Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды сабақта қолдану әдіснамасы
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Хайруллина Алина Кайратқызы
Инновациялық педагогикалық технологиялар арқылы
шет тілін оқытуда шығармашылық қызмет
оқушыларының құзіреттілігін дамытудың негізі ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Шет тілі мұғалімдер даярлау 5В011900 Шет тілі: екі шетел тілі
Орал 2021 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Қорғауға жіберілді
Каф. Меңгерушісі
_______ Л.Ж.Кажыгереева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы :
Инновациялық педагогикалық технологиялар арқылы шет тілін оқытуда шығармашылық қызмет оқушыларының құзіреттілігін дамытудың негізі ретінде
Шет тілі: екі шетел тілі 5В011900 Шет тілі мұғалімдер даярлау
Орындаған : Хайруллина Алина Кайратқызы
Ғылыми жетекшісі : Чечётко Маргарита Владимировна
Орал 2021 ж
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Инновациялық педагогикалық технологиялардың классификациясы ... ...6
1.2 Оқыту үдерісін басқару және ұйымдастырудың тиімділігі негізіндегі технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Оқыту технологиясындағы инновациялық педагогикалық технология - ларының негізгі қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..22
2.1 Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды сабақта қолдану әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Дамыта оқыту технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Шет тілін оқушыларының құзыреттілігін дамыту кезіндегі инновациялық педагогикалық технологияларының маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
КІРІСПЕ
Бүгінгі заманда жаңа компьютерлік технологияларды енгізумен бірге технология деген ұғым жиі кездеседі. ХХ ғасырдың 60 жылдарындағы АҚШ пен Англияда пайда болып, содан бұл термин өмір қажеттілігіне байланысты дүниежүзіне таралып кетті. Педагогикада бұл ұғым оқушылардың аз ғана күш жұмсап, ең жақсы жоғарғы нəтижеге жетудің тиімді принциптері мен əдістерін анықтауға бағытталған.
Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кəсіп жəне logos - ғылым, білім деген сөздерінен шыққан.Екі түп тамырының бірлігін шеберлік туралы ғылым немесе білімді беретін деген сөзді құрайды. Ол өндірістік үдерістерді жүргізудің тəсілдері мен құралдары туралы білімдер жиынтығы. Қазіргі уақытта педагогикалық технология ұғымы əр түрлі түсіндіріледі. Техника терминінің екі мағынасы бар екені айқын:
- біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
- екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тəсілдер жинағы.
Технология термині сол тəсілдер жүйесі (ілім) деген мағынаны білдіреді.
С. Смирнов оны төмендегідей анықтайды:
- оқытуды ұйымдастыруда форма немесе əдістеме
түсініктерінің синонимі ретінде (бақылау жұмысын орындау
технологиясы, қарым-қатынас технологиясы);
- нақты педагогикалық жүйенің синонимі ретінде (оқытудың дəстүрлі технологиясы, В. В. Давыдов пен Д. Б. Элькониннің мектепке арналған жүйесі жəне т.б.) Бірақ бұл түсіндірулер технология түсінігін ашпайды, сондықтан білім беру технологиясы, педагогикалық технология,оқыту технологиясы терминдерін қарастыру қажет. Берілген түсініктерді салыстырмалы талдау Л. А. Щукинаның еңбектерінде көрсетілген. Көптеген уақыттар желісінде технология түсінігі педагогикалық ұғымдар қорнынан тыс қалып келді. Шынайы мəні (шеберлік жөніндегі ілім) педагогикалық міндеттерге: педагогикалық үдерісті сипаттау, түсіндіру, болжау, жобалау - сай келсе де, ол технократиялық тіл элементі ретінде қарастырылды. Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұштасады, мысалы: оқу-үйрену, тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар, бағдарламаланған жəне проблемалық оқу технологиялары, авторлық технология жəне т.б. Алғашқыда педагогтар педагогикалық технология, оқу-оқыту технологиясы жəне тəрбиелеу технологиясы ұғымдарының өзіндік мəн-мағыналарына назар аудармай келді. Ал бүгінде педагогикалық технология оқу жəне тəрбие аймағындағы педагогикалық міндеттердің шешілуіне байланысты орындалатын педагог іс-əрекеттерінің бірізді жүйесі ретінде танылуда. Осыдан педагогикалық технология мəні оқу технологиясы, тəрбие технологиясы ұғымдары мəндерімен салыстырғанда тереңдеу де ауқымдылау.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы.
Педагогикалық технология - кешенді үдеріс. Ол өз құрамына адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау, қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі проблемалардың шешімін басқаруды қамтиды. Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі - теориялықнегізде орындалуы (В. Б. Беспалько, В. В. Данилов, В. К. Дьяченко
жəне т.б.), екіншісі - тəжірибе арқылы жүзеге асуы (Е. Н. Ильина,
С. Н. Лысенкова, В. Ф. Шаталов жəне т.б.). Мұндай ғылымдық мəні бар ой жаңалық емес. Кезінде оны Я.А. Коменский де дəріптеген. Ұлы педагог-ғұлама XVI ғасырда-ақ оқудың техникалық (яғни технологиялық) болатынын уағыздап,оның мүлтіксіз тиімді нəтиже беретін жолдарын іздестіріп бақты. Я. А. Коменский еңбектеріне үңілсек, педагогикалық технологияға бастау берген даналық пікірлерді табамыз: Дидактикалық машина үшін қажет нəрсе - 1) түбегейлі ойластырылған мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дəл икемдестірілген жабдықтарды; 3) мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты жабдықтарды
қолданудың мызғымас ережелерін табуымыз керек, - делінген. Я. А. Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз əрекеттегі механизмге сəйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін оқу технологиясы жөніндегі көптеген тұжырымдар толықтырылып, нақтыланылып отырды. Əсіресе, техникалық прогрестің əрқилы теориялық жəне практикалық қызметтер аймағына енуімен оқуды технологизацияластыру идеясы нығайып, іске асырыла бастады (П. Я. Гальперин, Н. Ф. Талызина, Ю. К. Бабанский жəне т.б.). Осы заманғы дидактикада əрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр. Олардың көп түрлі болу себебі əр автор мен орындаушының педагогикалық үдеріске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс енгізілуіне байланысты.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі - оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жетілдіріп отыру жəне қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық жəне интерактивтік əдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы əрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған əртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея. Майлс: Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз - дейді. Ендеше инновация ұғымы - педагогикалық сөздік қорнына ежелден енген термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа, жаңалық енгізу, деп көрсетілсе, кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды.
Инновация деген сөз - латынның novis жаңалық жəне іп енгізу деген сөзінен шыққан, ал оның қазақша аудармасы жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді. Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тəжірибесінде кеңінен қолданылып жүр. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны Білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар едік. Инновация ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мəдениеттанушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни бір мəдениет
түрлерін екінші ел мəдениетіне енгізу дегенді білдіреді жəне бұл ұғым этнографияда əлі күнге дейін сақталған.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік. Яғни, С. Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын əр елде əртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған. Ал, Арабия, Жапония тəріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан əр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси əдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шетелдерде,
ТМД елдерінде, Қазақстанда инновация ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз. Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол Инновация,
инновациялық үдеріс деп отырғанымыз - білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану жəне таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынады. Н. Нұрахметов инновация білімнің мазмұнында, əдістемеде, технологияда, оқу-тəрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке-дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке-дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық
қамтитын).
Инновация сөзі - қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді жəне дəл қазіргі жаңа заманға да жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең жəне анық екендігі белгілі. Бұл əдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновациялық педагогикалық технологиялардың классификациясы
Оқытудың инновациялық əдістерінің классификациясы мынадай топтарға бөлінеді:
1. Қатысушы саны бойынша;
2. Ұйымдастыру жері бойынша;
3. Оқу-танымдық қызметі бойынша;
4. Қатысушылардың іс-əрекеттерінің үлгісі бойынша;
5. Компьютерді қолдану принципі бойынша.
Енді осылардың əрқайсысын жеке-жеке қарастырайық.
1. Қатысушы саны бойынша:
a. жеке
b. топтық
c. ұжымдық
d. триада жəне диада болып бөлінеді
1. Ұйымдастыру жері бойынша:
a. Аудиториялық
b. Аудиториялық емес:
1) жоспарлы,
2) экскурсиялық
1. Оқу-танымдық қызметі бойынша:
a. Имитациялық
1) Ойын
1. оқуіскерлік
2. ойының жағдайы
3. белсенді режимдегі тренинг
4. ойын рәсімдері және әдістері
2) Ойын емес
1. case-study
2. ТРИЗ
b. Имитациялық емес
1) мәселе бойынша дәріс, дәріс-пресс-конференция
2) іскерлік ойын
3) ойынның жағдайы
4) белсенді режимдегі тренинг
5) ойын рәсімдері және әдістері
1. Қатысушылардың іс-әрекеттерінің үлгілері бойынша:
1) Әрекеттердің және пәндердің әртүрлі белгілері бойынша сараптама жасау
2) Әлеуметтік-психологиялық, басқару, зерттеу және инженерлік-жобалау есептерін шығару
3) Келіспеушілік,басқару жағдайларындағы әрекеттердің тактикасын талау
4) Көңіл қабілеттілігінің, ойлау тездігінің демонстрациясы және тренинг арқылы дамыту
5) Нысандарды жобалау және конструкциясын жасау
6) Құрылымдарды және үдерістерді оңтайландыру
1. Компьютерді қолдану принципі бойынша:
1) Дербес компьютерсіз
2) Компьютерлік ойындар
3) Компьютерлік бағдарламалар негізінде
Қазіргі заманғы педагогикалық технологияның мақсаты бойынша оқытуды ізгілендіру қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушының өздігінен танымдық іс-əрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Əрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік жəне шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға жəне өзін-өзі дамытуда қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті əдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.
Қазіргі кезеңде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне жататындар - əрбір оқушының жеке жəне дара ерекшеліктерін ескеру; оқушылардың қабілеттері мен шығармашылығын арттыру; оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру.
Жаңа педагогикалық технология: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, проблемалы оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы, түсіндіру, басқарып оқыту технологиясы, деңгейлік саралап оқыту технологиясы, міндетті нəтижеге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, модельдік оқыту технологиясы, жобалап оқыту технологиясы.
Бір технологияның өзі мұғалімдердің шеберлігіне байланысты əрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде əдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің даму бағыты мен технологияларын қамтитын елуден астам педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мəлім. Сондықтан білім беру жүйесінде қолданылатын педагогикалық технологиялардың негізгі мақсаттарын білу қажет.
Педагогикалық технология аттары, авторы
Мақсаттары
Ынтымақтастық педагогикалық
* Талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына өту;
* Балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі
Білім берудегі ізгілендіру технологиясы. (Амонашвили Ш.А.)
* Баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп тәрбиелеу;
* Баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату;
* Баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту
Ойын арқылы оқыту технологиясы
* Дидактикалық
* Тәрбиелік
* Дамытушылық
* әлеуметтендірушілік
Проблемалық оқыту технологиясы
* білім,білік, дағдыға ие қылу;
* өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгеру;
* танымдық және шығармашылық икемділікті дамыту
Тірек сигналдарды арқылы оқыту технологиясы. (В.Ф.Шаталов)
* білім, білік, дағдыны қалыптастыру;
* жеке мәліметтерге қарамастан барлық баланы оқыту;
* оқытуды жеделдету (орта мектепті 9 жылда аяқтау)
Түсіндіре басқарып оза оқыту технологиясы (Лысенкова С.Н.)
* білім, білік, дағдыну меңгерту;
* мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру;
* барлық баланы табысты оқыту
Деңгейлік саралап оқыту технологиясы
* әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту;
* оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
* әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
* оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекщелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау
Бағдарламалап оқыту технологиясы (Б.Скиннер, Н.Краудер, В.П.Беспалько)
* ғылыми негізіде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру
Оқытудың компьютерлік технологиясы
* баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту;
* ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту;
* жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау
Өздігінен даму технологиясы (М.Монтессори)
* барлық оқушыны стандарт деңгейіне оқыту;
* балалардың бойында дарындыларды тәрбиелеу;
* жан-жақты дамыту;
* дербестікке тәрбиелеу;
* бала санасындағы нәрселер әлем мен ойлау әрекетінің бірлігі
Дамыта оқыту технологиясы (С.Выготский, Д.Б. Эльконин, Л.В.Занков, В.В. Давыдов)
* бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік,адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік, т.б. қасиеттерді дамыту.
Дамыта оқытудың басты мақсаты: баланы оқыта отырып, жалпы дамыту.
Л.В. Занковтың дамыта оқыту жүйесі
Д.В.Эльконин - В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
* жеке адамының жоғары дәрежеде дамуы;
* жан-жақты гармониялық даму үшін негіз жасау;
* теориялық ой мен сана қалыптастыру;
* балаларда білім, білік, дағдыны ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекеттерінің әдістерін де қалыптастыру;
* балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу.
В.М.Манахов технологиясы
* оқытудың тұтас технологиясын жобалау;
* алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық үдеріс туғызу;
* мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру
Педагогикалық технология - педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы дамытады, мынадай технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық, құрылымдық жəне мазмұндық ұстанымдары;
ə) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, əлеуметтік жəне табиғатқа сəйкестілік, барлық үдерістердің қарқынды жүруі (В. Беспалько, 1984.)
Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология, əлеуметтік философия, басқару жəне мақсат қою теориясы, техника, қарым-қатынас, аудиовизуальды білім беру жəне кибернетика элементтерінен тұратын пəнаралық конгломерат ретінде қарастырып отыр.
Педагогикалық технология саласындағы теориялық жəне практикалық ізденушілерді бір жерге топтастыру айналасындағы қызмет бағыттарын анықтайды. Бұл жерде ізденудің шеберлігі - педагогикалық тізімді пайда етуші элементтерді үйрену, жаңалаудан тұрады. Жаңа педагогикалық технология терминологиялық тіркесіне үңілсек, жер жүзінде когнативтік, эвристикалық, креативтік деп аталатын негізгі үш педагогикалық технология бар екенін білеміз.
Эвристикалық технология оқушының өзін істетіп, зерттеушілік қабілетін дамытуға байланысты. Креативтік технология шығармашылық ойды, ұқыптылықты, қабілеттілікті дамытады. Когнативтік технологияда қоғамымызда осы дəуірге дейін жиналған білім атаулының бəрі, оқушыға жетерлік дəрежеде терең үйретіліп, оны оқушы келешек өмірімізде пайдалана алатындай жағдайға əкелу мəселесі назарға алынады.
Жаңа педагогикалық технология - əрбір сабақта пайдаланатын, өте қажетті, сол тақырыпты оқушыға жеткізудің, түсіндірудің мұғалім тарапынан ең тиімді тəсілі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту
формасын, əдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, білім мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық үдерісті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.
Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне сəйкестендірілген. Осы заңның 8 бабында білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кəсіптік адамгершілік, рухани, азаматтық келбеттерінің қалыптасуына əсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тəрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
1.2 Оқыту үдерісін басқару және ұйымдастырудың тиімділігі негізіндегі технологиялар
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясында жұмыс міндетті үш деңгейлік, қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты мақсаты - сынып оқушыларын қабілетті, қабілетсіз деген жіктерге бөлуді болдырмау.
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы:
- оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне;
- оқушыны ынталандыруға;
- оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастық қарым-қатынас
достығына;
- оқушының өз білімін өзі бағалай білуіне;
- баға əділдігіне;
- білім көрсетудің əділ сайысына мүмкіндік береді.
Деңгейлеп-саралап оқытудың басты сипаты - мақсатты нəтиже. Қоғам талабы да - нəтижелі оқушы даярлауда болып отыр. Деңгейлеп оқыту түрлері. Қараевтің деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы мынандай 4 түрге бөлінген:
1) репродуктивтік деңгей - жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне жəне оқушыға байланысты
2) алгоритмдік деңгей - мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды.
3) эвристикалық деңгей - оқушы өзі ізденіп, қосымша əдебиеттерді қолдана отырып жауап береді.
4) шығармашылық деңгей - оқушының таза өзіндік шығарма- шылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлеп оқыту əр оқушының белсенділігін оятады.
Деңгейлік тапсырмалар рейтинг-ұпай - балл жинау əдісімен бағаланатынын ескерсек, оқушылардың деңгейлік сабақ өткеннен кейін де сол тапсырмаларда жіберген қателіктеріне, тапсырмаларын орындауда қолданған тəсілдеріне талдау жасап, қателіктері мен кемшіліктерін анықтай білуге мүмкіндік береді. Келесі тапсырмаларда оқушы неғұрлым көбірек ұпай жинау үшін ізденіп, мұғалмнен, сыныптастарынан қосымша материалдардан білім жинайды.
Өзіндік əдісті жүзеге асыруда мына мəселелер көзделеді:
1) бастауыш сынып оқушыларының жеке ерекшеліктерін
зерттеп, типтік топтарға бөлу;
2) бастауыш мектептің оқу үдерісінің барлық сатыларында əр
түрлі топтардағы оқушыларды оқыту, тəрбиелеу жəне дамытудың
əдістемелігін жасау;
3)əр алуан мақсатта жеке дидактикалық материалдардың
жүйесін құру;
4)білімді бағалау, бақылау жүйелерін жетілдіру.
Дифференциациялап оқытудың мəні. Қазіргі əлеуметтік-экономикалық жағдай мұғалімдердің алдында тұрған оқу-тəрбие жұмысын жетілдіруде, оқушының өзіндік, шығармашыл ойлауын дамыту жəне білім деңгейін жоғарылатуды қамтамасыз етуміндеттерін маңызды күрделендірді. Көп уақытқа дейін барлық оқыту жəне тəрбие əдістемесі оқушының орташа деңгейіне бағытталды. Онда оқушылар сыныбы жекелеген тұлғалардан тұрады, яғни олардың əрқайсысының өзіне тəн психологиялық жəне адамгершілік ерекшеліктері, өзінің қызығушылығы жəне бейімділігі, шындықты көруі болды. Мұндай құбылыстың себебі тəрбиелей жəне дамыта
отырып оқыту тұлғаға тікелей емес, оның дамуында ішкі жағдай арқылы əсер етті.
Дифференциациялап оқытудың мақсаттары:
1)психологиялық-педагогикалық;
2)əлеуметтік;
3)дидактикалық.
Біз үшін дифференциалды оқыту мақсатының бірінші жəне үшінші бағыты қажет.
Дифференциациялап оқытудың психологиялық-педагогикалық көзқарастағы мақсаты: əр оқушының қызығушылығы мен бейімділігін дамыту жəне талаптарды анықтауға тиімді жағдай жасауға негізделген оқытуды даралау.
Əлеуметтік көзқарас бойынша дифференциациялап оқытудың мақсаты: ол əрбір қоғам мүшесінің социуммен өзара əрекет бейімділігін ұтымды пайдалану мақсатымен шығармашылық, интеллектуалдық, кəсіби қоғам потенциалын қалыптастыруына мақсаттылықпен əсер ету.
Дидактикалық көзқарас бойынша оқушыларды дифференциациялап оқыту үшін жаңа əдістемелік жүйені жасау жолымен толғағы жеткен мектеп проблемаларын шешу. Дифференциация түрлері. В.М.Монахов, В.А.Орлов, В.В.Фирсов дифференциалды оқытудың келесі формасын ұсынады:
Сыртқы дифференциация (арнайы мектептер ұйымдастыру, тереңдетіп оқыту жəне коррекциялық сыныптар, факультативтер, таңдау курстарын, т.б. ашу).
Ішкі дифференциация - əдеттегі сынып көлемінде əр оқушының даралық ерекшелігін ескере отырып сабақ барысындағы жұмыстың ұтымды түрін анықтау.
Элективті дифференциация - бұл оқушыларға міндетті оқу пəндерімен қатар бірнеше пəндерді қосымша ретінде оқуға құқық беру.
Сыртқы дифференциация - біршама тұрақты топтарды арнайы принциптер негізінде (қызығушылық, бейімділік, қабілет, жетістік нəтижелері, жобаланған мамандық) құрау болып табылады. Мұнда білім мазмұны мен оқушыларға қойылатын талаптар өзгеше болады. Сыртқы дифференциация селективті жүйе көлемінде (профильді сынып жəне пəндерді тереңдетіп оқыту сыныбын таңдау) немесе элективті жүйе көлемінде іске асырылады.
Сыртқы дифференциацияның мəні білім беруде оқушыларды таңдаған бағытта максимал дамыту мақсатымен олардың тұрақты қызығушылықтарын бейімділіктерінің жəне қабілеттерінің көлемінде мамандануға бағыттау болып табылады. Қазіргі кезеңде мектепте 2 түрлі сыртқы дифференциация қолдануда: факультативті сабақтар жəне жеке пəндерді тереңдетіп оқыту сыныптары.
Ішкі дифференциация - бұл кездейсоқ белгілер арқылы жиналған оқушылардың үлкен тобын əр түрлі оқыту. Бұл түр оқушылардың дара жəне топтық ерекшелігін толық ескеруге мүмкіндігіне негізделген. Ол материалды оқыту темпін, оқу тапсырмаларының дифференциациясын, əр түрлі іс-əрекетті таңдау, мұғалім тарапынан көмектің мазмұны мен дəрежесін мөлшерлеу вариативтілігін болжайды. Бұл əр түрлі деңгеймен əр түрлі əдістер арқылы оқыту жұмысын жүзеге асыру мақсатымен сыныптағы оқушыларды əр түрлі топтарға бөлуге мүмкіндік туғызады. Əдетте бұл топтар мобильді, икемді, жылжымалы болады. Қазіргі кездегі ішкі дифференциацияның ерекшелігі ол тек оқуда қиындық сезген оқушыларға ғана емес, сонымен бірге дарынды балаларға бағытталған. Ішкі дифференциация оқушылардың даралық ерекшелігін ескере отырып дəстүрлі түрде немесе оқыту нəтижелерін жоспарлау негізіндегі деңгейлік дифференциация жүйесі түрінде жүзеге асады.
Ұжымдық өзара оқыту технологиясын (ұйымдастырылған диалог, байланыстырушы диалог, талгенизм таланттар жəне дарындылар, оқудың ұжымдық тəсілі, ауыстыру құралында оқушылардың жұппен жұмысы) А. Г. Ривин жəне оның оқушылары мен ісін жалғастырушылары (В. К. Дяченко, М. Д. Брайтермен, А. С. Соколов, т.б.) жасап шығарған. Мұндай технологияда оқу материалын дайындау оқу мəтіндерін, қосымша жəне анықтама, сабақ тақырыбы бойынша (немесе сабақтар циклі бойынша), оқу мазмұнын меңгеру бірлігіне бөлу (авторлық нұсқада ойлау сағаттары), мақсатты тапсырма жасау, оның ішінде үй тапсырмаларын жасау жатады. Оқушылар екі кезеңді бағдарға алады:
- дайындық, қажетті жалпы оқулық біліктер мен дағдыларды қалыптастыру жəне өңдеу мақсатындағы; кеңістікті бағдарлау; жолдасыңды тыңдап, оның не айтып отырғанын есту; шулы ортада жұмыс істеу; қажетті ақпаратты табу; жекеше есеп парақтарын қолдану; белгілі кейіпкерді сөзге жəне сөзді кейіпке айналдыру. Бұл біліктер арнайы тренингтік сабақтар кезінде іске асады;
- таныстырушылық, жалпы элементі ойын ережесін меңгеру, мақсатты ұстанымды хабарлау, өңдеу мінезімен нұсқау жəне оқу қорытындысын есептеу тəсілі болып табылатын əртүрлі модификациялары бар. Оқу сабағының жүрісі сабақ мазмұнының жасына, оқу материалының көлемі мен оны меңгеруге кететін уақытына қарай, таңдалған технология нұсқасына байланысты əр түрлі өтуі мүмкін. Ұжымдық өзара оқыту технологиясы келесі сатылардан тұрады:
- əрбір оқушы өзінің іс-əрекетін анықтайды (бұл əріп, буын, сөз, сөйлем, мəтін бөлігі, суреттеме, мінездеме, буын немесе оқулық тарауы, статья, тарихи құжаттар жəне т.с.с болуы мүмкін);
- қасыңдағы оқушымен білім алмастыру рөлдік ойын мұғалім
- оқушы ережесі бойынша. Рөлдерді ауыстыру міндетті түрде қажет. Мұғалім жаңа сабақ тақырыбының өз нұсқасын, өзінің жоспарын ұсынады, қойылған сұрақтарға жауап береді, бақылау сұрақтарын немесе тапсырмалар жəне т.с.с ұсынады. Бұл саты білім алмастырумен аяқталады;
- жаңа ғана қабылданған ақпаратты өңдеу жəне өзара оқытуға жаңа жолдас іздеу жəне т.с.с.
Ұжымдық оқыту тəсілі дəстүрлі оқыту түрлерін қоса қамтиды, яғни ұжымдық оқытуда дəстүрлі жеке жұмыс түрі, жұппен жəне топтық жұмыс түрлері қолданылады. Сонымен көрсетілген өмірдегі адамдар арасындағы қарым-қатынас құрылымдары, бізге - оқу үдерісінде 4 ұйымдастыру түрін береді: жеке, жұптық, топтық жəне ұжымдық; оларды В. К. Дьяченко ортақ немесе құрылымдық деп атайды. Оқу үдерісі тек қана осы түрлер арқылы іске асады. Ұжымдық түрлердің мінездемесіне тоқталмас бұрын, топтық түрдің негізгі белгілерін қарастыру керек, себебі көптеген авторлар М. Д. Виноградова, В. В. Давыдов, Г. Г. Кравцов, Х. И. Лиймеж бригадалық (топтық) жəне ұжымдық-бөліну жұмыстарын ұжымдық деп қате таниды. Топтық түрінің негізгі ерекшеліктерін былай бөлуге болады:
1. Қарым-қатынастың топтық құрылымы;
2. Негізгі талап: бір адамды таңдау мүмкіндігі үшін жалпыға бірдей тыныштық, яғни қарым-қатынастың əрбір сəтінде тек қана бір адам сөйлей алады;
3. Негізгі жақсы жағы: топ мүшелерінің білуі жəне істеуі тиіс нəрсенің барлығы бір уақытта барлығына түсіндіріліп көрсетіледі;
4. Əдебиетте кəсіби педагог, яғни арнаулы білімі бар мұғалім оқытады;
5. Əрбір оқушы мұғалімнің айтқанын үндемей қабылдауға тиіс, сондықтан оқуға деген селқостығы болады;
6. Əрбір оқушы тек өзіне жəне өзінің жеке басының жетістігіне қамқорлық жасайды жəне қамқорлық жасауы тиіс. Яғни, ол өзіне ғана өз білімі мен тəртібіне жауап береді;
7. Оқушылардың қоғамдық пайдалы іс-əрекеттері болуы мүмкін емес, өйткені өзі үшін ғана оқиды;
8. Оқушы педагогикалық ықпал жасаудың тұрақты объектісі, сырттай қараушы тірі жəндігі;
9. Жолдастарымен қарым-қатынас жасауға рұқсат берілмейді;
10. Оқушылар арасында жалпы ынтымақтастық пен жолдастық өзара көмек жоқ
Ұжымдық оқыту дегеніміз - ұжым əр мүшесін оқытады жəне əрбір мүше бəрін оқытады деп түсінеміз. Ұжым - оқытуда əдістемелердің пайда болуы, ұжым - бұл мұғалім мен оқушының қарым-қатынастары болып саналады. Ұжым - бұл қарым-қатынас барысында болатын басқармалы таным. Талдау қорытындысы бойынша ешбір тұжырымда оқытудың мəнін ашпайды да, тек сипаттамасын береді немесе оқытудың бір жағын ғана көрсетеді физиологиялық, психологиялық, бірақ тұтас оқыту емес. Олардың бəрін оқытудың мəнін ашудағы кезеңдер деп түсінуге болады. Ұжымдық оқыту əдістемесін əр түрлі пайдаланады. Қарым- қатынас құрылымына сəйкес оқытудың ұйымдастыру түрлері бар.
Олар:
1. Жеке дара (жанама түрдегі қатынас);
2. Жұптық (тұрақты жұптағы қатынас);
3. Топтық (топтық қатынастың құрылымы). Ол қатысушылардың санына қарап екі түрге бөлінеді: жалпы сыныптық (фронтальдық) жəне звено-бригадалық;
4. Ұжымдық (ауыспалы жұптағы қатынас).
Өкінішке орай, ұжымдық оқыту тəсілі сол кездегі педагогтер, əдіскерлер тарапынан қолдау таппады. Мектептер көп жылдар бойы ресми мемлекеттік қаулылар бекіткен əдістемелер мен əдіснамалық қағидалар бойынша жұмыс істеді. Оқытудың ұжымдық тəсілінің көкейтестілігін қазіргі заманғы білім берудің қарама-қайшылықтары мен пайда болған мəселелерді шешу жолдарын ұсынады. Дəстүрлі оқыту дағдарыстары оқытудың төмендегі қарама-қайшылықтардан көрінеді.
Оқытудың ұжымдық тəсілінің ерекшелігі келесі үдерістердің сақталуына байланысты:
- Оқушылардың жұптарының ауысып отыруы.
- Олардың өзін-өзі оқытуы.
- Өзара бақылау.
- Өзара басқару.
Оқушылар ұжымында барлығы бірін-бірі жəне əрқайсысын оқытады. Оқытудың топтық тəсілі мен оқытудың ұжымдық тəсілінің айырмашылығы бар. Оқытудың топтық тəсілінде ұжымда тек бір адам ғана - мұғалім немесе кеңесші қатысушы рөлін атқарса, оқытудың ұжымдық тəсілінде бір мезгілде бірнеше оқушы басқаларына əсер етеді. А. Г. Ривин əртүрлі жағдайларда қолданылатын оқытудың ұжымдық тəсілінің бірнеше əдістемесін атап көрсетті:
- кез келген оқу пəні бойынша мəтіндік материалды оқу;
- мəтінді өзара алмасу;
- тапсырмаларды өзара алмасу;
- оқулық бойынша есеп пен мысалдарды шығару;
- өзара диктанттар жазу
- жұптасқан түрде өлең, тақпақтар жаттау;
- жұптасқан түрде жаттығуларды орындау;
- сауалнама бойынша жұмыс;
- шет тілін оқу.
1.3 Оқыту технологиясындағы инновациялық педагогикалық технология-ларының негізгі қызметтері
Педагогикалық технологиялардың негізгі элементтері
Педагогикалық технология дұрыс жобаланған болу үшін міндетті түрде төмендегі 5 элемент болуы қажет.
1. Мақсат қою. Мұғалім курстық тараудың көлемінде оқу үдерісінің шағын мақсаттарын анықтайды. Бұл бөлімнің орындалу нəтижесі оқу мақсаттарын құру. 2-5 минут аралығында болады.
2. Болжау. Оқушылар білімін болжау дегеніміз - деңгейлік оқытуға бағытталып құрылған үздік жұмыс. Əрбір шағын мақсатқа сəйкес болжау жұмысы болады жəне ол шағын мақсаттың орындалуын анықтайды.
3. Оқушылардың сабақтан тыс өз бетімен орындайтын жұмыстары. Деңгейлік мөлшерде саралап алынған тапсырмалар жиынтығы.
4. Логикалық құрылым. Шағын мақсаттық мазмұны мен саны оқушылардың даму аймағын жəне уақыт бойынша əр аймақтың ұзақтығын орындаумен аяқталады.
5. Түзету. Мұнда негізгі үш жағдайды басшылыққа алу керек:
- қарастырып отырған сұрақтарда мүмкін болатын қиындықтар;
- оқушылардың көп жіберетін қателіктері;
- оқушының оқу стандарты талабының деңгейіне көтерудің педагогикаға тəн шараларының жүйесі.
Педагогикалық технологиялардың құрылымы
№
Педагогикалық технологиялар
Классификациясы
1
Пайдалану деңгейі бойынша
жалпы педагогикалық және пәндік және әдістемелік, жергілікті, модульді және тар әдістемелік
2
Философиялық негізі бойынша
Материализм және идеализм; ғылым,дін және табиғи жиналық, гуманизм және антигуманизм, антрософия және теософия, прагматизм және экзастенциализм, еркін тәрбие және еркіндік
3
Психологиялық дамудың жетекші факторлары бойынша
Биогендік, социогендік, психогендік, идеалистік.
4
Тəжірибені меңгерудегі
ғылыми тұжырымдама бойынша
Құрамды-рефлекторлы. Гештальд технологиялары интериогаторлық, сугистивтік, нейтролингвистік бағдарламалары.
5
Жеке бас құрылымының бағыты бойынша
Ақпараттық ББД. Ықпалды ақыл-
ой-əрекет əдістері, өзіндік дамыту
- жеке бастың басқару механизмі,
сезімді-өнегелілік. Эстетикалық
жəне өнегелілік қарым-қатынас
аумағы, қолданбалық практикалық
əрекет аумағы, эвристикалық,
шығармашылық қабілеттілік.
6
Мазмұндық жəне құрылымдық сипаттамасы бойынша
Тəрбиелілік жəне оқытушылық,
зиялы жəне діни, жалпы
білім беретін жəне кəсіби
бағыттағы, гуманитарлық жəне
технократиялық, салалы, пəндік,
монотехнология, политехнология.
7
Танымдық қызметі басқару түрлері бойынша
Классикалық лекциялық, оқытудың
техникалық құрылымымен оқыту,
консультант, репетитор, кітап
бойынша оқыту, компьютерлік
оқыту, бағдарламалық жаттығулар,
топтық жəне саралап оқыту əдістерінің жүйесі.
8
Ұйымдастыру формалары бойынша
Сыныптық оқыту, баламалық,
жекелей, топтық, ұжымдық оқыту
əдісі, саралап оқыту, академиялық
жəне отаулық.
9
Балаға ықпал жасау түрлері бойынша
Беделдік, дидактикалық орталықты,
жекеше бағыттағы, ізгілікті-
дербестік, ынтымақтастық, еркін
тəрбие.
10
Тәсіл, әдіс, құралдары бойынша
Догматикалық жəне репродук-
тивтік, түсіндірмелік-көркемдік,
проблемалық жəне ізденушілік,
шығармашылық, диалогтық ойын,
ақпараттық, дамытушылық-
бағдарламалық оқыту, өзіндік
дамытушылық.
11
Оқыту категориясы бойынша
Жаппай, ілгерілету, теңелту, қиын-
дық, дарындық, технологиялары,
виктимологиялық.
12
Жүйелердің бағыттылығы бойынша
Демократизация жəне гуманизация.
Қарқындылық, əдістемелік
жетілдіру, табиғи жинақтылық,
баламалық, авторлық, басқару
тиімділігі.
Педагогикалық технологияларды іске асыру принциптері
Жаңа білім беру технологиясын іске асырудың қажетті шарты ретінде мынадай əдіснамалық принциптерге міндетті түрде баса көңіл аудару аса маңызды:
1. Мұғалімнің педагогикалық кəсіби қабілетіне сену принципі;
2. Оқытудың кез келген уақыты аралығында берілген пəннен бастауыш сынып оқушысының кепілді дайындығы болу принципі;
3. Оқу үдерісінің модульдік жобалау принципі;
4. Бастауыш мектептегі кері тартпалық пен шек қойып тежеулікті жойып, бұрынғы дəстүрлі оқыту көздерін дұрыс арақатынаста үйлесімді пайдалану принципі;
5. Ұйымдастыру жəне оқыту технологияларын қолдану мен қалыптастырудағы мəліметтердің дұрыстығы мен шындыққа сəйкесттік принципі;
6. Бастауыш мектептің мұғалімдері мен оқушыларының оқу үдерісіндегі арақатынасының жарасымды даму принципі;
7. Бастауыш сынып оқушыларының жалпы біліктілігінің нəтижесінде пəндік біліктілік əдістерін меңгеруді жүйелі түрде үйлестіру принциптері;
8. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны жобалаудағы мазмұндық, бірізділік, мотивациялық жақтарының бірлігі принципі;
9. Əр бастауыш сынып оқушысының жалпы білім бойынша дайындығының базалық деңгейге міндетті түрде жету принципі.
Қазіргі заманғы педагогикалық технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғышарттар қажет:
1)оқу үдерісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
2)оқушылардың сабақбастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-əдістемелік, оқыту-əдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
3)жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пəндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын
игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
4)оқыту үдерісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен қазіргі заманғы педагогикалық технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тəжірибесі білім
беру жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым жəне мəдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологиясын игеру міндетіміз.
Оқытудың жаңа инновациялық технология əдістерін дəріс беретін білімгерлермен практикалық сабақтар жүргізу барысында жиі қолданып отырамыз. Инновациялық технологияны пайдалану барысында сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықтан бастап білімгерлерге тақырыпқа болжам жасатып, мақсат қойып, сұрақ беріп жауап алуға, мазмұнды толық түсінуге жағдай туғызады. Бұл бағдарламада мұғалімдерге де, білімгерлерге де міндеттер қояды. Осы міндеттерді орындауға мұғалім өзінің тақырыбы мен сабақ арасындағы біріккен іс-əрекет ұйымдастырады. Мысалы, бұл бағдарламаны сабақтарда қолдану барысында оқушыларға:
1) еркін ойлауға мүмкіндік береді;
2) ақыл-ойын дамытады;
3) шығармашылық белсенділігі артады;
4) тіл байлығы жетілдіріледі;
5) жан-жақты ізденеді;
6) өз ойын жеткізеді;
7) ұжымдық іс-əрекетке тəрбиелейді.
Анық айтқанда, сабақта қолданатын стратегиялар көмегімен жеке тұлға ретінде, жан-жақты дамыған шығармашылық ойлау ретінде білімді меңгереді. Педагогикалық технологияларды талдау барысында алынып отырған технологияның сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай болуы жəне тиімді, жүйелі болуы ескеріледі.
Қорыта келе, технологияның білім беру үдерісіне енуі білім беру тұжырымында мақсатты қалыптастыруға; адамгершілік ақыл-ой,психологиялық, медициналық, экологиялық көрсеткіштер негізінде қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды талдауға, соны- мен қатар дифференциалды оқыту жағдайында олардың тиімділігін бағалауға; оқытудың перспективалық құралдарын олардың негізінде педагогикалық технологияларды құруға; бұл үдерістерді технологизация үдерістерін реттейтін тұтас мемлекеттік білім беру бағдарламасы мен стандарттары негізінде басқаруға ықпал етеді.
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды сабақта
қолдану әдіснамасы
Мұғалім оқыту үдерісін тиімді өткізіп, оқушылардың белсенділігін тудыру үшін сабаққа қойылатын төмендегі талаптарды ескереді:
а) дидактикалық талаптың (сабақтың тақырыбы, мақсаты, мазмұнының бағдарламаға сайлығын игерілетін іскерлік дағдыларының айқындығы, қабылдауға əзірлеу, түсіну, ой елегінен өткізу);
ə) дамытушылық талаптың (дамытушылық мақсатының айқындығы, танымдық қызығушылығының, бастамашылдығын, өздігінен іздену, білімін толықтыру, ой еңбегінің мəдениеті мен іскерлік, дағдысын қалыптастыру, ақыл-ойын дамыту);
б) тəрбиелік талаптың (тəрбиелік мақсатының нақтылығы, білім мазмұны арқылы көзқарасын, эстетикалық сезімі мен адамгершілік қасиеттерін, жүйелі еңбегін қалыптастыру, мамандығына сүйіспеншілігін арттыру, т.б.);
в) гигиеналық талаптың (сыныптың тазалығы, желдетілуі, оқу- құралдарының, тақтаның, бордың яғни сабақтың жабдықталуын, жарық мөлшерінің сақталуын, оқушылардың сыртқы көрінісі; көрнекі құралдарға, дəптерге, жазуға қойылатын талаптар) сақталуын ескеру;
г) психологиялық талаптың (білімге ынталандыру), танымдық белсенділігін арттыру, эмоциялық көңіл-күйін тудыру, қабылдау, зейінін (ойлауын қамтамасыз ету) ескерілуі;
ғ) ұйымдастырушылық талаптың ескерілуі.
Ол екі кезеңнен тұрады:
I кезеңі: Сабаққа алдын ала дайындық. Күнтізбелік жоспар негізгі жəне қосымша əдебиеттерді, əдістемелік жəне көркем шығармалар, педагогикалық басылымдармен жұмыс істеу.
II кезеңі: Пəн бойынша тақырыптық сабақ жоспарын жасау. Онда сабақтың білімдік, дамытушылық, тəрбиелік мақсатын, оған сай нақты білім көлемін анықтау, əдіс-тəсілдерін таңдау сабақтың типін, құрылымын белгілеу, сабақ кезеңдерінің логикалық байланысын, өздігінен істейтін жұмыстарды, т.б. ескеру.
Əдістемелік талапқа аталған барлық талаптардың жиынтығы жатады. Мұғалім оқытудың əдіс-тəсілдерін біліп қана қоймай, тиімді пайдаланғанда ғана оқушылардың білімге құштарлығын тудырып, терең түсінігін қамтамасыз етеді. Оқыту əдісін таңдау үлкен шеберлікті керек етеді.
Айталық, өткенді қайталау, қорытындылау, жаңамен байланыстыру, жадыда бекітуге арналған жаттығулар мен педагогикалық есептер жүйесін ойластыру, уақытты дұрыс пайдалану, сабақта оқушылардың жұмыс түрлерін тыңдау, талдау, жазу, жаттығу, іздену жұмысын ұйымдастыру, сабақтың темпін, ритмін өзгертіп отыру мұғалімнің шеберлігі мен жұмыс стиліне (педагогикалық ептілігі, икемділігі, шамамен сезе білуі, əдептілігі, тапқырлығы, мəдениеттілігі, оқушының жеке басын сыйлауы, талап қоя білуі, жылы қарым-қатынасы) байланысты шешілетін мəселелер.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасып, ескі мазмұнның орнын жаңасы басуда. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Білім беру сапасы - қоғамдағы білім беру үдерісінің жағдайын, нəтижесін, сондай-ақ жеке тұлғаның кəсіптілігінің қалыптасуы жəне даму болашағының қажеттілігін анықтайтын əлеуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды оқыту мен тəрбиелеу қызметтерінің əртүрлі көрсеткіштерінің жиынтығы, яғни білім беру мазмұны, оқыту формасы мен əдістері бойынша анықталады. Сондықтан педагогика ғылымының ерекшілігі де - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруы болып отыр.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үдерістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына осы міндетті қойып отыр. Ол - өз жұмыс орнында жəне бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының (атқарушының) тұлғасын қалыптастыру. Оқу үдерісінің əдістері мен түрлерін жетілдіру жаңашыл педагогтардың озық дидактикалық идеяларында көрініс табады: В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдары, Р.Штейнердің еркін таңдау идеясы, С.Н.Лысенкованның оза оқыту, П.Эрдниевтің ірі блоктар идеясы, Л.В.Занковтың дамыта оқыту, Л.С.Выготскийдің жақын даму аймағы, т.б.
Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану пəнге қызығушылықтарын арттырудың тиімді жолдары деп аталады. Мақсаты - оқыту үдерісінде қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды пайдалана отырып, оқушыларды негізгі пəндермен терең де берік қаруландыру, ал меңгерген білімдерін күнделікті өмірде өз деңгейіндегі іскерлікпен қолдана білу. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны қолдануда:
Мұғалім нені білу керек?
1)қазіргі заманғы педагогикалық технология көмегімен шешілетін мəселені анықтай алуы;
2)қазіргі заманғы педагогикалық технологияны қолдану арқылы алынатын нəтижелерді;
3) қазіргі заманғы педагогикалық технология мəнінен алынатын
нəтижелердің теориялық негізін;
4) қазіргі заманғы педагогикалық технологияда мұғалім қолданылатын əдіс-тəсілдерді білуі керек.
Оқушыларды қазіргі заманғы педагогикалық технологияда жұмыс істеуге үйрету əдісін таңдауы.
Не істей алу керек?
1) Оқу бағдарламасының түрлендірілген нұсқаларын құрастыра алуы
2) Күнтізбелік тақырыптық жоспар жасай алуы.
3) Əр сабақты жоспарлай алуы.
4) Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар бойынша жүргізілетін əртүрлі типтегі сабақ жоспарларын жасай алуы.
5) Оқу модулын құрастыра алуы.
6) Оқу жобасының мазмұнын анықтай алуы.
7)Оқу жобалары бойынша оқушыларға арналған тапсырмаларды құрастыра алуы.
Қандай іс-əрекеттерді дұрыс ұйымдастыруы қажет?
1) Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларда пайдаланылатын жекелеген əдістер мен тəсілдерді пайдалану.
2)Əр түрлі типтегі сабақтарды өткізу.
3)Өткізілген сабақтарға талдау жасау, жіберілген кемшіліктердің жасырын себептерін анықтау.
4)Қазіргі заманғы педагогикалық технологияда қолданылатын
оқу əрекетінің əдістерін оқушыларға үйрету.
Жас ұрпаққа білім-тəрбие беретін бала жанының - мұғалімдер қандай болуы керек жəне олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, əдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы лəзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шəкірттеріне анық, тұжырымды, дəл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Əрдайым оқушылармен əдептілік қарым- қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тəжірибені əрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалануы қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, əдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.
Осы қағидаларды əрбір мұғалім тұрақты ұстанып отырса, мұғалімнің күш-қуаты, көңіл күйі əрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі, еңбегі жанады. Ұстаз еңбегінің қырсыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті, əсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану білімді сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Хайруллина Алина Кайратқызы
Инновациялық педагогикалық технологиялар арқылы
шет тілін оқытуда шығармашылық қызмет
оқушыларының құзіреттілігін дамытудың негізі ретінде
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Шет тілі мұғалімдер даярлау 5В011900 Шет тілі: екі шетел тілі
Орал 2021 ж.
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Қорғауға жіберілді
Каф. Меңгерушісі
_______ Л.Ж.Кажыгереева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы :
Инновациялық педагогикалық технологиялар арқылы шет тілін оқытуда шығармашылық қызмет оқушыларының құзіреттілігін дамытудың негізі ретінде
Шет тілі: екі шетел тілі 5В011900 Шет тілі мұғалімдер даярлау
Орындаған : Хайруллина Алина Кайратқызы
Ғылыми жетекшісі : Чечётко Маргарита Владимировна
Орал 2021 ж
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Инновациялық педагогикалық технологиялардың классификациясы ... ...6
1.2 Оқыту үдерісін басқару және ұйымдастырудың тиімділігі негізіндегі технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Оқыту технологиясындағы инновациялық педагогикалық технология - ларының негізгі қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..22
2.1 Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды сабақта қолдану әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 Дамыта оқыту технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.3 Шет тілін оқушыларының құзыреттілігін дамыту кезіндегі инновациялық педагогикалық технологияларының маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
КІРІСПЕ
Бүгінгі заманда жаңа компьютерлік технологияларды енгізумен бірге технология деген ұғым жиі кездеседі. ХХ ғасырдың 60 жылдарындағы АҚШ пен Англияда пайда болып, содан бұл термин өмір қажеттілігіне байланысты дүниежүзіне таралып кетті. Педагогикада бұл ұғым оқушылардың аз ғана күш жұмсап, ең жақсы жоғарғы нəтижеге жетудің тиімді принциптері мен əдістерін анықтауға бағытталған.
Технология деген термин гректің түп тамыры techne - өнер, шеберлік, кəсіп жəне logos - ғылым, білім деген сөздерінен шыққан.Екі түп тамырының бірлігін шеберлік туралы ғылым немесе білімді беретін деген сөзді құрайды. Ол өндірістік үдерістерді жүргізудің тəсілдері мен құралдары туралы білімдер жиынтығы. Қазіргі уақытта педагогикалық технология ұғымы əр түрлі түсіндіріледі. Техника терминінің екі мағынасы бар екені айқын:
- біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
- екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тəсілдер жинағы.
Технология термині сол тəсілдер жүйесі (ілім) деген мағынаны білдіреді.
С. Смирнов оны төмендегідей анықтайды:
- оқытуды ұйымдастыруда форма немесе əдістеме
түсініктерінің синонимі ретінде (бақылау жұмысын орындау
технологиясы, қарым-қатынас технологиясы);
- нақты педагогикалық жүйенің синонимі ретінде (оқытудың дəстүрлі технологиясы, В. В. Давыдов пен Д. Б. Элькониннің мектепке арналған жүйесі жəне т.б.) Бірақ бұл түсіндірулер технология түсінігін ашпайды, сондықтан білім беру технологиясы, педагогикалық технология,оқыту технологиясы терминдерін қарастыру қажет. Берілген түсініктерді салыстырмалы талдау Л. А. Щукинаның еңбектерінде көрсетілген. Көптеген уақыттар желісінде технология түсінігі педагогикалық ұғымдар қорнынан тыс қалып келді. Шынайы мəні (шеберлік жөніндегі ілім) педагогикалық міндеттерге: педагогикалық үдерісті сипаттау, түсіндіру, болжау, жобалау - сай келсе де, ол технократиялық тіл элементі ретінде қарастырылды. Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұштасады, мысалы: оқу-үйрену, тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар, бағдарламаланған жəне проблемалық оқу технологиялары, авторлық технология жəне т.б. Алғашқыда педагогтар педагогикалық технология, оқу-оқыту технологиясы жəне тəрбиелеу технологиясы ұғымдарының өзіндік мəн-мағыналарына назар аудармай келді. Ал бүгінде педагогикалық технология оқу жəне тəрбие аймағындағы педагогикалық міндеттердің шешілуіне байланысты орындалатын педагог іс-əрекеттерінің бірізді жүйесі ретінде танылуда. Осыдан педагогикалық технология мəні оқу технологиясы, тəрбие технологиясы ұғымдары мəндерімен салыстырғанда тереңдеу де ауқымдылау.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы.
Педагогикалық технология - кешенді үдеріс. Ол өз құрамына адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау, қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі проблемалардың шешімін басқаруды қамтиды. Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі - теориялықнегізде орындалуы (В. Б. Беспалько, В. В. Данилов, В. К. Дьяченко
жəне т.б.), екіншісі - тəжірибе арқылы жүзеге асуы (Е. Н. Ильина,
С. Н. Лысенкова, В. Ф. Шаталов жəне т.б.). Мұндай ғылымдық мəні бар ой жаңалық емес. Кезінде оны Я.А. Коменский де дəріптеген. Ұлы педагог-ғұлама XVI ғасырда-ақ оқудың техникалық (яғни технологиялық) болатынын уағыздап,оның мүлтіксіз тиімді нəтиже беретін жолдарын іздестіріп бақты. Я. А. Коменский еңбектеріне үңілсек, педагогикалық технологияға бастау берген даналық пікірлерді табамыз: Дидактикалық машина үшін қажет нəрсе - 1) түбегейлі ойластырылған мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дəл икемдестірілген жабдықтарды; 3) мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты жабдықтарды
қолданудың мызғымас ережелерін табуымыз керек, - делінген. Я. А. Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз əрекеттегі механизмге сəйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін оқу технологиясы жөніндегі көптеген тұжырымдар толықтырылып, нақтыланылып отырды. Əсіресе, техникалық прогрестің əрқилы теориялық жəне практикалық қызметтер аймағына енуімен оқуды технологизацияластыру идеясы нығайып, іске асырыла бастады (П. Я. Гальперин, Н. Ф. Талызина, Ю. К. Бабанский жəне т.б.). Осы заманғы дидактикада əрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр. Олардың көп түрлі болу себебі əр автор мен орындаушының педагогикалық үдеріске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс енгізілуіне байланысты.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі - оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жетілдіріп отыру жəне қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық жəне интерактивтік əдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы əрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
Инновация ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған əртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: Инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея. Майлс: Инновация - арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз - дейді. Ендеше инновация ұғымы - педагогикалық сөздік қорнына ежелден енген термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде жаңа, жаңалық енгізу, деп көрсетілсе, кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды.
Инновация деген сөз - латынның novis жаңалық жəне іп енгізу деген сөзінен шыққан, ал оның қазақша аудармасы жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді. Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тəжірибесінде кеңінен қолданылып жүр. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны Білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар едік. Инновация ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мəдениеттанушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни бір мəдениет
түрлерін екінші ел мəдениетіне енгізу дегенді білдіреді жəне бұл ұғым этнографияда əлі күнге дейін сақталған.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік. Яғни, С. Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын əр елде əртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған. Ал, Арабия, Жапония тəріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан əр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси əдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде, шетелдерде,
ТМД елдерінде, Қазақстанда инновация ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз. Қазақстанда ең алғаш Инновация ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол Инновация,
инновациялық үдеріс деп отырғанымыз - білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану жəне таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы ұсынады. Н. Нұрахметов инновация білімнің мазмұнында, əдістемеде, технологияда, оқу-тəрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке-дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке-дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық
қамтитын).
Инновация сөзі - қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді жəне дəл қазіргі жаңа заманға да жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең жəне анық екендігі белгілі. Бұл əдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновациялық педагогикалық технологиялардың классификациясы
Оқытудың инновациялық əдістерінің классификациясы мынадай топтарға бөлінеді:
1. Қатысушы саны бойынша;
2. Ұйымдастыру жері бойынша;
3. Оқу-танымдық қызметі бойынша;
4. Қатысушылардың іс-əрекеттерінің үлгісі бойынша;
5. Компьютерді қолдану принципі бойынша.
Енді осылардың əрқайсысын жеке-жеке қарастырайық.
1. Қатысушы саны бойынша:
a. жеке
b. топтық
c. ұжымдық
d. триада жəне диада болып бөлінеді
1. Ұйымдастыру жері бойынша:
a. Аудиториялық
b. Аудиториялық емес:
1) жоспарлы,
2) экскурсиялық
1. Оқу-танымдық қызметі бойынша:
a. Имитациялық
1) Ойын
1. оқуіскерлік
2. ойының жағдайы
3. белсенді режимдегі тренинг
4. ойын рәсімдері және әдістері
2) Ойын емес
1. case-study
2. ТРИЗ
b. Имитациялық емес
1) мәселе бойынша дәріс, дәріс-пресс-конференция
2) іскерлік ойын
3) ойынның жағдайы
4) белсенді режимдегі тренинг
5) ойын рәсімдері және әдістері
1. Қатысушылардың іс-әрекеттерінің үлгілері бойынша:
1) Әрекеттердің және пәндердің әртүрлі белгілері бойынша сараптама жасау
2) Әлеуметтік-психологиялық, басқару, зерттеу және инженерлік-жобалау есептерін шығару
3) Келіспеушілік,басқару жағдайларындағы әрекеттердің тактикасын талау
4) Көңіл қабілеттілігінің, ойлау тездігінің демонстрациясы және тренинг арқылы дамыту
5) Нысандарды жобалау және конструкциясын жасау
6) Құрылымдарды және үдерістерді оңтайландыру
1. Компьютерді қолдану принципі бойынша:
1) Дербес компьютерсіз
2) Компьютерлік ойындар
3) Компьютерлік бағдарламалар негізінде
Қазіргі заманғы педагогикалық технологияның мақсаты бойынша оқытуды ізгілендіру қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушының өздігінен танымдық іс-əрекетін жүргізе алатындай болуы керек.
Əрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік жəне шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға жəне өзін-өзі дамытуда қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті əдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.
Қазіргі кезеңде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне жататындар - əрбір оқушының жеке жəне дара ерекшеліктерін ескеру; оқушылардың қабілеттері мен шығармашылығын арттыру; оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру.
Жаңа педагогикалық технология: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, проблемалы оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы, түсіндіру, басқарып оқыту технологиясы, деңгейлік саралап оқыту технологиясы, міндетті нəтижеге негізделген деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, модельдік оқыту технологиясы, жобалап оқыту технологиясы.
Бір технологияның өзі мұғалімдердің шеберлігіне байланысты əрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде əдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің даму бағыты мен технологияларын қамтитын елуден астам педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мəлім. Сондықтан білім беру жүйесінде қолданылатын педагогикалық технологиялардың негізгі мақсаттарын білу қажет.
Педагогикалық технология аттары, авторы
Мақсаттары
Ынтымақтастық педагогикалық
* Талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына өту;
* Балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі
Білім берудегі ізгілендіру технологиясы. (Амонашвили Ш.А.)
* Баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы азамат етіп тәрбиелеу;
* Баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату;
* Баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту
Ойын арқылы оқыту технологиясы
* Дидактикалық
* Тәрбиелік
* Дамытушылық
* әлеуметтендірушілік
Проблемалық оқыту технологиясы
* білім,білік, дағдыға ие қылу;
* өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгеру;
* танымдық және шығармашылық икемділікті дамыту
Тірек сигналдарды арқылы оқыту технологиясы. (В.Ф.Шаталов)
* білім, білік, дағдыны қалыптастыру;
* жеке мәліметтерге қарамастан барлық баланы оқыту;
* оқытуды жеделдету (орта мектепті 9 жылда аяқтау)
Түсіндіре басқарып оза оқыту технологиясы (Лысенкова С.Н.)
* білім, білік, дағдыну меңгерту;
* мемлекеттік стандарт көлемінде білім беру;
* барлық баланы табысты оқыту
Деңгейлік саралап оқыту технологиясы
* әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту;
* оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы
* әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
* оқытуды оқушылардың әртүрлі топтарының ерекщелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау
Бағдарламалап оқыту технологиясы (Б.Скиннер, Н.Краудер, В.П.Беспалько)
* ғылыми негізіде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру
Оқытудың компьютерлік технологиясы
* баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту;
* ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыру және қатынас қабілетін дамыту;
* жеке басты ақпараттық қоғамға даярлау
Өздігінен даму технологиясы (М.Монтессори)
* барлық оқушыны стандарт деңгейіне оқыту;
* балалардың бойында дарындыларды тәрбиелеу;
* жан-жақты дамыту;
* дербестікке тәрбиелеу;
* бала санасындағы нәрселер әлем мен ойлау әрекетінің бірлігі
Дамыта оқыту технологиясы (С.Выготский, Д.Б. Эльконин, Л.В.Занков, В.В. Давыдов)
* бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік,адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік, т.б. қасиеттерді дамыту.
Дамыта оқытудың басты мақсаты: баланы оқыта отырып, жалпы дамыту.
Л.В. Занковтың дамыта оқыту жүйесі
Д.В.Эльконин - В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
* жеке адамының жоғары дәрежеде дамуы;
* жан-жақты гармониялық даму үшін негіз жасау;
* теориялық ой мен сана қалыптастыру;
* балаларда білім, білік, дағдыны ғана қалыптастырып қоймай, ой-әрекеттерінің әдістерін де қалыптастыру;
* балалардың оқу әрекетіне ғылыми таным логикасын енгізу.
В.М.Манахов технологиясы
* оқытудың тұтас технологиясын жобалау;
* алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық үдеріс туғызу;
* мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру
Педагогикалық технология - педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы дамытады, мынадай технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық, құрылымдық жəне мазмұндық ұстанымдары;
ə) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, əлеуметтік жəне табиғатқа сəйкестілік, барлық үдерістердің қарқынды жүруі (В. Беспалько, 1984.)
Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология, əлеуметтік философия, басқару жəне мақсат қою теориясы, техника, қарым-қатынас, аудиовизуальды білім беру жəне кибернетика элементтерінен тұратын пəнаралық конгломерат ретінде қарастырып отыр.
Педагогикалық технология саласындағы теориялық жəне практикалық ізденушілерді бір жерге топтастыру айналасындағы қызмет бағыттарын анықтайды. Бұл жерде ізденудің шеберлігі - педагогикалық тізімді пайда етуші элементтерді үйрену, жаңалаудан тұрады. Жаңа педагогикалық технология терминологиялық тіркесіне үңілсек, жер жүзінде когнативтік, эвристикалық, креативтік деп аталатын негізгі үш педагогикалық технология бар екенін білеміз.
Эвристикалық технология оқушының өзін істетіп, зерттеушілік қабілетін дамытуға байланысты. Креативтік технология шығармашылық ойды, ұқыптылықты, қабілеттілікті дамытады. Когнативтік технологияда қоғамымызда осы дəуірге дейін жиналған білім атаулының бəрі, оқушыға жетерлік дəрежеде терең үйретіліп, оны оқушы келешек өмірімізде пайдалана алатындай жағдайға əкелу мəселесі назарға алынады.
Жаңа педагогикалық технология - əрбір сабақта пайдаланатын, өте қажетті, сол тақырыпты оқушыға жеткізудің, түсіндірудің мұғалім тарапынан ең тиімді тəсілі. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту
формасын, əдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, білім мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық үдерісті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.
Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім жүйесіне сəйкестендірілген. Осы заңның 8 бабында білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кəсіптік адамгершілік, рухани, азаматтық келбеттерінің қалыптасуына əсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тəрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
1.2 Оқыту үдерісін басқару және ұйымдастырудың тиімділігі негізіндегі технологиялар
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясында жұмыс міндетті үш деңгейлік, қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты мақсаты - сынып оқушыларын қабілетті, қабілетсіз деген жіктерге бөлуді болдырмау.
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы:
- оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне;
- оқушыны ынталандыруға;
- оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастық қарым-қатынас
достығына;
- оқушының өз білімін өзі бағалай білуіне;
- баға əділдігіне;
- білім көрсетудің əділ сайысына мүмкіндік береді.
Деңгейлеп-саралап оқытудың басты сипаты - мақсатты нəтиже. Қоғам талабы да - нəтижелі оқушы даярлауда болып отыр. Деңгейлеп оқыту түрлері. Қараевтің деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы мынандай 4 түрге бөлінген:
1) репродуктивтік деңгей - жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне жəне оқушыға байланысты
2) алгоритмдік деңгей - мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды.
3) эвристикалық деңгей - оқушы өзі ізденіп, қосымша əдебиеттерді қолдана отырып жауап береді.
4) шығармашылық деңгей - оқушының таза өзіндік шығарма- шылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлеп оқыту əр оқушының белсенділігін оятады.
Деңгейлік тапсырмалар рейтинг-ұпай - балл жинау əдісімен бағаланатынын ескерсек, оқушылардың деңгейлік сабақ өткеннен кейін де сол тапсырмаларда жіберген қателіктеріне, тапсырмаларын орындауда қолданған тəсілдеріне талдау жасап, қателіктері мен кемшіліктерін анықтай білуге мүмкіндік береді. Келесі тапсырмаларда оқушы неғұрлым көбірек ұпай жинау үшін ізденіп, мұғалмнен, сыныптастарынан қосымша материалдардан білім жинайды.
Өзіндік əдісті жүзеге асыруда мына мəселелер көзделеді:
1) бастауыш сынып оқушыларының жеке ерекшеліктерін
зерттеп, типтік топтарға бөлу;
2) бастауыш мектептің оқу үдерісінің барлық сатыларында əр
түрлі топтардағы оқушыларды оқыту, тəрбиелеу жəне дамытудың
əдістемелігін жасау;
3)əр алуан мақсатта жеке дидактикалық материалдардың
жүйесін құру;
4)білімді бағалау, бақылау жүйелерін жетілдіру.
Дифференциациялап оқытудың мəні. Қазіргі əлеуметтік-экономикалық жағдай мұғалімдердің алдында тұрған оқу-тəрбие жұмысын жетілдіруде, оқушының өзіндік, шығармашыл ойлауын дамыту жəне білім деңгейін жоғарылатуды қамтамасыз етуміндеттерін маңызды күрделендірді. Көп уақытқа дейін барлық оқыту жəне тəрбие əдістемесі оқушының орташа деңгейіне бағытталды. Онда оқушылар сыныбы жекелеген тұлғалардан тұрады, яғни олардың əрқайсысының өзіне тəн психологиялық жəне адамгершілік ерекшеліктері, өзінің қызығушылығы жəне бейімділігі, шындықты көруі болды. Мұндай құбылыстың себебі тəрбиелей жəне дамыта
отырып оқыту тұлғаға тікелей емес, оның дамуында ішкі жағдай арқылы əсер етті.
Дифференциациялап оқытудың мақсаттары:
1)психологиялық-педагогикалық;
2)əлеуметтік;
3)дидактикалық.
Біз үшін дифференциалды оқыту мақсатының бірінші жəне үшінші бағыты қажет.
Дифференциациялап оқытудың психологиялық-педагогикалық көзқарастағы мақсаты: əр оқушының қызығушылығы мен бейімділігін дамыту жəне талаптарды анықтауға тиімді жағдай жасауға негізделген оқытуды даралау.
Əлеуметтік көзқарас бойынша дифференциациялап оқытудың мақсаты: ол əрбір қоғам мүшесінің социуммен өзара əрекет бейімділігін ұтымды пайдалану мақсатымен шығармашылық, интеллектуалдық, кəсіби қоғам потенциалын қалыптастыруына мақсаттылықпен əсер ету.
Дидактикалық көзқарас бойынша оқушыларды дифференциациялап оқыту үшін жаңа əдістемелік жүйені жасау жолымен толғағы жеткен мектеп проблемаларын шешу. Дифференциация түрлері. В.М.Монахов, В.А.Орлов, В.В.Фирсов дифференциалды оқытудың келесі формасын ұсынады:
Сыртқы дифференциация (арнайы мектептер ұйымдастыру, тереңдетіп оқыту жəне коррекциялық сыныптар, факультативтер, таңдау курстарын, т.б. ашу).
Ішкі дифференциация - əдеттегі сынып көлемінде əр оқушының даралық ерекшелігін ескере отырып сабақ барысындағы жұмыстың ұтымды түрін анықтау.
Элективті дифференциация - бұл оқушыларға міндетті оқу пəндерімен қатар бірнеше пəндерді қосымша ретінде оқуға құқық беру.
Сыртқы дифференциация - біршама тұрақты топтарды арнайы принциптер негізінде (қызығушылық, бейімділік, қабілет, жетістік нəтижелері, жобаланған мамандық) құрау болып табылады. Мұнда білім мазмұны мен оқушыларға қойылатын талаптар өзгеше болады. Сыртқы дифференциация селективті жүйе көлемінде (профильді сынып жəне пəндерді тереңдетіп оқыту сыныбын таңдау) немесе элективті жүйе көлемінде іске асырылады.
Сыртқы дифференциацияның мəні білім беруде оқушыларды таңдаған бағытта максимал дамыту мақсатымен олардың тұрақты қызығушылықтарын бейімділіктерінің жəне қабілеттерінің көлемінде мамандануға бағыттау болып табылады. Қазіргі кезеңде мектепте 2 түрлі сыртқы дифференциация қолдануда: факультативті сабақтар жəне жеке пəндерді тереңдетіп оқыту сыныптары.
Ішкі дифференциация - бұл кездейсоқ белгілер арқылы жиналған оқушылардың үлкен тобын əр түрлі оқыту. Бұл түр оқушылардың дара жəне топтық ерекшелігін толық ескеруге мүмкіндігіне негізделген. Ол материалды оқыту темпін, оқу тапсырмаларының дифференциациясын, əр түрлі іс-əрекетті таңдау, мұғалім тарапынан көмектің мазмұны мен дəрежесін мөлшерлеу вариативтілігін болжайды. Бұл əр түрлі деңгеймен əр түрлі əдістер арқылы оқыту жұмысын жүзеге асыру мақсатымен сыныптағы оқушыларды əр түрлі топтарға бөлуге мүмкіндік туғызады. Əдетте бұл топтар мобильді, икемді, жылжымалы болады. Қазіргі кездегі ішкі дифференциацияның ерекшелігі ол тек оқуда қиындық сезген оқушыларға ғана емес, сонымен бірге дарынды балаларға бағытталған. Ішкі дифференциация оқушылардың даралық ерекшелігін ескере отырып дəстүрлі түрде немесе оқыту нəтижелерін жоспарлау негізіндегі деңгейлік дифференциация жүйесі түрінде жүзеге асады.
Ұжымдық өзара оқыту технологиясын (ұйымдастырылған диалог, байланыстырушы диалог, талгенизм таланттар жəне дарындылар, оқудың ұжымдық тəсілі, ауыстыру құралында оқушылардың жұппен жұмысы) А. Г. Ривин жəне оның оқушылары мен ісін жалғастырушылары (В. К. Дяченко, М. Д. Брайтермен, А. С. Соколов, т.б.) жасап шығарған. Мұндай технологияда оқу материалын дайындау оқу мəтіндерін, қосымша жəне анықтама, сабақ тақырыбы бойынша (немесе сабақтар циклі бойынша), оқу мазмұнын меңгеру бірлігіне бөлу (авторлық нұсқада ойлау сағаттары), мақсатты тапсырма жасау, оның ішінде үй тапсырмаларын жасау жатады. Оқушылар екі кезеңді бағдарға алады:
- дайындық, қажетті жалпы оқулық біліктер мен дағдыларды қалыптастыру жəне өңдеу мақсатындағы; кеңістікті бағдарлау; жолдасыңды тыңдап, оның не айтып отырғанын есту; шулы ортада жұмыс істеу; қажетті ақпаратты табу; жекеше есеп парақтарын қолдану; белгілі кейіпкерді сөзге жəне сөзді кейіпке айналдыру. Бұл біліктер арнайы тренингтік сабақтар кезінде іске асады;
- таныстырушылық, жалпы элементі ойын ережесін меңгеру, мақсатты ұстанымды хабарлау, өңдеу мінезімен нұсқау жəне оқу қорытындысын есептеу тəсілі болып табылатын əртүрлі модификациялары бар. Оқу сабағының жүрісі сабақ мазмұнының жасына, оқу материалының көлемі мен оны меңгеруге кететін уақытына қарай, таңдалған технология нұсқасына байланысты əр түрлі өтуі мүмкін. Ұжымдық өзара оқыту технологиясы келесі сатылардан тұрады:
- əрбір оқушы өзінің іс-əрекетін анықтайды (бұл əріп, буын, сөз, сөйлем, мəтін бөлігі, суреттеме, мінездеме, буын немесе оқулық тарауы, статья, тарихи құжаттар жəне т.с.с болуы мүмкін);
- қасыңдағы оқушымен білім алмастыру рөлдік ойын мұғалім
- оқушы ережесі бойынша. Рөлдерді ауыстыру міндетті түрде қажет. Мұғалім жаңа сабақ тақырыбының өз нұсқасын, өзінің жоспарын ұсынады, қойылған сұрақтарға жауап береді, бақылау сұрақтарын немесе тапсырмалар жəне т.с.с ұсынады. Бұл саты білім алмастырумен аяқталады;
- жаңа ғана қабылданған ақпаратты өңдеу жəне өзара оқытуға жаңа жолдас іздеу жəне т.с.с.
Ұжымдық оқыту тəсілі дəстүрлі оқыту түрлерін қоса қамтиды, яғни ұжымдық оқытуда дəстүрлі жеке жұмыс түрі, жұппен жəне топтық жұмыс түрлері қолданылады. Сонымен көрсетілген өмірдегі адамдар арасындағы қарым-қатынас құрылымдары, бізге - оқу үдерісінде 4 ұйымдастыру түрін береді: жеке, жұптық, топтық жəне ұжымдық; оларды В. К. Дьяченко ортақ немесе құрылымдық деп атайды. Оқу үдерісі тек қана осы түрлер арқылы іске асады. Ұжымдық түрлердің мінездемесіне тоқталмас бұрын, топтық түрдің негізгі белгілерін қарастыру керек, себебі көптеген авторлар М. Д. Виноградова, В. В. Давыдов, Г. Г. Кравцов, Х. И. Лиймеж бригадалық (топтық) жəне ұжымдық-бөліну жұмыстарын ұжымдық деп қате таниды. Топтық түрінің негізгі ерекшеліктерін былай бөлуге болады:
1. Қарым-қатынастың топтық құрылымы;
2. Негізгі талап: бір адамды таңдау мүмкіндігі үшін жалпыға бірдей тыныштық, яғни қарым-қатынастың əрбір сəтінде тек қана бір адам сөйлей алады;
3. Негізгі жақсы жағы: топ мүшелерінің білуі жəне істеуі тиіс нəрсенің барлығы бір уақытта барлығына түсіндіріліп көрсетіледі;
4. Əдебиетте кəсіби педагог, яғни арнаулы білімі бар мұғалім оқытады;
5. Əрбір оқушы мұғалімнің айтқанын үндемей қабылдауға тиіс, сондықтан оқуға деген селқостығы болады;
6. Əрбір оқушы тек өзіне жəне өзінің жеке басының жетістігіне қамқорлық жасайды жəне қамқорлық жасауы тиіс. Яғни, ол өзіне ғана өз білімі мен тəртібіне жауап береді;
7. Оқушылардың қоғамдық пайдалы іс-əрекеттері болуы мүмкін емес, өйткені өзі үшін ғана оқиды;
8. Оқушы педагогикалық ықпал жасаудың тұрақты объектісі, сырттай қараушы тірі жəндігі;
9. Жолдастарымен қарым-қатынас жасауға рұқсат берілмейді;
10. Оқушылар арасында жалпы ынтымақтастық пен жолдастық өзара көмек жоқ
Ұжымдық оқыту дегеніміз - ұжым əр мүшесін оқытады жəне əрбір мүше бəрін оқытады деп түсінеміз. Ұжым - оқытуда əдістемелердің пайда болуы, ұжым - бұл мұғалім мен оқушының қарым-қатынастары болып саналады. Ұжым - бұл қарым-қатынас барысында болатын басқармалы таным. Талдау қорытындысы бойынша ешбір тұжырымда оқытудың мəнін ашпайды да, тек сипаттамасын береді немесе оқытудың бір жағын ғана көрсетеді физиологиялық, психологиялық, бірақ тұтас оқыту емес. Олардың бəрін оқытудың мəнін ашудағы кезеңдер деп түсінуге болады. Ұжымдық оқыту əдістемесін əр түрлі пайдаланады. Қарым- қатынас құрылымына сəйкес оқытудың ұйымдастыру түрлері бар.
Олар:
1. Жеке дара (жанама түрдегі қатынас);
2. Жұптық (тұрақты жұптағы қатынас);
3. Топтық (топтық қатынастың құрылымы). Ол қатысушылардың санына қарап екі түрге бөлінеді: жалпы сыныптық (фронтальдық) жəне звено-бригадалық;
4. Ұжымдық (ауыспалы жұптағы қатынас).
Өкінішке орай, ұжымдық оқыту тəсілі сол кездегі педагогтер, əдіскерлер тарапынан қолдау таппады. Мектептер көп жылдар бойы ресми мемлекеттік қаулылар бекіткен əдістемелер мен əдіснамалық қағидалар бойынша жұмыс істеді. Оқытудың ұжымдық тəсілінің көкейтестілігін қазіргі заманғы білім берудің қарама-қайшылықтары мен пайда болған мəселелерді шешу жолдарын ұсынады. Дəстүрлі оқыту дағдарыстары оқытудың төмендегі қарама-қайшылықтардан көрінеді.
Оқытудың ұжымдық тəсілінің ерекшелігі келесі үдерістердің сақталуына байланысты:
- Оқушылардың жұптарының ауысып отыруы.
- Олардың өзін-өзі оқытуы.
- Өзара бақылау.
- Өзара басқару.
Оқушылар ұжымында барлығы бірін-бірі жəне əрқайсысын оқытады. Оқытудың топтық тəсілі мен оқытудың ұжымдық тəсілінің айырмашылығы бар. Оқытудың топтық тəсілінде ұжымда тек бір адам ғана - мұғалім немесе кеңесші қатысушы рөлін атқарса, оқытудың ұжымдық тəсілінде бір мезгілде бірнеше оқушы басқаларына əсер етеді. А. Г. Ривин əртүрлі жағдайларда қолданылатын оқытудың ұжымдық тəсілінің бірнеше əдістемесін атап көрсетті:
- кез келген оқу пəні бойынша мəтіндік материалды оқу;
- мəтінді өзара алмасу;
- тапсырмаларды өзара алмасу;
- оқулық бойынша есеп пен мысалдарды шығару;
- өзара диктанттар жазу
- жұптасқан түрде өлең, тақпақтар жаттау;
- жұптасқан түрде жаттығуларды орындау;
- сауалнама бойынша жұмыс;
- шет тілін оқу.
1.3 Оқыту технологиясындағы инновациялық педагогикалық технология-ларының негізгі қызметтері
Педагогикалық технологиялардың негізгі элементтері
Педагогикалық технология дұрыс жобаланған болу үшін міндетті түрде төмендегі 5 элемент болуы қажет.
1. Мақсат қою. Мұғалім курстық тараудың көлемінде оқу үдерісінің шағын мақсаттарын анықтайды. Бұл бөлімнің орындалу нəтижесі оқу мақсаттарын құру. 2-5 минут аралығында болады.
2. Болжау. Оқушылар білімін болжау дегеніміз - деңгейлік оқытуға бағытталып құрылған үздік жұмыс. Əрбір шағын мақсатқа сəйкес болжау жұмысы болады жəне ол шағын мақсаттың орындалуын анықтайды.
3. Оқушылардың сабақтан тыс өз бетімен орындайтын жұмыстары. Деңгейлік мөлшерде саралап алынған тапсырмалар жиынтығы.
4. Логикалық құрылым. Шағын мақсаттық мазмұны мен саны оқушылардың даму аймағын жəне уақыт бойынша əр аймақтың ұзақтығын орындаумен аяқталады.
5. Түзету. Мұнда негізгі үш жағдайды басшылыққа алу керек:
- қарастырып отырған сұрақтарда мүмкін болатын қиындықтар;
- оқушылардың көп жіберетін қателіктері;
- оқушының оқу стандарты талабының деңгейіне көтерудің педагогикаға тəн шараларының жүйесі.
Педагогикалық технологиялардың құрылымы
№
Педагогикалық технологиялар
Классификациясы
1
Пайдалану деңгейі бойынша
жалпы педагогикалық және пәндік және әдістемелік, жергілікті, модульді және тар әдістемелік
2
Философиялық негізі бойынша
Материализм және идеализм; ғылым,дін және табиғи жиналық, гуманизм және антигуманизм, антрософия және теософия, прагматизм және экзастенциализм, еркін тәрбие және еркіндік
3
Психологиялық дамудың жетекші факторлары бойынша
Биогендік, социогендік, психогендік, идеалистік.
4
Тəжірибені меңгерудегі
ғылыми тұжырымдама бойынша
Құрамды-рефлекторлы. Гештальд технологиялары интериогаторлық, сугистивтік, нейтролингвистік бағдарламалары.
5
Жеке бас құрылымының бағыты бойынша
Ақпараттық ББД. Ықпалды ақыл-
ой-əрекет əдістері, өзіндік дамыту
- жеке бастың басқару механизмі,
сезімді-өнегелілік. Эстетикалық
жəне өнегелілік қарым-қатынас
аумағы, қолданбалық практикалық
əрекет аумағы, эвристикалық,
шығармашылық қабілеттілік.
6
Мазмұндық жəне құрылымдық сипаттамасы бойынша
Тəрбиелілік жəне оқытушылық,
зиялы жəне діни, жалпы
білім беретін жəне кəсіби
бағыттағы, гуманитарлық жəне
технократиялық, салалы, пəндік,
монотехнология, политехнология.
7
Танымдық қызметі басқару түрлері бойынша
Классикалық лекциялық, оқытудың
техникалық құрылымымен оқыту,
консультант, репетитор, кітап
бойынша оқыту, компьютерлік
оқыту, бағдарламалық жаттығулар,
топтық жəне саралап оқыту əдістерінің жүйесі.
8
Ұйымдастыру формалары бойынша
Сыныптық оқыту, баламалық,
жекелей, топтық, ұжымдық оқыту
əдісі, саралап оқыту, академиялық
жəне отаулық.
9
Балаға ықпал жасау түрлері бойынша
Беделдік, дидактикалық орталықты,
жекеше бағыттағы, ізгілікті-
дербестік, ынтымақтастық, еркін
тəрбие.
10
Тәсіл, әдіс, құралдары бойынша
Догматикалық жəне репродук-
тивтік, түсіндірмелік-көркемдік,
проблемалық жəне ізденушілік,
шығармашылық, диалогтық ойын,
ақпараттық, дамытушылық-
бағдарламалық оқыту, өзіндік
дамытушылық.
11
Оқыту категориясы бойынша
Жаппай, ілгерілету, теңелту, қиын-
дық, дарындық, технологиялары,
виктимологиялық.
12
Жүйелердің бағыттылығы бойынша
Демократизация жəне гуманизация.
Қарқындылық, əдістемелік
жетілдіру, табиғи жинақтылық,
баламалық, авторлық, басқару
тиімділігі.
Педагогикалық технологияларды іске асыру принциптері
Жаңа білім беру технологиясын іске асырудың қажетті шарты ретінде мынадай əдіснамалық принциптерге міндетті түрде баса көңіл аудару аса маңызды:
1. Мұғалімнің педагогикалық кəсіби қабілетіне сену принципі;
2. Оқытудың кез келген уақыты аралығында берілген пəннен бастауыш сынып оқушысының кепілді дайындығы болу принципі;
3. Оқу үдерісінің модульдік жобалау принципі;
4. Бастауыш мектептегі кері тартпалық пен шек қойып тежеулікті жойып, бұрынғы дəстүрлі оқыту көздерін дұрыс арақатынаста үйлесімді пайдалану принципі;
5. Ұйымдастыру жəне оқыту технологияларын қолдану мен қалыптастырудағы мəліметтердің дұрыстығы мен шындыққа сəйкесттік принципі;
6. Бастауыш мектептің мұғалімдері мен оқушыларының оқу үдерісіндегі арақатынасының жарасымды даму принципі;
7. Бастауыш сынып оқушыларының жалпы біліктілігінің нəтижесінде пəндік біліктілік əдістерін меңгеруді жүйелі түрде үйлестіру принциптері;
8. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны жобалаудағы мазмұндық, бірізділік, мотивациялық жақтарының бірлігі принципі;
9. Əр бастауыш сынып оқушысының жалпы білім бойынша дайындығының базалық деңгейге міндетті түрде жету принципі.
Қазіргі заманғы педагогикалық технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегі алғышарттар қажет:
1)оқу үдерісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
2)оқушылардың сабақбастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-əдістемелік, оқыту-əдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
3)жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пəндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын
игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
4)оқыту үдерісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен қазіргі заманғы педагогикалық технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тəжірибесі білім
беру жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым жəне мəдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның ақпараттық жəне телекоммуникациялық технологиясын игеру міндетіміз.
Оқытудың жаңа инновациялық технология əдістерін дəріс беретін білімгерлермен практикалық сабақтар жүргізу барысында жиі қолданып отырамыз. Инновациялық технологияны пайдалану барысында сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықтан бастап білімгерлерге тақырыпқа болжам жасатып, мақсат қойып, сұрақ беріп жауап алуға, мазмұнды толық түсінуге жағдай туғызады. Бұл бағдарламада мұғалімдерге де, білімгерлерге де міндеттер қояды. Осы міндеттерді орындауға мұғалім өзінің тақырыбы мен сабақ арасындағы біріккен іс-əрекет ұйымдастырады. Мысалы, бұл бағдарламаны сабақтарда қолдану барысында оқушыларға:
1) еркін ойлауға мүмкіндік береді;
2) ақыл-ойын дамытады;
3) шығармашылық белсенділігі артады;
4) тіл байлығы жетілдіріледі;
5) жан-жақты ізденеді;
6) өз ойын жеткізеді;
7) ұжымдық іс-əрекетке тəрбиелейді.
Анық айтқанда, сабақта қолданатын стратегиялар көмегімен жеке тұлға ретінде, жан-жақты дамыған шығармашылық ойлау ретінде білімді меңгереді. Педагогикалық технологияларды талдау барысында алынып отырған технологияның сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай болуы жəне тиімді, жүйелі болуы ескеріледі.
Қорыта келе, технологияның білім беру үдерісіне енуі білім беру тұжырымында мақсатты қалыптастыруға; адамгершілік ақыл-ой,психологиялық, медициналық, экологиялық көрсеткіштер негізінде қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды талдауға, соны- мен қатар дифференциалды оқыту жағдайында олардың тиімділігін бағалауға; оқытудың перспективалық құралдарын олардың негізінде педагогикалық технологияларды құруға; бұл үдерістерді технологизация үдерістерін реттейтін тұтас мемлекеттік білім беру бағдарламасы мен стандарттары негізінде басқаруға ықпал етеді.
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды сабақта
қолдану әдіснамасы
Мұғалім оқыту үдерісін тиімді өткізіп, оқушылардың белсенділігін тудыру үшін сабаққа қойылатын төмендегі талаптарды ескереді:
а) дидактикалық талаптың (сабақтың тақырыбы, мақсаты, мазмұнының бағдарламаға сайлығын игерілетін іскерлік дағдыларының айқындығы, қабылдауға əзірлеу, түсіну, ой елегінен өткізу);
ə) дамытушылық талаптың (дамытушылық мақсатының айқындығы, танымдық қызығушылығының, бастамашылдығын, өздігінен іздену, білімін толықтыру, ой еңбегінің мəдениеті мен іскерлік, дағдысын қалыптастыру, ақыл-ойын дамыту);
б) тəрбиелік талаптың (тəрбиелік мақсатының нақтылығы, білім мазмұны арқылы көзқарасын, эстетикалық сезімі мен адамгершілік қасиеттерін, жүйелі еңбегін қалыптастыру, мамандығына сүйіспеншілігін арттыру, т.б.);
в) гигиеналық талаптың (сыныптың тазалығы, желдетілуі, оқу- құралдарының, тақтаның, бордың яғни сабақтың жабдықталуын, жарық мөлшерінің сақталуын, оқушылардың сыртқы көрінісі; көрнекі құралдарға, дəптерге, жазуға қойылатын талаптар) сақталуын ескеру;
г) психологиялық талаптың (білімге ынталандыру), танымдық белсенділігін арттыру, эмоциялық көңіл-күйін тудыру, қабылдау, зейінін (ойлауын қамтамасыз ету) ескерілуі;
ғ) ұйымдастырушылық талаптың ескерілуі.
Ол екі кезеңнен тұрады:
I кезеңі: Сабаққа алдын ала дайындық. Күнтізбелік жоспар негізгі жəне қосымша əдебиеттерді, əдістемелік жəне көркем шығармалар, педагогикалық басылымдармен жұмыс істеу.
II кезеңі: Пəн бойынша тақырыптық сабақ жоспарын жасау. Онда сабақтың білімдік, дамытушылық, тəрбиелік мақсатын, оған сай нақты білім көлемін анықтау, əдіс-тəсілдерін таңдау сабақтың типін, құрылымын белгілеу, сабақ кезеңдерінің логикалық байланысын, өздігінен істейтін жұмыстарды, т.б. ескеру.
Əдістемелік талапқа аталған барлық талаптардың жиынтығы жатады. Мұғалім оқытудың əдіс-тəсілдерін біліп қана қоймай, тиімді пайдаланғанда ғана оқушылардың білімге құштарлығын тудырып, терең түсінігін қамтамасыз етеді. Оқыту əдісін таңдау үлкен шеберлікті керек етеді.
Айталық, өткенді қайталау, қорытындылау, жаңамен байланыстыру, жадыда бекітуге арналған жаттығулар мен педагогикалық есептер жүйесін ойластыру, уақытты дұрыс пайдалану, сабақта оқушылардың жұмыс түрлерін тыңдау, талдау, жазу, жаттығу, іздену жұмысын ұйымдастыру, сабақтың темпін, ритмін өзгертіп отыру мұғалімнің шеберлігі мен жұмыс стиліне (педагогикалық ептілігі, икемділігі, шамамен сезе білуі, əдептілігі, тапқырлығы, мəдениеттілігі, оқушының жеке басын сыйлауы, талап қоя білуі, жылы қарым-қатынасы) байланысты шешілетін мəселелер.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасып, ескі мазмұнның орнын жаңасы басуда. Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Білім беру сапасы - қоғамдағы білім беру үдерісінің жағдайын, нəтижесін, сондай-ақ жеке тұлғаның кəсіптілігінің қалыптасуы жəне даму болашағының қажеттілігін анықтайтын əлеуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды оқыту мен тəрбиелеу қызметтерінің əртүрлі көрсеткіштерінің жиынтығы, яғни білім беру мазмұны, оқыту формасы мен əдістері бойынша анықталады. Сондықтан педагогика ғылымының ерекшілігі де - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруы болып отыр.
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үдерістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына осы міндетті қойып отыр. Ол - өз жұмыс орнында жəне бүкіл техникалық тізбекте технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының (атқарушының) тұлғасын қалыптастыру. Оқу үдерісінің əдістері мен түрлерін жетілдіру жаңашыл педагогтардың озық дидактикалық идеяларында көрініс табады: В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдары, Р.Штейнердің еркін таңдау идеясы, С.Н.Лысенкованның оза оқыту, П.Эрдниевтің ірі блоктар идеясы, Л.В.Занковтың дамыта оқыту, Л.С.Выготскийдің жақын даму аймағы, т.б.
Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану пəнге қызығушылықтарын арттырудың тиімді жолдары деп аталады. Мақсаты - оқыту үдерісінде қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды пайдалана отырып, оқушыларды негізгі пəндермен терең де берік қаруландыру, ал меңгерген білімдерін күнделікті өмірде өз деңгейіндегі іскерлікпен қолдана білу. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны қолдануда:
Мұғалім нені білу керек?
1)қазіргі заманғы педагогикалық технология көмегімен шешілетін мəселені анықтай алуы;
2)қазіргі заманғы педагогикалық технологияны қолдану арқылы алынатын нəтижелерді;
3) қазіргі заманғы педагогикалық технология мəнінен алынатын
нəтижелердің теориялық негізін;
4) қазіргі заманғы педагогикалық технологияда мұғалім қолданылатын əдіс-тəсілдерді білуі керек.
Оқушыларды қазіргі заманғы педагогикалық технологияда жұмыс істеуге үйрету əдісін таңдауы.
Не істей алу керек?
1) Оқу бағдарламасының түрлендірілген нұсқаларын құрастыра алуы
2) Күнтізбелік тақырыптық жоспар жасай алуы.
3) Əр сабақты жоспарлай алуы.
4) Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар бойынша жүргізілетін əртүрлі типтегі сабақ жоспарларын жасай алуы.
5) Оқу модулын құрастыра алуы.
6) Оқу жобасының мазмұнын анықтай алуы.
7)Оқу жобалары бойынша оқушыларға арналған тапсырмаларды құрастыра алуы.
Қандай іс-əрекеттерді дұрыс ұйымдастыруы қажет?
1) Қазіргі заманғы педагогикалық технологияларда пайдаланылатын жекелеген əдістер мен тəсілдерді пайдалану.
2)Əр түрлі типтегі сабақтарды өткізу.
3)Өткізілген сабақтарға талдау жасау, жіберілген кемшіліктердің жасырын себептерін анықтау.
4)Қазіргі заманғы педагогикалық технологияда қолданылатын
оқу əрекетінің əдістерін оқушыларға үйрету.
Жас ұрпаққа білім-тəрбие беретін бала жанының - мұғалімдер қандай болуы керек жəне олардың еңбегі қалай өлшену керек дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Біріншіден, мұғалімнің ары таза, адал, əдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы лəзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы-шəкірттеріне анық, тұжырымды, дəл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы болуы тиіс. Əрдайым оқушылармен əдептілік қарым- қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірмен байланыстырып, ғылым мен тəжірибені əрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалануы қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, əдістеме жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-өрісін кеңейтіп, білімін толықтырып отыру керек.
Осы қағидаларды əрбір мұғалім тұрақты ұстанып отырса, мұғалімнің күш-қуаты, көңіл күйі əрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта түседі, еңбегі жанады. Ұстаз еңбегінің қырсыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті, əсерлі жұмыс істеуі үшін үкімет тарапынан үнемі оқулықтармен, көрнекті дидактикалық, техникалық құрал-жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Педагогикалық техногогияны қолдану білімді сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz