Жаздық бидай сорттарының өнімділігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Солтүсік Қазақстан облысының ЖШС "Темирязево Докучаево"
Шаруашылығындағы жаздық жұмсақ бидайдың қарқынды өсіру технологиясы

Қабылдаған: Сыздыкова.Г.Т
Орындаған: Мекенбек Роллан
Тобы: Агк-71

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ

1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1
Жаздық бидайдың морфо-биологиялық ерекшеліктері

1.2
Жаздық бидайдың өсіп-өну кезеңдері

1.3
Жаздық жұмсақ бидай өнімділігі мен өнімділік элементтері арасындағы өзара байланысы

1.4
Жаздық бидай дәнінің технологиялық көрсеткіштері

2. ЗЕРТТЕУ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЖЕРДІҢ ЖАҒДАЙЫ, НЫСАНЫ, ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ БАҒДАРЛАМАСЫ

2.1
Топырақ-климат жағдайлары

2.2
Зерттеу жүргізілген жылдың метеорологиялық жағдайлары

2.3
Зерттеу жүргізу орны және нысаны

2.4
Зерттеу бағдарламасы және зерттеу әдістемелері

3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

3.1
Жаздық жұмсақ бидай сорттарының өнгіштігі

3.2
Жаздық бидай сорттарының вегетация кезеңдерінің ұзақтығы

3.3
Жаздық бидай сорттарының өнімділігі

3.4
Жаздық бидайдың технологиялық сапа көрсеткіштері

4.
ЖАЗДЫҚ БИДАЙДЫ ӨСІРУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ

5.
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

6.
ЖҰМЫСТЫ ҚОРҒАУ

ҚОРЫТЫНДЫ

ҰСЫНЫС

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Қосымшалар

1 Әдебиетке шолу
1.1 Жаздық бидайдың морфо-биологиялық ерекшеліктері

Бидай - жер шары халқының басты азық- түлік дақылы. Бидай астығы мен оның өңделген өнімдері тамақтық және технологиялық қасиеттері жағынан басқа дәнді-дақылдардың ішінде ерекше орын алады. Бидайдың дәнінде клейковиналық (дән ұлпасы, уызы) белок түзу қабілеті ақ нан пісіруде, макарон жәнге басқа нан өнімдерін дайындауында оны үлкен маңызға ие етеді.
Бидай астығының сапасын жақсарту бірнеше бағытта жүргізілуде: өнім шығымы мен сапасына әсер ететін технологиялық процестерді жетілдіру; мол өнімді, әрі жоғары сапалы жаңа бидай сорттарын шығару және оларды өндіріске енгізу; осы заманғы өсіру технологияларын қолдану және т.б. [4].
Ұн тарту және нан өнімдерін өндіру кәсіпорындарының өндірістік процестерін механикаландыру мен автоматтандыруды жетілдіру нәтижесінде астық сапасына осы талаптар қойылуда.
Жер шары халқының жартысынан астамы бидай өнімдерін күнделікті өмір тіршілігінде пайдаланады.Оның құрамында организмге қажетті заттардың көпшілігі бар.
Бидай дәнінде орта есепен 12-14 пайыз ақуыз (белок), 70 пайыз әртүрлі көмірсутектер (қант, крахмал, гемицеллюлоза және т.б), 2 пайыз шамасында май және сонша мөлшерде клетчатка мен минералды заттар болады. Бидай дәнінің қоректік сапасын анықтайтын негізгі заттар - ақуыз бен крахмал. Бидай нанының құрғақ затында 16-17 пайыз ақуыз (белок), 77-78 пайыз көмірсутегі және 1,2-1,5 пайыз май құрастырады. Астықтың, ұнның және нанның тағамдық құндылығы калориялығына, айырбасқа жатпайтын амин қышқылдары (лизин, лейцин, триптофан және т.б), дәрумендер (витаминдер В, С), ферменттер мен минералдық заттардын мөлшеріне байланысты [5].
Соңғы кездері дәнді дақылдардың өнімділігі (бастапқы кіріске алынған салмақпен) бір гектардан 9,5 центнер болды, өткен жылы 12,5центнер болған. Өнімділігі өткен жылғыдан кем астық жинаған Қызылорда (33,0 центнер, өткен 2004 жылы 34,2 центнер болған), Алматы (тиісінше. 19,0 және 21,4), Жамбыл (17,6 және 20,8), Солтүстік Қазақстан (10,4 және 13,0). Ақмола (8,6 және 11,3). Қостанай (8,5 және 13,0), Қараганды (7,5 және 8,3), Батыс Қазақстан (6,0 және 10,5) және Ақтөбе (5,6 және 8,9) облыстары болды.
Сонымен бірге 1 гектардан алынған астық түсімі Оңтүстік Қазақстан (21,7 центнер, өткен жылы 21,3 центнер болған), Шығыс Қазақстан (тиісінше 12,2 және 11,8), Павлодар (7,0 және 6,9) облыстарында артып отыр.
Солтүстік Қазақстанның далалық және орманды далалы аймақтары үшін Қазақстан астық шаруашылығы ғылыми зерттеу институтында (кейіннен ҚазАШҒЗИ) және басқа ғылыми мекемелердің ғалымдары қысқа айналымды төрт, бес, алты танапты, дәніді - сүрі жерлі және дәніді - отамалы дақылдардың ауыспалы егістерін әзірледі.
Жаздық бидай өсірудегі маңызды агротехникалық шаралардың бірі топырақты негізгі өңдеу. Топырақты ғылыми талаптарға сай өңдеу ылғал жинақтауға, сақтауға және арамшөптерді жоюға мүмкіндік береді. Қазіргі кезеңде Қазақстанның солтүстік облыстарында топырақты жазықтілгішпен өңдеу игерілген. Бұл тәсіл топырақ бетінде аңыз паясын сақтауга, соның әсерінен қыста қар тоқтатуға, ал терең қопсыту арқылы қар суын сіңіруге жағдай жасайды. Паясы сақталган танаптарда топырақ аз тереңдікке тоңазиды да ерте көктемде тез жібіп қар суы жақсы сіңеді.
Бидайдың тамыр жүйесі шашақты болып келеді. Түп немесе ұрықтық тамырлар және түйін, немесе қосалқы тамырлар ажыратылады.Түп тамырлар тікелей тұқым ұрығынан өсіп шығады,ол түйін немесе қосалқы тамырлар (кейде екінші тамыр депте атайды) сабақтың жер асты түйінінен түзіледі.Бұл тамыр түрлерінің екеуіненде өсімдік тіршілігінде үлкен маңызы бар.Жақсы дамыған түп немесе екінші тамыр жүйесінің қалыптастырған бидай өнімінің 65% түп тамырлар.Дәнді дақылдардың тамырлары, соның ішінде бидай тамыры 100см және одан да тереңге бойлайды.Бірақ олардың негізгі салмағы (80-90) топырақтың жыртылатын қабатында орналасады. Тамыр жүйесіне неғұрлым қуатты болса, өсімдік қоректік заттар және ылғалмен соғұрлым жақсы қамтамасыз етіледі. Түп және қосалқы тамырлар талшықтарын түзеді де, олар өсімдіктің ылғалмен қамтамасыз етілуін және қуаңшылыққа төзімділігін күшейте түседі.
Дәнді дақылдардың, яғни бидайдың сабағы сабан, ол түйіндерден және түйін аралығынан тұрады. Түйіндер дегеніміз сабақтың қолқамен ажыратылған жұмыр бөлігі, түйіндер арасындағы кесіндіні түйін аралығы деп атайды және олардың саны 5-7 бидайда, сұлыда және тағы басқаларында.Бидайдың сабағының іші кеуек. Сабақ барлық түйін аралықтарымен өседі. Ең әуелгі төмендегі түйін аралығы өсе бастайды, одан кейін ортаңғы және жоғарғылары өседі.Сабақ жуандығы ұзынның бойына біркелкі емес: ең жуан бөлігі орта шеңінде, ал жіңішке жері - жоғары бөлігі.Бидай дақылының жапырағы екі бөліктен - жапырақ тақтасы мен жапырақ қынабынан тұрады.Жапырақ қынабының тақтаға ауысатын жерінде тілше деп аталатын жұқа қабық болады. Собық - ұзақ табиғи сұрыптау нәтижесінде түр өзгерісіне ұшыраған сіпсебас болып табылады, оның білігі борпылдақ паренхима ұлпаларынан тұрады және сыртындағы ұсақ ұяларда масақшалар орналасқан.
Жемісі - дән,ол ұрықтан және эндоспермнен құралған,Дән ұрығы үлкен емес және бидай, қара бидай, арпада -1,5-5% дән салмағының бөлігін құрайды.Дәнді дақылдар дәнінің құрамы дақыл түріне, ауа райы жағдайына, топырақ, өсіру технологиясының дәрежесі мен сорттарға байланысты өзгереді.
Бидайдың гүл шоғыры масақ түрінде болады. Әрбір гүлде екі қабықшасы болады:масақ қабықшасына телу орналасқаны қалыңдау болады ол жұқа, әрі нәзік болады және оны ішкі гүл қабықшасы деп атайды.Гүл қабықшаларының арасында екі қалақты аналық аузы бар жатынмен үш аталық орналасқан.
Бидайдың биологиялық ерекшеліктері. Бидайдың әрбір түршесі биологиялық және өндірістік ерекшеліктерімен бір-бірінен ажыратылатын бірқатар түрлерін біріктіреді. Бір түршеде жаздық та күздік те, ерте пісетін және кеш пісетін т.б. түрлері болу мүмкін.
Жаздық жұмсақ бидай салқынға айтарлықтай төзімді дәнді дақыл. Тұқымдары +1-20С жылылықта өне бастайды. Алайда тіршілікке қабілетті егін көгі +4-50С пайда болады. Топырақтың тұқым сіңіру тереңдігінде температура +50С болғанда егін көгі 30 күнде, +80С - 13 күнде, +100С - 9 күнде, +150С - 7 күнде пайда болады. Жаздық бидайдың егін көгі қысқа мерзімде - 100С дейінгі аязды көтереді, бірақ гүлдену және қамырлану кезеңдерінде -1-20С бозқыраудан жарақаттанады. Қолайлы жағдайларда жаздық бидайдың тұқымы 5 күнде тамырланып өседі. Себу - көктеу кезеңінің ұзақтығы ең алдымен топырақтың температурасы мен ылғалдылығына байланысты.
Жаздық бидайдың түптенуі +10 - 120С температурада жақсы өтеді. Қалыпты жағдайда жаздық бидай нашар түптенеді. Көктеу - түптену кезеңіндегі температураның төмендеуі түйін қосалқы тамырлардың түзілуі мен дамуына оң әсерін тигізеді, соның нәтижесінде жаздық бидайдың өнімі артады. Өсімдіктің жеке дамуына бұл кезең жастық шақ дәуреніне сәйкес келетін органогенездің алғашқы төрт кезеңін қамтиды; сабақтың өсу конусының мүшеленуін, жапырақ пен екінші деңгейдегі біліктің, гүл шоғырының білігі қалыптаса бастайды, гүл шоғырының қалақшалары дифференциацияланады. Ақмола облысы жағдайында бүл кезең 12 - 17 күнге созылады. Бүл кезеңдерде жаздық бидай өсімдігі екінші жастық дәуренін - органогенездің 5 - 8 кезеңдерін (гүл дифференциациясы, жатын мен аталықтардың қалыптасуы, түйін аралықтарының ұзара өсуі, масақтану кезеңінің аяқталуы) өтеді. Солтүстік Қазақстанда бұл кезеңдердің ұзақтығы 16 - 29 күн шеңберінде өзгереді және масақтану кезеңі көбінесе шілденің алғашқы онкүндігінде, ал күшті қуаншылықта - маусымның соңында өтеді. Жоғары температурада гүлдену кезеңі де тездетіледі - жаздық бидай тіршілік шағының үшінші дәуірінің басы немесе органогенездің 9-кезеңі. Жаздық бидай тіршілігінің маңызды масақтану-пісіп жетілу кезеңінің ұзақтылығы 42-51 күнге (балауызданып пісуіне дейін) созылады да органогенездің 10-12 кезеңдеріне сәйкес келеді. Бүл кезеңдегі қолайлы температура +16-230С. Жалпы алғанда орташа мерзімде және ортадан кеш пісетін сорттар үшін Солтүстік Қазақстан жағдайында қажетті белсенді температура жиынтығы 1700-19000С, ал оң температура жиынтығы 2200-25000С дейін жетеді, бірақ аязсыз кезең қысқа - орта есеппен 110-115 күннен аспайды.
Жаздық жұмсақ бидай тұқымы құрғақ дән салмағына шаққанда 50-60% мөлшерінде ылғал сіңіргенде өне бастайды. Бір өлшем құрғақ зат түзу үшін ол өзінің организмінен 400-500 өлшем су буландырады, немесе транспирация коэффициенті 400-500 тең деген сөз. Ақмола ғылыми зерттеу институтының өсімдік шаруашылығы кафедрасының деректері бойынша жаздық бидайдың су пайдалану коэффициенті суармаған жағдайда 18,5 - 22,0 ммц, ал суармалы жерлерде 10,9 - 12,0 ммц болды.
Жаздық бидайдың даму кезңдеріне қарай ылғалды пайдалану біркелкі емес: барлық қажетті ылғалдың көктеу кезеңінде 5 - 7%, түптену мен масақтануда - 50 - 60%, сүттене пісуде - 20-30%, ал балауызданып піскенде-3-5% жұмсалады.
Жаздық бидайдың ылғалға барынша көп қажетсінуі, немесе қиын-қыстау кезеңі түптену-масақтану басқаша айтқанда, репродуктивтік органдарының пайда болу (органогенездің 5 - 7 кезеңдері) кезеңінде байқалады. Бүл кезеңдегі топырақтағы ылғал тапшылығы бидай дәнінің қалыптасуы мен толысуына теріс әсерін тигізеді де егін өнімін қүрт төмендетеді. Қолайлы мерзімде себілгенде жаздық бидайдың қиын-қыстау кезеңі ауа-райының барынша қолайлы уақытында өтеді. Солтүстік Қазақстан жағдайында себу алдында топырақтың 1 м қабатында 60-80 мм болғанда - төмен, 100 - 120 мм - орташа және 140 мм артық болғанда - жөғары дәрежеде қамтамасыз етілген деп есептеледі. Айта кету керек, жаздық бидай арпаға, күздік бидайға, қара бидай мен тары тәріздес дақылдарға қарағанда ылғалға анағұрлым жоғары талап қояды.
Жаздық бидайдың қоректену элементтерін шығару топыраққа байланысты және орта есеппен (әрбір центнер астық пен тиісті сабанға шаққанда) азот (N) - 3,7-4,0, фосфор (P2O5) - 0,9-1,1 және (K2O) - 1,7-1,8 кг тең. Жаздық бидай өсіруге барынша қолайлы қара және қоңыр топырақтар деп есептеледі. Ол тұзды топырақты нашар көтеретін дақылдар тобына жатады. Сортаңдау топырақтарда, әсіресе қуаншылық жылдары, өнімді қүрт төмендетеді. Жақсы өнімді реакциясы қалыпты, немесе әлсіз қышқыл топырақтарда алуға болады.

1.2 Жаздық бидайдың өсіп-өну кезеңдері

Вегетациялық мерзімнің ұзақтығы өсірудің климаттық жағдайларымен қатар сорттың генетикалық ерекшеліктеріне де байланысты болады (Вавилов Н.И., 1935; Кузьмин В.П., 1965; Кумаков В.А., 1977; 1985; 1995; Федоров А.К., 1999). Көптеген ғалымдардың зерттеулері бойынша сорттық ерекшелік вегетация мерзімінің ұзақтылығына байланысты болады. Вавилов Н.И. (1935) зерттеуі бойынша өсімдіктердің вегетациялық мерзімі - сорт паспорты. Вавилов Н.И. айтуы бойынша бидай селекциясындағы ең қиын және күрделі мәселелерінің бірі бір сортта көптеген белгілердің үйлесімділігі. Осы белгілердің көптілігі немесе әртүрлі болуы БОӨШИ әлемдік коллекциясында ұсынылған.
Вегетациялық мерзімнің ұзақтығы мен дамудың әртүрлі типтілігімен еркшеленетін сорттар онтогенез процесінде бірінен соң бірі келетін бірдей фазалардан өтеді: түптену, түтікке шығу, масақтану және т.б. Белкина Р.И., Исупова Г.М. (1999) зерттеулері бойынша сорттар негізінен түптену фаза ұзақтығы бойынша ажыратылады, осы фаза негізінен күнге деген реакциясымен анықталады. Сонымен вегетациялық мерзімнің ұзақтығы мен пісу уақыты негізінен түптену фазасының ұзақтығына байланысты болады.
Кейбір ғалымдардың айтуы бойынша көктеу-масақтану мерзімінің ұзақтығы негізінен сорттың биологиялық қасиеттерімен анықталады және де сыртқы факторлардың масақтану-пісу фазаларына қарағанда көктеу-масақтану фазасының мерзіміне әсері төмен (Иванов П.К., 1971).
Екінші мерзімнің ұзақтығы ауаның температурасы мен ылғалдылығына тура байланысты. Төмен температура мен жоғарғы ылғалдылық масақтану-пісу мерзімін ұзартады, ал жоғары температура мен төмен ылғалдылық пісу мерзімін қысқартады, бірақ нәтижесінде солғын дәндер қалыптасады (Носатовский А.И., 1954; Лихенко И.Е., Исупова Г.М., Шаманин В.П., 1992) .
Кривобочек В.Г. (1997) айтуы бойынша орташа ерте пісетін сорттар ерте пісетін сорттар ретінде болуы мүмкін, ал орташа кеш пісетін сорттар кеш пісетін сорттарға айналуы мүмкін, осы қағида егін жинауда қиындық туғызады, өнім дұрыс жиналмай қалуы мүмкін. Орташа пісетін сорттар ерте пісетін немесе кеш пісетін топтарға кірмейді. Вегетациялық мерзімнің ұзақтығы - сорттық белгі болып келеді, соным ен қатар сыртқы факторлардың жиынтығымен де қалыптасады. Ауаның температура мен ылғалдылықтың, жарық күн ұзақтығының сорт қалыптастыруда маңызды ролі айтылған (Вавилов Н.И., 1935; Носатовский А.И., 1965).
Дәннің ісінуі мен өнуі - дәннің өнуі үшін бойына белгілі мөлшерде су сіңіп, ісінуі қажет. Суды сіңіріп ісінуге байланысты тұқымның бойында биохимиялық және физиологиялық үдеріс жүреді. Ферменттердің әсерінен күрделі химиялық қосылыстар крахмал, ақуыз, май және т.б. қосылыстар түрінде және май дәнінің қажетіне жарайтын ерімелі жағдайда болады. Тіршілік қабілеті бар дән тыныштық кезеңнен жігерлі тіршілік әрекетіне көшіп, ылғал, ауа және белгілі жылу жағдайы болған кезде өне бастайды. Осы кезде ылғалдың жетіспеуі температураның төмен топырақтағы ауаның аз болуы тұқым өнуін бөгеп, кідіртеді.
Көктеу - қолайлы жағдай туған, ісінген тұқым өне бастайды. Алғашында тұқымның тамыршалары, содан кейін сабақтың көгі өседі. Тұқым қабығын тескен сабақтың көгі жұқа, мөлдір, қынаппен (колеоптиль) жабылып, екпінді түрде ұзарып, топырақ бетіне бағытталады. Колеоптиль - сабақ көгін бүлінуден, зақымданудан сақтайды. Жоғарғы жағы сүйір, алақаншалары жоқ, түрін өзгерткен бастапқы жапырақ. Сабақ көгінің жапырақ бетіне шығуына байланысты күн сәулесімен колеоптиль жыртылып, алғашқы қалыпты жапырақ пайда болады. Алғашқы көк жапырақтың пайда болуымен астық дақылдарының көктеу кезеңі басталады. Астық дақылдар көгінің әрқайсысының өзіне тән түсі болады. Мысалы, бидайда көк-жасыл, қара бидайда қоңыр күлгін, арпада көкшіл-буылдыр, сұлы мен тарыда - көк болады. Астық көгінің пайда болуы әр дақылдың ерекшелігіне, тұқымның өңгіштігіне, ылғалға, жылуға, топырақтың тығыздығы мен механикалық құрамына, себу тереңдігіне тікелей байланысты келеді. Жылу және дымқыл ауада көктеу құбылысы тез жүріп, 4-6 күнде топырақ бетінде жас сабақша пайда болады .
Түптену - астық тұқымдас өсімдіктердің жерасты буындарынан жаңа сабақтың көктеп шығуын түптену деп атайды. Көктеу кезінен кейін сабақтан негізігі 2 - 3 жасыл жапырақ шығып, уақытша өсуі тоқтап қалады да, осы уақытта өсімдікке бүйір өркендері мен буын тамырлары өседі. Бұл жағдай топырақ қабаттарында жүреді. Мұны түптену дейді. Негізгі сабақ түптенуі мен жақындасқан жер асты бөлігі түптену бөлігі деп аталады. Ол 2 - 3 см тереңдікте жатады. Оған жарық, температура режимі, топырақтың типі, сорттық ерекшелігі әсер етеді. Күздік астықтың бір өсімдігінде 4 - 6-ға дейін, жаздықта 2 - 3-ке дейін өнімді түптік болады. Түптену түйіні - өсімдіктердің басты тіршілікке қажетті орындарының бірі. Оның дамуы тамырлардың жуандығына, сабақтың шоқтануына, құрғақшылыққа, суыққа төзімділігіне, т.б. белгілеріне тікелей байланысты. Жапырақтың әлсіздігі және қысқа болуы түптену түйінінің тайызда жатуына, ол жапырақтарының күшті не ұзын болуы түйіннің тереңге орналасуына байланысты. Осыған орай, күздің суық уақытында түптену буыны тереңге орналасса, өсімдіктің жақсы қыстауына жағдай жасалады, ал күз жылы болса, керісінше, түптену түйінінің тайызға орналасқаны пайдалы бір өсімдіктің сабақ санын жалпы сабақтану деп атайды. Қолайлы жағдай болса, түптену буынын 5 - 10, кейде оданда көп сабақ пайда болады.
Түтікке шығу - түптену кезеңінде өте қысқа буын аралық сабақ пайда болады да, біраз уақыттан кейін бұл буын ұзарады. Мұндай сабақтың ұзарып-өсуін - түтіктену деп атайды. Түтік шығарудың бастамасы басты сабақ буын араларының ұзарып, топырақтың бетінен 5 см биіктегенде жапырақ сабағының ішінде түйіннің пайда болуымен анықталады. Алғашында төменгі буындары ұзарса, ізінше екінші буын ұзара отырып, оны басып озады. Ал 3- буын 2- буыннан да ұзынырақ болады, т.с. 5 - 6- буындардың толық өсуімен аяқталады.
Масақтану - басалудың бастамасы сабақтың жоғарғы топырақ құнарлығынан масақтың 31 мөлшерінің шығуы. Түтік шығу мен басалу кезеңдерінде масақтың ұлғаюына, өсуінің тез жүруіне байланысты өсімдіктердің жылуға, жарыққа, топырақ ылғалдылығына және қоректік заттар мөлшеріне қоятын талабы арта түседі.
Гүлдену - масақты дақылдардың көпшілігі басалудан кейін көп кешікпей, гүлдей бастаса, қарабидайдың гүлденуі бас алғаннан кейін 8-10 күннен кейін басталады. Қолайсыз жағдайда арпаның гүлдеуі, жапырақ қабатының жаралуы арқасында ол түйіннің аузына келіп түседі. Гүлдену сипатына қарай астық тұқымдастары өздігінен тозаңданатындар (бидай, арпа, сұлы, тары, күріш) және айқас тозаңданатындар (жүгері, қара бидай) деп бөлуге болады.
Дәннің толықсуы және пісуі - гүлдің тозаңдалуы біткеннен кейін, түйін қалыпты дәннің мөлшеріне дейін тез өсе бастайды да, эндосперма қоректік заттарды жинай отырып, ұрыққа айналдырады. Дәннің толықсуы мен пісуі кезеңінде температура жоғары болады. Аңызықтың соғуы топырақ ылғалдылығының жетіспеуінен дән ұсақ қатпарлы, толық болмайды, соған байланысты өнімнің мөлшерімен сапасы төмендейді. Керісінше, ауа райының тым жаңбырлы және жылы болуынан дән бойындағы крахмал жеткіліксіз болады.
Пісу кезеңі:
1. Сүттеніп пісу;
2. Балауыздану - қамырланып пісу;
3. Толық пісу болып 3-ке бөлінеді.
Сүттеніп пісу - гүлденген соң 8-18 күннен кейін басталады. Дәннің түсі жасыл болып, сүтке толып тұрады. Төменгі жапырақтары құрғағанда сабақтары тек төменгі жағынан сарғая бастайды. Дәннің ылғалдылығы салмағының 50% -ын алады. Қысқан кезде, дәннен ақ сүт және 50% су шығады.
Қамырланып пісу және балауыздану - сүттеніп пісуде 10 - 12 күннен кейін басталады. Дәннің түсі сарғайып,тығыздала түседі. Ылғалдылығы 25 - 30% шамасында болады. Егістік бұл кезеңде толық сарғаяды.
Балауыздану - қамырланып пісу кезеңінде дәнге қоректік заттардың баруы біртіндеп тоқталып, дән сары түстеніп, қатаяды. Бұл кезеңде егінді дестелеп ору басталады.
Толық пісу - дән артық суынан айырылып, ылғалдылығы 17%-дай болып, қатаяды, майыспайды. Толық пісу кезеңінде жапырақ түсіп, өсімдік толық сарғаяды. Дән қатайып, кішірейеді. Гүл қабыршығынан оңай ажырайды. Бұл жағдайда нақтылы жиналмаған егінде дәннің төгілуінен ысырап көп болады.
Астық дақылдары. Екпе дақылдарының ішінде астық тұқымдастарына үлкен мән беріледі. Оларға - бидай, қара бидай, арпа, сұлы, күріш, тары, жүгері, құмай және қарақұмық жатады. Бұлар тағамдық қасиетінің жоғары болуына және тұрмыста жан-жақты пайдаланылуына байланысты жер шарының барлық аймағына кеңінен таралып отыр. Астық дақылдары тұқымында ақуыз, көмірсутек және май көп мөлшерде кездеседі. Астық дақылдарының бірқатары (арпа, сұлы, жүгері) құнарлы мал азығы болып саналады. Олардың дәні жиналып алынғаннан кейінгі қалған сабандары мен топандары мал азығына тікелей пайдаланылады. Ал астық дақылдарының дәндері сыра, крахмал, спирт алуға және декстрин өндірісінде кеңінен пайдаланылады.
Дорофеев В.Ф., Удачин Р.А. (1968), Семенова JLB. (1987) зерттеулері бойынша ерте пісетін сорттар орташа және кеш пістеін сорттарға қарағанда төмен өнімділікпен ерекшеленеді.
Бороевич СИ. (1984) айтуы бойынша вегетациялық мерзім ұзақтығының қысқаруы өнімділік төмендеуіне әкеп соғады. Писарев В.Е. (1964) жазуы бойынша өнімділік тұқымқуалау белгісі және де ол вегетациялық мерзім ұзақтығына байланысты емес.
Бидайдың жоғары өнімін алу үшін вегетациялық мерзімінің және де бөлек фенофазалар бойынша жергілікті жағдайларға сәйкес келетін сорттар қажет. Әр аймақта өсімдіктің осы топырақ жағдайына сәйкес келетін экотипі ғана қалыптасады. Бұл процесс үсіксіз мерзімнің ұзақтығынан, ылғал таратуынан, күн инсоляция қарқындылығынан байланысты болады (Зыкин В.А., 1978; Ведров Н.Г., Пантюхов И.А., 1997).
Макарова В.М. (1995) айтуы бойынша сорттар жүйелерін қалыптастыруда ғана жоғары және тұрақты өнім алуға болады, себебі сорттар өз сапа көрсеткіштерімен бір-бірін толықтырады.
Мысалы, жаздық жұмсақ бидай өндірісінде шаруашылықта көктемгі-жазғы мерзім ылғалдылығын толық қолдану үшін кем дегенде екі-үш сорт өндіру қажет. Нәтижесінде егістік жұмыстар ұйымдастырылуы, егін жинау жұмысы жақсарады. Гончаров П.Л. (1993) зерттеулері бойынша шаруашлықтарда егілетін сорттар әртүрлі пісу мерзіміне жатқызылуы керек, бірінші сорт - бірінші егу мерзімі үшін, екінші сорт - орта мерзімдерде егу үшін қажет. Тәжірибе көрсеткендей, ауа-райы жағдайларына байланысты шаруашылықтағы сорт үлесі 30-70% аралығында болуы мүмкін.

1.3 Жаздық жұмсақ бидай өнімділігі мен өнімділік элементтері арасындағы өзара байланысы

Өнімділік- бұл бір өсімдіктен алынған орташа өнім. Белгілі бір көлемдегі егістіктің өнімі екі түрлі көрсеткішке байланысты анықталады. Олар: өнімділігі және өсімдіктің орташа саны.
Астық тұқымдастарының анықтағанда әдетте, бір масақтағы дәннің орташа саны мен 1000 дәннің салмағын негізге алады. Көп жағдайда бұл көрсеткіштер сорттың өнімділігіне дәлірек баға береді.
Өнімді потенциал - сорттың ең негізгі қасиеттерінің бірі, сондықтан да селекция міндеттерінің маңызды және басты факторы болып саналады
Жаздық жұмсақ бидай өнімділігін анықтайтын көрсеткіштерінің бірі өнімді түптілік саны есептеледі. Себебі өсімдікте неғұрлым өнімді түптілік саны көп қалыптасса, соғұрлым өсімдіктегі масақтар саны көбейіп, нәтижесінде бидай дәнінің өнімділігі жоғары болады.
Сорттың икемділігі сыртқы ортаның күрт өзгеру жағдайына, биологиялық икемділігі мен ауа райының қолайлы және қолайсыз жағдайында, жоғары агротехника фонында мол өнім беру икемімен сипатталады. Экологиялық жағынан орта мерзімде пісетін сорттар мен будандар икемді. Дәнді дақылдардың экологиялық жағынан икемділігінің маңызды көрсеткіші - 1000 дәннің салмағы. 1000 тұқым салмағы дән ірілігін, толықтылығын және тығыздығын сипаттайды. Осы көрсеткіш алатын дән сапасын қалыптастыратын технологиялық қасиеттер жиынтығы мен химиялық құрамына байланысты болады. Ірі және толықтырылған дәнде күл мен дән қабығы аз болады. 1000 тұқым салмағы дән ірілігімен, шынылығымен, тығыздығымен оң тығыз корреляцияда болады, және де жоғары сортты ұн алудағы технологиялық қасиеттер қалыптасуына әсерін тигізеді (Любарский JI.H, 1967; Пумпянский А .Я., Семенова Л.В., 1969; Казаков Е.Д., 1983; Животков Л. А., 1989; Беркутова Н.С. 1991; Егоров Г.А., 2000; 2005; Семина С.А., Мачнева В.В., 2005).

1.4 Жаздық бидай дәнінің технологиялық көрсеткіштері

Астықтың көлемдік салмағы деп көлемі 1литр болатын астыктың граммен берілген салмағын айтады.
Астықтың көлемдік салмағы, әдетте, дәннің толық пісіп жетілгендігін білдіреді. Дән неғүрлым толық пісіп жетілсе, одан алынатын өнімнің (мысалы, бидай дәнінен ұнның) көлемі де жоғары болады.
Сонымен қатар, көлемдік салмаққа дәннің формасы мен көлемі, дән сыртының тегіс-бұдырлығы әсер етеді.
Дәннің көлемдік салмағы астық құрамындағы қоспаның түрі мен көлеміне байланысты өзгеріп отырады. Егер астық құрамында салмағы ауыр және ұсақ қоспалар (ылғалдылығы жоғары арам шөп дәңдері, тас, кесек, т.б.) болса, көлемдік салмақ ауырлайды да, ал жеңіл әрі ірі қоспалар (кепкен жапырақ, сабан, дәндер, т.б.) болса керісінше - төмендейді.
Астықтың өте ылғалды болуы дәннің сусымалылығы мен ыдыста тығыз орналасуына кері әсер етеді де, сонын салдарынан көлемдік салмақ біршама төмендейді.
Бұл сапалык белгі шет елдерде 150 жылдан астам уақыттан бері аныкталып келеді. Осыдан бірнеше мыңдаған жыл бұрын ежелгі Грецияда және Римде астықтың көлемдік салмағын анықтағаны жөнінде мәліметтер жиналған. Ресейде бұл көрсеткіш Бірінші Петр жарлығымен 1743 жылдан бастап әскерге арнап қара бидай сатьп алуда анықтала бастаган.
Ертеде астықтың көлемдік салмағына көп көңіл бөлген. Себебі,
Сарлау барысында астықты салмағымен емес көлемімен өлшеген. Өйткені, көлемі бірдей екі астықтың қайсысының салмағы ауыр болса, одан алынатын өнімнің (ұн, нан, жарма, т.б.) мөлшері де жоғары болады. Сонымен қатар, партия астықтың көлемдік салмағын біле отырып, оны қоймада, элеваторда қанша шаршы метр жерге орналастыруға болатынын есептейді.
Астықтың көлемдік салмағы бойынша оны сатуда немесе сатып алуда өсіру аймағына байланысты құнына кеміту немесе үстеме қарастырылады.
Елімізде бидай дәнін көлемдік салмағы бойынша келесідей 4 категорияға бөледі:
1. Жоғары - 785 гл - ден жоғары;
2. Орташадан жоғары -- 765-784 гл;
3. Орташа- 725-764 гл;
4. Төмен - 724 гл - ден төмен.
Еліміздегі негізгі бидай өсіретін өңірлердің табиғи-климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, жұмсақ бидай үшін - 750 гл, ал қатты бидай үшін 760 гл базистік кондиция тағайындалған.
Мемлекеттік стандарт бойынша астықтың көлемдік салмағын ыдысының көлемі 1литр болатын ПХ -1 пуркасының көмегімен анықтайды.
Астыктың көлемдік салмағын анықтау үшін жәшікті тегіс заттың (қозғалмайтын лабораториялық үстел) үстіне қояды да ішіндегі бөлшектерді шығарып, оларды құрастырады. Таразыны орнаткан соң бір жағына оның ыдысын, ал екінші жағына ішіне құламалы жүк салынган өлшегіш цилиндрді іліп, таразы бастарын теңестіреді. Егер, таразы басы тең болмаса,
цилиндр бүйіріндегі тесікті ашып, ішіне ауыр, ұсақ заттар салу немесе алу арқылы теңестіреді.
Сонан соң өлшегіш цилиндрді жәшік бетіндегі ойыққа жартылай бұрау арқылы орнатып, оның ойығына кескіш пышақты сұғады да, үстіне құламалы жүкті орнатады. Өлшегіш цилиндрдің үстіне толтырғыш цилиндр кигізіледі. Әрі қарай, воронкалы цилиндрді алдын ала тесігінің диаметрі 6мм болатын електен немесе ЗЛС маркалы лабораториялық дән ажыратқыштан өткізіп құрамындағы ірі қоспалардан ажыратылған орташа үлгі дәнімен жоғарғы ернеуін 1см-ге жеткізбей толтырып, алғашқы екі цилиндрдің үстіне кигізеді де, воронкалы цилиндр тесігін ашады. Дән ортадағы толтырғыш цилиндрге толық өткен соң ұқыпты түрде пышақты ойықтан суырып алып құламалы жүкті үлгімен бірге өлшегіш цилиндрге түсіреді де, пышақты қайта орнына сұғып, көлемі 1литр дәнді бөліп алады.
Құламалы жүк төмен қарай екпінмен жылжу барысында цилиндр ішіндегі ауаны ығыстырып шығарып, ауасыз орта - ваккум жасау аркылы дәннің өлшегіш цилиндрге бірқалыпты жиналуын қамтамасыз етеді.
Өлшегіш цилиндрді (кескіш пышақты суырып алган соң) таразының екінші басына іліп, оны кайта теңестіру арқылы салмағын 0,5г дәлдікке дейін анықтайды. Әдетте, көлемдік салмақты бір үлгіден екі қайтара
анықтап, кұжатқа орташа мәнін граммлитрмен жазады. Егер екі қайтара анықтауда көрсеткіш айырмашылығы 5 г-нан жоғары болса, онда көлемдік салмақты қайтадан үшінші рет анықтайды.
Бидай дәнінің шынылығы - оның пайдалану максатына байланысты анықталатын негізгі сапалық белгілерінің бірі. Ұн зауыттарында мөлдірлігі жоғары дәндерден алынган ұнның шығымы да жоғары. Сонымен қатар, бұл сапалық белгі бидай дәніндегі ақуыз бен дән уызынің мөлшеріне байланысты әрі көмірсу-амилаза активтілігін арттыруы себепті оның нандық қасиеті болып табылады.
Дәннің мөлдірілігіне оның сорты, топырақ-климаттық жағдайы, пісіп жетілуі, ылғалдылығы, т.б. әсер етеді.
Климаттық жағдайға байланысты мөлдірлігі жоғары дәндер еліміздің солтүстік өңірінде қалыптасса, ал оңтүстікке карай бұл көрсеткіш төмендейді. Жердің топырак құнарлығы себепті батыс аймақтарда, кейбір жауын-шашын аз жауған жылдары, мөлдірлігі жоғары дәндер жиналады.
Бидай дәнін мөлдірлігі бойынша келесідей үш топка бөледі:
мөлдір;
жартылай мөлдір;
мөлдір емес.
Жарық сәулесін салыстырмалы түрде толық өткізетін, үлкейткіш әйнекпен қарағанда тек қана шет жақтары аздап қарайып тұратын дәндерді толыққ мөлдір дәнге жатқызады.
Жартылай мөлдір дәндерге жарықты өткізу қабілеті төмен, арнайы прибормен қарағанда жалпы көлемінің жартысына жуығы қарайып тұратын дәндер жатады.
Мөлдір емес дән болып жарық өткізу қабілеті 25%-дан төмен дәндер жатады.
Дәннің мөлдірлігін дәнді ортасынан бөлу арқылы ішкі құрлысын қарап немесе ДЗС-2 диафоноскопының көмегімен аныктайды.
Пісірілген нанның сапасы оның қоректілігімен және сіңірімділігімен ғана сипатталмайды. Тұтынушыға нанның сыртқы түрі (қыртыстың күйі мен түсі), нан жұмсағының торкөзділігі, оның дәмі мен хош иістілігі де маңызды. Пісірілген нанның сапасы наубайхана кәсіпорындарында технологиялық процесті ұйымдастыруға көп байланысты. Алайда нан сапасына астықтың әлеуеттік нандық қасиеттері оның сорттық ерекшеліктері, өсіру, өңдеу және сақтау жағдайлары барынша әсер етеді.
Жақсы нан біркелкі көтеріліп піскен, әрі көлемді нан алуда ең алдымен қамырдың ашығанда және ашытқының әсерінен бөлінген көмірқышқыл газын ұзақ уақыт ұстау қабілетімен анықталады.Қамырдың газ ұстау қабілеті әр түрлі болуы мүмкін және ол негізінен шикі уыздың мөлшері мен сапасына байланысты өзгереді.
Балауыз шикі дән уызы деп, бидай қамырын абайлап суда жуған кезде қалатын әр түрлі тығыздықтағы массаны айтады. Қамырдан суға еритін заттарды, крахмалды және клечатканы айырғанда, суда ерімейтін серпінділігі және созылғыштығы әр түрлі қойыртпа қалады.
Балауызды зерттеумен 200 жылдай айналысып келеді. Оған мыңдаған жұмыстар арналған.
Қамыр бөлігінен жуылып алынған балауызды дымқыл балауыз дейді.
Оның ісінген бөлігінде 70% жуық су болуы мүмкін. Құрғақ затқа есептегенде балауыздық 82-88% белок болады. Онда, сонымен қатар крахмал (6-16%), белоксыз азотты заттар (3-5%), қант (1-2%) және минералды қосындылар (0,9-20%) болады.
Бұл заттардың барлығы да балауыз уылжығының құрамына кіреді де, қанша ұқыпты жуса да шықпайды яғни жуылмайды. Балауыз белогының басым көпшілігін глиадин мен глютенин алады.
Бидай дәнінде дымқыл балауыз мөлшері 14 %-дан 50 %-ға дейін болуы мүмкін. Дымқыл балауыз мөлшері 28 %-дан асса бидайды жоғары балауызды деп санайды. Балауызды қолмен немесе механикалық жолмен жуады.
Балауыз бидайдың нан пісіру қасиетін көрсететін басты көрсеткіштердің бірі. Ол нанның қаңқасф болып саналады: балауыз нан ашыған кезде пайда болатын СО газын ұстап қалуы керек. 100 грамм ұннан көлемі 1000 см нан алуға болады. Нан пісіруге балауызы 25 %-дан кем емес бидайлар ғана жарайды. Ол ұнның суды сіңіру мүмкіншілігіне әсер етеді (егер балауыздың сапасы жоғары болса, соншалықты ол суды көбірек сіңіреді).
Сондықтан 100 кг ұннан 120 кг, ал кейде 150 кг нан алуға болады. Қазіргі кезде, жоғарыда айтқандай балауызды қолмен және механикалық әдіспен жуады. Механикалық әдісті Қазақ астық ғылыми зерттеу институтында жетілдірген.
Балауыздың сапасы оның түсімен, серпімділігімен және созылымдылығымен сипатталынады. Балауыздың түсі ақшыл немесе қоңыр болуы мүмкін. Ақшыл түсті балауыздың созымдылығы және серпінділігі өте жақсы болады. Балауыздың қоңыр болуына көбінесе дәннің піскен, сақтаған немесе өңдеген кезінде қолайсыз жағдайлардың әсері тиюі мүмкін.
Серпінділік балауыздың созғаннан немесе қысқаннан кейін өз қалпына келу қасиеті. Оны анықтау үшін, балауыздың кішкене бөлшегін шарға айналдырып, сосын қысады, не созады.
Өз қалпына келу дәрежесіне және шапшандылығына қарап оның серпімділігін анықтайды. Серпімділікті ИДК-1 құралымен анықтайды.
Балауыздың созымдылығы деп, оның үзілгенше созыла алатындығын айтады және созылу мерзімі 10 секунд болуы керек. Балауыз үзілген кезде оның қаншалықты созылғанын анықтайды. Осы көрсеткіш арқылы ьалауыздың қысқа созылатынын (10 см-ге дейін), орташа (11-20 см) және ұзын созылатынын (20 см артық) анықтайды.
Қысқа созылымды балауыз жұмсақ қамыр бермейді. Бұл тым созылғыш балауызға да тән (тым салбырап кетеді және өз салмағымен үзіледі).
Серпінділігі және созылмалығына байланысты балауызды үш топқа бөледі:
Бірінші топ-балауыздық серпінділігі жақсы және созылымдылығы ұзын немесе орташа. Ол пішінін жақсы сақтайтын және жұмсақ қамыр береді, ол өз ретімен көбірек және көз-көз тесікті нан түрлерін дайындауға себеп болады.
Екінші топ- балауызы жақсы немесе қанағаттанарлық серпімділігі бар, қысқа, орташа немесе ұзын созылады. Қамырда мұндай балауыз болады. Нанның сапасы жақсы болғанымен көлемі және көз-көз тесіктері аз болады.
Үшінші топ- балауызы өте мықты немесе серпімділігі нашар, тым созылғыш, созылғанда салбырап кететін, өз салмағымен үзілетін, аққыш, сонымен қатар үгілгіш.
Үшінші топқа жататын балауызы бар ұннан көз-көз тесігі аз, қатты, көлемі аз, сыртқы пішіні МСТ-қа сәйкес келмейтін нан алынады.
Балауыздың физикалық қасиеттерін анықтауға жетілдірілген ИДК-1 құралы қолданылады.
Балауыздың мөлшеріне және сапасына әсер ететін факгорлар: 1. Бидай өндіретін аймақтарда жоғары сапалы астық алуға бірден-бір кері әсер ететіндердің бірі - қандала. Оның ең көп зияны сүттене піскен кезде болады, дәннің қоректік заттарын сорып алады. Дәннің бетінде ойықтар көп болады және жадаланады. Дәннің балауызданған кезінде зақымдалыну эндоспермнің әр жерінде болуымен тәмәмдалынады. Бұл зиякестің дәнге өте зор әсер етуінің бірден бір себебі, оның сілекейінде протеолиттік және амилолиттік ферменттердің болуы. Протеиназдар белоктарды ьдыратьш, балауыздык қасиеттерін өзгертеді. Мұндай бидайдан жуылып алынған балауыз тез арада жайылып кетеді, серпімділігін жоғалтады, біраз қоя тұрса қоймалжың түрге келеді. Оны үшінші топқа жатқызады.
Арнаулы формада пісірілсе де нанның көлемі аз, тор көзділігі нашар, ал жұмсағы жабысқыш болады.
2. Астыкты дұрыс кептірмеу. Балауыз құратын және жақсы су сіңіретін созылғыш дірілдек масса құра алатын ақсылдар жоғары температураға өте сезімтал. Егер астықты кептіру кезінде температурасын 60 С жеткізсе, осылай кептірілген дәннен балауызды жуып алу мүмкін емес. Температура 50°С асса, балауыз аз жуылып альнады, ол дымқыл және қысқа үзілетін, үгілгіш келеді. Өте дымқыл бидайды кептіре бастағанда температураны 48-50°С жеткізсе, балауыздың мөлшері азаяды және оның қасиетіне де әсер етуі мүмкін. Керісінше, кептіруді қолайлы температура режимінде жүргізсе, көптеген жағдайда балауыздың қасиетін жақсартады. Бүл көбінесе балауызы әлсіз астықка тән. Астықты кептіруді тек өте маман жұмыскерлерге сеніп тапсырады.
3. Балауыздың сапасы астықтың өз-өзінен қызған кезінде өте күрт төмендейді. Астықтың өздігінен қызған кезде балауыздың бұзылу дәрежесі осы процестің ұзақтығына және температурасына да байланысты. Есте ұстайтын бір жәйт, өздігінен қызғанның алғашқы сатысының өзі гидролиттік процестердің күшеюінің арқасында балауыздың түсі мен серпімділігіне әсер ететіндігінде.
Балауыздың мөлшері мен сапасы құрғақшылықтың, үсіктің әсерінен де кемиді. Жұмсақ бидай дәніндегі балауыздың қасиеттерінің (тіпті сырт пішінінде ешқандай зақымы жоқ және қолайсыз жағдайлар әсер етпеген) әр түрлілігі, жақсы піскен нан алу үшін олардың технологиялык, жіктеуін жасауға мүмкіншілік жасады. Өндірісте, біздің елде, сонымен қатар шет елдерде үш топқа бөледі: күшті, орташа және әлсіз деп [20].
Жұмсақ бидайдың ұнынан технологиялық процесс кезінде дайындаған қамыр пішіні тұрақты, үлкен көлемді, жұмсағы тор-көзді нан берсе ондай сорттың бидайын күшті бидай дейміз. Бұл бидайдан алынған ұнның балауызының өзгешелігі сонда, қамыр дайындау кездерінің (ашыту және механикалық өңдеу) бәрінде де ол газды жақсы. сақтайтын мүмкіншілін жоғалтпайтын мөлшерде гидролиздене алады. Сондықтан мұндай бидайларды, нан пісіру қасиеттері төмен бидайларға қосып, ондай қоспадан, нан пісіру қасиеті жоғары ұн алуға мүмкіншілік жасайды. Сонымен, бұл топқа жататын сорттардан жоғары сапалы нан пісіруге және әлсіз бидайды жақсартуға қолдануға болады. Айтқанмен, күшті бидайлардың ішінде де белгілі айырмашылықтар бар. Әр түрлі сорттар мен олардың астық топтары әр алуан қоспалық қасиеттерге ие болуы мүмкін.
Неғұрлым олардың күш көрсеткіштері жоғары болса, әдетте, олардың қоспалық бағасы да жоғары болады, соғұрлым оларды әлсіз бидайға аз мөлшерде қосу керек. Жұмсақ бидайдың әлемдік өндірісінде күшті бидайдың өзіндік үлесі 15-20 %.
Әлсіз бидай, өзінің аты көрсетіп тұрғандай. балауызының генетикалық негізі әлсіз, алғашқы қасиеттері аса жақсы емес, қамыр илеу аса қиын. Әлсіз бидайлар көлемі кіші және торкөзділігі аз нан бере алады.
Әлсіз бидай таза күйінде кондитер өнеркесібінде қолданылады. Күшті бидайдың сорттары: Саратовская 29, Омская 18, Целинная ЗС, Астана, Ақмола 2 және басқалары. Күшті бидай өндіретіндер: 1) Канада, 2) Аргентина, 3) АҚШ, 4) Қазақстан.
Негізгі сатып алушылар: Англия, Голландия, Италия және т.б. Солтүстік Қазақстан еліміздің негізгі астық өндіруші аймақтарының катарына жатады. Біздің республикамыз беретін қызыл дәнді жаздық бидайдың кодтік (атауы) белгісі СКС-14 (14 % протеин). Мұндай бидай астығының натуралық салмағы 1 литрге 820 г, мөдірлігі 95% балауызы 32- 36 % болуы керек.
Күшті бидайды негізінен екі көрсеткішпен сипаттайды.
1) 100 г ұннан шыққан нанның миллилитрлік көлемімен:
2) пішін сақтағыштығымен, яғни Hd -- (биіктігі (қалыңдығы) диаметріне).
Қатты бидай күшті бидайдан экологиялық белгілермен ажыратылады, түтікше макарон бұйымдарын жасауға пайдаланады. Қатты бидай көптеген елдерде жоғары бағаланады.
Қатты бидай нан пісіру үшін қолданылмайды. Қатты бидайдын түтікшесінен (макароны) түсі жылтыр, пісіргенде өз пішінін жоғалтпайды. Күшті және қатты бидайды мемлекетке сатқан кезде керек құжаттар апробация акті, тіркеу немесе сорттың куәлігі. Егер бүл құжаттар болмаса бидайға жоғары баға төленбейді.
Күшті бидай сорттарының тізімін мемлекеттік аграрлық-өнеркәсіптік комитет жьлма-жыл белгілеп отырады.
Өнім сапасы көп жағдайда, сақтау барысында төмендейді. Себебі жаңа жиналған астықтың құрамында ылғалдың мөлшері көп әрі олар қоспадан толық тазаланбаған. Сонымен қатар, мұндай астықта микроорганизмдер қарқынды түрде көбейейді. Сол сесбепті астықта өздігінен қызу процесі жиі жүреді. Қоймадағы астықты бақылап, қажеттә шараларды дер кезінде қолданып отырған орынды.
Барлық аталған факторлардың ішінде ең негізгі фактор - маман кадрлар. Жоғарыда аталған жұмыстардың барлығын іске асыратын маман болғандықтан олардың білім деңгейі, тәжірибесі көп рөль атқарады.
Кез келген өнімнің құрамы негізгі өніммен қатар, басқа да заттардан тұратыны белгілі бұл қосалқы затардың түрі мен мөлшері астық бұзылуына, қасиеттерінің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Қазіргі уақытта ауылшаруашылық өнімдерін сақтау технологиясының басты бағыты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.