Азаматтық құқықтағы мерзімдердің түрлері
Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуына 1990 жылғы Қазақ ССР-інің егемендігі туралы Декларация мен 1991 жылғы Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заңы қабылдануы қоғамның жаңа даму бағытына құқықтық негіз болды. Бірақ бұл актілер жаңа қоғам құруда жетіліксіз болды және мемлекеттің, қоғамның ішкі жүйесі мен құрылысын бірден түбегейлі өзгерте алмады. Өйткені жарты ғасырдың үстінде билік құрған кеңестік психология мен өлшемдер, қағидалар, жоспарлы экономикалық жүйе, әкімшілік-әміршілдік көзқарастағы бір орталықтан басқару аппараты үлкен кедергі болды. Сондықтан мемлекеттің кезекті міндеттеріне саяси, экономикалық және құқықтық реформаларды жүзеге асыру қойылды.Бұл үшін мемлекетіміздегі анықтайтын Конституциялық құрылыс проблемасын шешу қойылып, ол 1995 жылғы конституция қабылдаумен тәмамдалды.
Адам құқықтарының Конституцияда бекітілуі, қоғамда адам проблемалары түпкілікті, толық түрде шешімін тапқан емес. Себебі, конституция қоғамдық қатынастарды реттеудің негіздерін ғана бекітеді, ол оның қағидалары мен нормалары іс жүзінде сақталынуы мен қорғалуы, нақты қамтамасыз етуі қолданыстағы заңдарға тікелей байланысты. Бұл жөнінде мемлекет басшысы Елдегі жағдай мен 1997 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы баяндамасында Мемлекет негіздерін қалыптастыру аяқталғаннан кейін бізге басқару тетіктерін жолға қою жөнінде тындырымды жұмыс істеуге тура келеді. Бұл тетіктерді іске қосатын дәнекер тек заңдар ғана болуы керек. Заң шығару жүйесінде заңдарды көбейте бермей, олардағы қайшылықтарды жою проблемасы көкейкесті күйінде қалып отыр, олар үйлесімді, әрі конституцияға сай болуы тиіс. Бұл проблеманы шешу құқықтың барлық салаларын қамтитын, барлық заң жүйесін жетілдіре отырып, кешенді әрі жүйелі тұрғыдан келуді керек етеді.
Аталған міндет басқа құқық салаларымен қатар азаматтық құқығына да қатысты болатын. Өмірде көп кездесетін мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі қабылданып 2007 жылғы 7-тамыздағы өзгерістерімен қолданылып жүр. Азаматтық айналымның тиісті деңгейде қалыптасуы тек субъектілердің азаматтық құқықтарын мойындаумен ғана байланысты емес, сонымен қатар бұл құқықтарды құқықтық қорғауды қамтамасыз етумен байланысты. Ғылымда қалыптасқан дәстүрлі түсінік азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы құқықтарды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін шаралардың жиынтығын қамтиды. Бұған тек құқықтық шаралар ғана емес, сонымен қатар экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық сипаттағы субъективтік құқықтарды жүзеге асыру үшін қажетті жағдайларды қалыптастыруға бағытталған басқа да шаралар жатады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру - құқықтың қатынастарға қатысушылардың белгілі бір қажеттерін қанағаттандыру үшін азаматтық құқықтар мен міндеттер белгіленеді. Субъективтік құқықтың мазмұнын құрайтын әрекеттер жасауды құқықтарды жүзеге асыру деп түсінеді. Заң бойынша қорғау объектісі тек қана субъективтік азаматтық құқықтар ғана емес, сонымен бірге ол заңдармен қорғалатын мүдделерді де қамтиды. Қорғалатын мүдделер субъективтік құқыққа байланысы жоқ дербес түрде бола алады. Мысалы, оған адамның ар-намысы мен абыройы жатады. Қорғауға жататын мүдде құқық бұзушылық нәтижесінде субъективтік құқықтың өзі тоқтатылған жағдай да болуы мүмкін. Мысалы, зат жойылып кеткен кезде оған меншік құқығын қорғау мүмкін болмай қалады. Мұндай жағдайда бұрынғы меншік иесінің заңмен қорғалатын мүддесін қорғау және мүліктік жағдайын қалпына келтіру мәселесі қойылуы мүмкін. Демек, заңмен қорғалатын мүдде қорғаудың дербес объектісі ретінде жиі кездесетінін байқаймыз. Сөздің кең мағынасында алғанда құқықты қорғау деп құқықтың бұзылуына жол берілмейтіндей жағдай жасайтын қоғамдық қатынастар тәртібін мемлекеттің қолдауын айтамыз
Азаматтық құқықтарды қорғау мәселелері тақырыбындағы дипломдық жұмыстың таңдалу себебі және осы тақырыптың мәнін ашудағы алға қойған міндеттер мен мәселелер болып: азаматтық құқықтарды қорғаудың жалпы ерекшеліктерін көрсету, азаматтық құқықтарды қорғау тәсілдерін талдау, азаматтық құқықтарды қорғауды жүзеге асыру мерзімдері, кәсіпкерлер мен тұтынушылардың азаматтық құқықтарын қорғау және меншік құқығын және өзге де заттық құқықтарды қорғаудың ара жігін ашу болып табылады.
Осы зерттеу жұмысында тақырыпқа талдау жүргізген М.К. Сүлейменов;
Ю.Г. Басин; П.И. Төлеуғалиев; С.П. Гришеева; Г.К. Пралиева; Г.И. Мауленов; К.С. Сарсенбаев; А.П. Сергеев; О.Н. Садыков; З.И. Цибуленко секілді ғалымдар еңбегі және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері қолданылды.
Бұл тақырыпты зерттеудің өзектілігі болып азаматтық құқықтық қатынасқа түсуші субъектілердің азаматтық құқықтарын қорғауды жүзеге асыру ауқымы мен шегін айқындау болып табылады.
азаматтық құқықтарды іске асырудың түрлері мен жіктелуі
1.1 азаматтық құқықтарды жүзеге асыру ұғымы және мерзімі
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру-уәкілетті адамның осы құқықтағы мүмкіндіктерді іске асыруы немесе уәкілетті Субъектінің оның заңды мүмкіндіктерімен материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру нәтижесінде процесс.
Азаматтық заңнамасында айқындалған азаматтық құқықтарды жүзеге асыру әдістері. Азаматтар мен заңды тұлғалар өз қалауы бойынша өздеріне тиесілі азаматтық құқықтарға, оның ішінде қорғалу құқығына иелік етеді.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың өздеріне тиесілі құқықтарды жүзеге асырудан бас тартуы, заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, бұл құқықтарға қысым жасауға әкеп соқпайды.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықты іске асыруы заңнамамен қорғалатын мүдделері мен өзге де құқық субъектілерінің құқықтарын бұзбауға, қоршаған ортаға зиян келтірмеуге тиіс.
Азаматтар мен заңды тұлғалар заңнама талаптарын, қоғамның адамгершілік принциптерін, кәсіпкерлер - Іскерлік этика ережелерін сақтай отырып, өздеріне тиесілі құқықтарды жүзеге асыру кезінде адал, әділ және ақылға қонымды әрекет етуге тиіс. Бұл міндетті шартта алып тастауға немесе шектеуге болмайды, өйткені азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылардың адал, ақылға қонымды және әділ әрекеті көзделгендей.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың басқа Тарапқа зиян келтіруге, басқа түрлердегі құқықты теріс пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның тағайындалуына қайшы жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекеттеріне жол берілмейді, ал бұл талаптар орындалмаған жағдайда сот осы адамның тиісті құқығын қорғаудан бас тартуы мүмкін. Яғни, ҚР АК 8-бабына сәйкес азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтарын іске асыру тәсілдеріне мыналар жатады: қоршаған ортаға зиян келтіруге жол бермеу; азаматтық құқықты іске асырудағы адалдық, парасаттылық, әділдік.; қоғамның моральдық қағидаттарын, заңды талаптарын сақтау; кәсіпкерлік қызметте іскерлік этика қағидаларын сақтау; басқа Тарапқа зиян келтіруге бағытталған іс-әрекеттерге жол бермеу; басқа түрлерде құқықты теріс пайдалануға жол бермеу; оның мақсаттарына қайшы келетін құқықты іске асыруға жол бермеу;]
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру тәсілдері деп мәміле белгілері және өзге де заңды әрекеттері жоқ құқыққа уәкілеттік берілген тұлғаның ісәрекеттер немесе іс-әрекеттер жүйесі түсініледі.
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асырудың заңды тәсілдері деп мәміле белгілерімен немесе өзге де заңды әрекеттермен сатып алынған әрекеттер немесе әрекеттер жүйесі түсініледі. Азаматтық құқық субъектілерінің өз құқықтарын дербес және өз мүдделерінің мүддесінде сатып алу принципін жүзеге асыру үшін АК-нің 8-бабының 1-тармағы азаматтар мен заңды тұлғаларға өздеріне берілген азаматтық құқықтарды, оның ішінде оларды қорғау құқығын өз қалауы бойынша пайдалануға мүмкіндік береді. Ең алдымен, құқықты жүзеге асыру немесе жүзеге асырмау құқығы құқық берілген адамға байланысты. Азаматтар мен заңды тұлғалардың өздеріне берілген құқықтарды жүзеге асырудан бас тартуы, заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, бұл құқықтарды тоқтатуға әкеп соқпайды. Құқықты жүзеге асырудан бас тарту құқықтан бас тартудан ерекшеленуге тиіс. Заң актілерінде тыйым салынған жағдайлардан басқа, адам өзіне тиесілі құқықтардан бас тарта алады.
Құқықты жүзеге асыру бір мезгілде құқық берілген адамның міндеті бола алмайды, олай болмаған жағдайда құқық мәжбүрлеу тәртібімен жүзеге асырылмайды. Алайда, құқықтың жүзеге асырылмауы заң актілерінде көзделген жағдайларда құқықтың тоқтатылуына әкеп соғуы мүмкін. Мәселен, егер жалдаушы дәлелді себептерсіз тұрғын үйде алты айдан астам тұрмаса, оны сот тұрғын үйді пайдалану құқығынан айырылған деп тануы мүмкін (тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 87-бабы).Құқықты іске асырудың нақты әдістері объектінің түріне байланысты. Субъективті құқық ықтимал мінез-құлық өлшемі ретінде белгілі бір тәртіпте өз бетінше әрекет ету (өз іс-қимылына құқық) мүмкіндігі немесе адал адамнан белгілі бір іс-әрекеттер жасауды талап ету мүмкіндігі (талап ету құқығы) болуы мүмкін. Құқық берілген адамның белгілі бір іс-әрекеттерді жасауы нәтижесінде субъективті заттық құқық жүзеге асырылады. Заттық құқықты (өз іс-әрекетіне өзге де құқықты) жүзеге асыру кезінде құқық субъектісі мінез-құлық нұсқаларын таңдаудың үлкен бостандығына ие болады. Мұндай жағдайда ол, әдетте, заң актілерінде тыйым салынбаған кез келген әрекеттерді жасауға құқылы. Субъективті құқықтар адамның белгілі бір әрекеттерін міндетті түрде жасау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.Заң азаматтық құқық субъектілеріне өз құқықтарын жүзеге асыру еркіндігін береді, бұл ретте оларды жүзеге асыруға белгілі бір талаптар қояды. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыруға қойылатын талаптар АК-нің 8-бабында баяндалған. Бірінші кезекте субъективті азаматтық құқықтар құқықты жүзеге асыру құралдарына, әдістеріне, оның субъектілеріне, оны қорғаудың ықтимал әдістері мен нысандарына қатысты заңнама талаптарына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Азаматтар мен заңды тұлғаларға тиесілі құқықтарды жүзеге асыру қоғамның гуманистік қағидаттарын бұзбауға, ал кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ іскерлік этика ережелерін сақтауға тиіс. Азаматтар мен заңды тұлғалар өздеріне тиесілі құқықтарды адал, ақылға қонымды және әділ жүзеге асыруы тиіс. Заң барлық теріс пиғылды, ақталмаған немесе әділетсіз әрекеттерге бірдей сипаттама бере алмайды.
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру шектері-уәкілетті адамның осы құқықтағы мүмкіндіктерді іске асыру жөніндегі заңды түрде шектеулі қызметі. Заңнамасында белгіленеді, оның ішінде мерзімі, ол жүзеге асырылады қандай да бір құқық Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру шектері жүзеге асырудың қандай да бір тәсілдеріне жол бермеу немесе жол бермеу туралы ережелермен айқындалады.
Қолданыстағы азаматтық заңнамада кәсіпкерлік еркіндігін асыра пайдалануға жол бермеу көзделген, яғни тұтынушылардың заңды мүдделері мен құқықтарына зиян келтіруге, негізсіз басымдық алуға бағытталған заңды бәсекелестікті шектеуге немесе жоюға бағытталған кез келген монополистік немесе өзге де қызметке жол берілмейді[6, 23-бап)]
Заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, кәсіпкерлердің азаматтық құқықтарын бәсекелестікті шектеу мақсатында, оның ішінде: кәсіпкерлердің нарықтағы өзінің басым шарттарын теріс пайдалануы, ішінара, тапшылық немесе бағаны көтеру үшін тауарларды айналымнан алып қою немесе өндіруді тоқтату немесе шектеу жолымен пайдалануға жол берілмейді.; мәмілені жүзеге асыратын Тараптардың орындауы және шығаруы, нарықты бөлу, ұқсас кәсіпкерлік қызметтің бағалары бойынша өзге де шарттар, бәсекелестікті Елеулі шектеу, ұқсас кәсіпкерлік қызметке және тұтынушыларға әкеп соғатын тұлғаның заңды мүдделеріне зиян келтіруге бағытталған кінәсіз іс-әрекеттер жасауы (жосықсыз бәсеке), оның ішінде тауарды өндірушіге, өндіріс орнына, тәсілі мен мақсатына қатысты жаңылыстыратын жолымен тауарларды жарнамалық және өзге де ақпаратпен лицензиясыз салыстыру, тұтынушыларды жаңылыстыруға, сондай-ақ, сыртқы ресімдеуді көшіру жолымен және өзге де тәсілдермен жүзеге асырылады. Сондай-ақ жосықсыз бәсекелестікке қарсы күрес жөніндегі шаралар заңнамада белгіленеді.
Субъективті азаматтық-құқықтық іске асыру шекаралары, уәкілетті тұлғаға қорғаудың нақты түрлері мен тәсілдері қатаң ұсынылады. Азаматтық құқықты іске асыру шектері әлеуметтік-зиянды мақсаттарға қол жеткізу үшін құқықты пайдалануға тыйым салумен де шектеледі. Азаматтық құқықты іске асырудың шектерін белгілеудің негізгі тәсілі қоғамдық зиянды әдістерге заңды тыйым салу, осы құқықтарды жүзеге асырудың мақсаттары мен тәсілдеріне зиян келтіруге тыйым салу болып табылады. Заңнамада осы құқықтың мақсаттарына қайшы келетін жағдайларды, заңмен қорғалатын ережелерді қоспағанда, азаматтық құқық бекітілген, яғни кез келген субъект үшін олардың әлеуметтік мақсаттарына қайшы келетін азаматтық құқықтарды жүзеге асыруға тыйым салу белгіленген.Бұл қағидатты тыйымды бұзу субъективті құқықты іске асыруға байланысты, егер құқық бұзушылық дәл сол түрік тілін көздейтін арнайы норма болмаған жағдайда, азаматтық құқық бұзушылық болып табылады. Азаматтық құқықты іске асырудың құқыққа қарсы қайшылықтары туралы қорытынды азаматтық құқықты бұзуға тыйым салу түріндегі тиісті нақты санкцияны көздейтін нормадан шығады.
Құқықты жосықсыз пайдалану оны іске асыруда санкцияланбаған түрлерді пайдалануға байланысты жүзеге асыруға уәкілетті адаммен жасалған Азаматтық құқық бұзушылықтың ерекше түрі шеңберінде, бірақ тәртіптің жалпы түрі шеңберінде осы құқықтың мазмұнымен айқындалады. Азаматтық құқық бұзушылық ретінде құқықты теріс пайдаланудың ерекшелігі субъективті құқық басқа Тарапқа зиян келтіру мақсатында пайдаланылатыны болып табылады.[7,34-б]
Қорғау құқығы адамның құқық қорғау сипатындағы арнаулы шараларды пайдалануға заңды түрде бекітілген құқығын білдіретін субъективті Азаматтық құқық болып табылады. Егер міндеттеме ерікті түрде орындалмаған жағдайда азаматтар мен ұйымдар өздерінің субъективті құқықтарын аралық сот немесе төрелік сот арқылы, талап қою мерзімі ішінде сот арқылы мәжбүрлеп жүзеге асыра алады.
Азаматтық құқықты іске асыру және қорғау уақыт факторымен тікелей байланысты. Азаматтық заң азаматтық құқықтық қатынастардың туындауын, өзгеруін және тоқтатылуын нақты белгіленген кезеңмен байланыстырады, оны жүзеге асыру қажеттігі заңмен немесе іс-әрекеттер келісімінде қаралады. Азаматтық құқықта біз мерзім-уақыт кезеңі немесе құқықтық салдарға байланысты аралық ретінде түсінеміз. "Мерзім" ұғымы екі мағынаға ие: нақты кезең немесе нақты уақыт кезеңі, интервал және ол екі мағынада да қолданылады. Уақыт мәселесі шағын шаруашылық қызметте ғана емес, жалпы мемлекет экономикасында да маңызды рөл атқарады. Кез келген әрекетті орындау және бағалау мерзімдерді сақтамай мүмкін емес. Уақыт бойынша құқықтар мен міндеттер қызметі-азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушыларға заңдық Ықпал етудің басты құралы.[8,34 бап]мерзім азаматтық айналымды реттейді, келісімдердің орындалуына де ықпал етеді. Сонымен қатар, азаматтық құқықтарды іске асыру және қорғау уақыт факторымен тығыз байланысты. Азаматтық заңнама іс-әрекетті келісімде немесе заңда қаралатын құқықтық қатынастардың уақыт кезеңімен, туындауын, өзгеруін немесе тоқтатылуын байланыстырады. Азаматтық кодекстің 172-бабында заң шығарушы Азаматтық құқықтағы мерзімнің жалпы түсінігін береді: бұл нақты кезең немесе заңды салдары болатын уақыттың бір бөлігі, бұл ретте мынадай қорытынды жасауға болады: өзінің заңды табиғаты бойынша мерзім - бұл заңды факт, оның басталуымен заң салдарларының басталуын байланыстырады.Кезең әдетте заңды фактілерге-оқиғаларға жатады, өйткені уақыт адамның еркіне байланысты емес. Алайда, уақыттың екі жақты табиғатын сипаттайтын басқа да көзқарастар бар. Жауап беруші: рахимжан Гульмира адилбековна бабының 1-тармағына сәйкес Салық кодексінің 276-13ҚР жұмысы бойынша алыс-беріс шикізатын өңдеу қазақстан республикасының аумағына басқа Кеден одағына мүше мемлекеттің өнімдерін кейіннен басқа мемлекеттің аумағына қайта өңдеу, қосымша құн салығы салынады нөлдік ставка бойынша шарттарды сақтау кезінде тауарларды қайта өңдеу мерзімі алыс-беріс шикізатын өңдеу, т. е. алыс-беріс шикізаты-нақ сондықтан да азаматтық құқықта мерзімдер заңды фактілердің жеке санатын білдіреді және сондықтан да іс-әрекеттерге де, оқиғаларға да болуы мүмкін.
Мерзім үшін маңызды мән-оны есептеу ережелері, оның басталуы мен аяқталуын анықтау. 173-бабына сәйкес мерзімінің басталуы басталады кейін келесі күні басталған оқиғалар, онда анықталады, немесе келесі күні кейін күнтізбелік күнге дейін. Егер мұрагер, жауынгер - "ауғандықтар" 14 қыркүйекте болса, мұраны қабылдаудың 6 айлық мерзімі 15 Қыркүйек болып саналады. Мерзімнің аяқталуы таңдалған уақыт бірлігіне байланысты өзгереді. Жыл ішінде есептелген мерзім тиісті айда және соңғы жылдың күнінде аяқталады (ҚР АК 174-бабының 3-тармағы).Егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы тиісті саны жоқ айға келсе, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады. Егер екі Тараппен келісілген міндетті орындаудың екі айлық мерзімі 1 қаңтарда басталса, онда бұл мерзімнің аяқталуы 28 (немесе 29) Ақпанда болады. Егер мерзімнің соңғы күні демалыс күніне келетін болса, онда мерзімнің аяқталу күні болып (ҚР АК 175-бабы) жақын келесі жұмыс күні саналады. Егер мерзім қандай да бір әрекетті жүзеге асыру үшін бекітілсе, ол мерзімнің соңғы күнінің 24 сағатына дейін орындалуы мүмкін. Бірақ егер бұл әрекет ұйымда жасалуға тиіс болса, онда мерзім осы ұйымда тиісті операцияларды тоқтатқан кезде аяқталады, мерзімнің соңғы күнінің 24 сағатына дейін ұйымға тапсырылған жазбаша өтініштер мерзімінде тапсырылды деп есептеледі (ҚР АК 176-бабы). Азаматтық-құқықтық мерзімі бойынша жіктелуі мүмкін әр түрлі және әр түрлі негіздер.Азаматтық құқықтағы мерзімдердің түрлері.Мерзім белгілегенге байланысты олар:-заңды;-келісім;сот болып бөлінеді.Заңды мерзім заңды және өзге де нормативтік актілерде тіркеледі. Мұраны қабылдау немесе одан бас тарту үшін Заңмен 6 айлық мерзім беріледі. Келісу мерзімдері-бұл екі тараппен олардың келісімімен белгіленген мерзімдер. Сот мерзімі-бұл сот белгілеген мерзім. Сот азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін мәліметтерді теріске шығаруды жариялау үшін мерзім тағайындауға құқылы. Құқықтық салдарлары бойынша мерзімдер былайша бөлінеді:құқықтық мирасқор;құқықтық мирасқор.Құқық белгілейтін мерзімнің мысалы ретінде меншік иесінің құқығының пайда болу кезеңін айқындайтын заттарды беру кезеңін алуға болады.Құқық өзгертілетін мерзімнің өтуі немесе басталуы Азаматтық құқық пен міндеттеменің өзгеруіне әкеп соғады.Затты беру кезеңінің кешіктірілуі: заттың кездейсоқ жоғалу тәуекелі мерзімді өткізіп алуға әкеп соққан тұлғаға жатады. Құқықтың тоқтатылуы құқық пен міндеттеменің тоқтатылуына әкеп соғады. Мысалы, егер мұра қалдырушының кредиторлары мұра ашылған сәттен бастап 6 ай ішінде өз шағымдарын бермесе,бұл шағым қабылданбайды. Сонымен қатар, келесі мерзімдер бар: императивті және диспозитивті, мүлдем белгілі, тәуелді және белгісіз, жалпы және арнайы.[9,56-б]
Императивтік мерзімдер - бұл екі тараптың келісімімен ғана өзгертілмейтін мерзім. Оларға-талап арыздың мерзімі (ҚР АК 177-бабы), талап қою мерзімі (ҚР АК 240-бабы) жатады.Диспозитивті мерзімдер-бұл заңда көзделген болса да өзгертілуі мүмкін мерзімдер. Қарыз алушы Қарыз алушы-тұлғаға кредитор талап еткен күннен бастап 7-ші күні талап етілген кезеңмен айқындалған міндеттемелерді орындауды тапсырады (ҚР АК 277-бабы), бірақ оның келісімімен Тараптар дереу орындауды жүзеге асырады немесе неғұрлым ұзақ жеңілдікті мерзім беруді көздейтін болады құқылы. Мүлдем белгілі бір мерзімдер заңды салдарлар байланыстырылатын нақты дәл кезеңді көздейді. Мысалы, күнтізбелік күн немесе нақты уақыт кезеңі белгіленген мерзімдер.Қатынасы аз дәлдікке ие, белгілі бір мерзімдердің дәлдігі, бірақ олар да нақты уақыт кезеңімен байланысты (мұндай мерзімге-жеткізу кезеңі және т.б. жатады).Белгісіз мерзімдер егер заңда немесе келісімде қандай да бір мерзімді бағыт көзделмеген жағдайда болады. Мысалы, мүлік осы пайдаланудың нақты мерзімін көрсетпей уақытша өтеусіз пайдалануға немесе жалға берілуі мүмкін.Жалпы мерзімдер-бұл азаматтық құқықтың барлық субъектілеріне қолданылатын жалпы маңызы бар күндер. Мысал-сенімхаттың шектеулі қолданылу мерзімі 3 жыл (ҚР АК 168-бабы).Арнайы мерзімдер жалпы ережеден бөлек белгіленеді және заңда нақты нұсқаулық болған жағдайда ғана қолданылады.Тағайындау бойынша мерзімді шектеу аса маңызды болып табылады: - азаматтық құқықты іске асыру мерзімі;-міндеттемелерді орындау; - азаматтық құқықты қорғау мерзімі.Азаматтық құқықты іске асыру мерзімі деп субъект өзіне тиесілі құқықты іске асыра алатын, міндетті тұлғадан өз құқығын іске асыру бойынша нақты іс-әрекет жасауды талап ететін немесе құқыққа ие мерзім екенін түсінеміз. Олар заңмен немесе өзге де нормативтік актілермен бекітіледі, бірақ келісімде көзделуі мүмкін. Азаматтық құқықты іске асыру мерзімдері де бөлінуі мүмкін: - Азаматтық құқықтың қолданылу мерзімі; - тоқтататын мерзім; - наразылық мерзімі; - кепілгерлік мерзімі;
- тауардың қызметке жарамдылық мерзімі, қызмет ету мерзімі, сату мерзімі және сақтау мерзімі және басқалар.Азаматтық құқықтың қолданылу мерзімібұл уақыт бойынша құқықтың қолданылу мерзімі. Олардың мәні адамға өз құқықтарын іске асыру үшін уақытты қамтамасыз ететін болады.
Қысқартылған мерзімдер-азаматтық құқықты іске асыру мерзімдерінің ерекше санаты. Уәкіл адамының өз құқығын іске асыру үшін белгілі бір уақыты болады, оны жүзеге асырмау немесе тиісінше жүзеге асырмау салдарынан тоқтатылуы мүмкін. Мысал-адам мұрагерлеріне талаптар қою үшін несие берушіге Қарыз берілетін 6 айлық мерзім.
Наразылық мерзімі-міндетті адамға құқығы бар субъектінің наразылық көрсетуі үшін берілетін мерзім. Осы ереже сот істерінің санын қысқарту, іс жүргізу шығындарын азайту және қалпына келтіру және азаматтық құқықты қалпына келтіруді жеделдету мақсатында әзірленді. Заң құқық бұзушыны наразылықты қарау нәтижелері туралы өтініш берушіні жазбаша хабардар етуге міндеттейді.[10,32-б]
Кем дегенде, біз кепілдік мерзім - бұл құқық бұзушылық анықталған жағдайда құқығы бар субъект бұл туралы борышкер адамды ескертуге тиіс, ал ол өз кезегінде бұзушылықтарды жоюға тиіс болатын уақыттың бір бөлігі екенін түсінеміз.Кепілдік мерзімдері субъективті азаматтық құқықты іске асырудың маңызды заңдық кепілдігін білдіреді. Заңның мәні бойынша кепілді мерзімдер сатып алушыны әдеттегі қабылдау кезінде көрінбейтін, көрінбейтін, бірақ өнімді сақтау және қолдану кезінде көрінбейтін өнімнің жасырын кемшіліктерінен қорғау үшін белгіленеді. Егер сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмесе, кепілдік мерзім тауарды сатып алушыға берген кезден басталады (АК-нің 471-бабы). Тауардың жарамдылық мерзімі-бұл мерзімі өткеннен кейін тауар қолдануға жарамсыз деп есептелетін мерзім. Жарамдылық мерзімі өткен мерзімі өткен, мерзімі өткен тауарды өткізуге жол берілмейді. Сатушы сатып алушыға тауарды қолданылу мерзімі өтпеген түрде беруге міндетті.Егер осы тауардың қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін бұл тауар адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндірсе, тауардың қызмет ету мерзімі өндіруші ұзақ пайдаланылатын тауарларға орнатуға міндетті жарамдылық мерзіміне ұқсас болуға тиіс. Тауардың қызмет ету мерзімі оны тұтынушыға сатқан күннен бастап, ал егер бұл мүмкін болмаса, оны жасаған күннен бастап есептеледі. Дайындаушы тауардың иесіне қызмет мерзімі ішінде бұйымды пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Міндеттерді орындау мерзімдері азаматтық құқықты іске асыру мерзімдерімен тығыз байланысты. Бір адамның құқығын іске асыру мерзімі басқа адамның міндеттерін орындау мерзімі болып табылады. Міндеттерді орындау мерзімі заңмен, басқа да құқықтық актілермен немесе іскерлік айналым дәстүрлерімен ескерілуі мүмкін. Міндеттерді мерзімінде орындау міндеттемелерді тиісінше орындау ережелері талаптарының бірі болып табылады.Міндеттерді орындау мерзімдері жалпы және жеке болып жіктеледі. Жалпы мерзімге міндеттемелерді орындаудың барлық мерзімдері жатады. Мәмілеге қатысушылар жалпы мерзім ішінде міндеттемелерді орындау үшін жеке мерзімді бекітуге құқылы. Мысалы, мерзімді тапсыру-белгілі бір мерзім ішінде орындалатын жұмыстарды қабылдау. Бұл ретте, азаматтық құқықтарды қорғау мерзімдері, яғни тұлға құзыретті органдардан өзінің бұзылған құқықтарын мәжбүрлеп жүзеге асыруды талап етуге құқылы мерзімдер елеулі болып табылады. Мұндай мерзімдерге заңды талаптың мерзімі жатады. Талап қою мерзімінің түсінігі, белгілері, қолданылуы. Талапкер ретінде адамның құқықтарын бұзудан туындаған талап қою талаптары қанағаттандырылған уақыт аралығы танылады (ҚР АК 177бабы). Осы мерзім ішінде сот құқық иеленушіге оның заңды талаптарын қанағаттандыруға көмектеседі. Мұның басты мақсаты-мүліктік қатынастардың тұрақтылығы және құқық тәртібінің сенімді тұрақтылығы және оған мүмкіндіктер жасау. Талап қою мерзімі қажет, себебі даулы жағдайлар ұзақ уақыт бойы анықтала алмайды.Дәлелдемелер жоғалуы мүмкін, жағдай үшін маңызды дәлелдемелер ұмытылуы мүмкін. Талап қою мерзімі адамды міндетті наразылықтан қорғайды. Сонымен қатар, ол бір мезгілде құқықтық қатынастардағы тараптарды қозғайды: өз құқықтарын уақтылы жүзеге асыру және қамқорлық жасау, сонымен азаматтық айналымда тәртіпті нығайтуға ықпал етеді. Талап арыз беру құқығы - бұл мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа жүгіну мүмкіндігі, ол заңмен қорғалатын мүдделерді немесе құқықтарды қорғау мақсатында материалдық-құқықтық дауларды қарау және шешу туралы талап-арызбен сотқа жүгінеді. Талап арызға құқық екі құқықтан тұрады: талап арыз беру құқығы және талапты қанағаттандыру құқығы. Талап арыз беру құқығын іс жүргізу мағынасында көбінесе арыз беру құқығы деп атайды, бұл соттан дауды нақты іс жүргізу тәртібімен қарауды және шешуді талап ету құқығы. Осы Ережені іске асыру шарттары азаматтық іс жүргізу заңнамасымен айқындалады.Іс жүргізу тәртібімен талап арыз беру қандай да бір мерзімдердің аяқталуына байланысты емес екенін атап өткен жөн. Талап арыз беру мерзімінің аяқталуына қарамастан, кез келген уақытта сотқа жүгінуге болады (ҚР АК 179-бабының 1-тармағы). Талап арызды материалдық мәнде қанағаттандыру туралы іс біз түсінетін басқа да болуы мүмкінталапкердің өз талаптарын сот тәртібімен мәжбүрлеп орындату. Талап қою мерзімінің өтуі бұл мүмкіндікті тудырады және талап арызда бас тартуға негіз болады (ҚР АК 179-бабының 2-тармағы).Талап арыздың мерзімін және оны есептеу тәртібін айқындайтын заң ережелері өзінің негізгі бөлігінде императивтік сипатта болады. Тараптар өз келісімімен талап қою мерзімінің заңды ұзақтығын өзгерте алмайды,әйтпесе оның ағымының басталу, талап қою мерзімінің және заңмен көзделгеннен одан әрі тоқтатудың шарттарын айқындау қажет. Сонымен бірге, заң талап қою мерзімінің тараптардың дауындағы өтініш бойынша тек соттың таратылатыны туралы Елеулі ережеден тұрады ( АК 179бабының 2-тармағы). Демек, егер жауапкер мерзімі өткен фактіні қолданғысы келмесе, ол сотта тікелей белгілі болса, онда сот негізінде істі қарап, тәуелсіз талапкер мен жауапкер арасында өткен заттық - материалдық дау бойынша қандай да бір шешім шығару керек.Заң талап қою мерзімін екі түрге бөледі: жалпы және арнайы. Жалпы мерзім-3 жыл( ҚР АК 178-бабы), осыған байланысты арнайы мерзімдер белгіленген жағдайлардан басқа барлық құқықтық қатынастарда қолданылады. Арнайы мерзімдер заңда көрсетілген жеке қатынастарға қолданылады. Ұзақтығы бойынша арнайы мерзімдер қысқартылуы мүмкін немесе керісінше (ҚР АК 178-бабының 2-тармағы) жалпы мерзімдермен салыстырғанда ұзағырақ болуы мүмкін. Талап қою мерзімі қолданылмайтын талап қою талаптары.Талап қою мерзімі заңмен тікелей көзделген жағдайлардан басқа барлық азаматтық құқықтық қатынастарға қолданылады. Мұндай жағдайлардың тізбесі ҚР АК 187-бабында көрсетілген.Талап қою мерзімі мыналарға қолданылмайды:заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке мүліктік емес және басқа да мүліктік емес игіліктерге құқықтарды қорғау туралы талап;салымшылардың банк салымдарын беру туралы банкке қойылатын талаптары; азаматтың денсаулығына немесе өміріне келтірілген зиянды өтеу туралы талап (тек соңғы үш жыл ішінде); меншік иесінің оның құқықтарының бұзылуын жою туралы талаптары (ҚР АК 264, 265-баптары).Соңғысы келесідей түсіндіріледі, мұндай бұзушылықтар ұзақ сипатта.Талап қою мерзімінің басталуы. Талап қою мерзімін тоқтату, үзіліс, қалпына келтіру .Адамның өз құқықтарының бұзылуы туралы білуі немесе білуі тиіс болған кезде ескіру мерзімінің өтуі (ҚР АК сәйкес) Осы күннен бастап (180-бап).Осы ережеден алып тастау Азаматтық кодекспен және басқа да заңдармен бекітіледі.[2,67 бап] Осы уақытқа дейін құқықтары бұзылған адам бұзылған құқықты қорғау үшін сот органдарына бара алмайды. Демек, қысқартылған заңды талап қою мерзімі құқылы тұлға өз құқықтарын мәжбүрлеп жүзеге асыру үшін сотқа жүгіне алатын уақытпен анықталады. Аталған жағдайды қолдану практикасы-меншік құқықтарын және басқа да абсолюттік құқықтарды қорғау туралы талап қоюлар бойынша құқықтарды бұзу мерзімдерін белгілеуді қиындатпайды. Егер талапкер өз құқықтарының бұзылуы туралы білмесе (салақтығы, зиянсыздығы салдарынан немесе басқа да себептер бойынша), онда талап қою мерзімін бұзушылықтар туралы білген сәттен бастап есептеу керек.Міндеттейтін қатынастарда талап қою мерзімі ағымының бастапқы кезеңдерін айқындау ережесі жан-жақты. ҚР АК 180-бабының 2-тармағы талап қою мерзімінің өтуі белгілі бір орындау мерзімімен міндеттемелер бойынша орындау мерзімі өткеннен кейін басталатынын айтады. Егер міндеттемелер бойынша орындау мерзімі белгіленбесе немесе талап қойылған кезде белгіленген болса, онда талап қою мерзімінің өтуі кредитордың міндеттемелерді орындау туралы талаптарды көрсету құқығынан басталады. Қарыз алушыға барлық талаптарды орындау үшін қосымша уақыт берілген жағдайда, бұл жағдайда заңды талап ету мерзімі жеңілдікті мерзім өткеннен кейін басталады. Міндеттемелерді орындаудың жеңілдікті мерзімдері ҚР АК 277-бабында көзделген, онда мыналар айтылады: орындау мерзімі талап етілетін уақытпен белгіленген міндеттемелер кредитор міндеттемелерді орындау туралы талаптарды ұсынған күннен бастап 7-ші күні орындалуы тиіс.Талап арыз мерзімі ішінде құқығы бар адамның өз құқықтарын қорғау үшін талап арыз беруге кедергі келтіретін немесе қиындататын мәнжайлар туындауы мүмкін. Өзінің сипаты мен заңды салдарына қарай олар талап қою мерзімі ішінде әртүрлі құруы және тоқтатуы, үзілуі, қалпына келтірілуі мүмкін. АК-нің 182-бабына сәйкес талап арызды беру мынадай жағдайларда тоқтатылады:егер талап арызды беру төтенше немесе белгісіз мән-жайлар (еңсерілмейтін күштер) кедергі келтірсе; егер өтініш беруші немесе жауапкер соғыс жағдайына ауыстырылған әскери күштер қатарында болса; ҚР Президенті жариялаған міндеттеменің орындалуын кейінге қалдыру немесе мерзімін ұзарту Жарлықтың (мораторийдің) күшіне орай;әрекетке қабілетсіз азаматтың заңды өкілі болмаған жағдайда;тиісті қатынастарды реттейтін заң немесе өзге де құқықтық акт тоқтатылған жағдайда басталады.Заң орны толмас күштерді сипаттай отырып, екі негізгі белгіні атап көрсетеді: оның Төтенше және осы жағдайда орны толмас. Бұл ұғымның баға сипатын көрсетеді.Бұл жағдайды бағалауда әр түрлі жағдайларда бір құбылысты тоқтатуға немесе тоқтатуға, сондай-ақ ол болуы мүмкін техникалық құралдарды қолдануға болатын осы шарттар да енгізілуі тиіс. Әдетте табиғи немесе әлеуметтік сипаттағы құбылыстар, мысалы: жер сілкінісі, құлау, күртешелер, әскери даулар, соғыс. Енді ескіру мерзімінің тоқтауы жағдайларын барынша тұрақтандыруға болады.Өтініш берушінің немесе жауапкердің әскери күш құрамында болуы ол соғыс жағдайына ауыстырылған әскерде болған кезде ғана тоқтатылады.Мораторий талап қою мерзімін тоқтатудың негізі ретінде талап арыз беру үшін заңды салдар болып табылады. Мораторий - ҚР Президенті бекіткен міндеттемелерді орындауды кейінге қалдыру. Алайда, бұл әдетте төтенше жағдайларда (мысалы, Ұлы Отан соғысы кезінде) болатын өте сирек құбылыс.Мораторий жалпы болуы мүмкін және ол барлық міндеттемелерге қатысты болады және ол жеке болады және тек жеке түрлерге ғана қатысты болады.Заңның немесе басқа да құқықтық актінің қолданылуын тоқтату да мерзімді тоқтатуға негіз бола алады. Өзінің заңды табиғаты бойынша ол мораторийге ұқсайды,өйткені ол заңды талап арыз беруге заңды кедергілер жасайды. Сондықтан, егер құқықтық актінің немесе Заңның күші тоқтатылса, басқа құзыретті органдардың шешімімен талап ету үшін құқықтық негіз де, осыған байланысты болмаған.Ескіру мерзімінің аяқталуының бұл негізі 1994 жылы Азаматтық кодексте алғаш рет бекітілген біздің азаматтық заңнамаларымыз үшін жаңалық болып табылады. Бұл ретте талап арызбен жүгіну үшін уақыттың ескіру мерзімінің өтуіне әкеп соқтыратын бөлігі маңызды екенін атап өткен жөн. ҚР АК 182-бабының 2-тармағында былай делінген: "егер мерзім 6 айға тең болса немесе 6 айдан аз болса, онда ескіру мерзімі ішінде, егер осы бапта көрсетілген мән-жайлар ескіру мерзімінің соңғы 6 айы ішінде пайда болса немесе өмір сүруді жалғастырса, ескіру мерзімінің өтуі шартта тоқтатыла тұрады".Мерзімді тоқтатуға бастамашылық ететін мәнжайлар тоқтатылғаннан кейінгі мерзім бойы жалғасады. Мерзімнің қалған бөлігі 6 айға дейін, ал егер мерзім 6 айға тең болса немесе одан аз болса - ескіру мерзіміне дейін созылады. Мысалы, егер кедергі жалпы ескіру мерзімі аяқталғанға дейін 2 ай ішінде болса, онда бұл міндетті орындағаннан кейін талап қою үшін құқығы бар адамға 2 ай емес, 6 ай беріледі.Егер келесі 6 айдың ішінде заңды талапты тоқтату үшін негіздер қайта туындаса, онда талап қою үшін оны тоқтатқаннан кейін 6 ай беріледі.Талап қою мерзімінің үзілісі: үзіліс сәтіне дейін өткен уақыт есепке алынбайды,тек жаңадан басталады. Егер талап қою мерзімі, әдетте, мүдделі тұлғаның еркіне тәуелді емес ұзақ мерзімді сипаттағы мән-жайларға байланысты болса, онда талап қою мерзімінің үзілісі өтініш берушінің немесе жауапкердің бір реттік іс-әрекеттерімен заңмен байланысты болуы мүмкін. АК-нің 183-бабына сәйкес талап қою мерзімінің өтуі:заңда белгіленген тәртіппен талап арыз берілген;міндетті тұлға талап арыз берген жағдайларда тоқтатылады.
1.2 өкілдік азаматтық құқықтарды жүзеге асыру құралы ретінде
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы-адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жариялады.[3,9-б]
Өкілдік азаматтық құқықтың маңызды институттарының бірі болып табылады. Азаматтық құқықтағы өкілдігімен деп аталады мәмілелері немесе басқа да заңдық маңызы бар әрекеттер, бір тұлғаның атынан басқа тұлғаның (мысалы, сотқа талап арыз беру немесе сот отырысына қатысу) тікелей туғызады, өзгертеді немесе тоқтатады азаматтық құқықтар мен басқа тұлғалар.
Басқа тұлғаның құқықтары үшін мәмілелер жасайтын тұлға өкіл, ал мәміле жасалатын тұлға - сенім білдіруші немесе өкілдік беруші, ал мәміле жасайтын, сенім білдірушінің (өкілдіктің) мүддесінде білдіретін тұлғалар - үшінші тұлға деп аталады. Өкілдікті құқықтық реттеу Азаматтық құқық үшін тән және көптеген ережелер бойынша көптеген елдерде реттеу сияқты. Мүліктік айналымда өкілдік кеңінен қолданылады, бірақ ол кездесетін ерекшеліктерді атап өту қажет. Өкілдік өкілдің өзі ғана жасай алатын мәмілелерде, сондай-ақ жасалуына заң актілері бойынша өкілдің жеке қатысуы көзделген мәмілелерде не оларды жасауға өкіл арқылы тыйым салынатын мәмілелерде қолданылмайды. Өсиетті толтыру өкіл арқылы жасауға тыйым салынған мәміленің үлгісі бола алады.
Егер өсиет қалдырушы қандай да бір себеппен өсиетке қол қоя алмаса, онда өсиет қалдырушы өсиетке қол қоя алмайтын себептерді көрсете отырып, нотариустың немесе өсиетті куәландыратын адамның қатысуымен басқа азамат қол қояды. Қол қойған адам өсиет қалдырушының өкілі емес, оның еркін қағазында белгілі бір құрал болып табылады. Бірқатар мәмілелер немесе заңдық маңызы бар іс-әрекеттер, мысалы, некеге тұру, еңбек шартын жасасу, өмір бойы ұстау шартын жасасу, егер заңнамалық актілермен тікелей тыйым салынбаған болса, өкілдің өзінің сипаты бойынша қатысуын талап етеді, сондықтан оларды өкіл арқылы жасау мүмкін емес.
Өкілдіктің елеулі қызметі өкілдігін берген тұлғаның мүддесінде өкілдің заңды мәмілелер жасауы болып табылады. Бұл өкілдікке анықтама беретін АК 163бабында тікелей бекітілген. Заңдық маңызы бар іс - әрекеттерді жасау белгісі бойынша өкілдіктің барлық өзге қатынастардан айырмашылығы болады, өйткені оларда бір адам басқа адамды ауыстырады (мысалы, заңды тұлғаның оның органы-директор, басқару арқылы құқықтық қабілеттілігін жүзеге асыру) немесе оған практикалық көмек көрсетеді (мысалы, ақылы көмек). мердігерлік жұмыстарды жүзеге асырады, тауарларды өткізеді немесе делдалдық қызметтер көрсетеді).
Заң әрекеттерін жасау тек еркін қайталауды ғана емес, өзінің жеке бас бостандығын көрсетуді де талап етеді. Сондықтан өкілдік ұғымына уәкілдің, курьердің қызметі енгізілмейді,ол тек Оның еркін білдіруіне және өзінің еркін білдіруіне жол бермейтін, заңдық іс-әрекеттер жасамайтын құрал болып саналады. Өкілдік өкіл сенім білдірушінің атынан мәміле жасауды көздейді.
Мәміле сенім білдірушінің мүддесінде оның есебінен, бірақ өз атына комиссионер, ал шарттың тиісті талаптары болған кезде - сенімгер басқарушы жасайды. Комиссия өкілдіктің экономикалық белгілері бойынша ғана ұқсас белгілері бар-басқаның есебінен әрекет ету, бірақ заңды белгісі бойынша емес, өйткені оның мәні өкілдік берушінің атынан әрекет болып табылады. Сондықтан комиссия мен өкілдік бойынша қатынастардың салдары бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді, бұл комиссияны өкілдікке жатқызуға мүмкіндік бермейді. Басқалардың мүддесінде болса да, өз атынан әрекет ететін адамдар өкіл бола алмайды. Сондықтан, мысалы, сенімгер басқарушының, уәкілетті тұлғаның өз атынан әрекет ету қызметі ұсынылмайды( АК 163-бабының 4тармағы).
Басқа тұлғаның мүддесінде жүзеге асырылатын, бірақ ол үшін азаматтыққұқықтық салдары жоқ қызмет өкілдік бола алмайды, өйткені өкілдіктің елеулі белгісі өкілдің заңды мәмілелер жасауы болып табылады. Мысалы, өзге тұлғаның атынан мәмілелер жасамау, мәмілелер жасауға жәрдем көрсету тапсырылатын коммерциялық істердің қызметі немесе болашақта жасалатын мәмілелерге қол қоюға байланысты келіссөздерге қатысу тапсырылатын тұлғалардың қызметі, азаматтық-құқықтық шарт болып табылмайтын ниет хаттамалары (атап айтқанда, лауазымдық міндеттеріне осындай жұмыстарды жүргізу кіретін заңды тұлғаның қызметкерлері) ұсынылуы мүмкін емес. Өкілдікте өкіл, өкілдіктің (сенім білдірушінің) және үшінші тұлғаның арасындағы қатынастар туындайды. Өкілдікте және өкілдіктің көмегімен жасалған мәміле бойынша қатынастардың пайда болуы үшін үш тұлғаның бірлескен және бірлескен ерік - жігері болуы тиіс: өкіл - өкілдігін жіберген тұлға арқылы құқықтар мен міндеттерді белгілеу үшін; үшінші тұлға - өкілдігін жіберген тұлғамен қарым-қатынасты орнату үшін; өкіл-өкіл арқылы мәмілені бұрын немесе одан кешірек жасауға өз келісімін беру үшін. Өкіл мен өкілдік беруші тұлғаның арасындағы құқықтық қатынастар ішкі қатынас деп аталатын өкілдіктің өзі болады. Өкіл мен үшінші тұлғаның арасындағы қарым - қатынастар өкілдік бойынша өкілеттіктерді жүзеге асыру болып табылатын сыртқы қатынастар дербес сипатта болмайды, өйткені өкіл жасаған мәміле бойынша өкілдіктің мәні тікелей өкілде құқықтар мен міндеттер туындайды. Өкіл бір Тарап болатын мәміледе өкілдік беруші тұлға құқықтар мен міндеттердің субъектісі болады,ал үшінші тұлға үшін өкіл фигурасының елеулі маңызы жоқ, өйткені үшінші тарап өкіл арқылы тікелей өкілдікпен құқықтық қатынастарды белгілейді. Өкілдің мәмілесі-бұл өкіл мен үшінші тұлға белсенді және пассивті субъектілер болып табылатын қатынастарды тудыратын заңды факт. Өкіл өкілдіктің жәрдемімен белгіленетін қатынастардан тыс қалады және онда ешқандай құқықтары немесе міндеттері жоқ.
Құқықтар мен міндеттердің субъектісі өкіл емес, өкілдік беруші тұлға болып табылатындықтан, онда жалпы азаматтық құқық қабілеттілігінің болуы талап етіледі. Жалпы ереже бойынша азаматтық айналымның кез келген субъектісіәрекет қабілеттілігінің жай-күйіне қарамастан, заңды тұлға немесе азамат өкілдігін жіберген адамның лауазымын атқара алады. Сонымен қатар, осы жалпы ережелердің бірқатар ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, бірқатар жағдайларда заң мәмілелердің жекелеген түрлері бойынша тараптарға белгілі бір талаптар қояды, мысалы, банктік, сақтандыру және өзге де лицензияланатын қызметті жүзеге асырудан туындайтын мәмілелерді жасауға арналған арнайы лицензияның болуы қажет және бұл жағдайда өкілдік беруші тұлға мәміленің денсаулығы үшін жеке өзі немесе өкіл арқылы лицензия алуы тиіс. Өкіл арқылы мәміле жасау үшін қажетті келесі айырмашылық айналым қабілеті шектеулі мүлікпен мәміле жасауға қатысты шектеулерден туындайды, мысалы, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді шетелдіктерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуына 1990 жылғы Қазақ ССР-інің егемендігі туралы Декларация мен 1991 жылғы Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заңы қабылдануы қоғамның жаңа даму бағытына құқықтық негіз болды. Бірақ бұл актілер жаңа қоғам құруда жетіліксіз болды және мемлекеттің, қоғамның ішкі жүйесі мен құрылысын бірден түбегейлі өзгерте алмады. Өйткені жарты ғасырдың үстінде билік құрған кеңестік психология мен өлшемдер, қағидалар, жоспарлы экономикалық жүйе, әкімшілік-әміршілдік көзқарастағы бір орталықтан басқару аппараты үлкен кедергі болды. Сондықтан мемлекеттің кезекті міндеттеріне саяси, экономикалық және құқықтық реформаларды жүзеге асыру қойылды.Бұл үшін мемлекетіміздегі анықтайтын Конституциялық құрылыс проблемасын шешу қойылып, ол 1995 жылғы конституция қабылдаумен тәмамдалды.
Адам құқықтарының Конституцияда бекітілуі, қоғамда адам проблемалары түпкілікті, толық түрде шешімін тапқан емес. Себебі, конституция қоғамдық қатынастарды реттеудің негіздерін ғана бекітеді, ол оның қағидалары мен нормалары іс жүзінде сақталынуы мен қорғалуы, нақты қамтамасыз етуі қолданыстағы заңдарға тікелей байланысты. Бұл жөнінде мемлекет басшысы Елдегі жағдай мен 1997 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы баяндамасында Мемлекет негіздерін қалыптастыру аяқталғаннан кейін бізге басқару тетіктерін жолға қою жөнінде тындырымды жұмыс істеуге тура келеді. Бұл тетіктерді іске қосатын дәнекер тек заңдар ғана болуы керек. Заң шығару жүйесінде заңдарды көбейте бермей, олардағы қайшылықтарды жою проблемасы көкейкесті күйінде қалып отыр, олар үйлесімді, әрі конституцияға сай болуы тиіс. Бұл проблеманы шешу құқықтың барлық салаларын қамтитын, барлық заң жүйесін жетілдіре отырып, кешенді әрі жүйелі тұрғыдан келуді керек етеді.
Аталған міндет басқа құқық салаларымен қатар азаматтық құқығына да қатысты болатын. Өмірде көп кездесетін мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі қабылданып 2007 жылғы 7-тамыздағы өзгерістерімен қолданылып жүр. Азаматтық айналымның тиісті деңгейде қалыптасуы тек субъектілердің азаматтық құқықтарын мойындаумен ғана байланысты емес, сонымен қатар бұл құқықтарды құқықтық қорғауды қамтамасыз етумен байланысты. Ғылымда қалыптасқан дәстүрлі түсінік азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы құқықтарды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін шаралардың жиынтығын қамтиды. Бұған тек құқықтық шаралар ғана емес, сонымен қатар экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық сипаттағы субъективтік құқықтарды жүзеге асыру үшін қажетті жағдайларды қалыптастыруға бағытталған басқа да шаралар жатады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру - құқықтың қатынастарға қатысушылардың белгілі бір қажеттерін қанағаттандыру үшін азаматтық құқықтар мен міндеттер белгіленеді. Субъективтік құқықтың мазмұнын құрайтын әрекеттер жасауды құқықтарды жүзеге асыру деп түсінеді. Заң бойынша қорғау объектісі тек қана субъективтік азаматтық құқықтар ғана емес, сонымен бірге ол заңдармен қорғалатын мүдделерді де қамтиды. Қорғалатын мүдделер субъективтік құқыққа байланысы жоқ дербес түрде бола алады. Мысалы, оған адамның ар-намысы мен абыройы жатады. Қорғауға жататын мүдде құқық бұзушылық нәтижесінде субъективтік құқықтың өзі тоқтатылған жағдай да болуы мүмкін. Мысалы, зат жойылып кеткен кезде оған меншік құқығын қорғау мүмкін болмай қалады. Мұндай жағдайда бұрынғы меншік иесінің заңмен қорғалатын мүддесін қорғау және мүліктік жағдайын қалпына келтіру мәселесі қойылуы мүмкін. Демек, заңмен қорғалатын мүдде қорғаудың дербес объектісі ретінде жиі кездесетінін байқаймыз. Сөздің кең мағынасында алғанда құқықты қорғау деп құқықтың бұзылуына жол берілмейтіндей жағдай жасайтын қоғамдық қатынастар тәртібін мемлекеттің қолдауын айтамыз
Азаматтық құқықтарды қорғау мәселелері тақырыбындағы дипломдық жұмыстың таңдалу себебі және осы тақырыптың мәнін ашудағы алға қойған міндеттер мен мәселелер болып: азаматтық құқықтарды қорғаудың жалпы ерекшеліктерін көрсету, азаматтық құқықтарды қорғау тәсілдерін талдау, азаматтық құқықтарды қорғауды жүзеге асыру мерзімдері, кәсіпкерлер мен тұтынушылардың азаматтық құқықтарын қорғау және меншік құқығын және өзге де заттық құқықтарды қорғаудың ара жігін ашу болып табылады.
Осы зерттеу жұмысында тақырыпқа талдау жүргізген М.К. Сүлейменов;
Ю.Г. Басин; П.И. Төлеуғалиев; С.П. Гришеева; Г.К. Пралиева; Г.И. Мауленов; К.С. Сарсенбаев; А.П. Сергеев; О.Н. Садыков; З.И. Цибуленко секілді ғалымдар еңбегі және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері қолданылды.
Бұл тақырыпты зерттеудің өзектілігі болып азаматтық құқықтық қатынасқа түсуші субъектілердің азаматтық құқықтарын қорғауды жүзеге асыру ауқымы мен шегін айқындау болып табылады.
азаматтық құқықтарды іске асырудың түрлері мен жіктелуі
1.1 азаматтық құқықтарды жүзеге асыру ұғымы және мерзімі
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру-уәкілетті адамның осы құқықтағы мүмкіндіктерді іске асыруы немесе уәкілетті Субъектінің оның заңды мүмкіндіктерімен материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру нәтижесінде процесс.
Азаматтық заңнамасында айқындалған азаматтық құқықтарды жүзеге асыру әдістері. Азаматтар мен заңды тұлғалар өз қалауы бойынша өздеріне тиесілі азаматтық құқықтарға, оның ішінде қорғалу құқығына иелік етеді.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың өздеріне тиесілі құқықтарды жүзеге асырудан бас тартуы, заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, бұл құқықтарға қысым жасауға әкеп соқпайды.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықты іске асыруы заңнамамен қорғалатын мүдделері мен өзге де құқық субъектілерінің құқықтарын бұзбауға, қоршаған ортаға зиян келтірмеуге тиіс.
Азаматтар мен заңды тұлғалар заңнама талаптарын, қоғамның адамгершілік принциптерін, кәсіпкерлер - Іскерлік этика ережелерін сақтай отырып, өздеріне тиесілі құқықтарды жүзеге асыру кезінде адал, әділ және ақылға қонымды әрекет етуге тиіс. Бұл міндетті шартта алып тастауға немесе шектеуге болмайды, өйткені азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылардың адал, ақылға қонымды және әділ әрекеті көзделгендей.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың басқа Тарапқа зиян келтіруге, басқа түрлердегі құқықты теріс пайдалануға, сондай-ақ құқықты оның тағайындалуына қайшы жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекеттеріне жол берілмейді, ал бұл талаптар орындалмаған жағдайда сот осы адамның тиісті құқығын қорғаудан бас тартуы мүмкін. Яғни, ҚР АК 8-бабына сәйкес азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтарын іске асыру тәсілдеріне мыналар жатады: қоршаған ортаға зиян келтіруге жол бермеу; азаматтық құқықты іске асырудағы адалдық, парасаттылық, әділдік.; қоғамның моральдық қағидаттарын, заңды талаптарын сақтау; кәсіпкерлік қызметте іскерлік этика қағидаларын сақтау; басқа Тарапқа зиян келтіруге бағытталған іс-әрекеттерге жол бермеу; басқа түрлерде құқықты теріс пайдалануға жол бермеу; оның мақсаттарына қайшы келетін құқықты іске асыруға жол бермеу;]
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру тәсілдері деп мәміле белгілері және өзге де заңды әрекеттері жоқ құқыққа уәкілеттік берілген тұлғаның ісәрекеттер немесе іс-әрекеттер жүйесі түсініледі.
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асырудың заңды тәсілдері деп мәміле белгілерімен немесе өзге де заңды әрекеттермен сатып алынған әрекеттер немесе әрекеттер жүйесі түсініледі. Азаматтық құқық субъектілерінің өз құқықтарын дербес және өз мүдделерінің мүддесінде сатып алу принципін жүзеге асыру үшін АК-нің 8-бабының 1-тармағы азаматтар мен заңды тұлғаларға өздеріне берілген азаматтық құқықтарды, оның ішінде оларды қорғау құқығын өз қалауы бойынша пайдалануға мүмкіндік береді. Ең алдымен, құқықты жүзеге асыру немесе жүзеге асырмау құқығы құқық берілген адамға байланысты. Азаматтар мен заңды тұлғалардың өздеріне берілген құқықтарды жүзеге асырудан бас тартуы, заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, бұл құқықтарды тоқтатуға әкеп соқпайды. Құқықты жүзеге асырудан бас тарту құқықтан бас тартудан ерекшеленуге тиіс. Заң актілерінде тыйым салынған жағдайлардан басқа, адам өзіне тиесілі құқықтардан бас тарта алады.
Құқықты жүзеге асыру бір мезгілде құқық берілген адамның міндеті бола алмайды, олай болмаған жағдайда құқық мәжбүрлеу тәртібімен жүзеге асырылмайды. Алайда, құқықтың жүзеге асырылмауы заң актілерінде көзделген жағдайларда құқықтың тоқтатылуына әкеп соғуы мүмкін. Мәселен, егер жалдаушы дәлелді себептерсіз тұрғын үйде алты айдан астам тұрмаса, оны сот тұрғын үйді пайдалану құқығынан айырылған деп тануы мүмкін (тұрғын үй қатынастары туралы Заңның 87-бабы).Құқықты іске асырудың нақты әдістері объектінің түріне байланысты. Субъективті құқық ықтимал мінез-құлық өлшемі ретінде белгілі бір тәртіпте өз бетінше әрекет ету (өз іс-қимылына құқық) мүмкіндігі немесе адал адамнан белгілі бір іс-әрекеттер жасауды талап ету мүмкіндігі (талап ету құқығы) болуы мүмкін. Құқық берілген адамның белгілі бір іс-әрекеттерді жасауы нәтижесінде субъективті заттық құқық жүзеге асырылады. Заттық құқықты (өз іс-әрекетіне өзге де құқықты) жүзеге асыру кезінде құқық субъектісі мінез-құлық нұсқаларын таңдаудың үлкен бостандығына ие болады. Мұндай жағдайда ол, әдетте, заң актілерінде тыйым салынбаған кез келген әрекеттерді жасауға құқылы. Субъективті құқықтар адамның белгілі бір әрекеттерін міндетті түрде жасау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.Заң азаматтық құқық субъектілеріне өз құқықтарын жүзеге асыру еркіндігін береді, бұл ретте оларды жүзеге асыруға белгілі бір талаптар қояды. Азаматтық құқықтарды жүзеге асыруға қойылатын талаптар АК-нің 8-бабында баяндалған. Бірінші кезекте субъективті азаматтық құқықтар құқықты жүзеге асыру құралдарына, әдістеріне, оның субъектілеріне, оны қорғаудың ықтимал әдістері мен нысандарына қатысты заңнама талаптарына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Азаматтар мен заңды тұлғаларға тиесілі құқықтарды жүзеге асыру қоғамның гуманистік қағидаттарын бұзбауға, ал кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ іскерлік этика ережелерін сақтауға тиіс. Азаматтар мен заңды тұлғалар өздеріне тиесілі құқықтарды адал, ақылға қонымды және әділ жүзеге асыруы тиіс. Заң барлық теріс пиғылды, ақталмаған немесе әділетсіз әрекеттерге бірдей сипаттама бере алмайды.
Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру шектері-уәкілетті адамның осы құқықтағы мүмкіндіктерді іске асыру жөніндегі заңды түрде шектеулі қызметі. Заңнамасында белгіленеді, оның ішінде мерзімі, ол жүзеге асырылады қандай да бір құқық Субъективті азаматтық құқықты жүзеге асыру шектері жүзеге асырудың қандай да бір тәсілдеріне жол бермеу немесе жол бермеу туралы ережелермен айқындалады.
Қолданыстағы азаматтық заңнамада кәсіпкерлік еркіндігін асыра пайдалануға жол бермеу көзделген, яғни тұтынушылардың заңды мүдделері мен құқықтарына зиян келтіруге, негізсіз басымдық алуға бағытталған заңды бәсекелестікті шектеуге немесе жоюға бағытталған кез келген монополистік немесе өзге де қызметке жол берілмейді[6, 23-бап)]
Заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, кәсіпкерлердің азаматтық құқықтарын бәсекелестікті шектеу мақсатында, оның ішінде: кәсіпкерлердің нарықтағы өзінің басым шарттарын теріс пайдалануы, ішінара, тапшылық немесе бағаны көтеру үшін тауарларды айналымнан алып қою немесе өндіруді тоқтату немесе шектеу жолымен пайдалануға жол берілмейді.; мәмілені жүзеге асыратын Тараптардың орындауы және шығаруы, нарықты бөлу, ұқсас кәсіпкерлік қызметтің бағалары бойынша өзге де шарттар, бәсекелестікті Елеулі шектеу, ұқсас кәсіпкерлік қызметке және тұтынушыларға әкеп соғатын тұлғаның заңды мүдделеріне зиян келтіруге бағытталған кінәсіз іс-әрекеттер жасауы (жосықсыз бәсеке), оның ішінде тауарды өндірушіге, өндіріс орнына, тәсілі мен мақсатына қатысты жаңылыстыратын жолымен тауарларды жарнамалық және өзге де ақпаратпен лицензиясыз салыстыру, тұтынушыларды жаңылыстыруға, сондай-ақ, сыртқы ресімдеуді көшіру жолымен және өзге де тәсілдермен жүзеге асырылады. Сондай-ақ жосықсыз бәсекелестікке қарсы күрес жөніндегі шаралар заңнамада белгіленеді.
Субъективті азаматтық-құқықтық іске асыру шекаралары, уәкілетті тұлғаға қорғаудың нақты түрлері мен тәсілдері қатаң ұсынылады. Азаматтық құқықты іске асыру шектері әлеуметтік-зиянды мақсаттарға қол жеткізу үшін құқықты пайдалануға тыйым салумен де шектеледі. Азаматтық құқықты іске асырудың шектерін белгілеудің негізгі тәсілі қоғамдық зиянды әдістерге заңды тыйым салу, осы құқықтарды жүзеге асырудың мақсаттары мен тәсілдеріне зиян келтіруге тыйым салу болып табылады. Заңнамада осы құқықтың мақсаттарына қайшы келетін жағдайларды, заңмен қорғалатын ережелерді қоспағанда, азаматтық құқық бекітілген, яғни кез келген субъект үшін олардың әлеуметтік мақсаттарына қайшы келетін азаматтық құқықтарды жүзеге асыруға тыйым салу белгіленген.Бұл қағидатты тыйымды бұзу субъективті құқықты іске асыруға байланысты, егер құқық бұзушылық дәл сол түрік тілін көздейтін арнайы норма болмаған жағдайда, азаматтық құқық бұзушылық болып табылады. Азаматтық құқықты іске асырудың құқыққа қарсы қайшылықтары туралы қорытынды азаматтық құқықты бұзуға тыйым салу түріндегі тиісті нақты санкцияны көздейтін нормадан шығады.
Құқықты жосықсыз пайдалану оны іске асыруда санкцияланбаған түрлерді пайдалануға байланысты жүзеге асыруға уәкілетті адаммен жасалған Азаматтық құқық бұзушылықтың ерекше түрі шеңберінде, бірақ тәртіптің жалпы түрі шеңберінде осы құқықтың мазмұнымен айқындалады. Азаматтық құқық бұзушылық ретінде құқықты теріс пайдаланудың ерекшелігі субъективті құқық басқа Тарапқа зиян келтіру мақсатында пайдаланылатыны болып табылады.[7,34-б]
Қорғау құқығы адамның құқық қорғау сипатындағы арнаулы шараларды пайдалануға заңды түрде бекітілген құқығын білдіретін субъективті Азаматтық құқық болып табылады. Егер міндеттеме ерікті түрде орындалмаған жағдайда азаматтар мен ұйымдар өздерінің субъективті құқықтарын аралық сот немесе төрелік сот арқылы, талап қою мерзімі ішінде сот арқылы мәжбүрлеп жүзеге асыра алады.
Азаматтық құқықты іске асыру және қорғау уақыт факторымен тікелей байланысты. Азаматтық заң азаматтық құқықтық қатынастардың туындауын, өзгеруін және тоқтатылуын нақты белгіленген кезеңмен байланыстырады, оны жүзеге асыру қажеттігі заңмен немесе іс-әрекеттер келісімінде қаралады. Азаматтық құқықта біз мерзім-уақыт кезеңі немесе құқықтық салдарға байланысты аралық ретінде түсінеміз. "Мерзім" ұғымы екі мағынаға ие: нақты кезең немесе нақты уақыт кезеңі, интервал және ол екі мағынада да қолданылады. Уақыт мәселесі шағын шаруашылық қызметте ғана емес, жалпы мемлекет экономикасында да маңызды рөл атқарады. Кез келген әрекетті орындау және бағалау мерзімдерді сақтамай мүмкін емес. Уақыт бойынша құқықтар мен міндеттер қызметі-азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушыларға заңдық Ықпал етудің басты құралы.[8,34 бап]мерзім азаматтық айналымды реттейді, келісімдердің орындалуына де ықпал етеді. Сонымен қатар, азаматтық құқықтарды іске асыру және қорғау уақыт факторымен тығыз байланысты. Азаматтық заңнама іс-әрекетті келісімде немесе заңда қаралатын құқықтық қатынастардың уақыт кезеңімен, туындауын, өзгеруін немесе тоқтатылуын байланыстырады. Азаматтық кодекстің 172-бабында заң шығарушы Азаматтық құқықтағы мерзімнің жалпы түсінігін береді: бұл нақты кезең немесе заңды салдары болатын уақыттың бір бөлігі, бұл ретте мынадай қорытынды жасауға болады: өзінің заңды табиғаты бойынша мерзім - бұл заңды факт, оның басталуымен заң салдарларының басталуын байланыстырады.Кезең әдетте заңды фактілерге-оқиғаларға жатады, өйткені уақыт адамның еркіне байланысты емес. Алайда, уақыттың екі жақты табиғатын сипаттайтын басқа да көзқарастар бар. Жауап беруші: рахимжан Гульмира адилбековна бабының 1-тармағына сәйкес Салық кодексінің 276-13ҚР жұмысы бойынша алыс-беріс шикізатын өңдеу қазақстан республикасының аумағына басқа Кеден одағына мүше мемлекеттің өнімдерін кейіннен басқа мемлекеттің аумағына қайта өңдеу, қосымша құн салығы салынады нөлдік ставка бойынша шарттарды сақтау кезінде тауарларды қайта өңдеу мерзімі алыс-беріс шикізатын өңдеу, т. е. алыс-беріс шикізаты-нақ сондықтан да азаматтық құқықта мерзімдер заңды фактілердің жеке санатын білдіреді және сондықтан да іс-әрекеттерге де, оқиғаларға да болуы мүмкін.
Мерзім үшін маңызды мән-оны есептеу ережелері, оның басталуы мен аяқталуын анықтау. 173-бабына сәйкес мерзімінің басталуы басталады кейін келесі күні басталған оқиғалар, онда анықталады, немесе келесі күні кейін күнтізбелік күнге дейін. Егер мұрагер, жауынгер - "ауғандықтар" 14 қыркүйекте болса, мұраны қабылдаудың 6 айлық мерзімі 15 Қыркүйек болып саналады. Мерзімнің аяқталуы таңдалған уақыт бірлігіне байланысты өзгереді. Жыл ішінде есептелген мерзім тиісті айда және соңғы жылдың күнінде аяқталады (ҚР АК 174-бабының 3-тармағы).Егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы тиісті саны жоқ айға келсе, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады. Егер екі Тараппен келісілген міндетті орындаудың екі айлық мерзімі 1 қаңтарда басталса, онда бұл мерзімнің аяқталуы 28 (немесе 29) Ақпанда болады. Егер мерзімнің соңғы күні демалыс күніне келетін болса, онда мерзімнің аяқталу күні болып (ҚР АК 175-бабы) жақын келесі жұмыс күні саналады. Егер мерзім қандай да бір әрекетті жүзеге асыру үшін бекітілсе, ол мерзімнің соңғы күнінің 24 сағатына дейін орындалуы мүмкін. Бірақ егер бұл әрекет ұйымда жасалуға тиіс болса, онда мерзім осы ұйымда тиісті операцияларды тоқтатқан кезде аяқталады, мерзімнің соңғы күнінің 24 сағатына дейін ұйымға тапсырылған жазбаша өтініштер мерзімінде тапсырылды деп есептеледі (ҚР АК 176-бабы). Азаматтық-құқықтық мерзімі бойынша жіктелуі мүмкін әр түрлі және әр түрлі негіздер.Азаматтық құқықтағы мерзімдердің түрлері.Мерзім белгілегенге байланысты олар:-заңды;-келісім;сот болып бөлінеді.Заңды мерзім заңды және өзге де нормативтік актілерде тіркеледі. Мұраны қабылдау немесе одан бас тарту үшін Заңмен 6 айлық мерзім беріледі. Келісу мерзімдері-бұл екі тараппен олардың келісімімен белгіленген мерзімдер. Сот мерзімі-бұл сот белгілеген мерзім. Сот азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін мәліметтерді теріске шығаруды жариялау үшін мерзім тағайындауға құқылы. Құқықтық салдарлары бойынша мерзімдер былайша бөлінеді:құқықтық мирасқор;құқықтық мирасқор.Құқық белгілейтін мерзімнің мысалы ретінде меншік иесінің құқығының пайда болу кезеңін айқындайтын заттарды беру кезеңін алуға болады.Құқық өзгертілетін мерзімнің өтуі немесе басталуы Азаматтық құқық пен міндеттеменің өзгеруіне әкеп соғады.Затты беру кезеңінің кешіктірілуі: заттың кездейсоқ жоғалу тәуекелі мерзімді өткізіп алуға әкеп соққан тұлғаға жатады. Құқықтың тоқтатылуы құқық пен міндеттеменің тоқтатылуына әкеп соғады. Мысалы, егер мұра қалдырушының кредиторлары мұра ашылған сәттен бастап 6 ай ішінде өз шағымдарын бермесе,бұл шағым қабылданбайды. Сонымен қатар, келесі мерзімдер бар: императивті және диспозитивті, мүлдем белгілі, тәуелді және белгісіз, жалпы және арнайы.[9,56-б]
Императивтік мерзімдер - бұл екі тараптың келісімімен ғана өзгертілмейтін мерзім. Оларға-талап арыздың мерзімі (ҚР АК 177-бабы), талап қою мерзімі (ҚР АК 240-бабы) жатады.Диспозитивті мерзімдер-бұл заңда көзделген болса да өзгертілуі мүмкін мерзімдер. Қарыз алушы Қарыз алушы-тұлғаға кредитор талап еткен күннен бастап 7-ші күні талап етілген кезеңмен айқындалған міндеттемелерді орындауды тапсырады (ҚР АК 277-бабы), бірақ оның келісімімен Тараптар дереу орындауды жүзеге асырады немесе неғұрлым ұзақ жеңілдікті мерзім беруді көздейтін болады құқылы. Мүлдем белгілі бір мерзімдер заңды салдарлар байланыстырылатын нақты дәл кезеңді көздейді. Мысалы, күнтізбелік күн немесе нақты уақыт кезеңі белгіленген мерзімдер.Қатынасы аз дәлдікке ие, белгілі бір мерзімдердің дәлдігі, бірақ олар да нақты уақыт кезеңімен байланысты (мұндай мерзімге-жеткізу кезеңі және т.б. жатады).Белгісіз мерзімдер егер заңда немесе келісімде қандай да бір мерзімді бағыт көзделмеген жағдайда болады. Мысалы, мүлік осы пайдаланудың нақты мерзімін көрсетпей уақытша өтеусіз пайдалануға немесе жалға берілуі мүмкін.Жалпы мерзімдер-бұл азаматтық құқықтың барлық субъектілеріне қолданылатын жалпы маңызы бар күндер. Мысал-сенімхаттың шектеулі қолданылу мерзімі 3 жыл (ҚР АК 168-бабы).Арнайы мерзімдер жалпы ережеден бөлек белгіленеді және заңда нақты нұсқаулық болған жағдайда ғана қолданылады.Тағайындау бойынша мерзімді шектеу аса маңызды болып табылады: - азаматтық құқықты іске асыру мерзімі;-міндеттемелерді орындау; - азаматтық құқықты қорғау мерзімі.Азаматтық құқықты іске асыру мерзімі деп субъект өзіне тиесілі құқықты іске асыра алатын, міндетті тұлғадан өз құқығын іске асыру бойынша нақты іс-әрекет жасауды талап ететін немесе құқыққа ие мерзім екенін түсінеміз. Олар заңмен немесе өзге де нормативтік актілермен бекітіледі, бірақ келісімде көзделуі мүмкін. Азаматтық құқықты іске асыру мерзімдері де бөлінуі мүмкін: - Азаматтық құқықтың қолданылу мерзімі; - тоқтататын мерзім; - наразылық мерзімі; - кепілгерлік мерзімі;
- тауардың қызметке жарамдылық мерзімі, қызмет ету мерзімі, сату мерзімі және сақтау мерзімі және басқалар.Азаматтық құқықтың қолданылу мерзімібұл уақыт бойынша құқықтың қолданылу мерзімі. Олардың мәні адамға өз құқықтарын іске асыру үшін уақытты қамтамасыз ететін болады.
Қысқартылған мерзімдер-азаматтық құқықты іске асыру мерзімдерінің ерекше санаты. Уәкіл адамының өз құқығын іске асыру үшін белгілі бір уақыты болады, оны жүзеге асырмау немесе тиісінше жүзеге асырмау салдарынан тоқтатылуы мүмкін. Мысал-адам мұрагерлеріне талаптар қою үшін несие берушіге Қарыз берілетін 6 айлық мерзім.
Наразылық мерзімі-міндетті адамға құқығы бар субъектінің наразылық көрсетуі үшін берілетін мерзім. Осы ереже сот істерінің санын қысқарту, іс жүргізу шығындарын азайту және қалпына келтіру және азаматтық құқықты қалпына келтіруді жеделдету мақсатында әзірленді. Заң құқық бұзушыны наразылықты қарау нәтижелері туралы өтініш берушіні жазбаша хабардар етуге міндеттейді.[10,32-б]
Кем дегенде, біз кепілдік мерзім - бұл құқық бұзушылық анықталған жағдайда құқығы бар субъект бұл туралы борышкер адамды ескертуге тиіс, ал ол өз кезегінде бұзушылықтарды жоюға тиіс болатын уақыттың бір бөлігі екенін түсінеміз.Кепілдік мерзімдері субъективті азаматтық құқықты іске асырудың маңызды заңдық кепілдігін білдіреді. Заңның мәні бойынша кепілді мерзімдер сатып алушыны әдеттегі қабылдау кезінде көрінбейтін, көрінбейтін, бірақ өнімді сақтау және қолдану кезінде көрінбейтін өнімнің жасырын кемшіліктерінен қорғау үшін белгіленеді. Егер сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмесе, кепілдік мерзім тауарды сатып алушыға берген кезден басталады (АК-нің 471-бабы). Тауардың жарамдылық мерзімі-бұл мерзімі өткеннен кейін тауар қолдануға жарамсыз деп есептелетін мерзім. Жарамдылық мерзімі өткен мерзімі өткен, мерзімі өткен тауарды өткізуге жол берілмейді. Сатушы сатып алушыға тауарды қолданылу мерзімі өтпеген түрде беруге міндетті.Егер осы тауардың қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін бұл тауар адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндірсе, тауардың қызмет ету мерзімі өндіруші ұзақ пайдаланылатын тауарларға орнатуға міндетті жарамдылық мерзіміне ұқсас болуға тиіс. Тауардың қызмет ету мерзімі оны тұтынушыға сатқан күннен бастап, ал егер бұл мүмкін болмаса, оны жасаған күннен бастап есептеледі. Дайындаушы тауардың иесіне қызмет мерзімі ішінде бұйымды пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Міндеттерді орындау мерзімдері азаматтық құқықты іске асыру мерзімдерімен тығыз байланысты. Бір адамның құқығын іске асыру мерзімі басқа адамның міндеттерін орындау мерзімі болып табылады. Міндеттерді орындау мерзімі заңмен, басқа да құқықтық актілермен немесе іскерлік айналым дәстүрлерімен ескерілуі мүмкін. Міндеттерді мерзімінде орындау міндеттемелерді тиісінше орындау ережелері талаптарының бірі болып табылады.Міндеттерді орындау мерзімдері жалпы және жеке болып жіктеледі. Жалпы мерзімге міндеттемелерді орындаудың барлық мерзімдері жатады. Мәмілеге қатысушылар жалпы мерзім ішінде міндеттемелерді орындау үшін жеке мерзімді бекітуге құқылы. Мысалы, мерзімді тапсыру-белгілі бір мерзім ішінде орындалатын жұмыстарды қабылдау. Бұл ретте, азаматтық құқықтарды қорғау мерзімдері, яғни тұлға құзыретті органдардан өзінің бұзылған құқықтарын мәжбүрлеп жүзеге асыруды талап етуге құқылы мерзімдер елеулі болып табылады. Мұндай мерзімдерге заңды талаптың мерзімі жатады. Талап қою мерзімінің түсінігі, белгілері, қолданылуы. Талапкер ретінде адамның құқықтарын бұзудан туындаған талап қою талаптары қанағаттандырылған уақыт аралығы танылады (ҚР АК 177бабы). Осы мерзім ішінде сот құқық иеленушіге оның заңды талаптарын қанағаттандыруға көмектеседі. Мұның басты мақсаты-мүліктік қатынастардың тұрақтылығы және құқық тәртібінің сенімді тұрақтылығы және оған мүмкіндіктер жасау. Талап қою мерзімі қажет, себебі даулы жағдайлар ұзақ уақыт бойы анықтала алмайды.Дәлелдемелер жоғалуы мүмкін, жағдай үшін маңызды дәлелдемелер ұмытылуы мүмкін. Талап қою мерзімі адамды міндетті наразылықтан қорғайды. Сонымен қатар, ол бір мезгілде құқықтық қатынастардағы тараптарды қозғайды: өз құқықтарын уақтылы жүзеге асыру және қамқорлық жасау, сонымен азаматтық айналымда тәртіпті нығайтуға ықпал етеді. Талап арыз беру құқығы - бұл мүдделі тұлғаның заңмен қамтамасыз етілген сотқа жүгіну мүмкіндігі, ол заңмен қорғалатын мүдделерді немесе құқықтарды қорғау мақсатында материалдық-құқықтық дауларды қарау және шешу туралы талап-арызбен сотқа жүгінеді. Талап арызға құқық екі құқықтан тұрады: талап арыз беру құқығы және талапты қанағаттандыру құқығы. Талап арыз беру құқығын іс жүргізу мағынасында көбінесе арыз беру құқығы деп атайды, бұл соттан дауды нақты іс жүргізу тәртібімен қарауды және шешуді талап ету құқығы. Осы Ережені іске асыру шарттары азаматтық іс жүргізу заңнамасымен айқындалады.Іс жүргізу тәртібімен талап арыз беру қандай да бір мерзімдердің аяқталуына байланысты емес екенін атап өткен жөн. Талап арыз беру мерзімінің аяқталуына қарамастан, кез келген уақытта сотқа жүгінуге болады (ҚР АК 179-бабының 1-тармағы). Талап арызды материалдық мәнде қанағаттандыру туралы іс біз түсінетін басқа да болуы мүмкінталапкердің өз талаптарын сот тәртібімен мәжбүрлеп орындату. Талап қою мерзімінің өтуі бұл мүмкіндікті тудырады және талап арызда бас тартуға негіз болады (ҚР АК 179-бабының 2-тармағы).Талап арыздың мерзімін және оны есептеу тәртібін айқындайтын заң ережелері өзінің негізгі бөлігінде императивтік сипатта болады. Тараптар өз келісімімен талап қою мерзімінің заңды ұзақтығын өзгерте алмайды,әйтпесе оның ағымының басталу, талап қою мерзімінің және заңмен көзделгеннен одан әрі тоқтатудың шарттарын айқындау қажет. Сонымен бірге, заң талап қою мерзімінің тараптардың дауындағы өтініш бойынша тек соттың таратылатыны туралы Елеулі ережеден тұрады ( АК 179бабының 2-тармағы). Демек, егер жауапкер мерзімі өткен фактіні қолданғысы келмесе, ол сотта тікелей белгілі болса, онда сот негізінде істі қарап, тәуелсіз талапкер мен жауапкер арасында өткен заттық - материалдық дау бойынша қандай да бір шешім шығару керек.Заң талап қою мерзімін екі түрге бөледі: жалпы және арнайы. Жалпы мерзім-3 жыл( ҚР АК 178-бабы), осыған байланысты арнайы мерзімдер белгіленген жағдайлардан басқа барлық құқықтық қатынастарда қолданылады. Арнайы мерзімдер заңда көрсетілген жеке қатынастарға қолданылады. Ұзақтығы бойынша арнайы мерзімдер қысқартылуы мүмкін немесе керісінше (ҚР АК 178-бабының 2-тармағы) жалпы мерзімдермен салыстырғанда ұзағырақ болуы мүмкін. Талап қою мерзімі қолданылмайтын талап қою талаптары.Талап қою мерзімі заңмен тікелей көзделген жағдайлардан басқа барлық азаматтық құқықтық қатынастарға қолданылады. Мұндай жағдайлардың тізбесі ҚР АК 187-бабында көрсетілген.Талап қою мерзімі мыналарға қолданылмайды:заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке мүліктік емес және басқа да мүліктік емес игіліктерге құқықтарды қорғау туралы талап;салымшылардың банк салымдарын беру туралы банкке қойылатын талаптары; азаматтың денсаулығына немесе өміріне келтірілген зиянды өтеу туралы талап (тек соңғы үш жыл ішінде); меншік иесінің оның құқықтарының бұзылуын жою туралы талаптары (ҚР АК 264, 265-баптары).Соңғысы келесідей түсіндіріледі, мұндай бұзушылықтар ұзақ сипатта.Талап қою мерзімінің басталуы. Талап қою мерзімін тоқтату, үзіліс, қалпына келтіру .Адамның өз құқықтарының бұзылуы туралы білуі немесе білуі тиіс болған кезде ескіру мерзімінің өтуі (ҚР АК сәйкес) Осы күннен бастап (180-бап).Осы ережеден алып тастау Азаматтық кодекспен және басқа да заңдармен бекітіледі.[2,67 бап] Осы уақытқа дейін құқықтары бұзылған адам бұзылған құқықты қорғау үшін сот органдарына бара алмайды. Демек, қысқартылған заңды талап қою мерзімі құқылы тұлға өз құқықтарын мәжбүрлеп жүзеге асыру үшін сотқа жүгіне алатын уақытпен анықталады. Аталған жағдайды қолдану практикасы-меншік құқықтарын және басқа да абсолюттік құқықтарды қорғау туралы талап қоюлар бойынша құқықтарды бұзу мерзімдерін белгілеуді қиындатпайды. Егер талапкер өз құқықтарының бұзылуы туралы білмесе (салақтығы, зиянсыздығы салдарынан немесе басқа да себептер бойынша), онда талап қою мерзімін бұзушылықтар туралы білген сәттен бастап есептеу керек.Міндеттейтін қатынастарда талап қою мерзімі ағымының бастапқы кезеңдерін айқындау ережесі жан-жақты. ҚР АК 180-бабының 2-тармағы талап қою мерзімінің өтуі белгілі бір орындау мерзімімен міндеттемелер бойынша орындау мерзімі өткеннен кейін басталатынын айтады. Егер міндеттемелер бойынша орындау мерзімі белгіленбесе немесе талап қойылған кезде белгіленген болса, онда талап қою мерзімінің өтуі кредитордың міндеттемелерді орындау туралы талаптарды көрсету құқығынан басталады. Қарыз алушыға барлық талаптарды орындау үшін қосымша уақыт берілген жағдайда, бұл жағдайда заңды талап ету мерзімі жеңілдікті мерзім өткеннен кейін басталады. Міндеттемелерді орындаудың жеңілдікті мерзімдері ҚР АК 277-бабында көзделген, онда мыналар айтылады: орындау мерзімі талап етілетін уақытпен белгіленген міндеттемелер кредитор міндеттемелерді орындау туралы талаптарды ұсынған күннен бастап 7-ші күні орындалуы тиіс.Талап арыз мерзімі ішінде құқығы бар адамның өз құқықтарын қорғау үшін талап арыз беруге кедергі келтіретін немесе қиындататын мәнжайлар туындауы мүмкін. Өзінің сипаты мен заңды салдарына қарай олар талап қою мерзімі ішінде әртүрлі құруы және тоқтатуы, үзілуі, қалпына келтірілуі мүмкін. АК-нің 182-бабына сәйкес талап арызды беру мынадай жағдайларда тоқтатылады:егер талап арызды беру төтенше немесе белгісіз мән-жайлар (еңсерілмейтін күштер) кедергі келтірсе; егер өтініш беруші немесе жауапкер соғыс жағдайына ауыстырылған әскери күштер қатарында болса; ҚР Президенті жариялаған міндеттеменің орындалуын кейінге қалдыру немесе мерзімін ұзарту Жарлықтың (мораторийдің) күшіне орай;әрекетке қабілетсіз азаматтың заңды өкілі болмаған жағдайда;тиісті қатынастарды реттейтін заң немесе өзге де құқықтық акт тоқтатылған жағдайда басталады.Заң орны толмас күштерді сипаттай отырып, екі негізгі белгіні атап көрсетеді: оның Төтенше және осы жағдайда орны толмас. Бұл ұғымның баға сипатын көрсетеді.Бұл жағдайды бағалауда әр түрлі жағдайларда бір құбылысты тоқтатуға немесе тоқтатуға, сондай-ақ ол болуы мүмкін техникалық құралдарды қолдануға болатын осы шарттар да енгізілуі тиіс. Әдетте табиғи немесе әлеуметтік сипаттағы құбылыстар, мысалы: жер сілкінісі, құлау, күртешелер, әскери даулар, соғыс. Енді ескіру мерзімінің тоқтауы жағдайларын барынша тұрақтандыруға болады.Өтініш берушінің немесе жауапкердің әскери күш құрамында болуы ол соғыс жағдайына ауыстырылған әскерде болған кезде ғана тоқтатылады.Мораторий талап қою мерзімін тоқтатудың негізі ретінде талап арыз беру үшін заңды салдар болып табылады. Мораторий - ҚР Президенті бекіткен міндеттемелерді орындауды кейінге қалдыру. Алайда, бұл әдетте төтенше жағдайларда (мысалы, Ұлы Отан соғысы кезінде) болатын өте сирек құбылыс.Мораторий жалпы болуы мүмкін және ол барлық міндеттемелерге қатысты болады және ол жеке болады және тек жеке түрлерге ғана қатысты болады.Заңның немесе басқа да құқықтық актінің қолданылуын тоқтату да мерзімді тоқтатуға негіз бола алады. Өзінің заңды табиғаты бойынша ол мораторийге ұқсайды,өйткені ол заңды талап арыз беруге заңды кедергілер жасайды. Сондықтан, егер құқықтық актінің немесе Заңның күші тоқтатылса, басқа құзыретті органдардың шешімімен талап ету үшін құқықтық негіз де, осыған байланысты болмаған.Ескіру мерзімінің аяқталуының бұл негізі 1994 жылы Азаматтық кодексте алғаш рет бекітілген біздің азаматтық заңнамаларымыз үшін жаңалық болып табылады. Бұл ретте талап арызбен жүгіну үшін уақыттың ескіру мерзімінің өтуіне әкеп соқтыратын бөлігі маңызды екенін атап өткен жөн. ҚР АК 182-бабының 2-тармағында былай делінген: "егер мерзім 6 айға тең болса немесе 6 айдан аз болса, онда ескіру мерзімі ішінде, егер осы бапта көрсетілген мән-жайлар ескіру мерзімінің соңғы 6 айы ішінде пайда болса немесе өмір сүруді жалғастырса, ескіру мерзімінің өтуі шартта тоқтатыла тұрады".Мерзімді тоқтатуға бастамашылық ететін мәнжайлар тоқтатылғаннан кейінгі мерзім бойы жалғасады. Мерзімнің қалған бөлігі 6 айға дейін, ал егер мерзім 6 айға тең болса немесе одан аз болса - ескіру мерзіміне дейін созылады. Мысалы, егер кедергі жалпы ескіру мерзімі аяқталғанға дейін 2 ай ішінде болса, онда бұл міндетті орындағаннан кейін талап қою үшін құқығы бар адамға 2 ай емес, 6 ай беріледі.Егер келесі 6 айдың ішінде заңды талапты тоқтату үшін негіздер қайта туындаса, онда талап қою үшін оны тоқтатқаннан кейін 6 ай беріледі.Талап қою мерзімінің үзілісі: үзіліс сәтіне дейін өткен уақыт есепке алынбайды,тек жаңадан басталады. Егер талап қою мерзімі, әдетте, мүдделі тұлғаның еркіне тәуелді емес ұзақ мерзімді сипаттағы мән-жайларға байланысты болса, онда талап қою мерзімінің үзілісі өтініш берушінің немесе жауапкердің бір реттік іс-әрекеттерімен заңмен байланысты болуы мүмкін. АК-нің 183-бабына сәйкес талап қою мерзімінің өтуі:заңда белгіленген тәртіппен талап арыз берілген;міндетті тұлға талап арыз берген жағдайларда тоқтатылады.
1.2 өкілдік азаматтық құқықтарды жүзеге асыру құралы ретінде
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы-адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жариялады.[3,9-б]
Өкілдік азаматтық құқықтың маңызды институттарының бірі болып табылады. Азаматтық құқықтағы өкілдігімен деп аталады мәмілелері немесе басқа да заңдық маңызы бар әрекеттер, бір тұлғаның атынан басқа тұлғаның (мысалы, сотқа талап арыз беру немесе сот отырысына қатысу) тікелей туғызады, өзгертеді немесе тоқтатады азаматтық құқықтар мен басқа тұлғалар.
Басқа тұлғаның құқықтары үшін мәмілелер жасайтын тұлға өкіл, ал мәміле жасалатын тұлға - сенім білдіруші немесе өкілдік беруші, ал мәміле жасайтын, сенім білдірушінің (өкілдіктің) мүддесінде білдіретін тұлғалар - үшінші тұлға деп аталады. Өкілдікті құқықтық реттеу Азаматтық құқық үшін тән және көптеген ережелер бойынша көптеген елдерде реттеу сияқты. Мүліктік айналымда өкілдік кеңінен қолданылады, бірақ ол кездесетін ерекшеліктерді атап өту қажет. Өкілдік өкілдің өзі ғана жасай алатын мәмілелерде, сондай-ақ жасалуына заң актілері бойынша өкілдің жеке қатысуы көзделген мәмілелерде не оларды жасауға өкіл арқылы тыйым салынатын мәмілелерде қолданылмайды. Өсиетті толтыру өкіл арқылы жасауға тыйым салынған мәміленің үлгісі бола алады.
Егер өсиет қалдырушы қандай да бір себеппен өсиетке қол қоя алмаса, онда өсиет қалдырушы өсиетке қол қоя алмайтын себептерді көрсете отырып, нотариустың немесе өсиетті куәландыратын адамның қатысуымен басқа азамат қол қояды. Қол қойған адам өсиет қалдырушының өкілі емес, оның еркін қағазында белгілі бір құрал болып табылады. Бірқатар мәмілелер немесе заңдық маңызы бар іс-әрекеттер, мысалы, некеге тұру, еңбек шартын жасасу, өмір бойы ұстау шартын жасасу, егер заңнамалық актілермен тікелей тыйым салынбаған болса, өкілдің өзінің сипаты бойынша қатысуын талап етеді, сондықтан оларды өкіл арқылы жасау мүмкін емес.
Өкілдіктің елеулі қызметі өкілдігін берген тұлғаның мүддесінде өкілдің заңды мәмілелер жасауы болып табылады. Бұл өкілдікке анықтама беретін АК 163бабында тікелей бекітілген. Заңдық маңызы бар іс - әрекеттерді жасау белгісі бойынша өкілдіктің барлық өзге қатынастардан айырмашылығы болады, өйткені оларда бір адам басқа адамды ауыстырады (мысалы, заңды тұлғаның оның органы-директор, басқару арқылы құқықтық қабілеттілігін жүзеге асыру) немесе оған практикалық көмек көрсетеді (мысалы, ақылы көмек). мердігерлік жұмыстарды жүзеге асырады, тауарларды өткізеді немесе делдалдық қызметтер көрсетеді).
Заң әрекеттерін жасау тек еркін қайталауды ғана емес, өзінің жеке бас бостандығын көрсетуді де талап етеді. Сондықтан өкілдік ұғымына уәкілдің, курьердің қызметі енгізілмейді,ол тек Оның еркін білдіруіне және өзінің еркін білдіруіне жол бермейтін, заңдық іс-әрекеттер жасамайтын құрал болып саналады. Өкілдік өкіл сенім білдірушінің атынан мәміле жасауды көздейді.
Мәміле сенім білдірушінің мүддесінде оның есебінен, бірақ өз атына комиссионер, ал шарттың тиісті талаптары болған кезде - сенімгер басқарушы жасайды. Комиссия өкілдіктің экономикалық белгілері бойынша ғана ұқсас белгілері бар-басқаның есебінен әрекет ету, бірақ заңды белгісі бойынша емес, өйткені оның мәні өкілдік берушінің атынан әрекет болып табылады. Сондықтан комиссия мен өкілдік бойынша қатынастардың салдары бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді, бұл комиссияны өкілдікке жатқызуға мүмкіндік бермейді. Басқалардың мүддесінде болса да, өз атынан әрекет ететін адамдар өкіл бола алмайды. Сондықтан, мысалы, сенімгер басқарушының, уәкілетті тұлғаның өз атынан әрекет ету қызметі ұсынылмайды( АК 163-бабының 4тармағы).
Басқа тұлғаның мүддесінде жүзеге асырылатын, бірақ ол үшін азаматтыққұқықтық салдары жоқ қызмет өкілдік бола алмайды, өйткені өкілдіктің елеулі белгісі өкілдің заңды мәмілелер жасауы болып табылады. Мысалы, өзге тұлғаның атынан мәмілелер жасамау, мәмілелер жасауға жәрдем көрсету тапсырылатын коммерциялық істердің қызметі немесе болашақта жасалатын мәмілелерге қол қоюға байланысты келіссөздерге қатысу тапсырылатын тұлғалардың қызметі, азаматтық-құқықтық шарт болып табылмайтын ниет хаттамалары (атап айтқанда, лауазымдық міндеттеріне осындай жұмыстарды жүргізу кіретін заңды тұлғаның қызметкерлері) ұсынылуы мүмкін емес. Өкілдікте өкіл, өкілдіктің (сенім білдірушінің) және үшінші тұлғаның арасындағы қатынастар туындайды. Өкілдікте және өкілдіктің көмегімен жасалған мәміле бойынша қатынастардың пайда болуы үшін үш тұлғаның бірлескен және бірлескен ерік - жігері болуы тиіс: өкіл - өкілдігін жіберген тұлға арқылы құқықтар мен міндеттерді белгілеу үшін; үшінші тұлға - өкілдігін жіберген тұлғамен қарым-қатынасты орнату үшін; өкіл-өкіл арқылы мәмілені бұрын немесе одан кешірек жасауға өз келісімін беру үшін. Өкіл мен өкілдік беруші тұлғаның арасындағы құқықтық қатынастар ішкі қатынас деп аталатын өкілдіктің өзі болады. Өкіл мен үшінші тұлғаның арасындағы қарым - қатынастар өкілдік бойынша өкілеттіктерді жүзеге асыру болып табылатын сыртқы қатынастар дербес сипатта болмайды, өйткені өкіл жасаған мәміле бойынша өкілдіктің мәні тікелей өкілде құқықтар мен міндеттер туындайды. Өкіл бір Тарап болатын мәміледе өкілдік беруші тұлға құқықтар мен міндеттердің субъектісі болады,ал үшінші тұлға үшін өкіл фигурасының елеулі маңызы жоқ, өйткені үшінші тарап өкіл арқылы тікелей өкілдікпен құқықтық қатынастарды белгілейді. Өкілдің мәмілесі-бұл өкіл мен үшінші тұлға белсенді және пассивті субъектілер болып табылатын қатынастарды тудыратын заңды факт. Өкіл өкілдіктің жәрдемімен белгіленетін қатынастардан тыс қалады және онда ешқандай құқықтары немесе міндеттері жоқ.
Құқықтар мен міндеттердің субъектісі өкіл емес, өкілдік беруші тұлға болып табылатындықтан, онда жалпы азаматтық құқық қабілеттілігінің болуы талап етіледі. Жалпы ереже бойынша азаматтық айналымның кез келген субъектісіәрекет қабілеттілігінің жай-күйіне қарамастан, заңды тұлға немесе азамат өкілдігін жіберген адамның лауазымын атқара алады. Сонымен қатар, осы жалпы ережелердің бірқатар ерекшеліктері бар. Атап айтқанда, бірқатар жағдайларда заң мәмілелердің жекелеген түрлері бойынша тараптарға белгілі бір талаптар қояды, мысалы, банктік, сақтандыру және өзге де лицензияланатын қызметті жүзеге асырудан туындайтын мәмілелерді жасауға арналған арнайы лицензияның болуы қажет және бұл жағдайда өкілдік беруші тұлға мәміленің денсаулығы үшін жеке өзі немесе өкіл арқылы лицензия алуы тиіс. Өкіл арқылы мәміле жасау үшін қажетті келесі айырмашылық айналым қабілеті шектеулі мүлікпен мәміле жасауға қатысты шектеулерден туындайды, мысалы, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді шетелдіктерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz