Химияны оқыту әдістемесі және оқытуда қолданылатын оқыту әдістері
Органикалық химия курсында оттекті органикалық қосылыстарды оқып-үйренуде белсенді әдіс-тәсілдер
Мазмұны
Кіріспе
1. Оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.1 Оқыту әдістерінің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.2 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері ... ... ...
1. Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану ... ... ... ... ... ... ...
0.1 Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
0.2 Органикалық химия қурсында оттекті органикалық қосылыстарды оқып- үйренуде белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қанша жақсы мұғалім өмір сүрсе,
сонша жақсы әдіс өмір сүреді
Д.Пойя
Жұмысымның барысында жақсы қытай мақалын есіме түсіруге тырысамын Маған айтыңыз - мен ұмытып кетемін, көрсетіңіз- мен есте сақтаймын, қызықтырып, тартыңыз- мен түсінемін! Оқушылар іске шын кірісіп, қатысса даму нәтижелі болады деп есептеймін.
Адам есте сақтайды:
Оқығанның 10%; естігенінің 20%, көргенінің 30%; топтық пікір таластың 50-70%; өз бетінше мәселені тауып тұжырымдау 80%; оқушылар іске шын кірісіп, қатысса 90%, өз бетінше мәселенің қойылуына, шешімді өңдеу және қабылдау, қорытындылар мен болжамдарды тұжырымдау.
Ю.К.Бабанскийдің пікірі бойынша педагогикалық оқытудың технологиялық әдісі - білім беруде тәрбие мен даму мақсаттарын жүзеге асыру бойынша оқушы мен педагогтың арасындағы іс-әрекетті байланыстыратын әдіс тәсілдер. И.Ф.Харламовтың пікірі бойынша оқытудың әдісі- үйретуші мұғалімнің жұмыстары және оқушылардың әр түрлі дидактикалық тапсырмаларды орындау барысында оқу-танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыруы, оқыған материалдарын меңгеруге бағытталған әдіс -тәсілдер.
Оқу қызметінде пайдаланатын әдіс-тәсілдер, баланың қоршаған ортаны тануына қызығушылық тудыруы керек, ал оқу мекемесі мектептің қуанышы болады. Таным қуанышы, шығармашылық, қарым-қатынас.
Әр оқытушы оқыту талаптарын сақтауы керек:
Әдістеменің ғылымилығы
Әдістеменің қолжетімділігі, оқушылардың психологиялық - педагогикалық даму мүмкіндігімен сәйкестігі.
Оқыту әдістемесінің нәтижелілігі, оқушыларды тәрбиелеудегі міндеттерді орындауға, оқу материалдарын меңгеруге бағытталғандығы.
Инновациялық әдістемені өз жұмысында қолдану үшін, жүйелі түрде үйрену керек.
Мұғалімнің жұмысында әдістерді дұрыс таңдау және оны таңдау оған байланысты:
* Жалпы және нақты оқыту мақсатынан; нақты сабақтың мазмұнына.
* Уақытқа, оқыған сол немесе басқа материалдарға.
* Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың танымдық деңгей мүмкіндіктеріне.
* Оқушылардың дайындалу деңейіне.
* Оқу мекемесінің материалдармен , техникалықжабдықтарменжабдықталуына ,көрнекіліктердің болуына.
* Мұғалімдердің мүмкіндіктері мен ерекшеліктеріне,тәжірибелік және теориялық дайындық деңгелеріне,әдістемелік шеберліктеріне, оның жеке сапасына.
Қазіргі заман сабағы - еркін сабақ, қорқыныш пен салмақ салмайды,ешкімді ешкім қорқытпайды, ешкім ешкімнен қорықпайды.
Қазіргі заман мұғалімдеріне қазіргі заманғы сабақ ерекшеліктерін білу қажет:
* Жақсы орта қалыптасады.
* Жоғары деңгейде мотивация қалыптасады.
* Оқыту жұмысының әдістері үлкен мағына береді.
* Оқушыларды өз бетінше танымдық әрекеттерін дамытуда ерекше көңіл бөлінеді.
Сабақтың ұйымдастырунегізін сақтау керек:
* Бәрі және әрқайсы жұмыс жасайды.
* Әркімнің пікірі қызық және әрқайсының жетістігі қуантады.
* Әрқайсы өзінің білім алуда алға жылжуына және бәріне қатысқанына риза.
* Топ жұмысының жетекшісі ретінде мұғалімге сенім білдіруге, бірақ әрқайсы өз пікірін айтуға құқығы бар.
* Барлығы және әрқайсыөткен сабаққа байланысты өз ойын айта алады.
Осыларға сүйене отырып дипломдық жұмыстың өзектілігі келесі деп алдық: мeктeптe оқyшылapғa физика сабақтары қызықты және түсінікті болу үшін белсенді оқыту әдістерін қолдану.
Жұмыc мaқcaты: оқyшылapғa физика ғылымын қызықты және түсінікті етіп көрсету.
Диплoмдық жұмыcтың мiндeттepi:
- қaзіpгі тaңдaғы физика сабақтарында қолдана алатын әдістерін сapaлay;
- әдістердің ішінен ең тиімділерін aнықтay;
- белсенді әдістердің ерекшеліктерін қapacтыpy;
- белсенді әдістерді қолдана отырып сабақтар жүйесін өткізу
Дипломдық жұмыcтың зepттey oбьeктici. Жaлпы білім бepeтін мeктeп oқyшылapын oқытy.
Диплoмдық жұмыcтың пәнi: физикa пәнiн тepeңдeтe оқытy.
Диплoмдық жұмыcтын зepттey әдicтeмeлepi:
- нopмaтивтi құжaттapды зepттey;
- физикa пәнiнe жaлпы cипaттaмa;
- әдicтeмeлiк-пeдaгoгикaлық әдeбиeттepдi тaлдay;
- oзық-пeдaгoгикaлық тәжipибeлepдi зepдeлey;
- oқy-тәpбиe үpдiciн бaқылay;
- apнaйы тәжipибeлiк жұмыc ұйымдacтыpy.
Диплoмдық жұмыc кipicпeдeн, 2 бөлiмнeн, қopытындыдaн жәнe пайдпланған ақпарат көздерінің тізімінен тұрaды.
1. Химияны оқыту әдістері
3.1 Оқыту әдістерінің классификациясы
Оқу-тәрбиелік процесс - мұғалімнің оқыту қызметінің және оқушының оқу қызметінің екі жақты үйлестірілген процесі. Сондықтан оқыту тәсілі деп оқушының танымдық және практикалық қызметін ұйымдастыратын, олардың білім мазмұнын игеруі мен оқыту мақсаттарына жетуді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатты іс-әрекеттер жүйесін айтамыз.
Дидактика мен жеке әдістемелер тарихы көрсеткендей, оқыту әдістемелері оқыту мақсаттары мен білім мазмұнына тәуелді болып келеді.
Әдіс - оқу тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері.
Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері - бұл мұғалім мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының міндеттерін шешуге бағытталған өзара бірлескен іс-әрекет тәсілі.
Оқыту әдісі - бұл қоғамның білім беру мекемесіне деген әлеуметтік тапсырысына тәуелді әлеуметтік категория. Себебі ол қоғамның білім беру ұйымдарының алдына қойған әлеуметтік сұранысына байланысты. Оқыту әдістерінің жүйесі білім мазмұнына да байланысты. Білім мазмұнының кез- келген өзгерісі оқыту әдісін таңдауға әсер етеді. Бәрімізге белгілі, өсіп келе жатқан ұрпақты оқыту мақсаттары үстем еткен қоғам дүние-танымының әлеуметтік мақсатарына сәйкес өзгеріп, толықтырылып отырды. Оқушыларда білімдер, іскерлік мен дағдыларды қалыптастырумен қатар, мектеп алдында өсіп келе жатқан ұрпақты дамыту мен тәрбиелеумен байланысты міндеттер кешені тұр.
Педагогикада әдіс ұғымынан басқа әдістемелік тәсіл деген де ұғым бар. Әдістемелік тәсіл - бұл әдіс бөлшегі, әдіске қатысты жеке түсінік. Әдіс пен әдістемелік тәсіл ұғымдарын бөлу салыстырмалы түрде қолданылады. Іс-әрекеттің сол немесе басқа бір түрі бір жағдайларда оқыту әдістері болып есептелсе, екінші бір жағдайда - тәсіл ретінде қарастырылады. Егер мұғалім сабақтың дидактикалық мақсаты болып табылатын аспап жұмысының ұстанымын түсіндірсе, онда ол көрсету әдісін қолдануда, ал мұғалімнің көрсетуді сүйемелдейтін әңгімесі - әдістемелік тәсіл болып табылады.
Оқыту әдістерін топтастыру.
Дидактика мен жеке әдістерде оқытудың әдістерінің әртүрлі жіктелінуі бар. Қазіргі уақытта дидактикада біршама қабылданған топтастырулардың бірі - И.Я.Лернер ұсынған танымдық іс-әрекет сипаты бойынша әдістерді топтастыру болып табылады. Мұнда оқытудың бес әдісі бөлініп көрсетіледі:
1) Түсіндермелік-иллюстративтік;
2) Репродуктивтік;
3) Проблемалық оқыту әдісі;
4) Эвристикалық;
5) Зерттеушілік.
Көрсетілген оқытудың жалпы дидактикалық әдістерін екі топқа жіктеуге болады:
1. репродуктивтік (1-ші және 2-ші әдістер) бұл әдістерде оқушы білімді меңгеріп, оны таныс іс-әрекеттер арқылы қайталап береді.
2. Продуктивтік(өнімді) (4-ші және 5-ші әдістер) бұл әдісте оқушы жаңа білімді өз бетімен ізденісте шығармашылық іс-әрекеттер нәтижесінде меңгереді. Проблематылық оқытуда әзір ақпаратты меңгерумен қатар шығармашылық іс-әрекеттің элементтері де жатады. Сондықтан бұл әдіс екі топқа да жатады.
Оқу-педагогикалық қызметтегі іс-әркет тұрғысы негізінде Ю.К.Бабанский оқыту әдістерін үш топқа бөледі:
1. оқу-танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастырудың әдістері;
2. оқу іс-әрекетін ынталандыру әдістері;
3. іс-әрекетті бақылау әдістері.
Әдістердің бірінші тобына сөздік, көрнекілік және практикалық әдістер енеді. Ынталандыру әдістерінің тобына осы топқа тән әдістер: танымдық ойындар, пікірталас, мадақтау т.б. енеді. Бақылау әдістері тобына ауызша және жазбаша тексерудің әр алуан әдістері - жеке және фронтальды сұрау, бақылау жұмыстары, диктанттар, рефераттар, дидактикалық карточкалармен жұмыс т.б. жатады.
Танымдық іс-әрекет сипаты, білім көзі, оқу-педагогикалық іс-әрекетті, ғылымның әдіснамалық тұрғыларының негізінде оқыту әдістерін 1-кестеден көрсетілгендей топтастыруға болады:
Кесте 1.
Топтастыру негіздемесі
Әдіс топтары
Танымдық іс-әрекет сипаты
түсіндірмелік-иллюстративтік репродуктивтік
проблемалы мазмұндау
эвристикалық
зерттеушілік
Білім көзі
сөздік
көрнекілік
практикалық
Оқу-педагогикалық іс-әрекет тұрғысынан
оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру
оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру
оқу-танымдық іс-әрекетті бақылау
Ғылым методологиясы
теориялық
эмпирикалық
Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерде оқыту әдістерін топтап, жіктеудің басқа да түрлері көрсетілген. Топтап жіктеудің негізіне оқу үдерісінің кезеңдері, оқушылардың танымдылық белсенділігі мен материалды меңгеру деңгейлері, білім берудің логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін.
Оқушылар ақпаратты әртүрлі білім көздерінен алады (Мұғалімнің әңгімесінен, кітаптан, бақылау кезінде, практикалық іс-әрекет нәтижесінде). Осы тұрғыдан білім көзіне байланысты барлық оқыту әдістерін 3 топқа бөлуге болады:
1. Сөздік
2. Көрнекілік
3. Практикалық
Сөздік әдісте басты білім көзі-сөз. Әңгімелеу, түсіндіру, әңгімелесу, лекция-сөздік әдістер. Сөздік әдіске оқушылардың кітаппен(оқулық, анықтамалықтар, ғылыми әдебиеттер) жұмыс істеуі де жатады.
Көрнекілік әдістер тобына білім көзі-бақылап, зерделеу болатын әдістер жатады. Оқушылар бақылап қарап, оның нәтижесіне эксперименттік фактыларға ой жүгіртіп, талдап, қорытынды жасап, жаңа білімге жетеді. Көрнекілік әдістер тобына демонстрациялық эксперимент пен иллюстрациалық әдіс (суреттер, сызбаларды, кестелерді, механикалық модельдерді, диапозитивтерді, кино-, теле-, видеофильмдерді т.б. көрсету) жатады. Бұл әдіске экскурсияны да жатқызуға болады.
