Мұқағали поэзиясын мектепте оқыту жолдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ХАЛЫҚҚА БІЛІМ БЕРУ УӘЗІРЛIГI ӘЖІНИЯЗ АТЫНДАҒЫ НӨКІС МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
ШЕТ ТІЛДЕР ФАКУЛЬТЕТІ ҚАЗАҚ ТІЛІ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТІ КАФЕДРАСЫ
Мұқағали Мақатаев поэзиясын мектепте оқыту жолдары тақырыбындағы
БІТІРУ МАМАНДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Орындаған: Қазақ тілі және әдебиеті тәлім бағдарының бітірушісі 4 курс студенті Сулайманова Алия ___________________________________ ___
ҒЫЛЫМИ БАСШЫ: үлкен оқытушы___________________Т.Төрткул баева
Бітіру мамандық жұмысы кафедрадан қорғаудан өтті. _______ санды протоколы _______________2016 жыл
НӨКІС-2016

2
Бітіру мамандық жұмысы Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы мәжілісінің 2016 жыл ___№ _____санды протоколымен қорғауға ұсынылды.
Шет тілдер факультеті деканы: доц. Д.Мамырбаева
Кафедра меңгерушісі: ф.ғ.к. доц. А.Оразымбетов
Ғылыми жетекші: үлкен оқытушы. Т.Төрткулбаева
Сулайманова Алияның Мұқағали Мақатаев поэзиясын мектепте оқыту жолдары тақырыбындағы бітіру мамандық жұмысына мемлекеттік аттестация комиссиясы қарарымен ____ (_________%) қойылсын.
____ ______________2016 жыл
МАК хаткері: Т.Төрткулбаева

3
Ж О С П А Р
Кіріспе
І Т А Р А У
1.1. Мектепте поэзиялық шығармаларды оқыту ерекшелігі
1.2. Мұқағали поэзиясын мектепте оқыту жолдары
ІІ Т А Р А У
2.1.Мұқағали жырларын инновациялық технология арқылы үйренудің тиімділігі
2.2.Сабақтық үлгі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

4
Автордың аннотациясы
Тақырыптың көкейтестілігі: Заманагөй білімдендіру системасында педагогикалық технология тәлім-тәрбие процесін ұйымдастыру, басқару және тексеру жұмыстарында кең қолданылады. Педагогикалық технология жан-жақты дамыған жеке адамды қалыптастыру қызметі болғандықтан, әдебиет пәнін оқыту барысында заманагөй педагогикалық технология құралдарын қолдану арқылы оқушылардың терең білім алып, белсендігін асыруына мүмкіндік жарататындығын Мұқағали жырын оқыту арқылы таныту.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті: Жұмысымыздың негізгі мақсаты - әдебиет сабағында Мұқағали жырын оқытуда заманагөй педагогикалық технология құралдарын қолдану, сол арқылы оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, еркін пікірлеуіне мүмкіндік жарату.
Зерттеу объекті мен предметі: Әрбір сабақтың мазмұнды, қызықты өтуі үшін мұғалімдер бар білімін, күшін жұмсайды, әр түрлі оқыту құралдарынан пайдаланады. Солардың ең тиімдісі - заманагөй педагогикалық технология құралдары. Жұмысымыздың негізгі объекті - осы құралдардың түрлерін Мұқағали өлеңдері мен поэмаларын оқыту барысында қалай пайдалану жолдарын түсіндіру. Бітіру мамандық жұмысымызды жазу процесінде заманагөй педагогикалық технология құралдарынан пайдалану жолдарын, әдістерін байқатуда Ә.Қоңыратбаев, М.Валиева, Т.Мейірманқулова, Жұмажанова Т, Зерттеу методикасы және әдістері: Әдебиет сабағында көрнекі құралдарды ғылыми-теориялық, салыстырмалы және көргізбелі әдістерді
қолдану арқылы пайдаланылады.

5
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми жаңалықтары: Мұқағали жырын заманагөй педагогикалық технология құралдары арқылы оқытуда көрнекі құрал болып есептелетін компьютер, теледидар, СД диск, сызба, кесте, аудио, видео құралдардан қалай пайдалану жолдарын түсіндіріп беру.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы мен ұсынысы: Қобыланды батыр жырын оқытуда заманагөй педагогикалық технология құралдарын пайдалану оқушылардың әдебиетке, соның ішінде ауыз әдебиетіне болған қызығушылығын арттырып, еркін пікірлеуіне, білім дәрежесінің өсуіне жол ашады. Жалпы білім беретін орта мектептерде қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің сабақ өтуінде, жоғары оқу орнында жаңа педагогикалық технология, қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың заманагөй технологиясы, қазақ ауыз әдебиеті, қазақ әдебиетін оқыту методикасы пәндерінен лекция текстерін дайындауда, семинар, практикалық жұмыстар өткеруде пайдалануына болады. Жұмыстың құрылысы мен ізбе-іздігі: Жұмыс кіріспе мен қорытындыдан басқа үлкен екі тараудан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде жұмыстың мақсаты мен мазмұнына тоқталып, негізгі бөлімде Мұқағали жырын оқытуда заманагөй педагогикалық технология құралдарын, көрнекі құралдарды қалай қолдану әдістері баяндалып, жұмыста ізбе-іздік сақталған.
Ғылыми басшы: үлкен оқыт. Т.Төрткулбаева
Студент : А.Сулайманова

6
К І Р І С П Е И.А.Каримов: Адамзатты, оныӊ рухани әлемін жарататын және бір құдіретті құрал бар, ол да болса, сөз өнері, көркем әдебиет. Әдебиетті адамтанушы, ақын мен жазушыларды болса адам жаныныӊ инженерлері деп баға берілуі бекер емес,[1,46] - деп жазған еді. Ұлттық болмыс - ұлттық қадір-қасиет. Ол - сатылмайтын байлық. Біз үшін сатылмайтын байлық - тіліміз, дініміз, ұлтымыз, Отанымыз. Бұл байлықтар біз үшін бәрінен де жоғары. Осы аталған нәрселер әр адамда бар, бірақ өкінішке орай, бәрі бағалай бермейтіні жүрегімізге батады. Ана тілінде сөйлейтіндерден гөрі, шүлдірлеп сөйлейтіндер өте көп. Дінін сатып, басқа дінге көшкендер де жеткілікті. - Ұлттық болмысты қалыптастыру үшін не қажет? Осы сұрақ төңірегінде ойланғанда, Франциядағы бала тәрбиесі жайындағы айтылған мынадай ойлар есімізге түседі. Француздар 3-4 жастағы сәбилер үшін елінің тарихы мен атақты адамдары туралы түрлі-түсті, әдемі кітапшаларды көптеп шығарады екен. Сондай-ақ, Францияның төл тарихы туралы өз сәбиіне түсіндіріп айту ата-аналардың басты міндетіне кіреді екен. Біз де бұл ойға толығымен қосыламыз. Отбасынан бастап, балабақшада, мектепте жалғасын табардай ұлттық болмысты қалыптастыратын жүйелі тәрбие жемісін берері сөзсіз ғой. Өткеніміз бен бүгінімізге, ертеңімізге сынмен қарап, сара жолды таңдай білуіміз - жарқын болашақ кепілі. Ұлттық болмыстың бастау алар бір көзі - тіл болса, екіншісі - тарих. Өз елінің, ұлтының тарихынан қол үзген адам тамырсыз ағаш іспеттес, өсуін тоқтатады. Атам қазақ шыққан тегін білмеген адамды - тексіз, тарихына тұшынып көрмеген адамды - көргенсіз деген. Тексіз болу - анаңнан, көргенсіз болу өзіңнен. Білуге ұмтылмасақ, көргенді түйе алмасақ, көптің мүддесіне үлес қоса алмасақ, адамдықтан не пайда? Міне, осы кезде біздің ойымызға Мұхтар Әуезовтың: Ел болам десең, бесігіңді түзе деген сөзі есімізге түседі. ХХ ғасырдың қазақ ұлтына әкелген игіліктерімен қатар (жаппай сауаттылық, білім, ғылым, өнер, әдебиет, өндіріс, ауыл шаруашылығының дамуы, т.б.)

7
әкелген қасіреті де аз болған жоқ. Әсіресе ұлттық ерекшеліктің еленбеуі, өз рухани құндылықтарымыздан шеттеп қалуымыз, ұлттық болмысымызды өзгертті. Халық пен қоғам, дәуір мен әдебиет әрқашан бір-бірімен тығыз байланыста болады. Сол қоғам мен дәуірдің ақиқатын айқындайтын ірі тұлғалар әдебиет майданында қызмет етеді. Кешегі кеңестік кезеңнің ащысын татпаса да, ақиқаттың ауылын шырқ айналып іздеумен ғұмыры өткен қас талант- Мұқағали Мақатаев. Ұлттық болмысы, яғни ұлттық рухы жоқ ұлт - ұлт емес. Ұлттық болмысымыз жоғалса, мәдениетіміз, салт-дәстүріміз, тіліміз, дініміз ұмыт болып, өзге ұлттың жетегінде кетеміз. Қазақ халқының егемендік алып, тәуелсіз ел болуы бір ай немесе бір жыл емес, сан ғасырлық жинақталған рухының жемісі. Егер бойларында ұлтқа деген патриоттық сезім, рух болмаса, тамыры терең тарихымызда бостандық пен болашақ бақыты жолында қылыш сермескен ата-бабаларымыз жеңіс тұғырынан көрінбес еді. Бір ғана Желтоқсан оқиғасы тарихымызда белең алуы ұлтымыздың бойында рухтың өшпегендігі емес пе? Рух - тәуелсіздіктің байрағын желбіреткен күш, биіктетер тұғыр. Ірі ақындық қуат пен азаматтық ар-намыстың көркем жемісі әр шығармасынан өрнек тауып, оқырманының ойына қанат, бойына қуат бітіріп, поэзия құдіретіне бас игізген - Мұқағали Мақатаев. Оның поэзиясында табиғат та, адамзат пен дөңгелек дүние де анау-мынау ұсақтүйек күйкі тіршілік емес, пендешіліктен адам жоғары қасиеттерімен даралана білді. Әкімшілдік - әміршілдік билік тұсында ғұмыр кешсе де, сәбилік, ата-ана, туған жер тақырыбына бірте-бірте ұлттық рух, ұлттық тарих пен намыс деңгейіне көтеріліп, Адамгершілік атты ұлы сезімге ұласып, атамұра сырларын ұғуға, Құйрық - жалы кесілген тарих қойнауына, сыры беймәлім әрбір таңбаға үңілуден еш жалықпады..[20,5-бет] Мұқағали Мақатаев... Тарих тұрлауына айналып бар жатқан ХХ ғасырдың рухани кеңістігімізге тарту еткен осы бір ұлы есімі тіліміздің ұшына оралған сайын, халқының жүрегіне өлшеусіз терең бойлап, елінің шексіз махаббатына бөленген, айдыны кең, асқары биік алып жырдың ұлан-ғайыр кеңістігі сана

8
төрінде жаңғырары даусыз. Өйткені бұл есім бүгінде жан мен жүрекке азық болар қуатты жырдың қазақы болмысына айналып, халқының өміртану болмысымен біте қайнасып кетті. Қайда барсаңыз да Мұқағали жырларының алдан шығары хақ... Қалаға да, далаға да ортақ, ханға да, қараға да бірдей, кәріге де,жасқа да тән дүниелік құбылыстарды, сезім ахуалын, ауаның тап басып,айтуда дәл Мұқағалидай жеңіске жеткен ақын кемде-кем... ..[20,3-бет] Бесік басында өлеңі - жастарға беретін тәлімі мен ғибраты мол өлең. Онда: Ояту былай тұрсын рұқсат жоқ, Ұйықтап жатқан ұлымды тербетуге, - дейді. Бесік тәрбиесі-бүкіл ұлттық тәрбиенің негізгі арқауы.

9
1.1.МЕКТЕПТЕ ПОЭЗИЯЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРДЫ ОҚЫТУ ЕРЕКШЕЛІГІ
Әдебиет сабағындағы ең басты жұмыстардың біріне оқушылардың поэзиялық шығарманы қабылдауы, одан әсер алуы, көркем туындыны бүкіл бітім - болмысымен түсіне білулері жатады. Яғни мұғалім осы мақсатпен ізденуі керек, осы мақсатта оны жүзеге асырудың ең тиімді деген әдіс - тәсілдерін сұрыптай отырып пайдалануы керек. Оқушының поэзиялық шығарманы қабылдау белсенділігін, әсерлі сезімін дамытудың жолдарын қарастыруы керек. Оқушылардың рухани дүниесін байыта отырып эстетикалық, көркемдік, сезімдік, адамгершілік, азаматтық тәрбие беру; әдеби мұраны және онда бейнеленген құбылысты эстетикалық қабылдауына қажетті білім және біліктілікпен қаруландыру; ауызекі және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру. Бір сөзбен айтқанда, жеке тұлғаны дамыту, қалыптастыру болып табылады. Поэзиялық шығарманы оқыту міндеттері: оқушының - поэзиялық шығарманы оқуға деген қызығушылығын ояту, жоғары эстетикалық талғам мен қажеттілікті қалыптастыру; - сөз өнерінің ерекшеліктерін түсініп, тануға, ой көзімен зерделеуге негіз болатын білім, икем - дағдылар қалыптастыру. Лирика - дара ойдың нәтижесі, ондағы ой шексіз кең. Лирика ақын жүрегінің тереңінен шыққан сезім ой-көрініс екенін аңғарту лириканың табиғаты, сипаты, түрлері жайында айтылған төмендегідей пікірлердің мәнмағынасын ашу. Поэзия - өнердің асыл тегі, өмірдің әрі мен нәрі, қайнап қорытқан жамбысы, - (В. Белинский) Лирика - поэзияның жаны лирика мылқау түйсікке тіл бітіріп, образ жасайды, (Ә.Тәжібаев) Лирика - өмір құбылысына ақынның көзқарасы, түсінуі, сезімі, күйініші, сүйініші, онда адам өмірінің асқақтығы да , кейде

10
қоңыр күйі де көрінеді (Қ.Жұмалиев) Лирика - нұрлы ой, ішкі сырлы дүние жанры, Лирикадағы бас қаһарман ақынның өзі . Мен сені, сезесің бе неге іздедім? Алауыртқан таңдардан сені іздедім, Қарауытқан таулардан сені іздедім. (М.Мақатаев) Лирикалық шығармаларда эмоция, сезім басым болады. Лирика - дара ойдың жемісі, ол шабытты жыр. Оқырманның жан дүниесіне әсер ете алмаған өлең нағыз өнер бола алмайтынын оқушылардың түсінуі үшін оқытушы тарапынан жуйелі түрде жүргізілетін әр түрлі іс-әрекеттер қажет. Лирикадағы ерекше компоненттердің бірі саналатын сөз сырын оқушыларға жеткізуде оған эстетикалық талдау барысындағы әр түрлі дайындық жаттығулары керек. Оқушы назарын ақын өлеңіндегі эмоциялық және логикалық бірлікті тануға, шығарманың бөлімі мен бөліктерін байланыстыра қарап, ақынның айтар ойын, мазмұн мен форма бірлігін анықтауға аударып отыру керек. Сондай-ақ шығарманың әсем сазы, ақынның сөз қолданысы оқушыны ой құшағына бөлейтіндей, мәнерлеп оқу, проблемалы оқу, т.б. арқылы бар ынтаықыласын туындыға аудару барысында арнайы әдеби тапсырмаларды орындатқан дұрыс. Адам сезіміне жүрек дірілі - лупілінің суретін салу тек лириканың ғана қолынан келеді. Лирикалық туындыны ұлы сыншы В.Белминсукии музыкаға балайды әннің әсем сазы тек музыкалық аспапта ойналғанда ғана немесе керемет әнші шеберлікпен төгілте орындағанда ғана адамның бүкіл жан дүниесіне әсер етеді. Мұнда лириканың барлық ырғақ сазы, барлық тынысы, әуені тоғыса келіп, естілуі қажет. Сонда ғана берер әсері мол болмақ. Лириканы түсініп оқытудың негізі біріншіден, ақыннң сөз сырына үңілу, айтар ойын түсіну, өзіндік тұжырым жасап, ой құшағына бөлену, туындыға оқушының қызығушылығын ынта ықыласын туғызуда болып табылады. Лириканы талдап, танып білуде оқытушы көптеген әдіс тәсілдерді

11
көңіл бөлуі керек. Оқушы лириканы қабылдауға әзір болуы үшін мәтінмен жүргізілетін жұмыс түрлерінің маңызы зор. Өлең құрылысы туралы теориялық ұғымдар оқушылардың жас ерекшеліне байланысты беріледі, түсініксіз сөздер мен ұғымдар, мәтінге жоспар жасау т. б. Мұғалімнің түсінік сөзі, оқушы мен оқытушы арасындағы сұрақ - жауап түрінде келуі мүмкін. Лирика даралығы дегенімізжалпылық, жинақтаушылық мәнге йе ақын сезімінің жалыны, ой тереңдігі, қоғамдық талапқа, сұранысқа жауап беруі, - деген Ә.Тәжібаев сөздерінде үлкен мән жатыр. Демек шынайы көркем лирика- дамгершілік биік мұраттарға тәрбиелеуші, адамзаттың эстетикалық арманың асқар шыңы. Ол оқушылардың қызығушылығын арттырып, ойлау жүйесін дамытады, осы бағытта ол психологиямен, дидактикамен сабақтасып оқыту, тәрбиелеу мәселелеріне өз үлесін қосады. Лирикалық шығармаларды оқытуда оқушылардың шығармашылық жұмыстарына да ерекше көңіл бөлу керек. Озық технология үлгілерін қолдану СТО технологиясы оқушылардың қабілеттеріне қарай өлең жаздыру, сурет салдыру, шағын шығарма, эссе жазғызу. Болжау стратегиясы. Бұл оқушының қабілетін жетілдіру үшін қолданылатын тәсіл. Еркін шығарма жазу немесе ойын жалғастыру. Еркін жазу стратегиясы. Тақырып төңірегінде өз ойын жазбаша жеткізеді. (шығарма, эссе) Топтастыру стратегиясы. Бұл стратегия нәтижесі сабақты бекіткенде, жеке тұлғаға сипаттама бергенде оқушылардың жан - жақты ізденімпаздығын танытады. Топтастыру - оқушылардың еркін ойлауға және тақырыпты ашық талдауға бағытталған стратегия, жаңа идеяларды жинақтап бір - бірімен сабақтастыру үшін қажетті Поэзиялық шығармаларды оқытудың прозалық шығармаларды оқытуға қарағанда әлдеқайда қиын екендігін күнделікті сабағымыздан байқаймыз. Себебі, лирикалық шығармаларда ақынның өз ойы- сезімі, көңіл-күйі алдыңғы орынға шығады. Ақынның сол сәттегі сезінулерін

12
түйсіну кез-келген оқушы тұрмақ, кез-келген үлкен адам үшін де оңай емес. Ол үшін ең алдымен тыңдаушыға әсер ете білу керек. Әдебиет сабағындағы ең басты жұмыстардың бірі - оқушылардың поэзиялық шығарманы қабылдауы, одан әсер алуы, көркем туындыны бүкіл бітім - болмысымен түсіне білулері. ХХ ғасырдың бел ортасында әдебиет есігін ашқан жас талап, жаңа буын өкілі Мұқағали жырлары да сол биікке арман сапарына қол созып, шырқау шыңға жол тартты.Сөйтіп, Абай салған соқпақ ізімен ілгері басты. Мұқағали поэзиядағы парасаттылыққа мән бере отырып, ұлылықтан үйренуге талпынды. Әсіресе Абай парасатынан нәр алып, ұлы ақын талабына орай үн қатты. Мұқағали жырлары қарапайымдылығымен қасиетті, дәлдігімен дәмді, ой-ырғақ еркіндігімен ерекше, "тілге жеңіл, жүрекке жылылығымен" құрметті де құдіретті. Мұқағали өлеңдерінің рухани астарына үңіліп, рухани күші мен құдіретіне талдау жүргізу, эстетикалық, этикалық тәліміне ден қою, поэма, дастан, толғауларының тарихи-танымдық ұстанымдарына, тәрбиелік, тағылымдық мәніне көңіл бөлу, көркемдік - шеберлік иірімдеріне үңілу оңай шаруа емес. Өзінің жан дүниесін ақын: "Айналып келгенде, поэзияда рух үлкен рөл атқаруға тиіс. ... Кімде рух болмаса, ол поэзиядан аулақ жүруі керек..." , - деп ашса, ол оның поэзияға қаншалықты талап қоя білгендігінің бір белгісі. Шындығында оқырманға күш - қайрат сыйламаған, жан - жүрегін баурамаған, ашындырып - тұщындырмаған өлең түкке алғысыз. Оның бәріне жетекші асқақ та адуынды ақын рухы деген үлкен тұжырымға келіп тірейді. М.Мақатаев поэзиясындағы көркемдік жүйенің бір парасы өзі өмір сүрген кездегі ауыл, ел тіршілігі, ұлттық мінез, ұлттық психология, табиғат көріністерінің көркем бейнесін жасауға негізделген. Әр кейінгі ұрпақ өз жолын алдыңғы аға буынның жеткен жерінен баста йтындығын ескерсек, Мұқағали да Абай мұрасын құран хадистеріндей құлағ ына құйып өскен өрен. Абай поэзиясының түп тамыры өмірде, ұлттық

13
негізде, тарихта екендігін жете зерделеген Мұқағали оны игеріп қана қоймай дамытты, жемісті үрдістермен жетілдірді. Сөйтіп дәстүр мен жаңашылдық арақатынасын туғызды. Бұл бұрын да бар, алда да жалғасын табар құбылыс. Мұқағали поэзиясы - ұлттық сананы сілкіп оятатын қуатты дәру, жан - жүйеңе ізгілік нұрын шашатын энергия көзі. Құт-береке құюшы құндылық. Оны қара өлеңнің қарымы, мол мүмкіндігі арқылы танытып отырады. Қара өлең - Мұқағали үшін - қазына кені. Ананың ақ сүті, әкенің жасындай арқылдаған жігері, қайрат -күші. Қалқам! Мен Лермонтов, Пушкин де емен, Есенинмін демедім ешкімге мен. Қазақтың қара өлеңі - құдіретім, Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген. Бұл шынайы елжандылықтың сөзі, асқақ патриотизм үлгісі, кең- байтақ елге дабысы кетіп, әлемді тамсандырған орыстың поэзия орбитасында күн нұрындай шұғыла шашқан Лермонтов, Пушкин, Есениндердің атақ-даңқын ардақтағанмен, абыройын дара қойғанмен, құлдық ұрып қол қусырмайды, табынып тәңіріне баламайды. Қайта оның есесіне қара өлеңді биік ұстайды, құдіретті рухқа, ұлы ұстазға балайды. Оның түпсіз терең, сұңғыла сыры бар. Ол қарапайымдылығында, бейнелеушілік мүмкіндігінде, шеберлігінің шексіздігінде, даналыққа суғарылғандығында. Қара өлеңнің күйсандығын ойнай білген, сөйлете алған жан ғана даласына тартып туған перзенті болмақ. Бұл әрі ұлттық сананың сырына қанықтырып, сиқырына үңілту. Сондай-ақ көне мұраға деген көзқарас. Қазақ өлеңіне ревизия жасаймыз, өлең өрнегіне өзгешелік ендіреміз, жаңалық ашамыз деп даурыққандарға тойтарыс бере отырып, анайылыққа барудан, тұрпайылыққа ұрынудан сақтандырады. Әр ақынның өлеңі халықтың жүрегіне жол тартатын қара өлеңдей сіңімді, ойға орнықты, өміршең болумен қатар қазақтық қанмен, ұлттық намыспен, ұлыстық нәрлі сөлмен жазылуын нұсқағандай. Өзіндік концептуалды көркемдікті көктен іздемей дәстүрлі жырдың ағысынан табуды көздейді.

14
Ақынмын деп мен қалай айта аламын, Халқымның өз айтқанын қайталадым. Күпі киген қазақтың қара өлеңін, Шекпен жауып өзіне қайтарамын. Қазақтың қарапайым қара өлеңі - қас шеберліктің үлгісі. Оның авторы - халық. Ол сан ғасыр жасап, сап алтындай сараланған, сан ұрпақтың елегінен өтіп өңдеуін көрген, сұрыпталған дүние. Ол ақындықтың әліппесі, айтыскерліктің аренасы. Осы қара өлеңнен қанаттанған, халықтық мектептен дәріс алған Мұқағали өзін абыз халқының алдында ақынмын деп айтудан жасқанады, ізеттілік сақтап именеді. Мұқағали өлеңінің нанымдылығы, құпия құлпылануы әсіресе соңғы қос жолда "Күпі кию" - қазақтық белгінің тайға басылған таңбасындай көзге ұрады да ұлтымыздың түр-тұлғасынан хабар береді. Кешегі бітім- болмысы күпімен кескінделсе, бүгінгі түр-сипаты шекпен киген қалыпқа сыйып қазақ табиғатын тануға мол мүмкіндік беріп тұр. Ақынның "Отыз бесінші көктемім" өлеңі бір қарағанда 35 жылдық өмірдің күз, қыс, көктем, жаз белестері мен елестерін шолып өткен есепті түйіндеу болса, екінші жағынан ұлттық сананың алауына ұсталған, шұғыласына малынған өлең. Мені жұрт: "Жақсыдан қалған көз", - дейді, "Жақсыдан қалған сөз", - дейді. Ақымақ болсаң төзбейді, Хайуан" дейді, "ез" - дейді. Қақым жоқ жаман болуға, "Мені жақсыдан қалған көз", - дейді деп, әркімнің адамдық менін, тектілігін оятады. Мұнда ата-тектік, ұлттық, асылдық қасиеттерден айырылмауға үндеумен бірге, жеке бастың өнегелік-үлгілік үрдісін эстафета таяғындай берік ұстауға, ген арқылы берілетін қазақтық қағиданы көздің қарашығындай сақтауды міндеттейді. "Болар елдің баласы - он бесінде баспын дейтін" еті тірілікке, қағылездікке,

15
"болмас елдің баласы жиырмасында жаспын дейтін" еркетотай енжарлықты қарама-қарсы қойып, кері кетушіліктен сақтандырып саналылыққа жетелейді. Тіршілікке еніп, өмір көшіне ілескен соң өз ортасында орны бар ірі болуға, білімнің шыңына шығуға, іскерлік пен өнер-ғылым қууға, елінің намысын жыртып тұғырын биіктетуге үлес қосқанға не жетсін? Лирикалақ кейіпкер 35-ті аз ғұмыр деп отырған жоқ, қазақтың ұғымындағы орда бұзар, дүниені дүр сілкінтер, аймағына аты кетер жас екенін ұғынып отыр. Сондықтан өмірден ойып тұрып орын алуға, қашап тұрып жыр жазуға құлшынулы. Өзіне есеп беріп, алды - артын болжауы, өлшеніп берген өмірді қиқымдап, өткізіп алмауға тырысуы саналы жанға ой саларлық. Заңды орнына таласуы. Абай айтқан "Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар қаланмен" идеялас. Бұл өнер, өлең мұратындағы дәстүрлі жалғастық. Мұқағали Мақатаев - жырлары поэзия майданына аттанған жас талапкердің де, өлең әлемінде өз қолтаңбасын тапқан ақын-жазушының да, әдебиет зерттеушілерінің де назарын көп аудартқан дара суреткер. Жыл өткен сайын ақын поэзиясына үніліп, оның нәрін сезініп, қуат алушы ұрпақ қатары артпаса толастамауда. Ақын поэзиясына мұндай қуатты дарытқан жай жырларының өмірдің өзінен өрбіген шынайы сезім мен шындықтан өрілуі болса керек. Қырық бес жыл өмір сүріп, артына өшпес із қалдырған ақиық ақынның мұралары әр ұрпақ келген сайын, заман алмасқан сайын таңғажайып дара тұлға жаңарып, түлеп келе жатқандай. Мұқағали - қазақ халқының әлеуметтік, ұлттық психологиясын жақсы білгендіктен ол әрдайым саяси-әлеуметтік жағдайларға байланысты тез өзгеріп отыратын қайшылықты, қарама-қарсы қоғамдық құбылыстардың куәгері болған. Өйткені ол халықтың қалың ортасында тәрбиеленген, халықпен етене араласқан үлкен азамат. Жақсылық пен жамандық, барлық пен жоқтық сықылды бір-біріне ымырасыз күштер текетіресе түсіп, тайталасып, арпалысып жатқанын көрген ақын оны жырларында

16
шынайылықпен көрсетті. Ол өз ұлтының қасиетті тамаша дәстүрін, ұлттық психологиясын, өзіндік өрнек-бояуымен ерекше жырлады. Ақын өнерімен халық өмірінің арасында нық байланыс бар екені оның өлеңдерінен анық көрінеді. Шын мәнінде ақынның өнерінде халық даналығының таңбасы бар. Демек, өнердің жасампаз күші оның халықтан туып, халық қажетіне жарауында жатыр. өз шығармалары арқылы ақын әдебиеттің халықтығын ту ғып көтерді; поэзия бәрінен бұрын, халық өмірінің айнасы болуын, поэзияда, бәрінен бұрын халықтық мәні бар келелі шындықтардың суреттелуін көкседі. Қолаң қара шашың-ай күн қақтаған! Қос бұрым-ай жотаңда бұлғақтаған! Қарғам, сенде жерімнің иісі бар-ау, Жер иісі жұпардан қымбат маған! - деп толғайды бір өлеңінде. Яғни оның халқын сүюі табиғатынан, қанынан, бар болмысынан туады. Бұл ақынның туған топырағымен тұтастығын танытады. Қазақ поэзиясындағы дәстүрлі тақырыптардың бірі - туған жер, оның бауырында өткен балалық, атамекеннің тағдыры, оған деген сүйіспеншілік екені белгілі. Мұқағали Мақатаев - туған жерінің суретін бейнелеуде өзіндік өрнек таныта, өзгеше поэтикалық әлем аша жырлайды. Табиғат аясында туыпөскен әрбір ақынның сол тақырыпқа қалам тартпауы мүмкін емес. Туған жерді, оның әдемі табиғатын жырлау - барлық ақынның перзенттік парызы. Қазақ даласының табиғатын Мұқағали пәк, таза күйінде көргісі келеді. Адам мен табиғатты ол тұтастықта таниды. Табиғат та адам сияқты кейде көңілді, кейде мұңды. Соған лайық ақын да оны әр-күйде суреттейді. Бірде ол дала бетін жапқан жібектей жасыл шөптер мен асқар тау, балдан тәтті сулар көрсе, кейде сол даладағы бабасы өскен Кеңбұлақты ғасырлардан оралған көштерге

17
теңейді. Кейде сарғайған сары белін сәулелі лағылға теңесе, енді бірде сол даланың соққан самалынан таңдайына қымыздың дәмі келген. Жаралған жан емеспін басы бөтен, Туған жер, топырағыңды басып өтем. Кеудемде қатып қалған бірдеңе бар, Кім білсін, туған жердің тасы ма екен?! Ақынның ойы да, сезімі де еркін, сыршыл, нәзік мұңды көңіл-күйі аралас жүреді. Ақын көлгірсімейді, ағынан жарыла шынын айтады. Сезім мөлдірлігін, үлкен шеберлікті, суреткерлікті танытатын мұндай өлеңдер Мұқағалида мол. Поэзияны оқыту күрделілігі оның жанрлық ерекшелігінде ғана емес, ең бастысы, оқушылардың оған деген көзқарасы, қарым - қатынасында. Әсіресе, оқушылардың көбі поэзиядан гөрі қызықты мазмұны бар, айтайын деген ойының бәрі айқындалып тұратын прозалық шығармаларды ұнатады. Мұғалімге оқушыларды поэзиялық шығармаларға қызықтыру, тарту жұмыстарынан гөрі прозалық шығармаларға қызықтыру, тарту жеңілдірек тиеді. Өкінішке орай ондай оқушылардың да сирек кездесетіні жасырын емес. Олай болса, оқушының поэзияға деген қызығушылығын қалай туғызу керек, оның тиімді әдістері қайсы, осы мәселеге тоқталайық. Әдебиет пәні ешқандай жоспарға сыймайды. Демек, мұғалім - өз қиялы арқылы баланың тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына ықпал ете алатын бірден-бір қозғаушы күш. Оқушы әдебиет сабағында поэзиялық шығарманы қабылдау керек. Бұл - оңай үрдіс емес. Ол - оқушының өзінің жан қалауымен, жүрек сезімімен, рухани әрекетімен жүзеге асатын дүние. Қандай жақсы поэзиялық шығарма болмасын оқушы қабылдау үшін әрекет жасамаса, автордың жай күйзелісін, шалқар шабытын бойынан өткізіп, көркем суретті көз алдына елестетіп, келтіре алмаса бәрі бос сөз.

18
1.2.МҰҚАҒАЛИ ПОЭЗИЯСЫН МЕКТЕПТЕ ОҚЫТУ ЖОЛДАРЫ
Поэзияны оқыту - оқушының ұшқыр қиялын дамыту, сезіміне қанат бітіру. Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп - тегіс, жұмыр келсін айналасы - деп Абай атамыз өлең жазуға өте жоғары талап қояды. Ал А. А. Блок Поэзия ойлаудан басталады дей отырып, поэзиялық шығармалардың тереңдігін оған жай көзбен қарауға болмайтындығын танытады. Поэзиялық шығармаларды лириканы оқыту оңай емес. Лириканы оқыту күрделілігі оның жанрлық ерекшелігінде емес, ең бастысы оқушылардың оған деген көзқарасында. Әсіресе 5 - 8 сынып оқушыларының көбі поэзиядан гөрі қызықты мазмұны бар, айтайын деген ойы көрініп тұратын прозалық шығармаларды ұнатады. Мұғалімге оқушыларды поэзиялық шығармаға тартудан гөрі, прозалық шығармаға тарту оңай тиеді. Лирикалық шығармаларда ақынның ойы сезімі, жан - толқынысы, тебіренісі бейнеленеді. Оны оқушылардың бірден қабылдауы, тануы, сезінуі қиын. Оқушы да асқан нәзіктікпен, сезіммен ойлана білуі керек. Бірақ, барлық адам бірдей ондай ақынжанды болып келмейді. Сондықтан өлеңді тану қиынға соғады. 5 - 8 сыныптарда өлең оқытуда мына мәселелерге көңіл қою керек. 1. Сабақтың алғашқы кіріспесінде лирикалық шығармалар, олардың өздеріне тән қасиеттері туралы әңгімелеу. Лирика туралы әдеби - теориялық ұғым беру. 2. Өлеңді алдын - ала үйден оқып танысуға беру. 3. Оқушыларға өлең құрылымын алдымен теориялық жағынан талдату, мағынасын сұрау. 4. Өлеңді әуенімен, сазымен мәнерлеп оқуға, жатқа оқуға көңіл бөлу.

19
5. Өлеңдегі ақынның көңіл - күйін бағдарлату, оқушылардың өз сезімі өлеңнің әсеріне де назар аударту. 6. Тақырыпқа сай саз әуенін, бейнелеу өнерін басқа да өнер туындыларын көрнекілікті үйлесімді пайдалану. 7. Тиімді оқу жағдайын туғызу. 8. Қабілеттерін, шабыттарын ояту, белсенділіктерін арттыру мақсатында шығармашылық жұмыспен шұғылдандыру. 9. Әртүрлі сабақ үлгілерін іздену ( жарыс сабақ, пәнаралық байланыс сабағы, сын тұрғысынан ойлау сабағы т. б). 10. Өлеңді өтпес бұрын туындыгермен таныстыру, оның бейнесін сомдауға баулу. Ұлттық білім беру жүйесінің басты мақсаты - оқушыға терең, мазмұнды, тиянақты, жүйелі білім беру. Сатылай кешенді талдауда мазмұнды, тиянақты, жүйелі білім берудің басты мақсаты - адамды ғылыми ойлауға, болмысты тануға, оны қабылдаудың әдіс - тәсілдерін жетік білуге, өзін - өзі дамытуға, өз бетімен білім алуға, ізденуге қажеттілік туғызу. Осының нәтижесінде оқушы бір ғана салалық білім алумен шектелмей, жан - жақты білім алуға, өзінің қоршаған дүниенің заңдылықтарын тұтастықта қабылдауға қалыптасады. Сатылай кешенді талдауда мазмұнды, тиянақты, жүйелі білім тұтастық, жүйелілік ұстанымдарына негізделеді. Сатылай кешенді талдау технологиясында білім беру мен тәрбие қатар жүргізіліп отырады. Оқушы білім ала отырып, алдымен ұстазынан тәрбиенің үлгісін алса, бірте - бірте жолдастарының жағымды қасиеттерінен үлгі - өнеге алады, жүре келе өзін - өзі тәрбиелеуге дағдыланады,- дейді Н. А. Оразахынова. Бала қашан да бала, Бала - болашақ данышпан деген қағида бар. М.Жұмабаев: Әр адамның сұлулық сезімдері әр түрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудің музыкадан, біреудің сұлу суреттен, біреудің поэзиядан. Искусствоның әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтын, біреуіне құмарланбайтын адам болмайды,- дейді. Баланың поэзияға деген қызығушылығын ояту, оның ойына қозғау салу мұғалімге байланысты. Мұғалім баланы қалай

20
жетелеп бағыттаса, оқушы да солай дағдыланады. Өлеңдерді өтпес бұрын оны жазған ақынмен оқушылардың таныс болғаны дұрыс. Өзбекстандағы қазақ мектептерінде белгілі ағиық ақын М.Мақатаевтың поэзиясы 5-8 сыныптар аралығында оқытылады. Әдебиет пәнінен 5-сыныпта Барлығы да сендердікі, Мен таулықпын өлеңдері, 6-сыныпта Туған жер, Арман қуып, 8-сыныпта Аққулар ұйықтағанда поэмасы берілген. М.Мақатаев поэзиясы жұмыр жердің барлық мәселесіне араласқан, кең, ауқымды тақырыптарды қамтиды. Оның туған жер, адамдар тағдыры, өмір мен өлім, ана мен бала, ақын мен ақындық, соғыс тауқыметі т.б. тақырыптағы лирикасы қайталанбас ұлттық сипатта, ұлттық зермен кестеленген. Ақын қай тақырыпты жазса да жалған сезім, жылтырақ сөзге әуес болмады, ол туралы өзі: ... мен жырламаймын, сырласамын. Сыры бір замандаспен мұндасамын,- деген. Ақын шығармаларының тақырыптарын бір сабақта қамту мүмкін емес, сондықтан бірнешеуіне ғана тоқталамыз. Қазағым аман болса, мен ешқашан өлмеймін деген еді Мұқағали өзі туралы..[19,10-бет]. Ақынның өзіне сөз берейік: Шаппай бермен бәйгені ала ғой деп, Жүрмісің жүйрік емес, шала ғой деп?! Ұл тапқанда ұлы анам боза ішіпті, Қалжасына бақандай қара қой жеп. Ал енді мына бір Тау өзені тентек қой, тасып жатыр өлеңінде бала шопан басында кездесетін бір оқиғаны нанымды берген. Әдетте қойды серке бастайды. Өлең шағын сюжетке құрылған. Отарды бастайтын серке өзеннен өтерде одан бас тартады. Жас шопан серкені қойдан бөліп алып, сырық сапты қамшымен соққыға алады келіп. Қамшы өткен серкенің бақырған дауысы бүкіл шыңды жаңғырықтырады. Бұл дауысты естіген қарт шопан шыдай алмай дауыс шыққан жерге жетіп келеді. Бұл кезде жас шопан серкенің сақалынан ұстап соғып жатқан еді. - Түк көрмеген түлейдей малды ұра ма? Жоғал былай, торсықтай салбырама! Серке емес, сен өзің сескенесің, Сен қылмаған ерлікті мал қыла ма?! Шешініп суға түскен қартты көріп, Көк серке өзенге өзін атты келіп. Көсемінен көз жазбай тұрған отар, Жамырасып жағаға тартты берік.

21
Өмірде кездесетін нанымды оқиға. Тегінде қазақ халқы малына, ал малының сыры өзіне танымал халық. Қазақ үшін мал ырысы мен бағы болып есептеледі. Малының сырын иесі біледі дейді халық. Жасынан мал бағып өскен қарт шопанның өзі бастап өзенге түсуі де сондықтан. Қазақтың ауылда өскен әрбір баласы малдың жайын жақсы біледі. Оның күтіміне де көзүйір болып өседі. Ал мынау ше? Бұл мал көрмеген жанның кейпін танытты. Қарт шопан қанша қапаланса да қатты сөз айтпай, нағыз қазақы теңеумен Жоғал былай, торсықтай салбырма! деуінің өзі жетіп жатыр. Бұл жерде ақын ұтқыр да, ұтымды жаңа теңеуге қол жеткізген. Халқымыз төрт түліктің әрқайсысының иесі бар деп ұғып: Кінәсіз айуанды ұрма! Малды теппе, малдың басынан ұрма деп үйретпей ме ұрпақтарына. Осының өзінен халқымыздың өзіндік ерекшелігін байқаймыз. Бұл - болашақ жастарымыз үшін тәрбие мектебі. Сүтін ішіп, шудасын кие жүріп, Қастерлейік, түйені сүйе біліп, - деп малды сүйе білуге шақырады. Ата дәстүрінде ұзақ сапарға аттанғанда бата беріледі. Майданға жіберген атқа, баласына деген бәсіреге қарт баба батасын береді (Майданның бейгесіне). Жүрген жерің от болсын, қош жануар! Бәлекетті жоқ болсын, қош жануар! [18,12-бет] Бата беру ерте заманнан қалыптасқан дәстүрдің бірі болып есептеледі. Қазақтың ауыз әдебиеті үлгілерінде бата түрлері көптеп кездеседі. Айталық, Қобыланды батыр жауға шығар алдында оған ата-анасы мен жиылған халық бата беріп, сапарының оң болуын тілейді. Бұл дәстүр үзбей жалғасып келеді. Соғыс жылдарында қарт Жамбыл Бауыржан Момышұлына былай деп бата берген екен: Батырдың жолы болсын! Самсаған қолы болсын! Түсі де суық екен, Ісі де долы болсын! Жаңбырмен жер көгерер, батамен ел көгерер деп халқымыз бекер айтпаған. Мәні зор осы рәсімді өзінің шығармаларында молынан пайдаланғанын кездестіреміз.Райымбек, Райымбек! дастанында Қабай жырау әулиелер зиратына бұрылып, олардан қорғап, қолдауын сұрап: Қан сасыған даламның, Қатын менен баламның, Кегін қайтып алармын, Жебеп жібер, Әулие! - десе, он сегізге толған Райымбек елді жау шауып жатыр деген сөзді естігенде, ойланып - толғанып Қабай жырауды іздеп

22
келіп: - Ар ма, ата! Арнай келдім, батаңды бер? Аятым болсын менің атап жүрер! - дейді. Қабай жырау ұзақ жырлап келеді де соңында: Кегіңді қайра ақылға, Жалғыз жортып шатылма. Аттанып жар сал ер ұлым, Ел - жұртыңды шақырда. Дүние - қоңыз, енші бер, Соңыңнан ерген пақырға, - барып аяқтайды. Ақын халық дәстүрімен қоса батаға лайықты жыраулық үлгіні ұтымды меңгергені көрініп тұр. Өмірдастан поэмасында да осындай дәстүр кездеседі. Оқу бітіріп аудан орталығына аттанғалы жатқан, мінуге ат таппаған балаға жаны ашыған ауыл қарты ат мінгізіп тұрып: Бар, балам, қала көрме қатарыңнан, Қала көрме үмітті сапарыңнан, - деп батасын береді. Бұдан байқайтынымыз қай кезде батаның қандай түрі берілуі керектігін ақын жақсы біледі. Соған орай оның мазмұн-мәнін ақындық шабытпен өзгертіп, құбылтып отырады. Сондай-ақ үлкендерді сыйлау, құрметтеу, ізет көрсету де ұрпақтан-ұрпаққа сабақтасын келе жатқан дәстүрдің бір түрі. Мұқағалидың Тоқта, ботам, атаң келеді артыңда өлеңінде: Әй, болашақ! Қарт келеді зиялы, Кейімесін ата қыран ұялы. Сен сыйласаң, сәби шақтың бір сәтін Атаң саған ұзақ ғұмыр қияды. Тоқта, ботам! Атаң келеді артыңда. Дария шалқар даналығын ал, тыңда! - десе, Көшеде шық өлеңінде: Жалған - ай, Жарасымды - ау ізет деген! Иілген біз отпенен, сіз отпенен. Қасиетін халқының сыйламайды, Атасының күзетпеген ... . Өсиетін бабаңның орындай сал, Одан ешкім кетпейді тоныңды алып, - деуінің өзі қандай жарасымды айтылған. Ақынның халықтық дәстүрді көре білу, оны ақын жанымен сезіне білу мен жырлай білуінде өзгеге ұқсамайтын өзгешелік бар. Мұндай өлеңдерінде халық дәстүріне деген шексіз сүйіспеншілігін аңғартып отырады. Бата мен алғысқа қарама-қарсы ұғым ретінде халық дәстүрінде қарғыс та ерекше орын алады. Қырқыншы жылдардағы бесік жыры өлеңінде: Ала жібін адамның Аттамап еді ардағым, Неліктен тәңірім оны алды, Оранушы еді алғысқа. Дәуқара аман оралды, Оранды қайта қарғысқа, - деген жолдарды кездестіреміз. Әкеме өлеңінде: Зиратың аяқ асты болмасын деп, Бұзылған қорғанымнан тас қаладым, - деуінде әке алдындағы парызын өтеудің бір көрінісі деп ұғамыз. Бәріміздің бабамыз сөзден өлген,

23
Өнердің кереметін сөзбен өрген. Қалайда айтарымды айтып өлем, Айта алмасам, жасайды қайтіп өлең?- деп сөз құдіретін аса жоғары бағалаған ақын: Қалам ба деп қайғырмаймын көмусіз, Кетем бе деп қапаланам өмірсіз, - деп күдігін де жасырмайды. Дегенмен: Өлсе өлер, Мұқағали Мақатаев, Өлтіре алмас, алайда өлеңді ешкім! - деуі де нағыз шындық. Ақынның өзі өлгенімен, оның өлмес өлеңдері Мұқағалидың есімін мәңгілікке сақтап қалары даусыз. [18,4-бет] Иә... Ең бірінші бақытым - Халқым менің, Соған берем ойымның алтын кенін... - деп өзі жырға қосқан, сенімін артқан, жырын аманаттаған қалың ел - қазағының өлшеусіз махаббатына бөленген, тамырын оқырман ойы мен санасына, халқының жүрегі мен жанына, елінің көкіркгі мен жанына - уақыт желі, заманалар дауылы шайқай алмас тереңге жіберген бақытты да, армансыз Ақын жаңа ғасыр қақпасын ентікпей, еркін ашып, жаңа мыңжылдық айдынына шығып отыр. Мұқағалидың басқа шеберлерден басым жатқан тағы бір ерекшелігі - өлеңдеріндегі ұлттық болмыс бояу-түстерінің қанықтығы, су төгілмес жорғадай суырыла жөнелетін қазақы түйсіктің түлеген тұрымтаймен ғана шендесетін шешендік өнерін еркін меңгергендігі. Өйткені, Абай тағлымына бой ұрған Мұқағали, қазақтың бай ауыз әдебиетінің айдынында еркін жүзіп, шешендік өнердің шеберлік құпиясын, философиялық тереңдігін именбей игерген тұлға. Ол, жыраулар поэзиясының өткірлік өлшемі мен өршіл рухын, сыршыл сипаты мен сыралғы тәсілдерін де еркін меңгерген ақын. Яғни халық даналығының ғасырлар сүзгісінен өтіп, заманалар талқысына түсіп, түмен жылдардың түрпісімен өңделген, шеберлердің шешен тілімен тегістелген, мінсіз көркінен Күн жасқанған інжу-маржандарын талмай жинады. Орыс әдебиетінің озық үлгілерімен, әлем классиктерінің жалпы адамзатқа ортақ саналатын толағай туындыларымен тосырқамай танысты, таңдаулылардың суреткерлік қабілет-қарымдарынан, әдеби әдіс-тәсілдерінен үйренді. Ғаламдық деңгейге құлаш ұрған танымдық түйсігін жетілдірді. Сөйтіп ол, өз дәуіріне сай мықты білім қорымен қаруланды. Заманның адамға көрсетер өнегесі нендей екендігін, өнер мен өмірдің өкпесін талдыратын

24
өресіздіктің қайдан бастау алатындығын ажырата білді. Жақсылық пен жамандықтың бәсекесі жалпыға бірдей ортақ майдан екендігін, ол майданда жеңгеннің де, жеңілгеннің де желмен ұшып, жерге кіріп кетпейтіндігін пайымдады. Соған сәйкес ащы шындығын да айта алды. Шындықты айтудың қашанда қиын екендігін аңғарды. Әлемдік поэзияның озық үлгілерінен үйрене, тағлым ала отырып, оны өз шығармашылығына терең бойлата білген ақын, өлеңдерінде ұлттық мінез, ұлттық сипат, ұлттық салт-дәстүр көріністерін көркем қиюластыра өрнектеу арқылы, ол өзіне ғана тән ерекшеліктерін оқырман қауымға таныта алды. Поэзиядағы классикалық дәстүрді өрімді өрнектермен қиюластыра білді. ұлттық салт-дәстүрді, ұлттық болмысты жырға қосу кез келген ақынның шығармаларында кездесетіні де рас. Алайда, Мұқағали шығармаларында бұл құбылыс ерекше түрге енеді. Ал, ақын ақтара гөр халқыңа сыр, Бөле ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.