КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Экономика және құқық институты

Экономика және менеджмент кафедрасы

ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ

Кафедра меңгерушісі

Л. А. Казбекова

«__»2021ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Кәсіпорын экономикасын тұрақты дамытуды қамтамасыз етудің тетігін жетілдіру («Торғай Петролеум» АҚ-ның мәліметтері негізінде)

5В050600 - «Экономика» мамандығы

Орындаған Өмірзақ Бауыржан

Ғылыми жетекші Шайнуров Абай

Қызылорда 2021 жыл

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Ⅰ. КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ МӘНІ МЕН МАҒЫНАСЫ

1. 2 КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕСІ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

ⅠⅠ. КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ

2. 1КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ФАКТОРЛАРЫ

2. 2КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТЕТІГІН ЖЕТІЛДІРУ

2. 3«ТОРҒАЙ ПЕТРОЛЕУМ» АҚ-НЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

ⅠⅠⅠ. КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

3. 1 КӘСІПОРЫН ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТЫ ДАМЫТУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ТЕТІКТЕРІ МЕН ФАКТОРЛАРЫ

3. 2«ТОРҒАЙ ПЕТРОЛЕУМ» АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кіріспе

Нарықтық экономикa кәсіпoрынның шaруaшылық қызметін тaлдaу негізінде өндіріс тиімділігін, өнімнің бәсекелестігін арттыру қажеттілігімен байланысты. Талдау кәсіпорынға қажетті стратегия мен даму тактикасын орнатуға мүмкіндік береді. Олардың негізінде өндірістік бағдарлама қалыптасады, өндіріс тиімділігін арттыру резервтері айқындалады.

Экономикaлық тaлдaуда aлдымен қaржылық, мaтериaлдық, техникaлық ресурстaрды тиімді пaйдaлaнуға, еңбек өнімділігін aрттыруғa, aйнaлым құрaлдaрының aйнaлымдылығын жылдaмдатуға, өндіріс рентабельділігін көтеруге баса назар аударылады.

Кәсіпорын экономикасын тұрақты дамытуды талдау экономикалық микродеңгейде қарастырылады:

өндіріс мүмкіндіктері мен өнімді өткізуді талдау;
өнім сапасын талдау;
кәсіпорынның ішкі жағдайларын талдау;
кәсіпорын ресурстарын талдау және т. б.

Экономикалық талдау кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің аналитикалық-синтетикалық 3 сатысын талдауға негізделген:

өндіріс нәтижелілігін айқындайтын факторлар жүйесін бақылау және тіркеу сатысы;
зерттеліп отырған факторлар жүйесін модельдеу сатысы;
тиімді басқару шешімдерін анықтау сатысы.

Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты теориялық негіздерді оқып тану және кәсіпорын экономикасын тұрақты дамытуды қамтамасыз етудің тетігін жетілдіруді зерттеу. Дипломдық жұмыстың мақсаты теориялық ережелерді негіздеу және тұрақты даму деңгейін кешенді бағалау бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.

Ⅰ. Кәсіпорын экономикасын тұрақты дамытуды қамтамасыз етудің теориялық негіздері.

1. 1Кәсіпорын экономикасын тұрақты дамытуды қамтамасыз етудің мәні мен мағынасы.

Кәсіпорынның тұрақты дамуын қамтамасыз ету, қазіргі кезде жиі туындайтын өзекті мәселе. Дағдарыстық жағдайларда зерттеуді қажет ететін кәсіпорынның тұрақсыздығы қалыптасады және қамтамасыз ету жөніндегі шараларды әзірлеу тұрақты дамуды қамтамасыз етудің басты шешімдерінің бірі болып табылады. Теориялық әзірлемелер мен ұсыныстар арқылы нарық жағдайында тұрақты даму стратегиясын қалыптастыруға болады. Негізгі іс-шаралар, сондай-ақ әдістер мен құралдар тұрақты механизмді қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Кәсіпорын тиімді жұмыс істеуі және орнықты дамуы үшін, іс-шаралар мен үздіксіз бақылау әдістерін анықтау қажет. Бұл мониторинг деп аталады. Бұл жағдайдың өзгеру динамикасын қадағалайтын деректер мен кәсіпорындар және оның даму тенденцияларын анықтау болып табылады. Кәсіпорынның түрақты дамуы үшін мониторингті жүзеге асыру тиімділігі келесі шарттардың сақталуын қамтамасыз етуі керек:

жоспарланған ұйым;
ақпаратты жинау, өңдеу және талдаудың барлық буындары;
қуатты техникалық базаны пайдалану;
бақылау процесін құзыретті әдістемелік бақылауды жүргізу;
қаржылық қамтамасыз етудің жеткіліктілігі.

Кәсіпорынның тұрақты дамуын басқару принциптері, жоспарлы мақсаттарын қоюға, басқару функциялары мен әдістерін, сондай-ақ объектіні және басқару субъектісін бөлуге негізделген. Жоғарыда аталғандардың барлығы кәсіпорынның тұрақты дамуын басқару элементтері тұрақты даму шеңберінде нақтыланады. Кәсіпорынның әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін, экономикалық тиімділік пен тепе-теңдікті меңгеру қажет. Тиімді әрі тұрақты жұмыс істеу үшін сонымен қатар кәсіпорынның тұрақты дамуын қамтамасыз

ететін тиімді механизм болуы қажет. Тұрақты дамуды басқару механизмі кәсіпорынның тұрақты басқару саласында сауатты басқару шешімдерін кезең-кезеңмен әзірлеуге үлкен мүмкіндік береді.

Кәсіпорын экономикасының тұрақты даму мақсаттары экономиканың тұрақты өсуіне айқын жол ашады және өнімділік деңгейін көтеру мен технологиялық инновацияларды енгізуге септігін тигізеді. Қажеттілігі бар кешенді тәсіліне қатысуымен көптеген мүдделі тараптар үшін қол жеткізу прогресс барлық көптеген тұрақты дамуының ұзақ жылға дейінгі кезеңге арналған. Сонымен қатар, қажет деген жаңа ұйымдастырушылық моделін жәрдемдесу үшін орнықты инновациялық дамуды игеру қажет. Сонымен қатар технологиялық, сандық, экологиялық, саяси, барлық әлеуметтік және экономикалық процестер жылдам әрі нақты қамтылуы тиіс.

Пайда болған іргелі проблемалар оларға деген көзқарасты өзгертеді, әлеуметтік-экономикалық жүйелерді дамыту мынадай мағыналарда қолданылады:

парадигманы «адам экономика үшін» дегеннен «адам үшін экономика» деп өзгерту;
табиғат, техника және мәдениет үштігі арқылы қоршаған ортаны өзгерту;
гуманитарлық және технологиялық революция нәтижесінде жаңа әлемнің өзгеруі.

Нарық қатысушылары сын-қатерлерге тек ден қойып қана қоймай, оларды болжауға да мәжбүр. Бұл жаңа мінез-құлық үлгілерін және стратегиялаудың жаңа тәсілдерін іздеуді қажет етеді. Бұл жағдай әсіресе инерциялық логикасы бар өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін өте маңызды. Өнеркәсіптік кәсіпорындар әрқашан ел экономикасының «локомотиві» рөлін атқарды. Алайда тұрақты дамуды қамтамасыз ету, өзінің бәсекелестік артықшылықтарын сақтау, талаптарға бейімделу үшін жеке кәсіпорынның шындығынан икемді және бірден күрделене түседі. Шағын бизнес үшін немесе тоқырау кезеңінде тұрған кәсіпорындар үшін жаңа қиындықтарды еңсеру оңайға соқпайды.

Тұрақты дамудың неғұрлым жалпыға бірдей танылған анықтамасы дүниежүзілік ұйым «қоршаған орта және даму жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы» ұсынған анықтама болып табылады:

«Тұрақты даму - бұл қабілетке нұқсан келтірместен қазіргі уақыттың болашақ ұрпақ өз қажеттіліктерін қанағаттандыратын тұрақты даму». Бұл дегеніміз әрбір кәсіпорын стратегиясы ұзақ мерзімді дамуға бағдарланған нарыққа қатысушы экономикалық, әлеуметтік және экологиялық компоненттерді қамтамасыз етуі тиіс дегенді білдіреді.

Кәсіпорынның тұрақты даму тұжырымдамасын талдаудың әртүрлі тәсілдері бар. Тұрақты кәсіпорындар адамдардың кәсіпорынмен байланысты экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстарын да, табиғи ортаға әсерін де ескереді. Қазіргі кәсіпорындардың тұрақты дамудағы негізгі ұстанымдары, әдетте, былай болып келеді:

қызметкерлер мен қоғам алдындағы әлеуметтік жауапкершілік принциптері;
экономикалық және экологиялық көрсеткіштердің теңгерімі;
экологиялық шығындарды өтеу және кәсіпорынның қоршаған ортаның жай-күйіне әсерін бағалау арқылы табиғи экожүйенің тұтастығы;
инновациялық және жобалық бағыттылықты қамтамасыз ету.

Кәсіпорынның даму стратегиясындағы әлеуметтік аспектінің маңыздылығы пандемия жағдайына байланысты күшейе түсті, бұл көптеген компанияларды өз қызметкерлерінің де, серіктестер мен клиенттердің де қауіпсіздігін ескере отырып, мақсатты даму векторларын қайта құруға мәжбүр етті.

1-сурет

Шынында да, мұндай экстремалды жағдайды елестетуге болады. Мысалы, кәсіпорын өтімділік деңгейіне өте мұқият қарайды делік, өйткені ол өтімділік кәсіпорынның төлем қабілеттілігін немесе төлем қабілетсіздігін көрсетеді. Барлығымызға белгілі төлем қабілеттілігі кәсіпорында барлық міндеттемелер бойынша қарыздарды төлеуге жеткілікті қаражаттың болуын болжайды және сонымен бірге бұл қиындықсыз жүзеге асыру үшін өнімді өндіру және сатуға үлкен күш салады.

Шығындар

Кәсіпорынның тұрақтылық деңгейінің төмен болуына байланысты шығындары

Кәсіпорынның техникалық қызмет көрсету шығындары

Жалпы шығындар

Тұрақтылық деңгейі

Тұрақтылықтың оңтайлы деңгейі

2-сурет

Кәсіпорынды тұрақты дамыту әдістері, олардың механиздері бойынша әр түрлі болып бөлінеді:

Резервтеу әдісі;
Сақтандыру әдісі;
Хеджирлеу әдісі;
Қоршаған ортаны бейімдеу және өзгерту.

Енді осы кәсіпорынды тұрақты дамыту әдістерін толығырақ қарастырайық.

1. Резервтеу әдісі. Кәсіпорындардың тұрақтылық деңгейін арттырудың ең тиімді әдісі - резервтеу әдісі. Бұл тұжырымның дәлелі біздің тақырыпқа негізделген сенімділік теориясы бола алады. Сенімділік теориясының жетістіктері барлығымызға белгілі және үлкен. Дербес компьютердің 70 - ші және 80-ші жылдары қалай жұмыс істегенін еске түсіру жеткілікті. Белгілі бір жұмысты атқару және оны шешу үшін 40-50 минут дербес компьютер уақыты қажет болды. Оған қоса бұл (шамалы) уақыт аралығында дербес компьютердің істен шығуы міндетті түрде орын алатын еді. Осыған байланысты заманауи дербес компьютерлердің сенімділігін бұрынғы дербес компьютерлермен салыстыруға тіпті келмейді. Көптеген дербес компьютерлер үшін істен шығудың ең аз мерзімі 10 000 сағаттан асады, бұл ескі компьютерлердің сенімділігінен 500 есе көп. Ұқсас деректерді жұмыс сенімділігі бойынша беруге болады. Көптеген заманауи техникалық жүйелер, шетелдік автомобильдерден ғарыштық жабдықтарға дейін. Көп жағдайда бұл әсер құрылыста қолдану нәтижелі болып табылады және сенімділік теориясында түбегейлі әзірленген резервтеу әдісінің техникалық құрылғыларын жасау қажет болып саналады. Әрине, резервтеу әдісі көп ақша қаражатын талап етеді. Жауапты құрылғыларда резервтік элементтердің, бөлшектердің, блоктардың және жүйелердің құны өте жоғары болып келеді. Бірақ сенімділік теориясы резервтеу әдісімен машиналардың, механизмдердің, құрылғылардың және басқа да техникалық құрылғылардың ақаусыз жұмыс істеу мәселесін шешті.

"Резервтеу" терминін объектінің сенімділігін арттыру әдісі ретінде анықтауға болады. Объектінің негізгі элементіне объектінің қалыпты орындалуы үшін ең аз қажеттіліктен тыс қосымша элементтер мен функционалдық мүмкіндіктерді енгізу арқылы берілген функциялар жиынтығы. Бұл жағдайда резервтік элемент негізгі элемент істен шыққан жағдайда объектінің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге арналған. Бұл ұғымдарға резервтеудің бірнеше түрі сәйкес келеді:

1) Құрылымдық;
2) Функционалдық;
3) Уақытша;
4) Ақпараттық;
5) Жүктемелік.

1. Құрылымдық (элементарлы) резервтеу - бұл физикалық құрылымға кіретін артық элементтерді қолданумен байланысты объектінің сенімділігін арттыру әдісі. Кәсіпорынның тұрақтылығын арттыру мақсатында бұл қысқарту түрі шикізат, материалдар, дайын өнім, қаржы ресурстарының қорларын және басқа ресурстарды құруды білдіреді. Құрылымдық резервтеу сонымен қатар жұмысты конкурстық негізде ұйымдастыруды білдіруі мүмкін.

2. Функционалдық резервтеу - бұл элементтердің негізгі функциялардың орнына қосымша функцияларды орындау қабілетін пайдалануға негізделген сенімділікті арттыру әдісі. Ұқсас ұйымдастырушылық шешімдерге мыналар жатады:сабақтас мамандықтардың персоналы, кәсіпорынның менеджерлері мен мамандарына мүмкіндік беру. Қосымша міндеттер: көпсалалы бөлімшелерді құру (әсіресе тұтынушылармен жиі байланыс болатын және олардың сұраныстары мен қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыру маңызды болатын сауда байланысы шеңберінде), әмбебап схемаларды қолдану, кәсіпорынның серіктестермен, жеткізушілермен, мердігерлермен, тұтынушылармен өзара байланыста болуы.

3. Уақытша резервтеу - бұл тапсырмаларды орындауға бөлінген артық уақытты пайдалануды көздейтін объектінің сенімділігін арттыру әдісі. Басқаша айтқанда, уақытша резервтеу - бұл жүйенің жұмысын оңтайлы жоспарлау, онда көрсетілген функцияларды орындау үшін жұмыс уақытын резервтеу әдісі. Кәсіпорынның тұрақтылығын арттыру мақсатында қысқартудың бұл түрі өндіріс мөлшерлемелерін қолдануды білдіреді.

Уақытша резервтеу, сонымен қатар өндірістік объектілерді пайдалануды жоспарлау кезінде қолданылады.

4. Ақпараттық резервтеу - бұл тапсырманы орындау үшін қажет минимумнан артық ақпаратты пайдалануды көздейтін объектінің сенімділігін арттыру әдісі. Ақпараттық резервтеу - тұтынушыларға, серіктестерге, жеткізушілер мен мердігерлерге барлық мүмкін маркетинг үшін кәсіпорын және оның өнімдері туралы ақпарат беру үшін ақпараттық себептерді барынша пайдалану болып табылады.

5. Жүктемелік резервтеу - бұл элементтердің қосымша жүктемелерді қабылдау қабілетін пайдалануды көздейтін объектінің сенімділігін арттыру әдісі. Кәсіпорынның тұрақтылығын арттыру мақсатында қысқартудың бұл түрі кәсіпорынның негізгі ішкі жүйелерін артық жүктеме жағдайында жұмыс істеуге дайындау шараларын жүзеге асыруды білдіреді. Осындай үш ішкі жүйені ажыратуға болады: материалдық элементтер, персонал, ұйымдастырушылық құрылым. Персоналға қатысты жүктемелік резервінің шаралары жұмысшылардың артық жұмыс істей алу қабілетін білдіреді (төтенше жағдайлар кезінде жұмыс күнін 15-20% ұзартады)

2. Сақтандыру әдісі. Кәсіпорынның тұрақтылық деңгейін арттырудың бұл әдісі тәуекелдерді басқару теориясы мен практикасында жақсы дамыған. Сақтандыру әдісін банктер, басқа да белсенді компаниялар (туризм, көлік, тау-кен кәсіпорындары және т. б. ) қолданады. Сақтандыру - бұл ресурстарды алдын-ала резервтеудің бір түрі, әртүрлі тәуекелдердің күтілетін көріністерінен болған зиянды өтеуге арналған. Сақтандырудың экономикалық мәні резервтік сақтандыру қорын құрудан тұрады, оған сақтандырылушы жеке тұлға үшін күтілетін шығын сомасынан едәуір төмен деңгейде және оның нәтижесінде сақтандыру өтемақысы белгіленеді. Тәуекелдің көп бөлігі сақтанушыдан сақтандырушыға осылай беріледі.

3. Хеджирлеу әдісі. Кәсіпорынның мүмкін болатын шығынын азайтуға арналған нарықтық және несиелік тәуекел. Хеджирлеу бұл - сақтандырудың бір түрі болып табылады, теңгерім операциясын жасау кезіндегі ықтималды шығындар. Сақтандыру сияқты хеджирлеу қосымша ресурстарды бұруды қажет етеді. Мінсіз хеджирлеу кез-келген пайда алу мүмкіндігін толығымен жоюды қамтиды.

Бұл «қос кепілдік» хеджирлеуді классикалық сақтандырудан ажыратады. Нарықтық тәуекелдер туынды қаржы құралдарымен - форвардтармен, фьючерстермен, опциондармен және своптармен операциялар жасау арқылы хеджирленеді.

4. Қоршаған ортаны бейімдеу және өзгерту. Кәсіпорын жұмысына кері әсер ететін көптеген қауіп-қатерлерді жоюға болады. Мысалы, бизнес жүргізу шығындарын азайту мақсатында көптеген кәсіпорындар салықтық жоспарлау деп аталатын өте тиімді әдісті пайдаланады. Бұл әдістің мәні салық салу режимдерінің жеңіл жолын іздеуде және қолдануда, салық төлеуден жалтарудың заңды әдістерін қолдануда жатыр. Егер кәсіпорындардың басшылары өздерінің мүдделерін көздеу мақсатында кәсіподақ немесе бірлестік түріне бірігетін болса, бизнесті жүргізу шарттары өзгеруі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.