Практикалық әдіс - есеп шығару мен оқушылардың жұмыстары (зертханалық жұмыстар мен химиялық практикумдар, үй эксперименті) Осы әдісті қолдану барысында оқушыларда білімдерін есеп шығару үдерісінде қолдана білу білігі мен белгілі-бір экспериментальдық білім мен дағдылар (өлшеу жүргізе білу, өлшеуіш құралдың шкаласының құнын анықтау, тәжірибе барысын оқып оны құру т.б.) қалыптасады. Бұл жұмыстардың нәтижесі оқушылардың білімдері мен іскерліктерінің негізгі көз болып табылады.
Педагогикалық және ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде оқытудың басқа да әдістері көрсетілген. Әдістерді топтастыру негізінде оқыту үдерісінің этаптары, оқушылардың танымдылық іс-әрекетімен оқу материалын меңгеру деңгейі білім берудің логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін. Көптеген әдістер бұрыннан белгілі әдістердің бірігіп қолданылатын әдісін береді. Бұның бәрі оқытудың әр әдісінің көп қырлы екенін көрсетеді.
Сонымен оқушылардың білмеуден білуге өтуі мұғалімнің оқытудың әр түрлі әдістерін қолданып, оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыруына байланысты.
Оқыту әдістерін зерттеу - негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке пәнді оқыту, оның ішінде химияны оқыту әдістемесінің мақсаты - химия мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақта оқыту әдістерінің тиімді тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен формаларын анықтау.
Оқыту әдістерін сабақта пайдаланудың жалпы әдістемесі педагогика курсында түсіндіріледі. Химия сабақтарында көбінесе оқу материалын ауызша сөзбен баяндау әдістері қолданылады. Бұл тәсілдер сабақтарда әңгімелесу, түсіндіру, лекция түрінде өткізіледі.
Әңгімелесу тәсілі бойынша сабақта мұғалім мен оқушылардың сұрақ-жауабы арқылы оқу материалы ауызша баяндалып, түсіндіріледі. Мұны, әсіресе, эврикалық әңгімелесуді, көп жағдайда төменгі сыныптарда пайдаланған қолайлы.
Диалог түрінде жүргізілетін әңгімелесу тәсілі арқылы:
1) химияның негізгі заңдары түсіндіріледі;
2) химиялық құбылыстардың мәні ашылып, көрсетіледі;
3) химиялық ұғымдар (зат,элементтер, тұнба т.б қалыптастырылады;
4) оқу матриалдары қайталанып, бекітіледі
5) оқушылардың алған білімдері, ебдейліктері, дағдылары тексеріледі .
Әңгімелесу арқылы өткізілген сабақтарда көбінесе оқушылар тыңдайды, оқу меңгеру процесіне өздері де қатынасады, демонстрацияланған құбылыстарды көріп бақылайды, мұның нәтижесінде олардың сабақтағы белсенділігі жоғары болады және сабақтың үстінде бөтен нәрсемен айналысуға мүмкіндіктері болмайды. Бірақ, бұл тәсіл оқушылардың практикалық ебдейліктері мен дағдыларын дамытуға қажетті жағдай туғызбайды.
Әңгімелеу - оқу материалын сабақта, диалогсыз, тек мұғалімнің өзінің үздіксіз сөзбен ауызша баяндау тәсілі. Мұндай тәсілді өте-мөте мынадай жағдайда пайдаланған ұтымды болады:
1) химияға қатысты заңдар мен жаңалықтың (өнер тапқыштықтың) ашылу тарихымен, химик-ғалымдардың өмірбаянымен оқушыларды таныстыру қажет болғанда ;
2) ғылым мен техниканың жетістіктерімен, даму перспективаларымен мектеп оқушыларын таныстырғанда;
Химияның ғылымда, техникада, өмірде қолданылуын түсіндіргенде (Қазіргі кезде химияның қолданылу аясы одан әрі кеңейді. Химия ғылымы көптеген маңызды ғылыми жаңалықтар мен жетістіктердің қуатты өршіткісіне айналды. Физиктер химиялық әдістердің көмегімен радиоактивті элементтерді таза күйінде бөліп алып, өнеркәсіп қызметіне қосты. Каучуктар, резеңкелер, металдар сияқты материалдардың беріктілігін арттыру үшін радиациялық химия ядролық сәулелендірудің тиімді әдістерін тапты.); табиғатта және техникалық қондырғыларда байқалатын химиялық құбылыстарды баяндағанда.
Бұл тәсіл бойынша сабақта, ауызша баяндауды оқушылар ұзақ уақыт бойы тыңдаудан жалығады, олардың белсенділігі төмен болады, жалпы еңбектік және политехникалық ебдейліктері мен дағдыларын дамыту мәселелері қалыс қалады. Сол себепті әңгімелеу және ауызша түсіндіру кездеріңде оқу материалдары әр түрлі логикалық формада, қызық, көрнекілік жолмен, олардың практикалық маңызы көбірек ашылып керсетілетіндей дәрежеде баяндалуы қажет.
Жоғары сыныптарда оқу материалын түсіндіру кейде лекциялық тәсілмен өткізіледі. Лекцияның ғылыми мазмұны терең, логикалық жүйелілігі басым, түсіндіру ұзақтығы көп, баяндауы шапшаңырақ болады. Бұл тәсіл, оқушылардың дайындығы жоғары болған сыныптарда жақсы нәтиже береді. Мектеп химия курсынан лекцияны кез келген тақырыпта және сыныптарда оқудың мүмкіндігі жоқ, лекцияда оқушылардың белсенділігін көтеру қиын, тек бірыңғай тыңдау оларды жалықтырады. Оған мұғалім күшті дайындалуы керек, оны ірі ғалым-мамандардың оқығаны жөн, оны проблемалық формада құра білу тиімді, оның көрнекілік жағы да тартымды болуы тиіс. Бұл үшін кинолекция, телевизиялық лекциялар түрінде өткізу де маңызды, әрі қызықгы болады.
Оқушылардың логикалық-танымдық және шығармашылық ойлауы мен қабілеттерін дамытуда сабақтарды проблемалық оқыту тәсілімен өткізудің маңызы зор. Мұның негізгі мәні - оқу материалын түсіндіру үстінде проблемалық жағдай (ситуациялар) туғыза білу. Негізінен, химиядан проблемалық оқытудың формасын мынадай 4 деңгейде өткізудің мүмкіндігі бар:
1)проблемалық баяндау - мүғалімнің проблеманы тұжырымдап, оны өзінің шешуі, ғылымда оның қалай шешілгенін көрсету;
2)проблемалық жағдаят туғызып, оны оқушыларды қатыстырып, бірге шешу;
3)проблеманы мұғалімнің өзі тұжырымдап, шешуін оқушылардың өздеріне ұсыну;
4)проблеманы тұжырымдауды және оны шешуді оқушылардың өздеріне беру. Бұл тәсілді көбінесе факультативтік сабақтарда, үйірме жұмыстарында пайдаланған да орынды.
Мысалы, Қаныққан, қанықпаған көмірсутегі тақырыбында негізгі мәселе болып саналатын, ол көміртегі атомдарындағы химиялық байланыстың бағыттасу ерекшеліктері, соған байланысты гибридтенудегі механизмі. Ал, қосымша мәселе болып, бұл тақырыптарда көміртегі атомдардың кеңістіктегі орналасу ерекшеліктері саналады. Барлық сабақтар мәселелік болуы мүмкін емес, дегенмен де тақырыптың мазмұны алдыңғы сабақтарда жасалған мәселелік ситуацияларға негізделіп құрылады.
Қаныққан, қанықпаған көмірсутектер тақырыбында, этилен көмірсутектерінен гөрі қанықпаған көмірсутектерінің болуы мүмкін бе? деген мәселелік ситуацияны айқындаймыз
Проблемалық оқыту тұрғысынан М.И.Махмутов оқыту әдістерінің жүйесі 10 түрге бөлінеді:
1) ақпараттық;
2) орындаушылық;
3) түсіндірушілік;
4) репрадуктивтілік;
5) нұсқаулық-практикалық;
6) нәтижелік-практикалық;
7) түсіндірмелі-оқытушылық;
8) ойланушылық;
9) жартылай ізденушілік;
10) ізденушілік.
Дидактикалық мақсат тұрғысынан М.А.Даниловтың классикасы бойынша оқыту әдістерінің 4 түрін көрсетеді: білім алу әдісі; оқушылардың ебедейлігі мен дағдыларын қалыптастыру әдісі; оқушылардың алған білімдерін практикада және шығармашылық істе пайдалану әдісі; оқушылардың білімдерін, ебдейлігін,дағдыларын тексеру әдісі.
Химия сабақтары бағдарламалап оқыту жолымен де жетілдіріліп келеді. Бағдарламалап оқыту принципінде, оқу материалы жеке элементтерге (порцияларға) бөлініп, сыныптағы оқушылардың қабілетіне қарай әрқайсысының өзіне тән сипатта және жылдамдықта жасайтын оқу әрекетінің реті көрсетіліп, дер кезінде олардың материалды қалай меңгергендігі туралы ақпарат алып тұрарлықтай арнаулы бағдарламамен (алгоритм) оқытылуы көзделеді. Программаланған оқулықтар мен тапсырмалар сызықтық, және тармақтық, принцип негізінде дайындалады. Мұндай тәсілді пайдаланудың нәтижесінде оқу жадыхатын бір оқушы шапшаң, ал басқа біреуі баяу меңгереді, оқушылардың өз бетінше оқуына қолайлы жағдай туғызылады, олардың білімдері машинамен объективті тексеріледі және мұғалімге деген жеке басының наразылығы-күдігі болмайды, сабақта электроникалық техника қолданылады.
Бағдарламалап оқыту мен оқушылардың білімін тексеру арнаулы бағдарлама, тапсырма, программаланған оқулық, "оқытатын" және "тексеретін" машиналар арқылы жүзеге асырылады. Өкінішке орай, бұл тәсілдің оқушыларды сөйлетіп, өз ойын түсіндіре білуге, мұғаліммен қарым-қатынасын дамытып, одан төрбие алуға үйретудегі рөлі төмен.
1.3 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
Белсенді оқыту - қазіргі педагогикалық ізденістердің негізгі ірі бағыттарының бірі болып табылады. Студенттердің оқу-танымдық іс әрекетін белсенді ету әдістерін іздестіру мәселесі әр түрлі авторлармен өте жиі қойылып отырады.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын меңгеру үдерісіндегі оқушылардың танымдық іс әрекеттерін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері.
В.Я, Ляудистің берген анықтамасы бойынша : оқытудың белсенді әдістері деп бірлескен және жеке оқу іс-әрекеті жағдайында әлуметтік құнды шығармашылықпен ұйымдастыратын әдістер деп түсінуге болады.
Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
-жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
-білім, іскерлік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, оқу пікірталасы, кейс-стади, өзіндік жұмыс.
Оқудың белсенді оқыту әдістері белгілі оқу (дидактика) құрал - жабдықтармен іске асады. Оқу құрал-жабдықтары - бұл білім алу, ептіліктер қалыптастыру көздері. Оқу құрал жабдықтарын екі мағынада қарастырсақ, біріншіден оны көрсетпе жабдықтар, техникалық саймандар, ерітінділер және т.б деп алсақ, кең мағынада оқу құрал-жабдықтары деп білім мақсатын іске асыруға жәрдемші барлық затты айта аласыз. Яғни оқыту әдісі, формасы, мазмұны, сонымен бірге оқудың арнайы бұйымдарының бәрі осы оқу жабдықтарын құрайды. Оқыту құралдарының көмегімен дүниені тікелей де жанама тануды жеңілдетеміз. Олар, әдістер сияқты оқыту, тәрбиелеу және дамыту қызметтерін атқарып, оқушыларды ынталандыруға, оқу танымдық іс- әрекетті басқару мен бақылауға пайдаланылады. Дидактикалық құралдар төмендегідей тіркеледі:
-көру (визуалды) құралдары -кестелер, карталар, табиғи объектер және т.б;
-есту(аудио) құралдары -радио, магнитафон, ән-күй аспаптары және т.б ;
-есту көру құралдары -дыбысты фильмдер, теледидар және т.б;
-сөздік құралдар - оқулықтар мәтіндер;
-оқыту процесін автоматтастырушы құралдар - тіл кабинеттері, компьютерлер, ақпараттық жүйелер, телебайланыс қатынас тораптары;
-сөз, сөйлеу, ым шара, дене қозғалыстары;
Химияда оқыту әдістері мен жабдықтарын таңдау көптеген объектив және субъектив себептерге тәуелді, атап айтатын болсақ, олар:
* Оқыту заңдылықтары және оларға негізделген принциптер;
* Адамның оқу тәрбие және дамуына байланысты жалпы мақсаттар;
* Нақты білімдену тәрбие міндеттері;
* Оқуға болған ынта деңгейі;
* Нақты оқу пәнінің әдістемелік ерекшеліктері;
* Материал мазмұны;
* Материал игеруге бөлінген уақыт;
* Оқыту материалының саны мен күрделілігі;
* Оқушылардың дайындық деңгейі;
* Шәкірттердің оқу дағдыларының қалыптасу дәрежесі;
* Дәріс түрі мен құрылымы;
* Оқушылар саны;
* Балалар қызығуы мен ықыласы;
* Оқыту барысында қалыптасқан ұстаз бен шәкірт арасындағы қарым қатынас (қызыметтестік не әміршіл әкімшіл)
* Материалды техникалық қамсыздандырылуы;
* Педагогтың түлғалық ерекшеліктері мен біліктілік деңгей дәрежесі,
Аталған жағдайлар мен шарттарды ескере отырып, оқытушы нақты әдіс пен құрал жабдықты іріктеу, таңлау жөнінде шешім қабылдайды немесе дәріс өткізудіңжағдайына орай бірнеше қилы әдіс не құралды біріктіре пайдалануды көздейді.
Оқытудың белсенді әдістері ерекшеліктері:
* Білімді берік, саналы меңгеруге жетелейтін практикалық және ойлау іс әрекетінің бірлестігі;
* Танымдық іс әрекетінің белсенділігі үшін жағдай туғызады;
* Дәлелдік (себептік) дәрежені көрсетеді;
* Таным процесі сезімдік және ақыл ой нәтижесін береді;
* Шығармашылдықтың жоғары деңгейінде дамуын қамтамасыз етеді;
Оқытудың белсенді әдістерін студенттердің өзін өзі басқару тәрбиесін жинақтауына әсерін тигізеді.
Химияны оқытуда белсенді оқыту әдістері алуан түрлі. Олар әр түрлі пәндерді оқытуда қолданылады.
Оқытудың интерактивті әдістері адамдардың өзара әрекеті мен қарым қатынасын ұйымдастыру арқылыбілімді игеру үрдісін басқарады.
Оқытушының әрекетінің орталығы бір ғана оқушы емес, бір бірімен сұрақтарды талқылайтын, пікірталасқа түсетін, өзара ынтымақтастықта болатын және бір бірін ынталандыратын әрі белсенді ететін өзара әрекет жасайтын оқушылар болып табылады.
Белсенді оқыту түрдеріне келесі әдістерді жатқызуға болады:
Эвристикалық әңгіме
Пікірталас
миға шабуыл
Дөңгелек үстел
Іскерлік ойындар
Практикалық жұмыстар жарысы және оларды талдау
Соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп өркендеуіне орай, білім беру саласында да көптеген өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың, тәрбиенің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестеп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағыттаған тың әдіс - тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде қазіргі таңдағы шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі тұтас педегогикалық процестердің өзгертіліп, білім берудің тиімді деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Оған себеп болған 2004 жылдың 12 - қазаны күні Астанада білім және ғылым қызметкерлерінің болып өткен ІІІ съезі. Онда Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстанда білім мен ғылымды дамытудың түйінді мәселесіне ерекше тоқталды. Әсіресе, жиналған қауымды қуантқан жағымды жаңалықтың бірі: Қазақстанда 2010 жылға дейінгі білім беруді дамыту бағдарламасын Елбасының өз жарлығымен бекіткені болды.
Кез келген оқыту технологиясы оқушыдан терең теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой - өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерін өсіреді. Оқыту мен дамыту әдістерінің екеуі де жеке тұлғаның қалыптасуына үлкен ықпал ететін маңызды айғақтар болып саналады.
Бұл сөздер дәлелді болу үшін жалпы технология деген ұғымды саралап кеткен жөн. Технология ұғымы біздің ғасырымызда негізгі жалпы ғылымдық ұғымдардың бірі болып саналады. Философиялық көзқарас тұрғысынан технология теория мен практиканың арақатынасы контексінде қарастырылды. Мәні жағынан ажыратыла отырып, теория мен практика әрқашанда бір - бірімен өзара тығыз байланысты. Бұл әрекеттестіктің өзгешелігін сипаттай отырып, К.Поппер теория мен практиканың бірлігін бұзбау қажеттілігін атап көрсеткен. Философтардың дәлелдеуінше, теория адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталып, өзі туындап шыққан практикаға қызмет етіп, оның бағытын анықтайды, тәжірибелік процестер барысында тікелей емес, технологиялық үлгілер арқылы жанама түрде әсер етеді. Теорияның практикадан ажырауының негізгі себептерінің бірі - нақты қолданбалы теориялар мен технологиялардың жоқтығы.
Педагогикалық технология ұғымының әр түрлі тұрғыдан анықталуы, оның түрлерінің және тұжырымдамалық негізі мен сипаттамасының көптігі бұл феноменнің мәнін теориялық және практикалық тұрғысынан талдауға назар аударуды қажет етеді.
1.2.1. Химияны оқыту әдістемесі және оқытуда қолданылатын оқыту әдістері
Орта мектепте химияны оқыту әдістемесі-бұл мектептегі химия курсының мазмұнын, химияны оқу барысында оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту процестерін, сондай-ақ оқушылардың оны игеру заңдылықтарын зерттейтін педагогикалық ғылым. Химияны оқыту әдістемесінің пәні жас ұрпақты мектептегі химия ғылымының негіздеріне оқытудың қоғамдық процесі болып табылады.Оқу процесі үш міндетті және ажырамас элементтерден тұрады - оқу пәні, оқыту және оқыту. Оқу пәні-бұл оқушылар үйрететін нәрсе; бұл оқытудың мазмұны. Оқу пәні ретінде химияның мазмұнына мыналар кіреді: а) химия ғылымының негіздерін, яғни оның негізгі фактілері мен заңдарын, сондай-ақ ғылыми материалды біріктіретін және жүйелейтін және оған ғылыми түсінік беретін жетекші теорияларды зерттеу; б) оқушыларды химияның негізгі әдістері мен техникалық әдістерімен, оның өмірдегі ең маңызды қолданылуымен таныстыру; в) оқушыларға химия ғылымының мазмұнына сәйкес келетін және өмір мен еңбек үшін қажетті практикалық дағдыларды үйрету; г) жоғары адамгершілік тұлғаны қалыптастыру.[10]Оқу пәні практикалық зертханалық сабақтарға арналған бағдарламамен, оқулықтармен, кітаптармен, тапсырмалар мен жаттығулар жинақтарымен ұсынылған. Оқу пәні ғылымнан, ал оқыту-танымнан ерекшеленеді, өйткені білім алған кезде студенттер жаңа шындықтарды ашпайды, тек алынған және әлеуметтік-өндірістік тәжірибемен тексерілген нәрселерді игереді. Оқу барысында студенттер химия ғылымының барлық мазмұнын игермейді, тек оның негіздерін игереді.
Оқыту-бұл білім, білік және дағдыларды студенттерге беруден, олардың білім мен дағдыларды игеру бойынша өзіндік жұмысын ұйымдастырудан, ғылыми дүниетаным мен мінез-құлықты қалыптастырудан, студенттерді қоғамдағы өмірге дайындау процесін басқарудан және басқарудан тұратын мұғалімнің қызметі.Оқыту-бұл мұғалім ұсынған немесе басқа жолмен алынған оқу пәнін игеруден тұратын студенттердің іс-әрекеті. Оқу процесінде келесі кезеңдер бар: студенттердің оқу материалын қабылдауы; осы материалды түсіну; оны есте сақтау; оқу және практикалық мәселелерді шешуде қолдану. Химия әдістемесінің ғылым ретіндегі жалпы міндеті-мектепте химияны оқыту процесін зерттеу, оның заңдылықтарын ашу және оны қоғамның талаптарына сәйкес жетілдірудің теориялық негіздерін жасау.
Химияны оқыту әдістемесі, кез-келген ғылым сияқты, өзінің теориялық негізіне, құрылымына, проблемаларына және тұжырымдамалардың күрделі жүйесіне ие. Химия әдістемесінің теориялық негізі оқушылар меңгеруі тиіс химия ғылымының негіздеріне қосымшадағы таным теориясы, педагогика, психология болып табылады.[11]Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің құрылымы оқу процесінің үш функциясының бірлігі тұрғысынан анықталады, ол қоғамның әлеуметтік тапсырысына сәйкес үш маңызды функцияны орындауы керек: білім беру, тәрбиелеу және дамыту. Осы функциялардың әрқайсысы ғылыми білімнің жекелеген салаларын зерттеу тақырыбы болып табылады. Білім беру функциясын дидактика, білім беру теориясы, даму психологиясы зерттейді. Сонымен қатар, ұғымдардың күрделі құрылымы химияның өзі болып табылады. Оқу процесінде барлық осы жүйелер мен құрылымдар бір-бірімен өзара әрекеттеседі. Бұл өзара әрекеттесу соншалықты терең, ол олардың өзара интеграциясына айналады-білімнің барлық төрт саласы туралы түсініктерді қолдана отырып, білімнің жаңа саласы пайда болады, бірақ сәл өзгертілген түрде. Бұл интеграцияланған ғылым-химияны оқыту әдістемесі.Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің мақсаты химияны оқыту процесінің заңдылықтарын анықтау болып табылады. Бұл бағыттағы негізгі міндеттер - зерделеу және оңтайландыру: оқыту мақсаттары; оқытудың мазмұны, әдістері, нысандары мен құралдары; мұғалімнің қызметі (оқыту); оқушылардың қызметі (оқыту). Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің мақсаты мектеп оқушыларының негізгі фактілерді, тұжырымдамаларды, заңдар мен теорияларды игеруінің тиімді жолдарын табу, оларды химияға тән терминологияда көрсету.
Химияны оқыту әдістемесінің алдында, кез-келген басқа ғылым сияқты, өз проблемалары бар.
1.Оқушыларды химияны оқытуда мұғалімнің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерді анықтау. Әдістеме ең алдымен сұраққа жауап беруі керек: орта білім құрылымында химияның міндеттері қандай, яғни орта мектепте химияны не үшін оқыту керек? Бұл химия ғылымының дамуы мен жетістіктерінің логикасын, оның тарихын, психологиялық-педагогикалық жағдайларын, сондай-ақ теориялық және нақты материалдың оңтайлы арақатынасын анықтайды.[12] Жалпы химиялық білім берудің мақсаты-әрбір жас адамның күнделікті және еңбек қызметінде пайдалану үшін де, одан әрі химиялық білім алу үшін де қажетті білім мен дағдыларды игеруін қамтамасыз ету.
2. Орта мектептегі химия курсының міндеттері мен оны оқытуға қойылатын дидактикалық талаптарға сәйкес химия пәнінің мазмұнын таңдау және құрылысын салу. Бұл сұраққа жауап беруі керек химияны оқыту әдісі: нені оқыту керек? Химиялық білім берудің мақсаттары мен мазмұны оқу бағдарламаларында, оқулықтарда, химия оқулықтарында белгіленген. Қоғамның тұрақты дамуы қоғам алға қойған талаптарға сәйкес білім берудің мақсаттары мен мазмұнын мезгіл-мезгіл қайта қарауға әкеледі.
3. Әдістеме оқытудың тиісті әдістерін әзірлеп, оқытудың ең оңтайлы және тиімді құралдарын, әдістері мен нысандарын ұсынуы керек. Бұл мәселені шешу сұраққа жауап береді: Қалай оқыту керек? Бұл мәселе, ең алдымен, химияны оқытумен байланысты. Оқыту-бұл студенттерге химиялық ақпаратты беруге, оқу процесін ұйымдастыруға, олардың танымдық іс-әрекетін басқаруға, практикалық дағдыларды қалыптастыруға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және ғылыми дүниетаным негіздерін қалыптастыруға бағытталған мұғалімнің іс-әрекеті.
4. Оқушылардың оқу процесін олардың тәрбиесі мен дамуымен бірге зерттеу. Әдістеме оқушылардың оқу және танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мәселелерінде тиісті ұсынымдар әзірлейді. Бұл мәселені шешу сұраққа жауап беруге мүмкіндік береді: оқушылар қалай оқуы керек? Бұл мәселе "оқуды үйрену" қағидасынан туындайды; яғни студенттерге қалай тиімді көмектесу керек. Бұл сұрақ студенттердің ойлауын дамытумен байланысты және мұғалімнен немесе басқа білім көзінен (кітап, радио, теледидар, компьютер және т.б.) келетін химиялық ақпаратты өңдеудің оңтайлы тәсілдерін оқытудан тұрады. Барлық осы проблемалар оқытудың үш функциясы тұрғысынан шешілуі керек: білім беру, тәрбие және дамыту.
Дидактиканың маңызды тұжырымдары, принциптері мен заңдылықтарына сүйене отырып, әдістеме химия пәнінің мектеп пәні мысалында дамытушы және тәрбиелеуші оқытудың маңызды міндеттерін шешеді, политехникалық білім беру және оқушыларды кәсіптік бағдарлау мәселесіне көп көңіл бөледі.[13] Дидактикадан басқа, химия әдістемесі химия ғылымының және оқу пәнінің мазмұны мен құрылымымен, сондай-ақ мектепте химияны тану және оқыту процесінің ерекшеліктерімен анықталатын нақты заңдылықтарға ие.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде әртүрлі зерттеу әдістерін қолданады: нақты (тек химия әдістемесіне ғана тән), жалпы педагогикалық және жалпы ғылыми. Зерттеудің нақты әдістері оқу материалын іріктеуден және мектептегі химиялық білім беруді жүзеге асыру үшін химия ғылымының мазмұнын әдістемелік түрлендіруден тұрады. Осы әдістерді қолдана отырып, әдіскерлер белгілі бір материалды пәннің мазмұнына қосудың орындылығын анықтайды, химияны оқыту процесінде білім, білік және дағдыларды таңдау критерийлерін және оларды қалыптастыру жолдарын табады. Зерттеушілер оқытудың ең тиімді әдістерін, формаларын, әдістерін жасауда. Нақты әдістер химия бойынша мектептегі демонстрациялық және зертханалық тәжірибелердің жаңаларын жасауға және модернизациялауға мүмкіндік береді, статикалық және динамикалық көрнекі құралдарды, оқушылардың өзіндік жұмысына арналған материалдарды жасауға және жетілдіруге ықпал етеді, сонымен қатар химия бойынша элективті және сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға әсер етеді.
Жалпы педагогикалық зерттеу әдістеріне мыналар жатады: А) педагогикалық бақылау; б) зерттеушінің мұғалімдермен және оқушылармен сөйлесуі; в) сауалнама; г) оқытудың эксперименттік жүйесін модельдеу; д) педагогикалық эксперимент. Сабақта және элективті және сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде химия кабинетіндегі оқушылардың жұмысын педагогикалық бақылау мұғалімге оқушылардың химия бойынша білім деңгейі мен сапасын, олардың оқу-танымдық іс-әрекетінің сипатын анықтауға, оқушылардың оқылатын пәнге қызығушылығын анықтауға және т. б. көмектеседі.
Әңгімелесу (сұхбат) және сауалнама сұрақтың жай-күйін, оқушылардың зерттеу барысында ұсынылған проблемаға қатынасын, білім мен дағдыларды игеру дәрежесін, алған дағдыларының беріктігін және т. б. сипаттауға мүмкіндік береді.[14] Химияны оқыту зерттеулеріндегі негізгі жалпы педагогикалық әдіс педагогикалық эксперимент болып табылады. Ол зертханалық және табиғи болып бөлінеді. Зертханалық эксперимент әдетте студенттердің шағын тобымен жүргізіледі. Оның міндеті-зерттелетін мәселені анықтау және алдын-ала талқылау. Табиғи педагогикалық эксперимент қарапайым мектеп жағдайында жүреді, ал химияны оқытудың мазмұнын, әдістерін немесе құралдарын өзгертуге болады.
Қазіргі кезеңдегі химияны оқыту әдістемесі
Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің дамуындағы қазіргі кезең 1944 жылы Педагогика Ғылымдары Академиясының пайда болуынан басталады. 1946 жылы химия пәнін оқыту әдістемесі зертханасының қызметкерлері С.г. Шаповаленконың "химия әдістемесі саласындағы ғылыми зерттеу әдістері" және Ю. В. Ходаковтың "химия оқулығын құрудың негізгі принциптері"атты іргелі жұмыстары шықты. Біріншісі химия әдістемесі бойынша зерттеу жұмысының сипатын анықтады; екіншісі -- орта мектепке арналған химия оқулығының құрылымы мен мазмұнын анықтады.Осы кезеңде ерекше орын Л. М. Сморгонскийге тиесілі. Ол оқушылардың марксистік-лениндік дүниетанымын қалыптастыру және химия пәні арқылы коммунистік тәрбие беру мәселесін қарастырды. Ғалым буржуазиялық әдіскер-химиктердің идеалистік көзқарастарының таптық мәнін дұрыс ашты. Л. М. Сморгонскийдің еңбектері химия әдістемесін оқыту теориясы мен тарихы үшін маңызды болды.Химияны оқыту үшін К. я. Парменовтың жұмысы маңызды болды. Олар кеңестік және шетелдік мектепте химияны оқыту тарихына, мектептегі Химиялық эксперимент проблемаларына арналды. Д.М. Кирюшкин Әдістеменің қалыптасуы мен дамуына айтарлықтай теориялық үлес қосты. Оның мұғалімнің сөзі мен химияны оқытудағы көрнекілік, оқушылардың химиядағы өзіндік жұмыстары, сондай-ақ пәнаралық байланыстар мәселелерін шешу саласындағы зерттеулері химияны оқыту әдістемесінің дамуына ықпал етті.
Политехникалық білім беру жүйесін дамыту Педагогика Ғылымдары Академиясының химик-әдіскерлерінің ғылыми жұмысындағы бағыттардың бірі болды. С. Г. Шаповаленко мен Д. А. Эпштейннің басшылығымен химиялық өндірістер туралы материал таңдалды, оларды мектепте әр түрлі диаграммаларды, кестелерді, модельдерді, кинофильмдер мен фильмдерді қолдана отырып зерттеудің ең тиімді әдістері қарастырылды.Педагогика ғылымдары Академиясы өзінің қызмет еткен жылдары ірі ғылыми орталыққа айналды.[15] Оның институттары мен зертханаларында химияны оқыту әдістемесінің маңызды мәселелері шешіліп, бүкіл елдің химик-әдіскерлерінің ғылыми жұмыстары үйлестіріледі.Педагогикалық Ғылымдар Академиясынан басқа педагогикалық институттар мен университеттер кафедраларында зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Мәскеу педагогикалық институтының әдіскерлері. В. И. Ленин және А. и. Герцен атындағы Ленинград педагогикалық институты орта мектеп пен кәсіптік мектепте химияны оқытудың мазмұны мен әдістерінің мәселелерін, сондай-ақ жоғары химиялық білім беру мәселелерін зерттейді.
П.А. Глориозов, К. г. Колосова, B. и. Левашев, А. Е. Сомин және басқа мұғалімдердің шығармашылық жұмыстары мен тәжірибелері химия әдістемесін ғылым ретінде дамытуға көмектеседі. Олардың көпшілігі химияны оқыту мәселелерін зерттеуге сәтті қатысады және үлкен нәтижелерге қол жеткізеді.
1. Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану
1.1 Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігін анықтау
Оқыту әдістерін қарастырмас бұрын, органикалық химияның теориялық негіздерін оқыту әдістемесіне қысқаша тоқтала кетейік.
Теориялық білімді тереңдетумен қатар химия курсының тәрбиелік мәнін арттыруда оның дәлелдігі де үлкен роль атқарады. Оқу пәні жүйесінде тек химиялық құрылыс теориясы дәлелді түрде қарастырылып қоймай молекулалық кеңістік құрылысы мен химиялық байланыстың электрондық табиғаты да қарастырылады. Атомдардың өзара әрекеттесуі химиялық байланыс сипаты мен электрондардың ығысуы арқылы түсіндіріледі; ал электрондық құрылыс негізінде заттардың әрекеттесу қабілеті жайлы пікір айтылады.[25] Осыдан оқушылардың ғылыми танымы қалыптасады. Басқа ғылымдар сияқты органикалық химия тек табиғатты түсіндіріп қоймай, оны қоғам сұранысы негізінде өзгеру үшін адам баласына жағдай туғызады. Заттардың өзгеруі заңдылығын білу химиялық процестерді меңгеруге, осының негізінде қажетті матерталдарды өндіру өндірісін жетілдіруге жағдай жасайды.
Органикалық химияға тән өзгерістер: жанғыш пайдалы қазбаларды өңдеу, негізгі Органикалық химия курсының бастапқы бөлігінде теориялық сұрақтарды талдау оқытуда дедукцияның рөлі артуына себепкер болды. Дедукция тәсілінің индукциямен бірлесуі ойлау дағдысының өркендеуіне кепілдік береді. Оқытылған теорияларға сүйене отырып оқушылар өз бетімен болжам жасауға, алған білімдерін эксперимент нәтижесінде тексеруге мүмкіндік алады. Әсіресе оқушылардың талдау синтездеу әрекеті сан қырлы әрі мазмұнды болып, әртүрлі салыстыру процестері, себеп-салдар байланысын іздеуі, абстракциялауы, тұжырымдауы және басқа логикалық операцияларды жүзеге асыруы артады. Органикалық химияның оқу пәнінің құрылымы мен азмұнын іріктеуде қандай ғылыми критерийлер жатқанын қарастырайық. Мектепте оқытылатын материалдарды іріктеу кездейсоқ емес, ол бағдарламаны құрушылардың жеке қызығушылығына байланыссыз, объективті негізі болады. Мектепте оқытылатын органикалық қосылыстар кластарын іріктеу. Органикалық химия миллиондаған заттардың кең алқасын қамтиды. Күн санап, ай санап жаңадан синтезделген органикалық заттар саны артуда. Химик органик өзінің ғылыми жұмыс істеу аралығында жүздеген затты қосылыстардың қатары толықтырылып қана қоймай өзгеше құрылымды заттар түзіліп жаңа кластар, жаңа байланыс типтері ашылуы мүмкін. Осындай органикалық заттардың алуан түрлілігі мен санының үздіксіз артуы жағдайында мектепте оқытуға жарамды, оқушыларға түсінікті болатын материалды қалай іріктеуге болады? Материалды іріктеу белгілі бір жетекші идеяға байланысты болар?
Ғалымдардың химиялық процестерді зерттеуде негізгі күші тірі ағзалардың жасушаларында өтетін химиялық процестерді зерттеуге бағытталып отыр. Яғни ақуыз заттар қалай түзіледі, ферменттер көмегімен ағзада өтетін синтездер механизмі қандай, энергия өзгерісі негізінде қандай процестер жатыр т.б. сұрақтарға жауап іздеуге бағытталған.[26] Органикалық химияның негізгі танымдық міндеті биологиялық құбылыстарды молекулалық деңгейде зерттеуде тұр. Жасушада өтетін химиялық процестер анықталып, ағзаға диалектикалық өтуді түсіндіреді.
Егер органикалық химия заттардың көмірсутектерден күрделі қосылыстарға дейінгі дамуын зерттесе және өмір құбылыстарының химиялық негізін ашуға бағытталса онда органикалық химия оқу пәні де осы процесті жаңғыртып, оқушыларды оны түсінуге әкелуі қажет. Осының негізінде органикалық химияның оқу материалы қатарына ағзаның сыртқы ортамен зат алмасуы негізінде түзілген заттар енуі керек. Оларға ақуыз, май, көмірсулар, нуклеин қышқылдары кіреді. Осы аталған заттар арқылы тірі ағзалар сыртқы ортамен зат алмасуы негізінде күрделі материалдық жүйені құрайды.
Органикалық қосылыстар кластарының гомологтық қатарының алуан түрлілігі арасынан іріктеу өте қиын екені белгілі. Мысалы карбон қышқылдарының ішінен бір, көп негізді қаныққан май қатарының қышқылдарын, бір, екі, үш байланысты қышқылдар, әр түрлі негізді оксиқышқылдар, альдего, кето қышқылдар, ароматты оксиқышқылдарды т.б. кездестіреміз. Және ол қышқылдардың көптеген туындылары бар. Ангидрид, галогенангидрид, күрделі эфир, гидразид және азид, нитрил және изонитрил т.б. Осындай көп түрлі органикалық қосылыстар ішінен органикалық химия оқулығы тек оларды оқымаса май, көмірсу, ақуыз, нуклеин қышқылдары құрылысын ұғу қиын болатындарын ғана қамтуы керек. Осы айтылғандарды ескере отырып, ақуыздарды оқыту үшін амин қышқылдары туралы мәліметтердің берілуі міндетті екенін айтуымыз керек. Ал нуклеин қышқылдарын оқыту үшін алдымен азотты гетероциклді қосылыстар мен моносахаридтерді (пентоза) оқыту, ал майлардың құрылысын білу үшін алдымен спирт, альдегид, кетондарды қарастыру керек. Амин қышқылдарын оқу үшін алдымен аминдер мен карбон қышқылдарымен танысу, ал майларды күрделі эфирлерді көп атомды спирттер мен қаныққан және қанықпаған қышқылдардан кейін қарастыру қажет. Осы кластардың бәрін оқу үшін ең алдымен көмірсутектер жайлы білім керек.[27]
Органикалық химия курсын осы аталған кластарды кері күрделену бағытында оқуға негіздеп құру керек. Яғни көмірсутектерден ақуыздарға, нуклеин қышқылдарына қарай.
Курстың негізгі құрылымын осымен аяқтауға болар еді. Бірақ ароматты қосылыстардың толық тобын сипаттау бұл тізімнен қалып қойып отыр. Органикалық қосылыстардың көп түрлілігі мен ақуыздарды толық оқу үшін және гетероциклдерді түсіну үшін бензол мен оның туындыларын қарастыру керек.Жоғары мектеп курсында қарастырылатын кейбір тақырыптар мектеп оқулығында кездеспейді. Мысалы: оксиқышқылдар, альдегоқышқылдар, аминоспирттер т.б. Аталған сұрақты шешуде гомология құбылысы көмекке келеді. Д.И.Менделеев былай деген: Гомологтар жайлы түсінік органикалық қосылыстарды оқытуда маңызды роль ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
1. Оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.1 Оқыту әдістерінің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.2 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері ... ... ...
1. Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану ... ... ... ... ... ... ...
0.1 Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
0.2 Органикалық химия қурсында оттекті органикалық қосылыстарды оқып- үйренуде белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қанша жақсы мұғалім өмір сүрсе,
сонша жақсы әдіс өмір сүреді
Д.Пойя
Жұмысымның барысында жақсы қытай мақалын есіме түсіруге тырысамын Маған айтыңыз - мен ұмытып кетемін, көрсетіңіз- мен есте сақтаймын, қызықтырып, тартыңыз- мен түсінемін! Оқушылар іске шын кірісіп, қатысса даму нәтижелі болады деп есептеймін.
Адам есте сақтайды:
Оқығанның 10%; естігенінің 20%, көргенінің 30%; топтық пікір таластың 50-70%; өз бетінше мәселені тауып тұжырымдау 80%; оқушылар іске шын кірісіп, қатысса 90%, өз бетінше мәселенің қойылуына, шешімді өңдеу және қабылдау, қорытындылар мен болжамдарды тұжырымдау.
Ю.К.Бабанскийдің пікірі бойынша педагогикалық оқытудың технологиялық әдісі - білім беруде тәрбие мен даму мақсаттарын жүзеге асыру бойынша оқушы мен педагогтың арасындағы іс-әрекетті байланыстыратын әдіс тәсілдер. И.Ф.Харламовтың пікірі бойынша оқытудың әдісі- үйретуші мұғалімнің жұмыстары және оқушылардың әр түрлі дидактикалық тапсырмаларды орындау барысында оқу-танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыруы, оқыған материалдарын меңгеруге бағытталған әдіс -тәсілдер.
Оқу қызметінде пайдаланатын әдіс-тәсілдер, баланың қоршаған ортаны тануына қызығушылық тудыруы керек, ал оқу мекемесі мектептің қуанышы болады. Таным қуанышы, шығармашылық, қарым-қатынас.
Әр оқытушы оқыту талаптарын сақтауы керек:
Әдістеменің ғылымилығы
Әдістеменің қолжетімділігі, оқушылардың психологиялық - педагогикалық даму мүмкіндігімен сәйкестігі.
Оқыту әдістемесінің нәтижелілігі, оқушыларды тәрбиелеудегі міндеттерді орындауға, оқу материалдарын меңгеруге бағытталғандығы.
Инновациялық әдістемені өз жұмысында қолдану үшін, жүйелі түрде үйрену керек.
Мұғалімнің жұмысында әдістерді дұрыс таңдау және оны таңдау оған байланысты:
* Жалпы және нақты оқыту мақсатынан; нақты сабақтың мазмұнына.
* Уақытқа, оқыған сол немесе басқа материалдарға.
* Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың танымдық деңгей мүмкіндіктеріне.
* Оқушылардың дайындалу деңейіне.
* Оқу мекемесінің материалдармен , техникалықжабдықтарменжабдықталуына ,көрнекіліктердің болуына.
* Мұғалімдердің мүмкіндіктері мен ерекшеліктеріне,тәжірибелік және теориялық дайындық деңгелеріне,әдістемелік шеберліктеріне, оның жеке сапасына.
Қазіргі заман сабағы - еркін сабақ, қорқыныш пен салмақ салмайды,ешкімді ешкім қорқытпайды, ешкім ешкімнен қорықпайды.
Қазіргі заман мұғалімдеріне қазіргі заманғы сабақ ерекшеліктерін білу қажет:
* Жақсы орта қалыптасады.
* Жоғары деңгейде мотивация қалыптасады.
* Оқыту жұмысының әдістері үлкен мағына береді.
* Оқушыларды өз бетінше танымдық әрекеттерін дамытуда ерекше көңіл бөлінеді.
Сабақтың ұйымдастырунегізін сақтау керек:
* Бәрі және әрқайсы жұмыс жасайды.
* Әркімнің пікірі қызық және әрқайсының жетістігі қуантады.
* Әрқайсы өзінің білім алуда алға жылжуына және бәріне қатысқанына риза.
* Топ жұмысының жетекшісі ретінде мұғалімге сенім білдіруге, бірақ әрқайсы өз пікірін айтуға құқығы бар.
* Барлығы және әрқайсыөткен сабаққа байланысты өз ойын айта алады.
Осыларға сүйене отырып дипломдық жұмыстың өзектілігі келесі деп алдық: мeктeптe оқyшылapғa физика сабақтары қызықты және түсінікті болу үшін белсенді оқыту әдістерін қолдану.
Жұмыc мaқcaты: оқyшылapғa физика ғылымын қызықты және түсінікті етіп көрсету.
Диплoмдық жұмыcтың мiндeттepi:
- қaзіpгі тaңдaғы физика сабақтарында қолдана алатын әдістерін сapaлay;
- әдістердің ішінен ең тиімділерін aнықтay;
- белсенді әдістердің ерекшеліктерін қapacтыpy;
- белсенді әдістерді қолдана отырып сабақтар жүйесін өткізу
Дипломдық жұмыcтың зepттey oбьeктici. Жaлпы білім бepeтін мeктeп oқyшылapын oқытy.
Диплoмдық жұмыcтың пәнi: физикa пәнiн тepeңдeтe оқытy.
Диплoмдық жұмыcтын зepттey әдicтeмeлepi:
- нopмaтивтi құжaттapды зepттey;
- физикa пәнiнe жaлпы cипaттaмa;
- әдicтeмeлiк-пeдaгoгикaлық әдeбиeттepдi тaлдay;
- oзық-пeдaгoгикaлық тәжipибeлepдi зepдeлey;
- oқy-тәpбиe үpдiciн бaқылay;
- apнaйы тәжipибeлiк жұмыc ұйымдacтыpy.
Диплoмдық жұмыc кipicпeдeн, 2 бөлiмнeн, қopытындыдaн жәнe пайдпланған ақпарат көздерінің тізімінен тұрaды.
1. Химияны оқыту әдістері
3.1 Оқыту әдістерінің классификациясы
Оқу-тәрбиелік процесс - мұғалімнің оқыту қызметінің және оқушының оқу қызметінің екі жақты үйлестірілген процесі. Сондықтан оқыту тәсілі деп оқушының танымдық және практикалық қызметін ұйымдастыратын, олардың білім мазмұнын игеруі мен оқыту мақсаттарына жетуді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатты іс-әрекеттер жүйесін айтамыз.
Дидактика мен жеке әдістемелер тарихы көрсеткендей, оқыту әдістемелері оқыту мақсаттары мен білім мазмұнына тәуелді болып келеді.
Әдіс - оқу тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері.
Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері - бұл мұғалім мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының міндеттерін шешуге бағытталған өзара бірлескен іс-әрекет тәсілі.
Оқыту әдісі - бұл қоғамның білім беру мекемесіне деген әлеуметтік тапсырысына тәуелді әлеуметтік категория. Себебі ол қоғамның білім беру ұйымдарының алдына қойған әлеуметтік сұранысына байланысты. Оқыту әдістерінің жүйесі білім мазмұнына да байланысты. Білім мазмұнының кез- келген өзгерісі оқыту әдісін таңдауға әсер етеді. Бәрімізге белгілі, өсіп келе жатқан ұрпақты оқыту мақсаттары үстем еткен қоғам дүние-танымының әлеуметтік мақсатарына сәйкес өзгеріп, толықтырылып отырды. Оқушыларда білімдер, іскерлік мен дағдыларды қалыптастырумен қатар, мектеп алдында өсіп келе жатқан ұрпақты дамыту мен тәрбиелеумен байланысты міндеттер кешені тұр.
Педагогикада әдіс ұғымынан басқа әдістемелік тәсіл деген де ұғым бар. Әдістемелік тәсіл - бұл әдіс бөлшегі, әдіске қатысты жеке түсінік. Әдіс пен әдістемелік тәсіл ұғымдарын бөлу салыстырмалы түрде қолданылады. Іс-әрекеттің сол немесе басқа бір түрі бір жағдайларда оқыту әдістері болып есептелсе, екінші бір жағдайда - тәсіл ретінде қарастырылады. Егер мұғалім сабақтың дидактикалық мақсаты болып табылатын аспап жұмысының ұстанымын түсіндірсе, онда ол көрсету әдісін қолдануда, ал мұғалімнің көрсетуді сүйемелдейтін әңгімесі - әдістемелік тәсіл болып табылады.
Оқыту әдістерін топтастыру.
Дидактика мен жеке әдістерде оқытудың әдістерінің әртүрлі жіктелінуі бар. Қазіргі уақытта дидактикада біршама қабылданған топтастырулардың бірі - И.Я.Лернер ұсынған танымдық іс-әрекет сипаты бойынша әдістерді топтастыру болып табылады. Мұнда оқытудың бес әдісі бөлініп көрсетіледі:
1) Түсіндермелік-иллюстративтік;
2) Репродуктивтік;
3) Проблемалық оқыту әдісі;
4) Эвристикалық;
5) Зерттеушілік.
Көрсетілген оқытудың жалпы дидактикалық әдістерін екі топқа жіктеуге болады:
1. репродуктивтік (1-ші және 2-ші әдістер) бұл әдістерде оқушы білімді меңгеріп, оны таныс іс-әрекеттер арқылы қайталап береді.
2. Продуктивтік(өнімді) (4-ші және 5-ші әдістер) бұл әдісте оқушы жаңа білімді өз бетімен ізденісте шығармашылық іс-әрекеттер нәтижесінде меңгереді. Проблематылық оқытуда әзір ақпаратты меңгерумен қатар шығармашылық іс-әрекеттің элементтері де жатады. Сондықтан бұл әдіс екі топқа да жатады.
Оқу-педагогикалық қызметтегі іс-әркет тұрғысы негізінде Ю.К.Бабанский оқыту әдістерін үш топқа бөледі:
1. оқу-танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастырудың әдістері;
2. оқу іс-әрекетін ынталандыру әдістері;
3. іс-әрекетті бақылау әдістері.
Әдістердің бірінші тобына сөздік, көрнекілік және практикалық әдістер енеді. Ынталандыру әдістерінің тобына осы топқа тән әдістер: танымдық ойындар, пікірталас, мадақтау т.б. енеді. Бақылау әдістері тобына ауызша және жазбаша тексерудің әр алуан әдістері - жеке және фронтальды сұрау, бақылау жұмыстары, диктанттар, рефераттар, дидактикалық карточкалармен жұмыс т.б. жатады.
Танымдық іс-әрекет сипаты, білім көзі, оқу-педагогикалық іс-әрекетті, ғылымның әдіснамалық тұрғыларының негізінде оқыту әдістерін 1-кестеден көрсетілгендей топтастыруға болады:
Кесте 1.
Топтастыру негіздемесі
Әдіс топтары
Танымдық іс-әрекет сипаты
түсіндірмелік-иллюстративтік репродуктивтік
проблемалы мазмұндау
эвристикалық
зерттеушілік
Білім көзі
сөздік
көрнекілік
практикалық
Оқу-педагогикалық іс-әрекет тұрғысынан
оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру
оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру
оқу-танымдық іс-әрекетті бақылау
Ғылым методологиясы
теориялық
эмпирикалық
Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерде оқыту әдістерін топтап, жіктеудің басқа да түрлері көрсетілген. Топтап жіктеудің негізіне оқу үдерісінің кезеңдері, оқушылардың танымдылық белсенділігі мен материалды меңгеру деңгейлері, білім берудің логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін.
Оқушылар ақпаратты әртүрлі білім көздерінен алады (Мұғалімнің әңгімесінен, кітаптан, бақылау кезінде, практикалық іс-әрекет нәтижесінде). Осы тұрғыдан білім көзіне байланысты барлық оқыту әдістерін 3 топқа бөлуге болады:
1. Сөздік
2. Көрнекілік
3. Практикалық
Сөздік әдісте басты білім көзі-сөз. Әңгімелеу, түсіндіру, әңгімелесу, лекция-сөздік әдістер. Сөздік әдіске оқушылардың кітаппен(оқулық, анықтамалықтар, ғылыми әдебиеттер) жұмыс істеуі де жатады.
Көрнекілік әдістер тобына білім көзі-бақылап, зерделеу болатын әдістер жатады. Оқушылар бақылап қарап, оның нәтижесіне эксперименттік фактыларға ой жүгіртіп, талдап, қорытынды жасап, жаңа білімге жетеді. Көрнекілік әдістер тобына демонстрациялық эксперимент пен иллюстрациалық әдіс (суреттер, сызбаларды, кестелерді, механикалық модельдерді, диапозитивтерді, кино-, теле-, видеофильмдерді т.б. көрсету) жатады. Бұл әдіске экскурсияны да жатқызуға болады.
Практикалық әдіс - есеп шығару мен оқушылардың жұмыстары (зертханалық жұмыстар мен химиялық практикумдар, үй эксперименті) Осы әдісті қолдану барысында оқушыларда білімдерін есеп шығару үдерісінде қолдана білу білігі мен белгілі-бір экспериментальдық білім мен дағдылар (өлшеу жүргізе білу, өлшеуіш құралдың шкаласының құнын анықтау, тәжірибе барысын оқып оны құру т.б.) қалыптасады. Бұл жұмыстардың нәтижесі оқушылардың білімдері мен іскерліктерінің негізгі көз болып табылады.
Педагогикалық және ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде оқытудың басқа да әдістері көрсетілген. Әдістерді топтастыру негізінде оқыту үдерісінің этаптары, оқушылардың танымдылық іс-әрекетімен оқу материалын меңгеру деңгейі білім берудің логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін. Көптеген әдістер бұрыннан белгілі әдістердің бірігіп қолданылатын әдісін береді. Бұның бәрі оқытудың әр әдісінің көп қырлы екенін көрсетеді.
Сонымен оқушылардың білмеуден білуге өтуі мұғалімнің оқытудың әр түрлі әдістерін қолданып, оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыруына байланысты.
Оқыту әдістерін зерттеу - негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке пәнді оқыту, оның ішінде химияны оқыту әдістемесінің мақсаты - химия мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақта оқыту әдістерінің тиімді тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен формаларын анықтау.
Оқыту әдістерін сабақта пайдаланудың жалпы әдістемесі педагогика курсында түсіндіріледі. Химия сабақтарында көбінесе оқу материалын ауызша сөзбен баяндау әдістері қолданылады. Бұл тәсілдер сабақтарда әңгімелесу, түсіндіру, лекция түрінде өткізіледі.
Әңгімелесу тәсілі бойынша сабақта мұғалім мен оқушылардың сұрақ-жауабы арқылы оқу материалы ауызша баяндалып, түсіндіріледі. Мұны, әсіресе, эврикалық әңгімелесуді, көп жағдайда төменгі сыныптарда пайдаланған қолайлы.
Диалог түрінде жүргізілетін әңгімелесу тәсілі арқылы:
1) химияның негізгі заңдары түсіндіріледі;
2) химиялық құбылыстардың мәні ашылып, көрсетіледі;
3) химиялық ұғымдар (зат,элементтер, тұнба т.б қалыптастырылады;
4) оқу матриалдары қайталанып, бекітіледі
5) оқушылардың алған білімдері, ебдейліктері, дағдылары тексеріледі .
Әңгімелесу арқылы өткізілген сабақтарда көбінесе оқушылар тыңдайды, оқу меңгеру процесіне өздері де қатынасады, демонстрацияланған құбылыстарды көріп бақылайды, мұның нәтижесінде олардың сабақтағы белсенділігі жоғары болады және сабақтың үстінде бөтен нәрсемен айналысуға мүмкіндіктері болмайды. Бірақ, бұл тәсіл оқушылардың практикалық ебдейліктері мен дағдыларын дамытуға қажетті жағдай туғызбайды.
Әңгімелеу - оқу материалын сабақта, диалогсыз, тек мұғалімнің өзінің үздіксіз сөзбен ауызша баяндау тәсілі. Мұндай тәсілді өте-мөте мынадай жағдайда пайдаланған ұтымды болады:
1) химияға қатысты заңдар мен жаңалықтың (өнер тапқыштықтың) ашылу тарихымен, химик-ғалымдардың өмірбаянымен оқушыларды таныстыру қажет болғанда ;
2) ғылым мен техниканың жетістіктерімен, даму перспективаларымен мектеп оқушыларын таныстырғанда;
Химияның ғылымда, техникада, өмірде қолданылуын түсіндіргенде (Қазіргі кезде химияның қолданылу аясы одан әрі кеңейді. Химия ғылымы көптеген маңызды ғылыми жаңалықтар мен жетістіктердің қуатты өршіткісіне айналды. Физиктер химиялық әдістердің көмегімен радиоактивті элементтерді таза күйінде бөліп алып, өнеркәсіп қызметіне қосты. Каучуктар, резеңкелер, металдар сияқты материалдардың беріктілігін арттыру үшін радиациялық химия ядролық сәулелендірудің тиімді әдістерін тапты.); табиғатта және техникалық қондырғыларда байқалатын химиялық құбылыстарды баяндағанда.
Бұл тәсіл бойынша сабақта, ауызша баяндауды оқушылар ұзақ уақыт бойы тыңдаудан жалығады, олардың белсенділігі төмен болады, жалпы еңбектік және политехникалық ебдейліктері мен дағдыларын дамыту мәселелері қалыс қалады. Сол себепті әңгімелеу және ауызша түсіндіру кездеріңде оқу материалдары әр түрлі логикалық формада, қызық, көрнекілік жолмен, олардың практикалық маңызы көбірек ашылып керсетілетіндей дәрежеде баяндалуы қажет.
Жоғары сыныптарда оқу материалын түсіндіру кейде лекциялық тәсілмен өткізіледі. Лекцияның ғылыми мазмұны терең, логикалық жүйелілігі басым, түсіндіру ұзақтығы көп, баяндауы шапшаңырақ болады. Бұл тәсіл, оқушылардың дайындығы жоғары болған сыныптарда жақсы нәтиже береді. Мектеп химия курсынан лекцияны кез келген тақырыпта және сыныптарда оқудың мүмкіндігі жоқ, лекцияда оқушылардың белсенділігін көтеру қиын, тек бірыңғай тыңдау оларды жалықтырады. Оған мұғалім күшті дайындалуы керек, оны ірі ғалым-мамандардың оқығаны жөн, оны проблемалық формада құра білу тиімді, оның көрнекілік жағы да тартымды болуы тиіс. Бұл үшін кинолекция, телевизиялық лекциялар түрінде өткізу де маңызды, әрі қызықгы болады.
Оқушылардың логикалық-танымдық және шығармашылық ойлауы мен қабілеттерін дамытуда сабақтарды проблемалық оқыту тәсілімен өткізудің маңызы зор. Мұның негізгі мәні - оқу материалын түсіндіру үстінде проблемалық жағдай (ситуациялар) туғыза білу. Негізінен, химиядан проблемалық оқытудың формасын мынадай 4 деңгейде өткізудің мүмкіндігі бар:
1)проблемалық баяндау - мүғалімнің проблеманы тұжырымдап, оны өзінің шешуі, ғылымда оның қалай шешілгенін көрсету;
2)проблемалық жағдаят туғызып, оны оқушыларды қатыстырып, бірге шешу;
3)проблеманы мұғалімнің өзі тұжырымдап, шешуін оқушылардың өздеріне ұсыну;
4)проблеманы тұжырымдауды және оны шешуді оқушылардың өздеріне беру. Бұл тәсілді көбінесе факультативтік сабақтарда, үйірме жұмыстарында пайдаланған да орынды.
Мысалы, Қаныққан, қанықпаған көмірсутегі тақырыбында негізгі мәселе болып саналатын, ол көміртегі атомдарындағы химиялық байланыстың бағыттасу ерекшеліктері, соған байланысты гибридтенудегі механизмі. Ал, қосымша мәселе болып, бұл тақырыптарда көміртегі атомдардың кеңістіктегі орналасу ерекшеліктері саналады. Барлық сабақтар мәселелік болуы мүмкін емес, дегенмен де тақырыптың мазмұны алдыңғы сабақтарда жасалған мәселелік ситуацияларға негізделіп құрылады.
Қаныққан, қанықпаған көмірсутектер тақырыбында, этилен көмірсутектерінен гөрі қанықпаған көмірсутектерінің болуы мүмкін бе? деген мәселелік ситуацияны айқындаймыз
Проблемалық оқыту тұрғысынан М.И.Махмутов оқыту әдістерінің жүйесі 10 түрге бөлінеді:
1) ақпараттық;
2) орындаушылық;
3) түсіндірушілік;
4) репрадуктивтілік;
5) нұсқаулық-практикалық;
6) нәтижелік-практикалық;
7) түсіндірмелі-оқытушылық;
8) ойланушылық;
9) жартылай ізденушілік;
10) ізденушілік.
Дидактикалық мақсат тұрғысынан М.А.Даниловтың классикасы бойынша оқыту әдістерінің 4 түрін көрсетеді: білім алу әдісі; оқушылардың ебедейлігі мен дағдыларын қалыптастыру әдісі; оқушылардың алған білімдерін практикада және шығармашылық істе пайдалану әдісі; оқушылардың білімдерін, ебдейлігін,дағдыларын тексеру әдісі.
Химия сабақтары бағдарламалап оқыту жолымен де жетілдіріліп келеді. Бағдарламалап оқыту принципінде, оқу материалы жеке элементтерге (порцияларға) бөлініп, сыныптағы оқушылардың қабілетіне қарай әрқайсысының өзіне тән сипатта және жылдамдықта жасайтын оқу әрекетінің реті көрсетіліп, дер кезінде олардың материалды қалай меңгергендігі туралы ақпарат алып тұрарлықтай арнаулы бағдарламамен (алгоритм) оқытылуы көзделеді. Программаланған оқулықтар мен тапсырмалар сызықтық, және тармақтық, принцип негізінде дайындалады. Мұндай тәсілді пайдаланудың нәтижесінде оқу жадыхатын бір оқушы шапшаң, ал басқа біреуі баяу меңгереді, оқушылардың өз бетінше оқуына қолайлы жағдай туғызылады, олардың білімдері машинамен объективті тексеріледі және мұғалімге деген жеке басының наразылығы-күдігі болмайды, сабақта электроникалық техника қолданылады.
Бағдарламалап оқыту мен оқушылардың білімін тексеру арнаулы бағдарлама, тапсырма, программаланған оқулық, "оқытатын" және "тексеретін" машиналар арқылы жүзеге асырылады. Өкінішке орай, бұл тәсілдің оқушыларды сөйлетіп, өз ойын түсіндіре білуге, мұғаліммен қарым-қатынасын дамытып, одан төрбие алуға үйретудегі рөлі төмен.
1.3 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
Белсенді оқыту - қазіргі педагогикалық ізденістердің негізгі ірі бағыттарының бірі болып табылады. Студенттердің оқу-танымдық іс әрекетін белсенді ету әдістерін іздестіру мәселесі әр түрлі авторлармен өте жиі қойылып отырады.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын меңгеру үдерісіндегі оқушылардың танымдық іс әрекеттерін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері.
В.Я, Ляудистің берген анықтамасы бойынша : оқытудың белсенді әдістері деп бірлескен және жеке оқу іс-әрекеті жағдайында әлуметтік құнды шығармашылықпен ұйымдастыратын әдістер деп түсінуге болады.
Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
-жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
-білім, іскерлік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, оқу пікірталасы, кейс-стади, өзіндік жұмыс.
Оқудың белсенді оқыту әдістері белгілі оқу (дидактика) құрал - жабдықтармен іске асады. Оқу құрал-жабдықтары - бұл білім алу, ептіліктер қалыптастыру көздері. Оқу құрал жабдықтарын екі мағынада қарастырсақ, біріншіден оны көрсетпе жабдықтар, техникалық саймандар, ерітінділер және т.б деп алсақ, кең мағынада оқу құрал-жабдықтары деп білім мақсатын іске асыруға жәрдемші барлық затты айта аласыз. Яғни оқыту әдісі, формасы, мазмұны, сонымен бірге оқудың арнайы бұйымдарының бәрі осы оқу жабдықтарын құрайды. Оқыту құралдарының көмегімен дүниені тікелей де жанама тануды жеңілдетеміз. Олар, әдістер сияқты оқыту, тәрбиелеу және дамыту қызметтерін атқарып, оқушыларды ынталандыруға, оқу танымдық іс- әрекетті басқару мен бақылауға пайдаланылады. Дидактикалық құралдар төмендегідей тіркеледі:
-көру (визуалды) құралдары -кестелер, карталар, табиғи объектер және т.б;
-есту(аудио) құралдары -радио, магнитафон, ән-күй аспаптары және т.б ;
-есту көру құралдары -дыбысты фильмдер, теледидар және т.б;
-сөздік құралдар - оқулықтар мәтіндер;
-оқыту процесін автоматтастырушы құралдар - тіл кабинеттері, компьютерлер, ақпараттық жүйелер, телебайланыс қатынас тораптары;
-сөз, сөйлеу, ым шара, дене қозғалыстары;
Химияда оқыту әдістері мен жабдықтарын таңдау көптеген объектив және субъектив себептерге тәуелді, атап айтатын болсақ, олар:
* Оқыту заңдылықтары және оларға негізделген принциптер;
* Адамның оқу тәрбие және дамуына байланысты жалпы мақсаттар;
* Нақты білімдену тәрбие міндеттері;
* Оқуға болған ынта деңгейі;
* Нақты оқу пәнінің әдістемелік ерекшеліктері;
* Материал мазмұны;
* Материал игеруге бөлінген уақыт;
* Оқыту материалының саны мен күрделілігі;
* Оқушылардың дайындық деңгейі;
* Шәкірттердің оқу дағдыларының қалыптасу дәрежесі;
* Дәріс түрі мен құрылымы;
* Оқушылар саны;
* Балалар қызығуы мен ықыласы;
* Оқыту барысында қалыптасқан ұстаз бен шәкірт арасындағы қарым қатынас (қызыметтестік не әміршіл әкімшіл)
* Материалды техникалық қамсыздандырылуы;
* Педагогтың түлғалық ерекшеліктері мен біліктілік деңгей дәрежесі,
Аталған жағдайлар мен шарттарды ескере отырып, оқытушы нақты әдіс пен құрал жабдықты іріктеу, таңлау жөнінде шешім қабылдайды немесе дәріс өткізудіңжағдайына орай бірнеше қилы әдіс не құралды біріктіре пайдалануды көздейді.
Оқытудың белсенді әдістері ерекшеліктері:
* Білімді берік, саналы меңгеруге жетелейтін практикалық және ойлау іс әрекетінің бірлестігі;
* Танымдық іс әрекетінің белсенділігі үшін жағдай туғызады;
* Дәлелдік (себептік) дәрежені көрсетеді;
* Таным процесі сезімдік және ақыл ой нәтижесін береді;
* Шығармашылдықтың жоғары деңгейінде дамуын қамтамасыз етеді;
Оқытудың белсенді әдістерін студенттердің өзін өзі басқару тәрбиесін жинақтауына әсерін тигізеді.
Химияны оқытуда белсенді оқыту әдістері алуан түрлі. Олар әр түрлі пәндерді оқытуда қолданылады.
Оқытудың интерактивті әдістері адамдардың өзара әрекеті мен қарым қатынасын ұйымдастыру арқылыбілімді игеру үрдісін басқарады.
Оқытушының әрекетінің орталығы бір ғана оқушы емес, бір бірімен сұрақтарды талқылайтын, пікірталасқа түсетін, өзара ынтымақтастықта болатын және бір бірін ынталандыратын әрі белсенді ететін өзара әрекет жасайтын оқушылар болып табылады.
Белсенді оқыту түрдеріне келесі әдістерді жатқызуға болады:
Эвристикалық әңгіме
Пікірталас
миға шабуыл
Дөңгелек үстел
Іскерлік ойындар
Практикалық жұмыстар жарысы және оларды талдау
Соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп өркендеуіне орай, білім беру саласында да көптеген өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың, тәрбиенің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестеп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағыттаған тың әдіс - тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде қазіргі таңдағы шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі тұтас педегогикалық процестердің өзгертіліп, білім берудің тиімді деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Оған себеп болған 2004 жылдың 12 - қазаны күні Астанада білім және ғылым қызметкерлерінің болып өткен ІІІ съезі. Онда Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстанда білім мен ғылымды дамытудың түйінді мәселесіне ерекше тоқталды. Әсіресе, жиналған қауымды қуантқан жағымды жаңалықтың бірі: Қазақстанда 2010 жылға дейінгі білім беруді дамыту бағдарламасын Елбасының өз жарлығымен бекіткені болды.
Кез келген оқыту технологиясы оқушыдан терең теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой - өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерін өсіреді. Оқыту мен дамыту әдістерінің екеуі де жеке тұлғаның қалыптасуына үлкен ықпал ететін маңызды айғақтар болып саналады.
Бұл сөздер дәлелді болу үшін жалпы технология деген ұғымды саралап кеткен жөн. Технология ұғымы біздің ғасырымызда негізгі жалпы ғылымдық ұғымдардың бірі болып саналады. Философиялық көзқарас тұрғысынан технология теория мен практиканың арақатынасы контексінде қарастырылды. Мәні жағынан ажыратыла отырып, теория мен практика әрқашанда бір - бірімен өзара тығыз байланысты. Бұл әрекеттестіктің өзгешелігін сипаттай отырып, К.Поппер теория мен практиканың бірлігін бұзбау қажеттілігін атап көрсеткен. Философтардың дәлелдеуінше, теория адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталып, өзі туындап шыққан практикаға қызмет етіп, оның бағытын анықтайды, тәжірибелік процестер барысында тікелей емес, технологиялық үлгілер арқылы жанама түрде әсер етеді. Теорияның практикадан ажырауының негізгі себептерінің бірі - нақты қолданбалы теориялар мен технологиялардың жоқтығы.
Педагогикалық технология ұғымының әр түрлі тұрғыдан анықталуы, оның түрлерінің және тұжырымдамалық негізі мен сипаттамасының көптігі бұл феноменнің мәнін теориялық және практикалық тұрғысынан талдауға назар аударуды қажет етеді.
1.2.1. Химияны оқыту әдістемесі және оқытуда қолданылатын оқыту әдістері
Орта мектепте химияны оқыту әдістемесі-бұл мектептегі химия курсының мазмұнын, химияны оқу барысында оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту процестерін, сондай-ақ оқушылардың оны игеру заңдылықтарын зерттейтін педагогикалық ғылым. Химияны оқыту әдістемесінің пәні жас ұрпақты мектептегі химия ғылымының негіздеріне оқытудың қоғамдық процесі болып табылады.Оқу процесі үш міндетті және ажырамас элементтерден тұрады - оқу пәні, оқыту және оқыту. Оқу пәні-бұл оқушылар үйрететін нәрсе; бұл оқытудың мазмұны. Оқу пәні ретінде химияның мазмұнына мыналар кіреді: а) химия ғылымының негіздерін, яғни оның негізгі фактілері мен заңдарын, сондай-ақ ғылыми материалды біріктіретін және жүйелейтін және оған ғылыми түсінік беретін жетекші теорияларды зерттеу; б) оқушыларды химияның негізгі әдістері мен техникалық әдістерімен, оның өмірдегі ең маңызды қолданылуымен таныстыру; в) оқушыларға химия ғылымының мазмұнына сәйкес келетін және өмір мен еңбек үшін қажетті практикалық дағдыларды үйрету; г) жоғары адамгершілік тұлғаны қалыптастыру.[10]Оқу пәні практикалық зертханалық сабақтарға арналған бағдарламамен, оқулықтармен, кітаптармен, тапсырмалар мен жаттығулар жинақтарымен ұсынылған. Оқу пәні ғылымнан, ал оқыту-танымнан ерекшеленеді, өйткені білім алған кезде студенттер жаңа шындықтарды ашпайды, тек алынған және әлеуметтік-өндірістік тәжірибемен тексерілген нәрселерді игереді. Оқу барысында студенттер химия ғылымының барлық мазмұнын игермейді, тек оның негіздерін игереді.
Оқыту-бұл білім, білік және дағдыларды студенттерге беруден, олардың білім мен дағдыларды игеру бойынша өзіндік жұмысын ұйымдастырудан, ғылыми дүниетаным мен мінез-құлықты қалыптастырудан, студенттерді қоғамдағы өмірге дайындау процесін басқарудан және басқарудан тұратын мұғалімнің қызметі.Оқыту-бұл мұғалім ұсынған немесе басқа жолмен алынған оқу пәнін игеруден тұратын студенттердің іс-әрекеті. Оқу процесінде келесі кезеңдер бар: студенттердің оқу материалын қабылдауы; осы материалды түсіну; оны есте сақтау; оқу және практикалық мәселелерді шешуде қолдану. Химия әдістемесінің ғылым ретіндегі жалпы міндеті-мектепте химияны оқыту процесін зерттеу, оның заңдылықтарын ашу және оны қоғамның талаптарына сәйкес жетілдірудің теориялық негіздерін жасау.
Химияны оқыту әдістемесі, кез-келген ғылым сияқты, өзінің теориялық негізіне, құрылымына, проблемаларына және тұжырымдамалардың күрделі жүйесіне ие. Химия әдістемесінің теориялық негізі оқушылар меңгеруі тиіс химия ғылымының негіздеріне қосымшадағы таным теориясы, педагогика, психология болып табылады.[11]Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің құрылымы оқу процесінің үш функциясының бірлігі тұрғысынан анықталады, ол қоғамның әлеуметтік тапсырысына сәйкес үш маңызды функцияны орындауы керек: білім беру, тәрбиелеу және дамыту. Осы функциялардың әрқайсысы ғылыми білімнің жекелеген салаларын зерттеу тақырыбы болып табылады. Білім беру функциясын дидактика, білім беру теориясы, даму психологиясы зерттейді. Сонымен қатар, ұғымдардың күрделі құрылымы химияның өзі болып табылады. Оқу процесінде барлық осы жүйелер мен құрылымдар бір-бірімен өзара әрекеттеседі. Бұл өзара әрекеттесу соншалықты терең, ол олардың өзара интеграциясына айналады-білімнің барлық төрт саласы туралы түсініктерді қолдана отырып, білімнің жаңа саласы пайда болады, бірақ сәл өзгертілген түрде. Бұл интеграцияланған ғылым-химияны оқыту әдістемесі.Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің мақсаты химияны оқыту процесінің заңдылықтарын анықтау болып табылады. Бұл бағыттағы негізгі міндеттер - зерделеу және оңтайландыру: оқыту мақсаттары; оқытудың мазмұны, әдістері, нысандары мен құралдары; мұғалімнің қызметі (оқыту); оқушылардың қызметі (оқыту). Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің мақсаты мектеп оқушыларының негізгі фактілерді, тұжырымдамаларды, заңдар мен теорияларды игеруінің тиімді жолдарын табу, оларды химияға тән терминологияда көрсету.
Химияны оқыту әдістемесінің алдында, кез-келген басқа ғылым сияқты, өз проблемалары бар.
1.Оқушыларды химияны оқытуда мұғалімнің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерді анықтау. Әдістеме ең алдымен сұраққа жауап беруі керек: орта білім құрылымында химияның міндеттері қандай, яғни орта мектепте химияны не үшін оқыту керек? Бұл химия ғылымының дамуы мен жетістіктерінің логикасын, оның тарихын, психологиялық-педагогикалық жағдайларын, сондай-ақ теориялық және нақты материалдың оңтайлы арақатынасын анықтайды.[12] Жалпы химиялық білім берудің мақсаты-әрбір жас адамның күнделікті және еңбек қызметінде пайдалану үшін де, одан әрі химиялық білім алу үшін де қажетті білім мен дағдыларды игеруін қамтамасыз ету.
2. Орта мектептегі химия курсының міндеттері мен оны оқытуға қойылатын дидактикалық талаптарға сәйкес химия пәнінің мазмұнын таңдау және құрылысын салу. Бұл сұраққа жауап беруі керек химияны оқыту әдісі: нені оқыту керек? Химиялық білім берудің мақсаттары мен мазмұны оқу бағдарламаларында, оқулықтарда, химия оқулықтарында белгіленген. Қоғамның тұрақты дамуы қоғам алға қойған талаптарға сәйкес білім берудің мақсаттары мен мазмұнын мезгіл-мезгіл қайта қарауға әкеледі.
3. Әдістеме оқытудың тиісті әдістерін әзірлеп, оқытудың ең оңтайлы және тиімді құралдарын, әдістері мен нысандарын ұсынуы керек. Бұл мәселені шешу сұраққа жауап береді: Қалай оқыту керек? Бұл мәселе, ең алдымен, химияны оқытумен байланысты. Оқыту-бұл студенттерге химиялық ақпаратты беруге, оқу процесін ұйымдастыруға, олардың танымдық іс-әрекетін басқаруға, практикалық дағдыларды қалыптастыруға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және ғылыми дүниетаным негіздерін қалыптастыруға бағытталған мұғалімнің іс-әрекеті.
4. Оқушылардың оқу процесін олардың тәрбиесі мен дамуымен бірге зерттеу. Әдістеме оқушылардың оқу және танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мәселелерінде тиісті ұсынымдар әзірлейді. Бұл мәселені шешу сұраққа жауап беруге мүмкіндік береді: оқушылар қалай оқуы керек? Бұл мәселе "оқуды үйрену" қағидасынан туындайды; яғни студенттерге қалай тиімді көмектесу керек. Бұл сұрақ студенттердің ойлауын дамытумен байланысты және мұғалімнен немесе басқа білім көзінен (кітап, радио, теледидар, компьютер және т.б.) келетін химиялық ақпаратты өңдеудің оңтайлы тәсілдерін оқытудан тұрады. Барлық осы проблемалар оқытудың үш функциясы тұрғысынан шешілуі керек: білім беру, тәрбие және дамыту.
Дидактиканың маңызды тұжырымдары, принциптері мен заңдылықтарына сүйене отырып, әдістеме химия пәнінің мектеп пәні мысалында дамытушы және тәрбиелеуші оқытудың маңызды міндеттерін шешеді, политехникалық білім беру және оқушыларды кәсіптік бағдарлау мәселесіне көп көңіл бөледі.[13] Дидактикадан басқа, химия әдістемесі химия ғылымының және оқу пәнінің мазмұны мен құрылымымен, сондай-ақ мектепте химияны тану және оқыту процесінің ерекшеліктерімен анықталатын нақты заңдылықтарға ие.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым ретінде әртүрлі зерттеу әдістерін қолданады: нақты (тек химия әдістемесіне ғана тән), жалпы педагогикалық және жалпы ғылыми. Зерттеудің нақты әдістері оқу материалын іріктеуден және мектептегі химиялық білім беруді жүзеге асыру үшін химия ғылымының мазмұнын әдістемелік түрлендіруден тұрады. Осы әдістерді қолдана отырып, әдіскерлер белгілі бір материалды пәннің мазмұнына қосудың орындылығын анықтайды, химияны оқыту процесінде білім, білік және дағдыларды таңдау критерийлерін және оларды қалыптастыру жолдарын табады. Зерттеушілер оқытудың ең тиімді әдістерін, формаларын, әдістерін жасауда. Нақты әдістер химия бойынша мектептегі демонстрациялық және зертханалық тәжірибелердің жаңаларын жасауға және модернизациялауға мүмкіндік береді, статикалық және динамикалық көрнекі құралдарды, оқушылардың өзіндік жұмысына арналған материалдарды жасауға және жетілдіруге ықпал етеді, сонымен қатар химия бойынша элективті және сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыруға әсер етеді.
Жалпы педагогикалық зерттеу әдістеріне мыналар жатады: А) педагогикалық бақылау; б) зерттеушінің мұғалімдермен және оқушылармен сөйлесуі; в) сауалнама; г) оқытудың эксперименттік жүйесін модельдеу; д) педагогикалық эксперимент. Сабақта және элективті және сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде химия кабинетіндегі оқушылардың жұмысын педагогикалық бақылау мұғалімге оқушылардың химия бойынша білім деңгейі мен сапасын, олардың оқу-танымдық іс-әрекетінің сипатын анықтауға, оқушылардың оқылатын пәнге қызығушылығын анықтауға және т. б. көмектеседі.
Әңгімелесу (сұхбат) және сауалнама сұрақтың жай-күйін, оқушылардың зерттеу барысында ұсынылған проблемаға қатынасын, білім мен дағдыларды игеру дәрежесін, алған дағдыларының беріктігін және т. б. сипаттауға мүмкіндік береді.[14] Химияны оқыту зерттеулеріндегі негізгі жалпы педагогикалық әдіс педагогикалық эксперимент болып табылады. Ол зертханалық және табиғи болып бөлінеді. Зертханалық эксперимент әдетте студенттердің шағын тобымен жүргізіледі. Оның міндеті-зерттелетін мәселені анықтау және алдын-ала талқылау. Табиғи педагогикалық эксперимент қарапайым мектеп жағдайында жүреді, ал химияны оқытудың мазмұнын, әдістерін немесе құралдарын өзгертуге болады.
Қазіргі кезеңдегі химияны оқыту әдістемесі
Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесінің дамуындағы қазіргі кезең 1944 жылы Педагогика Ғылымдары Академиясының пайда болуынан басталады. 1946 жылы химия пәнін оқыту әдістемесі зертханасының қызметкерлері С.г. Шаповаленконың "химия әдістемесі саласындағы ғылыми зерттеу әдістері" және Ю. В. Ходаковтың "химия оқулығын құрудың негізгі принциптері"атты іргелі жұмыстары шықты. Біріншісі химия әдістемесі бойынша зерттеу жұмысының сипатын анықтады; екіншісі -- орта мектепке арналған химия оқулығының құрылымы мен мазмұнын анықтады.Осы кезеңде ерекше орын Л. М. Сморгонскийге тиесілі. Ол оқушылардың марксистік-лениндік дүниетанымын қалыптастыру және химия пәні арқылы коммунистік тәрбие беру мәселесін қарастырды. Ғалым буржуазиялық әдіскер-химиктердің идеалистік көзқарастарының таптық мәнін дұрыс ашты. Л. М. Сморгонскийдің еңбектері химия әдістемесін оқыту теориясы мен тарихы үшін маңызды болды.Химияны оқыту үшін К. я. Парменовтың жұмысы маңызды болды. Олар кеңестік және шетелдік мектепте химияны оқыту тарихына, мектептегі Химиялық эксперимент проблемаларына арналды. Д.М. Кирюшкин Әдістеменің қалыптасуы мен дамуына айтарлықтай теориялық үлес қосты. Оның мұғалімнің сөзі мен химияны оқытудағы көрнекілік, оқушылардың химиядағы өзіндік жұмыстары, сондай-ақ пәнаралық байланыстар мәселелерін шешу саласындағы зерттеулері химияны оқыту әдістемесінің дамуына ықпал етті.
Политехникалық білім беру жүйесін дамыту Педагогика Ғылымдары Академиясының химик-әдіскерлерінің ғылыми жұмысындағы бағыттардың бірі болды. С. Г. Шаповаленко мен Д. А. Эпштейннің басшылығымен химиялық өндірістер туралы материал таңдалды, оларды мектепте әр түрлі диаграммаларды, кестелерді, модельдерді, кинофильмдер мен фильмдерді қолдана отырып зерттеудің ең тиімді әдістері қарастырылды.Педагогика ғылымдары Академиясы өзінің қызмет еткен жылдары ірі ғылыми орталыққа айналды.[15] Оның институттары мен зертханаларында химияны оқыту әдістемесінің маңызды мәселелері шешіліп, бүкіл елдің химик-әдіскерлерінің ғылыми жұмыстары үйлестіріледі.Педагогикалық Ғылымдар Академиясынан басқа педагогикалық институттар мен университеттер кафедраларында зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Мәскеу педагогикалық институтының әдіскерлері. В. И. Ленин және А. и. Герцен атындағы Ленинград педагогикалық институты орта мектеп пен кәсіптік мектепте химияны оқытудың мазмұны мен әдістерінің мәселелерін, сондай-ақ жоғары химиялық білім беру мәселелерін зерттейді.
П.А. Глориозов, К. г. Колосова, B. и. Левашев, А. Е. Сомин және басқа мұғалімдердің шығармашылық жұмыстары мен тәжірибелері химия әдістемесін ғылым ретінде дамытуға көмектеседі. Олардың көпшілігі химияны оқыту мәселелерін зерттеуге сәтті қатысады және үлкен нәтижелерге қол жеткізеді.
1. Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолдану
1.1 Химияны оқытуда белсенді әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігін анықтау
Оқыту әдістерін қарастырмас бұрын, органикалық химияның теориялық негіздерін оқыту әдістемесіне қысқаша тоқтала кетейік.
Теориялық білімді тереңдетумен қатар химия курсының тәрбиелік мәнін арттыруда оның дәлелдігі де үлкен роль атқарады. Оқу пәні жүйесінде тек химиялық құрылыс теориясы дәлелді түрде қарастырылып қоймай молекулалық кеңістік құрылысы мен химиялық байланыстың электрондық табиғаты да қарастырылады. Атомдардың өзара әрекеттесуі химиялық байланыс сипаты мен электрондардың ығысуы арқылы түсіндіріледі; ал электрондық құрылыс негізінде заттардың әрекеттесу қабілеті жайлы пікір айтылады.[25] Осыдан оқушылардың ғылыми танымы қалыптасады. Басқа ғылымдар сияқты органикалық химия тек табиғатты түсіндіріп қоймай, оны қоғам сұранысы негізінде өзгеру үшін адам баласына жағдай туғызады. Заттардың өзгеруі заңдылығын білу химиялық процестерді меңгеруге, осының негізінде қажетті матерталдарды өндіру өндірісін жетілдіруге жағдай жасайды.
Органикалық химияға тән өзгерістер: жанғыш пайдалы қазбаларды өңдеу, негізгі Органикалық химия курсының бастапқы бөлігінде теориялық сұрақтарды талдау оқытуда дедукцияның рөлі артуына себепкер болды. Дедукция тәсілінің индукциямен бірлесуі ойлау дағдысының өркендеуіне кепілдік береді. Оқытылған теорияларға сүйене отырып оқушылар өз бетімен болжам жасауға, алған білімдерін эксперимент нәтижесінде тексеруге мүмкіндік алады. Әсіресе оқушылардың талдау синтездеу әрекеті сан қырлы әрі мазмұнды болып, әртүрлі салыстыру процестері, себеп-салдар байланысын іздеуі, абстракциялауы, тұжырымдауы және басқа логикалық операцияларды жүзеге асыруы артады. Органикалық химияның оқу пәнінің құрылымы мен азмұнын іріктеуде қандай ғылыми критерийлер жатқанын қарастырайық. Мектепте оқытылатын материалдарды іріктеу кездейсоқ емес, ол бағдарламаны құрушылардың жеке қызығушылығына байланыссыз, объективті негізі болады. Мектепте оқытылатын органикалық қосылыстар кластарын іріктеу. Органикалық химия миллиондаған заттардың кең алқасын қамтиды. Күн санап, ай санап жаңадан синтезделген органикалық заттар саны артуда. Химик органик өзінің ғылыми жұмыс істеу аралығында жүздеген затты қосылыстардың қатары толықтырылып қана қоймай өзгеше құрылымды заттар түзіліп жаңа кластар, жаңа байланыс типтері ашылуы мүмкін. Осындай органикалық заттардың алуан түрлілігі мен санының үздіксіз артуы жағдайында мектепте оқытуға жарамды, оқушыларға түсінікті болатын материалды қалай іріктеуге болады? Материалды іріктеу белгілі бір жетекші идеяға байланысты болар?
Ғалымдардың химиялық процестерді зерттеуде негізгі күші тірі ағзалардың жасушаларында өтетін химиялық процестерді зерттеуге бағытталып отыр. Яғни ақуыз заттар қалай түзіледі, ферменттер көмегімен ағзада өтетін синтездер механизмі қандай, энергия өзгерісі негізінде қандай процестер жатыр т.б. сұрақтарға жауап іздеуге бағытталған.[26] Органикалық химияның негізгі танымдық міндеті биологиялық құбылыстарды молекулалық деңгейде зерттеуде тұр. Жасушада өтетін химиялық процестер анықталып, ағзаға диалектикалық өтуді түсіндіреді.
Егер органикалық химия заттардың көмірсутектерден күрделі қосылыстарға дейінгі дамуын зерттесе және өмір құбылыстарының химиялық негізін ашуға бағытталса онда органикалық химия оқу пәні де осы процесті жаңғыртып, оқушыларды оны түсінуге әкелуі қажет. Осының негізінде органикалық химияның оқу материалы қатарына ағзаның сыртқы ортамен зат алмасуы негізінде түзілген заттар енуі керек. Оларға ақуыз, май, көмірсулар, нуклеин қышқылдары кіреді. Осы аталған заттар арқылы тірі ағзалар сыртқы ортамен зат алмасуы негізінде күрделі материалдық жүйені құрайды.
Органикалық қосылыстар кластарының гомологтық қатарының алуан түрлілігі арасынан іріктеу өте қиын екені белгілі. Мысалы карбон қышқылдарының ішінен бір, көп негізді қаныққан май қатарының қышқылдарын, бір, екі, үш байланысты қышқылдар, әр түрлі негізді оксиқышқылдар, альдего, кето қышқылдар, ароматты оксиқышқылдарды т.б. кездестіреміз. Және ол қышқылдардың көптеген туындылары бар. Ангидрид, галогенангидрид, күрделі эфир, гидразид және азид, нитрил және изонитрил т.б. Осындай көп түрлі органикалық қосылыстар ішінен органикалық химия оқулығы тек оларды оқымаса май, көмірсу, ақуыз, нуклеин қышқылдары құрылысын ұғу қиын болатындарын ғана қамтуы керек. Осы айтылғандарды ескере отырып, ақуыздарды оқыту үшін амин қышқылдары туралы мәліметтердің берілуі міндетті екенін айтуымыз керек. Ал нуклеин қышқылдарын оқыту үшін алдымен азотты гетероциклді қосылыстар мен моносахаридтерді (пентоза) оқыту, ал майлардың құрылысын білу үшін алдымен спирт, альдегид, кетондарды қарастыру керек. Амин қышқылдарын оқу үшін алдымен аминдер мен карбон қышқылдарымен танысу, ал майларды күрделі эфирлерді көп атомды спирттер мен қаныққан және қанықпаған қышқылдардан кейін қарастыру қажет. Осы кластардың бәрін оқу үшін ең алдымен көмірсутектер жайлы білім керек.[27]
Органикалық химия курсын осы аталған кластарды кері күрделену бағытында оқуға негіздеп құру керек. Яғни көмірсутектерден ақуыздарға, нуклеин қышқылдарына қарай.
Курстың негізгі құрылымын осымен аяқтауға болар еді. Бірақ ароматты қосылыстардың толық тобын сипаттау бұл тізімнен қалып қойып отыр. Органикалық қосылыстардың көп түрлілігі мен ақуыздарды толық оқу үшін және гетероциклдерді түсіну үшін бензол мен оның туындыларын қарастыру керек.Жоғары мектеп курсында қарастырылатын кейбір тақырыптар мектеп оқулығында кездеспейді. Мысалы: оксиқышқылдар, альдегоқышқылдар, аминоспирттер т.б. Аталған сұрақты шешуде гомология құбылысы көмекке келеді. Д.И.Менделеев былай деген: Гомологтар жайлы түсінік органикалық қосылыстарды оқытуда маңызды роль ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz