ТАРИХТЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ТАРИХТЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ,
Жоспары : 1. Оқыту әдістеріне сипаттама
. 2. Сөздік , көрнекілік және практикалық әдістер
. 3. Әдістемелік тәсілдер .
Қазірге дейін дидактикада оқыту әдістері толық жіктеліn cарапталып болған жоқ . Мәселен , тарихты оқыту әдістемесі туралы белгілі еңбектерде оқыту әдістері , негізінен , төмендегіше жікте ліп - сарапталады :. Тарихи материалды ауызша хабарлау әдістері , бұған мұға лімнің ауызша баяндауы , әңгімесі , түсіндіруі , мектептік дәріс оқушылармен әңгімелесуі жатқызылады .
2. Тарихты оқытқанда түрлі мәтіндермен жұмыс істеу әдістері қосылды . Оқыту әдістерін сараптауда мұғалім мен оқушының сабак үстінде атқарған жұмысы және сол жұмысты ұйымдастыруда пайдаланылған құрал ( тарихи құжат , көрнекі техникалық құрал , оқулық , т.б. ) шешуші рөл атқарады . Өткен ғасырдың екінші жартысында кеңестік педагогика ғылымы , оның ішінде дидактика саласы айтар лықтай дәрежеде дамыды . Сабаққа қатысты басты жаңалықтардың бірі - жаңа тақырыпты оқып үйренуге бүкіл сынып оқушыларын қатыстыру және осы қатысу барысында оны меңгеру үшін оқушылар өздері ой қызметімен шұғылдануы керек . Оқушылардың меңгерген білімі олардың өздерінің ойлау қызметінің іс - әрекетінің нәтижесі болуы керек , сонда ғана алған білім берік болады . Нәтижесінде сабақ барысында оқушылардың : таным , ойлау қызметін , іс - әрекетін дамыту бірінші кезекке басты міндет етіп қойылды . Соған сәйкес оқыту теориясы саласында еңбек етіп жүрген бірқатар ғалымдар барлық пәндерге ортак деп оқыту әдістерін төмендегіше жіктеді: Иллюстрациялап түсіндіру әдісі - мұғалімнің ауызша баяндауын және әңгімелеп тұрып , пайдаланылатын басқа құралдарды ( окулықпен , техникалык , көрнекі құралдар , көркем әдебиеттер , т.б. ) қамтиды . Иллюстрациялап түсіндіру әдісті қолдану барысында мұғалім де , оқушылар да қызмет етеді .
Репродуктивті әдіс оқушыларға қажетті біліктерді қалып тастыруды көздейді . Өйткені оқушылар иллюстрациялап түсіндіру кезінде меңгерген білімін қолдануға қажетті біліктерді меңгере алмайды . Олар осы екінші әдісті қолдану арқылы жүзеге асады . репродуктивті әдісін пайдалану кезінде оқушылар мұғалімнің басшылығымен ол оқытып үйреткен білімді өздігінше бірнеше рет және әртүрлі жағдайда еске түсіруге мүмкіндік беретін жұмыс түрін атқарады . Мысалы , бүгін өткен тарихи оқиғаны бұрын оқытылып кеткенге ұқас оқиғамен салыстырып , ұқсас белгілері мен ерекшеліктерін табады , өтіп кеткен материал бойынша жоспар жасайды , тарихи фактілерге өздігінше баға береді , теориялық қорытындыларға , тұжырымдарға тарихтан , өмірден өздігінше нақты мысалдар келтіреді , түрлі схемалар , кестелер сызады , т.б.
Проблемалық оқыту әдісі - мұның мәнісі мұғалім жаңа тақырыпты баяндар алдында немесе оның белгілі бір маңызды мәселесін түсіндіруге кіріскенде оқушылардың алдына проблема қояды оның шешілуі туралы ғылыми болжам жасайды , соған жетудің әртүрлі жолдарын , нұсқаларын ұсынады . Оқушылар мұғалімнің әңгімесін зер сала тыңдай отырып , проблеманы шешу логикасын қадағалайды , алдын ала жасалған ғылыми болжамдардан шығарылған қорытындыларын қайсысының қаншалықты дұрыстығын , дәлділігін аңғарады . Ішінара іздену немесе эвристикалық әдіс оқушыларды бірте - бірте белгілі бір проблемаларды өздігінше шеше алу дәрежесі не дейін жеткізуді көздейді , осыған қажетті бірліктерді біртіндеп қалыптастырады . Мәселен , бояулы суретке , құжатқа , түсінген мәселеге байланысты сұрақ қоя отырып , проблеманы шешуге үйретеді , естіген фактілер бойынша қорытынды жасауды немесе өздерінің болжамдарын айтуды ұсынады,т.б. Зерттеу әдісі шығармашылықпен жұмыс істеу тәсілін және білімді толык үйретіп , меңгеруді мақсат етеді . Зерттеу әдісін кенестік мектебі тәжірибесінде ұзак уакыт және кеңінен қолданды сонымен бірге өзінің тиімді екенін де көрсетті, , . Бұл әдіс ғылыми тұрғыда танып білудің тәсілдерін меңгеруге көмектеседі шығармашылықпен жұмыс істеудің бұған дейінгі айтылып өткен белгілерін қалыптастырады өздігінше зерттеу жұмысын , жүргізуге кызығатын оқушылардың ынтасын арттырады , оқушылар білімді толық әрі саналы түрде меңгереді және меңгерген білімді ұтым жүйелі қолдануға үйретеді. ды ,. Сөйтіп , оқушылардың іс - әрекетін ойлау таным қызметін дамытуға бағытталған бұл әдістер белгілі жоспармен , жүйемен жүргізіледі , демек , белгілі бір сатыларға бөлінеді . Алғашқы әдіс - бірінші саты , екінші - төртінші әдістер-екінші,соңғы әдіс - үшінші саты. Белгілі дидактик ғалым И. Я. Лернер өз еңбегінде жоғарыдағы оқыту әдістері туралы ғылыми тұжырымдамаларын одан әрі жетілдіріп , ол әдістерді тарих пәні мысалы арқылы былай деп көрсетеді . Тарих пәнінің мұғалімі тарихи материалды оқып, танып , білу , оны меңгеру үшін көптеген тәсілдер мен құралдар қолданады . Бірақ олардың бәрі біз келтіріп отырған төмендегі оқыту әдістерінде қамтылады . Информациялық рецептивті ( дайын рецеппен ) ( 1 ) әдіс әңгіме , дәріс , экскурсия түрінде , оқулықтың натуралды немесе жазбаша тарихи кұжаттың , тарихи объектінің көшірмесі не суретінің көмегімен жүзеге асырылады .
Репродуктивті ( қайта еске түсіру ) ( 2 ) әдіс тарихты оқыту барысында мұғалім берген тапсырма бойынша оқушылардың белгілі бір мәтінмен ауызша , жазбаша жаттығуларды басқа да оқу қызметтерін өздігінше орындауы арқылы жүзеге асады . Бұл әдіс репродуктивті әңгімелесу - қайта еске түсіру арқылыда орындалады . Қолданылатын құралдар бірінші әдісте көрсетілгендер .
Проблемалық ( 3 ) информациялық - рецептивті әдісте қолданылған жұмыс түрлері мен құралдар пайдаланылады , бірақ айтылатын хабардың мазмұны басқаша болады . Эвристикалык ( тапсырмалык ) әдіс ( IV ) - эвристикалық әңгімелесуді , ізденуді: талап ететін тапсырмаларды мұғалімнін көмегімен орындауды ( киындык келтірген жағдайда ) , оқушылардың іс -әрекетіне дұрыс бағыт беру үшін мұғалімнің толыктырушы жағдайлар туғызуын да сол кұралдардың көмегімен жүзеге асады . Ол зерттеу сипаты бар тапсырмалар беру арқылы орындалады .
Тарих пәнін оқытуға арналған әдістер барлық кезде де нақты тәсілдер арқылы іске асырылады , ал оларды біріктіріп , тұтас және бір - бірімен ұштастырсак , оның бәрі жиылып окыту әдістемесін қарастырады . Жоғарыда келтірілген оқыту әдістері жүйесін толық басшылыққа алып , оларды түгелдей пайдаланып жүрген мұғалімдер әлі аз . Ал қазақ мектептері тарихшылардың тәжірбиесінде көбіне иллюстрациялап түсіндіру немесе информациялы - рецептивті және эвристикалық әдіс қолданылады , қалған әдістер көпшіліктің тәжірибесінде кездесе бермейді . Өйткені оларды қолдауға белгілі бір жағдай керек , ең алдымен , мұғалімнің де оқушылардың да қажетті дайындығы болуы тиіс . Мәселен , тарихтан жаңа сабакты окытып үйреткенде проблемалық баяндау әдісін қолдану үшін төмендегілерді ескеру қажет . Алдымен , проблеманы дұрыс таңдай білу керек . Оқушылардың алдына қойылатын проблема осы сыныптың шамасына лайык , яғни оқушылар оны дұрыс түсінетіндей және оларды қызықтыратындай болғаны дұрыс . Екіншіден , берілген прблеманы шешуге оқушылар белсене қатысуы немесе шешілу жолдарын толық аңғаруы үшін төмендегідей білім негіздерімен қамтамасыз етілуі тиіс . Олар : а )проблеманы шешуге қажетті фактілер мен білімдер ; ә ) проблеманы шешуге қатысы бар жалпы қағидалар б ) проблеманы шешетін тәсілдерді меңгерту немесе оқушылардың сол тәсілдерді өздігінше табуына жағдай жасау ; в ) пролеманың шешілуін тексеруге , оның негізділігін , логикалық дұрыстылығын анықтауға немесе оның дұрыс шешілгендігін талдап дәлелдеуге қажет болған жағдайда өзгертулер енгізуге окушыларды белсене қатыстыру .

ТАРИХТЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ
Жоспары : 1. Оқыту әдістерінің жіктелуі .
2. Тарихты көрнекіліктер арқылы оқытудың қызметі мен мағынасы .
3. Тарих сабағын бейнелі көрнекілік арқылы оқыту ( картина ) .
Оқыту әдістерінің жіктелуі . Тарихты оқыту әдістемесі туралы белгілі еңбектерде оқыту әдістерінің негіздері төмендегіше сарапталады:
1. Тарихи материалдарды ауызша хабарлау әдістері : бұған бояулы суреттер , оқулықтағы иллюстрациялармен жұмыс жүргізу әдістері және портрет құралдарды пайдалану .
2.Тарихи көрнекі құралдар көмегімен оқыту әдістері : бояулы суреттер , оқулықтағы иллюстрациялармен жұмыс жүргізу әдістері және портретті , карикатураны , картаны , экрандық және басқа да техникалық құралдарды пайдалану .
3. Тарихты оқытқанда түрлі мәтіндермен жұмыс істеу әдістері : оқулықпен , тарихи құжаттармен , көркем әдебиетпен жұмыс істеу әдістері . Оқыту әдістерін бұлайша сараптауда мұғалім мен оқушының сабақ үстінде атқарған жұмысы және сол жұмысты ұйымдастыруда пайдаланылған құрал ( тарихи құжат , көрнекі не техникалық құрал , оқулық , т.б. ) шешуші рөл атқарады . Оқушылардың ұғымдар мен түсініктерін , оқылатын құбылысты тікелей немесе оның бейнесінің көмегімен қабылдау арқылы қалыптастыратын оқыту түрі көрнекі оқыту деп аталады . Тарихи оқиғалар қайталанбайтын болғандықтан да оқушылардың өткен кезек құбылыстарымен тікелей танысуына мүмкіндігі болмайды . Сондыктан тарихи білім көзі ретінде түрлі көрнекі құралдар пайдаланылады . Көрнекі оқыту тарих сабағында ерекше маңызды . Оқушылардың өткен оқиғаларын тікелей бақылап көретін мүмкіндігі болғандықтан , тарих сабағындағы көрнекіліктер тарихи білімнің маңызды дерек көзіне айналып , оқушылардың тарихи оқиғаларды өздері көру арқылы қабылдауын қамтамасыз етеді .
Көрнекі оқыту бірнеше қызмет атқарады :
1. Оқушылардың санасында көрнекілік оқыту нәтижесінде тарихи өткеннің шынайы образы қалыптасады . Оқытудың көрнекі құралдары тарихи фактілерді нақтылайды .
2. Көрнекілік тарихи құбылыстардың мағынасын ашудың , негізгі тарихи түсініктер мен заңдылықтарды қалыптастырудың іргетасы болып есептеліп , оларды окушылар терең түсінуіне мүмкіндік береді ( мысалы , орта ғасыр қолөнершісі мен мануфактура суретін салыстыру ) .
Оқытудың көрнекі құралдары оқушыларға эмоциялық ықпал етіп , адамгершілік позициясын айқындауға көмектеседі . Көрнекі оқыту оқушылардың эстетикалық көзқарастарын , шеберлік және көркемдік деңгейге баға бере алу қабілетін дамытып , әсемдікке үйретуді үнемі ұйымдастырып отырады . Көрнекі оқыту оқушылардың бақылағыштығын , ой - қиялын , есте сақтау мен сөздік қорын дамытып , өткен тарихқа деген қызығушылығын үнемі жоғары деңгейде ұстап тұрады .
Тарихты көрнекіліктер арқылы оқытудың қызметі мен мағынасы.
Оқыту барысында көрнекіліктердің сан алуан түрлері пайдаланылады . Заттар мен құбылыстарды тікелей немесе бейнелеудің көрнекілік көмегімен қабылдауды басшылыққа алып , өткен тарих туралы түсініктер бейнелі ұғымдар қалыптастыратын көрнекілікті сыртқы белгілеріне қарай баспалық экрандык , дыбыстық оқу құралдары деп топтастырылады . Ал неғұрлым жалпы белгілеріне қарап оларды төменде көрсетілген 3 негізгі топқа бөлуге болады : 1 ) заттық көрнекілік ;
2 ) бейне суреттік ;
3 ) шартты - графикалық карта , схема , графика , диаграмма.
Заттың көрнекілік өз кезегінде :
а ) монеументалдық тарихи ескерткіштер , яғни Қ.А. Яссауиді кесенесі ортағасырлық тарихи -архитектуралық ескерткіш және, т.б .;
ә ) тарихи оқиғалар орындары мысалы : үш жүздің басын қосқан-Ордабасы ; б ) еңбек құралдары , тұрмыс заттары , киімдер , көлік , қару - жарактар , т.б. болып бөлінеді . Оқу процесінде соңғыларды пайдалану мүмкіндігі неғұрлым жоғары , өйткені бұлар мұражайларға қойылады.
2. Бейне суреттік көрнекіліктер деп архитектуралық ескерткіштер мен еңбек және тұрмыс заттарының ғылыми негизделген үлгі макеттері қойылады . Олар түпнұсқаны толык , дәл қайталайтын көшірме болуы тиіс . Оған оқиға замандасының суреті , құжатталған фото суреттер , кино фильмдер кіреді.реті. Ал оку суреті, репродукциялар , бейнефильмдер бейнесуреттік оқу құралы болып табылады . Бейнеcуретті құралдар тарихты көрнекі оқытуда негізгі орын алады . Көркем суреттер сабағында нақты тарихи факті нақты бір дәуірдің ерекшелігінің қаламынан шыққан туынды ретінде мәдениет тарихымен пайдаланылады . Мысалы , Ә . Қастеевтің Қазақ даласы және т.б.
Оқу суреті сабақ барысында
1 ) білім берудің негізгі көзі ретінде ;
2 ) мұғалімнің әңгімесін жандандыруға ;
3 ) сабақ соңында барлық аталған материалдарды бекітуге қолданылады . Оку суретіне тарихтың мектеп курсының белгілі бір тақырыптарының арнайы шағын көрнекі құралдары жатады . Оқу су реттері оқиғалық және типтік болып бөлінеді . Оқиғалық суретті пайдалану мұғалімнің сюжеттік мазмұнды әңгімесін талап етеді . Оны мына тәсіл арқылы жүргізу керек . Суреттің жалпы мазмұнын анықтау . Суреттегі оқиғаның болған жері мен орнын атау . Маңызды және қосалқы мазмұнын сипаттау . Жалпы туынды жасау . Типтік суреттер оқытылып отырған дәуірге тән оқиғалар мен құбылыстарды бейнелейді . Бұл суреттер көбінесе экономикалык және әлеуметтік өмірді көрсетеді . Типтік суретпен танысқан мұғалім әңгімелеуді де диалогты да қолданады .

Тарих сабағын бейнелі көрнекілік арқылы оқыту ( картина ) Әңгімелесудің құрылымына драмалық элементтерді енгізуде нәтиже береді . Мұғалімнің суретпен жасайтын жұмыстарына төмендегі бірнеше талаптар қойылады , олар :
а ) бір сабақта көп сурет қолданбау керек ;
ә ) көрсетілген сурет барлық оқушыны көре алатындай үлкен болуы тиіс
б ) суретті сабақ тақырыбында дәл қажет кезінде ғана ілу керек ;
в ) суретті таңдау алдында онымен танысып алуға уақыт берілуі тиіс . Сабақ барысында тарихи қайраткерлер портреті де пайдаланылады . Портретпен жұмыс барысында мұғалім қоғам қайраткерінің өмір жолын айтып , мінездемесін береді . Бұл әңгімені қоғам қайраткерін тікелей білетін адамның естелігімен алмастыруға болады . Портреттер , негізінен , үлкен сыныптарда қолданылады . Портретті пайдаланған кезде онда берілген адам тұлғасын сомдау қажет . Тарих сабағында архитектура кең қолданылады . Карикатураның шарттылығы , оның бір айналымда ғана болуы тек бір немесе бірнеше сипатта берілгенін көрсетуі , оқушының нақты фактіні терең білуін , автордың ойын оқи алуын талап етеді . Карикатураны талдау барысында :
1 ) карикатурада кім немесе не салынған ?
2 ) адамдар , бейнелер , заттар , жануарлар , қандай құбылыстар бейнелейтінін ?
3 ) карикатура адамдардың немесе қоғамдық құбылыстардын қандай белгісін сипаттайтын және қандай баға беретінін ?
4 ) карикатураның жалпы айтпақ ойы не екенін анықтау керек.
Оку картиналары оқиғалық , типологиялық және мәдени - тарихи болып бөлінеді . Оқиғалық картиналар нақты жеке оқиғалар туралы түсінік береді . Олар тарихтағы шешуші кезеңді бейнелейді де , одан әрі мұғалімнің сюжеттік түсіндірмесін қажет етеді . Оқиғалық картиналар сюжетті , әңгіме түріндегі баяндауды қажет етеді. Мұғалімнің басшылығымен оқушылар оқиғаны , сюжетті картинаны мынадай бір ізділікпен оқып үйренеді .

ТАРИХ САБАҒЫНДА КАРТОГРАФИЯЛЫҚ КӨРНЕКІЛІК ҚҰРАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
Жоспары : 1. Картографиялық көрнекілік құралдар .
2. Сабакта картографиялық көрнекілік құралдармен жұмыс істеу дағдысы .
3. Сабақта оқу картасын қолдану.
Тарихи карталарға жалпы сипаттама . Тарихи карталар географиялық негізде жасалады және тарихи оқиға немесе дәуірдің кішірейтілген , жинақталған бейнелі шартты көрінісін анықтайды . Карталарда тарихи оқиғалар мен құбылыстар және олардың байланыстары мен орналасуы шартты түрде беріледі . Ең ежелгі карталар б.д.д. II - I мың жылдықтарда Вавилон мен Египетте жасалған , ал Ресейде XVIII ғасырдың соңында арнайы оку карталары жасалды . Тарихи және географиялық карталар бір - бірінен ерекшеліктері арқылы ажыратылады . Географиялық картадағы үйреншікті түс тарихи картада басқа мағына береді . Тарихи картаның тағы бір ерекшелігі , онда оқиғалар мен процестердің қозғалысы ашылады . Географиялық картада тұрақты болып көрінген нысандар тарихи картадан өзгермелі сипаталады , мемлекеттердің қалыптасуы мен олардың аумағының өзгеруі , әскердің , сауда керуендерінің қозғалыстары , т.б. Картада тарихи қозғалыстар мынадай шартты белгілермен көрсетіледі : әскери соққы - жебе , шайқас алаңы - айқасқан қылыш , көтеріліс ошақ тары -- алау . Тарихи карталар аумақтарды қамту мазмұны масштабы бойынша ерекшеленеді . Жинақтаушы картада мемлекеттік стандарт пен мемлекеттік оқу бағдарламасы бөлімінде қарастырылған негізгі оқиғалар мен құбылыстар белгілі орта мен уақыт шеңберінде бейнеленеді . Жинақтаушы карталарды тақырыптық карталар одан бері нақтыландыра түседі . Оқу тақырыбының оқиғалары мен құбылыстарын қамтығандықтан ол карталар такырыптық деп аталады . Карталарда тақырыпқа қатысы жок , белгілер бейнеленбейді . Оларда жинақтаушы карталардың маңызды оқиғалары мен құбылыстарының фрагменттері барынша егжей-тегжейлі , айқын және әсерлі етіп беріледі . Тақырыптық карталар, мысалы , Сырым Датұлы бастаған ұлт - азаттық көтеріліс. 1812 жылы Отан соғысы және т.б. Әдетте тақырыптық карталар жинақтаушы карталардың аясында қолданылып , бірін - бір толықтырып отырады.. Мысалы , 1812 жылы Отан соғысы тақырыбында ХІХ ғасырдың басынан 1861 жылға дейінгі Ресей империясы және 1700 жылдан 1914 жылға дейінгі Ресей империясы аумағының өсуі атты карталарды қосарлай пайдалануға болады . Көптеген тарихи оқиғалар кеңістікке қатысты шарттар мен байланысы арқылы түсінікті болады . Оқиғаны нақты кеңістікке теліп , оның өткен жерінің географиялық бейнеленуін оқшаулау деп атаймыз . Мысалы , ежелгі Ресейде өзендердің қатынас құралы ретіндегі маңызын оқушылар Шығыс Еуропа жазығы ну орман , ми батпақ екендігін түсінген соң аңғарады . Тарихи оқиғаларды оқшаулап , оқып үйренуде сұлбалық құралдар - жергілікті жердің жоспары , карта сұлбасы , тарихи картасы кеңінен қолданылады . Олардың бәрі тарихи оқиғалардың байланыстарын мәні мен даму қозғалысын анықтау үшін пайдаланылады . Сұлбалык құралдар тарихи білім көзі және оны жүйелеу құралы ретінде қолданылады . Басқа көрнекі құралдарға , мысалы , оку карталарына қарағанда карталар оқиғалар туралы нақты көрнекті ұғым қалыптастырмайды , тек дерексіз рәміздер тілін пайдаланып , оқиғаның кеңістікті - уақытты құрылымын жаңғыртады .
Сабақта картамен жұмыс істеу дағдысы . Сабақта картамен жұмыс істеудің алғашқы дағдыларын оқушылар бастауыш сыныпта меңгереді . Олар елді мекендердің картаға түсірілгенiн бiледі . Жер жағдайының рельефі , тау , өзен , көлдің шартты белгілерін және олармен жұмыс істеудің бастапкы дағдыларын игереді . Оқушылар елді мекендерді көрсетіп , мемлекеттердің шекарасын ажырата алатын , тарихи және географиялық карталардың айырмашылығын , картадан оңтүстік , солтүстік , батыс , шығыс бөліктерге бөлінетінін меңгереді . Жалпы білім беретін мектептерде білімді одан әрі дамыту және тереңдету талап етіледі . Негізгі мектептердің алғашқы сабағында оқушылардың картографиялық ептілігі мен дағдылары , ең алдымен , картаның шартты белгілерін пайдалана алу , нысандарды білуі анықталады . Мұғалім сабақты түсіндіру барысында картадағы шартты белгілер жиынына оқушылардың назарын аударады . Тарихи картаны оқу барысында қабырғалық карта және үлестірме материал түріндегі оның кішірейтілген көшірмесі бір мезгілде қолданылады . Тарихи картаны пайдалану , тарихи оқиғалар мен құбылыстарды барынша терең ұғынудың кұралы болуы керек . Ол үшін тарих кабинеттерінде , дәлізде ( коридорда ) тарихи картаның үнемі болуы шарт . Сабақтан тыс уақытта картаны пайдалана алу мүмкіндігі оқушылардың он дағы белгілерді игеруіне көмектеседі . Сабақ үстінде мұғалімнің такырыпты әңгімелеп түсіндіруі мен тарихи оқиғаны суреттеуі әрқашан картадан көрсетумен бірге жүруі тиіс . Оқушыларға жаңа тарихи картаны таныстырғанда карта кұрлықтың қай бөлігін қамтығандығын , онда тарихтың қандай хронологиялық кезеңі көрініс тапқандығын , ауа-райының географиялық ендікке тәуелділігін түсіндіру керек . Бір картадан екінші картаға ауысқанда сабақтастық сақталуы тиіс . Егер картада түлі аймақтар белгіленсе , олардың кеңістіктегі өзара байланыстары анықталуы тиіс .Одан кейін барып карталардағы тарихи оқиғалардың синхрондығы немесе әр түрлі уақытта болғандығы айқындалады . Курсаралық байланыс міндетін шешу үшін мынадай синхронды карталар пайдалануға болады : 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы , Москва түбіндегі шайқас ,Сталинград түбіндегі шайқас . Бір мезгілде бірнеше картамен жұмыс істеу оқушының тарихи - географиялық нысанды картаның көлемі , масштабы және қамтыған аумағына қарамастан жаңылыспай табуға үйретеді . Сабақ тақырыбында мемлекеттің жер шары картасында орналасқан орны мен кеңістігі туралы барынша кең түсінік ұштастыру үшін бірмезгілде тарихи және географиялық тақырыптық және жалпы карталарды пайдалануға болады . Бір нысан олардың әрқайсында әр түрлі масштабта белгіленеді . Осындай проблемалық ахуал оқушының ойлау қабілетін арттырады.Оқушылардың кеңістік туралы ұғымдарын ұғынуда оку карталары мен картиналары бірмезгілде қолданылады. Картиналар картадағы шартты белгілердің мәнін ашып,белгілі бір жер мен ел туралы нақты бір ұғым қалыптастыруға көмектеседі . Маңызды деректердің географиялык бағдарын еске сақтауға үйрету үшін,негізгі мектеп оқушыларына физикалық карта бойынша басты тарихи оқиғаларды үйретуге тапсырма бреуге болады. кіш оку. Бұл тәсіл оқушылардың түрлі картадан нысанды жанамалай табу дағдысын қалыптастырады.Осы жерде мамандардың картаны есте сақтау әдісімен таныстыру орынды және картаны ойша шаршыларға бөліп , солдан оңға қарай әрбір шаршыны ойлаудан өткізеді ,әсіресе шаршылардың қосылған жеріне ерекше назар аударады.Жоғары сыныптарда өзгермелі және тұрақты ұғымдардың масштабын ажырата білу оқушыларға бір масштаб,бір аумақта,бірақ әртүрлі тарихи жағдайда берілген бірнеше тарихи картаны салыстыруына мүмкіндік береді . Оқушылардың тарихи оқиғаларды бейнелейтін географиялық әдіс - тәсілдерінің болатындығына көзі жетуі керек .Карталар белгілі бір адамдар тобының немесе тұтас халықтардың тарихқа деген көзқарасын білдіреді .Оқу нысанын жақсы есте сақтап , тез тауып алу үшін ірі жер массивтерінің географиялық өңірін ұқсас бейнелермен салыстыру тиімді . Мысалы Скандинавия созылып жатқан арыстанды ,Сицилия үш бұрыш , Қазақстан шекарасының кескіні алтын балықтың бейнесін көзге елестетеді .
Оқушылардың кеңістік туралы ұғымдарын дамыту барысында оку карталары мен картиналар қатар пайдаланылады . Тарихи оқиғалардың мәнін ашу барысындағы бұл таптырмас әдіс болып саналады . Маңызды деректердің географиялық бағдарын еске сақтауға үйрету үшін негізгі мектеп оқушыларына физикалык карталар пайдаланған тиімдірек .Оқушылар бұл тәсіл бойынша әртүрлі карталардан тарихи оқиғалар нысанын табу дағдысын қалыптастырады . Шартты - географиялық көрнекілікті байыптап түсінуде географиялық атаулардың тарихи қалыптасуын білудің маңызы зор.Географиялық атауларды түсіндіруде оның мінңн түсіндірген жөн болады . Мысалы : Сибирь - сыбыр , Саратов - Сары тау және т.б
Жалпы білім беретін мектепте тарих пәні мұғалімі окушылардың масштаб туралы білімін кеңейтеді . Масштаб картадағы өлшем мен болмыстың арақатынасы . Ол бөлшек түрінде беріледі,есептік өлшем бірге тең ,он бөлгіш өлшемнің қаншалықты кішірейтілуінің деңгейін білдіреді.( 1 : 100 000 ) . Масштаб туралы оқушылардың білімін тереңдету үшін мынадай арнайы тапсырма беруге болады .
Тақырыпқа сай карта болмаса , оның орнына баска картаны қолдануға болмайды . Өйткені оқушылардың арасында тарихи құбылыстар туралы қате түсініктер калыптасуы мүмкін . Карта мен жұмыс жүргізуде мұғалім оқушылар назарын ауызша баяндаудан кейін тақтадағы картаға аударып тарихи оқиғалар жерін көрсетеді.
Пәнді өту барысында мұғалім картамен жұмыс істеудің негізгі ережелерін сақтауы тиіс . Мұғалім тарихи оқиғаны картадан көрсетудің алдында оқиға өткен жердің географиялық сипаттамасын баяндайды .
Тарихты оқытудағы ойындык тапсырмалар : тарихи картамен жұмыс істегенде қолданылады . Мысалы : картадан нысанды көрсету , кеңістіктегі бағдарларды орналастыру , аукцион ойындары және тағы басқалар .
Жоғары сыныптарда картаның білім көзі ретіндегі маңызы зор . Мысалы , 1916 жылғы ұлт - азаттық көтеріліс , оқушылар картадан көтеріліс болған территорияны білген соң оған қатысушылардың құрамын анықтап, әртүрлі кезеңдегі карталарды салыстыра отырып,аумақтық өзгерістерді белгілеп табады . Бұл аталған ойындық тапсырмалар әр сыныптағы оқушылардың жасын ескере отырып орындалады .
Тарихи картамен жұмыс істеген оқушылар мынадай білімдер мен дағдыларды игеруі тиіс : а)картаның атын ,оның тақырыбын және негізгі мазмұнын білдіретіндігін ,тарихи карта белгілі бір хронология кезіндегі шындықты бейнелейтіндігін,онда әртүрлі кезеңдегі оқиғалар бейнеленуі мүмкіндігін,өзара ауысып тұратын уакыт бойынша жергілікті кеңістік бойынша көршілестік пен бір картада берілу мүмкіндігін,картаның масштабы болғандығын ;шартты белгілердің сыры картаның аңызы бойынша шешілетіндігін білуі тиіс; ә)картада белгіленген географиялық кеңістікте танып жіне атай алуы, картада белгіленген ақиқатты дұрыс сөзбен айтып беруі,карта мазмұнын кескіндемелік құралдармен бере білуі , картадағы облыстарды , аумақтардың көлемін салыстыра алуы , шағын картада белгіленген аумақты үлкен кеңістікті қамтыған картадан таба білуі, картаның мәліметтерін салыстырып, жүйелей алуы , әртүрлі масштабтағы бірнеше карталар мен жоспарларды салыстыра алуы тиіс.. Карта сұлбалар оқытылатын оқиғалар мен құбылыстардың ішкі байланыстарын білуге көмектеседі.Мысалы , мектеп окулықтарындағы Аңырақай шайқасы атты тарихи сұлбаларды қолдануға болады.Тарихи өлкетану сабақтарында да бұл әдісті қолдану тиімді . Онда жергілікті жердін жоспары ,мазмұны жағынан карта сұлба пайдаланылады . Жоспардың негізіне арнайы елді мекеннің картасы алынады . Жоспарды пленкаға көшіріп , кодоскоп көмегімен көрсету тиімді . Кескін карталар білімді бекітуге тарихи картамен жұмыс істеудің жаңа дағдыларын жинастыруға мүмкіндік береді . Бұл - тарихты оқытуда оқушылардың танымдық әрекетін дамытудың маңызды практикалық құралы. Кескін картамен жұмыс мақсатты және жүйелі түрде жүргізілгенде ғана нәтижелі болады . Мұғалім кескін картаны таныстырғанда тарихи картаны түсіндіргендегі сияқты он бейнеленген хорнологиялық кезеңге мән береді . Оқыту бірнеше тәсілден тұрады . Оқушылар , алдымен , шағын карта көмегімен кескін картаны толтырады , кейін қабырға картасын қолданады . Мұғалімнің материалы бақылау бойынша шартты белгілерді түсіруге үлкен дайындықты талап етеді . Оқыту ең қарапайым тапсырмалардан басталады , мемлекеттің шекарасын белгілеу,атын жазу,қалаларды белгілеу,негізгі деректердің көлемін көрсету . Оқушылар кейінгі соңғы кезекте кескін карталарды салыстырып , картаның масштабына қарамастан,құрлық пен теңіздердің көлемдерін ажыратуды меңгереді.Ескі карталардың негізінде дайындалған шаблондар картографиялық көмекші құралдардың орнын толтыра алады,үлгілер бойынша оқушылардың картографиялық білімі мен дағдыларын тексеруге болады .
Сабақта оқу картасын қолдану . Диаграммалар қарастырылатын құбылыстарды , процестерді салыстыру үшін қолданылады . Олар күрделі тарихи процестерді қысқаша көрсетуге мүмкін береді. Түрлері : сегменттік , дөңгелек , бағаналык , фигуралык.Негізгі белгісі бойынша статистикалык , динамикалык деп бөлінеді . Оқу процесінде диаграмма және графикпен жұмыс істеу сабақтың мақсаты мен диаграмманың түріне орайластырыла жүргізіледі . Экономикалық даму кұбылысын сипаттайтын диаграммалардың мәліметі бір мезгілдік бір сипатты болып келеді . Бұл кезде оқушыларға мәліметтерді топтастыру,талдау,салыстыру және осы процестің нәтижесін анықтау бағытындағы тапсырмалар беріледі . Ал мәліметті даму динамикасында болатын әртүрлі типті диаграммалармен жұмыс істегенде мұғалім оқушыларға мәліметтерді салыстыру динамикасы мен даму бағытын анықтау тапсырмаларын береді . Оқыту барысында схемалық сурет те көп пайдаланылады , шайқас , саяси құрылым , экономикалык , байланыс схемалары және тағы басқалар .
Схемалык сурет те мектеп оқулығына мол берілген , алайда олар тарих пәнінің мазмұнын толық қамти алмайтын болғандықтан , тарих пәнінің мұғалімі осындай схемаларды өзі даярлап , сабақ үстінде тақтада бормен жазып көрсетуі немесе алдын ала плакатқа жазып даярлап келуі керек . Тақтаға сызылған сурет,сызба ерекше құнды . Сабақта мұғалім тарихи мәселені түсіндіруі кезінде біртіндеп пайда болады . Мұның өзі оқушыларды мұғалім әңгімесін тыңдауға ынталандырады , окушының сөз бен образды бір мерзімде қабылдауын қамтамасыз етеді , оқиға немесе құбылысты даму өрісі бағытында көрсетуге мүмкіншілік тудырады . Схема оқулықта беріліп тұрса да оны тақтаға сызу арқылы түсіндіру оқушылардың тақырыпты меңгеруін жеңілдетеді . Жаңа материалды бекіту,тексеру және үй тапсырмасын сұрау барысында дайын схемалар пайдаланылады . Оқушылар дың өз жауабында схеманы сызуы уақытты үнемдеуге жәрдем береді және оның тарихи құбылыстарды меңгеру шамасын анықтап береді.Сабақ барысында мұғалім сурет пен бірге тарихи құбылысты түсіндіруде аппликацияларды қолдану арқылы схемалық суреттерді жандандырады . Бұл жағдай,әсіресе төменгі сыныптарда маңызды.Мұндай көрнекі құралдарға карталар , карта - схемалар жатады.

ТАРИХТЫ ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ Жоспары : 1. Техникалык кұралдарға сипаттама .
2. Тарих сабағында кинофота кұралдарды пайдалану .
3. Тарих сабағында техникалық құралдарды қолдану .
4. Тарихты оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану процесі.
Техникалық құралдарға сипаттама Тарихты оқытудың техникалық құралдарына экрандық құралдар ( диафильм , диапозитив , кoдoпозитив ) және оқу кинофильмдері , телебағдарламалар , компьютерлік бағдарламаларды пайдалануға болады . Мектеп оқулықтарының бағдарламасына сай дайындалған диафильм , диапозитивтерді бүгінде тарих сабағын да өте сирек қолданады . Олардың көпшілігі бағдарламаның мазмұнына сай келмегенімен , оларды саралап қолданудың өзі тарих сабағының тиімділігін арттыруға септігі мол . Алайда ескертетін жағдай , ешқандай техникалық құрал мұғалім тұлғасын алмастыра алмайды . Іс жүзінде бір сабақ тақырыбына орай оқулық Иллюстриясы , қабырға кестесі , тақтаға салынатын схема , кинофильм , диафильм және т.б. көрнекіліктері болуы мүмкін . Әрине , олардың барлығын да бір сабақтың үстінде пайдалану мүмкін еместігі белгілі . Қандай көрнекілікті тандап,онымен жұмысты қалай ұйымдастыруға болатынын мұғалім оқыту жағдайы мен сынып ерекшелігіне орай өзі шешеді.
Ең алдымен , оқытудың көрнекі құралының сабақ тақырыбына сәйкестігіне , әрбір құралдың артықшылығы мен кемшілігіне баса назар аудару қажет . Мысалы , Италияда қайта өрлеу дәуірі өнері туралы сабақта диопозитив немесе диафильм материалдыры көрсетіледі . Түрлі түсті экран құралы болмаған кезде кайта өрлеу заманының өнері туралы баспадан шыккан үлкен альбомдар пайдаланылады.Бекіту және қайталау сабақтарында оқулықта иллюстриясында берілген картиналар бойынша жүргізіледі.Келесі сабақта оқушыға:Тақырып бойынша тағы қандай жана материал көрдіңіз ? -- деген сұрақ қоя отырып , кинофильм көрсетуге болады.
Диапозитивтер мен диафильмдер кадрларына сүйене отырып мұғалім әңгіме жүргізе алады, түсіндіреді, сыныппен әңгімелес,кезінде талдайды . Егер техникалық мүмкіндік болса,жекелеген, жағдайларда экранға тарихи құбылыстың өзгерісін көрсететін екң кадрды қатар проекциялауға болады . Мектеп тәжірибесінде көп қолданылатын ОТҚ - ның бірі - кодоскоп . Ол экран мен сынып тақтасына мөлдір пленкаға салынған мәтінді,схемалық сурет сызбаларды,диаграммаларды және т.б. көрсетуге арналған . Кодоскопты пайдалану барысында бірқатар артықшылықтар байқалады . Одан көрсетілген транспорттарды мұғалім мен оқушылардың өздері оңай даярлай алады . Полиэтилен пленкасына немесе термопленкаға қолдан немесе компьютер көмегімен кез келген мәтін немесе сызба ,кесте түсіру мүмкіндігі мол.Сурет,схема диаграмманы біртіндеп жасайтын бірнеше транспортты бiрiнiн үстіне бірін қойып көрсету арқылы бейнесуреттің динамикалығын арттырып , тарихи құбылыстың дамуы мен өзгеруін көрсете білуге болады . Кодоскоп көмегімен көрсету бөлмені қараңғылауды қажет етпейді . Сондықтан оқушылар кодоскоп материалынан басқа да көрнекіліктермен жұмыс істеп,дәптерге жазумен айналыса алады . Кодоскоппен жұмыс істеген кезде мұғалім сыныпқа қарама - қарсы қарап тұрады , яғни сыныппен байланысын жоғалтпайды.
Тарихты оқытуда кинофильмдер мен телебағдарламалардын бірқатар ортақ сипаты болады . Олар - динамикалық көрнекіліктер .Образ бен сөз тұтастықта ұсынылады .Қысқа уақытта молынын ақпарат беру мүмкіндігі бар , оқушыларды сабақ үстінде баска дереккөзі арқылы таныстыруға мүмкіншілігі жок кұжаттык материалды сабакка алып кіреді.Тек кана кино және телеэкранның көмегімен оқушы өткеннің драмалық шығармаларының ортасына түсе алады,олардың куәлары мен қатысушыларының тірі дауысын ести алады . Телеэкран жұмысының маңызды ерекшелігі жүргізушісі мен қатысушыларының тікелей әрбір оқушыға жеке-жеке сөйлескендей әсер қалдырып , оқушының зейінін толық өзiне карататындығында .Мұғалім көрсетейін деп отырған фильм мен бағдарлама мазмұнын толық білуі тиіс . Мұнсыз ол бағдарламаны өзінің жұмыс жүйесіне енгізе алмайды . Кинофильмдер мен телефильмдерді білімнің негізгі көзі ретінде тұтас сабақ бойы көрсетуді ұйымдастыру күрделі әрі жауапты . Бұл кездегі қауіп мұғалімнің сабаққа дайындалмай , тек фильмді косып қоя салуы болады . Оқушылардың өзі бұл сабакка тек көңіл көтеру ретінде карайды .Іс жүзінде мұндай сабақтар оқушыларды кино және телеэкраннан оқу материалын қабылдауға даярлау , кинофильм мен телебағдарламаны көру кезіндегі оқушылардың танымдық қызметін қалай ұйымдастыру, олардың жұмысына жетекшілікті қалай жасау , оқушыларды үй тапсырмасын орындаған кезде фильм мазмұнына қалай бағдарлау керек екендігін алдын ала ойластырып , мұқият даярлауды қажет етеді.
Тарих сабағында оқу фильмдері , кинофильм , телебағдарламаларды қолданудың ұқсастықтары көп . Оларды сабақта пайдалану арқылы оқушыларға сөзбен бейне тұтас ұсынылады .Қысқа мерзімде оқушылар аса маңызды,біраз мәліметтермен таныса алады .Сабақта фильмдерді көру арқылы оқушылар драмалық оқиғалардың ортасында болып, тарихи тұлғалардың,кейіпкерлердің жанды дауыстарымен таныс болады.Бүгінгі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.