және ағып шығады. Қызыл-Су өзені - реттелетін су ағыны. Ағынды реттеу түрі бойынша маусымдық су айдыны болып табылады.
Су қоймасы түрі бойынша жасанды, арналық. Қазіргі уақытта өнеркәсіптік және ауыз су мақсаттарында пайдаланылады. Ұзындығы - 2,5 км, максималды ені - 0,92 км, орташа ені - 0,26 км, ауданы - 64 га, максималды тереңдігі - 8,3 м, орташа тереңдігі - 2,5 метр, тереңдігі 2 метрге дейінгі таяз сулардың ауданы (литораль аймағы) - 37 га, толық көлемі - 1600000 м3. Қызыл-Су өзенінің ағысы бойынша Шүлбі су қоймасымен қосылған.

4 сурет - Бақыршық суқоймасы

Үлкен Мариновское көлі Ади (Былқылдақ) ауылынан батысқа қарай 3 км жерде орналасқан (сурет 5). Ағынсыз су айдыны болып табылады, басқа балық шаруашылығы су айдындарымен байланысы жоқ.
Су ағынын реттеу түрі бойынша табиғи-маусымдық су қоймасы болып табылады. Суқойма түрі бойынша табиғи. Ұзындығы - 0,9 км, максималды ені - 0,7 км, орташа ені - 0,6 км, ауданы - 55 га, максималды тереңдігі - 6,0 м, орташа тереңдігі - 3,5 метр, тереңдігі 2 метрге дейінгі таяз сулардың (литораль аймағы) ауданы - 6,0 га, толық көлемі - 1925000 м[3]. Жағалау сызығының ұзындығы 3,5 км.

5 сурет - Үлкен Мариновское көлі

2019 жылы зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында Шар суқоймасындағы бөгетті жөндеу бойынша жұмыстар жүргізілуіне байланысты суқойма кептірілгендігі анықталды, яғни аталмыш су айдынында ихтиофаунаның тіршілік етуіне қажетті деңгейдегі су болмады.
Ұлан ауданы Шығыс Қазақстан облысының орталық бөлігінде орналасқан. Аудан аумағы Қалба тауларының тау бөктерінде орналасқан, ауданның барлық аумағына таулы жер бедері тән, ол абсолюттік биіктіктерге байланысты екі бөлікке бөлуге болады: орта таулар мен төменгі таулар.
Орта таулармен және төмен таулар аймағындағы аумақ негізінен жайылымдық алқаптардан тұрады. Тау бөктеріндегі дала аймағы орташа ылғалды және жылы, оңтүстік бөлігінде орташа ыстық климатпен сипатталады. Ең суық айдың орташа температурасы (қаңтар) -14 -18°C, ең жылы (шілде) 20-21°C құрайды.
Шыбындыкөл көлі Жоғарғы Тайынты ауылынан 8 км жерде орналасқан (сурет 6). Ағынсыз су айдыны болып табылады, басқа балық шаруашылығы су айдындарымен байланысы жоқ.
Су ағынын реттеу түрі бойынша табиғи-маусымдық су айдыны болып табылады. Қазіргі уақытта рекреациялық мақсаттар мен спорттық-әуесқойлық балық аулау үшін пайдаланылады.
Ұзындығы - 1,0 км, максималды ені - 0,65 км, орташа ені - 0,4 км, ауданы - 70 га, максималды тереңдігі - 6,7 м, орташа тереңдігі - 3,5 метр, тереңдігі 2 метрге дейінгі таяз сулардың (литораль аймағы) ауданы - 9,0 га, толық көлемі - 2450000 м3. Жағалау сызығының ұзындығы 4,8 км.

6 сурет - Шыбындыкөл көлі

Жартас өзеніндегі тоған Гагарино ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км жерде орналасқан (сурет 7). Ағысты су айдыны болып табылады, Жартас өзені құяды және ағып шығады. Ағынды реттеу түрі бойынша маусымдық су айдыны болып табылады. Жасанды, арналық тоған. Қазіргі уақытта рекреациялық мақсаттар мен спорттық-әуесқойлық балық аулау үшін пайдаланылады. Ұзындығы - 1,9 км, максималды ені - 0,30 км, орташа ені - 0,2 км, ауданы - 47 га, максималды тереңдігі - 6,0 м, орташа тереңдігі - 2,5 метр, көлемі - 1175000 м[3]. Жағалау сызығының ұзындығы 4,6 км.

7 сурет - Жартас өзеніндегі тоған

Ұлан өзеніндегі №2 суқоймасы - Ұлан ауданы, Айыртау ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км жерде орналасқан (сурет 8). 2020 жылғы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында суқойманың су деңгейі бөгетке жөндеу жұмыстарын жүргізу мақсатында төмендетілгені анықталды.

8 сурет - Ұлан өзеніндегі №2 суқойма

Ұлан өзеніндегі №3 суқоймасы Айыртау ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 3 км жерде орналасқан (сурет 9). Су қоймасының ауданы 152 га, максималды ұзындығы 1,8 км, ені 1,2 км құрайды. Су қоймасының орташа тереңдігі 2,5 м, максималды тереңдігі 5 м құрады.

9 сурет - Ұлан өзеніндегі №3 су қоймасы

Шемонаиха ауданы Шығыс Қазақстан облысының солтүстігінде орналасқан. Шығысында Глубокое, батысында - Бородулиха, оңтүстігінде - Шығыс Қазақстан облысының Ұлан аудандарымен, солтүстігінде - Ресей Федерациясының Алтай өлкесімен шектеседі.
Климаты күрт континентальды. Абсолюттік температура + 40 градус, абсолюттік минимум -48 градус. Солтүстік және оңтүстік бағыттағы желдер басым болып табылады, секундына 25-30 метр жылдамдыққа жетуі мүмкін, топырақтың қату тереңдігі 220 мм, қар жамылғысының биіктігі 115 мм, жыл ішіндегі жауын-шашынның орташа мөлшері 780 мм.
Поперечный өзеніндегі тоған Луговое ауылынан 1,1 км қашықтықта орналасқан (сурет 10). Ағынсыз су айдыны болып табылады, басқа балық шаруашылығы су айдындарымен байланысы жоқ. Су ағынын реттеу түрі бойынша табиғи-маусымдық су айдыны болып табылады. Тоған түрі бойынша жасанды, арналық. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы дақылдарын суару және спорттық-әуесқойлық балық аулау үшін пайдаланылады. Ұзындығы - 1,5 км, максималды ені - 1,4 км, орташа ені - 0,30 км, ауданы - 56 га, максималды тереңдігі - 9,0 м, орташа тереңдігі - 4,0 метр, тереңдігі 2 метрге дейінгі таяз сулардың (литораль аймағы) ауданы - 20,0 га, толық көлемі - 2240000 м[3]. Жағалау сызығының ұзындығы 4,5 км.

10 сурет - Поперечный өзеніндегі тоған

Семей -- Шығыс Қазақстан облысының батыс өңіріндегі екінші орындағы ірі қала болып табылады. Ол Ертіс өзенінің екі жағасына орналасқан. Аумағы - селолық округтерді қосқанда 27,5 мың шаршы метр. Дегелең тауында Еуразия құрлығының географиялық орталығы анықталған. Өңір климаты ерекше географиялық орналасуымен ерекшеленеді, құрылықта, мұхиттардан барынша алыс орналасқан.
Колхозный тоғаны Озерки ауылының солтүстік-шығысына қарай 1,5 км жерде орналасқан (сурет 11). Ағынсыз су айдыны болып табылады, басқа балық шаруашылығы су айдындарымен байланысы жоқ. Ағынды реттеу түрі бойынша маусымдық су айдыны болып табылады. Су айдыны түрі бойынша жасанды, арналық. Негізгі қоректендіретін су көздері көптеген бұлақтар болып табылады. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы дақылдарын суару, балық өсіру және спорттық-әуесқойлық балық аулау үшін пайдаланылады. Ұзындығы - 1,7 км, максималды ені - 0,45 км, орташа ені - 0,32 км, ауданы - 55 га, максималды тереңдігі - 3,0 м, орташа тереңдігі - 2,5 метр, тереңдігі 2 метрге дейінгі таяз сулардың (литоральдық аймағы) ауданы - 30,0 га, толық көлемі - 1375000 м3. Жағалау сызығының ұзындығы 4,0 км.

11 сурет - Колхозный тоғаны

Алимба көлі - Семей қалалық әкімшілігінің аумағында орналасқан. Семей қаласынан шығысқа қарай 5 км жерде, ұзындығы 2,22 км, ені 0,85 км, су айдынының ауданы 185 га, орташа тереңдігі 1,5 м, максималды тереңдігі 3 м дейін жетеді (сурет 12).

12 сурет - Алимба көлі

Бесқарағай ауданы - Шығыс Қазақстан облысының 19 аумақтық бірліктерінің бірі, облыстың солтүстік бөлігінде орналасқан. Әкімшілік бірлік ретінде Павлодар облысының құрамында 1928 жылы құрылған.
Бесқарағай ауданы -- Шығыс Қазақстан облысының солтүстік батысында орналасқан. Аудан орталығы Бесқарағай ауылы. Аудан 1959 жылға дейін Павлодар облысының құрамында болған, 1997 жылдан бастап Шығыс Қазақстан облысының құрамында. Бесқарағай ауданы қазіргі уақытта солтүстіктен Ресей Федерациясы Алтай өлкесі Михайловка және Угловский аудандарымен, шекараның ұзындағы - 89 щақырым, батыстан Павлодар облысы Лебяжий ауданы, оңтүстік-батыстан Қазақстан Республикасының Курчатов қаласымен және оңтүстік-шығыстан - Семей қаласымен шекаралас.
Климаты континенталды. Қаңтардың орташа температурасы -17 °С, шілдеде - 20 °С. Атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері 250-300 мм құрайды. Топырақтары құмды және құмды-сазды болады. Бесқарағай ауданы Ертіс өзенінің оң жағалауындағы құрғақ дала субаймағында орналасқан. Аймақтың гидрологиялық ерекшелігі - жер асты тұщы суы мол жиналатын жерде орналасуы. Аймақтың көлдері негізінен тұзды, олардың ең ірілері - Шошқалы, Сарқырамакөл, Сормойылды.
Аймақтың жер бедері негізінен тегіс жазық. Тек шығыс бөлігін 310 м биіктікке дейінгі Балапан жотасы алып жатыр, бұл Құлынды жазығының оңтүстік шекарасы.
Батыста бөлігінде Ертіс өзені кесіп өтеді. Ертістің оң жағалауы ойпаттармен бөлінген жоталармен сипатталады. Ертіс өңірінің құмды массивтерінде таспалы қарағайлы ормандар өседі. Аймақта осындай бес негізгі массивтер бар. Аудан Бесқарағай атауын осы бірегей реликтілік таспалы қарағайлы орманның бес орманының арқасында алды.
Бесқарағай ауданының аумағында 2020 жылы зерттелген Долонское көлі бар. Долонское ауылынан солтүстікке қарай 1 км жерде орналасқан (сурет 13). Максималды ұзындығы 2,62 км және ені 0,20 км су айдынының ауданы 90 га құрады. Көлдің орташа тереңдігі 1 м, максималды тереңдігі 1,5 км.

13 сурет - Долонское көлі

Күршім ауданы - Шығыс Қазақстан облысының шығысындағы аудан. Ауданның әкімшілік орталығы - Күршім ауылы. Аудан солтүстігінде Катонқарағаймен, батысында - Көкпектімен, оңтүстік-батысында - Тарбағатаймен, оңтүстігінде - Шығыс Қазақстан облысының Зайсан аудандарымен, шығыста - Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданымен шектеседі.
Климаты шұғыл континенталды. Қаңтардың орташа температурасы -14 - 18 °C, шілдеде - 17-22 °C. Жазық жерлерде жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200-400 мм, тауларда 500-700 мм.
Зайсан ойпатында орналасқан шеткі оңтүстік-батыс жазық бөлігін қоспағанда, аудан аумағының бедері негізінен таулы болып келеді. Ауданның шығысында Алтай тауының Күршім (таудың биік нүктесі - биіктігі 3,305 м Ақсубас тауы), Азутау және Сарымсақты, солтүстік-батысында - Нарым жоталары орналасқан.
Өзендер желісі Ертіс бассейнінің өзендерімен ұсынылған. Күршім өзені аймақты шығыстан батысқа қарай кесіп өтіп, Бұқтырма су қоймасына құяды. Ауданның оңтүстік шекарасы бойымен Қара Ертіс өзенінің оң жақ салалары Ақкоба, Арасанкоба, Жоғарғы теректі, Орта теректі, Төменгі теректі, Қалжыр өзендерінің ағып өтеді. Батыс аймақты Ертіс бойындағы Бұқтырма су қоймасымен шектеседі. Оңтүстік-батысында ол Зайсан көліне дейін, шығысында, Марқакөл ойпатында, Күршім жотасы мен Азутау жотасының тауларымен қоршалған тау көлі Маркакөл бар (көл айнасының биіктігі теңіз деңгейінен 1447 м). Аймақтың батыс және оңтүстік бөліктерінде Кеміркөл сияқты көптеген тұзды көлдер бар.
Сарыөлең көлі Күршім ауданы, Сарыөлең ауылынан солтүстік-шығыста 1 км жерде орналасқан (сурет 14). Су айдынының максималды ұзындығы 1,4 км және ені 0,4 км болған кезде ауданы 75 га құрайды. Орташа тереңдігі 2,5 м, максималды тереңдігі 3,1 м.

14 сурет - Сарыөлең көлі

Арасан көлі Күршім ауданы, Жылытау ауылынан солтүстік-батысқа қарай 6 км жерде орналасқан (сурет 15). Су айдынының ауданы 140 га, максималды ұзындығы 2,22 км, ені 0,62 км құрайды. Орташа тереңдігі 1,5 м, көлдің максималды тереңдігі 3 м.

15 сурет - Арасан көлі

Батырханкөл көлі Күршім ауданы, Қыстау-Күршім ауылынан оңтүстік-шығыста 7 км жерде орналасқан (сурет 16). Су айдынының ауданы 24 га, максималды ұзындығы 0,50 км, ал ені 0,34 км құрайды. Орташа тереңдігі 2 м, максималды тереңдігі 4 м.

16 сурет - Батырханкөл көлі

Тарбағатай ауданы Шығыс Қазақстан облысының 23,7 мың км2 аумағында оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Аймақтың климаты шұғыл континенталды. Қысы суық, қаңтарда орташа температура - 22 °С, - 30 °С жетеді. Жаз ұзақ уақыт бойы ыстық болады. Шілде айында орташа температура + 25 °С, + 35 °С жетеді. Жауын-шашын аз түседі. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 200-300 мм. Жауын-шашынның көп бөлігі қыста түседі. Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа дейінгі топырақтар ашық сары, ал жер бедерінің биіктігі жоғарылаған сайын олар қар жерге алмаса бастайды. Ауданның көп бөлігі жазық. Зайсан ойпаты мен Жайсан көлінің жағасында әртүрлі өсімдіктерді кездестіруге болады. 1400-1700 м биіктікте субальпілік және альпілік шалғындар аймағы орналасқан. Тарбағатай-Сауыр жотасы, Оңтүстік және Оңтүстік Алтайдағы Қалба жотасы арасында Зайсан ойпаты орналасқан. Бұл Қазақстанның шығыс бөлігіндегі тектоникалық ойпат. Ойпаттың ұзындығы 225 км, ені 100-125 км құрайды. Тарбағатай жотасының батыстан шығысқа дейінгі ұзақтығы 300 шаршы шақырымды, ал ені шамамен 30-50 шаршы шақырымды құрайды. Жотаның жоғарғы жағы Тастау - 2991 м, шығыс бөлігімен Алтаймен, ал батысында - Сарыарқамен шектеседі. Арғанаты, Маңырак, Окпеты, Түйемойнақ, Жылытау жоталары да биік таулы болып табылады. Жусан және жусан-тұзды шөлді далалар Зайсан ойпатында дамыған.
Боғас, Базар, Қарғыба, Тебіске, Терісайырық, Тайжүзген, Ұласта, Қандысу өзендері Тарбағатай тауларынан басталып, олар Жайсан көліне құяды. Олар кішкентай, сазды, бірақ жылдам және шулы. Олар Жайсанға жазықтан өтіп, ыстықтың әсерінен көлге жете алмай таяз болып, жол бойында жоғалып кетеді. Жайсан көлі Тарбағатай жотасы мен Оңтүстік Алтай арасындағы оңтүстік бөлігімен Тарбағатай аймағының жерлерін кесіп өтеді. Көлдің ұзындығы 100 км, ені 30 км, ал оның жалпы ауданы 1800 шаршы шақырым. Көл балықтарға бай. Мұнда балықтың 23-тен астам түрі мекендейді, оның 17-сі кәсіптік. Атап айтқанда, бозша мөңке, шортан, торта, көксерке, алабұға, тыран, сазан және басқалары. Көптеген балықшылар ауылдары жағалауда орналасқан.
Тарбағатай ауданының аумағында Қандысу өзенінде суқойма бар, ол 2020 жылы зерттелді. Бозша ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 2,5 км жерде орналасқан (сурет 17). Су қоймасының ауданы 16,8 га, максималды ұзындығы 2,68 км, ал ені 1 км құрайды. Ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу барысында Қандысу өзеніндегі суқойма бөгетінде жөндеу жұмыстары жүргізілетіндіктен суқойма құрғатылғандығы анықталды.

17 сурет - Қандысу өзеніндегі суқойма

2019-2020 жылдардағы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар 16 су айдындарының қысқаша морфометриялық сипаттамасы 1 кестеде көрсетілген.

Кесте 1
ШҚО жергілікті маңызы бар су айдындарының морфометриялық сипаттамасы

Су айдыны
Алаңы,
га
Макс. ұзындығы,
км
Макс. ені,
км
Макс. тереңдігі,
м
Орташа. тереңдігі,
м
Су айдынының көлемі, м[3]
1
100
1,4
0,06
2,0
1,5
1500000
2
64
2,5
0,92
8,3
2,5
1600000
3
55
0,9
0,7
6
3,5
1925000
4
70
1,0
0,65
6,7
3,5
2450000
5
47
1,9
0,30
6
2,5
1175000
6
56
1,5
1,4
9,0
4,0
2240000
7
55
1,7
0,45
3,0
2,5
1375000
8
1190
-
-
-
-
-
9
185
2,22
0,85
3,0
1,5
2775000
10
90
2,62
0,20
1,5
1,0
900000
11
75
1,4
0,4
3,1
2,5
1875000
12
140
2,2
0,62
3
1,5
2100000
13
24
0,50
0,34
4
2
480000
14
16,8
2,68
1,0
-
-
-
15
28
0,37
0,21
-
-
-
16
152
1,8
1,2
5,0
2,5
3800000
Ескерту: 1 - Шыбындыкөл көлі; 2 - Поперечный өзеніндегі тоған; 3 - колхоз тоғаны; 4 - Жартас өзеніндегі тоған; 5 - Үлкен Мариновское көлі; 6 - Бақыршық су қоймасы (Қызылсу, Жаңаауыл), 7 - Арқалық тоғаны; 8 - Шар өзеніндегі су қоймасы (Шар суқоймасы) - құрғатылған, 9 - Алимба көлі, 10 - Долонское көлі, 11 - Сарыөлең көлі, 12 - Арасан көлі, 13 - Батырханкөл көлі, 14 - Қандысу өзеніндегі су қоймасы (құрғатылған), 15 - Ұлан өзеніндегі №2 су қоймасы (суы төмендетілген), 16 - Ұлан өзеніндегі №3 су қоймасы.

2 Гидрохимиялық көрсеткіштердің су айдындары ихтиофаунасына әсері

2.1 2019 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының гидрохимялық талдауы

Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарында гидрохимиялық зерттеу жаз мезгілінде жүргізілді. Табиғи жер үсті суының сынамалары келесі су айдындарынан алынды: Колхозный тоғаны, Арқалық тоғаны, Шыбындыкөл көлі, Бақыршық су қоймасы, Поперечный өзеніндегі тоған, Большое Мариновское көлі, Жартас өзеніндегі тоған. Шар өзеніндегі су қоймасы құрғауына байланысты су сынамалары алынбады. Іріктелген су сынамалары физикалық-химиялық көрсеткіштерді, газ режимін, иондық және биогенді құрамды анықтауға талданды.
Су температурасы 15,3 ˗ 23,8°С шамасында құбылды. Ең аз мәні Арқалық тоғанында, ал ең жоғары температура - Большое Мариновское көлінің суларында байқалды.
Судың түстілігі шағын шамада өзгерді: 9-18° платиналық-кобальт шкаласы, бұл өте аз түстілік деп саналады. Ең төмен түстілік Колхозный тоғанында, ал ең жоғары мәні ‒ Шыбындыкөл көлінде тіркелді. Нәтижелер перманганатты тотығу шамасына сәйкес келеді.
Перманганатты тотығу мәні 2,2 мгдм3-ден 3,5 мгдм3-ге дейін өзгерді (кесте 2). Тотығудың ең төменгі мәні Колхозный тоғанының суларында, ең жоғарғы көрсеткіш ‒ Жартас өзеніндегі тоған суларында көрсетілген. Перманганатты тотығу мәні бойынша зерттелетін су қоймалары тотықтылығы өте аз су санатына жатады.
Суда ерітілген оттегінің мөлшері 8,2-11,5 мгдм3 шамасында, қанығу пайызы ‒ 94,6-дан 137,9 %-ға дейін өзгерді. Оттегінің ең аз мөлшері Шыбындыкөл көлінде байқалды, ал ең көп концентрациясы Бақыршық су қоймасының суларында тіркелді. Зерттелген су айдындарының оттегі режимін гидробионттар үшін қолайлы болды деп санауға болады.

Кесте 2
Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының 2019 жылғы гидрохимиялық зерттеу нәтижелері

Сынама алу бекеттері
рН
Еріген оттегі
Биогенді қосылыстар, мгдм[3]
Органикалық зат, мгОдм[3]
Минералдану, мгдм[3]

мгдм[3]
қанығу %
NH4
NO2
NO3
PO4

Колхозный тоғаны
8,3
8,8
98,8
0,51
0,007
0,1
0,04
2,2
49,8
Аркалыкский тоғаны
8,5
9,1
89
0,2
0,007
0,1
0,06
4,2
526
Шыбындыкөл көлі
8,3
8,2
94,6
0,53
0,007
0,1
0,04
3,3
90,2
Бақыршық су қоймасы
8,3
11,5
137,9
0,2
0,007
0,1
0,02
3,1
144
Поперечный өз. тоған
8,5
8,7
99,7
0,38
0,007
0,1
0,06
3,1
94
Большое Мариновское көлі
8,4
9,6
110,4
0,2
0,007
0,1
0,03
2,8
287
Жартас өз. тоған
8,3
8,8
98,8
0,50
0,007
0,1
0,07
3,5
157

Шығыс Қазақстан облысының жергілікті су айдындарының сутегі көрсеткіші аз сілтілі шеңберінде болды. рН шамасы 8,3-8,5 өзгерді. Ең төменгі мәндер Шыбындыкөл көлінің, Бақыршық су қоймасының және Жартас өзеніндегі тоған суларында тіркелді. Ең жоғарғы көрсеткіш Поперечный өзеніндегі тоған суларында байқалды. Карбонатты тепе-теңдік пен рН мөлшеріне сәйкес гидрокарбонат-иондардың құрамы карбонаттардың мөлшерінен басым болады.
Қаттылық мәндері 0,7-ден 4,0 мг-эквдм3 дейін өзгерді. Колхозный тоғанының суы, Поперечный өзеніндегі тоған және Шыбындыкөл көлінің суы өте жұмсақ топқа жатады, Бақыршық су қоймасының, Большое Мариновское көлі және Жартас өзеніндегі тоған суы жұмсақ деп жіктелді.
Судың минералдануы 49,8-526 мгдм3 аралығында өзгерді. Ең аз көрсеткіш Колхозный тоғанында, ал ең көбі ‒ Арқалық тоғанында тіркелген. Минералдану классификациясы бойынша зерттелетін су қоймаларының суы тұщы.
О. А. Алекиннің жіктелуі бойынша Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының суы гидрокарбонатты-кальцийлі классқа, бірінші типке жатқызылады.
Аммоний азотының құрамы 0,38-0,54 мгдм3 аралығында құбылды. Бақыршық су қоймасында және Большое Мариновское көлінде аммоний азотының мөлшері анықталу шегінен төмен болды. Колхозный тоғанының, Шыбындыкөл көлінің және Жартас өзеніндегі тоғанның суларында аммоний иондарының құрамы балық шаруашылығы су айдындарына арналған нормативтерден аспады.
Нитрит-иондар мен нитрат-иондар зерттеу кезінде су айдындарында табылған жоқ. Фосфат-иондардың құрамы салыстырмалы төмен болды - 0,02-0,07 мгдм[3] шамасын құрады және арнайы нормативтершнгінде болды.
Осылайша, Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындары қолайлы оттегі режимімен, ортаның аз сілтілі реакциясымен және аз тотығуымен сипатталды. Биогенді қосылыстар бойынша рұқсат етілген нормалардың едәуір артуы тіркелген жоқ. 2019 жылы зерттелген су айдындарының гидрохимиялық режимі гидробионттардың тіршілігі үшін қолайлы болды деп тұжырымдауға болады.

2.2 2020 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының гидрохимялық талдауы

Шығыс Қазақстан облысының жергілікті су айдындарына гидрохимиялық зерттеулер 2020 жылдың шілде-тамыз айларында жүргізілді. Сынаманы алу кезеңінде судың температурасы 14,0 °С-дан (Қандысу өзеніндегі су қоймасы) 25,2 °С-ға дейін өзгерді (Сарыөлең көлі).
Гидрохимиялық зерттеулерге алынған су сынамаларына физикалық-химиялық көрсеткіштерді, газ режимін, иондық және биогендік құрамын анықтау үшін талдау жасалды (кесте 3).

Кесте 3
Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының 2020 жылғы гидрохимиялық зерттеу нәтижелері

№
Сынама алу бекеттері
рН
Еріген оттегі
Биогенді қосылыстар, мгдм[3]
Органикалық зат, мгОдм[3]
Минералдану, мгдм[3]

СО2, мгдм[3]
О2
NH4
NO2
NO3
PO4

мгдм[3]
% қанығу

1
Алимба көлі
8,0
1,25
4,33

47,4
1,23
0,1
0,01
0,02
6,16
205
2
Долонское көлі
8,4
0,99
4,97
56,0
1,54
0,1
0,01
0,08
4,28
283
3
Сарыөлең көлі
8,6
1,97
4,10
56,0
0,56
0,1
0,01
0,12
6,36
383
4
Арасан көлі
8,9
2,46
2,65
27,1
0,44
0,1
0,01
0,18
6,10
456
5
Батырханкөл көлі
8,7
1,17
6,80
69,0
0,98
0,1
0,01
0,14
4,24
310
6
Кандысу су қоймасы
8,0
1,45
5,12
76,1
1,55
0,1
0,01
0,03
4,33
216
7
Ұлан өз. №2 су қоймасы
7,6
0,27
7,67
86,1
0,45
0,1
0,01
0,03
3,60
171
8
Ұлан өз. №3 су қоймасы
7,7
0,89
6,23
62,3
0,38
0,1
0,01
0,09
3,88
129

Шығыс Қазақстан облысының жергілікті су айдындарының жер үсті суларының түсі 4-25 градус аралығында өзгерді. Ең жоғары түсі 20 және 25 градус Батырханкөл және Арасан көлінде тіркелді.
Зерттелген су айдындарындағы перманганаттық тотығудың мәні 3,88-ден 6,36 мгО2дм3 шамасында өзгерді. Оның ең көп мөлшері Алимба, Сарыөлең және Арасан көлдерінде 6,10 - 6,36 мгО2дм3 шамасында ауытқыды.
Сутектік көрсеткіштің мәні бойынша екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа Алимба, Долонское көлдері, Ұлан өзеніндегі №2 және №3 суқоймалары, Қандысу өзеніндегі суқойма жатса, екінші топқа Күршім ауданында орналасқан Сарыөлең, Батырханкөл және Арасан көлдері жатады. Бірінші топтағы су айдындарындағы рН мәні 7,6-8,5 шамасында өзгеріп әлсіз негіздік ортаны көрсетті. Ал Күршім ауданындағы үш көлдің рН мәні 8,6-8,9 мөлшерде болып негіздік ортаны көрсетті.
Суда еріген оттегінің мәні 2,65-7,67 мгдм3 шамасында өзгерді. Ең төменгі мөлшері Арасан көлінде (2,65 мгдм3) тіркеліп, арнайы балық шаруашылығы су айдындарына арналған нормативтардан әлдеқайда төмен болғандығынан, көлде балықтардың болмауымен түсіндіріледі. Судағы көмірқышқыл газының мәні аз болып арнайы нормативтерден аспады.
Зерттелген су айдындарындағы минералдану көрсеткіштері 129-456 мгдм3 шамасында өзгерсе, орташа мәні 269 мгдм3 құрады. Максималдық мәні (456,0 мгдм3) Арасан көлінде, ал ең аз мөлшері Ұлан өзеніндегі №3 су қойма суында (129 мгдм3) тіркелді. Минералдану мәні бойынша барлықзерттелген су айдындары тұщы сулар санатына жатады.
Аммонийлік азоттың мәні 0,38-1,55 мгдм3 мөлшерінде өзгерді. Максималды көрсеткіш 1,55 мгдм3 Қандысу өзеніндегі суқойма суында байқалып, балық шаруашылығы су айдындарына арналған шектеулі рұқсат етілген шамадан 3 есе асқандығы тіркелді. Бірақ осы су айдынында зерттеу жүргізу кезінде су деңгейі өте аз болған (бөгетке жөндеу жүргізу мақсатында суының құрғатылуы) және қалған шалшық суда ихтиофауна сәйкесінше болмады. Қалған су айдындарында аммонийлік азоттың, нитриттардың, нитраттардың және фосфаттардың мөлшері нормативтерден аспады.
Осылайша, Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының 2020 жылғы гидрохимиялық зерттеу жұмыстарының нәтижелерін қорытындылай келе, Арасан көлінен басқа су айдындары ихтиофаунаның тіршілік етуіне қолайлы болды деп тұжырымдауға болады.

3 Балықтардың жемдік базасының жағдайын талдау

3.1 2019 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарының ихтиофаунасының жемдік базасы

Зоопланктон құрамында Арқалық тоғанында 9 омыртқасыз таксоны анықталды, оның ішінде коловраткалар - 4, ескекаяқты шаяндар - 2, бұтақмұрттылар - 3 (кесте 4).

4 кесте
2019 жылы зерттелген Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар су айдындарындағы зоопланктонның таксономиялық құрамы

Таксон
1
2
3
4
5
6
7
Rotifera

Asplanchna priodonta (Gosse)
-
+
-
-
+
+
+
Brachionus calyciflorus dorcas (Gosse)
-
+
-
+
-
-
-
Brachionus quadridentatus (Hermann)
-
-
-
+
-
-
-
Brachionus angularis (Gosse)
-
-
-
-
+
+
-
B. diversicornis (Daday)
-
-
-
-
+
-
-
Lecane luna (Muller)
-
-
-
+
-
-
-
Keratella cochlearis (Gosse)
-
+
+
-
-
+
+
K. quadrata (Muller)
-
+
+
+
-
+
+
Polyarthra dolichoptera (Idelson)
-
-
+
-
-
+
+
Filinia longiseta (Ehrenberg)
-
-
+
-
+
-
-
Trichocerca sp.
-
-
-
-
+
-
-
Trichotria sp.
-
-
-
-
+
-
-
Platiyas quadricornis (Ehrenberg)
-
-
-
-
+
-
-
Lepadella sp.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.