ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІНЕ КӨЗҚАРАСТАРЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ Қолжазба құқығында
Мұхиден Бахтияр Қайыркелдіұлы
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗАМАНАУИ АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫҢ РӨЛІ.
.
7М01101 - Педагогика және психология
Педагогика ғылымдарының магистрі дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекші:
Акишева А.К.
PhD докторы, доцент
Қазақстан Республикасы
Көкшетау, 2021
УДК 159.923.2 ББК 88.53
И 39
Еуразия гуманитарлық институттың Ғылыми Кеңесі шешімі бойынша басылды.
Рецензенттер:
Ш.А. Айдарова - А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университетінің тарих ғылымдарының кандидаты, доцент
Ғылыми монография Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастыру және оның негіздерін оқып үйрену үшін магистранттарға және студенттерге ұсынылады, сонымен қатар, әлеуметтанушылар, психологтер және көпшілік оқырмандар үшін де пайдалы.
Имиджелогия теория ретінде әлеуметтану, әлеуметтік психология, мәдениеттану, философия және саясаттану сияқты бірқатар пәндердің тоғысқан тұсында дамуда.
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджінң басты міндеті - тартымды жеке және саналы оқушылардың имиджің жасау үрдісіне ғылыми тұрғыдан негіздеме жасау.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР, АНЫҚТАМАЛАР,
ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІНЕ КӨЗҚАРАСТАРЫ.
1.1
Әлем имиджі мәселесін зерттеудің теориялық негіздері
1.2
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджінің мазмұны және құрылымы
1.3
Мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастыруындағы атқаратын рөлі
2
АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1
Танымдық қызығушылықты дамыту және оқушының өзіндік білімі, имиджді қалыптастыруы.
2.2
Ақпараттық - коммуникациялық ортаны қолдану арқылы тұлғаны қалыптастыру
3
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗАМАНАУИ АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫ ҚҰРУ
ТАҚЫРЫБЫНДА ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР НӘТИЖЕЛЕР
3.1
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджі мәселесін зерттеу бойынша жүргізілген жұмыстың қорытындылары
3.2
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастырудағы заманауи ақпараттық - коммуникациялық ортаны құру
тақырыбында бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Имидж - белгілі бір оқушыларда нақты қалыптасқан болса, пікір де сондай айқын болуы мүмкін: имидж оқушының тек сыртқы түріне қарап қалыптаспайды, сонымен бірге психикасына да тәуелді. Пікір бағалау негізінде, темперамент, мінез қасиеттерімен және алғашқы әсерден пайда болуы мүмкін. Сондықтан бұл терминдеримидж, пікір мазмұны жағынан мағыналас. Бұлардың айырмашылығын келесіден көруге болады: имидж сөз тіркесінде дұрыс қолдану типі оқушы имиджі (педагог-психолог, оқушылардың имиджі) деп қолданылады, ал пікір сөз тіркесіндеоқушы пікірі деп пайдалану керек. Сонда өзінің имиджін қалыптастыру немесе өзі туралы пікір қалыптастыру болып шығады. Басқаша айтқанда, имидж - бұл сізден, ал пікір - басқалардан. Имидж табиғаты, типтері, мазмұны мен түрлері, құрылымына тоқталсақ назарымызды мына нәрселерге аударуымыз қажет. Біздің әрқайсысымыз белгілі бір бейнені жасаймыз. Бұл имидж - адам туралы қалыптасқан ұғым-түсінік. Оқушы имиджі олардың: сыртқы бейнесінен, әдетінен, сөйлеу мәнерінен, ұлттық және өзіндік санасынан, ұлттық менталитетінен, іс-әрекетінен, мінез-құлқынан жасалған оны қоршаған әлеуметтік ортаның ой пікірінен құралады .
Әлеуметтік шындықты өзгертуге бағытталған ақпараттық қоғамның табиғаты өзгеруде, оның оқушыларға деген талаптары және адамның қоғамға деген талаптары жоғарылауда. Елдің бірқатар, аймақтарында стереотипті манипуляциялау, жасанды имидж қоғамның сұранысына жауап бере алмай жатады. Имиджді құрушы имиджмейкерге оның кәсіби шеберліктеріне үкіметтің имиджі, өнеркәсіп ұжымының имиджді, жекелей тұлғаның имиджіне байланысты. Үкіметтің имиджі елді тиімді басқаруға көмектеседі. Педагогикалық ұжымның имиджі жекелей тиімді білім алуға көмектеседі. Жекелей тұлғаның имиджіне ұжымның имиджі байқалады. Тұлғалардың шетелдерге саяхаттау, жұмыстар атқару, қызмет істеу барысында сөзсіз жайлы ұғым пайда болады
Постиндустриалды типтегі қоғам қалы птасуының қазіргі заман жағдайында кәсіптік қызметте белгілі бір нәтижелерге жету субъектінің жағымды имидждің артықшылықтарын пайдалануы барысында ғана мүмкін болады. Бұл талап қызмет субъектісінің тұлғалық ерекшеліктеріне ғана емес, сонымен қатар жекелеген фирманың, зауыттың, кәсіпорынның сипаттарына да қатысты болып табылады.
Қызметтің сан алуан түрлеріне қойылатын кәсіптік талаптар еңбек пәніне, мақсаттарына және еңбек шарттарына қарай бір-бірінен ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер маманның кәсіби қызмет жүйесіндегі кәсіби имиджіне өз талаптарын қоса жүктейді.
Бүгінгі күні қалыптасқан түсініктерге сәйкес имидж тұтынушының санасында қандай да бір бейненің қалыптасуына ықпал ететін басты құралдардың бірі болып табылады, басқаша айтқанда, ол - қандай да бір елде немесе ұйымда адамды даңқ биігіне көтеретін механизм.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауында (2010 жыл 29 қаңтар) Бізге мыналарды атқару керек: ...адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді инвестициялау деп атап көрсетті.
Осыған байланысты кәсіпқойлар қазақ стандық қоғамда болашақ маманның тұрақты түрдегі жағымды имиджін қалыптастыру бойынша атқарылатын істер айрықша өзекті болып отырғанын жете түсінді. Елбасы өзінің әкімшілік реформалар туралы сөйлеген сөзінде: Мемлекеттік қызметкерлердің арқасында бүгінгі күні Қазақстан мақтана алатын нәтижелерге қол жеткізді. Егер мемлекетті ірі корпорация деп қабылдайтын болсақ, онда оның менеджерлерінің іскери абырой-беделі ең маңызды капитал болып табылады - деді [1].
Елбасы Н. Назарбаевтың тарапынан имиджді қалыптастыру рөліне берілген бұл баға, біздің ойымызша, имиджелогия саласында ғылыми зерттеулерді ары қарай жалғастыра берудің әдіснамалық негізі болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде имидж ұғымы соңғы онжылдықта қоғам назарына ілігіп, қарқынды зерттеле бастады. Термин алуан түрлі мағыналарда қолданылады: адамға қатысты болса, жеке имидж, ұйымға қатысты болса, корпоративтік имидж, кәсіпке қатысты мұғалім имиджі, әлеуметтік рөліне қарай саяси қызметкер имиджі және т.с.с. Имидж мәселелерін зерттеу бүтіндей бір бағытқа тоғысып, нәтижесінде имиджелогия деген жалпы атауға ие болды. Имидж теориясы оны қалыптастыру механизмдерін, оның іске асу технологияларының мәнін, яғни қоғамдық санада ол туралы ұғымның қалыптасуын түсіндіреді. Имиджелоги я теория ретінде әлеуметтану, әлеуметтік психология, мәдениеттану, философия және саясаттану сияқты
ғылымдардың тоғысқан жерінде дамиды. Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда елдің жағымды имиджіне деген талаптар үздіксіз артуда. Мұны қоғам өмірінде ақпараттық технологиялардың кең таралуымен түсіндіруге болады. Имидж кәсіпқой-имиджмейкерлер тарапынан аудиторияға мақсатты түрде ықпал етудің нәтижесі ретінде толыққанды ақпараттық өнім болып табылады.
Бүгінгі таңда елімізде кәсіби имиджелог қызметкерлердің жаңа буынын дайындау қажеттігі байқалады. Ғылыми қауымдастық олардың кәсіби білімдерінің тереңдеуіне және құзырлылықтарының көтерілуіне қызығушылық танытуда.
1. ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІНЕ КӨЗҚАРАСТАРЫ.
1.1 ӘЛЕМ ИМИДЖІ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
Ел Президентінің Қазақстан - 2030 стратегиясының бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы, елдің денсаулығын жақсартумен бірге жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру мәселесі атап көрсетілгендей, Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, өз кәсібін терең түсінетін, білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін, мәдениетті мамандар қажет.Қоғам өмірінің демократиялық, гуманистік бағытқа бет бұруына жаңарып - жаңғыруына, мемлекетіміздің тәуелсіздігін нығайтуға экономикалық, әлеуметтік дамуына, білім беру мен мәдениет парадигмасының өзгеруіне байланысты өмірге жаңа ғылым салалары келді. Сондай ғылымдардың бірі - имиджеология.Бұл ғылым саласына назар аударудың кім - кімге болса да тигізер пайдасы зор. Өйткені, ол адамдардың бір - біріне сыртқы кескінімен, адамдық болмыс бейнесімен, адами қадір қасиеттерімен әсер ету механизіміне ие болуға көмектеседі. Жоғарғы мектепте біртұтас педагогикалық процесті тиімді ұйымдастыру негізінде оқушы, оқытушы беделі мен имиджін қалыптастырудың орны бөлек.
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін жетік игеру, белгілі бір бейнені - имиджді қалыптастыру негізі болып табылады. Оны игеру бірқатар арнайы білім, білік, дағды икемділік қабілеттілікті меңгерумен байланысты келеді. Біздердің қай-қайсымыз да белгілі бір бейнені - имиджді жасаймыз.
Имидж ағылшынның image сөзінен алынған, образ, түр, келбет сөздерінен шыққан. Бұл кез келген нәрсенің, адамның эмоционалдық образын, мінез - құлқын көрсетеді. Өз имиджін қадағалау бұл адамды өзіне қарату.
Имидж түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні болды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы отандық өңдеулер Р.Ф.Ромашкина, Е.И.Манякина, Е.В.Гришунина, П.С.Гуревич, Ф.А.Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді.
Орта білім беруді гуманизациялау, демократизациялау процесі мұғалімді шығармашыл, сыншыл ойлайтын, өркениетті әрекет ететін тұлға ретінде сапалы
кәсіби даярлауға көшуге әкелді. Имиджді әлеуметтік факт ретінде қарастыра
отырып, біз оны қалыптастыру процесін алдымен мұғалімге педагогикалық менеджментті жүзеге асыруға қажетті сапаларды таба білуі қажеттілігі ұсынылады.
Имидж - белгілі бір адамда нақты қалыптасқан болса, пікір де сондай айқын болуы мүмкін: имидж адамның тек сыртқы түріне қарап қалыптаспайды, сонымен бірге психикасына да тәуелді. Пікір бағалау негізінде, темперамент, мінез қасиеттерімен және алғашқы әсерден пайда болуы мүмкін. Сондықтан бұл терминдер имидж, пікір мазмұны жағынан мағыналас. Бұлардың айырмашылығын келесіден көруге болады: имидж сөз тіркесінде дұрыс қолдану типі оқушы,адам имиджі (педагог - психолог, адвокат имиджі) деп те қолданылады, ал пікір сөз тіркесінде оқушы пікірі деп пайдалану керек. Сонда өзінің имиджін қалыптастыру немесе өзі туралы пікір қалыптастыру болып шығады. Басқаша айтқанда, имидж - бұл сізден, ал пікір - басқалардан. Имидж табиғаты, типтері, мазмұны мен түрлері, құрылымына тоқталсақ назарымызды мына нәрселерге аударуымыз қажет. Біздің әр қайсысымыз белгілі бір бейнені жасаймыз. Бұл имидж - адам туралы қалыптасқан ұғым - түсінік. Мектеп оқушы имиджі олардың: сыртқы бейнесінен, әдетінен, сөйлеу мәнерінен, ұлттық және өзіндік санасынан, ұлттық менталитетінен іс-әректінен, мінез - құлқынан жасалған оны қоршаған әлеуметтік ортаның ой пікірінен құралады. Оқушы имиджінің қалыптасуында нақты сапалар тығыз байланыста болады, бұл оқушының, студенттің, ата-аналардың, жұртшылықтың ол туралы ойынан туған бейнесі.
Имиджді құраушылар туралы қарастырсақ: біріншден, адамның өзі, оның әлеуметтік ортада өзі туралы қандай мәліметтерді жеткізу мақсатында әрекеті, айналсындағыларға қандай қырынан көрінетіндігі.В.М Шепель Имиджеология: жеке тартымдылық құпиясы атты еңбегінде имидж ұғымына төмендегідей анықтамалар берген: имидж - адам туралы ұғым, мекеме туралы пікір, белгілі адамдармен, жасалатын заттар, индивидуалдық стиль адамды, адамдар тобын, мекемені сипаттайтын келбет. С.И.Ожеговтың түсіндірмелі сөздігінде: Имидж дегеніміз - ой - пікір, тұжырым, бір нәрсе туралы берілген көзқарас, қатынас делінген.Имидж мағынасын түсіну әртүрлі құрамды бөліктерден құралады. Бұл бөліктерінің ең маңызды төртеуін қарастырайық:
Кәсібилік және әділдік. Оқушылар талантты тұлға болуы қажет. Бірақ тәжірибе көрсеткендей 100 оқушының 99-ы өз талантын көрсетуге мүмкіндігі жоқ және
өмір бойы басқа іспен айналысады.Мектеп оқушыларының адалдығы. адамзат тәжірибесінен шыққан моральді ережелер бойынша өмір сүру керектігін ұғынады, ал әдепсіз болса өз нәтижесінің тұтқынында болады және оның идеялы - барлығы рұқсат етілгендік. Біздің қоғамға өзін-өзі жетілдіре алатын, ең алдымен рухани тұрғыдан, жетілдіре алатын әдепті, тәрбиелі, адал оқушылар өте қажет. Ол назарын барлық адамзат мәдениетінің байлығын алу керек, яғни оның кең гуманитарлық білім алуы міндетті.Педагогтың гуманитарлық білімі. Ф.Достаевскийдің ойынша, гуманитарлық дамығандық адамның кез келген мамандықты игеруін жеңілдетеді. Осы атақты жазушының адалдығынан атақты адамдардың өмірінен көптеген мысалдар дәлел болады. Гуманитарлық мәдениет арқасында адам сезімдік немесе рационалдық өңдей отырып, өзіне әртүрлі мәлімет таңдау мүмкіндігіне ие болады. Педагог психотехнолог болуға міндетті. Психотехнология - бұл адамдарды басқаруда психологияның техниканы практикада қолдану жөніндегі ғылым. Психотехнология терминін өз құрамында 3 құрамдас бөлігі бар: психо, техно, логия оны талдағанда психотехнологияның мәнін түсінуге мүмкіндік береді. Грек тілінен аударғанда психе-жанды, техно - өнер, шеберлік дегенді тура білдіреді, ал логос - сөз, оқуды білдіреді.Сонымен қатар, педагог имиджі беделі мындай құрылымдық компоненттерді қамтиды: жеке және тұлғалық қасиеттер, құзыреттілік, кәсіби іс - әрекет пен мінез - құлықтың кәсіби ерекешліктері. Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджіне беделіне талаптарды туындата отырып, оның мазмұнына да әсер етеді. Бірақ ұрпақтан - ұрпаққа мұғалімнің мына қасиеттері өзгеріссіз қалған, балаға деген сүйіспеншілік, мейіріміділік, шыншылдық, қарым - қатынас жасай білу. Осы имиджді сипаттау адамның есінде біртіндеп қалыптасып, уақыт өткен сайын өзгереді. Сол себепті олардың өзгеруін XX ғасырдың 30 - 90 жылдар аралығында жүргізілген сараптама қызығушылық тудырады деп ойлаймыз. Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджі қандай болады? 30 - жылдардан бастап, осы сұрақ біздің елімізде зерттеліп келеді. Г.С.Прозоровтың мәліметтері бойынша оқушылардың портретіне мына қасиеттер мен белгілерді енгізді.Сыртқы тартымдылық, жақсы дауыс, ырғағы, әртістік қабілеттілік және т.б.
А.А.Калюжный зерттеулерінде оқушы портретін өз ісінің шебері, жоғары мәдениетті маман, өз пәнін терең білетін, ғылым немесе өнердің басқа салаларымен сәйкес қабілеті, жалпы балалар психологиясының сұрақтарымен тәжірибеде айналыса алатын және де оқыту ғылымында терең психологиялық және педагогикалық білімді игеру қажет - деп қарастырған.Сонымен,
қорытындылай келе оқушы имиджін қалыптастыру - өмір талабы. Рухани мәдениеті биік, кәсіби іскерлігі, қабілеті мен ақыл-парасаты жоғары, істің негізгі көзін білетін, жан-жақты жетілген оқушыларды жетілдіру бүгінгі күнде өте маңызды мәселелердің бірі екені жоғарыда айтылып өтті.
Имидж ағылшынның image сөзінен алынған, образ, түр, келбет сөздерінен шыққан. Бұл кез келген нәрсенің, адамның эмоционалдық образын, мінез-құлқын көрсетеді. Өз имиджін қадағалау бұл адамды өзіне қарату.Имидж түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні болды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы отандық өңдеулер Р.Ф. Ромашкина, Е.И. Манякина, Е.В. Гришунина, П.С. Гуревич, Ф.А. Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді.
Имидж - тұлғаның өзін-өзі әрекеттеуімен ерекшеленеді. Ол, оқытушыға өткен кезеңдегі жоғары статусты қайтып алуына көмектеседі. Имидж адамды танымдылық пен бағалық қатынастар ретінде көрсетеді. Оқушының бүтін келбетін сипаттайтын сыртқы және ішкі аспектілерді атап кету қажет. Сыртқы аспект көптеген элементтерден құралады, аяқ киіммен бастап бас киімге дейін. Ол, оқушының бет-әлпеті, киімі, жүріс-тұрысы, мінез-құлқы, дауысы. Осы тұста стилистің, көмектері қажет. Имидждің ішкі аспектісі ерекше маңызға ие, оның менталитеті, зерделілігі, қызығушылықтары, талаптары, мән-мазмұны шеберлігі. Ежелгі Қытай ойшылы Конфуцийдің айтуынша, адам аяғынан басына дейін өлшенбейді, басынан көкке дейін. Осы ерекшеліктерді тартымды образды құру процесінде есепке алу қажет. Сонымен қатар, адамның энерго ақпараттық өрісі бар, оның құрылымы мен әрекеттесуі зерттеледі. Приборлардың көмегімен зерттеу жұмыстарының нәтижелері сыртқы шарттардың, жағдайлардың түрлі өзгерулеріне байланысты адамның энергетикалық өрісінің өзгеруі көрсетілген, жеке тұлғалық ерекшеліктердің адамдар арасындағы әсер ету күштері мен шамалары өлшенеді. Имиджге жұмыс барысында қоршаған ортамен сөзсіз позитивті бағаланатын құндылық ерекшеліктері таңдап алынды. В.М. Шепельдің айтуынша адамның имиджі оның бойындағы өткен тәжірибелерден жинақтала отырып, күрделі жүйелі білімі болып табылады. Ол бүтін сипаттамаға иеленіп барлық қырлары келісілген.Қазіргі кездегі мемлекеттердің басым беталысы өркениетті қоғамның материалдық игіліктердің автоматты өндірісіне көшуіне және оларды пайдаланудың күннен-күнге өсуіне тығыз байланысты. Бұл мәселеге батыс әлемінің жаңа тәңіріне айналған тұтыну қоғамының тұжырымдамасында түсінік берілген. Нарықтың тауарлар мен қызмет көрсету түрлеріне бай болуы адамды тоқмейілсітеді, нарықтың әлеуметтік субъектісінің негізгі функциясы тек тұтына беру бола бастайды. Егер ол тұтынуды тоқтатса, құндылығы төмендеп, қызығушылығы азаяды. Тұтыну адамды пассивті, жансыз және сезімсіз хайуан етіп, тауарды өндіруші мен тұтынушы машинаға немесе сол машинаның бір тетігіне айналдыра бастайды.
Тұтынушы қоғам тұлғаны даралығынан айырылуға және оны жоюға жетелейді, жарнама мен тауар тұлғаны тұтынушыға айналдырады. Субъектіде күннен-күнге тұтынуға деген құштарлықтан басқа ынта қалмайды. Адам біртіндеп тауарлар мен қызметтердің әр түрін тұтынушыға айналады. Әлеуметтік жүйе одан басқа қасиеттерді талап етпейді. Тіпті саясат саласында биліктің өзі тауар ретінде ұсынылады. Ол бұл тауарды сатып алуы және тұтынуы қажет болды. Көптеген нұсқалар ішінен таңдау жасауда оның қателесуі де мүмкін еді, бірақ кінәлі тек өзі ғана болды.
Қоғам біртіндеп тығырыққа тірелді, өндіріс күші, тауар ағымы адамның өмірін қысқарта бастады. Бұлар тек алкоголь, темекі және есірткі ғана емес, сонымен қатар қару-жарақтар, түрлі вирустар, өнеркәсіптік технологиялардың улы қалдықтары және т.б. еді. Осының нәтижесінде қоғам тауардан басқа еш нәрсені қажет етпейтін пассивті және жабырқаңқы, жан-жақтан жиналған қырық құрау әрі тоғышар тұрғындарға айналады. Бұндай қоғамның негізгі белгілері Джордж Оруэлл мен Олдос Хакслидің антиутопияларында жан-жақты сипатталған болатын [2].
Э. Фроммның пікірінше, қазіргі кездегі батыс қоғамының басты белгісі адамдардың әлеуметтік жүйені басқара алу функциясынан айырылуы болып табылады [2]. Қоғамды басқару бұдан былай машиналар, компьютерлік жүйелер арқылы іске асады. Батыстың дамыған елдері тұрғындарының басым көпшілігі өткен ғасырдың соңғы жылдарында материалдық қажеттіліктерді қанағаттандыру сезімін толық деңгейде басынан өткерді. Алайда олар тұтынушыларға жасалған жұмақтың аңсаған қуаныш сезімін бермейтініне таңданыспен көз жеткізді.
Қазірге кезде қоғам бірнеше қағидаттарға сүйене отырып, өмір сүреді. Оның басты қағидасы қандай да бір нәрсе техникалық тұрғыдан мүмкін болмаса да, жасалуы керек деген ереже болып табылады. Егер теориялық және тәжірибелік тұрғыдан ядролық қару жасау керек болса, ол адамдардың өміріне туғызатын қауіпке қарамастан жасалынуы керек. Сондықтан үй шаруасындағы әйелдердің тұрмысын жеңілдетуге арналған тұрмыстық заттар ғана емес, бір сәтте жер бетінің күлін көкке ұшыратын ядролық қару да жасалатын болды.
Екінші қағида - техника және экономиканың өндірістік күшін барынша жоғарылату қажеттігі. Өндірістік кү шті барынша жоғарылату талабы даралықтың барынша төмендету талабын туғызады, нәтижесінде субъект, адам, тұлға сандық бірлік ретінде ғана қарастырылатын болады. Мұндай бірліктерді бюрократтық ережелер басқарады, ол үшін адамдарды даралығынан айырып, оларды өздерін қандай да бір әлеуметтік топқа немесе корпорацияға жатқызуды үйрету керек. Тұтынушы қоғамның қатал құрылымына енбей қалған адамдар әлеуметтік байланыстардан шалғай кетіп, шетқақпай күй кешетін болады. Мұндай адамдардың бар-жоғы еленбей, мәнсіз өмір сүретін болады. Адамзат субъектісінің құндылығы тек төлемге қабілеттілігіне қарай, яғни қалталарының қалыңдығына қарай анықталады. Қазіргі заман талаптарына сай тұтынушы үздіксіз тұтына беруге дайын болуы керек. Ол үшін оны тек күн өткен сайын жаңа тауарларды сатып алуға ынталандыру ғана керек.
Өнеркәсіп тұтынушының сансыз тауарға ие болу ынтасына сүйенеді. Ол тауардың көнеру салдарын пайдалана отырып, ескісінің әлі талай қызмет етуі мүмкін болса да, тұтынушыны сол тауардың жаңасын сатып алуға мәжбүрлейді. Киімге, ұзақ мерзімді қоданыстағы тауарларға, тіпті азық-түлікке жаңа мода өзгерістерін енгізе отырып, психологиялық тұрғыдан оларды қажеттіліктен артық сатып алуға мәжбүрлейді.
Қазіргі кездегі социумның ерекшелігі еңбек операцияларын субъектінің ақыл-ой күшін жұмсау қажеттігін жоққа шығаратын деңгейге жеткізе отырып, бөлу және қарабайыр ету арқылы шығармашылық элементтерден үнемі айыру болып табылады. БАҚ өнімдерінің, тауарлар мен қызме т түрлерінің жарнамасының ықпал-әсері адамның психологиялық ахуалына зиянды әсер етеді. Адам оның ағымына, талаптарына бағына отырып, өндірістік жүйенің құрамдас бір бөлшегіне, қоғамдық механизмнің, өндіруші машинаның бір бөлігіне айналады. Ол адамды жалғыз мақсаты көп сатып алу және көп пайдалану болып табылатын мүлтіксіз тұтынушыға айналдырады. Бұл қоғам ешкімге қажеті жоқ заттарды өндіріп қана қоймай, ешкімге пайдасы жоқ адамдарды да туғызды. Адам баласы затқа айнала бастайды, сөйтіп адами құндылықтарынан айырыла бастайды.
Адам өз барлық уақытын өзіне қызығушылық тудырмайтын істерге, өз көңілі толмайтын адамдарға жұмсайды, өзіне ұнамайтын істермен айналысады, егер ешқандай іспен айналыспаса, онда тек тұтынуды қажет етіп тұрады. Адам ешнәрсеге тырыспаса, іштей белсенділік танытпаса, онда ол жарнама индустриясы ұсынатын барлық ақпаратты, дүниені бойына жияды.
Тек бір нәрсе ғана олардың іс-әрекетін шектейді, ол - төлем қабілеті; жарнама ұсынатын тауарлары мен жан-тән рақатын беретін қызметтер түрі соншалықты көп әрі қымбат, қол жетімді емес, бұл өз кезегінде олқылық сезімін тудырып, дамытады. Күндердің күнінде адам өзінің ұсынылған барлық молшылыққа ие бола алмайтынын түсінеді. Мүмкіндігінше өзінің бар ақшасын шығындаса да...
Индустриалды қоғамдағы адамның ішкі пассивтігі - бүгінгі күні көп байқалып жүрген патологиялық белгі. Ол барлығын өзіне жияды, тоғышарлығын баса алмайтын жағдайға тап болады, өз бетімен ынталанып, өзі бастама көтермейді, тіпті дайын асты өздігінен шайнағысы да келмейді. Аталарынан мұра болып қалған дүниені еселеп, оған ие болғанның орнына қаражат жинап, оны шашуын тоқтатпайды. Оған жүйелі түрде бірнәрсе жетіспей тұрады, мұны тойымсыздық десе де болады, мұның сарыуайымнан еш айырмашылығы жоқ.
Адамның ішкі пассивтігі - кешенді сырқаттың тек бір ғана белгісі, оны жатырқау синдромы деп атауға да болады.
Ұсынылатын тауарлар мен қызмет түрлерінің пассивті тұтынушысы болған адам өзін сыртқы ортамен арақатынаста белсенді сезіне алмайды. Ол социумда үстем мәртебеге ие жағдайларға бағынуға мәжбүр, олардың басымдығы әлсіздік, жалғыздық және үрей сезімін тудырады.
Заманауи техногенді өркениеттің тарапынан адам баласына жасалатын кері әсерлердің ішінен тағы екі факторды атап өтуге болады: өзіңмен-өзің қалу мүмкіндігінің іске аспайтындығы, сонымен қатар сырлы сұхбаттың, адами, жақын қарым-қатынастың жоғалуы. Өз-өзіңмен болу мүмкіндігі, өзіңнің ішкі жан дүниеңмен сырласа алу, тіпті кейде ішкі әлеміңмен болу тұлғаның нәтижелі өсуінің маңызды шарттарының бірі болып табылады. Өз-өзіңмен жалғыз қалу адам ойларының жинақталып, қазіргі өркениетті ортаның үздіксіз шуылынан оқшаулануына, өзінің жеке әлеміне, рухани күйіне, сырларына жүрек қалауынсыз өзгелердің енуінен сақтануға мүмкіндік береді.
Бүгінгі күнгі қоғамның басты саяси ерекшелігі - бұқара халықты басқаруды мейілінше күшейтуде. Солай бола тұра, бұл басқару тікелей емес, жанама болып келеді, яғни басқару бұқара өкілінің санасы мен соқыр сезіміне, қажеттіліктеріне, көзқарасына, әдеттеріне, талғамына әсер ету арқылы іске асады. Барлық жағдаяттардан үнемі хабардар БАҚ, арнайы технологиялар мен компьютерлік техника әлеуметтік байланыстар жүйесінде онсыз да үстемдік құрып жүрген дәулетті таптарды алдын-ала ізделінген және болжанатын нәтижелермен қамтамасыз етеді.
Мегаполис тұрғындарының стреске, күйгелектікке бой алдырғыш келетіні, жүйке сырқаттарына жиі шалдығатыны бұрыннан да белгілі. Бұл - қалың көпшіліктің көп шоғырланғанынан болатын салдарлар. Қарапайым адамның өзімен өзі болып, бір өзі қалуға, үлкен қаланың қысымынан демалуға мүмкіндігі жоқ, қаланың шуы оған маза бермейді. Адамды жалықтыратын көп жүріс, автокөліктердің күні-түні болатын толассыз жүрісі, жолдардағы
кептеліс, ұсақ-түйек ұрсыстар қазіргі кездегі адамдардың психикасына кері әсер етеді және ойланбай шешім қабылдау тәуекелін тудырады. Бүгінгі адамның маңызды қажеттіліктерінің бірі оның қоғамдағы орнының және тұлға ретіндегі бағасының қандай да бір мәнге ие болуы болып табылады, бүгінгі адам өзінің қоғамда, қоршаған ортада жеке тұлға ретінде маңызды орында болғанын қалайды. Адамда қайталанатын жағдаяттарда оның мінез-құлқын, тәртібін, іс-әрекетін реттейтін инстинкт жоқ. Сондықтан ол өзінің мінез-құлқы немесе қылығының жаңа модельдерін таңдауға мәжбүр болады, ал бұл таңдау қате жасалса, кейбір жауапты жағдайларда өмірмен қоштасу қаупін туғызуы мүмкін. Жауапты шешім қабылдау алдында адам басынан кешіретін толассыз күмәндер адамды тығырыққа тіреп, кейде тіпті оның тез шешім қабылдау қабілетіне нұқсан келтіруі де мүмкін. Осындай кездерде адам бойында өзі-өзіне деген сенімділіктің тууына деген үлкен қажеттілік туады, күмәндену қажеті жоқ екеніне, өзінің қабылдаған шешімінің ең сенімді дұрыс шешім екеніне сенгісі келеді.
Өз-өзіне деген сенімділікке деген қажеттілік ойда, сезімде және эстетикалық талғам саласында да болады. Сауаттылықтың өсуі және бұқаралық ақпарат құралдарының даму деңгейіне қарай бүгінгінің адамы ғылым мен білімге тез үйренеді, қандай ойдың дұрыстығын, қандай мінез-құлықтың лайықты екенін, қандай сезімдердің талапқа сай екенін, талғам қандай екенін тез айыра алады. Енді адамның алдындағы жалғыз міндет - бұқаралық ақпарат құралдарының ескерту белгілерін дұрыс қабылдай алу, бұл жағдайда ол енді өзінің ешқашан қателеспейтініне сенімді. Түрлі-түсті журналдар қай стильді таңдау керектігін, не кию, қайдан алу, қалай ойлау керектігін өзі-ақ айтып береді.Технологиялық қоғамда адамзаттың маңызды мәселелерінің бірі - қазіргі өмір сүру жағдайларын ізгілендіру қажеттілігі.Оқушының элементті әлеуметтік жүйенің қызмет етуінің негізгі факторы ретінде қабылдау қажет болатын, яғни адам болу деген бұрынғы абстрактілі философиялық тұжырым толыққанды нақты тәжірибелік мәнге ие болды.Оқушыларды түсінудегі әдеттегі сананың типтік қатесі адам болмысының ерекше түрін оның мәні деп қабылдау болып табылады. Субъект өзінің адамилығын өзіне тең санайтын қандай да бір қоғамның түсінігіне сай анықтайды. Солай бола тұра, бұл пайымдаудан тыс жағдайлар да болады. Қай заманда болса да, өз ой-санасы өзі өмір сүріп отырған қоғам шегінен асып, болашақ деңгейіне жеткен оқушылар болған. Тарих жылнамасында олардың есімдері алтын әріптермен жазылды, олардың ой-санасы терең де көреген еді, олардың ой-пікірлері өздерін қоршаған ортаның ой-пікірімен әркез сәйкес келе бермеді. Әр қоғамда батыл ойының, ғажайып қиялының арқасында өзінің жеке әлеуметтік тәжірибесінің шегінен шыға алатын оқушылар болған.
Оқушылар жақсы ма жаман ба, сүйкімді ме сотқар ма, тәуелді ме деген сияқты және т.б. сұрақтарға жауап іздеу бос әурешілік болады. Бұл және бұдан өзге де қасиеттер адамды адамнан ажыратып, адами қаситтеріне қарай бөлуге мүмкіндік береді.Оқушылар табиғатының бізге белгілі сипаттары Оқушылар қандай болу керек? деген сауалға жауап бермейді. Бұл сұрақтың жауабын көп қатпарлы оқушы мүмкіншіліктерінен емес, адам өмір сүріп отырған ортаның жағдайы шеңберінен іздеген дұрыс, ал адам мүмкіншіліктері өмір сүрудің баламасы ретінде ғана осы жағдайлардың салдары болып табылады.
Біріншіден, иснтинкт мәні нөлге тең болатын адамның ең төменгі деңгейіне әрең жететін жануарлардың эволюциялану шамасына қарай инстинктерге тәуелді болудың төмендеуі. Екіншіден, дене салмағымен салыстырғанда ми мөлшерінің үлкеюі және күрделенуі. Үлкейген ми қабығы - сананың негізі, қиялдың және адамның өмір сүруін сипаттайтын сөйлеу, белгілер жасау сияқты қасиеттердің негізі. Инстинкт болмаған жағдайда адамның өз шешімдерін өз бетінше қабылдауға тура келеді. Оның алдында таңдау жасау қажеттіліктері туындайды, сонымен қатар әр қабылданған шешімде сәтсіздікке, күйзеліске ұшырау қаупі де бар. Адамда инстинктер орнына әрекет етуге негіз болатын, ең бастысы, саналы түрде шешім қабылдауға тірек болатын қағидаттар іздеу міндеті туындайды. Адамға өлім, аштық, сырқат сияқты физикалық қауіптермен ғана күресіп қоймай, психикалық ауру қаупінен сақтану керек болады. Тек өз өміріңді сақтап қана қоймай, өзіңнің пайым-парасатыңды да сақтау керек болады.
Адамзат баласы мыңдаған жылдар бойы тірі қалу, қауіптен сақтану және жан саулығын сақтаудың көптеген жолдарын ойлап тапты. Адамдарда басқа тіршілік иелері сияқты физикалық дененің болуына және бұл дененің қажеттіліктеріне байланысты оның физикалық тұрғыдан сау болуына деген ұмтылыс туады. Физикалық дене адам бақытты-бақытсыз, құл немесе тәуелсіз болуына қарамастан өмір сүруін тоқтатпайды және өмір бойы сау болуға ұмтылады. Сондықтан индивидум жұмыс істеуі керек және өзгелерді өзіне жұмыс істеуге мәжбүрлеуі керек. Егер адам өз өмірін өмір үрдісін қамтамасыз етуге ғана жұмсауды қанағат етсе, онда ешқандай қиындаған мәселе тумаушы еді. Бірақ адамның ерекшелігі оның құмырсқа өмірді қанағат етпеуінде. Көбінесе азаматтарды өзінің өмірі қанағаттандырмайды, биологиялық жағынан өмір сүргеннен гөрі, адамды көбінесе жеке бастың дамуы, рухани даму мәселелесі алаңдатады.
Ол күн өткен сайын өз өміріне қанағаттану сезімін жоғалта береді, бүгінгінің адамында биологиялық тұрғыдан аман-сау болу қажеттігінен басқа тұлғаның рухани даму қажеттігі туындап, бұл сала үлкен мәнге ие бола бастайды.Бүгінгінің адамдарының санасы мен қиялында бүкіл адамзат баласының тарихы мен мәдениетінің ауыр салмағы жатыр, қайткенде де оларда кез-келген қажетті ақпаратты алу мүмкіндігі бар. Сондықтан қазіргі заманның адамы шын мәнінде еркін, ол іштей қандай да бір шектеулерге ықыласты емес, ол тек үздіксіз тұтына беруге ғана әзір.
Ол енді тек өмір сүру үшін адамзат өмірінің мәнін түсінуге ұмтыла бастайды. Қазіргі заман қоғамы толық ыдырап кетпеу үшін билік әлеуметтік жүйенің барлық элементтерінің тепе-тең жағдайда қызмет етуін қамтамасыз етуі керек.
Қазіргі қоғамның мұндай элементтері ретінде келесі элементтерді атауға болады:
- бизнестегі орталықтандырылған ұйы мдардың жиынтығы (халықаралық корпорациялар және таб иғи монополиялар, мемлекеттік институттар), сонымен қатар азаматтық қоғамның ірі ұйымдары;
- қоғамдық даму ішкі жүйені жоспарлауды және даму динамикасын мониторингтеу реттелген механизмдерін кеңінен қолдану арқылы іске асады;
- бақылаудың техникалық құралдарын белсенді пайдалану;
- индустриалды қоғам адамы тауарлар мен қызмет түрлерін тұтынушының қажетті сипаттарына ие.
Адамдзат алдында тұрған мүмкіндіктер мейілінше анық айқындалады. Катастрофалық дамудың нұсқасы әдеби еттерде жақсы сипатталған. Индустриалды тұрғыдан дамыған елдердің тұтыну қағидаттарын бүкіл әлемге тарату термоядролық соғысқа немесе табиғи катастрофаға әкелуі даусыз.
Дүниежүзілік үрдістерді күштеп өзгерту нұсқасы арқылы уақиғаларды дамыту әлемдік масштабтағы қозғаушы күштің жоқтығынан мүмкін болмайды. Әлемдік өндіріс тауарлары мен қызмет түрлеріне әзірге бәсекелес жоқ. Үшінші мүмкіндік бүтіндей алғанда адамзат баласының дамуына және оның мұқтаждықтарын өтеу мақсатына қызме т ететін жүйені басқарудың эволюциялануында.
Бұл нұсқа қазіргі қоғамның эволюциясын неғұрлым қауіпсіз және ауыртпалықсыз ету шараларын қарастырады.
Бұл шараларға келесілерді жатқызуға болады:
- адам организмінің толыққанды жұмыс істеуі нормаларына негізделген ғаламдық жоспарлау;
- қарапайым адамдарды жат демократия әдістерін ізгілікті басқару әдістеріне алмастыра отырып, қызмет ету және жауапккершілік саласына тарту арқылы қатардағы индивидтерді белсендіру;
- шексіз тұтыну моделін бұдан былай экологиялық жағынан сенімді тұтынуға айырбастау;
- болатын индивидтердың психологиялық бағыттарының социум дамуының экологиялық мақсаттарына сәйкес жаңа формаларының пайда болуы.
Заманауи индустриалды қоғамның жалпы мақсатын өмірдің әлеуметтік, экономикалық және мәдени негіздерін адамның жан-жақты дамуын ынталандыратындай түбегейлі өзгерту деп анықтауға болады.
Қазіргі қоғамның ерекшеліктерін теориялық жағынан түсіну үшін компьютерлер өмір сүруге бейімделген әлеуметтік жүйенің қызмет етуші бөлігіне айналуы тиіс. Қандай алдыңғы қатарлы, дамыған болса да, техника емес, тек адам ғана құндылықтардың қайнар көзі болуы керек. Әлеуметтік
жоспарлаудың негізгі критерийі тауарлар мен қызмет түрлерінің сан алуан формаларын шығара беру емес, адамның толыққанды дамуын қамтамасыз ету болып табылады.
Адамды шеттеу - әлеуметтік басқарудың барлық сатысында жиі кездесетін бюрократиялық басқару механизмінің нәтижесі. Бюрократиялық механизмдер қазіргі адамның өмірін дүниеге келген сәттен дүниеден өткен сәтіне дейінгі уақыт бойы билейді.
Қазіргі заман қоғамында жеке тұлғалардың бастамаларына орын жоқ, субъект өмір бойы бұйрықтарға, өкімдерге бағынады, яғни ол үшін барлығы шешіліп қойған. Қазіргі қоғамдағы б юрократиялық жүйе индивидтің сұраныстарына, көзқарастарына, мүдделеріне жауап бермейтіндіктен жауапсыз деп танылады. Ол индивид бойында бюрократиялық машинаның көмегінсіз өздігінен ешқандай шешім қабылдап, ештеме тындыра алмайсың деген сезім тудырып, соған иландырады. Осының нәтижесінде бастамалар біртіндеп өшіп, шарасыздық күй пайда болады.
Философтар адамзат баласының мұндай жатсыну мәселелерін шешуді жаңа басқару қағидаларына ауысуда деп біледі. Субьект өзін жеңу және өзінің белсенді әрекеті арқылы ғана басқарушылар, жағдаяттар, машиналар алдында өз құқығын қорғай алады және қорғауға міндетті.
Индивид қандай да бір жағдайлар мен механизмдер алдында өз еркінің басымдығы арқылы ғана өз бойындағы энергиядан арылып, рухани тепе-теңдік жағдайына жете алады. Әлдебір жағдайларда өз ойын еркін ортаға салу, бекіту арқылы индивид өзінің күш-қуатын және ішкі тепе-теңдігін қалпына келтіре алады. Гуманитарлық басқару - бұл кері байланыс арқылы басқару, яғни басқарылып отырған тұлғалар жоғарыдан берілетін басқарушы сигналдарға ақыл-ой және эмоция деңгейінде жауап береді. Олардың реакциясы басқару субъектісіне қайта қайтып келіп, әс ер ететіндіктен, бұл реакцияны басқарушылар өз қызметтерінде пайдалануға мәжбүр болады.
Заманауи технологиялық қоғамда адамның толқықанды өмір сүруі үшін қалыпты тұрмыстық ортаға, яғни адамдардың шынайы тұтынушы ортасына қайта оралуы керек. Батыстық тұтынушылар қоғамы адамдардың негізгі қажеттіліктері деформацияға ұшырағанын байқады, батыстық заманауи өркениет оны тез арада псевдоқажеттіліктерге ауыстырды. Тұтынушы философиясының басты шарты - шынайы болудан гөрі, көзбояушылыққа бой алдыру. Тұрғындардың басым көпшілігі бай-қуатты бола алмайды, сондықтан оларға бай болып көріну жолдары ұсынылады. Солайша, зергерлік қымбат өнімдердің орнына халық жаппай қолданатын бижутерия, стразалар, атақты өндіруші фирмалардың атаулары жазылған тауарлар пайда болды.
Бұдан былай жолсыз соқпақпен джиппен жүру міндетті емес, машинаңа арнайы жасалған жасанды батпақ жағып алсаң болды, көршілерің қызғаныштан жарылар. Машина иесі CamelTrophy жарысына қатысушы сияқты батыл да ержүрек болып көрінеді және өзін солай сезінеді. Сізге табиғат Аполлонның дене бітімін бермесе де, кеудеңе жасанды шаш жапсырып алсаң болды,
қарапайымдылықтан арылып, мачо болып шыға келесің. Элвис Пресли сияқты ән айту міндетті емес, сен оған еліктеп, сол стильде киінсең жеткілікті. Д Бекхем сияқты шебер футболшы болмай-ақ қой, оның суреті мен аты жазылған футболканы киіп алсаң, одан кем көрінбейсің. Енді киімнің кейбір атаулары сол киімдерді киген адамдардың атымен аталатын болды. Жағасы жоқ жейделерді жазушы Л. Толстоймен байланыстырып, толстовка дейміз, фуражканы саясаткер В. В. Жириновский атымен жириновка деп атаймыз, френчті сталинка десек, ал кавалер шалбарлары Бірінші дүниежүзілік соғысына қатысқан француз генералы Галифеге байланысты галифе аталып кеткен.
Барлық жарнама индустриясы мен РR күн өткен сайын субъектілерді шын мәнінде ақылды, пысық, еңбекқор болудың қажеті жоқ, тек әдемі киініп, байлар мен танымал тұлғалар алатын бұйымдарды сатып алып, өзіңді солардай сезініп жүрсең болды дегенге иландырады. Ол үшін мінез-құлық стилі жасалынған, бүкіл мода индустриясы сол имиджді жасау үшін қызмет етуге дайын.
Псевдоқажеттіліктер өмір сүру деген тұтыну, өзін қоршаған ортаға қымбат тауарлар мен қызмет түрлерін тұтынушы ретінде көрсету деп түсінетін қандай да бір машинаға, автоматқа а йналған тұтынушыларды ғана қалыптастырады.
Мұндай қоғамда әлеуметтік құндылықтар мен адами құндылықтар біртіндеп дағдарысқа ұшырай бастайды. Адамзаттың озық ойлары әлеуметтік байланыстардың барлық жүйесін бүкіл адамзат үшін жаһандық деңгейде реформалау деген тұжырымға келді. Егер түбегейлі өзгерістерді енгізуді бүгін бастамаса, ертең кеш болуы мүмкін. Адамзат дамуының жарқын болашағына сенім бар, өйткені технологиялық қоғамды ізгілендірудің шынайы мүмкіндігі де бар. Ал бұл міндеттің орындалуы бүгінгі қоғамның жауапкершілігінде. Бүгінгінің адамы бұл шешімді орындаудан бас тарта алмайды.
1983 жылы жапон ғалымы И. Масуданың Ақпараттық қоғам - постиндустриалды қоғам атты еңбегі жарық көрді. Ол ақпараттық қоғамның іргетасы адамның ой-еңбегін жетілдіретін және жеңілдететін компъютерлік технологиялар деп санады. Ақпаратты қ-технологиялық төңкеріс жаңа өндірістік күшке айнала отырып, когнитивті және жүйеленген ақпараттарды, жаңа технологиялар мен білімдерді бұқаралық өндіріс деңгейіне жеткізеді. Экономиканың жетекші саласы зияткерлік өндіріс болады, бұл өндірістің өнімі тек шығарылып қана қоймай, жинақталады және жаңа технологиялар көмегімен басқаларға беріліп отырады. Адами құндылықтардың қайта бағалануы, яғни трансформациялануы жүзеге асады.
Егер индустрияланған типті қоғамда басты құндылық тауар мен оны сатып алу және тұтыну болатын болса, ақпараттық қоғам бос уақытты басты құндылық ретінде танитын болады. Мұндай іргелі идеяны И.Масуда бейсана түрде К.Маркстің еңбектерінен алған сияқты, К. Маркс те бос уақытты адам бостандығының критерийі деп қарастырады.
Электронды ақпарат құралдарының және ақпараттық технологиялардың дамуына қарай ақпараттың қоғам өміріндегі атқаратын қызметі мен маңызы, ақпараттық қоғам қалыптасуының үрдістері туралы дискуссиялар жиі болып жатады. Элвин Тоффлер Үшінші толқын атты кітабында ақпараттық қоғамға индустриалды қоғамдағы ақпараттық төңкерістің белгіленген салдары деген анықтама береді. Постиндустриалды қ оғамға өндіріс пен халықтың бөлшектенуі, ақпарат алмасудың күрт өсуі, өзін-өзі басқаратын саяси жүйелердің басымдығы, адамдар мен қоғам арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастарды жоғалтпай-ақ тұлғаның даралануы тән болады.Э. Тоффлер дәстүрлі корпорацияға шағын экономикалық нысандарды қарсы қояды, әсіресе электронды коттеджде жеке жұмыс жасауды бөліп қарастырады. Ол өз еңбегінде жұмыс орнын ақылды баспа машинкасымен, компьютерлік пультпен және телекоммуникациялық құралдармен жабдықтауға мүмкіндік беретін қол жетімді техниканың пайда болуымен ірі фабрикалар мен мекемелер қаңырап бос қалатыны, олардың қоймалар мен тұрғын жайларға айналатыны, сөйтіп, үйде жұмыс істеуді ұйымдастырудың мүмкіншілігі өсетіні туралы жазды.XX ғасырдың соңында ғаламдық ақпараттық қоғам идеяларын дамытудың жаңа кезеңі басталды. Біріншіден, бұл П. Друкер мен М. Кастельс жұмыстарымен байланысты болды.Американдық экономист Питер Друкер 1999 жылы Посткапиталистік қоғам атты кітабын шығарды [1]. Автордың негізгі идеясы марксистер ұсынған төңкеріс жасау жолымен емес, ол эволюциялық жолмен дәстүрлі капитализмді ығыстыруқажеттігінде еді. Капитализмнің негізгі сипаттамаларының өзгерістері қазір де байқалады.Оның басты белгісі - шаруашылықтың индустриалды түрінен білім мен ақпаратқа негізделген экономикалық жүйесіне көшу, акционерлік капиталды дамыту арқылы жеке капиталистік жекеменшікті меңгеру, экономика мен социумның ғаламдану үрдістерінің ықпалымен қазіргі заман адамдарының құндылықтарының жаңа жүйесін және ұлттық мемлекет түрін қалыптастыру.Ақпараттық технологиялардың дамуы адамзатқа капиталистік қоғамнан ақпараттық қоғамға ауысуға нақты қадам жасауға мүмкіндік берді, ендігі кезек бұл мүмкіндіктен шынайы іске көшу.Мануэль Кастельс қоғам негіздерін қалыптастыруға әкелетін заманауи үрдістерді талдай келіп, оны желілі деп атаған [2]. Оның теориялық талдауы әлемдік экономика мен халықаралық қаржы нарықтарының беталыстарын зерттеуге негізделген. Ол ақпаратты әр түрлі тосқауылдар мен шекаралар арқылы жеңіл өтетін ресурс ретінде, ал заманауи ғасырды жаһандану дәуірі ретінде қарастырады. Бұл ретте желілі құрылымдар қоғамның жаһандану құралы да, нәтижесі де болып табылады.
Ақпарат және ақпарат алмасу адамзат дамуының барлық кезеңдерінде онымен бірге қосақталып жүрді. Алайда, тек енді құрылып жатқан жаңа
қоғамда ғана ақпаратты жинау, талдау және ақпарат беру өндіріс пен биліктің іргелі бастау көздері болады.
Ресейлік ғалым А. И. Ракитов ақпараттық қоғамға көшу өндірістің, қызмет түрлері мен білімнің әлеуметтік қызметтің маңызды өніміне айналуы болып табылады деп санайды 1. Егер білімнің үлес салмағы өссе, қоғам серпінді дамиды. А. И. Ракитов ақпараттық қоғамның басты мақсаты азаматтың өмірлік мәселелерін шешу үшін қажетті ақпаратты алуының құқықтық және әлеуметтік кепілдіктерін қамтамасыз етуде деп біледі. Ақпараттық қоғамның негізгі критерийлері ақпараттың мөлшері мен сапасы, ақпаратты құрудың, өңдеудің, тарату мен сақтаудың тиімді тетіктерінің болуы болып табылады. Критерий ретінде әр адам үшін ақпараттың қолжетімділігін атап өту қажет.
Жаңа телекоммуникациялық технологияларды дамыту және өндіріске, адамдар тұрмысына кеңінен енгізу өмірдің жаңа сапасын қалыптастырады. Экономиканың ақпараттық секторы қор қайтарымы мен жұмыс істейтіндердің жұмыспен қамтылу мөлшері бойынша көшбасшы шебіне шығуда.
Ақпараттық қоғамның негізгі белгілеріне келесі белгілерді жатқызуға болады:
- бірыңғай ақпараттық кеңістік қалыптастыру және мемлекеттердің ақпараттық және экономикалық ықпалдасу үдерістерін тереңдету;
- мемлекеттер экономикасында желілі ақпараттық технологиялар мен телекоммукацияларды жаппай пайдалануға негзделген жаңа технологиялық салттардың қалыптасуы және басым болуы;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ Қолжазба құқығында
Мұхиден Бахтияр Қайыркелдіұлы
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗАМАНАУИ АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫҢ РӨЛІ.
.
7М01101 - Педагогика және психология
Педагогика ғылымдарының магистрі дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекші:
Акишева А.К.
PhD докторы, доцент
Қазақстан Республикасы
Көкшетау, 2021
УДК 159.923.2 ББК 88.53
И 39
Еуразия гуманитарлық институттың Ғылыми Кеңесі шешімі бойынша басылды.
Рецензенттер:
Ш.А. Айдарова - А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университетінің тарих ғылымдарының кандидаты, доцент
Ғылыми монография Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастыру және оның негіздерін оқып үйрену үшін магистранттарға және студенттерге ұсынылады, сонымен қатар, әлеуметтанушылар, психологтер және көпшілік оқырмандар үшін де пайдалы.
Имиджелогия теория ретінде әлеуметтану, әлеуметтік психология, мәдениеттану, философия және саясаттану сияқты бірқатар пәндердің тоғысқан тұсында дамуда.
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджінң басты міндеті - тартымды жеке және саналы оқушылардың имиджің жасау үрдісіне ғылыми тұрғыдан негіздеме жасау.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР, АНЫҚТАМАЛАР,
ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІНЕ КӨЗҚАРАСТАРЫ.
1.1
Әлем имиджі мәселесін зерттеудің теориялық негіздері
1.2
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджінің мазмұны және құрылымы
1.3
Мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастыруындағы атқаратын рөлі
2
АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1
Танымдық қызығушылықты дамыту және оқушының өзіндік білімі, имиджді қалыптастыруы.
2.2
Ақпараттық - коммуникациялық ортаны қолдану арқылы тұлғаны қалыптастыру
3
ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗАМАНАУИ АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ОРТАНЫ ҚҰРУ
ТАҚЫРЫБЫНДА ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР НӘТИЖЕЛЕР
3.1
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджі мәселесін зерттеу бойынша жүргізілген жұмыстың қорытындылары
3.2
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін қалыптастырудағы заманауи ақпараттық - коммуникациялық ортаны құру
тақырыбында бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Имидж - белгілі бір оқушыларда нақты қалыптасқан болса, пікір де сондай айқын болуы мүмкін: имидж оқушының тек сыртқы түріне қарап қалыптаспайды, сонымен бірге психикасына да тәуелді. Пікір бағалау негізінде, темперамент, мінез қасиеттерімен және алғашқы әсерден пайда болуы мүмкін. Сондықтан бұл терминдеримидж, пікір мазмұны жағынан мағыналас. Бұлардың айырмашылығын келесіден көруге болады: имидж сөз тіркесінде дұрыс қолдану типі оқушы имиджі (педагог-психолог, оқушылардың имиджі) деп қолданылады, ал пікір сөз тіркесіндеоқушы пікірі деп пайдалану керек. Сонда өзінің имиджін қалыптастыру немесе өзі туралы пікір қалыптастыру болып шығады. Басқаша айтқанда, имидж - бұл сізден, ал пікір - басқалардан. Имидж табиғаты, типтері, мазмұны мен түрлері, құрылымына тоқталсақ назарымызды мына нәрселерге аударуымыз қажет. Біздің әрқайсысымыз белгілі бір бейнені жасаймыз. Бұл имидж - адам туралы қалыптасқан ұғым-түсінік. Оқушы имиджі олардың: сыртқы бейнесінен, әдетінен, сөйлеу мәнерінен, ұлттық және өзіндік санасынан, ұлттық менталитетінен, іс-әрекетінен, мінез-құлқынан жасалған оны қоршаған әлеуметтік ортаның ой пікірінен құралады .
Әлеуметтік шындықты өзгертуге бағытталған ақпараттық қоғамның табиғаты өзгеруде, оның оқушыларға деген талаптары және адамның қоғамға деген талаптары жоғарылауда. Елдің бірқатар, аймақтарында стереотипті манипуляциялау, жасанды имидж қоғамның сұранысына жауап бере алмай жатады. Имиджді құрушы имиджмейкерге оның кәсіби шеберліктеріне үкіметтің имиджі, өнеркәсіп ұжымының имиджді, жекелей тұлғаның имиджіне байланысты. Үкіметтің имиджі елді тиімді басқаруға көмектеседі. Педагогикалық ұжымның имиджі жекелей тиімді білім алуға көмектеседі. Жекелей тұлғаның имиджіне ұжымның имиджі байқалады. Тұлғалардың шетелдерге саяхаттау, жұмыстар атқару, қызмет істеу барысында сөзсіз жайлы ұғым пайда болады
Постиндустриалды типтегі қоғам қалы птасуының қазіргі заман жағдайында кәсіптік қызметте белгілі бір нәтижелерге жету субъектінің жағымды имидждің артықшылықтарын пайдалануы барысында ғана мүмкін болады. Бұл талап қызмет субъектісінің тұлғалық ерекшеліктеріне ғана емес, сонымен қатар жекелеген фирманың, зауыттың, кәсіпорынның сипаттарына да қатысты болып табылады.
Қызметтің сан алуан түрлеріне қойылатын кәсіптік талаптар еңбек пәніне, мақсаттарына және еңбек шарттарына қарай бір-бірінен ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер маманның кәсіби қызмет жүйесіндегі кәсіби имиджіне өз талаптарын қоса жүктейді.
Бүгінгі күні қалыптасқан түсініктерге сәйкес имидж тұтынушының санасында қандай да бір бейненің қалыптасуына ықпал ететін басты құралдардың бірі болып табылады, басқаша айтқанда, ол - қандай да бір елде немесе ұйымда адамды даңқ биігіне көтеретін механизм.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауында (2010 жыл 29 қаңтар) Бізге мыналарды атқару керек: ...адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді инвестициялау деп атап көрсетті.
Осыған байланысты кәсіпқойлар қазақ стандық қоғамда болашақ маманның тұрақты түрдегі жағымды имиджін қалыптастыру бойынша атқарылатын істер айрықша өзекті болып отырғанын жете түсінді. Елбасы өзінің әкімшілік реформалар туралы сөйлеген сөзінде: Мемлекеттік қызметкерлердің арқасында бүгінгі күні Қазақстан мақтана алатын нәтижелерге қол жеткізді. Егер мемлекетті ірі корпорация деп қабылдайтын болсақ, онда оның менеджерлерінің іскери абырой-беделі ең маңызды капитал болып табылады - деді [1].
Елбасы Н. Назарбаевтың тарапынан имиджді қалыптастыру рөліне берілген бұл баға, біздің ойымызша, имиджелогия саласында ғылыми зерттеулерді ары қарай жалғастыра берудің әдіснамалық негізі болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде имидж ұғымы соңғы онжылдықта қоғам назарына ілігіп, қарқынды зерттеле бастады. Термин алуан түрлі мағыналарда қолданылады: адамға қатысты болса, жеке имидж, ұйымға қатысты болса, корпоративтік имидж, кәсіпке қатысты мұғалім имиджі, әлеуметтік рөліне қарай саяси қызметкер имиджі және т.с.с. Имидж мәселелерін зерттеу бүтіндей бір бағытқа тоғысып, нәтижесінде имиджелогия деген жалпы атауға ие болды. Имидж теориясы оны қалыптастыру механизмдерін, оның іске асу технологияларының мәнін, яғни қоғамдық санада ол туралы ұғымның қалыптасуын түсіндіреді. Имиджелоги я теория ретінде әлеуметтану, әлеуметтік психология, мәдениеттану, философия және саясаттану сияқты
ғылымдардың тоғысқан жерінде дамиды. Қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда елдің жағымды имиджіне деген талаптар үздіксіз артуда. Мұны қоғам өмірінде ақпараттық технологиялардың кең таралуымен түсіндіруге болады. Имидж кәсіпқой-имиджмейкерлер тарапынан аудиторияға мақсатты түрде ықпал етудің нәтижесі ретінде толыққанды ақпараттық өнім болып табылады.
Бүгінгі таңда елімізде кәсіби имиджелог қызметкерлердің жаңа буынын дайындау қажеттігі байқалады. Ғылыми қауымдастық олардың кәсіби білімдерінің тереңдеуіне және құзырлылықтарының көтерілуіне қызығушылық танытуда.
1. ҚАЗІРГІ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӘЛЕМ ИМИДЖІНЕ КӨЗҚАРАСТАРЫ.
1.1 ӘЛЕМ ИМИДЖІ МӘСЕЛЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
Ел Президентінің Қазақстан - 2030 стратегиясының бағдарламасында барлық Қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы, елдің денсаулығын жақсартумен бірге жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру мәселесі атап көрсетілгендей, Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, өз кәсібін терең түсінетін, білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін, мәдениетті мамандар қажет.Қоғам өмірінің демократиялық, гуманистік бағытқа бет бұруына жаңарып - жаңғыруына, мемлекетіміздің тәуелсіздігін нығайтуға экономикалық, әлеуметтік дамуына, білім беру мен мәдениет парадигмасының өзгеруіне байланысты өмірге жаңа ғылым салалары келді. Сондай ғылымдардың бірі - имиджеология.Бұл ғылым саласына назар аударудың кім - кімге болса да тигізер пайдасы зор. Өйткені, ол адамдардың бір - біріне сыртқы кескінімен, адамдық болмыс бейнесімен, адами қадір қасиеттерімен әсер ету механизіміне ие болуға көмектеседі. Жоғарғы мектепте біртұтас педагогикалық процесті тиімді ұйымдастыру негізінде оқушы, оқытушы беделі мен имиджін қалыптастырудың орны бөлек.
Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджін жетік игеру, белгілі бір бейнені - имиджді қалыптастыру негізі болып табылады. Оны игеру бірқатар арнайы білім, білік, дағды икемділік қабілеттілікті меңгерумен байланысты келеді. Біздердің қай-қайсымыз да белгілі бір бейнені - имиджді жасаймыз.
Имидж ағылшынның image сөзінен алынған, образ, түр, келбет сөздерінен шыққан. Бұл кез келген нәрсенің, адамның эмоционалдық образын, мінез - құлқын көрсетеді. Өз имиджін қадағалау бұл адамды өзіне қарату.
Имидж түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні болды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы отандық өңдеулер Р.Ф.Ромашкина, Е.И.Манякина, Е.В.Гришунина, П.С.Гуревич, Ф.А.Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді.
Орта білім беруді гуманизациялау, демократизациялау процесі мұғалімді шығармашыл, сыншыл ойлайтын, өркениетті әрекет ететін тұлға ретінде сапалы
кәсіби даярлауға көшуге әкелді. Имиджді әлеуметтік факт ретінде қарастыра
отырып, біз оны қалыптастыру процесін алдымен мұғалімге педагогикалық менеджментті жүзеге асыруға қажетті сапаларды таба білуі қажеттілігі ұсынылады.
Имидж - белгілі бір адамда нақты қалыптасқан болса, пікір де сондай айқын болуы мүмкін: имидж адамның тек сыртқы түріне қарап қалыптаспайды, сонымен бірге психикасына да тәуелді. Пікір бағалау негізінде, темперамент, мінез қасиеттерімен және алғашқы әсерден пайда болуы мүмкін. Сондықтан бұл терминдер имидж, пікір мазмұны жағынан мағыналас. Бұлардың айырмашылығын келесіден көруге болады: имидж сөз тіркесінде дұрыс қолдану типі оқушы,адам имиджі (педагог - психолог, адвокат имиджі) деп те қолданылады, ал пікір сөз тіркесінде оқушы пікірі деп пайдалану керек. Сонда өзінің имиджін қалыптастыру немесе өзі туралы пікір қалыптастыру болып шығады. Басқаша айтқанда, имидж - бұл сізден, ал пікір - басқалардан. Имидж табиғаты, типтері, мазмұны мен түрлері, құрылымына тоқталсақ назарымызды мына нәрселерге аударуымыз қажет. Біздің әр қайсысымыз белгілі бір бейнені жасаймыз. Бұл имидж - адам туралы қалыптасқан ұғым - түсінік. Мектеп оқушы имиджі олардың: сыртқы бейнесінен, әдетінен, сөйлеу мәнерінен, ұлттық және өзіндік санасынан, ұлттық менталитетінен іс-әректінен, мінез - құлқынан жасалған оны қоршаған әлеуметтік ортаның ой пікірінен құралады. Оқушы имиджінің қалыптасуында нақты сапалар тығыз байланыста болады, бұл оқушының, студенттің, ата-аналардың, жұртшылықтың ол туралы ойынан туған бейнесі.
