Банктің меншікті капиталын басқару
Диплом жұмысын дайындау
ГРАФИГІ
№
Қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескерту
1.
Әдебиеттерді жинау, оларды өңдеу және зерделеу. Негізгі әдебиеттер бойынша библиография құру
Желтоқсан
20
Заңдар мен әдебиеттерді таңдау
2.
Диплом жұмысының жоспарын құру және оны жетекшімен келісу
Желтоқсан
20
Екінші тарау бойынша маңызды мәселелерді белгілеу
3.
Бірінші тарауды дайындау және ұсыну
Қаңтар 21
Графиктер мен сызбаларды қосымшаға енгізу
4.
Практикалық материалды жинау, жүйелеу, талдау және т.б.
Ақпан 21
Статистикалық мәліметтеріне талдау жасау
5.
Жетекшімен ұсыныстар мен тұжырымдарды келісу
Наурыз 21
Диаграммалармен толықтыру
6.
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу. Дайын нұсқаны кафедраға ұсыну
Сәуір 21
Әдістемелік нұсқауларға сай жұмысты өңдеу
7.
Пікір және сын пікірмен танысу
Мамыр 21
Рецензенттің сын-пікірімен танысу
8.
Пікір мен сын пікірді ескере отырып, жұмысты қорғауға дайындау
Мамыр 21
Презентацияны даярлау
Тапсырма берілген күн _____________________
Кафедра меңгерушісі _____________________
(қолы)
Ғылыми жетекші _____________________
(қолы)
Тапсырма орындауға
қабылдаған студент _____________________
(қолы)
ӘЛ-ФAРAБИ AТЫНДAҒЫ ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКOНOМиКA ЖӘНЕ бизНес ЖOҒAРЫ МЕКТЕБІ
5B050900 Қаржы мaмaндығы
Қaржы және есеп кaфедрaсы
Диплoм жұмысын oрындaуғa aрнaлғaн
ТAПСЫРМA
Қаржы мамандығының 4 курс студенті Әділхан Д.М.
Диплом жұмысының тақырыбы Коммерциялық банктің қаржы ресурстарын басқару
№ __________ ____ ______________________2021ж. бұйрықпен бекітілген
____ _____________________________ аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі
1. Жұмыс барысында қолданылған бастапқы мәліметтер: Отандық және шетелдік ғалым-экономистердің еңбектері, Kaspibank АҚ-ның 2017-2020 жылдардағы бухгалтерлік балансы, Kaspibank АҚ-ның статистикалық мәліметтері, жылдық есептері.
Диплoм жұмысындaғы тoлықтырылуы қaжет сұрaқтaр тізімі немесе жұмыстың қысқaшa мaзмұны:
а) І бөлімде коммерциялық банктегі қаржы ресурстарының экономикалық мәні мен мазмұны, жіктелуі және тиімділігі;
б) ІІ бөлімде 2. KaspiBank АҚ қаржылық ресурстарының басқарылуына талдау жүргізілген;
в) ІІІ бөлімде KaspiBank АҚ қаржылық ресурстарының басқарылуын оңтайландыру жолдарын жетілдіру бағыттары анықталып, ұсыныстар берілген.
ТҮЙІНДЕМЕ
Диплом жұмысының мақсаты коммерциялық банктердегі қаржылық ресурстарды басқаруды тиімді ұйымдастыруға байланысты ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Диплом жұмысында қаржы ресурстарының рөлі мен маңыздылығын бағалау, қолданыстағы басқару механизміне, ағымдағы жағдайына талдау жүргізілді. Талдау барысында экономист ғалымдардың ғылыми практикалық еңбектері, заманауи әдебиеттердің, журналдардың мерзімді басылымдардың, сондай-ақ интернет-сайттардан алынған ақпараттар пайдаланылды. Жұмысты жазу кезінде теориялық негіздер, талдаулар, статистикалық мәліметтер қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
РЕФЕРАТ
Целью дипломной работы является разработка научно и практически обоснованных рекомендаций по эффективной организации управления финансовыми ресурсами коммерческих банков.
В дипломной работе оценивается роль и значение финансовых ресурсов, анализируется действующий механизм управления, текущая ситуация. В анализе использованы научные и практические труды экономистов, информация из современной литературы, периодических изданий, журналов, а также Интернет-сайтов. При написании работы использованы теоретические основы, анализ, статистика.
Структура дипломной работы состоит из введения, трех глав, заключения и списка использованной литературы.
SUMMARY
The purpose of the thesis is to develop scientifically and practically sound recommendations related to the effective organization of financial resources management in commercial banks.
Thesis evaluates the role and importance of financial resources, the analysis of the current management mechanism, the current situation. The analysis used scientific and practical works of economists, information from modern literature, periodicals, magazines, as well as Internet sites. Theoretical bases, analysis, statistics were used in writing the work.
The structure of the thesis consists of an introduction, three chapters, a conclusion and a list of references.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Банк ресурстарының түсінігі және олардың коммерциялық банк қызметіндегірөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Банктің қаржылық ресурстарының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Коммерциялық банктің ресурстық базасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... .25
2 KASPIBANK АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.1 KASPIBANK АҚ қаржы ресурстарының тиімділігін бағалау ... ... ..29
2.2 Банктің меншікті капиталын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Банктің қарыз және тартылған қаражаттарын бағалау, талдау және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
3 KASPIBANK АҚ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3.1 Банктің меншікті қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру бойынша ұсынылған шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
3.2 Коммерциялық банкті басқару жүйесін қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.3 Қаржы ресурстарын басқару комитетін құру арқылы басқару жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..57
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады, өйткені көптеген жылдар бойы олардың қаржылық ресурстарын басқару коммерциялық банктер қызметінің ажырамас бөлігі болды. Бұл салада коммерциялық банктер бірқатар проблемаларға тап болды, олардың негізгісі пайыздық тәуекел мен өтімділік тәуекелін азайтуды іздеу; кез келген уақытта өтімділікті және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін банк балансының оңтайлы құрылымын қалыптастыру және т.б. Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын тиімді басқару әр түрлі әдістер мен құралдарды пайдалану арқылы мүмкін болады сонымен қатар әртүрлі стратегиялық міндеттерді уақытында шешуге мүмкіндік береді.
Ағымдағы қаржылық жағдайда кез-келген отандық субъектінің жұмысы оның қызмет ету нәтижелеріне қатысатын нарықтық қатынастарға қатысушылардың кең шеңберінің қызығушылығы объектісі болып саналады. Қазіргі жағдайдағы көпес банктің өміршеңдігіне кепілдік беру үшін, ең алдымен, жалпы экономикалық жағдайды, сондай-ақ өзінің банкін, сол арқылы белгілі бір мүмкін қарсыластарын бағалау мүмкіндігіне ие болу керек. Экономикалық жағдай - бұл көпес банктің қаржылық қызметін бағалаудың негізгі бағасы, бірақ экономикалық тұрақтылық сонымен қатар жоғары өтімділік болып табылады, бұл өмір сүрудің кепілі және экономикалық бекітудің тұрақтылығының негізі болып саналады. Олар іскери бірлескен жұмыста бәсекеге қабілеттілікті, мүмкіндіктерді белгілейді, банктің, сондай-ақ оның экономикалық қатынастардағы серіктестерінің қаржылық мүдделерінің бір деңгейде кепілдендірілгендігін бағалайды. Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін банктердің өтімділігі мен экономикалық тұрақтылығы мәселесі тек экономикалық емес, жалпы экономикалық мәселелер қатарына жатады. Шын мәнінде, экономикалық мақсаттағы жекелеген экономикалық субъектілердің экономикалық тұрақтылығының мәні өте ауқымды. Коммерциялық банктердің тиімді және адал қызметі, сонымен қатар экономиканың жалпы, жиынтық бейімделуінің жекелеген компоненттері оның стандартты, дамыған қызметіне кепілдік береді. Бір банктің экономикалық капиталының күрделенуі сөзсіз экономиканы адаптациялау жұмысының бұзылуына әкеледі.
Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында төмен банктік өтімділік проблемасы әсіресе өзекті болып табылады. Төмен өтімділік - бұл банк жүйесінің ішкі тұрақсыздық көзі, банктердің қаржылық операцияларының көлемін кеңейту және банк жүйесін сыртқы теріс әсерге тұрақсыз ету мүмкіндігін шектейді. Осыған байланысты зерттеу тақырыбының өзектілігі күмән тудырмайды. Қорытынды біліктілік жұмысының мақсаты коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқарудың теориялық және практикалық сұрақтары мен міндеттерін зерттеу және қорытындылау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарының мәнін, құндылығын және сипаттамаларын қарастыру;
2. KaspiBank АҚ мысалында коммерциялық банктің қаржылық құралдарын талдау;
3. KaspiBank АҚ коммерциялық банкінің қызметін жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны - банктік қызметтің барлық түрлерін өзінің лицензиялары негізінде жүзеге асыратын KaspiBank АҚ коммерциялық банкі. Зерттеу пәні - коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару процесінде туындайтын экономикалық қатынастар. Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі қаржылық талдау және банктік менеджмент саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері болды.
Зерттеудің нормативтік-құқықтық базасы - бұл ҚР Орталық банкінің заңдары мен ережелері, нұсқаулары мен нұсқаулары. Ақпараттық база - KaspiBank АҚ-тың 2020 жылға арналған жылдық есебі және аудиторлық есебі. Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған дерек көздері мен қосымшалар тізімінен тұрады. Бірінші тарауда банктің қаржылық ресурстарының мәні, мәні мен сипаттамалары ашылады, өтімділіктің мәні коммерциялық банк жұмысының негізгі сипаттамасы ретінде қалыптасады. Коммерциялық банктің тиімділігін талдаудың теориялық негіздері қамтылған. Екінші тарауда KaspiBank АҚ қаржы құралдары талданады. KaspiBank АҚ ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары келтірілген. Банктің 2020 жылға арналған жұмысының негізгі қаржылық нәтижелері ашылды. Бірнеше коммерциялық банктерге салыстырмалы талдау жүргізіледі. Үшінші тарау KaspiBank АҚ коммерциялық банкінің қызметін жетілдіру перспективаларын анықтайды. Банк тәуекелдерін жақсарту жолдары ұсынылған.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Банк ресурстарының түсінігі және олардың коммерциялық банк қызметіндегі рөлі
Коммерциялық банктің қаржылық ресурстары ұғымының мағынасын қарастырсақ, коммерциялық банктің міндеттемелері немесе ресурстары - бұл меншікті капитал және қайтарымсыз негізде заңды және жеке тұлғалардан жиналған, пассивті операциялар нәтижесінде банктер құрған, оларды жиынтықта белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін пайдаланатын қаражат.
Сонымен, банктік ресурстар құрылымын анықтаған кезде, отандық және сыртқы экономикалық мектептер арасында айтарлықтай алшақтық бар. Отандық экономистер банктің міндеттемелеріне банктің меншікті қаражаты немесе меншікті капиталы, сондай-ақ тартылған қаражаты немесе банктің қарыз капиталы жатады деп санайды. Шетелдік экономистер банктің міндеттемелерін оның иелерінің талаптарын қоспағанда, банкке қойылатын барлық талаптардың жиынтығы деп анықтайды. Сонымен бірге олар активтер таза құн мен міндеттемелердің сомасына тең дейді. Міндеттемелерді анықтауға ұқсас тәсіл халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында қолданылады (IAS - Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары) .
Осылайша, егер отандық экономикалық мектеп үшін банктік ресурстар категориясы банктің міндеттемелерімен анықталса, онда сыртқы экономикалық мектеп үшін банктік ресурстар санаты банк міндеттемелерінің жиынтығы болып табылады және меншікті капитал. [4]
Отандық авторлардың еңбектерінде коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару тұжырымдамасын қарастырыңыз. Коноплицкий В.А. терминге келесі анықтама береді. Банктің қаржылық ресурстарын басқару банк міндеттемелерінің құрылымын құрайтын банк менеджментінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қаржы ресурстарын басқарудың негізгі міндеттері - банкті қажетті несиелік ресурстармен қамтамасыз ету, банк қаражатының міндетті рентабельділігін бақылау. Қаржылық ресурстарды басқарудың маңызды құралы депозиттік сыйақы бөлігіндегі банктің саясаты болып табылады .
Эриашвили Н.Д. қаржылық ресурстарды басқаруды коммерциялық банктің өтімділік мәселелерін шешудің тәсілдерінің бірі ретінде жіктейді. Қаржы ресурстарын басқару стратегиясы - бұл тез өтімді қаражатқа күтілетін сұранысты қанағаттандыру үшін қажетті мөлшерде тез сатылатын қаражаттарды қарызға алу. Бұл әдіс несиенің қол жетімділігі мен пайыздық мөлшерлемелердің құбылмалылығына байланысты ең қауіпті болып саналады.
Пассивті операциялар басқармасы банктің салымшылардан және басқа несие берушілерден қаражат жинауға және өтімділікті қолдау үшін қажетті қаражат көздерінің сәйкес үйлесімін анықтауға байланысты қызметін білдіреді.
Коммерциялық банктер, экономикалық қатынастардың басқа субъектілері сияқты, өзінің коммерциялық және кәсіпкерлік қызметін қамтамасыз ету үшін белгілі бір ақша, яғни ресурстарға ие болуы керек. Экономикалық дамудың заманауи жағдайында ресурстарды қалыптастыру проблемасы маңызды болып табылады. Себебі нарықтық экономика моделіне көшу, банктік мемлекеттік монополияны жою, екі деңгейлі банктік жүйені құру банк ресурстарының табиғаты айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Себебі, біріншіден, банктік жүйенің бірінші буыны - Орталық банкте шоғырланған жалпы ұлттық банктік ресурстар мен оның қызмет аясы айтарлықтай тарылды. Екіншіден, меншіктің әр түрлі нысандары бар компаниялар мен ұйымдардың құрылуы ақшалай қатынастар жүйесіне органикалық түрде енгізілген несиелік ресурстар нарығын құра отырып, ақшаны сақтау орны мен әдісін өз бетінше анықтай отырып, уақытша бос қорлардың жаңа иелерінің пайда болуын білдіреді. .
Сонымен қатар, оның белсенді операцияларының объектісі анықтайтын банктердің қызмет аясы олар үшін қол жетімді ресурстардың жиынтығына, әсіресе қарызға алынған ресурстардың көлеміне байланысты. Бұл жағдай ресурстарды тарту үшін банктер арасындағы бәсекелестікті күшейтеді.
Нарықтық несиемен бір мезгілде банктер өз үкіметінің және корпоративті бағалы қағаздардың сатушылары немесе сатып алушылары болып табылатын бағалы қағаздар нарығы жұмыс істей бастайды. Сақтандыру, қаржылық және басқа несиелік мекемелердің болуы несиелік ресурстар нарығындағы бәсекелестікті күшейтеді және банктердің уақытша бос ақша қаражаттарының жинақталуын күшейтеді.
Коммерциялық банктердің ресурстары немесе банктік ресурстар, оның қарамағында және белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін пайдаланылған меншікті және қарыз қаражаттарының жиынтығын білдіреді.
Білім беру, барлық коммерциялық банктердің ресурстары үлестік және қарыздық (қарызға) бөлінеді.
Коммерциялық банктер ресурстарының негізгі көзі қарыз қаражаттары болып табылады, олар жалпы банк ресурстарының шамамен 70-80% құрайды. Банктердің меншікті қаражатының үлесі 22-ден 30% -ке дейін, бұл жалпы әлемдік банктік тәжірибенің қалыптасқан құрылымына сәйкес келеді. Меншікті қаражаттардың бір бөлігі ретінде банктің негізгі бөлігі әр түрлі қаражатқа тиесілі. Меншікті қаражаттың екінші бөлігі - биылғы пайда.
Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарының құрылымы үшін есеп айырысу және басқа есепшоттардағы қаражаттың үлкен үлесі тән. депозиттер. Осы ресурстар санатының үлесі 64,3% құрайды. Белгіленген депозиттердің үлесі олардың тек 23,5% құрайды, коммерциялық құрылымдардағы депозиттерде және халықтың депозиттерінде - 5%, банктерде - 18% -дан астам.
Банк ресурстарының құрылымы жеке коммерциялық банктердің жеке ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі.
Коммерциялық ұйымның қаржылық ресурстары - бұл қаржылық міндеттемелерді орындауға және кеңейтілген ұдайы өндірісті қамтамасыз етуге шығындарды жүзеге асыруға арналған кірістер мен сыртқы түсімдер түріндегі ақшалай қаражаттың бөлігі. [1]
Қаржы ресурстары және капитал - банктік қаржыны зерттеудің негізгі объектілері реттелетін нарықта капитал ұғымы жиі қолданылады, ол қаржыгер үшін нақты объект болып табылады және оған банктен жаңа табыс алу үшін үнемі әсер ете алады. Сонымен, капитал - бұл коммерциялық банк айналымда қолданатын және осы айналымнан кіріс әкелетін қаржы ресурстарының бөлігі. Осы мағынада капитал қаржылық ресурстардың конверсияланған түрі ретінде әрекет етеді.
Бұл түсініктемеде қаржылық ресурстар мен капитал арасындағы түбегейлі айырмашылық кез-келген сәтте қаржылық ресурстар үлкен немесе тең болатындығында шағын кәсіпорынның капиталына. Сонымен бірге теңдік дегеніміз банктің қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржылық ресурстар айналымға жіберіледі. Алайда бұл капиталдың мөлшері қаржы ресурстарының мөлшеріне жақындаған сайын, коммерциялық ұйым соғұрлым тиімді жұмыс істейді дегенді білдірмейді.
Нақты өмірде жұмыс істейтін банктің теңдігі болмайды қаржылық ресурстар мен капитал. Қаржылық есеп беру қаржы ресурстары мен капитал арасындағы айырмашылықты анықтай алмайтындай етіп құрылды. Шындығында, стандартты есеп беру қаржылық ресурстарды емес, олардың өзгерген формаларын - міндеттемелер мен капиталды ұсынады.Қаржы ресурстарының анықтамасынан шығу тегі бойынша олар ішкі (меншікті) және сыртқы (қарызға алынған) болып бөлінеді. Өз кезегінде ішкі түрлері стандартты есепте таза пайда және амортизация түрінде, ал конверсияланған түрде - банк қызметкерлері алдындағы міндеттемелер түрінде ұсынылады.
Қаржылық ресурстар орыс және батыс әдебиеттеріндегідей екіұшты анықталған. Үш негізгі функция бар: қорғаныс, пайдалану және реттеу. Банктер активтерінің едәуір бөлігі салымшылардың есебіне қаржыландырылатындықтан, өте шектеулі меншікті капиталдың негізгі қызметі салымшылардың мүдделерін қорғау болып табылады. Сонымен қатар, банк капиталы банк акционерлерінің қаупін азайтады.
Қорғаныс функциясы дегеніміз - банк таратылған жағдайда салымшыларға өтемақы төлеу, сондай-ақ төлем қабілеттілігін құру арқылы банктің шығын қаупіне қарамастан жұмыс жасауына мүмкіндік беретін активтерге арналған резерв. Алайда бұл жағдайда шығындардың көп бөлігі капиталмен емес, банктің ағымдағы кірістерімен жабылады деп болжануда. Көптеген кәсіпорындардан айырмашылығы, коммерциялық банктің төлем қабілеттілігін сақтау тек меншікті капиталдың бір бөлігімен қамтамасыз етіледі. Әдетте, банк жарғылық капиталы өзгермеген күйінде төлем қабілетті болып саналады, яғни. активтердің құны банк шығарған міндеттемелердің сомасынан (кепілдендірілмегенді шегеріп тастағанда) кем болмайынша.
Банк капиталының операциялық функциясы екінші дәрежелі болып табылады қорғаныспен салыстыру.Оған жерді, ғимараттарды, жабдықты сатып алуға меншікті қаражатты бөлу, сондай-ақ күтпеген шығындар болған жағдайда қаржылық резерв құру кіреді. Бұл қаржы ресурстарының көзі банк қызметінің бастапқы кезеңінде, құрылтайшылар бірқатар басым шығыстарды жүзеге асырған кезде өте қажет. Банк дамуының келесі кезеңдерінде меншікті капиталдың рөлі де онша маңызды емес, бұл қаражаттың бір бөлігі ұзақ мерзімді активтерге, әр түрлі резервтер құруға салынады. Операцияларды кеңейту және шығындарын жабудың негізгі көзі жинақталған пайда болғанымен, банктер құрылымдық сипаттағы қызметті жүзеге асырған кезде акциялардың жаңа шығарылымдарына немесе ұзақ мерзімді несиелерге жүгінеді. [15]
Капиталдың реттеуші функциясын орындау тек банктердің табысты қызмет етуіне қоғамның ерекше қызығушылығымен байланысты. Банк капиталы индикаторының көмегімен мемлекеттік органдар банктердің қызметін бағалайды және бақылайды. Әдетте банктің меншікті капиталына қатысты ережелер капиталға қойылатын минималды талаптарды, активтерге қатысты шектеулерді және басқа банктің активтерін сатып алу шарттарын қамтиды. Орталық банк белгілейтін экономикалық стандарттар негізінен банктің меншікті капиталы мөлшеріне негізделген. Қарастырылып отырған функциялардың жіктелуі шеңберінде реттеуші функция несиелік және инвестициялық операцияларды шектеу мақсатында капиталды пайдалануды да қамтиды (банктің несиелері мен инвестициялары қолда бар меншікті капиталмен шектелген дәрежеде). Көптеген сарапшылар банктік капиталдың негізгі мақсаты - тәуекелді азайту екенін түсініп, келесі функцияларға назар аударады:
- капитал шығындармен күресу және төлем қабілеттілігін қолдау үшін буфер ретінде қызмет етеді;
· капитал қаржы нарықтарына қол жетімділікті қамтамасыз етеді және банктерді өтімділік мәселелерінен қорғайды;
· капитал клиенттердің банкке деген сенімі және несие берушілерді оның қаржылық күшіне сендіреді. Капитал қарыз алушылардың экономика құлдыраған жағдайда да банктің олардың несиелік қажеттіліктерін қанағаттандыра алатындығына сенімді болуын қамтамасыз ететін жеткілікті мөлшерде болуы керек;
· капитал тәуекелді шектейді.
Несиелер бойынша шығындарды алу үшін буфер ретіндегі капиталдың рөлі ақша ағыны тұрғысынан қарастырылған кезде айқын көрінеді. Егер банктің клиенттері өздерінің несиелік міндеттемелерін орындауды тоқтатса, пайыздар мен негізгі төлемдер бойынша қаражат түсімі бірден азаяды. Қаражаттың кетуі өзгермейді. Егер ақша ағымы ағыннан асып кетсе, банк төлем қабілетті болып қалады. Бұл жерде капитал буфер қызметін атқарады, өйткені ол мәжбүрлеп кетуді азайтуға мүмкіндік береді.
Банк акциялар бойынша дивидендтерді төлей алмай, кейінге қалдыра алады. Керісінше, банктік қарыз бойынша пайыздық төлемдер міндетті болып табылады. Капиталы жеткілікті банктер жоғалған ақша ағындарын жаңасына ауыстыру үшін жаңа міндеттемелер немесе акциялар шығарады және активтер проблемалары шешілгенге дейін уақыт алады. Осылайша, банк капиталы қаншалықты көп болса, соғұрлым банктің төлем қабілетсіздігі пайда болғанға дейін соғұрлым көп активтер өтелуі мүмкін және банктің тәуекелі соғұрлым аз болады. [6]
Капитал өсуді шектейді және жаңа активтерді шектеу арқылы тәуекелді азайтады қарызды қаржыландыру арқылы банк ала алатындығы. Бұл функция мемлекеттік органдар белгілеген активтер мен капиталдың арақатынасымен тығыз байланысты. Осылайша, егер банктер көбірек несие беруді немесе басқа активтерді сатып алуды шешсе, онда олар қосымша үлестік қаржыландыру арқылы өсімді қолдауы керек. Бұл алыпсатарлық активтердің өсуіне жол бермейді, өйткені банктер әрқашан активтерді ойдағыдай басқару қабілеттерінің шегінде қалуы керек.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банк үшін активтер мен пассивтерді тиімді басқарудың қажеттілігі мыналармен анықталады:
- жергілікті және әлемдік нарықтарда бәсекелестіктің күшеюі;
- жаңа күрделі өнімдердің пайда болуы;
- тартылатын ресурстар құрылымындағы елеулі өзгерістер;
- ұлттық экономиканың экономикалық тұрақсыздығы;
- банктің барлық бағыттардағы қызметін үйлестіру қажеттілігі;
- жоғары банктік қызметті пайдаланушы банктерге қойылатын талаптардың деңгейі;
- тәуекелдерді басқарудың жалпы шеңберінде банктік қызметтерді ұсыну тәсілдерін үйлестіру қажеттілігі.
Бұл қаржылық ресурстардың функциялары меншікті капитал банктің коммерциялық қызметінің негізі болып табылатындығын көрсетеді. Бұл оның тәуелсіздігін қамтамасыз етеді және қаржылық тұрақтылығына кепілдік береді, бұл банк көтеретін түрлі тәуекелдердің жағымсыз салдарын тегістеу көзі бола алады.
Банктің қаржылық ресурстарын басқару жүйесі деп қаржылық менеджменттің белгілі бір стратегиялары мен мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ететін банктің балансының активтері мен пассивтерінің осындай құрылымын қалыптастыру және кейіннен реттеу процесі деп түсіну керек.
Коммерциялық банктің қаржы ресурстарын басқарудың мәні баланстық құрылымды оның стратегиялық бағдарламаларына сәйкестендіретін стратегияларды қалыптастыру мен шараларды жүзеге асырудан тұрады. Қаржы ресурстарын басқару жүйесі сонымен қатар банктің активтер мен пассивтердің құрылымын олардың жеделдігі, сапасы және баға сипаттамалары тұрғысынан оңтайландыруға, сондай-ақ қызмет барысында шығындардың алдын алуға бағытталған әрекеттері ретінде қарастырылады. [12]
Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару банк ісінде қолданылатын тұжырымдама ретінде АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдарында пайда болды және ең алдымен пайыздық мөлшерлемелердің жоғарылауы немесе төмендеуі кезіндегі тәуекел деңгейін реттеуге жатады. Осы уақытқа дейін қаржы менеджерлері активтер мен міндеттемелерді басқарудың бөлек әдістерін қолданды. Менеджменттің негізгі проблемасы бұрын коммерциялық банктің өтімділігін қамтамасыз ететін және кірісті барынша көбейтетін активтерді бөлу кезінде болатын. Сонымен бірге активтерді басқарудың негізгі бағыттары екі нұсқадан тұрды: активтерді бөлу әдісі (жалпы қор әдісі) және активтерді айырбастау әдісі (қаражат көздерін бөлу әдісі).
Пайыздық тәуекелді басқаруға арналған активтерді бөлу әдісі тұрақты сыртқы ортада қолданылады, өйткені оны сәтті пайдалану үш шартқа байланысты:
- пайыздық мөлшерлемелердің салыстырмалы түрде аз өзгеруі;
- банк міндеттемелерінің құрамы айтарлықтай тұрақты және болжауда оңай болып қалады;
- қарызға алынған қаражаттың көп бөлігі пайызсыз мерзімді салымдардан, яғни банктегі қалдықтардан тұрады кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың есеп айырысу және есеп айырысу шоттары. [36]
Осы үш шартты бір уақытта орындау кезінде банк менеджерлері бухгалтерлік баланстың пассивті жағын берілген құн ретінде қарастырып, банк активтеріне көбірек назар аудара алады. Активтерді орналастыру әдісі жағдайында өтімділіктің өсуі активтер құрылымын реттеу арқылы қамтамасыз етілді, ал банктің кірістілік деңгейі спрэдті басқару арқылы берілген деңгейде сақталды. Активтерді бөлу әдісін қолданудың кемшіліктері пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің жиі ауытқуымен анықталды, нәтижесінде активтердің құны өзгерістерге бейім болды. Бұл жағдай банктің активтер құнының төмендеуінен кірістегі шығындарына және өтімділіктің теңгерімсіздігі тәуекелінің туындауына әкелді.
Басқарудың неғұрлым сақ әдісі қаражат көздерін ажырату әдісі болды. Сонымен қатар, пассивті жағы әлі де тұрақты болып саналады, ал пайыздық тәуекелді болдырмау активтерді орналастыру мерзімдері мен оларды қаржыландыру көздерімен мерзімдері бойынша тығыз байланыстырумен қамтамасыз етіледі. Алайда конверсия әдісіне сәйкестік те кемшіліктерсіз емес. Осылайша, банк міндеттемелерінің қолданыстағы құрылымы нарық айқындайтын активтердің құрамына әрдайым сәйкес келе бермейді. Демек, депозиттердің кейбір түрлері толық салынбаған күйінде қалуы мүмкін немесе несиелердің кейбір түрлері міндеттемелерді тарту шарттарына толық сәйкес келмеуі мүмкін.
70-жылдары инфляцияның өсуіне және өндірістің құлдырауына байланысты банктер баланстың екі жағын басқаруға көбірек көңіл бөле бастады. активтер мен міндеттемелерді бірлесіп реттеу әдістемесі активтер мен пассивтерді басқару (АБЖ) деп аталады. Активтер мен пассивтерді басқару жүйесінің мағынасы оның жекелеген басқару әдістерін бір үйлестірілген процеске біріктіруінде.
Қазіргі уақытта тартылған ресурстарды басқару банктің қаржылық ресурстарын басқаруда үлкен маңызға ие болып отыр.
Тартылған ресурстар құрамын басқарудың негізгі мақсаты - таза пайда алған жағдайға жету. оларды қолданудан максималды болады. Әдетте банктерге стандарттар бойынша рұқсат етілген мөлшерде қаражат жинау қиын емес, бірақ бір жағынан, жұмыс істейтін қаражаттың нақты көлемі салымдарға байланысты азаятын етіп үнемі қадағалап отыру қажет. Орталық банк, ал екінші жағынан, оларды пайдаланудан алынады, пайыздық шығындармен пайда айтарлықтай азайған жоқ. [26]
Банк тартатын қаражат құрамының өзгеруінің әр түрлі бағыттары әр түрлі жолмен серпімді болады, яғни жиналған қаражаттың жалпы көлемінің құраушы бөліктерінің көлемін жедел басқару әрдайым мүмкін бола бермейді. Бұл банк белгілі бір мерзімге келісім жасалған несие берушімен қарым-қатынасты біржақты бұза алмайтындығына байланысты. Осылайша, шектеу параметрін енгізуге болады - қаражат жинау өте ұзақ уақыт бойы осы объектіні басқару қабілетіне кері әсер етеді.
Банк тартатын ресурстардың құрамын басқарудың негізгі шарты - тауарлар белгілі бір субъектілердің уақытша бос қаражаттары болып табылатын толыққанды және өркениетті нарықтың болуы. Қазіргі кезде бұл фактор барлық несиелік ұйымдар үшін өзекті болып табылады. Соңғы саяси оқиғалар еркін ресурстар нарығының жағдайына оң әсер ете алмайды. Сондықтан қарастырылып отырған объектіні кез-келген басқару туралы шешім қабылдау ғана бұл қажетті нәтиже беру үшін жеткіліксіз. [30]
Ресурстардың құрамын анықтауға арналған шешім қабылдау процесі суретте көрсетілген(Сурет 1):
Сурет 1. Ресурстардың құрамын анықтауға арналған шешім қабылдау процесі
Алынған көзі: Управление деятельностью коммерческого банка (Банковский менеджмент) [21]
Банктің қаржылық ресурстарын басқару ішкі және сыртқы көздерден нақты және жеткілікті ақпаратты қажет етеді. [22]
Ресурстарды басқарудың ақпараттық моделіне сайкес кіріс ақпараттары:
- еркін ресурстар нарығына қатысушылардың қалауы;
- нарықтың қазіргі жағдайы туралы ақпарат;
- Орталық банк стандарттары туралы ақпарат.
Кіріс ақпараттары - орналастыруға арналған айналым қаражаттары.
Ақпараттық модельдерді басқарудың мәні тартылған қаражаттың есептелген оңтайлы құрамына (мерзімдері бойынша) байланысты басқаларды тарту және керісінше белсендіру үшін белгілі бір операцияларды шектеуге болатындығында. Іс жүзінде бұл келесідей болуы мүмкін: талап бойынша міндеттемелердің үлесін арттыру үшін сіз потенциалды клиенттерге ағымдағы шоттар ашудың жеңілдікті шарттарын ұсына аласыз, кәсіпорындар мен ұйымдарға өз қызметкерлеріне жалақы аудару үшін есепшоттар ашуды және т.б. Ұзақ мерзімді міндеттемелердің үлесін арттыру үшін депозиттердің жаңа түрлері әзірленуде, клиенттерге - банктегі ұзақ мерзімді салымдары бар заңды тұлғаларға жеңілдіктер жасалуда. Тиісті акцияларды азайту үшін, керісінше, ақша қаражатын тарту шарттары өзгертіліп, клиенттің өзінің бос ақша ресурстарын осындай жағдайда сақтауы тиімсіз болып қалады және ол өз қаражатын басқа жолмен пайдалануға мәжбүр болады. [11]
1.2 Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарының жіктелуі
Жеке коммерциялық банктің банктік ресурстарының құрылымы оның мамандану дәрежесіне немесе керісінше әмбебаптылыққа, оның қызметінің сипаттамаларына, несиелік ресурстар нарығының жағдайына байланысты. Коммерциялық банктердің ресурстары экономикалық мазмұны жағынан өте алуан түрлі.
Әдебиеттерде коммерциялық банктердің ресурстары меншікті және тартылған қаражаттар деп бөлінген.
Ол банкті құру кезінде қалыптасады және бастапқыда құрылтайшылардан олардың банктің жарғылық капиталына салым ретінде алатын сомаларынан тұрады. Меншікті капиталға банктің өз қызметі барысында алған, дивиденд түрінде банк акционерлері (қатысушылары) арасында бөлінбеген немесе басқа мақсаттарға жұмсалған барлық жинақтары да кіреді. Меншікті капитал жабылған жағдайда банктің акционерлері (қатысушылары) арасында бөлінетін қаражат көлемін білдіреді.
Меншікті капитал банкке экономикалық тәуелсіздік пен жұмыс істеу тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Меншікті капитал банктік тәжірибеде банктің активтерінің бір бөлігін жоғалтса да төлем қабілеттілігін сақтауға мүмкіндік беретін ресурстардың резерві ретінде қарастырылады.
Коммерциялық банк кәсіпорындардан қаражат тарту мүмкіндігіне ие , ұйымдар, мекемелер және халық. Ресурстардың екінші түрінің пайда болуы банктерді олар үшін қызметтің жаңа бағыттарына - бағалы қағаздармен операциялар, факторинг, лизинг және басқа операцияларға тартуға байланысты. Бұл банктік ресурстарға ұлттық және шетелдік валютадағы қаражатты ғана емес, сонымен қатар бағалы қағаздарды, мүлікті және онымен байланысты меншік құқығын қосуға алып келді. Орталық банк өзінің өтімділігін коммерциялық банктердің қолдауы үшін, өз міндеттемелері бойынша төлемдерді уақтылы, толық және тоқтаусыз жүзеге асыру мүмкіндігі, банктің меншікті қаражаттары мен тартылған ресурстар арасындағы міндетті қатынастарды орнатады. [14]
Банктік ресурстарға халықтың ағымдағы тұтынуын азайту арқылы қалыптасатын және болашақта олардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған ақша жинақтары жатады.
Коммерциялық банктердің ресурстары - басқа банктер беретін несиелер, оның ішінде шетелдік, сонымен қатар коммерциялық банктегі корреспонденттік шоттарында орналасқан басқа банктердің қаражаттары.
Сонымен, коммерциялық банктердің ресурстарына басқа түрлердің нәтижесінде пайда болған басқа қаражат жатады, пассивті операциялар.
Банк ресурстарының жұмылдырылу орнына байланысты, олар коммерциялық банктің өзі жұмылдыратын және басқа банктерден сатып алатын болып бөлінеді. Жергілікті жерлерде коммерциялық банктер ресурстардың көп бөлігін жұмылдырады, мысалы, азаматтардың депозиттері және кәсіпорындар мен ұйымдардың депозиттері. Қолма-қол ақшаның қосымша қажеттіліктерін тез қанағаттандыру үшін коммерциялық банктер басқа банктер жұмылдыратын ресурстарды тартады.
Коммерциялық банктің ресурстарын олардың құнын болжау мүмкіндігіне қарай жіктеуге болады. Сонымен бірге, тікелей және жанама болжауға қолайлы ресурстар бөлінеді. Тікелей болжау ресурстарына өткен жылдардағы пайда мен бөлінбеген кірістер кіреді. Есеп айырысу қаражаттары, кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу шоттарындағы уақытша бос қаражат қалдықтары және банктік ресурстардың кейбір басқа көздері жанама болжауға жатады. Пайдалану уақытына байланысты банктік ресурстар тұрақты және уақытша болып бөлінеді.Тұрақты қорлар - бұл динамикасын немесе айналымын коммерциялық банк болжай алатын және олардың белгілі бір бөлігі (тұрақты қалдықтар) белсенді операциялар үшін пайдаланылуы мүмкін қаражат. Уақытша банктік ресурстар белгілі бір банктік операциялардың нәтижесінде мезгіл-мезгіл пайда болатын, динамикасын болжау қиын қаражаттарды жасайды.
Осылайша, коммерциялық банк операцияларды жүзеге асырған кезде меншікті және тартылған ресурстары қалыптасады. Әр түрлі жағдайлары мен сипаттамаларына байланысты коммерциялық банктердің ресурстары әртүрлі типтерге бөлінеді.
Кесте 1. Коммерциялық банктің қаржы ресурстары
Пассивтер
Активтер
Меншікті қаражаттар
Тартылған қаражаттар
Кредитер
Инвестицилар
Кассалық қаражаттар
Меншік
Материялдық емес активтер
Жарғылық капитал
Жинақ салымдары
Резервтік қорлар
Талап етілетін депозиттер
Тұтынушылық
Мемлекеттік бағалы қағаздарға
Отандық валютадағы қаражаттар
Арнайы қорлар
Мерзімді салымдар
Арнайы резерв
Жинақ салымдары
Шаруашылық
Муниципалдық бағалы қағаздарға
Валюталық қаражаттар
Бөлінбеген пайда
Депозиттік сертификаттар
Облигациялар, вексельдер
Лизинг
Коорпаративті бағалы қағаздарға
Құнды металдар
Банкаралық кредиттер
Ескертпе - Дереккөздер негізінде автормен құрастырылған [9]
Банктің меншікті қаражаттары деп оның қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық-шаруашылық қызметін, сондай-ақ ағымдағы және өткен жылдардың нәтижелері бойынша алынған пайданы қамтамасыз ету үшін банк құрған әр түрлі қорлар деп түсіну керек. Қаражаттың өзіндік мақсаты және әр түрлі қалыптасу көздері бар. [21]
Банктің меншікті қаражаттарына:
- Жарғылық капитал;
- Резерв, сақтандыру және пайда есебінен құрылған банктің басқа қаражаттары;
- Коммерциялық банктің жыл ішіндегі пайдасының бөлінбеген бөлігі.
Жарғылық капитал - коммерциялық банкті ұйымдастырудың бастапқы нүктесі. Оның құрылу принциптері банктің ұйымдық-құқықтық нысанына байланысты және қолданыстағы заңнамамен анықталады. [14]
Банктің меншікті қаражатын қалыптастырудың маңызды көзі резервтік қордың қаражаты болып табылады. Резервтік қор (капитал) пайдадан (салық салғаннан кейін) жарғылық капиталдың төленген сомасының кемінде 15% -ы мөлшерінде құрылады және банк қызметіндегі күтпеген шығындарды сіңіруге және оның жұмысының тұрақтылығын қамтамасыз етуге арналған. Бұл қорды барлық банктер Акционерлік қоғамдар туралы және Банктер және банктік қызмет туралы заңдарға сәйкес міндетті түрде жасайды.
Банктің сақтандыру резервтері (қаражаттары) өз қаражаттарының қайнар көзі және пайдадан аударымдар есебінен қалыптасады. Бұл резервтер клиенттерге берілген несиелік ресурстар жоғалған жағдайда шығындарды теңестіру үшін, сондай-ақ банк тартқан қаражаттың қайтарылуына кепілдік беру үшін қажет. [2]
Банктің меншікті қаражат көздері жарғыда қарастырылған және банктің өндірістік және әлеуметтік дамуы үшін пайда алу мақсатында құрылған әр түрлі арнайы қорлар. Олардың мөлшері мен құрылу тәртібін банк дербес белгілейді және ішкі банктік құжаттармен реттеледі.
Коммерциялық банктің бөлінбеген пайдасы қаржы жылы ішінде болады және оларды қалыптастырудың маңызды көзі болып табылады жеке қаражат. Бұл банктің ағымдағы жылдағы пайдасы, ол жыл бойына қаржылық қызметінің нәтижелері бойынша акционерлер арасында бөлінбеген және резервтерге немесе сақтандыру қорларына есептелмеген. Осылайша, банк жыл ішінде бөлінбеген пайданы өз қалауы бойынша пайдалана алады.
Банктің жеке қаражаттары бірнеше маңызды функцияларды орындайды:
Қорғау функциясы. Банк активтерінің едәуір бөлігін (шамамен 88%) салымшылар қаржыландырады. Сондықтан банктің жарғылық капиталы мен оған теңестірілген қорлардың негізгі қызметі салымшылардың мүдделерін қорғау болып табылады. Меншікті қаражаттың қорғаныс функциясы банкроттық жағдайында салымшыларға өтемақы төлеу мүмкіндігін білдіреді. Банк капиталының қорғаныс функциясы тақырыбы қазіргі кезде ерекше өзекті болып отыр, өйткені біздің елімізде бірқатар проблемалар бар. Бір жағынан, депозиттерге кепілдік берудің тиімді жүйесі әлі қалыптасқан жоқ; екінші жағынан, тұрақсыз экономикалық жағдай банктердің банкроттыққа ұшырауына және салымшылардың өз қаражаттарын жоғалтуына алып келеді. Сондықтан, біздің ел үшін меншікті капиталдың болуы банктің сенімділігінің бірінші шарты болып табылады.
Операциялық функция. Табысты жұмысты бастау үшін банкке бастапқы капиталы қажет, ол жерді, ғимараттарды, құрал-жабдықтарды алуға, сондай-ақ күтпеген шығындар жағдайында қаржылық резервтер құруға жұмсалады. Осы мақсаттар үшін меншікті капитал да қолданылады.
Реттеуші функция. Банктердің меншікті қаражаттары операциялардың қаржылық негізін құрумен қатар, салымшылардың мүдделерін қорғаумен қатар, қоғамның банктердің табысты жұмыс істеуіне деген ерекше қызығушылығымен, сондай-ақ заңдар мен ережелермен байланысты реттеушілік функцияны орындайды. мемлекеттік органдарға жүргізілген операцияларды бақылауға мүмкіндік береді.
Банктің меншікті капиталы оның белсенді операцияларының көлемін арттырудың негізі болып табылады. Сондықтан әр банк үшін оның өсу көздерін табу өте маңызды. Олар мыналар болуы мүмкін: банктің резервтерін қоса алғанда, өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы; қосымша бағалы қағаздар шығарылымын орналастыру немесе жаңа акционерлерді тарту.
Меншікті қаражаттар банктің салымшылар алдындағы міндеттемелерін қамтамасыз етудің негізгі түрі болып табылады, сондықтан олардың нақты құнын анықтап, соңғысын талап етілетін деңгейде ұстау деңгей - банк үшін бірінші кезектегі міндеттердің бірі.
Меншікті капитал коммерциялық банктегі акционерлердің байлығын, яғни банктің таза капиталын білдіреді. Сондықтан, олардың қозғалысы халықаралық ережелерге сәйкес жасалған қаржылық есептілік кешеніндегі арнайы есептің тақырыбы болып табылады. [8]
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, мәні банктің жеке ресурстары, ең алдымен, оның тұрақтылығын сақтау. Банкті құрудың бастапқы кезеңінде бұл меншікті қаражаттар басым шығындарды жабады, онсыз банк өз қызметін бастай алмайды. Өз ресурстарының есебінен банктер өздеріне қажет резервтерді жасайды. Сонымен, меншікті ресурстар ұзақ мерзімді активтерге инвестициялаудың негізгі көзі болып табылады.
Коммерциялық банк өзінің жеке қаржылық ресурстарынан басқа ресурстарды да тартты. Банктердің тартылған қаражаттары белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген жалпы қажеттіліктің 90% -дан астамын, ең алдымен несиені жабады. Олардың рөлі өте зор. Несиелік нарыққа заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын жұмылдыру арқылы коммерциялық банктер олардың көмегімен ұлттық экономиканың қосымша айналым активтеріне деген қажеттілігін қанағаттандырады, ақшаны капиталға айналдыруға үлес қосады және халықтың тұтынушыға деген қажеттіліктерін қанағаттандырады несие.
Банк ресурстарын жұмылдырумен байланысты операциялар - бұл пассивті операциялар. Пассивті операциялар нәтижесінде коммерциялық банктер белсенді операцияларды қаржыландыру үшін жиналған қажетті қаражатты алады. Осы операциялардың соңғы нәтижелері банктің балансының пассивінде көрінеді, мұнда олар оның ресурстарын қалыптастыру көздері ретінде қызмет етеді. [3]
Осылайша, коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
- заңды және жеке тұлғалардың талап етілген депозиттері және мерзімді салымдары, жеке тұлғалардың депозиттері, бағалы қағаздар;
- қордың қалдықтары бойынша есеп айырысу , клиенттердің ағымдағы және басқа шоттары;
- корреспонденттік шоттардағы қалдықтар;
- банкаралық несиелер (алынған);
- Орталық банк несиелері;
- басқа қаражат көздері.
Депозиттер деп жинақ ақшаны қоспағанда, банк клиенттерінің барлық мерзімді және мерзімді салымдары түсініледі. Депозиттерге орналастырылған қаражат көздері өте алуан түрлі. Бұл кәсіпорындардың шоттарындағы қаражат, жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақы шоттары, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың уақытша пайдаланылмайтын шоттары. Банк технологиясы тұрғысынан депозиттерді екі топқа бөлуге болады: талап етілетін депозиттер және мерзімді депозиттер.
Талап етілетін депозиттер - бұл кез келген уақытта талап етуге болатын қаражат. Мұндай салымдар бойынша өте төмен пайыздар төленеді. Талап етілетін салымдар ең алдымен ағымдағы есеп айырысуға арналған. Мерзімді депозиттер екі түрге бөлінеді: нақты мерзімді салымдар және ақшаны алу туралы алдын-ала ескертілген салымдар. Нақты мерзімді салымдар иесіне алдын-ала белгіленген күні қайтарылады, сол уақытқа дейін олар бұғатталады және банк оларды иеліктен шығара алады. Егер бастапқы мерзімді салым ретінде салынған соманы меншік иесі белгіленген күні алып қоймаса, онда болашақта ол оны ағымдағы шот сияқты иеліктен шығара алады. Жинақ салымдарына тән, олардың өсуі баяу және қаражатты пайдалану бірнеше жылдан кейін жиі болады. Жинақ салымының айрықша ерекшелігі - оның иесіне депозиттің бар екендігі туралы анықтама (көбінесе жинақ кітапшасы) беріледі. Депозит түрлерінің әрқайсысының артықшылығы мен кемшілігі бар.
Жинақ салымдары салымшыларды қызықтырады, өйткені олар :
- ең сенімді форма Жинақтарды сақтау (мысалы, корпоративті бағалы қағаздармен салыстырғанда), өйткені Сбербанктегі депозиттерді мемлекет кепілдендіреді. Сонымен қатар, қолданыстағы тәртіпке сәйкес банктер резервтік қорларды қалыптастырады, бұл халықтан қаражаттың уақтылы және толық қайтарылуына қосымша кепіл ретінде қызмет етеді;
- ең тиімді формалардың бірін білдіреді ақша жинақтарын инвестициялау, өйткені олар әдетте басқа депозиттерге қарағанда жоғары пайыз төленеді. Сонымен қатар, салымдардан түскен кірістер салық салудан босатылады (егер пайыздық мөлшерлеме қайта қаржыландыру ставкасынан аспаса), бұл оларды инвестордың көзіндегі акциялардан жақсы ажыратады;
-депозиттердің әр түріне, сонымен қатар жинақтағыштардың немесе басқа мақсатты топтардың қажеттіліктерін анағұрлым толық қанағаттандыратын әр түрлі типтегі үлкен таңдау;
- ақша салудың ең өтімді түрлерінің бірі үнемдеу.
Жинақ салымдарының құны банк үшін, шынымен де бүкіл несие жүйесі үшін, ең алдымен оларды несиелеу үшін ресурстар ретінде пайдалану мүмкіндігімен анықталады. Халықтан қаражат тарту арқылы жинақ салымдары банкноталардың эмиссиясын азайтудың және экономиканың жалпы қаржылық сауығуының маңызды факторы ретінде де әрекет етеді.
Талап етілетін депозиттер ең сұйық. Олардың иелері талап етілетін шоттардағы ақшаны кез келген уақытта пайдалана алады. Депозиттік шоттың ерекшеліктері келесідей:
- осы шотқа ақша салынады немесе алынып тасталады, шектеусіз және толықтай;
- ҚР Орталық банкі белгілеген тәртіппен осы шоттан қолма-қол ақша алуға рұқсат етіледі. [13]
Талап етілетін салымдардың негізгі кемшіліктері:
- олардың иелері үшін - шот бойынша сыйақы төлемеу (немесе өте аз пайыз);
- банк үшін - өтімділікті қолдау үшін операциялық резервтің жоғарылығы (қажеттілік бойынша шоттардан ақшаны алу мүмкіндігіне байланысты) қажеттілік.
Депозиттер коммерциялық банктер үшін маңызды ресурстар көзі болып табылады. Олардың банктегі құрылымы икемді және ақша нарығының конъюнктурасына байланысты. Банк ресурстарының қалыптасуының бұл көзі кейбір кемшіліктерге ие. Біз депозиттерге қаражат тарту кезінде банктің айтарлықтай материалдық және қаржылық шығындары, белгілі бір аймақ ішіндегі қаражаттың шектеулі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ГРАФИГІ
№
Қарастырылатын сұрақтар тізімі
Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі
Ескерту
1.
Әдебиеттерді жинау, оларды өңдеу және зерделеу. Негізгі әдебиеттер бойынша библиография құру
Желтоқсан
20
Заңдар мен әдебиеттерді таңдау
2.
Диплом жұмысының жоспарын құру және оны жетекшімен келісу
Желтоқсан
20
Екінші тарау бойынша маңызды мәселелерді белгілеу
3.
Бірінші тарауды дайындау және ұсыну
Қаңтар 21
Графиктер мен сызбаларды қосымшаға енгізу
4.
Практикалық материалды жинау, жүйелеу, талдау және т.б.
Ақпан 21
Статистикалық мәліметтеріне талдау жасау
5.
Жетекшімен ұсыныстар мен тұжырымдарды келісу
Наурыз 21
Диаграммалармен толықтыру
6.
Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу. Дайын нұсқаны кафедраға ұсыну
Сәуір 21
Әдістемелік нұсқауларға сай жұмысты өңдеу
7.
Пікір және сын пікірмен танысу
Мамыр 21
Рецензенттің сын-пікірімен танысу
8.
Пікір мен сын пікірді ескере отырып, жұмысты қорғауға дайындау
Мамыр 21
Презентацияны даярлау
Тапсырма берілген күн _____________________
Кафедра меңгерушісі _____________________
(қолы)
Ғылыми жетекші _____________________
(қолы)
Тапсырма орындауға
қабылдаған студент _____________________
(қолы)
ӘЛ-ФAРAБИ AТЫНДAҒЫ ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКOНOМиКA ЖӘНЕ бизНес ЖOҒAРЫ МЕКТЕБІ
5B050900 Қаржы мaмaндығы
Қaржы және есеп кaфедрaсы
Диплoм жұмысын oрындaуғa aрнaлғaн
ТAПСЫРМA
Қаржы мамандығының 4 курс студенті Әділхан Д.М.
Диплом жұмысының тақырыбы Коммерциялық банктің қаржы ресурстарын басқару
№ __________ ____ ______________________2021ж. бұйрықпен бекітілген
____ _____________________________ аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі
1. Жұмыс барысында қолданылған бастапқы мәліметтер: Отандық және шетелдік ғалым-экономистердің еңбектері, Kaspibank АҚ-ның 2017-2020 жылдардағы бухгалтерлік балансы, Kaspibank АҚ-ның статистикалық мәліметтері, жылдық есептері.
Диплoм жұмысындaғы тoлықтырылуы қaжет сұрaқтaр тізімі немесе жұмыстың қысқaшa мaзмұны:
а) І бөлімде коммерциялық банктегі қаржы ресурстарының экономикалық мәні мен мазмұны, жіктелуі және тиімділігі;
б) ІІ бөлімде 2. KaspiBank АҚ қаржылық ресурстарының басқарылуына талдау жүргізілген;
в) ІІІ бөлімде KaspiBank АҚ қаржылық ресурстарының басқарылуын оңтайландыру жолдарын жетілдіру бағыттары анықталып, ұсыныстар берілген.
ТҮЙІНДЕМЕ
Диплом жұмысының мақсаты коммерциялық банктердегі қаржылық ресурстарды басқаруды тиімді ұйымдастыруға байланысты ғылыми-тәжірибелік тұрғыдан негізделген ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Диплом жұмысында қаржы ресурстарының рөлі мен маңыздылығын бағалау, қолданыстағы басқару механизміне, ағымдағы жағдайына талдау жүргізілді. Талдау барысында экономист ғалымдардың ғылыми практикалық еңбектері, заманауи әдебиеттердің, журналдардың мерзімді басылымдардың, сондай-ақ интернет-сайттардан алынған ақпараттар пайдаланылды. Жұмысты жазу кезінде теориялық негіздер, талдаулар, статистикалық мәліметтер қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
РЕФЕРАТ
Целью дипломной работы является разработка научно и практически обоснованных рекомендаций по эффективной организации управления финансовыми ресурсами коммерческих банков.
В дипломной работе оценивается роль и значение финансовых ресурсов, анализируется действующий механизм управления, текущая ситуация. В анализе использованы научные и практические труды экономистов, информация из современной литературы, периодических изданий, журналов, а также Интернет-сайтов. При написании работы использованы теоретические основы, анализ, статистика.
Структура дипломной работы состоит из введения, трех глав, заключения и списка использованной литературы.
SUMMARY
The purpose of the thesis is to develop scientifically and practically sound recommendations related to the effective organization of financial resources management in commercial banks.
Thesis evaluates the role and importance of financial resources, the analysis of the current management mechanism, the current situation. The analysis used scientific and practical works of economists, information from modern literature, periodicals, magazines, as well as Internet sites. Theoretical bases, analysis, statistics were used in writing the work.
The structure of the thesis consists of an introduction, three chapters, a conclusion and a list of references.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Банк ресурстарының түсінігі және олардың коммерциялық банк қызметіндегірөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Банктің қаржылық ресурстарының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Коммерциялық банктің ресурстық базасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... .25
2 KASPIBANK АҚ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.1 KASPIBANK АҚ қаржы ресурстарының тиімділігін бағалау ... ... ..29
2.2 Банктің меншікті капиталын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Банктің қарыз және тартылған қаражаттарын бағалау, талдау және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
3 KASPIBANK АҚ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3.1 Банктің меншікті қаржы ресурстарын басқаруды жетілдіру бойынша ұсынылған шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
3.2 Коммерциялық банкті басқару жүйесін қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.3 Қаржы ресурстарын басқару комитетін құру арқылы басқару жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..57
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады, өйткені көптеген жылдар бойы олардың қаржылық ресурстарын басқару коммерциялық банктер қызметінің ажырамас бөлігі болды. Бұл салада коммерциялық банктер бірқатар проблемаларға тап болды, олардың негізгісі пайыздық тәуекел мен өтімділік тәуекелін азайтуды іздеу; кез келген уақытта өтімділікті және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін банк балансының оңтайлы құрылымын қалыптастыру және т.б. Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын тиімді басқару әр түрлі әдістер мен құралдарды пайдалану арқылы мүмкін болады сонымен қатар әртүрлі стратегиялық міндеттерді уақытында шешуге мүмкіндік береді.
Ағымдағы қаржылық жағдайда кез-келген отандық субъектінің жұмысы оның қызмет ету нәтижелеріне қатысатын нарықтық қатынастарға қатысушылардың кең шеңберінің қызығушылығы объектісі болып саналады. Қазіргі жағдайдағы көпес банктің өміршеңдігіне кепілдік беру үшін, ең алдымен, жалпы экономикалық жағдайды, сондай-ақ өзінің банкін, сол арқылы белгілі бір мүмкін қарсыластарын бағалау мүмкіндігіне ие болу керек. Экономикалық жағдай - бұл көпес банктің қаржылық қызметін бағалаудың негізгі бағасы, бірақ экономикалық тұрақтылық сонымен қатар жоғары өтімділік болып табылады, бұл өмір сүрудің кепілі және экономикалық бекітудің тұрақтылығының негізі болып саналады. Олар іскери бірлескен жұмыста бәсекеге қабілеттілікті, мүмкіндіктерді белгілейді, банктің, сондай-ақ оның экономикалық қатынастардағы серіктестерінің қаржылық мүдделерінің бір деңгейде кепілдендірілгендігін бағалайды. Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін банктердің өтімділігі мен экономикалық тұрақтылығы мәселесі тек экономикалық емес, жалпы экономикалық мәселелер қатарына жатады. Шын мәнінде, экономикалық мақсаттағы жекелеген экономикалық субъектілердің экономикалық тұрақтылығының мәні өте ауқымды. Коммерциялық банктердің тиімді және адал қызметі, сонымен қатар экономиканың жалпы, жиынтық бейімделуінің жекелеген компоненттері оның стандартты, дамыған қызметіне кепілдік береді. Бір банктің экономикалық капиталының күрделенуі сөзсіз экономиканы адаптациялау жұмысының бұзылуына әкеледі.
Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында төмен банктік өтімділік проблемасы әсіресе өзекті болып табылады. Төмен өтімділік - бұл банк жүйесінің ішкі тұрақсыздық көзі, банктердің қаржылық операцияларының көлемін кеңейту және банк жүйесін сыртқы теріс әсерге тұрақсыз ету мүмкіндігін шектейді. Осыған байланысты зерттеу тақырыбының өзектілігі күмән тудырмайды. Қорытынды біліктілік жұмысының мақсаты коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқарудың теориялық және практикалық сұрақтары мен міндеттерін зерттеу және қорытындылау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарының мәнін, құндылығын және сипаттамаларын қарастыру;
2. KaspiBank АҚ мысалында коммерциялық банктің қаржылық құралдарын талдау;
3. KaspiBank АҚ коммерциялық банкінің қызметін жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны - банктік қызметтің барлық түрлерін өзінің лицензиялары негізінде жүзеге асыратын KaspiBank АҚ коммерциялық банкі. Зерттеу пәні - коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару процесінде туындайтын экономикалық қатынастар. Дипломдық жұмыстың әдіснамалық негізі қаржылық талдау және банктік менеджмент саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері болды.
Зерттеудің нормативтік-құқықтық базасы - бұл ҚР Орталық банкінің заңдары мен ережелері, нұсқаулары мен нұсқаулары. Ақпараттық база - KaspiBank АҚ-тың 2020 жылға арналған жылдық есебі және аудиторлық есебі. Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған дерек көздері мен қосымшалар тізімінен тұрады. Бірінші тарауда банктің қаржылық ресурстарының мәні, мәні мен сипаттамалары ашылады, өтімділіктің мәні коммерциялық банк жұмысының негізгі сипаттамасы ретінде қалыптасады. Коммерциялық банктің тиімділігін талдаудың теориялық негіздері қамтылған. Екінші тарауда KaspiBank АҚ қаржы құралдары талданады. KaspiBank АҚ ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары келтірілген. Банктің 2020 жылға арналған жұмысының негізгі қаржылық нәтижелері ашылды. Бірнеше коммерциялық банктерге салыстырмалы талдау жүргізіледі. Үшінші тарау KaspiBank АҚ коммерциялық банкінің қызметін жетілдіру перспективаларын анықтайды. Банк тәуекелдерін жақсарту жолдары ұсынылған.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Банк ресурстарының түсінігі және олардың коммерциялық банк қызметіндегі рөлі
Коммерциялық банктің қаржылық ресурстары ұғымының мағынасын қарастырсақ, коммерциялық банктің міндеттемелері немесе ресурстары - бұл меншікті капитал және қайтарымсыз негізде заңды және жеке тұлғалардан жиналған, пассивті операциялар нәтижесінде банктер құрған, оларды жиынтықта белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін пайдаланатын қаражат.
Сонымен, банктік ресурстар құрылымын анықтаған кезде, отандық және сыртқы экономикалық мектептер арасында айтарлықтай алшақтық бар. Отандық экономистер банктің міндеттемелеріне банктің меншікті қаражаты немесе меншікті капиталы, сондай-ақ тартылған қаражаты немесе банктің қарыз капиталы жатады деп санайды. Шетелдік экономистер банктің міндеттемелерін оның иелерінің талаптарын қоспағанда, банкке қойылатын барлық талаптардың жиынтығы деп анықтайды. Сонымен бірге олар активтер таза құн мен міндеттемелердің сомасына тең дейді. Міндеттемелерді анықтауға ұқсас тәсіл халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында қолданылады (IAS - Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары) .
Осылайша, егер отандық экономикалық мектеп үшін банктік ресурстар категориясы банктің міндеттемелерімен анықталса, онда сыртқы экономикалық мектеп үшін банктік ресурстар санаты банк міндеттемелерінің жиынтығы болып табылады және меншікті капитал. [4]
Отандық авторлардың еңбектерінде коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару тұжырымдамасын қарастырыңыз. Коноплицкий В.А. терминге келесі анықтама береді. Банктің қаржылық ресурстарын басқару банк міндеттемелерінің құрылымын құрайтын банк менеджментінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қаржы ресурстарын басқарудың негізгі міндеттері - банкті қажетті несиелік ресурстармен қамтамасыз ету, банк қаражатының міндетті рентабельділігін бақылау. Қаржылық ресурстарды басқарудың маңызды құралы депозиттік сыйақы бөлігіндегі банктің саясаты болып табылады .
Эриашвили Н.Д. қаржылық ресурстарды басқаруды коммерциялық банктің өтімділік мәселелерін шешудің тәсілдерінің бірі ретінде жіктейді. Қаржы ресурстарын басқару стратегиясы - бұл тез өтімді қаражатқа күтілетін сұранысты қанағаттандыру үшін қажетті мөлшерде тез сатылатын қаражаттарды қарызға алу. Бұл әдіс несиенің қол жетімділігі мен пайыздық мөлшерлемелердің құбылмалылығына байланысты ең қауіпті болып саналады.
Пассивті операциялар басқармасы банктің салымшылардан және басқа несие берушілерден қаражат жинауға және өтімділікті қолдау үшін қажетті қаражат көздерінің сәйкес үйлесімін анықтауға байланысты қызметін білдіреді.
Коммерциялық банктер, экономикалық қатынастардың басқа субъектілері сияқты, өзінің коммерциялық және кәсіпкерлік қызметін қамтамасыз ету үшін белгілі бір ақша, яғни ресурстарға ие болуы керек. Экономикалық дамудың заманауи жағдайында ресурстарды қалыптастыру проблемасы маңызды болып табылады. Себебі нарықтық экономика моделіне көшу, банктік мемлекеттік монополияны жою, екі деңгейлі банктік жүйені құру банк ресурстарының табиғаты айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Себебі, біріншіден, банктік жүйенің бірінші буыны - Орталық банкте шоғырланған жалпы ұлттық банктік ресурстар мен оның қызмет аясы айтарлықтай тарылды. Екіншіден, меншіктің әр түрлі нысандары бар компаниялар мен ұйымдардың құрылуы ақшалай қатынастар жүйесіне органикалық түрде енгізілген несиелік ресурстар нарығын құра отырып, ақшаны сақтау орны мен әдісін өз бетінше анықтай отырып, уақытша бос қорлардың жаңа иелерінің пайда болуын білдіреді. .
Сонымен қатар, оның белсенді операцияларының объектісі анықтайтын банктердің қызмет аясы олар үшін қол жетімді ресурстардың жиынтығына, әсіресе қарызға алынған ресурстардың көлеміне байланысты. Бұл жағдай ресурстарды тарту үшін банктер арасындағы бәсекелестікті күшейтеді.
Нарықтық несиемен бір мезгілде банктер өз үкіметінің және корпоративті бағалы қағаздардың сатушылары немесе сатып алушылары болып табылатын бағалы қағаздар нарығы жұмыс істей бастайды. Сақтандыру, қаржылық және басқа несиелік мекемелердің болуы несиелік ресурстар нарығындағы бәсекелестікті күшейтеді және банктердің уақытша бос ақша қаражаттарының жинақталуын күшейтеді.
Коммерциялық банктердің ресурстары немесе банктік ресурстар, оның қарамағында және белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін пайдаланылған меншікті және қарыз қаражаттарының жиынтығын білдіреді.
Білім беру, барлық коммерциялық банктердің ресурстары үлестік және қарыздық (қарызға) бөлінеді.
Коммерциялық банктер ресурстарының негізгі көзі қарыз қаражаттары болып табылады, олар жалпы банк ресурстарының шамамен 70-80% құрайды. Банктердің меншікті қаражатының үлесі 22-ден 30% -ке дейін, бұл жалпы әлемдік банктік тәжірибенің қалыптасқан құрылымына сәйкес келеді. Меншікті қаражаттардың бір бөлігі ретінде банктің негізгі бөлігі әр түрлі қаражатқа тиесілі. Меншікті қаражаттың екінші бөлігі - биылғы пайда.
Коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарының құрылымы үшін есеп айырысу және басқа есепшоттардағы қаражаттың үлкен үлесі тән. депозиттер. Осы ресурстар санатының үлесі 64,3% құрайды. Белгіленген депозиттердің үлесі олардың тек 23,5% құрайды, коммерциялық құрылымдардағы депозиттерде және халықтың депозиттерінде - 5%, банктерде - 18% -дан астам.
Банк ресурстарының құрылымы жеке коммерциялық банктердің жеке ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі.
Коммерциялық ұйымның қаржылық ресурстары - бұл қаржылық міндеттемелерді орындауға және кеңейтілген ұдайы өндірісті қамтамасыз етуге шығындарды жүзеге асыруға арналған кірістер мен сыртқы түсімдер түріндегі ақшалай қаражаттың бөлігі. [1]
Қаржы ресурстары және капитал - банктік қаржыны зерттеудің негізгі объектілері реттелетін нарықта капитал ұғымы жиі қолданылады, ол қаржыгер үшін нақты объект болып табылады және оған банктен жаңа табыс алу үшін үнемі әсер ете алады. Сонымен, капитал - бұл коммерциялық банк айналымда қолданатын және осы айналымнан кіріс әкелетін қаржы ресурстарының бөлігі. Осы мағынада капитал қаржылық ресурстардың конверсияланған түрі ретінде әрекет етеді.
Бұл түсініктемеде қаржылық ресурстар мен капитал арасындағы түбегейлі айырмашылық кез-келген сәтте қаржылық ресурстар үлкен немесе тең болатындығында шағын кәсіпорынның капиталына. Сонымен бірге теңдік дегеніміз банктің қаржылық міндеттемелері жоқ және қолда бар барлық қаржылық ресурстар айналымға жіберіледі. Алайда бұл капиталдың мөлшері қаржы ресурстарының мөлшеріне жақындаған сайын, коммерциялық ұйым соғұрлым тиімді жұмыс істейді дегенді білдірмейді.
Нақты өмірде жұмыс істейтін банктің теңдігі болмайды қаржылық ресурстар мен капитал. Қаржылық есеп беру қаржы ресурстары мен капитал арасындағы айырмашылықты анықтай алмайтындай етіп құрылды. Шындығында, стандартты есеп беру қаржылық ресурстарды емес, олардың өзгерген формаларын - міндеттемелер мен капиталды ұсынады.Қаржы ресурстарының анықтамасынан шығу тегі бойынша олар ішкі (меншікті) және сыртқы (қарызға алынған) болып бөлінеді. Өз кезегінде ішкі түрлері стандартты есепте таза пайда және амортизация түрінде, ал конверсияланған түрде - банк қызметкерлері алдындағы міндеттемелер түрінде ұсынылады.
Қаржылық ресурстар орыс және батыс әдебиеттеріндегідей екіұшты анықталған. Үш негізгі функция бар: қорғаныс, пайдалану және реттеу. Банктер активтерінің едәуір бөлігі салымшылардың есебіне қаржыландырылатындықтан, өте шектеулі меншікті капиталдың негізгі қызметі салымшылардың мүдделерін қорғау болып табылады. Сонымен қатар, банк капиталы банк акционерлерінің қаупін азайтады.
Қорғаныс функциясы дегеніміз - банк таратылған жағдайда салымшыларға өтемақы төлеу, сондай-ақ төлем қабілеттілігін құру арқылы банктің шығын қаупіне қарамастан жұмыс жасауына мүмкіндік беретін активтерге арналған резерв. Алайда бұл жағдайда шығындардың көп бөлігі капиталмен емес, банктің ағымдағы кірістерімен жабылады деп болжануда. Көптеген кәсіпорындардан айырмашылығы, коммерциялық банктің төлем қабілеттілігін сақтау тек меншікті капиталдың бір бөлігімен қамтамасыз етіледі. Әдетте, банк жарғылық капиталы өзгермеген күйінде төлем қабілетті болып саналады, яғни. активтердің құны банк шығарған міндеттемелердің сомасынан (кепілдендірілмегенді шегеріп тастағанда) кем болмайынша.
Банк капиталының операциялық функциясы екінші дәрежелі болып табылады қорғаныспен салыстыру.Оған жерді, ғимараттарды, жабдықты сатып алуға меншікті қаражатты бөлу, сондай-ақ күтпеген шығындар болған жағдайда қаржылық резерв құру кіреді. Бұл қаржы ресурстарының көзі банк қызметінің бастапқы кезеңінде, құрылтайшылар бірқатар басым шығыстарды жүзеге асырған кезде өте қажет. Банк дамуының келесі кезеңдерінде меншікті капиталдың рөлі де онша маңызды емес, бұл қаражаттың бір бөлігі ұзақ мерзімді активтерге, әр түрлі резервтер құруға салынады. Операцияларды кеңейту және шығындарын жабудың негізгі көзі жинақталған пайда болғанымен, банктер құрылымдық сипаттағы қызметті жүзеге асырған кезде акциялардың жаңа шығарылымдарына немесе ұзақ мерзімді несиелерге жүгінеді. [15]
Капиталдың реттеуші функциясын орындау тек банктердің табысты қызмет етуіне қоғамның ерекше қызығушылығымен байланысты. Банк капиталы индикаторының көмегімен мемлекеттік органдар банктердің қызметін бағалайды және бақылайды. Әдетте банктің меншікті капиталына қатысты ережелер капиталға қойылатын минималды талаптарды, активтерге қатысты шектеулерді және басқа банктің активтерін сатып алу шарттарын қамтиды. Орталық банк белгілейтін экономикалық стандарттар негізінен банктің меншікті капиталы мөлшеріне негізделген. Қарастырылып отырған функциялардың жіктелуі шеңберінде реттеуші функция несиелік және инвестициялық операцияларды шектеу мақсатында капиталды пайдалануды да қамтиды (банктің несиелері мен инвестициялары қолда бар меншікті капиталмен шектелген дәрежеде). Көптеген сарапшылар банктік капиталдың негізгі мақсаты - тәуекелді азайту екенін түсініп, келесі функцияларға назар аударады:
- капитал шығындармен күресу және төлем қабілеттілігін қолдау үшін буфер ретінде қызмет етеді;
· капитал қаржы нарықтарына қол жетімділікті қамтамасыз етеді және банктерді өтімділік мәселелерінен қорғайды;
· капитал клиенттердің банкке деген сенімі және несие берушілерді оның қаржылық күшіне сендіреді. Капитал қарыз алушылардың экономика құлдыраған жағдайда да банктің олардың несиелік қажеттіліктерін қанағаттандыра алатындығына сенімді болуын қамтамасыз ететін жеткілікті мөлшерде болуы керек;
· капитал тәуекелді шектейді.
Несиелер бойынша шығындарды алу үшін буфер ретіндегі капиталдың рөлі ақша ағыны тұрғысынан қарастырылған кезде айқын көрінеді. Егер банктің клиенттері өздерінің несиелік міндеттемелерін орындауды тоқтатса, пайыздар мен негізгі төлемдер бойынша қаражат түсімі бірден азаяды. Қаражаттың кетуі өзгермейді. Егер ақша ағымы ағыннан асып кетсе, банк төлем қабілетті болып қалады. Бұл жерде капитал буфер қызметін атқарады, өйткені ол мәжбүрлеп кетуді азайтуға мүмкіндік береді.
Банк акциялар бойынша дивидендтерді төлей алмай, кейінге қалдыра алады. Керісінше, банктік қарыз бойынша пайыздық төлемдер міндетті болып табылады. Капиталы жеткілікті банктер жоғалған ақша ағындарын жаңасына ауыстыру үшін жаңа міндеттемелер немесе акциялар шығарады және активтер проблемалары шешілгенге дейін уақыт алады. Осылайша, банк капиталы қаншалықты көп болса, соғұрлым банктің төлем қабілетсіздігі пайда болғанға дейін соғұрлым көп активтер өтелуі мүмкін және банктің тәуекелі соғұрлым аз болады. [6]
Капитал өсуді шектейді және жаңа активтерді шектеу арқылы тәуекелді азайтады қарызды қаржыландыру арқылы банк ала алатындығы. Бұл функция мемлекеттік органдар белгілеген активтер мен капиталдың арақатынасымен тығыз байланысты. Осылайша, егер банктер көбірек несие беруді немесе басқа активтерді сатып алуды шешсе, онда олар қосымша үлестік қаржыландыру арқылы өсімді қолдауы керек. Бұл алыпсатарлық активтердің өсуіне жол бермейді, өйткені банктер әрқашан активтерді ойдағыдай басқару қабілеттерінің шегінде қалуы керек.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банк үшін активтер мен пассивтерді тиімді басқарудың қажеттілігі мыналармен анықталады:
- жергілікті және әлемдік нарықтарда бәсекелестіктің күшеюі;
- жаңа күрделі өнімдердің пайда болуы;
- тартылатын ресурстар құрылымындағы елеулі өзгерістер;
- ұлттық экономиканың экономикалық тұрақсыздығы;
- банктің барлық бағыттардағы қызметін үйлестіру қажеттілігі;
- жоғары банктік қызметті пайдаланушы банктерге қойылатын талаптардың деңгейі;
- тәуекелдерді басқарудың жалпы шеңберінде банктік қызметтерді ұсыну тәсілдерін үйлестіру қажеттілігі.
Бұл қаржылық ресурстардың функциялары меншікті капитал банктің коммерциялық қызметінің негізі болып табылатындығын көрсетеді. Бұл оның тәуелсіздігін қамтамасыз етеді және қаржылық тұрақтылығына кепілдік береді, бұл банк көтеретін түрлі тәуекелдердің жағымсыз салдарын тегістеу көзі бола алады.
Банктің қаржылық ресурстарын басқару жүйесі деп қаржылық менеджменттің белгілі бір стратегиялары мен мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ететін банктің балансының активтері мен пассивтерінің осындай құрылымын қалыптастыру және кейіннен реттеу процесі деп түсіну керек.
Коммерциялық банктің қаржы ресурстарын басқарудың мәні баланстық құрылымды оның стратегиялық бағдарламаларына сәйкестендіретін стратегияларды қалыптастыру мен шараларды жүзеге асырудан тұрады. Қаржы ресурстарын басқару жүйесі сонымен қатар банктің активтер мен пассивтердің құрылымын олардың жеделдігі, сапасы және баға сипаттамалары тұрғысынан оңтайландыруға, сондай-ақ қызмет барысында шығындардың алдын алуға бағытталған әрекеттері ретінде қарастырылады. [12]
Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарын басқару банк ісінде қолданылатын тұжырымдама ретінде АҚШ-та ХХ ғасырдың 60-жылдарында пайда болды және ең алдымен пайыздық мөлшерлемелердің жоғарылауы немесе төмендеуі кезіндегі тәуекел деңгейін реттеуге жатады. Осы уақытқа дейін қаржы менеджерлері активтер мен міндеттемелерді басқарудың бөлек әдістерін қолданды. Менеджменттің негізгі проблемасы бұрын коммерциялық банктің өтімділігін қамтамасыз ететін және кірісті барынша көбейтетін активтерді бөлу кезінде болатын. Сонымен бірге активтерді басқарудың негізгі бағыттары екі нұсқадан тұрды: активтерді бөлу әдісі (жалпы қор әдісі) және активтерді айырбастау әдісі (қаражат көздерін бөлу әдісі).
Пайыздық тәуекелді басқаруға арналған активтерді бөлу әдісі тұрақты сыртқы ортада қолданылады, өйткені оны сәтті пайдалану үш шартқа байланысты:
- пайыздық мөлшерлемелердің салыстырмалы түрде аз өзгеруі;
- банк міндеттемелерінің құрамы айтарлықтай тұрақты және болжауда оңай болып қалады;
- қарызға алынған қаражаттың көп бөлігі пайызсыз мерзімді салымдардан, яғни банктегі қалдықтардан тұрады кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың есеп айырысу және есеп айырысу шоттары. [36]
Осы үш шартты бір уақытта орындау кезінде банк менеджерлері бухгалтерлік баланстың пассивті жағын берілген құн ретінде қарастырып, банк активтеріне көбірек назар аудара алады. Активтерді орналастыру әдісі жағдайында өтімділіктің өсуі активтер құрылымын реттеу арқылы қамтамасыз етілді, ал банктің кірістілік деңгейі спрэдті басқару арқылы берілген деңгейде сақталды. Активтерді бөлу әдісін қолданудың кемшіліктері пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің жиі ауытқуымен анықталды, нәтижесінде активтердің құны өзгерістерге бейім болды. Бұл жағдай банктің активтер құнының төмендеуінен кірістегі шығындарына және өтімділіктің теңгерімсіздігі тәуекелінің туындауына әкелді.
Басқарудың неғұрлым сақ әдісі қаражат көздерін ажырату әдісі болды. Сонымен қатар, пассивті жағы әлі де тұрақты болып саналады, ал пайыздық тәуекелді болдырмау активтерді орналастыру мерзімдері мен оларды қаржыландыру көздерімен мерзімдері бойынша тығыз байланыстырумен қамтамасыз етіледі. Алайда конверсия әдісіне сәйкестік те кемшіліктерсіз емес. Осылайша, банк міндеттемелерінің қолданыстағы құрылымы нарық айқындайтын активтердің құрамына әрдайым сәйкес келе бермейді. Демек, депозиттердің кейбір түрлері толық салынбаған күйінде қалуы мүмкін немесе несиелердің кейбір түрлері міндеттемелерді тарту шарттарына толық сәйкес келмеуі мүмкін.
70-жылдары инфляцияның өсуіне және өндірістің құлдырауына байланысты банктер баланстың екі жағын басқаруға көбірек көңіл бөле бастады. активтер мен міндеттемелерді бірлесіп реттеу әдістемесі активтер мен пассивтерді басқару (АБЖ) деп аталады. Активтер мен пассивтерді басқару жүйесінің мағынасы оның жекелеген басқару әдістерін бір үйлестірілген процеске біріктіруінде.
Қазіргі уақытта тартылған ресурстарды басқару банктің қаржылық ресурстарын басқаруда үлкен маңызға ие болып отыр.
Тартылған ресурстар құрамын басқарудың негізгі мақсаты - таза пайда алған жағдайға жету. оларды қолданудан максималды болады. Әдетте банктерге стандарттар бойынша рұқсат етілген мөлшерде қаражат жинау қиын емес, бірақ бір жағынан, жұмыс істейтін қаражаттың нақты көлемі салымдарға байланысты азаятын етіп үнемі қадағалап отыру қажет. Орталық банк, ал екінші жағынан, оларды пайдаланудан алынады, пайыздық шығындармен пайда айтарлықтай азайған жоқ. [26]
Банк тартатын қаражат құрамының өзгеруінің әр түрлі бағыттары әр түрлі жолмен серпімді болады, яғни жиналған қаражаттың жалпы көлемінің құраушы бөліктерінің көлемін жедел басқару әрдайым мүмкін бола бермейді. Бұл банк белгілі бір мерзімге келісім жасалған несие берушімен қарым-қатынасты біржақты бұза алмайтындығына байланысты. Осылайша, шектеу параметрін енгізуге болады - қаражат жинау өте ұзақ уақыт бойы осы объектіні басқару қабілетіне кері әсер етеді.
Банк тартатын ресурстардың құрамын басқарудың негізгі шарты - тауарлар белгілі бір субъектілердің уақытша бос қаражаттары болып табылатын толыққанды және өркениетті нарықтың болуы. Қазіргі кезде бұл фактор барлық несиелік ұйымдар үшін өзекті болып табылады. Соңғы саяси оқиғалар еркін ресурстар нарығының жағдайына оң әсер ете алмайды. Сондықтан қарастырылып отырған объектіні кез-келген басқару туралы шешім қабылдау ғана бұл қажетті нәтиже беру үшін жеткіліксіз. [30]
Ресурстардың құрамын анықтауға арналған шешім қабылдау процесі суретте көрсетілген(Сурет 1):
Сурет 1. Ресурстардың құрамын анықтауға арналған шешім қабылдау процесі
Алынған көзі: Управление деятельностью коммерческого банка (Банковский менеджмент) [21]
Банктің қаржылық ресурстарын басқару ішкі және сыртқы көздерден нақты және жеткілікті ақпаратты қажет етеді. [22]
Ресурстарды басқарудың ақпараттық моделіне сайкес кіріс ақпараттары:
- еркін ресурстар нарығына қатысушылардың қалауы;
- нарықтың қазіргі жағдайы туралы ақпарат;
- Орталық банк стандарттары туралы ақпарат.
Кіріс ақпараттары - орналастыруға арналған айналым қаражаттары.
Ақпараттық модельдерді басқарудың мәні тартылған қаражаттың есептелген оңтайлы құрамына (мерзімдері бойынша) байланысты басқаларды тарту және керісінше белсендіру үшін белгілі бір операцияларды шектеуге болатындығында. Іс жүзінде бұл келесідей болуы мүмкін: талап бойынша міндеттемелердің үлесін арттыру үшін сіз потенциалды клиенттерге ағымдағы шоттар ашудың жеңілдікті шарттарын ұсына аласыз, кәсіпорындар мен ұйымдарға өз қызметкерлеріне жалақы аудару үшін есепшоттар ашуды және т.б. Ұзақ мерзімді міндеттемелердің үлесін арттыру үшін депозиттердің жаңа түрлері әзірленуде, клиенттерге - банктегі ұзақ мерзімді салымдары бар заңды тұлғаларға жеңілдіктер жасалуда. Тиісті акцияларды азайту үшін, керісінше, ақша қаражатын тарту шарттары өзгертіліп, клиенттің өзінің бос ақша ресурстарын осындай жағдайда сақтауы тиімсіз болып қалады және ол өз қаражатын басқа жолмен пайдалануға мәжбүр болады. [11]
1.2 Коммерциялық банктің қаржылық ресурстарының жіктелуі
Жеке коммерциялық банктің банктік ресурстарының құрылымы оның мамандану дәрежесіне немесе керісінше әмбебаптылыққа, оның қызметінің сипаттамаларына, несиелік ресурстар нарығының жағдайына байланысты. Коммерциялық банктердің ресурстары экономикалық мазмұны жағынан өте алуан түрлі.
Әдебиеттерде коммерциялық банктердің ресурстары меншікті және тартылған қаражаттар деп бөлінген.
Ол банкті құру кезінде қалыптасады және бастапқыда құрылтайшылардан олардың банктің жарғылық капиталына салым ретінде алатын сомаларынан тұрады. Меншікті капиталға банктің өз қызметі барысында алған, дивиденд түрінде банк акционерлері (қатысушылары) арасында бөлінбеген немесе басқа мақсаттарға жұмсалған барлық жинақтары да кіреді. Меншікті капитал жабылған жағдайда банктің акционерлері (қатысушылары) арасында бөлінетін қаражат көлемін білдіреді.
Меншікті капитал банкке экономикалық тәуелсіздік пен жұмыс істеу тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Меншікті капитал банктік тәжірибеде банктің активтерінің бір бөлігін жоғалтса да төлем қабілеттілігін сақтауға мүмкіндік беретін ресурстардың резерві ретінде қарастырылады.
Коммерциялық банк кәсіпорындардан қаражат тарту мүмкіндігіне ие , ұйымдар, мекемелер және халық. Ресурстардың екінші түрінің пайда болуы банктерді олар үшін қызметтің жаңа бағыттарына - бағалы қағаздармен операциялар, факторинг, лизинг және басқа операцияларға тартуға байланысты. Бұл банктік ресурстарға ұлттық және шетелдік валютадағы қаражатты ғана емес, сонымен қатар бағалы қағаздарды, мүлікті және онымен байланысты меншік құқығын қосуға алып келді. Орталық банк өзінің өтімділігін коммерциялық банктердің қолдауы үшін, өз міндеттемелері бойынша төлемдерді уақтылы, толық және тоқтаусыз жүзеге асыру мүмкіндігі, банктің меншікті қаражаттары мен тартылған ресурстар арасындағы міндетті қатынастарды орнатады. [14]
Банктік ресурстарға халықтың ағымдағы тұтынуын азайту арқылы қалыптасатын және болашақта олардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған ақша жинақтары жатады.
Коммерциялық банктердің ресурстары - басқа банктер беретін несиелер, оның ішінде шетелдік, сонымен қатар коммерциялық банктегі корреспонденттік шоттарында орналасқан басқа банктердің қаражаттары.
Сонымен, коммерциялық банктердің ресурстарына басқа түрлердің нәтижесінде пайда болған басқа қаражат жатады, пассивті операциялар.
Банк ресурстарының жұмылдырылу орнына байланысты, олар коммерциялық банктің өзі жұмылдыратын және басқа банктерден сатып алатын болып бөлінеді. Жергілікті жерлерде коммерциялық банктер ресурстардың көп бөлігін жұмылдырады, мысалы, азаматтардың депозиттері және кәсіпорындар мен ұйымдардың депозиттері. Қолма-қол ақшаның қосымша қажеттіліктерін тез қанағаттандыру үшін коммерциялық банктер басқа банктер жұмылдыратын ресурстарды тартады.
Коммерциялық банктің ресурстарын олардың құнын болжау мүмкіндігіне қарай жіктеуге болады. Сонымен бірге, тікелей және жанама болжауға қолайлы ресурстар бөлінеді. Тікелей болжау ресурстарына өткен жылдардағы пайда мен бөлінбеген кірістер кіреді. Есеп айырысу қаражаттары, кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу шоттарындағы уақытша бос қаражат қалдықтары және банктік ресурстардың кейбір басқа көздері жанама болжауға жатады. Пайдалану уақытына байланысты банктік ресурстар тұрақты және уақытша болып бөлінеді.Тұрақты қорлар - бұл динамикасын немесе айналымын коммерциялық банк болжай алатын және олардың белгілі бір бөлігі (тұрақты қалдықтар) белсенді операциялар үшін пайдаланылуы мүмкін қаражат. Уақытша банктік ресурстар белгілі бір банктік операциялардың нәтижесінде мезгіл-мезгіл пайда болатын, динамикасын болжау қиын қаражаттарды жасайды.
Осылайша, коммерциялық банк операцияларды жүзеге асырған кезде меншікті және тартылған ресурстары қалыптасады. Әр түрлі жағдайлары мен сипаттамаларына байланысты коммерциялық банктердің ресурстары әртүрлі типтерге бөлінеді.
Кесте 1. Коммерциялық банктің қаржы ресурстары
Пассивтер
Активтер
Меншікті қаражаттар
Тартылған қаражаттар
Кредитер
Инвестицилар
Кассалық қаражаттар
Меншік
Материялдық емес активтер
Жарғылық капитал
Жинақ салымдары
Резервтік қорлар
Талап етілетін депозиттер
Тұтынушылық
Мемлекеттік бағалы қағаздарға
Отандық валютадағы қаражаттар
Арнайы қорлар
Мерзімді салымдар
Арнайы резерв
Жинақ салымдары
Шаруашылық
Муниципалдық бағалы қағаздарға
Валюталық қаражаттар
Бөлінбеген пайда
Депозиттік сертификаттар
Облигациялар, вексельдер
Лизинг
Коорпаративті бағалы қағаздарға
Құнды металдар
Банкаралық кредиттер
Ескертпе - Дереккөздер негізінде автормен құрастырылған [9]
Банктің меншікті қаражаттары деп оның қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық-шаруашылық қызметін, сондай-ақ ағымдағы және өткен жылдардың нәтижелері бойынша алынған пайданы қамтамасыз ету үшін банк құрған әр түрлі қорлар деп түсіну керек. Қаражаттың өзіндік мақсаты және әр түрлі қалыптасу көздері бар. [21]
Банктің меншікті қаражаттарына:
- Жарғылық капитал;
- Резерв, сақтандыру және пайда есебінен құрылған банктің басқа қаражаттары;
- Коммерциялық банктің жыл ішіндегі пайдасының бөлінбеген бөлігі.
Жарғылық капитал - коммерциялық банкті ұйымдастырудың бастапқы нүктесі. Оның құрылу принциптері банктің ұйымдық-құқықтық нысанына байланысты және қолданыстағы заңнамамен анықталады. [14]
Банктің меншікті қаражатын қалыптастырудың маңызды көзі резервтік қордың қаражаты болып табылады. Резервтік қор (капитал) пайдадан (салық салғаннан кейін) жарғылық капиталдың төленген сомасының кемінде 15% -ы мөлшерінде құрылады және банк қызметіндегі күтпеген шығындарды сіңіруге және оның жұмысының тұрақтылығын қамтамасыз етуге арналған. Бұл қорды барлық банктер Акционерлік қоғамдар туралы және Банктер және банктік қызмет туралы заңдарға сәйкес міндетті түрде жасайды.
Банктің сақтандыру резервтері (қаражаттары) өз қаражаттарының қайнар көзі және пайдадан аударымдар есебінен қалыптасады. Бұл резервтер клиенттерге берілген несиелік ресурстар жоғалған жағдайда шығындарды теңестіру үшін, сондай-ақ банк тартқан қаражаттың қайтарылуына кепілдік беру үшін қажет. [2]
Банктің меншікті қаражат көздері жарғыда қарастырылған және банктің өндірістік және әлеуметтік дамуы үшін пайда алу мақсатында құрылған әр түрлі арнайы қорлар. Олардың мөлшері мен құрылу тәртібін банк дербес белгілейді және ішкі банктік құжаттармен реттеледі.
Коммерциялық банктің бөлінбеген пайдасы қаржы жылы ішінде болады және оларды қалыптастырудың маңызды көзі болып табылады жеке қаражат. Бұл банктің ағымдағы жылдағы пайдасы, ол жыл бойына қаржылық қызметінің нәтижелері бойынша акционерлер арасында бөлінбеген және резервтерге немесе сақтандыру қорларына есептелмеген. Осылайша, банк жыл ішінде бөлінбеген пайданы өз қалауы бойынша пайдалана алады.
Банктің жеке қаражаттары бірнеше маңызды функцияларды орындайды:
Қорғау функциясы. Банк активтерінің едәуір бөлігін (шамамен 88%) салымшылар қаржыландырады. Сондықтан банктің жарғылық капиталы мен оған теңестірілген қорлардың негізгі қызметі салымшылардың мүдделерін қорғау болып табылады. Меншікті қаражаттың қорғаныс функциясы банкроттық жағдайында салымшыларға өтемақы төлеу мүмкіндігін білдіреді. Банк капиталының қорғаныс функциясы тақырыбы қазіргі кезде ерекше өзекті болып отыр, өйткені біздің елімізде бірқатар проблемалар бар. Бір жағынан, депозиттерге кепілдік берудің тиімді жүйесі әлі қалыптасқан жоқ; екінші жағынан, тұрақсыз экономикалық жағдай банктердің банкроттыққа ұшырауына және салымшылардың өз қаражаттарын жоғалтуына алып келеді. Сондықтан, біздің ел үшін меншікті капиталдың болуы банктің сенімділігінің бірінші шарты болып табылады.
Операциялық функция. Табысты жұмысты бастау үшін банкке бастапқы капиталы қажет, ол жерді, ғимараттарды, құрал-жабдықтарды алуға, сондай-ақ күтпеген шығындар жағдайында қаржылық резервтер құруға жұмсалады. Осы мақсаттар үшін меншікті капитал да қолданылады.
Реттеуші функция. Банктердің меншікті қаражаттары операциялардың қаржылық негізін құрумен қатар, салымшылардың мүдделерін қорғаумен қатар, қоғамның банктердің табысты жұмыс істеуіне деген ерекше қызығушылығымен, сондай-ақ заңдар мен ережелермен байланысты реттеушілік функцияны орындайды. мемлекеттік органдарға жүргізілген операцияларды бақылауға мүмкіндік береді.
Банктің меншікті капиталы оның белсенді операцияларының көлемін арттырудың негізі болып табылады. Сондықтан әр банк үшін оның өсу көздерін табу өте маңызды. Олар мыналар болуы мүмкін: банктің резервтерін қоса алғанда, өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы; қосымша бағалы қағаздар шығарылымын орналастыру немесе жаңа акционерлерді тарту.
Меншікті қаражаттар банктің салымшылар алдындағы міндеттемелерін қамтамасыз етудің негізгі түрі болып табылады, сондықтан олардың нақты құнын анықтап, соңғысын талап етілетін деңгейде ұстау деңгей - банк үшін бірінші кезектегі міндеттердің бірі.
Меншікті капитал коммерциялық банктегі акционерлердің байлығын, яғни банктің таза капиталын білдіреді. Сондықтан, олардың қозғалысы халықаралық ережелерге сәйкес жасалған қаржылық есептілік кешеніндегі арнайы есептің тақырыбы болып табылады. [8]
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, мәні банктің жеке ресурстары, ең алдымен, оның тұрақтылығын сақтау. Банкті құрудың бастапқы кезеңінде бұл меншікті қаражаттар басым шығындарды жабады, онсыз банк өз қызметін бастай алмайды. Өз ресурстарының есебінен банктер өздеріне қажет резервтерді жасайды. Сонымен, меншікті ресурстар ұзақ мерзімді активтерге инвестициялаудың негізгі көзі болып табылады.
Коммерциялық банк өзінің жеке қаржылық ресурстарынан басқа ресурстарды да тартты. Банктердің тартылған қаражаттары белсенді операцияларды жүзеге асыру үшін ақша ресурстарына деген жалпы қажеттіліктің 90% -дан астамын, ең алдымен несиені жабады. Олардың рөлі өте зор. Несиелік нарыққа заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын жұмылдыру арқылы коммерциялық банктер олардың көмегімен ұлттық экономиканың қосымша айналым активтеріне деген қажеттілігін қанағаттандырады, ақшаны капиталға айналдыруға үлес қосады және халықтың тұтынушыға деген қажеттіліктерін қанағаттандырады несие.
Банк ресурстарын жұмылдырумен байланысты операциялар - бұл пассивті операциялар. Пассивті операциялар нәтижесінде коммерциялық банктер белсенді операцияларды қаржыландыру үшін жиналған қажетті қаражатты алады. Осы операциялардың соңғы нәтижелері банктің балансының пассивінде көрінеді, мұнда олар оның ресурстарын қалыптастыру көздері ретінде қызмет етеді. [3]
Осылайша, коммерциялық банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
- заңды және жеке тұлғалардың талап етілген депозиттері және мерзімді салымдары, жеке тұлғалардың депозиттері, бағалы қағаздар;
- қордың қалдықтары бойынша есеп айырысу , клиенттердің ағымдағы және басқа шоттары;
- корреспонденттік шоттардағы қалдықтар;
- банкаралық несиелер (алынған);
- Орталық банк несиелері;
- басқа қаражат көздері.
Депозиттер деп жинақ ақшаны қоспағанда, банк клиенттерінің барлық мерзімді және мерзімді салымдары түсініледі. Депозиттерге орналастырылған қаражат көздері өте алуан түрлі. Бұл кәсіпорындардың шоттарындағы қаражат, жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақы шоттары, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың уақытша пайдаланылмайтын шоттары. Банк технологиясы тұрғысынан депозиттерді екі топқа бөлуге болады: талап етілетін депозиттер және мерзімді депозиттер.
Талап етілетін депозиттер - бұл кез келген уақытта талап етуге болатын қаражат. Мұндай салымдар бойынша өте төмен пайыздар төленеді. Талап етілетін салымдар ең алдымен ағымдағы есеп айырысуға арналған. Мерзімді депозиттер екі түрге бөлінеді: нақты мерзімді салымдар және ақшаны алу туралы алдын-ала ескертілген салымдар. Нақты мерзімді салымдар иесіне алдын-ала белгіленген күні қайтарылады, сол уақытқа дейін олар бұғатталады және банк оларды иеліктен шығара алады. Егер бастапқы мерзімді салым ретінде салынған соманы меншік иесі белгіленген күні алып қоймаса, онда болашақта ол оны ағымдағы шот сияқты иеліктен шығара алады. Жинақ салымдарына тән, олардың өсуі баяу және қаражатты пайдалану бірнеше жылдан кейін жиі болады. Жинақ салымының айрықша ерекшелігі - оның иесіне депозиттің бар екендігі туралы анықтама (көбінесе жинақ кітапшасы) беріледі. Депозит түрлерінің әрқайсысының артықшылығы мен кемшілігі бар.
Жинақ салымдары салымшыларды қызықтырады, өйткені олар :
- ең сенімді форма Жинақтарды сақтау (мысалы, корпоративті бағалы қағаздармен салыстырғанда), өйткені Сбербанктегі депозиттерді мемлекет кепілдендіреді. Сонымен қатар, қолданыстағы тәртіпке сәйкес банктер резервтік қорларды қалыптастырады, бұл халықтан қаражаттың уақтылы және толық қайтарылуына қосымша кепіл ретінде қызмет етеді;
- ең тиімді формалардың бірін білдіреді ақша жинақтарын инвестициялау, өйткені олар әдетте басқа депозиттерге қарағанда жоғары пайыз төленеді. Сонымен қатар, салымдардан түскен кірістер салық салудан босатылады (егер пайыздық мөлшерлеме қайта қаржыландыру ставкасынан аспаса), бұл оларды инвестордың көзіндегі акциялардан жақсы ажыратады;
-депозиттердің әр түріне, сонымен қатар жинақтағыштардың немесе басқа мақсатты топтардың қажеттіліктерін анағұрлым толық қанағаттандыратын әр түрлі типтегі үлкен таңдау;
- ақша салудың ең өтімді түрлерінің бірі үнемдеу.
Жинақ салымдарының құны банк үшін, шынымен де бүкіл несие жүйесі үшін, ең алдымен оларды несиелеу үшін ресурстар ретінде пайдалану мүмкіндігімен анықталады. Халықтан қаражат тарту арқылы жинақ салымдары банкноталардың эмиссиясын азайтудың және экономиканың жалпы қаржылық сауығуының маңызды факторы ретінде де әрекет етеді.
Талап етілетін депозиттер ең сұйық. Олардың иелері талап етілетін шоттардағы ақшаны кез келген уақытта пайдалана алады. Депозиттік шоттың ерекшеліктері келесідей:
- осы шотқа ақша салынады немесе алынып тасталады, шектеусіз және толықтай;
- ҚР Орталық банкі белгілеген тәртіппен осы шоттан қолма-қол ақша алуға рұқсат етіледі. [13]
Талап етілетін салымдардың негізгі кемшіліктері:
- олардың иелері үшін - шот бойынша сыйақы төлемеу (немесе өте аз пайыз);
- банк үшін - өтімділікті қолдау үшін операциялық резервтің жоғарылығы (қажеттілік бойынша шоттардан ақшаны алу мүмкіндігіне байланысты) қажеттілік.
Депозиттер коммерциялық банктер үшін маңызды ресурстар көзі болып табылады. Олардың банктегі құрылымы икемді және ақша нарығының конъюнктурасына байланысты. Банк ресурстарының қалыптасуының бұл көзі кейбір кемшіліктерге ие. Біз депозиттерге қаражат тарту кезінде банктің айтарлықтай материалдық және қаржылық шығындары, белгілі бір аймақ ішіндегі қаражаттың шектеулі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz