Субъектиті азаматтық құқықтар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Адамдар өз өмірлері мен іс-әрекеттерінде әртүрлі азаматтық-құқықтық қатынастарға үнемі араласатынына қарамастан, олардың іс-әрекеттерінің заңды сипаты көбінесе ескерілмейді. Мысалы, кез-келген затты сатып алу кезінде сатушы мен алушы арасында Азаматтық кодексте көрсетілген сатып алу-сату мәмілесінен туындайтын өте күрделі құқықтық қатынастар пайда болады.Осы мәміле бойынша сатып алушы белгілі бір ақша сомасын төлеуге міндетті, ал сатушы сатылатын затты сатып алушының меншігіне беруге немесе егер заттың сапасында бір кемшілігі немесе кемшілігі болса, оны басқа затпен алмастыруға, толықтыруға, әйтпесе алынған ақшаны қайтаруға және т. б.
Заңды тұлғалардың барлық істері азаматтық құқықтық қатынастар сияқты тәртіппен жүзеге асырылады. Өндірістік жабдықты жеткізу, өнімді сату, банк арқылы есептеу-мұның бәрі құқықтық қатынастарды тудырады, яғни.мұның бәрі заң арқылы белгілі бір салдарға әкеледі. Құқықтық қатынастар туралы айтқанда, оны талдау кезінде ең алдымен құрамдас элементтерді бөліп көрсету қажет. Әрбір құқықтық қатынастарда құқықтық қатынастар деп аталатын субъектілердің қатысушылары бар. Азаматтық құқықтық қатынастардың субъектілері: жеке тұлғалар, әкімшілік-аумақтық бірліктер, сондай-ақ Мемлекет.
Құқықтық қатынастарға қатысушылар арасындағы белгілі бір байланысты
сондықтан олардың арасында қатынастардың мазмұнын құрайтын белгілі бір құқықтар мен міндеттер туындайды.Егер құқықтар мен міндеттер бір нәрсеге (мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктерге) бағытталған болса, дәл солай оның объектісі деп аталады.
Осыған байланысты жалпы құқық теориясының бір мәселесіне қатысты артық ештеңе жоқ. Айта кету керек, әдетте "құқық" сөзі бір-бірімен тығыз байланысты екі түрлі мағынаны білдіреді, бірақ іс жүзінде мүлдем басқа. Олардың біріншісі "Азаматтық құқық""құқық нормаларына" қатысты. Бұл сөз тіркесіндегі "құқық" дегеніміз мемлекетте қалыптасқан жүйе, құқықтық рәсімдердің жиынтығы деп түсініледі. Қажет болған жағдайда оны жүзеге асыру мемлекеттің күшіне сүйенеді. "Объективті мағынада құқық"немесе" объективті құқық".
Әрбір құқықтық қатынастағы қатысушылардың бірінің субъективті құқығы
екіншісінің заңды міндеттілігі сәйкестендіріледі, яғни бірінің екіншісінің алдындағы міндеттілік аясы айқындалады. Мысалы, үйді сатып алу-сату шартына сәйкес сатушы мен сатып алушы арасында екі бірдей құқықтық қатынастар пайда болады. Олардың біріншісінде сатып алушы үй алуға құқылы, ал сатушы оны беруге міндетті.
Заңдылық фактісі туралы түсінік. Азаматтық құқық нормалары азаматтық құқықтық қатынастарды тудырмайды. Қандай да бір нақты азаматтық құқықтық қатынастар белгілі бір жағдайлар болған кезде ғана туындайды. Оның мазмұнын өзгерту немесе оны бұзу нақты жағдайға да байланысты. Мұндай құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына себеп болатын жағдайлар заңды фактілер деп аталады. Мысалы, баланың дүниеге келуі, мәміленің бұзылуы және т.б. табиғи фактілер болып табылады.
Объектілер-азаматтық-құқықтық қатынастардың объектілері. Азаматтық құқықтық қатынастар объектілері деп заттар (мүлік және мүліктік құқық), жұмыс және қызмет, Ақпарат, материалдық емес игіліктер (мысалы, атауы) және зияткерлік меншік, яғни әдеби шығарма, өнертабыс және тағы басқалар түсініледі. Дәл осы объектілерде құқықтық қатынастарға қатысушылардың мүдделері қиылысады және осы объектілердің тағдыры құқықтық қатынастарда шешіледі.
Заттар азаматтық айналымнан шығарылмаған және азаматтық айналымға қатынасына байланысты олардың айналым қабілетінің шектеулі болуына байланысты азаматтық айналымнан шығарылған болып бөлінеді. Азаматтық айналымнан шығарылмаған заттарды олардың иелері қандай да бір шектеусіз қолдан қолға ауысатын басқа адамға еркін бере алады.

1.АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ҰҒЫМЫ

1.1.Азаматтық құқықықтардың қатынастарының ұғымы

Азаматтық құқық нормаларының талаптарына сәйкес туындайтын және осы нормаларға тәуелді тараптар арасындағы қатынастар азаматтық құқықтық қатынастар деп аталады.
Адамдар өз өмірлері мен іс-әрекеттерінде әртүрлі азаматтық-құқықтық қатынастарға үнемі араласатынына қарамастан, олардың іс-әрекеттерінің заңды сипаты көбінесе ескерілмейді. Мысалы, кез - келген затты сатып алу кезінде сатушы мен алушы арасында Азаматтық кодексте көрсетілген сатып алу-сату мәмілесінен туындайтын өте күрделі құқықтық қатынастар пайда болады. Осы мәміле бойынша сатып алушы белгілі бір ақша сомасын төлеуге міндетті, ал сатушы сатылатын затты сатып алушының меншігіне беруге немесе егер заттың сапасында бір кемшілігі немесе кемшілігі болса, оны басқа затпен алмастыруға, толықтыруға, әйтпесе алынған ақшаны қайтаруға және т. б.
Заңды тұлғалардың барлық істері азаматтық құқықтық қатынастар сияқты тәртіппен жүзеге асырылады. Өндірістік жабдықты жеткізу, өнімді сату, банк арқылы есептеу-мұның бәрі құқықтық қатынастарды тудырады, яғни.мұның бәрі заң арқылы белгілі бір салдарға әкеледі. Азаматтық-құқықтық қатынастар мүліктік және міндетті азаматтық-құқықтық қатынастар болуы мүмкін. Заттық құқықтық қатынастарда құқық берілген субъект тек оның әрекетімен жүзеге асырылуы мүмкін затқа құқылы ("өзі әрекет ету"құқығы). Мүліктік заңды тұлғаның субъектісі басқа адамдардың көмегіне жүгінбестен затқа тікелей әсер ету арқылы затқа деген қызығушылығын қанағаттандыра алады.атап айтқанда, мүліктік қатынастар мүліктік қатынастар болып табылады. Меншік иесі өзіне тиесілі затты иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге құқылы, ал міндетті субъектілер ешқандай әрекет жасамауға тиіс, оларға меншік иесінің өз құқықтарын жүзеге асыруына кедергі келтірмеуге пассивті міндет жүктеледі. Міндеттеме құқығы субъектісінің затқа деген қызығушылығы басқа адамның белгілі бір әрекеттерді жасауы арқылы қанағаттандырылуы мүмкін. Міндеттемелік құқықтық қатынастарда құқық берілген адам міндеттелген адамнан белгілі бір іс-әрекеттер жасауды талап етуге құқылы ("бөгде іс-әрекет"құқығы). Мысалы, сатып алушы сатушыдан затты оған беруді талап етуі мүмкін, ал сатушы оны сатуға, яғни белгілі бір әрекеттерді жасауға міндетті. Тақырып әрқашан заттық қатынастардың объектісі болып саналады, ал міндеттеме қатынастарының объектісі-зат.[1,26 с].

1.2. Азаматтық құқық қатынастарының элементтері

1.құқықтық қатынастар туралы айтқанда, оны талдау кезінде алдымен Құрама элементтерді анықтау қажет. Әрбір құқықтық қатынастарда құқықтық қатынастардың субъектілері деп аталатын қатынастар бар. Жеке тұлға, заңды тұлғалар, әкімшілік - аумақтық бірліктер, сондай-ақ мемлекет азаматтық құқықтық қатынастардың субъектілері болып табылады.Құқықтық қатынастарға қатысушылар арасында белгілі бір байланыс орнатылады, соның салдарынан олардың қарым-қатынастарының мазмұнын құрайтын белгілі бір құқықтар мен міндеттер туындайды.
Егер құқықтар мен міндеттер бір нәрсеге (мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктерге) бағытталған болса, дәл солай оның объектісі деп аталады.Осылайша, құқықтық қатынастарға мынадай элементтер тән: субъектілер (қатысушылар), мазмұны (құқықтары мен міндеттері) және объектілер (құқықтар мен міндеттер жататын мүліктік және мүліктік емес игіліктер)
2.осыған байланысты жалпы құқық теориясының бір мәселесіне тоқталу керек. "Құқық" сөзі бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ іс жүзінде мүлдем басқа мағынаны білдіреді. Олардың біріншісі, "Азаматтық құқық""құқық нормаларына" қатысты. Бұл сөз тіркесіндегі "құқық" дегеніміз мемлекетте қалыптасқан жүйе, құқықтық рәсімдердің жиынтығы деп түсініледі.
Қажет болған жағдайда оны жүзеге асыру мемлекеттің күшіне сүйенеді.Осы мағынада қолданылатын" құқық объективті мағынада "немесе" объективті құқық". Біз күнделікті өмірде "менің меншік құқығым бар", "сіз мұны істеуге құқығыңыз жоқ", "ол зейнетке шығуға құқылы" сияқты сөздерді жиі айтамыз, ал "құқық" сөзі заңды емес, жеке тұлғаның, белгілі бір адамның белгілі бір мүдделерін білдіреді. Мұндай жағдайларда "құқықтың" субъективті мағынасы немесе басқаша айтқанда, құқықтық субъектілерге құқықтық нормалар беретін құқықтық мүмкіндіктер қарастырылады.Біз құқықтық қатынастардың элементтері ретінде сөйлескенде, біз субъективті құқық туралы айтамыз. Бұл "дұрыс" сөзіне берілген екінші мағына.[2,64 Б.].
Әрбір құқықтық қатынастарда қатысушылардың бірінің субъективті құқығына екіншісінің заңды міндеттілігі сәйкестендіріледі, яғни бірінің екіншісінің алдындағы міндеттілік саласы анықталады. Мысалы, үйді сатып алу-сату шартына сәйкес сатушы мен сатып алушы арасында екі бірдей құқықтық қатынастар пайда болады. Олардың біріншісінде сатып алушы үй алуға құқылы, ал сатушы оны беруге міндетті.
3. зуб факт заңдылық. Азаматтық құқық нормалары азаматтық құқықтық қатынастарды тудырмайды. Қандай да бір нақты азаматтық құқықтық қатынастар белгілі бір мән-жайлар болған кезде ғана туындайды. Оның мазмұнын өзгерту немесе оны азайту нақты жағдайға да байланысты. Мұндай құқықтық қатынастардың пайда болуына мыналар жатады, өзгерісті немесе оның қысқаруын тудыратын жағдайлар заңды фактілер деп аталады. Мысалы, баланың дүниеге келуі, мәміленің бұзылуы және т.б. - заңдылық фактілері. Азаматтық кодекс сатып алу - сату, жалға беру, мұраны қалдыру және т.б. кезінде туындайтын құқықтық қатынастарды өз бетінше жасай алмайды. Азаматтық кодекстің сатып алу - сату туралы баптарында көрсетілген қатынастар белгілі бір азамат пен дүкен арасында пайда болуы үшін сол азамат дүкенге барып, бірдеңе сатып алуы керек, яғни дүкенмен сатып алу-сату мәмілесіне кіруі керек.
Оқиғалардың заңдылығы. Осы фактілердің нәтижесінде кейбір заңды фактілер туатыт құқықтық қатынастарына қатысушылардың қалауы мен ниетінен тыс туындайды. Мұндай заңдылық фактілерді оқиға деп атайды (Азаматтық кодекстің 7-бабы, 8-бабы). Адамның өлімі, белгілі бір уақытты өткізу фактілері-мұның бәрі оқиғалардың қатарына жатады.
Іс-әрекеттің заңдылығы. Заңды фактілер сонымен қатар заңды салдарлар, яғни белгілі бір құқықтық қатынастарды тудыратын адамдардың әрекеттері болып табылады (АК-нің 7-бабы, 7-тармағы).Мысалы, мәміле жасау, некені бұзу, біреуге қасақана зиян келтіру заң актілері болып табылады.Алайда, заңның үстемдігі барлық адамдар үшін заңның әрекеті ретінде маңызды емес; біздің көптеген әрекеттеріміз заңға бейтарап, өзгермейтін әрекеттер болып табылады. Адам біреумен сөйлескен кезде, оның қалыпты жағдайдағы қызметі заңнан тыс болады.Заңда заңдылықтың салдары болып табылатын әрекеттердің мазмұны бірнеше формада болады және белгілі бір белсенді түрде-іс-әрекет немесе айтылған түрінде, сондай-ақ әрекетсіздік түрінде, үнсіздік түрінде болады.
Заңды және заңсыз әрекеттер (заңды және заңсыз әрекеттер). Көптеген жағдайларда құқықтар мен міндеттер заңды түрде рұқсат етілген әрекеттер нәтижесінде өзгереді немесе азаяды. Заңмен тыйым салынбаған әрекеттер заңды болып табылады. Мәмілелер деп азаматтар мен заңды тұлғалардың белгілі бір құқықтық нәтижелер жасау ниетімен жасалған, ерік-жігерге ие, олар заңды әрекеттердің мысалы бола алады, басқаша айтқанда, азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері танылады. (АК 4-тарауы).[С. 3,28].
Мәмілелермен қатар тікелей құқық пен міндеттермен жасалмайтын, бірақ құқықтық қатынастардың пайда болуы немесе тоқтатылуы үшін негіз болатын әртүрлі әрекеттер бар. Мұндай әрекеттердің мысалдары: неке, әдеби шығарма жазу, өнертабыс және т.б. кейбір әрекеттер құқықтық қатынастарды тек заңды түрде тыйым салынғандықтан, яғни заңсыз болғандықтан ғана тудырады. Сонымен, Азаматтық кодекстің 917-бабында: біреудің жеке басына немесе мүлкіне немесе заңды тұлғаға зиян келтіруші бұл зиянды толығымен өтеуге міндетті. Зиян келтіру (азаптау) заңсыз әрекет болғандықтан, яғни зиян келтірушінің азаматтық жауапкершілігінің салдарын тудырады, зиянды өтеу міндеті зиян келтірушінің еркінен тыс туындайды.
4. заттар-азаматтық қатынастардың объектілері. Азаматтық құқықтық қатынастардың объектілері деп материалдық деп саналмайтын заттар, жұмыс және қызмет, Ақпарат, игіліктер мен зияткерлік меншік, яғни әдеби шығарма, өнертабыс және т.б. түсініледі. Дәл осы объектілерде құқықтық қатынастарға қатысушылардың мүдделері қиылысады және осы объектілердің тағдыры құқықтық қатынастарда шешіледі. Әдетте, шамасы объектілерінің азаматтық құқық сипатқа айнымалы сипатта болады. Жалпы, азаматтық-құқықтық қатынастар объектілерінің негізгі бөліктері заттар болып табылады. Зат арқылы біз материалдық әлемнің кез-келген нысанын айтамыз.
Заттың құқықтық тағдырында оның сапасы мен құқықтық мәртебесі маңызды орын алады. Сондықтан азаматтық құқықта заттарды саралаудың алуан түрлілігі бар.
Заттар азаматтық айналымнан шығарылмаған және азаматтық айналымдағы олардың айналым қабілетінің шектелуіне байланысты азаматтық айналымнан шығарылған болып бөлінеді. Азаматтық айналымнан шығарылмаған заттарды олардың иелері қандай да бір шектеусіз қолдан қолға ауысатын басқа адамға еркін бере алады. Мәселен, мұндай нәрселер азаматтық айналымға еркін қатысады. Айналымда шектелген заттар азаматтық айналымға қатысушылардың белгілі бір бөлігіне жатады немесе олардың айналымы ерекше тәртіппен жүзеге асырылады. Бұл объектілердің мөлшері заңмен белгіленеді. Оған улы, қару-жарақ, оқ-дәрілер, қымбат металдар мен тастар, мәдени және тарихи ескерткіштер және т. б.
Осылайша, азаматтық заңнама кейбір нәрселерді азаматтық айналымнан шығарады. Өйткені, ол өзі мемлекеттің немесе басқа адамдардың жеке меншігі болып табылады, оны басқасына беруге болады. Қазіргі уақытта бұған мысал ретінде орман, су және басқа да нысандар жатады.
Заттарды бөлінетін және бөлінбейтін деп жіктейді. Шығарылған заттар тұтынушылық қасиеттерін, бастапқы сапасын, тіпті шығарылған күні де жоғалтпайды. Мысалы, нан қанша бөлінсе де, нан нан болып қалады. Егер сіз бөлінбейтін нәрселерді бөлсеңіз, ол жұмыс істемейді.Егер сіз отырғышты арамен жартысына кессеңіз, онда ол өзінің тұтынушылық қасиеттерін жоғалтады. Саралаудың мұндай мәні мүлікті бөлу кезінде мүліктен айырылады.
Заттар құқықтық қатынастарда тек белгіленген және байланысты қасиеттерге сәйкес белгіленетін заттарға бөлінеді. Заттар жеке белгілері бойынша немесе тұтас қатары бойынша, басқалармен туыстық қатынасы бойынша бөлінеді. Бірінші жағдайда жеке-жеке белгіленген заттар екінші жағдайда туыстық қасиеттері бойынша бөлінген заттар деп аталады, өйткені бөлгіш тек басқасымен ғана емес, тек заттың өзімен де белгіленеді. Мысалы, оған суретшінің суреттегі қолтығы немесе көйлектің түпнұсқа үлгісі жатады. Бір сингулярдағы зат сол құқықтық қатынастардағы туыстық қасиеттерімен, ал екіншісінде-даралығымен анықталады. Айталық, тігін фабрикасы дүкенге 48 - кескіш, 3 - кескіш, 100-көйлек әкеліп, сатуға келісім жасады. Осы құжат бойынша аталған тауар белгілері айқындалады. Ал Сатып алушы жүз көйлектің біреуін ғана таңдайды. Сонымен, ол өзіне ұнауы мүмкін, бірақ оның қолына түскені емес. Яғни, көйлектің жеке сапасы үшін олар физикаға сәйкес және қолайлы таңдалады. Бұл құқықтық қатынаста сатып алушы сатып алған көйлектің жеке белгілері бар, сондықтан сатушы оған жүз көйлектің екіншісін бере алмайды. .[С. 4,12].
Заттар қозғалмалы және қозғалмайтын болып бөлінеді. Оның қозғалғыштығына жермен тығыз байланысы бар жер учаскелері, учаскенің жер қойнауы көпжылдықтармен байланысты, олар жеке елеулі зиян келтірместен бөлінбейді. Азаматтық кодекс сондай-ақ жылжымайтын объектілерге әуе және әуе кемелері мен ғарыш объектілерін де жатқызады. Себебі олар Халықаралық арбитраж арқылы ұлтаралық дәстүрмен қолданылады. Мұндай аса қымбат объектілерді пайдалану белгілі бір мемлекеттің құзыретінен асып түседі. Әрине, мұндай нысандар жылжымайтын мүліктің жалпы ережесіне сәйкес келмейтінін мойындау керек.
Міндетті түрде берілетін жылжымайтын мүлікке құқық мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Сол сияқты жылжымайтын мүлікке арналған келісім де мемлекеттік тіркеуге жатады. Алайда, біз сонымен қатар ережелер талаптарынан тыс жағдайларға тап боламыз. Сонымен, автокәсіпорын тіркеуге жатады, бірақ ол жылжымалы мүлік болып саналады.
Кәсіпкерлік үшін пайдаланылатын кәсіпорын мүліктік кешен ретінде мүліктің ерекше түрі болып табылады. Ал кәсіпорын негізінен жылжымайтын мүлікке жатады. Мүліктік кешен ретінде кәсіпорын өзінің қызметіне қажетті мүліктің барлық түрлерін қамтиды. Ол тек қажетті нысандарды ғана емес, сонымен қатар жер, ғимарат, ғимарат, тіпті керек - жарақтар, жабдықтар, шикізат, жеке меншік болып табылатын өнімдер, тіпті талап ету құқығы, несие атауы, тауарлық және фирмалық белгілер сияқты қозғалмайтын болып көрінетіндерді де алады. Сондықтан, егер жеке кәсіпорын сатылса, онда оның иесі сатып алушыға оның иелігіндегі барлық мүлікті беруі керек. Тек сатып алушымен келісім бойынша сіз мүліктің бір бөлігін (мысалы, шикі зат немесе қандай да бір жабдық )жеке - жеке сата аласыз.
Көмекші және негізгі зат. Тек өздігінен қолдануға болмайтын басқалар
тек затпен бірге қолдануға болатын заттар көмекші заттар деп аталады. Жалпы ережеге сәйкес, зат негізгі заттың заңды тағдырына әсер етеді. Біз негізгі және көмекші заттардың мысалдарын келтіреміз: құлып пен кілт, есік пен құлып, үйі бар есік. Егер сіз үйді сатып алу-сату шартын жасасқан болсаңыз, онда үй есікпен, құлыппен, сондай-ақ кілтпен сатылады деп сенудің қажеті жоқ.
Өйткені, ол негізгі затпен зат ережелеріне бағынады. Егер сатушыдан есік құлпы алынса, онда сатып алушы оны орнына қоюды талап етуге құқылы. Кейбір жағдайларда сатушы мен сатып алушы арасында жасалған келісім шарт бойынша субстанция негізгіден бөлінуі мүмкін. Жаңа Азаматтық кодекс сондай-ақ жануарларды Азаматтық құқық объектілерінің тізбесіне енгізеді. Егер заңда өзгеше көзделмесе, оған мүлік туралы жалпы ереже қолданылады. Адамгершілік қағидаттарына қайшы келетін қатыгез және қатыгез әрекеттер құқығын жүзеге асыруда жануарларға жол бермейді. Бұл ұғым қосымша түсіндіруді қажет етеді. Біріншіден, бұл барлық жануарлар туралы ма, әлде тек үй жануарлары туралы ма? Қоян мен қасқырды орман мүлкіне жатқызуға бола ма? Меншік иесі мұндай мүлікке билік ете алмайды.
Жануарға "қатыгездік - аяушылық" салдарынан қасақана зиян келтірудің шегі қалай анықталады, бұл да мәселе емес. Себебі ғылыми тәж жануарлар тура келеді мучить, тіпті өлтіруді қалай болады? Бұл сұрақтарға жауапты белгілі бір жағдайларға байланысты шығарылған сот шешімі ғана бере алады.Заттарға ақша, валюталық құндылықтар, сондай-ақ бағалы қағаздар жатады.Ақша, әдетте, шығу белгілерімен анықталатын зат болып табылады. Тек оның көзқарасы бойынша қойылған нәрсе оған кірмейді. Қазақстанның барлық аумағында теңге заңды төлем құралы болып саналады. Ол банкнотта көрсетілген бірліктермен бағаланады - 100 теңге, 500 теңге және т.б. шетел валютасы және есеп айырысулар заңда көзделген жағдайларда ғана жүзеге асырылады. Валюталық құндылыққа бағалы металдар, асыл тастар, шетел валютасы, шетелдік банктік кірістер, акциялар, шетелдік облигациялар жатады.Олармен келісім жасасу 1996 жылғы 24 желтоқсанда қабылданған "валюталық реттеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен жүзеге асырылады. Бірақ валюталық құндылыққа меншік құқығы басқа мүлік сияқты жалпы негізде қорғалады. Бағалы қағаздар да тақырып болып табылады. Бағалы қағаз-бұл қандай да бір мүліктік құқықты белгіленген нысан мен міндетті деректемелерге сәйкес белгілейтін, оны куәландыратын, құқықты ол ұсынылған кезде ғана іске асыратын құжат. Демек, бағалы қағаз жоғалған кезде онымен бірге құрылған мүліктік құқық жойылады.
Бағалы қағазды осы ерекшеліктермен қарызға алған кезде [5,106 Б.].
есепте берілген қолхат әрекеттері келіп түседі.Оның соңғысы мүліктік талаптың куәлігі ретінде қызмет етеді, ал оның жоғалуы басқа куәгерлердің мұндай талапты ұсынуына кедергі болмайды. Бағалы қағаз онда көрсетілгендей мүліктік құқықтарды куәландыратын жалғыз құжат болып саналады. Ол белгіленген және міндетті критерийлерге сәйкес жасалады.
Сонымен, жалпы ережеге сәйкес, коносаменттің жарамды болуы үшін оның белгіленген мөлшері болуы керек. Онда коносаменттің атауы, белгілі бір соманы төлеу туралы ұсыныс, оны кім төлейді, атауы, төлем мерзімі бар орын немесе коносаментті жасау уақыты мен орнын көрсету, сұрау бойынша кім төлейді, коносаментті жеткізушінің қолы сияқты талаптар бар. Олардың біреуі болмаған кезде коносамент жарамсыз болып табылады.Бағалы қағаздар бір адамнан екінші адамға берілуі мүмкін. Бұл ретте бағалы қағаздағы барлық құжаттар оны қарауға көшеді. Қазіргі уақытта бағалы қағаздың негізгі түрлері қолданыстағы облигациялар, акциялар, жинақ және депозиттік сертификаттар болып табылады.
Бағалы қағаз ретінде облигацияны оның эмитенті (көбінесе мемлекет) және сатып алушының иесі белгілі бір тәртіппен есептелген номиналды бағасымен (мысалы, ұтып алу арқылы) ала алады. Акция оның иесінің акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігін дивиденд ретінде алу құқығын бекітеді, сондай-ақ оған осы қоғамды басқаруға қатысу құқығы беріледі, ал акционерлік қоғам таратылған кезде оның пайдасының бір бөлігіне меншік құқығына ие болады. Банктің жинақ және депозиттік сертификаты банкке ақша салымшысының белгілі бір мерзім өткеннен кейін оны пайызбен алуға құқық береді. Бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді: атаулы, ордерлік және ұсынылған. Оның мекен-жайы белгілі бір адамға беріледі және оған құқықты тек жинақ және депозиттік сертификаттар кіретін адам жүзеге асырады. Тапсырыстың нысаны белгілі бір адамға да беріледі, бірақ ол оған қағазды басқа біреуге бергені туралы жазады. Мұны индосамент деп атайды. Ал ол, өз кезегінде, бұл қағазды үшінші біреуге бере алады. Ұсынылған түр ұсынушыға беріледі, яғни. Е. оны көрсеткен адамның оған құқығы бар. Оларға облигациялар мен акциялар жатады.Бағалы қағаздарды шығару (эмиссия) тәртібі оны ұйымдастырушылардың (эмитенттердің) жауапкершілік Заңымен реттеледі.

1.3. Субъектиті азаматтық құқықтар.

Құқықтарды саралау және қорғау жоғарыда айтылғандай, субъективті азаматтық құқықтар және оған тиесілі міндеттер кез-келген құқықтық қатынастардың, соның ішінде азаматтық қатынастардың негізі болып табылады. Субъективті құқықтардың сипаты оларды саралау арқылы көрінеді. Біріншіден, абсолютті, яғни шексіз және салыстырмалы құқық. Ал олардың айырмашылығы неде? Оларға тән жалпы қасиет көрсетілген құқыққа сәйкес кімнің мойнына міндет жүктелгеніне байланысты.Кейбір құқықтар азаматтық айналымдағы барлық басқа қатысушыларды осы құқықтардың орындалуына кедергі жасамауға міндеттейді. Бұл құқықта барлық үшінші тараптар міндетті субъектілер болып табылады. Мұндай құқықтар абсолютті, яғни шектеусіз құқықтар деп аталады. Басқа сөзбен айтқанда-абсолюттік құқығы болуы мүмкін емес, бұзылса кім болса да.
Сондықтан бұл құқық ешкімнен қорғалуы керек.Мұндай құқықтарға меншік құқығы, авторлық құқық және т.б. жатады.Абсолютті Азаматтық құқық салыстырмалы заңның мазмұнына қарама-қайшы: бұл тек белгілі бір Тарап немесе бірнеше белгілі тараптар, олар заңды түрде міндетті болып табылады. Бұл құқық тек өзіне міндетті субъектіге немесе міндетті субъектілерге ғана жарамды, сондықтан олар бұл міндетті бұзады. Мысалы, мәмілеге негізделген Барлық құқықтар да байланысты құқықтар болып табылады. Бұл құқықтардың орындалуын гакна мәмілелер бойынша осы міндеттерді орындаушылардан талап етуі мүмкін. Мысалы, тақырыпты беру, белгілі бір жұмысты орындау және т.б. тапсырмалар. Екінші саралау азаматтық құқықты мүліктік және міндетті деп бөледі. Меншік құқығы дегеніміз-зат тудыратын құқық. Бұл құқық иесі өз құқығын басқа біреудің көмегіне мұқтаж болмай-ақ тікелей жүзеге асыра алады. Меншік құқығының ішіндегі ең бастысы-меншік құқығы. Енді келесі мысалға жүгінейік, меншік құқығы затқа тән, сондықтан зат иесінің тікелей иелігінде, иесі мен зат арасында делдал жоқ. Сатып алушының затқа құқығы міндетті деп бағаланады.Ол затты ала алады, яғни сатушының, яғни міндетті адамның қатысуымен. Меншік құқығы-абсолютті құқықтар, ал міндеттеме құқығы-сабақтас құқық. Енді саралаудың үшінші түріне көшейік: мұнда құқық мүліктік және мүліктік емес деп аталады. Азаматтық айналымға қатысушылар өз құқықтарын жүзеге асырады. Соған қарамастан, заң азаматтық құқықтарды жүзеге асырудың шектерін анықтайды. Біріншіден, ол өзінің азаматтық құқықтарын басқа біреуге қасақана зиян келтіру үшін пайдалануға тыйым салады, сонымен қатар басқа құқықтарды қолдану арқылы бірдей мақсатқа жол бермейді.[6,79 бет].
Айта кету керек, мұндай құқықтардың біреуге зиян келтіретінін анықтау сот практикасында мүмкін бе, жоқ па. Құқық иесінің негізгі пайдасына жолсыздықтың басқа түрлеріне келетін болсақ, ол азаматтық құқықтарды жүзеге асыруды шектеуде айтылған.
Коммерциялық ұйымдардың бәсекелестік күрестегі азаматтық құқықтарын шектеу олардың жеке басының пайдасы үшін заңсыз әрекеттерді жасауға кедергі келтіруден туындайды. Бәсекелестікті шектеу белгілі бір өндірушіден екі компанияның біреуін ғана алу мүмкіндігінде көрінеді. Коммерциялық ұйымдардың жоғары бағасы оның монополиялық ниетпен бағаны көтеретіндігін көрсетеді. Бұл руда құбылысы.Бұзылған немесе дауға түскен азаматтық құқықты сот қорғайды. Бұл ретте сот әртүрлі тәсілдерді қолданады.
Құқықты тану. Бұл жағдайда сот кімнің дұрыс және кім жоқ екенін анықтауы керек
сіз кімнің құқығыңызда орынсыз әрекеттер жасайтындығыңызды анықтайды. Егер мұрагерлік дауда мұрагерлердің бірі екіншісінің құқығын мойындамаса, онда сот мұрагерлік құқығын тану туралы шешім шығарады.
Бастапқы жағдайды қалпына келтіру және құқықтарды бұзу
оның бұзылуына қауіп төндіретін әрекеттерге тыйым салу. Мысал ретінде заңсыз иесінен алу құқығын, сондай-ақ оны бұрынғы заңды иесіне қайтаруды келтіруге болады. Егер сіз затты жоғалтып, оны біреуден көрген болсаңыз, оны сот арқылы қайтара аласыз.
Зиянды өтеу. Егер тараптарға залал оның құқықтарын бұзу арқылы келтірілсе, онда ол тәртіп бұзушыдан толық көлемде өтем талап етуге құқылы. Бұл жағдайда залал келтірілген материалдық залалдың ақшалай көрінісі болып саналады.
ҚР Азаматтық кодексінде залалдың екі түрі қарастырылады: біріншісі-нақты залалдан, яғни мүліктен немесе мүліктен айырылудан келтірілген залал бұзылған құқықты қалпына келтіру шығыстары жатады. Екіншісі-алынбаған кірістер немесе жоғалған пайда, яғни ол әдеттегі айналым жағдайында ала алатын, бірақ алынбаған кірістер, егер ол алынған болса, бұзылмас еді. Айталық, автокөлік апатынан бір апта бойы жөндеуде тұратын такси көлігі бөлінді. Автопарк сонымен бірге залалдың екі түріне де ұшырайды: олардың бірі - нақты залал - яғни жөндеу шығындарының сомасы, екіншісі-жоғалған пайда, яғни таксидің жөндеуде болуына байланысты жұмсалған уақыттан автокөлік паркі кірістерінің сомасы.[7,26 Б.].
Міндетті орындауға ұйғарым шығару. Жәбірленуші өз құқықтарын қалпына келтіруден жиі көңілі қалады. Сондықтан ол құқық бұзушының келтірген залалын бұрынғы қалпына келтіруді талап етеді.Егер сатып алынған теледидар кепілдік мерзімі ішінде сәтсіз болса. онда сіз оны алу орнынан ауыстыруды талап етесіз. Осылайша, сіз міндетті түрде қалпына келтіруге мәжбүр етуге құқығыңыз бар. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жаңа нұсқасы бұрынғы Кеңес өкіметінің заңында мүлдем болмаған бұзылған құқықтарды қорғаудың бірнеше тәсілін қарастырады. Мәселен, оған мемлекеттік билік органдарының заңға сәйкес келмейтін өзге де мемлекеттік органдардың құжатын шығаруы, сондай - ақ Қазақстан Республикасының немесе тиісінше әкімшілік-аумақтық бөліністің осы органдары лауазымды адамдарының әрекеттері салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтірілген залалдың орнын толтыру қажет.
Азаматтық құқықтарды қорғаудағы мұндай тәсіл сотта жиі қолданылады.Азаматтық кодекс материалдық емес игіліктерді мүліктік емес құқықпен қорғаудың екі тәсілін көздейді.
Моральдық зиянды өтеу.Моральдық залал деп оған материалдық игілік болып табылмайтын және азаматтардың мүліктік емес құқықтарын бұзатын дене немесе рухани залал келтіру түсініледі. Мысал ретінде отбасындағы құпияны азаматтың еркінен тыс жария етуді немесе оның атын жамылып теріс қылық жасауды және т.б. келтіруге болады. Мұндай өтемақының мөлшерін тек сот қана айқындайды. Бұл, бір жағынан, шаруа қожалығында емес, өйткені шығын мөлшерін анықтауда белгілі бір шек жоқ. Ол әрдайым ақшамен есеп айырысуға келмейді.
Қорғау ар-намыс, қадір-қасиетін және іскерлік беделі. Азамат пен ұйым ар-намысына, қадір-қасиетіне, іскерлік және беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді теріске шығару үшін сотқа жүгінеді. Егер мұндай мәліметтерді тарататын адам өзі берген мәліметтердің шындыққа сәйкес келетінін дәлелдей алмаса, сотқа жүгіну жүзеге асырылады. Егер мұндай мәліметтер бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған болса, онда осы бұқаралық ақпарат құралдарында белгіленген мәліметтер тегін негізде теріске шығарылуға тиіс. Осы ұйымнан шыққан жағдайда, онда қамтылған мәліметтердің шындыққа сәйкес келмейтіндігі туралы тиісті адамға міндетті түрде хабарлай отырып, мұндай құжат ресімделуге немесе кері сұратылуға тиіс. Осылайша, адам өзіне келтірілген залалды таратылатын жалған мәліметтер арқылы өтеуді талап етуге құқылы.

2. АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚТАРДЫ ҚОРҒАУ

2.1. Азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы

Құқықтарды қорғау. Сөздің кең мағынасында құқықты қорғау арқылы біз заңның бұзылуын болдырмайтын жағдай жасайтын қоғамдық тәртіпті мемлекеттік қолдауды айтамыз. Бұзылған азаматтық құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ету принципі, оларды сот арқылы қорғау азаматтық құқықтың негізгі бастауы болып табылады. (Азаматтық кодекстің 2-бабы).
Қатысушылардың қолындағы субъективті азаматтық құқықтар нақты жүзеге асырылып қана қоймай, сонымен бірге субъективті құқықтың бұзылуымен туындаған барлық шығындардың орнын толтыруға және қалпына келтіруге, бұзылған құқықтарды түзетуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты проф. в. п. Грибановтың келесі пікіріне назар аударады:"құқық қорғау мүмкіндігі субъективті материалдық талаптардың мазмұнымен оның күші ретінде негізделген". Демек, кез-келген субъективті Азаматтық құқық қорғалуға жатады, ал осы құқықты жүзеге асырушы заңда көзделген құралдар арқылы оны қорғауға тиісті құқықты алады.
2. Азаматтық құқықтарды қорғау тәсілдері. Азаматтық кодекстің 15-тарауының аясында азаматтық құқықтарды қорғау кең мағынада меншік иесінің мүдделерін қорғаудан айырылуы керек. Кең мағынада, меншік иесінің мүдделерін қорғау екі түрге бөлінеді: юрисдикциялық және юрисдикциялық емес.Қорғаудың юрисдикциялық нысаны уәкілетті мемлекеттік органдардың субъективті құқықтарды бұзу немесе даулау кезінде оны қорғауға араласуы болып табылады. Құқықтары немесе заңды мүдделері бұзылған адам мемлекеттік немесе өзге де құзыретті органдарға (сот, аралық сот, жоғары инстанция және т.б.) жүгінеді, олар өз кезегінде бұзылған құқықты қалпына келтіру және бұзушылықтарды жою үшін өкілеттіктерге сәйкес қажетті шаралар қабылдайды. Қорғаудың юрисдикциялық нысаны бұзылған құқықтарды қорғаудың жалпы және арнайы тәртібін белгілейді. Жалпы тәртіпке сәйкес заңмен қорғалатын азаматтық құқықтарды қорғау сот арқылы жүзеге асырылады (төрелік немесе аралық сот).
Азаматтық кодекстің 9-бабында жалпы тәртіппен қатар Әкімшілік тәртіп қарастырылған. Құқық бұзушылық нәтижесінде зардап шеккен құқық иеленушінің мүдделерін қорғау үшін тиісті уәкілетті органға берілетін шағым әкімшілік тәртіппен жүзеге асырылатын меншік иесінің құқықтарын қорғау құралы болып табылады.
Кейбір заңдарда аралас, яғни меншік құқығы басқа мүліктік құқықтарды қорғаудың әкімшілік сот тәртібін қолданады. Бұл жағдайда мүліктің иесі мен иесі сотқа жүгінбестен бұрын мемлекеттік басқару органдарына жүгінеді. Қорғаудың юрисдикциялық емес нысаны мемлекеттік және басқа құзыретті органдарға бармай-ақ заттың иесі мен оның иесін тәуелсіз қорғауды білдіреді. Азаматтық кодекстің тұжырымдамаларында бұл әрекеттер "азаматтық құқықтардың менмендігі"ұғымымен байланысты. (Ст. 9 АК) және Меншік құқығы басқа мүліктік құқықтарды қорғаудың бір тәсілі ретінде қарастырылады.Сондай-ақ, азаматтық құқықтың өзін-өзі қорғауы өзінің заңды табиғаты бойынша адам құқығын қорғау әдісі болып табылмайтын өзіндік нысаны болып табылады деген пікір бар. Сонымен, проф. а. п. Сергеев өзін-өзі қорғау құқығын қорғаудың тәуелсіз түрі ретінде сот және әкімшілік формалармен қатар қарау керек деп санайды. Біздің ойымызша, бұл азаматтық құқықты қорғаудың тәуелсіз нысаны, онда уәкілетті адам өзін-өзі қорғау құқығына қол сұғылмаушылықты қамтамасыз етуге, бұзылған құқықты қалпына келтіруге және оның салдарын жоюға бағытталған заң немесе шарт негізінде әрекет етуге жіберіледі.Жоғарыда аталған құқықтық қорғаудың неғұрлым кең мағынасын меншік құқығын қорғаудың арнайы құралдар жүйесінен (және басқа да мүліктік құқықтар) ажырату керек. Мұндай арнайы қорғаныс құқық бұзушылық сипатынан туындайды. Абсалюталық меншік құқығы немесе басқа заттық құқық (мысалы, мүлікті алып қою) сияқты құқық бұзушылық кезінде заттық құқықтық сипаты бар құралдар оны қорғауға кіріседі. Құқық бұзушы мен уәкілетті адам арасында міндетті қатынастар болған кезде (мысалы, егер Жалға алушы затты меншік иесіне Шартта көрсетілген мерзімде қайтаруға тиіс болса) міндеттеме құқығын қорғау құралдары қолданылады. Міндетті құқықтық құрал-бұл сот ісіне тән, ол меншік құқығында бірден көрінбейді, бірақ азаматтық құқықтың басқа институттарына сүйенеді, яғни. міндетті талап арыз меншік құқығын тікелей емес, сайып келгенде қорғайды. Меншік құқығын қорғаудың мүліктік құқықтық құралы меншік құқығын қорғауға тікелей бағытталған және кез-келген нақты міндеттемемен байланысты емес. Қазақстан Республикасының заңнамасы жәбірленушінің құқық бұзушыға қарсы талап қою түрін (мысалы, шарттық немесе заттық - құқықтық) таңдауына мүмкіндік бермейді, бұл ретте шетелдік тараптар "талап қоюдың жарыспалылығын"қолдамайды.
3.азаматтық құқықты қорғаудың жаңа құралдары Азаматтық кодекстің 9-10-баптарында көзделген. Бұл мақалаларда бұрын заңдарда қарастырылмаған жолдар көрсетілген. Мысалы, моральдық зиянды өтеу, яғни адамның өзіне тиесілі мүліктік емес құқықтарын, оның ішінде жәбірленушінің өзіне қарсы құқық бұзушылық жасауы салдарынан бастан кешкен жан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.