Имиджді құраушылар туралы қарастырсақ: біріншден, адамның өзі, оның әлеуметтік ортада өзі туралы қандай мәліметтерді жеткізу мақсатында әрекеті, айналсындағыларға қандай қырынан көрінетіндігі.В.М Шепель Имиджеология: жеке тартымдылық құпиясы атты еңбегінде имидж ұғымына төмендегідей анықтамалар берген: имидж - адам туралы ұғым, мекеме туралы пікір, белгілі адамдармен, жасалатын заттар, индивидуалдық стиль адамды, адамдар тобын, мекемені сипаттайтын келбет. С.И.Ожеговтың түсіндірмелі сөздігінде: Имидж дегеніміз - ой - пікір, тұжырым, бір нәрсе туралы берілген көзқарас, қатынас делінген.Имидж мағынасын түсіну әртүрлі құрамды бөліктерден құралады. Бұл бөліктерінің ең маңызды төртеуін қарастырайық:
Кәсібилік және әділдік. Оқушылар талантты тұлға болуы қажет. Бірақ тәжірибе көрсеткендей 100 оқушының 99-ы өз талантын көрсетуге мүмкіндігі жоқ және
өмір бойы басқа іспен айналысады.Мектеп оқушыларының адалдығы. адамзат тәжірибесінен шыққан моральді ережелер бойынша өмір сүру керектігін ұғынады, ал әдепсіз болса өз нәтижесінің тұтқынында болады және оның идеялы - барлығы рұқсат етілгендік. Біздің қоғамға өзін-өзі жетілдіре алатын, ең алдымен рухани тұрғыдан, жетілдіре алатын әдепті, тәрбиелі, адал оқушылар өте қажет. Ол назарын барлық адамзат мәдениетінің байлығын алу керек, яғни оның кең гуманитарлық білім алуы міндетті.Педагогтың гуманитарлық білімі. Ф.Достаевскийдің ойынша, гуманитарлық дамығандық адамның кез келген мамандықты игеруін жеңілдетеді. Осы атақты жазушының адалдығынан атақты адамдардың өмірінен көптеген мысалдар дәлел болады. Гуманитарлық мәдениет арқасында адам сезімдік немесе рационалдық өңдей отырып, өзіне әртүрлі мәлімет таңдау мүмкіндігіне ие болады. Педагог психотехнолог болуға міндетті. Психотехнология - бұл адамдарды басқаруда психологияның техниканы практикада қолдану жөніндегі ғылым. Психотехнология терминін өз құрамында 3 құрамдас бөлігі бар: психо, техно, логия оны талдағанда психотехнологияның мәнін түсінуге мүмкіндік береді. Грек тілінен аударғанда психе-жанды, техно - өнер, шеберлік дегенді тура білдіреді, ал логос - сөз, оқуды білдіреді.Сонымен қатар, педагог имиджі беделі мындай құрылымдық компоненттерді қамтиды: жеке және тұлғалық қасиеттер, құзыреттілік, кәсіби іс - әрекет пен мінез - құлықтың кәсіби ерекешліктері. Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджіне беделіне талаптарды туындата отырып, оның мазмұнына да әсер етеді. Бірақ ұрпақтан - ұрпаққа мұғалімнің мына қасиеттері өзгеріссіз қалған, балаға деген сүйіспеншілік, мейіріміділік, шыншылдық, қарым - қатынас жасай білу. Осы имиджді сипаттау адамның есінде біртіндеп қалыптасып, уақыт өткен сайын өзгереді. Сол себепті олардың өзгеруін XX ғасырдың 30 - 90 жылдар аралығында жүргізілген сараптама қызығушылық тудырады деп ойлаймыз. Қазіргі мектеп оқушыларының әлем имиджі қандай болады? 30 - жылдардан бастап, осы сұрақ біздің елімізде зерттеліп келеді. Г.С.Прозоровтың мәліметтері бойынша оқушылардың портретіне мына қасиеттер мен белгілерді енгізді.Сыртқы тартымдылық, жақсы дауыс, ырғағы, әртістік қабілеттілік және т.б.
А.А.Калюжный зерттеулерінде оқушы портретін өз ісінің шебері, жоғары мәдениетті маман, өз пәнін терең білетін, ғылым немесе өнердің басқа салаларымен сәйкес қабілеті, жалпы балалар психологиясының сұрақтарымен тәжірибеде айналыса алатын және де оқыту ғылымында терең психологиялық және педагогикалық білімді игеру қажет - деп қарастырған.Сонымен,
қорытындылай келе оқушы имиджін қалыптастыру - өмір талабы. Рухани мәдениеті биік, кәсіби іскерлігі, қабілеті мен ақыл-парасаты жоғары, істің негізгі көзін білетін, жан-жақты жетілген оқушыларды жетілдіру бүгінгі күнде өте маңызды мәселелердің бірі екені жоғарыда айтылып өтті.
Имидж ағылшынның image сөзінен алынған, образ, түр, келбет сөздерінен шыққан. Бұл кез келген нәрсенің, адамның эмоционалдық образын, мінез-құлқын көрсетеді. Өз имиджін қадағалау бұл адамды өзіне қарату.Имидж түсінігі ХХ ғасырдың соңында қоғам назарының және ғылыми талдаудың пәні болды. 90 жылдардың ортасында имиджді қалыптастырудың психологиялық аспектілеріне арналған, имидж жайында алғашқы отандық өңдеулер Р.Ф. Ромашкина, Е.И. Манякина, Е.В. Гришунина, П.С. Гуревич, Ф.А. Кузин және т.б. еңбектерінде жарық көрді.
Имидж - тұлғаның өзін-өзі әрекеттеуімен ерекшеленеді. Ол, оқытушыға өткен кезеңдегі жоғары статусты қайтып алуына көмектеседі. Имидж адамды танымдылық пен бағалық қатынастар ретінде көрсетеді. Оқушының бүтін келбетін сипаттайтын сыртқы және ішкі аспектілерді атап кету қажет. Сыртқы аспект көптеген элементтерден құралады, аяқ киіммен бастап бас киімге дейін. Ол, оқушының бет-әлпеті, киімі, жүріс-тұрысы, мінез-құлқы, дауысы. Осы тұста стилистің, көмектері қажет. Имидждің ішкі аспектісі ерекше маңызға ие, оның менталитеті, зерделілігі, қызығушылықтары, талаптары, мән-мазмұны шеберлігі. Ежелгі Қытай ойшылы Конфуцийдің айтуынша, адам аяғынан басына дейін өлшенбейді, басынан көкке дейін. Осы ерекшеліктерді тартымды образды құру процесінде есепке алу қажет. Сонымен қатар, адамның энерго ақпараттық өрісі бар, оның құрылымы мен әрекеттесуі зерттеледі. Приборлардың көмегімен зерттеу жұмыстарының нәтижелері сыртқы шарттардың, жағдайлардың түрлі өзгерулеріне байланысты адамның энергетикалық өрісінің өзгеруі көрсетілген, жеке тұлғалық ерекшеліктердің адамдар арасындағы әсер ету күштері мен шамалары өлшенеді. Имиджге жұмыс барысында қоршаған ортамен сөзсіз позитивті бағаланатын құндылық ерекшеліктері таңдап алынды. В.М. Шепельдің айтуынша адамның имиджі оның бойындағы өткен тәжірибелерден жинақтала отырып, күрделі жүйелі білімі болып табылады. Ол бүтін сипаттамаға иеленіп барлық қырлары келісілген.Қазіргі кездегі мемлекеттердің басым беталысы өркениетті қоғамның материалдық игіліктердің автоматты өндірісіне көшуіне және оларды пайдаланудың күннен-күнге өсуіне тығыз байланысты. Бұл мәселеге батыс әлемінің жаңа тәңіріне айналған тұтыну қоғамының тұжырымдамасында түсінік берілген. Нарықтың тауарлар мен қызмет көрсету түрлеріне бай болуы адамды тоқмейілсітеді, нарықтың әлеуметтік субъектісінің негізгі функциясы тек тұтына беру бола бастайды. Егер ол тұтынуды тоқтатса, құндылығы төмендеп, қызығушылығы азаяды. Тұтыну адамды пассивті, жансыз және сезімсіз хайуан етіп, тауарды өндіруші мен тұтынушы машинаға немесе сол машинаның бір тетігіне айналдыра бастайды.
Тұтынушы қоғам тұлғаны даралығынан айырылуға және оны жоюға жетелейді, жарнама мен тауар тұлғаны тұтынушыға айналдырады. Субъектіде күннен-күнге тұтынуға деген құштарлықтан басқа ынта қалмайды. Адам біртіндеп тауарлар мен қызметтердің әр түрін тұтынушыға айналады. Әлеуметтік жүйе одан басқа қасиеттерді талап етпейді. Тіпті саясат саласында биліктің өзі тауар ретінде ұсынылады. Ол бұл тауарды сатып алуы және тұтынуы қажет болды. Көптеген нұсқалар ішінен таңдау жасауда оның қателесуі де мүмкін еді, бірақ кінәлі тек өзі ғана болды.
Қоғам біртіндеп тығырыққа тірелді, өндіріс күші, тауар ағымы адамның өмірін қысқарта бастады. Бұлар тек алкоголь, темекі және есірткі ғана емес, сонымен қатар қару-жарақтар, түрлі вирустар, өнеркәсіптік технологиялардың улы қалдықтары және т.б. еді. Осының нәтижесінде қоғам тауардан басқа еш нәрсені қажет етпейтін пассивті және жабырқаңқы, жан-жақтан жиналған қырық құрау әрі тоғышар тұрғындарға айналады. Бұндай қоғамның негізгі белгілері Джордж Оруэлл мен Олдос Хакслидің антиутопияларында жан-жақты сипатталған болатын [2].
Э. Фроммның пікірінше, қазіргі кездегі батыс қоғамының басты белгісі адамдардың әлеуметтік жүйені басқара алу функциясынан айырылуы болып табылады [2]. Қоғамды басқару бұдан былай машиналар, компьютерлік жүйелер арқылы іске асады. Батыстың дамыған елдері тұрғындарының басым көпшілігі өткен ғасырдың соңғы жылдарында материалдық қажеттіліктерді қанағаттандыру сезімін толық деңгейде басынан өткерді. Алайда олар тұтынушыларға жасалған жұмақтың аңсаған қуаныш сезімін бермейтініне таңданыспен көз жеткізді.
Қазірге кезде қоғам бірнеше қағидаттарға сүйене отырып, өмір сүреді. Оның басты қағидасы қандай да бір нәрсе техникалық тұрғыдан мүмкін болмаса да, жасалуы керек деген ереже болып табылады. Егер теориялық және тәжірибелік тұрғыдан ядролық қару жасау керек болса, ол адамдардың өміріне туғызатын қауіпке қарамастан жасалынуы керек. Сондықтан үй шаруасындағы әйелдердің тұрмысын жеңілдетуге арналған тұрмыстық заттар ғана емес, бір сәтте жер бетінің күлін көкке ұшыратын ядролық қару да жасалатын болды.
Екінші қағида - техника және экономиканың өндірістік күшін барынша жоғарылату қажеттігі. Өндірістік кү шті барынша жоғарылату талабы даралықтың барынша төмендету талабын туғызады, нәтижесінде субъект, адам, тұлға сандық бірлік ретінде ғана қарастырылатын болады. Мұндай бірліктерді бюрократтық ережелер басқарады, ол үшін адамдарды даралығынан айырып, оларды өздерін қандай да бір әлеуметтік топқа немесе корпорацияға жатқызуды үйрету керек. Тұтынушы қоғамның қатал құрылымына енбей қалған адамдар әлеуметтік байланыстардан шалғай кетіп, шетқақпай күй кешетін болады. Мұндай адамдардың бар-жоғы еленбей, мәнсіз өмір сүретін болады. Адамзат субъектісінің құндылығы тек төлемге қабілеттілігіне қарай, яғни қалталарының қалыңдығына қарай анықталады. Қазіргі заман талаптарына сай тұтынушы үздіксіз тұтына беруге дайын болуы керек. Ол үшін оны тек күн өткен сайын жаңа тауарларды сатып алуға ынталандыру ғана керек.
Өнеркәсіп тұтынушының сансыз тауарға ие болу ынтасына сүйенеді. Ол тауардың көнеру салдарын пайдалана отырып, ескісінің әлі талай қызмет етуі мүмкін болса да, тұтынушыны сол тауардың жаңасын сатып алуға мәжбүрлейді. Киімге, ұзақ мерзімді қоданыстағы тауарларға, тіпті азық-түлікке жаңа мода өзгерістерін енгізе отырып, психологиялық тұрғыдан оларды қажеттіліктен артық сатып алуға мәжбүрлейді.
Қазіргі кездегі социумның ерекшелігі еңбек операцияларын субъектінің ақыл-ой күшін жұмсау қажеттігін жоққа шығаратын деңгейге жеткізе отырып, бөлу және қарабайыр ету арқылы шығармашылық элементтерден үнемі айыру болып табылады. БАҚ өнімдерінің, тауарлар мен қызме т түрлерінің жарнамасының ықпал-әсері адамның психологиялық ахуалына зиянды әсер етеді. Адам оның ағымына, талаптарына бағына отырып, өндірістік жүйенің құрамдас бір бөлшегіне, қоғамдық механизмнің, өндіруші машинаның бір бөлігіне айналады. Ол адамды жалғыз мақсаты көп сатып алу және көп пайдалану болып табылатын мүлтіксіз тұтынушыға айналдырады. Бұл қоғам ешкімге қажеті жоқ заттарды өндіріп қана қоймай, ешкімге пайдасы жоқ адамдарды да туғызды. Адам баласы затқа айнала бастайды, сөйтіп адами құндылықтарынан айырыла бастайды.
Адам өз барлық уақытын өзіне қызығушылық тудырмайтын істерге, өз көңілі толмайтын адамдарға жұмсайды, өзіне ұнамайтын істермен айналысады, егер ешқандай іспен айналыспаса, онда тек тұтынуды қажет етіп тұрады. Адам ешнәрсеге тырыспаса, іштей белсенділік танытпаса, онда ол жарнама индустриясы ұсынатын барлық ақпаратты, дүниені бойына жияды.
Тек бір нәрсе ғана олардың іс-әрекетін шектейді, ол - төлем қабілеті; жарнама ұсынатын тауарлары мен жан-тән рақатын беретін қызметтер түрі соншалықты көп әрі қымбат, қол жетімді емес, бұл өз кезегінде олқылық сезімін тудырып, дамытады. Күндердің күнінде адам өзінің ұсынылған барлық молшылыққа ие бола алмайтынын түсінеді. Мүмкіндігінше өзінің бар ақшасын шығындаса да...
Индустриалды қоғамдағы адамның ішкі пассивтігі - бүгінгі күні көп байқалып жүрген патологиялық белгі. Ол барлығын өзіне жияды, тоғышарлығын баса алмайтын жағдайға тап болады, өз бетімен ынталанып, өзі бастама көтермейді, тіпті дайын асты өздігінен шайнағысы да келмейді. Аталарынан мұра болып қалған дүниені еселеп, оған ие болғанның орнына қаражат жинап, оны шашуын тоқтатпайды. Оған жүйелі түрде бірнәрсе жетіспей тұрады, мұны тойымсыздық десе де болады, мұның сарыуайымнан еш айырмашылығы жоқ.
Адамның ішкі пассивтігі - кешенді сырқаттың тек бір ғана белгісі, оны жатырқау синдромы деп атауға да болады.
Ұсынылатын тауарлар мен қызмет түрлерінің пассивті тұтынушысы болған адам өзін сыртқы ортамен арақатынаста белсенді сезіне алмайды. Ол социумда үстем мәртебеге ие жағдайларға бағынуға мәжбүр, олардың басымдығы әлсіздік, жалғыздық және үрей сезімін тудырады.
Заманауи техногенді өркениеттің тарапынан адам баласына жасалатын кері әсерлердің ішінен тағы екі факторды атап өтуге болады: өзіңмен-өзің қалу мүмкіндігінің іске аспайтындығы, сонымен қатар сырлы сұхбаттың, адами, жақын қарым-қатынастың жоғалуы. Өз-өзіңмен болу мүмкіндігі, өзіңнің ішкі жан дүниеңмен сырласа алу, тіпті кейде ішкі әлеміңмен болу тұлғаның нәтижелі өсуінің маңызды шарттарының бірі болып табылады. Өз-өзіңмен жалғыз қалу адам ойларының жинақталып, қазіргі өркениетті ортаның үздіксіз шуылынан оқшаулануына, өзінің жеке әлеміне, рухани күйіне, сырларына жүрек қалауынсыз өзгелердің енуінен сақтануға мүмкіндік береді.
Бүгінгі күнгі қоғамның басты саяси ерекшелігі - бұқара халықты басқаруды мейілінше күшейтуде. Солай бола тұра, бұл басқару тікелей емес, жанама болып келеді, яғни басқару бұқара өкілінің санасы мен соқыр сезіміне, қажеттіліктеріне, көзқарасына, әдеттеріне, талғамына әсер ету арқылы іске асады. Барлық жағдаяттардан үнемі хабардар БАҚ, арнайы технологиялар мен компьютерлік техника әлеуметтік байланыстар жүйесінде онсыз да үстемдік құрып жүрген дәулетті таптарды алдын-ала ізделінген және болжанатын нәтижелермен қамтамасыз етеді.
Мегаполис тұрғындарының стреске, күйгелектікке бой алдырғыш келетіні, жүйке сырқаттарына жиі шалдығатыны бұрыннан да белгілі. Бұл - қалың көпшіліктің көп шоғырланғанынан болатын салдарлар. Қарапайым адамның өзімен өзі болып, бір өзі қалуға, үлкен қаланың қысымынан демалуға мүмкіндігі жоқ, қаланың шуы оған маза бермейді. Адамды жалықтыратын көп жүріс, автокөліктердің күні-түні болатын толассыз жүрісі, жолдардағы
кептеліс, ұсақ-түйек ұрсыстар қазіргі кездегі адамдардың психикасына кері әсер етеді және ойланбай шешім қабылдау тәуекелін тудырады. Бүгінгі адамның маңызды қажеттіліктерінің бірі оның қоғамдағы орнының және тұлға ретіндегі бағасының қандай да бір мәнге ие болуы болып табылады, бүгінгі адам өзінің қоғамда, қоршаған ортада жеке тұлға ретінде маңызды орында болғанын қалайды. Адамда қайталанатын жағдаяттарда оның мінез-құлқын, тәртібін, іс-әрекетін реттейтін инстинкт жоқ. Сондықтан ол өзінің мінез-құлқы немесе қылығының жаңа модельдерін таңдауға мәжбүр болады, ал бұл таңдау қате жасалса, кейбір жауапты жағдайларда өмірмен қоштасу қаупін туғызуы мүмкін. Жауапты шешім қабылдау алдында адам басынан кешіретін толассыз күмәндер адамды тығырыққа тіреп, кейде тіпті оның тез шешім қабылдау қабілетіне нұқсан келтіруі де мүмкін. Осындай кездерде адам бойында өзі-өзіне деген сенімділіктің тууына деген үлкен қажеттілік туады, күмәндену қажеті жоқ екеніне, өзінің қабылдаған шешімінің ең сенімді дұрыс шешім екеніне сенгісі келеді.
Өз-өзіне деген сенімділікке деген қажеттілік ойда, сезімде және эстетикалық талғам саласында да болады. Сауаттылықтың өсуі және бұқаралық ақпарат құралдарының даму деңгейіне қарай бүгінгінің адамы ғылым мен білімге тез үйренеді, қандай ойдың дұрыстығын, қандай мінез-құлықтың лайықты екенін, қандай сезімдердің талапқа сай екенін, талғам қандай екенін тез айыра алады. Енді адамның алдындағы жалғыз міндет - бұқаралық ақпарат құралдарының ескерту белгілерін дұрыс қабылдай алу, бұл жағдайда ол енді өзінің ешқашан қателеспейтініне сенімді. Түрлі-түсті журналдар қай стильді таңдау керектігін, не кию, қайдан алу, қалай ойлау керектігін өзі-ақ айтып береді.Технологиялық қоғамда адамзаттың маңызды мәселелерінің бірі - қазіргі өмір сүру жағдайларын ізгілендіру қажеттілігі.Оқушының элементті әлеуметтік жүйенің қызмет етуінің негізгі факторы ретінде қабылдау қажет болатын, яғни адам болу деген бұрынғы абстрактілі философиялық тұжырым толыққанды нақты тәжірибелік мәнге ие болды.Оқушыларды түсінудегі әдеттегі сананың типтік қатесі адам болмысының ерекше түрін оның мәні деп қабылдау болып табылады. Субъект өзінің адамилығын өзіне тең санайтын қандай да бір қоғамның түсінігіне сай анықтайды. Солай бола тұра, бұл пайымдаудан тыс жағдайлар да болады. Қай заманда болса да, өз ой-санасы өзі өмір сүріп отырған қоғам шегінен асып, болашақ деңгейіне жеткен оқушылар болған. Тарих жылнамасында олардың есімдері алтын әріптермен жазылды, олардың ой-санасы терең де көреген еді, олардың ой-пікірлері өздерін қоршаған ортаның ой-пікірімен әркез сәйкес келе бермеді. Әр қоғамда батыл ойының, ғажайып қиялының арқасында өзінің жеке әлеуметтік тәжірибесінің шегінен шыға алатын оқушылар болған.
Оқушылар жақсы ма жаман ба, сүйкімді ме сотқар ма, тәуелді ме деген сияқты және т.б. сұрақтарға жауап іздеу бос әурешілік болады. Бұл және бұдан өзге де қасиеттер адамды адамнан ажыратып, адами қаситтеріне қарай бөлуге мүмкіндік береді.Оқушылар табиғатының бізге белгілі сипаттары Оқушылар қандай болу керек? деген сауалға жауап бермейді. Бұл сұрақтың жауабын көп қатпарлы оқушы мүмкіншіліктерінен емес, адам өмір сүріп отырған ортаның жағдайы шеңберінен іздеген дұрыс, ал адам мүмкіншіліктері өмір сүрудің баламасы ретінде ғана осы жағдайлардың салдары болып табылады.
Біріншіден, иснтинкт мәні нөлге тең болатын адамның ең төменгі деңгейіне әрең жететін жануарлардың эволюциялану шамасына қарай инстинктерге тәуелді болудың төмендеуі. Екіншіден, дене салмағымен салыстырғанда ми мөлшерінің үлкеюі және күрделенуі. Үлкейген ми қабығы - сананың негізі, қиялдың және адамның өмір сүруін сипаттайтын сөйлеу, белгілер жасау сияқты қасиеттердің негізі. Инстинкт болмаған жағдайда адамның өз шешімдерін өз бетінше қабылдауға тура келеді. Оның алдында таңдау жасау қажеттіліктері туындайды, сонымен қатар әр қабылданған шешімде сәтсіздікке, күйзеліске ұшырау қаупі де бар. Адамда инстинктер орнына әрекет етуге негіз болатын, ең бастысы, саналы түрде шешім қабылдауға тірек болатын қағидаттар іздеу міндеті туындайды. Адамға өлім, аштық, сырқат сияқты физикалық қауіптермен ғана күресіп қоймай, психикалық ауру қаупінен сақтану керек болады. Тек өз өміріңді сақтап қана қоймай, өзіңнің пайым-парасатыңды да сақтау керек болады.
Адамзат баласы мыңдаған жылдар бойы тірі қалу, қауіптен сақтану және жан саулығын сақтаудың көптеген жолдарын ойлап тапты. Адамдарда басқа тіршілік иелері сияқты физикалық дененің болуына және бұл дененің қажеттіліктеріне байланысты оның физикалық тұрғыдан сау болуына деген ұмтылыс туады. Физикалық дене адам бақытты-бақытсыз, құл немесе тәуелсіз болуына қарамастан өмір сүруін тоқтатпайды және өмір бойы сау болуға ұмтылады. Сондықтан индивидум жұмыс істеуі керек және өзгелерді өзіне жұмыс істеуге мәжбүрлеуі керек. Егер адам өз өмірін өмір үрдісін қамтамасыз етуге ғана жұмсауды қанағат етсе, онда ешқандай қиындаған мәселе тумаушы еді. Бірақ адамның ерекшелігі оның құмырсқа өмірді қанағат етпеуінде. Көбінесе азаматтарды өзінің өмірі қанағаттандырмайды, биологиялық жағынан өмір сүргеннен гөрі, адамды көбінесе жеке бастың дамуы, рухани даму мәселелесі алаңдатады.
Ол күн өткен сайын өз өміріне қанағаттану сезімін жоғалта береді, бүгінгінің адамында биологиялық тұрғыдан аман-сау болу қажеттігінен басқа тұлғаның рухани даму қажеттігі туындап, бұл сала үлкен мәнге ие бола бастайды.Бүгінгінің адамдарының санасы мен қиялында бүкіл адамзат баласының тарихы мен мәдениетінің ауыр салмағы жатыр, қайткенде де оларда кез-келген қажетті ақпаратты алу мүмкіндігі бар. Сондықтан қазіргі заманның адамы шын мәнінде еркін, ол іштей қандай да бір шектеулерге ықыласты емес, ол тек үздіксіз тұтына беруге ғана әзір.
Ол енді тек өмір сүру үшін адамзат өмірінің мәнін түсінуге ұмтыла бастайды. Қазіргі заман қоғамы толық ыдырап кетпеу үшін билік әлеуметтік жүйенің барлық элементтерінің тепе-тең жағдайда қызмет етуін қамтамасыз етуі керек.
Қазіргі қоғамның мұндай элементтері ретінде келесі элементтерді атауға болады:
- бизнестегі орталықтандырылған ұйы мдардың жиынтығы (халықаралық корпорациялар және таб иғи монополиялар, мемлекеттік институттар), сонымен қатар азаматтық қоғамның ірі ұйымдары;
- қоғамдық даму ішкі жүйені жоспарлауды және даму динамикасын мониторингтеу реттелген механизмдерін кеңінен қолдану арқылы іске асады;
- бақылаудың техникалық құралдарын белсенді пайдалану;
- индустриалды қоғам адамы тауарлар мен қызмет түрлерін тұтынушының қажетті сипаттарына ие.
Адамдзат алдында тұрған мүмкіндіктер мейілінше анық айқындалады. Катастрофалық дамудың нұсқасы әдеби еттерде жақсы сипатталған. Индустриалды тұрғыдан дамыған елдердің тұтыну қағидаттарын бүкіл әлемге тарату термоядролық соғысқа немесе табиғи катастрофаға әкелуі даусыз.
Дүниежүзілік үрдістерді күштеп өзгерту нұсқасы арқылы уақиғаларды дамыту әлемдік масштабтағы қозғаушы күштің жоқтығынан мүмкін болмайды. Әлемдік өндіріс тауарлары мен қызмет түрлеріне әзірге бәсекелес жоқ. Үшінші мүмкіндік бүтіндей алғанда адамзат баласының дамуына және оның мұқтаждықтарын өтеу мақсатына қызме т ететін жүйені басқарудың эволюциялануында.
Бұл нұсқа қазіргі қоғамның эволюциясын неғұрлым қауіпсіз және ауыртпалықсыз ету шараларын қарастырады.
Бұл шараларға келесілерді жатқызуға болады:
- адам организмінің толыққанды жұмыс істеуі нормаларына негізделген ғаламдық жоспарлау;
- қарапайым адамдарды жат демократия әдістерін ізгілікті басқару әдістеріне алмастыра отырып, қызмет ету және жауапккершілік саласына тарту арқылы қатардағы индивидтерді белсендіру;
- шексіз тұтыну моделін бұдан былай экологиялық жағынан сенімді тұтынуға айырбастау;
- болатын индивидтердың психологиялық бағыттарының социум дамуының экологиялық мақсаттарына сәйкес жаңа формаларының пайда болуы.
Заманауи индустриалды қоғамның жалпы мақсатын өмірдің әлеуметтік, экономикалық және мәдени негіздерін адамның жан-жақты дамуын ынталандыратындай түбегейлі өзгерту деп анықтауға болады.
Қазіргі қоғамның ерекшеліктерін теориялық жағынан түсіну үшін компьютерлер өмір сүруге бейімделген әлеуметтік жүйенің қызмет етуші бөлігіне айналуы тиіс. Қандай алдыңғы қатарлы, дамыған болса да, техника емес, тек адам ғана құндылықтардың қайнар көзі болуы керек. Әлеуметтік
жоспарлаудың негізгі критерийі тауарлар мен қызмет түрлерінің сан алуан формаларын шығара беру емес, адамның толыққанды дамуын қамтамасыз ету болып табылады.
Адамды шеттеу - әлеуметтік басқарудың барлық сатысында жиі кездесетін бюрократиялық басқару механизмінің нәтижесі. Бюрократиялық механизмдер қазіргі адамның өмірін дүниеге келген сәттен дүниеден өткен сәтіне дейінгі уақыт бойы билейді.
Қазіргі заман қоғамында жеке тұлғалардың бастамаларына орын жоқ, субъект өмір бойы бұйрықтарға, өкімдерге бағынады, яғни ол үшін барлығы шешіліп қойған. Қазіргі қоғамдағы б юрократиялық жүйе индивидтің сұраныстарына, көзқарастарына, мүдделеріне жауап бермейтіндіктен жауапсыз деп танылады. Ол индивид бойында бюрократиялық машинаның көмегінсіз өздігінен ешқандай шешім қабылдап, ештеме тындыра алмайсың деген сезім тудырып, соған иландырады. Осының нәтижесінде бастамалар біртіндеп өшіп, шарасыздық күй пайда болады.
Философтар адамзат баласының мұндай жатсыну мәселелерін шешуді жаңа басқару қағидаларына ауысуда деп біледі. Субьект өзін жеңу және өзінің белсенді әрекеті арқылы ғана басқарушылар, жағдаяттар, машиналар алдында өз құқығын қорғай алады және қорғауға міндетті.
Индивид қандай да бір жағдайлар мен механизмдер алдында өз еркінің басымдығы арқылы ғана өз бойындағы энергиядан арылып, рухани тепе-теңдік жағдайына жете алады. Әлдебір жағдайларда өз ойын еркін ортаға салу, бекіту арқылы индивид өзінің күш-қуатын және ішкі тепе-теңдігін қалпына келтіре алады. Гуманитарлық басқару - бұл кері байланыс арқылы басқару, яғни басқарылып отырған тұлғалар жоғарыдан берілетін басқарушы сигналдарға ақыл-ой және эмоция деңгейінде жауап береді. Олардың реакциясы басқару субъектісіне қайта қайтып келіп, әс ер ететіндіктен, бұл реакцияны басқарушылар өз қызметтерінде пайдалануға мәжбүр болады.
Заманауи технологиялық қоғамда адамның толқықанды өмір сүруі үшін қалыпты тұрмыстық ортаға, яғни адамдардың шынайы тұтынушы ортасына қайта оралуы керек. Батыстық тұтынушылар қоғамы адамдардың негізгі қажеттіліктері деформацияға ұшырағанын байқады, батыстық заманауи өркениет оны тез арада псевдоқажеттіліктерге ауыстырды. Тұтынушы философиясының басты шарты - шынайы болудан гөрі, көзбояушылыққа бой алдыру. Тұрғындардың басым көпшілігі бай-қуатты бола алмайды, сондықтан оларға бай болып көріну жолдары ұсынылады. Солайша, зергерлік қымбат өнімдердің орнына халық жаппай қолданатын бижутерия, стразалар, атақты өндіруші фирмалардың атаулары жазылған тауарлар пайда болды.
Бұдан былай жолсыз соқпақпен джиппен жүру міндетті емес, машинаңа арнайы жасалған жасанды батпақ жағып алсаң болды, көршілерің қызғаныштан жарылар. Машина иесі CamelTrophy жарысына қатысушы сияқты батыл да ержүрек болып көрінеді және өзін солай сезінеді. Сізге табиғат Аполлонның дене бітімін бермесе де, кеудеңе жасанды шаш жапсырып алсаң болды,
қарапайымдылықтан арылып, мачо болып шыға келесің. Элвис Пресли сияқты ән айту міндетті емес, сен оған еліктеп, сол стильде киінсең жеткілікті. Д Бекхем сияқты шебер футболшы болмай-ақ қой, оның суреті мен аты жазылған футболканы киіп алсаң, одан кем көрінбейсің. Енді киімнің кейбір атаулары сол киімдерді киген адамдардың атымен аталатын болды. Жағасы жоқ жейделерді жазушы Л. Толстоймен байланыстырып, толстовка дейміз, фуражканы саясаткер В. В. Жириновский атымен жириновка деп атаймыз, френчті сталинка десек, ал кавалер шалбарлары Бірінші дүниежүзілік соғысына қатысқан француз генералы Галифеге байланысты галифе аталып кеткен.
Барлық жарнама индустриясы мен РR күн өткен сайын субъектілерді шын мәнінде ақылды, пысық, еңбекқор болудың қажеті жоқ, тек әдемі киініп, байлар мен танымал тұлғалар алатын бұйымдарды сатып алып, өзіңді солардай сезініп жүрсең болды дегенге иландырады. Ол үшін мінез-құлық стилі жасалынған, бүкіл мода индустриясы сол имиджді жасау үшін қызмет етуге дайын.
Псевдоқажеттіліктер өмір сүру деген тұтыну, өзін қоршаған ортаға қымбат тауарлар мен қызмет түрлерін тұтынушы ретінде көрсету деп түсінетін қандай да бір машинаға, автоматқа а йналған тұтынушыларды ғана қалыптастырады.
Мұндай қоғамда әлеуметтік құндылықтар мен адами құндылықтар біртіндеп дағдарысқа ұшырай бастайды. Адамзаттың озық ойлары әлеуметтік байланыстардың барлық жүйесін бүкіл адамзат үшін жаһандық деңгейде реформалау деген тұжырымға келді. Егер түбегейлі өзгерістерді енгізуді бүгін бастамаса, ертең кеш болуы мүмкін. Адамзат дамуының жарқын болашағына сенім бар, өйткені технологиялық қоғамды ізгілендірудің шынайы мүмкіндігі де бар. Ал бұл міндеттің орындалуы бүгінгі қоғамның жауапкершілігінде. Бүгінгінің адамы бұл шешімді орындаудан бас тарта алмайды.
1983 жылы жапон ғалымы И. Масуданың Ақпараттық қоғам - постиндустриалды қоғам атты еңбегі жарық көрді. Ол ақпараттық қоғамның іргетасы адамның ой-еңбегін жетілдіретін және жеңілдететін компъютерлік технологиялар деп санады. Ақпаратты қ-технологиялық төңкеріс жаңа өндірістік күшке айнала отырып, когнитивті және жүйеленген ақпараттарды, жаңа технологиялар мен білімдерді бұқаралық өндіріс деңгейіне жеткізеді. Экономиканың жетекші саласы зияткерлік өндіріс болады, бұл өндірістің өнімі тек шығарылып қана қоймай, жинақталады және жаңа технологиялар көмегімен басқаларға беріліп отырады. Адами құндылықтардың қайта бағалануы, яғни трансформациялануы жүзеге асады.
Егер индустрияланған типті қоғамда басты құндылық тауар мен оны сатып алу және тұтыну болатын болса, ақпараттық қоғам бос уақытты басты құндылық ретінде танитын болады. Мұндай іргелі идеяны И.Масуда бейсана түрде К.Маркстің еңбектерінен алған сияқты, К. Маркс те бос уақытты адам бостандығының критерийі деп қарастырады.
Электронды ақпарат құралдарының және ақпараттық технологиялардың дамуына қарай ақпараттың қоғам өміріндегі атқаратын қызметі мен маңызы, ақпараттық қоғам қалыптасуының үрдістері туралы дискуссиялар жиі болып жатады. Элвин Тоффлер Үшінші толқын атты кітабында ақпараттық қоғамға индустриалды қоғамдағы ақпараттық төңкерістің белгіленген салдары деген анықтама береді. Постиндустриалды қ оғамға өндіріс пен халықтың бөлшектенуі, ақпарат алмасудың күрт өсуі, өзін-өзі басқаратын саяси жүйелердің басымдығы, адамдар мен қоғам арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастарды жоғалтпай-ақ тұлғаның даралануы тән болады.Э. Тоффлер дәстүрлі корпорацияға шағын экономикалық нысандарды қарсы қояды, әсіресе электронды коттеджде жеке жұмыс жасауды бөліп қарастырады. Ол өз еңбегінде жұмыс орнын ақылды баспа машинкасымен, компьютерлік пультпен және телекоммуникациялық құралдармен жабдықтауға мүмкіндік беретін қол жетімді техниканың пайда болуымен ірі фабрикалар мен мекемелер қаңырап бос қалатыны, олардың қоймалар мен тұрғын жайларға айналатыны, сөйтіп, үйде жұмыс істеуді ұйымдастырудың мүмкіншілігі өсетіні туралы жазды.XX ғасырдың соңында ғаламдық ақпараттық қоғам идеяларын дамытудың жаңа кезеңі басталды. Біріншіден, бұл П. Друкер мен М. Кастельс жұмыстарымен байланысты болды.Американдық экономист Питер Друкер 1999 жылы Посткапиталистік қоғам атты кітабын шығарды [1]. Автордың негізгі идеясы марксистер ұсынған төңкеріс жасау жолымен емес, ол эволюциялық жолмен дәстүрлі капитализмді ығыстыруқажеттігінде еді. Капитализмнің негізгі сипаттамаларының өзгерістері қазір де байқалады.Оның басты белгісі - шаруашылықтың индустриалды түрінен білім мен ақпаратқа негізделген экономикалық жүйесіне көшу, акционерлік капиталды дамыту арқылы жеке капиталистік жекеменшікті меңгеру, экономика мен социумның ғаламдану үрдістерінің ықпалымен қазіргі заман адамдарының құндылықтарының жаңа жүйесін және ұлттық мемлекет түрін қалыптастыру.Ақпараттық технологиялардың дамуы адамзатқа капиталистік қоғамнан ақпараттық қоғамға ауысуға нақты қадам жасауға мүмкіндік берді, ендігі кезек бұл мүмкіндіктен шынайы іске көшу.Мануэль Кастельс қоғам негіздерін қалыптастыруға әкелетін заманауи үрдістерді талдай келіп, оны желілі деп атаған [2]. Оның теориялық талдауы әлемдік экономика мен халықаралық қаржы нарықтарының беталыстарын зерттеуге негізделген. Ол ақпаратты әр түрлі тосқауылдар мен шекаралар арқылы жеңіл өтетін ресурс ретінде, ал заманауи ғасырды жаһандану дәуірі ретінде қарастырады. Бұл ретте желілі құрылымдар қоғамның жаһандану құралы да, нәтижесі де болып табылады.
Ақпарат және ақпарат алмасу адамзат дамуының барлық кезеңдерінде онымен бірге қосақталып жүрді. Алайда, тек енді құрылып жатқан жаңа
қоғамда ғана ақпаратты жинау, талдау және ақпарат беру өндіріс пен биліктің іргелі бастау көздері болады.
Ресейлік ғалым А. И. Ракитов ақпараттық қоғамға көшу өндірістің, қызмет түрлері мен білімнің әлеуметтік қызметтің маңызды өніміне айналуы болып табылады деп санайды 1. Егер білімнің үлес салмағы өссе, қоғам серпінді дамиды. А. И. Ракитов ақпараттық қоғамның басты мақсаты азаматтың өмірлік мәселелерін шешу үшін қажетті ақпаратты алуының құқықтық және әлеуметтік кепілдіктерін қамтамасыз етуде деп біледі. Ақпараттық қоғамның негізгі критерийлері ақпараттың мөлшері мен сапасы, ақпаратты құрудың, өңдеудің, тарату мен сақтаудың тиімді тетіктерінің болуы болып табылады. Критерий ретінде әр адам үшін ақпараттың қолжетімділігін атап өту қажет.
Жаңа телекоммуникациялық технологияларды дамыту және өндіріске, адамдар тұрмысына кеңінен енгізу өмірдің жаңа сапасын қалыптастырады. Экономиканың ақпараттық секторы қор қайтарымы мен жұмыс істейтіндердің жұмыспен қамтылу мөлшері бойынша көшбасшы шебіне шығуда.
Ақпараттық қоғамның негізгі белгілеріне келесі белгілерді жатқызуға болады:
- бірыңғай ақпараттық кеңістік қалыптастыру және мемлекеттердің ақпараттық және экономикалық ықпалдасу үдерістерін тереңдету;
- мемлекеттер экономикасында желілі ақпараттық технологиялар мен телекоммукацияларды жаппай пайдалануға негзделген жаңа технологиялық салттардың қалыптасуы және басым болуы;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz