Ұрлық қылмыстарын криминалистикалық тергеу әдістемесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім жӘне ғылым министрлігі
М.Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және Заң
___________________________________ __________________________________
__факультеті

___________________________________ ___________________________________
Қылмыстық құқық және процес
_________________________________ка федрасы___________________________

КУРСТЫҚ Жұмыс

Криминалистика
___________________________________ ______________________пәні бойынша

Тақырыбы:

Ұрлық қылмыстарын криминалистикалық тергеу , әдістемесі
___________________________________ _________________________________

Білімгер ____Суттибаев Темирлан______ Тобы-В18ЮП9_________ ______
аты-жөні қолы
Жетекші_______Жумагулова Багира_____________________________
қызметі аты-жөні
Қорғауғажіберілді______________ ______20____ж. ____________________ ___қолы

Жұмысқорғалды __________________20__ж. бағасы ____________________жазбаша
Комиссия мүшелері: _________________________ _____ ______________________
аты-жөніқолы

______________________________ ____ __________________
аты-жөні қолы

Тараз 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті
___________________________________ ___________________________ кафедрасы
тобының білімгеріне ________________________________кур стық жоба
ТАПСЫРМА
______________Криминалистика_______ _____ пән бойынша
1. Тақырыбы __Ұрлық қылмыстарын криминалистикалық тергеу әдістемесі___________________________________ _____________________________
___________________________________ _____________________________________________
___________________________________ _____________________________________________

2. Тапсырманың арнайы нұсқауы ___________________________________ ________________
___________________________________ _____________________________________________
___________________________________ _____________________________________________

3. Есепке-түсініктеме жазбаларының негізгі тараула - ры (жұмыстары)
Орындау кестесі

Көлемі, %
Орындау уақыты

4. Графикалық материалдарының тізімі (сызулардыңмаштабы келтіріледі)

5. Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі

6. Қорғау

Кафедра мәжілісінде бекітілген ___________________20___ ж. хаттама № ______

Жетекшісі:________________________ ______________ Жумагулова Багира______
қызметі қолы аты-жөні
Тапсырманы орындауға қабылдадым ______________20_______________ __
білімгердің қолы

КІРІСПЕ
I Ұрлықтың қылмыстық-құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы
0.1 Бөтеннің мүлкін иемдену туралы қылмыс
ІІ ТАРАУ ҰРЛЫҚ БОЙЫНША ОҚИҒА БОЛҒАН ЖЕРДІ ҚАРАУДЫҢ ТАКТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Ұрлық қылмыстары бойынша оқиға болған жерді жалпы шолып қарау
2.2 Ұрлық қылмыстары бойынша оқиға болған жерді егжей-тегжейліқарау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ
Бөтен адамның мүлкін жасырын ұрлау (ұрлық, ҚР ҚК 175-бап ) Қазақстанда кең тараған қылмыс болып табылады.
Соңғы жылдардың практика материалдарын жинап, қорыту адамдардың топ болып ұрлық жасау көлемінің өскенін көрсетеді.
Қылмыстық топтардың конспиративтік дәрежесінің жоғарылығы, ұрланғандарды өткізудің жолға қойылған жүйесі, әртүрлі техникалық және көліктік құралдарды қолданулары оларды ерекшелендіреді.
Қылмыскерлер мен қылмыстық топтардың көбісі ұрлық объектісін таңдауда ол туралы ақпарат жинайды, бақылау жүргізеді, арнайы құралдар дайындайды. Қылмыс жасау үшін ыңғайлы уақытты белгілейді.
Бөтен адамның мүлкін ұрлаудағы зор үлес салмақ және бір оның тенденциясы жағынан ішкі істер органдарының қызметінің әсіресе төменгі саптағы әлсіз ұйымдық, құқықтық және техникалық қамтамасыз етілуіне, ол екінші жағынан жыл сайын мыңдаған қылмыстық істердің тоқтатылуына алып келуде.
Жасалған қылмыстардың қатыгездігі күшеюде және олардың салдары да артуда, қылмыскерлердің әшкерелеуде өз өзін қорғау деңгейі өсуде, құқыққа қарсы жауапкершілікке тұрғындардың көп бөлігі тартылуда. Қазіргі заманғы қылмыстың жарқын бір тенденциясы ол қылмыстық құрылымдардың экономикада, саясатта, мемлекеттік билік және басқару жүйесінде беку талпынысы болып отыр. Халық шаруашылығы қызметінің пайдалы салаларымен ресурсқа бай территорияларды иелену үшін болатын қатты бәсеке кезінде қылмыстық орта ұйымдасады және қаруланады, өз қызметіне басқару аппаратын тартады және заң шығару, атқару органдарына енеді.
Бұған едәуір дәрежеде капиталдың, қаржы және материалдық ресурстардың пайда болуы мен қозғалысына мемлекет және бүкіл қоғам тарапынан тиімді бақылаудың жоқтығы септігін тигізуде.
Азаматтардың мүліктерімен меншік құқықтарының қозғалу деңгейі өте төмен болып отыр. Елдегі жүргізіліп отырған өзгерістердің әлеуметтік мәртебелерінің тез өзгеруі әлеуметтік қарама қайшылықтарды шешудің қылмыстық көш қолдану әрекеттерінің кеңінен таралуына әкеліп отыр.
Қылмысты ашудағы жұмыс деңгейін бағалай отыра, тергеушінің кәсіпқойлығы, осы тергеу әрекетін жүргізуге септігін тигізетін анықтау органы қызметкерлерінің де кәсіпқойлықтары нақты көрінбейді. Көптеген тергеуі жедел уәкіл қызметкерлері қылмысты жасыру әдістерін аз біледі, оларды болған жерді тауып алу мүмкіндігіне көңіл бөлмейді. Зерттеу көрсеткендей зерттелген істер бойынша қылмыскерлердің 30% қылмыс орнында із қалдырмаудың амалын жасағаны, ал 25,6% қылмыс қаруларын, іздерін жойып отырған.
Тергеудің бастапқы кезеңінде қылмысты ашу жұмысын жақсартудың едәуір резерві тергеу мен анықтау (жауап алу) қызметкерлерінің шебері артуын қамтамасыз ету сонымен қоса ізді іздеп, таба білу болып табылады. Осыған байланысты осы дипломдық жұмыстың мақсаты оқиға болған қарау тиімді және нәтижелі жүргізуге қатысты практикалық ұсыныс ойлап табу.
Осы дипломдық жұмыста криминалистика жөніндегі оқулықтармен қосатергеулік іс әрекеттерді жүргізу тактикасы, қылмыстың кейбір түрлерін тергеу әдістемесі бойынша жұмыстар қолданылады. Терминдер мен ұғымдарды, анықтауда атақты ғалым Р.С.Белкиннің криминалистік сөздіктері пайдаланылды.
Ұрлықтармен байланысты қылмыстар жөніндегі оқиға болған жерді қарау- едәуір кең тақырып, оны бір дипломдық жұмыстың шегінде толық қарастыру мүмкін емес. Сондықтан келесі міндет жұмыстың шегінде қарастырып отырған тақырыпты кеңірек қамту болды.
Және тілек ретінде айтар болсам оқиға болған жерді қарауда өзіне елемеушілікті көтермейді, оны жүргізуге неғұрлым ықтиятты болсаңыз істі одан әрі тергеуде кедергі аз болады.
Осы жұмыстың мақсаты осы саладағы өте маңызды мәселелерді қойып қарауға деген талпыныс. Теориялық білім мен құқықтық қолданушылық практикалық аралық ұстанымын бір ізділікпен жүзеге асыру, жасалатын ұрлықтардың сипаты мен құрылымы туралы шынайы көзқарас қалыптастыруға, ашкөздік қылмыстың бүгінгі жағдайын талдауға, осы қылмысқа қарсы әрекеттердің формасын қалыптастыру мен жүзеге асыруға әсер ететін басты факторларды даралауға мүмкіндік береді.

I Ұрлықтың қылмыстық-құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 175-бабына сәйкес ұрлық, яғни бөтен мүлікті жасырын ұрлау.
Yenрлықтың объектісі болып меншік табылады. Қарастырылып отырған қылмыс заты ретінде шын мәнінде нақты құндылығы бар материалдық дүние заттары түріндегі бөтен мүліктер жүреді.
Ұрлықты сипаттайтын белгі - ұрлаудың жасырын тәсілі. Жасырын ұрлауды саралау үшін мүлікті алу зат иесімен қатар, оны күзететін немесе басқа да адамдарға белгісіз, көзге түспейтіндей болу керек. Аталмыш қылмыс түрі аяқталды деп кінәлі затты шын мәнінде иемденген кезде емес, ол затты алып білгенінше пайдалану мүмкіндігі болған мезеттен бастап саналады.
Yenрлықтың субъективтік жағын сипаттайтын белгілер қатарына кінә түрткі (мотив) және қылмыс мақсатын жатқызуға болады. Субъективтік жағынан ұрлық тікелей қасақаналықпен жасалынатын іс-әрекет.Ұрлықты жасай отырып, кінәлі өз қимылдарының заңсыз екендігін және мүлікті жасырын иемденетіндігін сезінеді. Ұрлықтың қозғамы болып пайдакүнемдік табылады.
Жәбірленуші және басқа адамдарға білдіртпей қимылдауына сенімді болған кінәлі мен мүлікті жасырын қымқыру тәсілі - ұрлықты тонаудан және шабуыл жасап тонаудан ажыратады. Заңсыз біреудің үй-жайына, бөлмесіне немесе басқа да қоймасына кіре отырып ұрлық жасағаны үшін заңда ауырлататын жауаптылық көрсетілген. Осымен ол алаяқтықтан немесе қорқытып алушылықтан ажыратылады.
Бөтен мүлікті ұрлауды тергеу әдістемесіндегі анықтауға жататын жағдайлар:
ұрлық фактісі болды ма;
ұрлықты жасау тәсілі;
ұрлықтың жағдайы (уақыты, орны және т. б.);
ұрланған зат нақты кімдікі;
нақты не нәрсе ұрланды (заттарды және олардың белгілерін тыңғылықты түрде суреттеу);
ұрланған заттың құны;
ұрлыққа катысқан барлық түлғалардың жеке басы;
егер ұрлық топпен жасалынған болса, онда әрбір топқа қатысушының рөлі;
қылмыстан келген жалпы зиян мөлшері;
- ұрлық жасауға итермелеген жағдайлар.
Аталмыш қылмыс әртүрлі жерлерде жасалынады. Көбіне ұрлық жасалынатын жерлерге дүкендер қоймалар басқа да құнды және бағалы заттар сақталынатын әртүрлі орындар, азаматтардың пәтерлерінен және қора-аулаларынан сондай-ақ вокзалда поезда қол жүктерін адамдардың көп жиналған жерлерінде (базар, автобус жәрмеңке сияқты) қалтадан ұрлық жасау жатады.
Ұрлық затына ақша әшекей заттар күрделі тұрмыстық техника (телевизор үн және бейнетаспа компьютерлер, көлік құралдары, қымбат ыдыстар, коллекциялық заттар иконалар көне жазулар және антиквариат және басқаларды жатқызуға болады.
Ұрлық жасаудың негізгі тәсілдері
1) бөтен мүлікті үй-жайдан ұрлау
- бұзу арқылы
- бұзусыз
2) сенімділікті пайдалану арқылы жасалынатын ұрлықтар
- үй-жайға кіру арқылы
- үй-жайға кірмей
3) үй-жайға кірумен байланысты емес жасалынған ұрлықтар:
- қалтадан ұрлау (соның ішінде сумканы және қалтаны тілу арқылы жасалынғандар)
-маскүнемдердің қалтасынан алып қою
-чемодан, сумка, велосипед және заттарды ұрлау
вокзалдағы жүк сақтау автоматты камераларынан ұрлау
автокөліктерден ұрлық жасау [2, 225]
Ұрылар үй-жайға құлыпты, есікті, терезені бұзу немесе қабырғаны төбесін, еденін қирату арқылы енеді. Құлыптар қиратылады немесе желбезекті кілт (отмычка) не таңдалған кілтпен ашылады. Есіктің өзін көсігінен ұрып шығарады, есіктегі құлыптарды қылмыскерлер кесіп алады немесе жабу механизімін теседі; терезелерді сындырады немесе кесіп алады (пластырь көмегімен); кірпіштен жасалған қабырғаларды дөрекі балға (кувалда), шлямбурмен жарып кіреді. Қалтаға түсу екі тәсілмен жасалынады: қандай да бір затпен бүркемеленіп немесе ондай затсыз сығылысқан кезде.
Ұрылардың бүркемелеу заттары ретінде емшектегі баланы гүлшоқтарын кішкентай иттерді, мысықтарды пайдаланғандығын тәжірибе байқауға болады.Ұрлықтың жасалу тәсілін анықтау оны әшкерелеу үшін елеулі болып келеді.
Тергеуді жоспарлау
Осындай санаттағы істер бойынша типтік болжамдардың үш түрі болады: а) ұрлық шынында да болған; ә) ұрлық болмаған, арыз жасаушы арам ниетсіз жаңылысқан (құлыпты бүзақылар сындырып, мүлікті үй иелеріне айтпай, олардың туысқандары басқа жерге көшірген және т. б.); б) ұрлықты жасағансу.
Қылмыстық іс қозғауға кажетті және тергеудің алғашқы кезеңін жоспарлау үшін керек түпнұсқалы мәліметтер мыналар жатады
мемлекеттік, қоғамдық және басқа да жалпы мүлікті ұрлау жөнінде лауазымнан, объект басшысынан немесе ұрлық фактісін тікелей тапқан тұлғадан келіп түскен хабар. Арыз жасаушыдан жауап алу оқиға болған жерді қарау, куәлардан, соның ішінде объектінікүзеткен қызметкерлерден жауап алу жоспарланады. Кінәлілерді және ұрланған мүлікті іздеу және анықтауға қатысты жедел іздестірушілік шаралары да алдын-ала қарастырылады
үй иесінің немесе басқа да тұлғалардың пәтерден ұрлық жасалғандығы туралы арыз жасауы. Арыз жасаушыдан (жәбірленушіден) жауап алу, оқиға болған жерді қарау куәлардан жауап алу, қылмыс және қылмыскер іздерін сараптамалық зерттеуден өткізу, іздеу салу шараларын жүргізу бойынша жоспар алдын-ала қарастырылады;
сапар кезінде қол жүгі ұрланғандыгы жайлы жолаушыдан келіп түскен арыз. Арыз жасаушыдан жауап алу, куәларды анықтау және олардан жауап алу, көлік құралы қызметкерлерінен (жол серік автобус жүргізуші және басқалар) жауап алу, іздеу салу шараларын іске асыру жоспарланады;
көлік құралы ұрланғандығы жайлы иесінен келіп түскен арыз. Ұрлықты анықтау жағдайлары, ұрланған көлік құралының белгілерін туралы арызданушыдан жауап алу, оқиға болған жерді қарау (тұрақ, гараж), куәгерлер мен куәлардан жауап алу жоспарланады;
анықтаған сәттен бастап, қалтаға түсу жайлы арыз жасау.Ұрлық заты, оны анықтау жағдайлары бойынша арыз берушіден жауап алу, кінәліге іздеу салу, кейде жәбірленушінің өзінің қатысуымен;
анықтау органының ынтасымен (оперативтік деректер негізінде). Тергеу жоспары жедел іздестірушілік шараларымен ұштастырылады;
қылмыскерді ұрлық үстінде немесе жасағаннан кейін бірден ұстау. Yenсталғаннан жауап алу, жеке басын және үй-жайын тінту жоспарланады.
Үй жайға ену сияқты біліктілік белгісінің және мұндай ұрлық үй- жайға ену арқылы жасалумен байланысты азаматтардың жеке мүліктерінұрлаудың біліктілігінің басқа мәселелерінің пайда болу тарихын қысқаша қараймыз.
* Басқа мемлекеттердің заңнамасының дамуының оң тәжірбиесін пайдалана отыра заң шығарушы жоғарыда керсетілген біліктілік белгісін басқаша қалыптастырады Біріншіден, үй - жайға ену түсінігі заңнамада қолданылып жүрген (бұрынғы кеңестік республикалардың заңнамасымен салыстырғанда) үй - жайға ену түсінігімен салыстырғанда кең ұғымды білдіреді. Екіншіден, осы біліктілік белгісінің орны өте жақсы шешілген: ол өте қауіпті рецидивистпен бір нормаға біріктірілмеген.
ҚР ҚК 175 - бабының бірінші тармағында ұрлық былай сипатталған: ұрлық бұл бөтен біреудің мүлкін жасырын ұрлау.
Заң ұрлықты жасырын ұрлау деп анықтайды. Ұрлықтың қымқырудың басқа нысандарынан басты ерекшелігі мүлікті алу және иелену әдісінде. Бұл ұрлық туралы көпшілік қабылдаған анықтамаға дәлірек келетін жасырын әдіс ретінде сипатталады.
Yenрлау етістігі жасырын, тығым қимылдау дегенді білдіреді.
Жасырын ұрлық мүлік тиесілі меншік иесінің келісімінсіз, одан тасалау арқылы мүлікті иемдену болып табылады.
Жай пәтер тонау немесе өндірістік ғимаратқа, кеңсеге, қоймаға заңға қарсы кіру соған мысал бола алады. Yenрлық иесінің көзінше де жасала береді, мысалы қалта тонау. Yenрлық жәбірленушіден оның дәрменсіздігін пайдалана отырып немесе ес - түссіз жатқандығын пайдалана отырып мүлкін иелену боп табылады.
Ұрлық бөтеп адамдардың көзінше де жасала береді, өйткені олар ұрының іс - әрекетінің заңсыздығын аңғармауы да мүмкін. Yenры мүліктерге өзі ие екендігін көрсете білсе көпшілік сырт адамдар ешнәрсе сезбей қалады.
Yenрлықты ашық түрде жасалатын тонаудан жекелеп алған дұрыс. Егер қылмыскер ұрлықты құпия жасадым деп қате есептесе, яғни онда қылмыс көпшіліктің көзінше жасалған, ал жәбірленуші бәрін көрсе, онда жасалған әрекет оны пиғылына орай ұрлық ретінде қабылдану керек.
Yenрлық зорлықсыз жасалған қылмысқа жатады. Сондықтан оның әрекетін бақылау мүмкіндігінен күштеу арқылы айрылған (есінен танған, басқа бөлмеге қамалған) тұлғаның мүлкін иеленуді көрсетілген зорлықтың сипатына орай біліктеу (саралау) қажет.
Енді талан-тараждың не екенін қарастырайық. Жымқырудың астары ҚР ҚК баптары бойынша бөтен біреудің мүлкінің осы мүлік иесіне зиян келтіріле отырыла құқыққа карсы, қайтарымсыз ашкөздік мақсатпен алынуы түсіндіріледі.
Алу дегеніміз меншік иесінің немесе басқа заңды иесінің мүлігін кінәлі тараптың іс жүзінде иеленуі.
Бөтен мүлікті өз кәдесіне жарату дегеніміз кінәлінің заңсыз алған мүліктерді иеленіп, жұмсау болып табылады.
Қымқыраудың ең маңызды екі белгісін қарастырайық - бұл заңға қарсылық пен қайтарымсыздық.
Мүлікті қымқырған адам оны иемденсе де, пайдаланса да өз меншігі сияқты бәрібір зандық тұрғыдан меншік иесі боп табыла алмайды. Қымқыру, меншік иесінің қымқырылған мүлікке деген құқығының жоғалғанын білдірмейді. Заңдылығы субъектімен дауға түсіп жатқан мүлікті алу қымқырауды қалыптастырмайды. Мұндай іс - әрекеттер мысалы өз бетімен басқару сияқты басқа қылмыстар үшін жауапкершілікке тартқызуы мүмкін.
Әрі қарай ұрлық ұғымына кіретін бөтен мүлік сөз тіркесін қарастырамыз.
Қымқыруды жүзеге асырғанда бөтен мүлікті иемдену оны меншік иесінен (немесе басқа біреудің күзетіндегі мүлік) алуды білдіреді. Егер мүлік белгілі бір себептермен меншік иесінің қарамағынан шығып қалса ондай затты иемдену қымқыру болып есептелмейді. Тауып алғанды немесе кінәліде кездейсоқ болған мүлікті иелену кылмыс ретінде қарастырылмайды. Меншік иесінің қарамағындағы деп тек қана арнайы қозғалатын, жасырылған мүлік қана емес, оның шаруашылық аумағындағы уақытша қараусыз қалған меншік иесімен жоғалтылмаған мүлік саналады.

6.1 Бөтеннің мүлкін иемдену туралы қылмыс

Пайдакүнемдік ниеттің бар немесе жоқтығына байланысты барлық қылмыстар пайдакүнемдік және пайдакүнемдік емес деп екіге бөлінеді. Өз кезегінде пайдакүнемдік қылмыстар екі топқа бөлінеді: бөтеннің мүлкін ұрлау және меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар. Ұрлықтың мынадай нысандары бар: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Бөтен мүлікті өз кәдесіне жарату дегеніміз кінәлінің заңсыз алған мүліктерді иеленіп, жұмсау болып табылады. Бөтен мүлікті алудың заңсыздығы мен өз пайдасына жаратуы, кінәлінің ол мүліктерді иесінің немесе заңды қожайынының келісімінсіз іс жүзінде иемденуі.Бөтен мүлікті алудың қайтарымсыздығын егерде кінәлі оны тегін иеленсе орнына ештеңе бермесе ( мысалы тауардың бағасын заңсыз төмендету) сонда байқауға болады.
Қымқыруды анықтаудағы басты түсініктердің бірі мүлік анықтамасы. Меншікке қатысты қылмыстық мүліктік қылмыстар қатарына жатқызылуы тегіннен тегін емес. Мүлік, қымқыру заты болып табылады, оны мүліктің қоғамдық қатынастар объектісінен айыра білген жөн. Қымқыру заты әркез материалдық әлемнің бөлшегі болып табылады, яғни заттық белгісіне ие. Идеялар, көзқарастар, адам зердесінің көріністері мүліктік қылмыстағыдай қышқыру заты болып табыла алмайды. Интеллектуалдық меншікті қымқырылуы туралы бейнелік мағынада ғана, мысалы авторлық құқықты бұзылуы сияқты айтуға болады [3, 225].
Электр немесе жылу энергиялары (заттық белгісінің жоқтығынан қымқыру заты болып табыла алмайды. Қымқыру заты болып өзінің шынайы жағдайына байланысты табиғи байлықтар да бола алмайды.
ҚР ҚК 175-бабы ұрлықтың үш түрін қарастырады: қарапайым (негіз құрам, 175-бап, 1-тармақ), білікті (175-бап, 2-тармақ) және аса білікті (175-бап 3-тармақ).
Ұрлықты сараптау көп жағдайда ұрлықтың бір түрін екінші түрінен ерекшелендіретін белгілерді дұрыс түсінуге байланысты, ол өз кезегінде ауырлататын мән-жайды дұрыс түсінуге әкеледі.
Ұрлықтың өлшемі - қылмыстың қоғамдық қаупінің дәрежесін анықтайтын негізгі және жазалаудың өлшемі мен сипатына әсер ететін критерии.
Ірі өлшемдер -- ұрлықты аса ауырлататын үш жағдайдың біреуі. Yenйымдасқан топпен жасалған немесе бұрын екі немесе бірнеше рет ұрлық үшін сотталған тұлға мен жасалған ұрлықпен қоса ірі көлемдегі ұрлық ауыр қылмысқа жатады.
Ірі көлем деп қылмыс жасалған сәтте ҚР заңнамасымен белгіленген төменгі жалақыдан 500 рет жоғарғы мүлік құны мойындалады.
Сот-тергеу практикасы көрсеткендей білікті ұрлықтар ең кең таралғанда жатады. Мұндай ұрлықтарға: алдын ала келісім бойынша топпен жасалған ұрлық, азаматқа едәуір зиян тигізе отырып жасалған ұрлық, заңсыз ену арқылы жасалған ұрлықтар жатады.
Ауырлатпайтын мән-жайы бар ұрлықтарға бір тұлғамен ірі емес көлемде бірінші рет үй-жайға заңсыз ену арқылы жасалған ұрлықтар немесе бұрын ұрлық пен қорқытып-үркіту екі-үш рет сотталмаған тұлғамен жасалған ұрлықтар жатады. Мұндай ұрлықтар орта ауырлықты қылмыстарға жатады.
Yenрлықтар мемлекеттік, ұжымдық, жеке меншіктегі құқықтағы азаматтар мен ұйымдардың мүлкіне қол сұғатын қылмыстың негізгі түрлерінің бірі болып табылады. Өз сипатына сай ұрлықтар әр түрлі. Пәтерлерден, мемлекеттік объектілерден, дүкендерден, қоймалардан ұрлау, көлік қүралдарын ұрлау, қалтаға қол салу сияқты ұрлықтар бар. Аталғандардың ішінде пәтерлерден және әр түрлі ұйымдардан ұрлау кеңінен таралған.
Көбінесе жасалған ұрлық туралы хабарлар азаматтарда немесе дүкен директоры, үй басқармасы, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық басшылары сияқты лауазымды тұлғалардан көп түседі. Көбінесе жасалған ұрлық туралы ақпарат анықтау органдарына жедел қайнар көздерден белгілі болады. Бұл көбінесе ұрлық аз сомаға жасалғанда немесе жәбірленушілер қылмыскерлердін ұсталуына және ұрланған мүліктердің қайтарылуына сенім болмайды, сондықтан ұрлық туралы олар айта қоймайды. Сауда ұйымдарында осындай қылмыстар жасалғанда лауазымды түлғалар ұрлыққа байланысты тексерудің жүргізілуінен қауіптенулері себепті тиісті жерге хабарлай қоймайды, өйткені мұндай тексерістер артық тауарларды сату, тауарларды сұрыптау, ұрлық сияқты өз былықтарын ашуы мүмкін.
Yenрлықты тергеу мақсаты оқиға болған жерді тиянақты зерттеу, іс бойынша заттық айғақ болатын іздер мен заттарды тауып жинау сияқты іс-әрекеттен басталады. Оқиға болған жерге бармас бұрын жәбірленушіден қалыптасқан ахуалды бұзбауды, ал лауазымды тұлғалардан ол жерді күзетудін шараларын қамтамасыз етуді өтінеді.
Ұрлық болған жерге шығу жасалған қылмыс туралы хабар алынғаннан кейін мүмкіндігінше тезірек болуы тиіс. Тергеуші жедел-тергеу тобына қылмыстық іздеудің жедел кызметкерлерін, криминалист-маманды із кесуші қызмет иті бар кинологты сол учаскенің учаскелік инспекторын қосады. Егер де сараптау- криминалистік бөлімнің қарамағында қозғалмалы криминалистік лабораториялар болса тіпті жақсы, олар ірі көлемдегі ұрлықтар жасалғанда маман-криминалистерге аса қажет.
Оқиға болған жерге келген бетте ол жерден тез арада бөтен адамдар
кетіріледі және куәлерден жауап алынады, олардан кім бірінші ұрлықты
байқады, ахуалды қандай өзгерістер болды, кімде-кім қылмыскерді немесе
күмәнді адамда көрді дегендей ақпараттар алынады. Соңғы жағдайда жедел
қызметкерлердің күштерімен жаңа іздердің соңынан іздеу
ұйымдастырылады.
Оқиға болған жер туралы жалпы түсінік алынғаннан кейін және қараудың шекарасын және бірізділігін анықтағаннан кейін тергеуші келесілерді анықтайды: қылмыскер тұрғын жайға қалай енді, қандай заттарға сүйенді, қайбағытта тығылды, көрінбей тығыла алды ма; оқиға болған жерде қандай іс қалды және қылмыскер өзімен немесе өз киімімен не алып кете алды; қылмыскердің кәсібін сездіретін оның сыртқы пішініне, жеке басына, қатысты қандай да бір белгілер барма; қылмыскерлер қанша болды және ол ұрланған құндылықтардың орны туралы белгілі болдыма. Қарау кез ғимаратқа немесе қоймаға ену жерлері ерекше қаралады, өйткені ол жерлерде саусақ іздері, бұзу құралдарының іздері, аяқкиім іздері қылмыскердің киім матасынан түсіп қалған жіп сабақтары немесе ол түсіріп алған заттар табы мүмкін.
Азық-түлік дүкендерінде ұрлық болғанда шоколад кәмпиттері, сыр, алмалар сияқты қылмыскерлер жеуі мүмкін азықтарда тістердің іздері қалдыма екен соған назар аударылады.
Бөгеттерден өту кезінде қылмыскерлер кейде байқамай қолдарын зақымдап алады және сол жерлерден қан дақтары табылуы мүмкін, сол арқылы қан тобы анықталады. Осындай маңызға, майлы заттармен араласқан саусақтардың іздері де оларды алып,биологиялық сараптамаға жіберіледі.
Yenрлық жасағанда қылмыскерлер көбінесе киім ауыстырады және оқиға болған жерді қарағанда олардың киімдерін тауып алуға болады. Қалдырып кеткен бас киімде иесінің аты-жөні жазылуы мүмкін. Қылмыскерлер түсіріп алған бет орамал, бас киім, қолғап сияқты заттар арнайы таза пакеттерге салынады, кейін олар күмәндіні табу үшін қызметтік іздеу итін пайдаланғанда қажет. Қарау кезінде ұрланған тауарлардың төлқұжатын, этикеткасын, мата үлгісін алу ұйғарылады. Қалған балама тауарлар түрлі-түсті үлбірге түсіріледі Мұның бәрі сосын іздеу жұмыстарын едәуір жеңілдетеді.
Ұрлық жасағанда көбінесе әртүрлі көлік құралдары қолданылады. Сондықтан қарау міндетіне қаралып жатқан объектінің орналасқан жеріне жапсарлас жерді де қарау енеді, ол жерде доңғалақ іздері, аяқ-киім іздері, темекі тұқылдары, ұрланып, түсіп қалған немесе жеке заттар табылуы мүмкін.
Оқиға болған жерді қарау хаттамасында үй-жайға ену жолдары, ахуал табылған іздер және заттық айғақтар бәрі толық жазылады. Онда сонымен қоса қандай заттық айғақтар алынды, оларды алу мен буып-түю әдістері көрсетіледі. Суретке түсірілген объектілер тізіледі.

ІІ ТАРАУ ҰРЛЫҚ БОЙЫНША ОҚИҒА БОЛҒАН ЖЕРДІ ҚАРАУДЫҢ ТАКТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Ұрлық қылмыстары бойынша оқиға болған жерді жалпы шолып қарау
Жалпы қарау кезеңінің басында оқиға болған жерді қарауды жүргізуші айнала қоршаған ортаға қарап, қандай тұрғын үйлер немесе ғимараттар мен көлік жолдары орналасқанын анықтайды. Егер қылмыс мекемеде жасалса мекеменің жұмыс тәртібі, жапа шегушінің жұмыс тәртібі айқындалады, қосалқы шығыстың, күзет дабылының бар-жоғы, ғимараттың неше қабаттылығы, өрт сөндіру сатысының орны анықталады. Басқа сөзбен айтқанда оқиға болған жерді жалпылама шолу жасалады.
Оқиға болған жерді шолудың мақсаттары:
1. Оқиға болған жердің шекарасын анықтау. Шекаралар қол сұғылған
объектілер мен заттардың ерекшелігін ескере, із жасаушы ықтимал тетіктерді
анықтай отыра жасалады.
Мысалы зорлап өлтірілген мәйіттің қаланың көпқабатты үйіндегі пәтерден табылуы қарау жерін сол пәтердің аумағымен саты алаңын қоса шектейді. Сол мәйіттің ауылдық жердегі бір қабатты үйден табылуы оқиға болған жердің шекара аумағына тек сол үйдің аумағы ғана емес маңындағы жерді де қосады.
Оқиға болған жерді қарау кезінде алынган мәліметтерге сай оның шекарасы әркез нақтыланып отырады, сонымен қоса, оқиғаға қатысушылардың сол жерге келу-кету жолдары, оқиғаға дейін қайда болғандары анықталады. Мысалы, мәйіт табылған жерді қарау барысында, жақын жердегі жолдан мүрденің сүйретілген ізі табылады. Жолдың жапсарлас бөлігін автокөлік іздерін табу мақсатында қарау керек.
Әдетте оқиға болған жердің шекарасы полициямен немесе жіппен қоршалады.
2. Қараудың қайнар көзін яғни қылмыс ізін ашу үшін ең басты іздері
шоғырланған жерді анықтау қажет (жағдай түйіні). Оны (түйінді) таппас бүрын
маңызды деген іздерді құртып алмаудың амальш қарастыру керек.
Мысалы тоналған пәтерді қарау кезінде (есігі бұзылған) ең басты сабақтасты түйіндер қылмыскердің пәтерге ену орны, ұрланған заттардың сақталу орындары және қылмыскердің ол жерден кету жолдары боп табылады. Әлбетте, оқиға болған жерді қараудың бастапқы нүктесі ену орны болуы керек, әйтпесе қарауды басқа түйіндерден бастаса ол өз кезегінде ену жеріндегі іздердің зақымдануы мен жойылуына әкелуі мүмкін. Керісінше ашық жерде мүрдені тауып алумен байланысты болған. Оқиға болған жерді қараудағы қайнар нүкте мүрденің өзі болып есептеледі. Мүрдені қарау оқиға болған жерді қараудың кезекті сабақтастығын тудырады.
Қарау қайнар нүктеден басталмауы да мүмкін, егер:
а) шалғайдағы іздердің тез жойылып кету қаупі болса, яғни қайнар
нүктенің айналасындағы іздердің, сонымен қоса іске қажет заттардың;
б) қайнар нүкте дәл анықталмаса; 3. Қайнар нүктені таңдау оқиға болған жерді қараудың әдістерін анықтауға да әкеледі.
Келесі әдістер кең тараган: орталықтан шалғайға (эксентрлық) яғни оқиға болған жердің шекарасына және шалғайдан орталыққа (консентрлық).
Бірінші келтірілген мысалда қайнар нүктені анықтау үшін оқиға болған жерді қарау консентрлық әдісін, ал екінші мысалда эксентрлық әдісін қолданған абзал. Өз кезегінде оқиға болған жерді қараудың бұл әдістері шеңберлі әдісімен яғни орталықтан (орталыққа) сағат тілімен ұлғайта отыра немесе кішірейте отыра айналдыру арқылы істеледі.
Көрсетілген эксентрлықты және консентрлықты әдістермен қатар қолданылатын оқиғалары да болады. Сызықты әдістің мағынасы оқиға болған жердің маңыздылығына орай тәртіппен меңгерілетін жеке учаскелерге бөлінуінде.
Орманда атылған мылтық жарысының іздері бар екі ер адамның мүрдесі табылады. Олардың табылған жерінен 30 метр қашықтықта орман соқпағынан салынған сүйреу іздері бар. Жапа шегушілер олар алдында осы соқпақта болған және сол жерде қылмыскерде болған. Оқиға болған жер үш учаскеге бөлінді: мүрделердің табылған жері, мүрделердің сүйрелген жері, сүйреу іздерінің үзілген жерлері.

Орманда атылған мылтық жарысының іздері бар екі ер адамның мүрдесі табылады. Олардың табылған жерінен 30 метр қашықтықта орман соқпағынан салынған сүйреу іздері бар. Жапа шегушілер олар алдында осы соқпақта болған және сол жерде қылмыскерде болған. Оқиға болған жер үш учаскеге бөлінді: мүрделердің табылған жері, мүрделердің сүйрелген жері, сүйреу іздерінің үзілген жерлері.
Мақсатты түрдегі оқиға болған жерді қараудың бірінші кезекте ату аралығын және долданылған қару туралы мәліметтерді анықтау үшін қарауды талап етеді. Мүрделер табылған жерді қарау экссентрлы әдіспен жүргізіледі. Мүрделерді сырттай қарай отыра, мылтықтың жәбірленушілерге жақын жерден атылғаны және шамамен 9 мм калибрлі мылтықтан болғаны анықталды [14, 89].
Соңғы кезде криминалистік маңызы аз ақпарат көзі ретінде мүрделердің сүйрелген жерлері қаралды. Заттай айғақ маңызына ие болуы мүмкін объектілерді немесе жасырылған мүрделерді табу мақсатында шақырылған үйретілген адамдардың айналаны шолулары оқиға болған жерді қарау элементі бола алмайды және іс материалдарында анықтама ретінде көрсетіледі, ол хатталмайды егер қылмыс іздері табылса онда оқиға болған жерді қарау басталады. Егер қарау кезінде күрделі тәсілдік мәселелерді шешу қажет болса, онда мүмкіндігінше прокурор, криминалистті, қозғалмалы-криминалистік зертхананы шақыру қажет.
Қарау басталмас бұрын қылмыскердің оқиға болған жерге жету барымында (кіру іздері) сол аумақтағы және одан кеткендегі (шығу іздері) іздеріне ерекше назар аудару қажет. Қазіргі кезде полиция қызметкерлері (әсіресе қалаларда) оқиға болған жерде санаулы минуттарда жетеді. Сондықтан олардан сасқан қылмыскерлер көп жағдайда қылмыс жасалған жерге тығылуға мәжбүр.
Мысалы, Қарағанды облысының Саран қаласының шетінде полицияның мотопатрульді сақшылары сауда шатырының терезесінің құлпы сынғанын байқайды. Оқиға болған жерге келген тергеуші қылмыскердің кіру іздері барлығына ал шығу іздерінің жоқтығына назар аударады. Ол қарауды
тоқтатып, полицейлерге қылмыскерді шатырдың ішінен қарауға бұйырды. Көп кешікпей қылмыскер көмекші ғимараттан табылып, тергеулік қарау жалғасын тапты.
Оқиға болған жерде шығу іздерін табудың құндылығы іздеу ақпараттарының толығуында. Оларды тапқанда кету жолдары бойынша іздеген дұрыс.
Жалпы қарау кезеңінде тергеушіде қылмыс жасаудың әдісі туралы алғашқы түсінік қалыптасады. Ол кейін нақтыланады. Бұл түсінік жәбірленушілерді, куәлерді сұрастырғаннан кейін және оқиға болған жердің жалпы жағдайын білгеннен кейін қалыптасады.
Жалпы қарау кезеңінде тергеушінің жұмысымен қатар жедел қызметкерлер оқиға болған жерден кетіп қалған куәгерлерді, сол оқиғаға қатысты куәгер болуы мүмкін лауазымды тұлғаларды анықтаумен айналысады. Көрсетілген мақсатты жүзеге асыру үшін олар аулаларды шарлайды. Осы іс-шараның нәтижелілігін қамтамасыз ету үшін келесілерді істеу қажет: сол оқиғаға байланысты тұрғындарды сұрауға жататын ауданды анықтау; аралауға қатысушыларды таңдау; әр қатысушыға үй, пәтер нөмерлері, сұралатын тұрғындар көрсетілген толтыру қағазын жасау; сұралатындарға қойылатын сұрақтар тізімін жасау; аралауға қатысушыларды үйрету.
Анықтау органдарының жедел қызметкерлері куәгерлерді табу мақсатында аула аралаудан басқа: бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тұрғындардан болған оқиға туралы хабарлауларын өтінеді; оқиға кезінде сол маңда жүрген қоғамдық көлік жүргізушілері мен жолаушыларын айқындаумен айналысады; оқиға болған жердің ауданында белгілі бір себептермен оған дейін және кейін жұмыс істеген адамдарды анықтайды.
Оқиға болған жермен жалпы танысу кезінде шағын және орта ауқымдағы бейнетүсірілім және сәйкес фототүсірілім жүргізіледі. Егер жедел-тергеу тобының ішінде маман-криминалист болса, сол түсіреді. Ол тергеушінің фотоға қалай түсіру керек екені туралы айтқандарына құлақ асуы тиіс. Оқиға болған жерді қарау хаттамасының жобасы әзірленеді.
Жалпы қарау кезінде, кейінгі кезеңдерде де бірінші кезекте тез арада қылмыс жасаган адамды анықтауға мүмкіндік беретін басты ақпаратты табу қажет. Ол сол үрдістің қалай өтуіне байланысты.
Оқиға болған жерді қарау дегенде негізге алынатын ереже: ол қарауды табанды, жоспарлы, жан-жақты, тыңғылықты түрде жүргізілуі керектігі болып табылады.
Оқиға болған жерді қарау тек күш жұмсауды ғана емес, бір қанша уақытты да керек етеді. Уақытпен санаспағанда ғана күткен нәтижеге жетуге болады.
Қарау тактикасы жалпыдан жекеге көшу принципіне құрылады. Әуелде айтқанымызды, тергеуші әу бастан оқиға болған жерді жүгірте жалпылама қарап шолады, одан соң оқиға болған жердегі жалпы жағдайларды зерттей қарайды, ақыры аяғында барып жеке детальдарды зерттеуге көшеді. Бұл тәртіпті бұзу үлкен қателесушілікке соғуы мүмкін. Мысалы, тергеуші оқиға
болған жерге келе салысымен әлде бір детальдарға назар аударып, заттарды әрі-бері қозғай бастайды дейік. Түптеп келгенде бұдан міндетті түрде қандай да бір детальдар ұмыт қалып оқиға орны жөніндегі жалпы түсінік бүзылады яғни қай жерде не, қалам жатқаны ұмытылып, жөніндегі ойда қалған көріністер жоғалтылып алынуы мүмкін.
Қандай да бір осы сияқты жағдайды болдырмас үшін оқиға орны қарау тактикасы осы үш стадияға бөлінеді.
Статистикалық
Динамикалық
Оқиға орнын қарау нәтижелерін із таңбалау,
фиксациялау стадиясы [15, 109].
Бұл стадияларды дәлме-дәл сақтау оқиға орнын қарауда толық және жоғары нәтижелерге жетуге кепілдік береді. Ститистикалық кезең. Кейбір криминалистикалық әдебиеттерде "статистикалық" деген термин дәл емес бұл кезенді шолу кезеңі деп алған дүрыс болар еді дейді.
Статистикалық стадияда оқиға болған жердегі ешбір нәрсе зат, із таңба бұзып, өзгертусіз яки қозғаусыз, сол бетінде қалдырылады. Оларды тергеуші қағазға жазып алады да кейін хаттамаға түсіреді. Әрбір табылған зат, із таңба жөнінде: табылған не нәрсе, қай жерден табылды, қалай жатты, басқа заттардан қанша жерде жатқан ара-қашықтығын рулетка не сызғыш арқылы өлшеп анықтайды. Статистикалық стадия оқиға болған жердің жалпы көрінісі және фотоға түсіріледі, шолуға аларлық бүйінді орындардың фото кадрлары түсіріліп алынады, фотопанорама жасалынады [16, 44].
Оқиға болған жерді қараудың динамикалық стадиясы (кезеңі). Бұл кезең сондай-ақ детальдап қарау, байқау стадиясы деп те атайды. Оқиға болған жердегі жалпы жағдай қаралып болып, заттардың, із таңбалардың жатқан орындары жазылып, өлшеніш фотоға түсіріліп алынғаннан кейін, олардың сол қалпы дұрыс сақталынуын, бүлініп қозғалмау шараларын жасап тергеуші олардың әрқайсысының жеке-жеке тереңдеп зерттеуге кіріседі, мамандардың пікірін сұрап біледі, криминалистикалық техникаларды қолдану арқылы өлшеп яки әрі-бері аударыстарын қарайды. Егер статистикалық қарау, байқау кезінде құлып бүзылған болса, оның тек бүзылған орнын қарап, ізтаңбасын ала-алатын болса, енді динамикалық қарап байқау барысында құлыпты қолға алып оның бетінде қандай белгі бар, қолдың, саусақтың бедері түсіп қалған жоқ па, сынған, майысқан жері бар ма, міне осының бәрі зерттеліп тексеріледі [17, 81].
2.2 Ұрлық қылмыстары бойынша оқиға болған жерді егжей-тегжейлі
қарау

Бөлшектеп қарау дегеніміз оқиға болған жердегі жағдайды толықтай және әр түйінді жекелей зерттеу. Бөлшектеп қарау статистикалық және динамикалық қарау әдістерімен жасалады. Статистикалық әдіс-оқиға болған жердегі объектілерді қозғалмаған күйде зерттеу. Оның мақсаты объектінің орналасқан орнын, оның басқа объектілермен арақатынасын, жағдайын дэл көрсету.
Инспектор Тихонов ағайынды Вайнерлердің Визит к Минотавру романында оқиға болған жерді қараудың статистикалық кезеңіндегі өз іс-әрекетін келесі түрдё сипаттайды.
Мен қазір, тез арада және мәңгілікке бар, бірақ өзгеріп немесе жоғалып кетуі мүмкінді есте сақтап алуым керек. Даусыз және мәңгілікке айқындалған бірнеше ереже бар. Қылмыс орнында, тоқтап түрса да өз сағатындағы уақытты еске сақтау. Сосын есіктердің бүтін, жабық, қулыптанған, кілті бар ма екенін қарау. Терезелерді де солай. Жарықтың бар-жоғын анықтау. Перделердің қалай тұрғанын көру. Иістің (темекінің, бытыраның, өрттің, иіссудың, бензиннің және т.б.с.с.) бар-жоғын тексеру. Ауа-райын білу әркез маңызды. Осының бәрін біле тұра қорытынды жасауға асықпау қажет, өйткені сұрақтың жауабы әркез басында емес соңында табылады.
Динамикалық қараудың әдісі оқиға болған жерді белсенді қарауды талап етеді. Сонымен қоса барлық заттар қозғалуы мүмкін, олар іздері бар ма жоқ па екеніне байланысты мұқият зерттеледі және хаттамада сипатталады. Мысалы, қаруды қолға алып, оның оқталғанын немесе оқталмағанын білуге болады және т.б.
Жалпы ережеге сай статистикалық әдіс динамикалық әдіске дейін қолданылады. Бірақ жағдайлар мүндай сабақтастықты өзгертуі мүмкін. Егер, мысалы бір қолында қарындаш, ал екінші қолында умаждалған қағаз беті бар есінен танған жәбірленушіні тауып алса, онда оқиға болған жердегі жалпы жағдайды қарағанға дейін ондагы хатпен танысу қажет. Осы және сәйкес оқиғаларда аталған әдістер кезектесіп отырады. Мысалы жазу үстелін, оның жағдайын тіркеп (жәшік, есіктер) онда жатқан заттарды да анықтап, сол мезетте динамикалық қарауға көшеді, қолға кітаптарды алып ақтара бастайды және т.б.с.с.
Оқиға болған жерді қарау кезінде өзіміздің тұрақты түсініктеріміз бен көзқарасымызға қайшы келетін кері жағдайларға да ерекше көңіл бөлу қажет. Мысалы, оқиға болған жер бойында қаны жоқ кесілген, тесілген мүрде табылды. Кейде біріне-бірі қайшы немесе жоққа шығаратын жағдайлар кездесуі мүмкін. Мысалы, оқиға болған жерден хаты бар ашылған конверт табылды дейік. Онда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.