Кәсіпорынның экологиялық менеджменті

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

мҚазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті

Имангалиева Айгерим Жумагелдиевна

ИСО 14000 халықаралық стандартына сәйкес ГидроЭкоРесурс-L ЖШС үлгісінде қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін жақсарту

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В073200 Стандарттау және сертификаттау мамандығы бойынша

Нұр-Сұлтан 2020
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті

Қорғауға рұқсат етілді
Стандарттау, сертификаттау және метрология
кафедрасыныңмеңгерушісі
т.ғ.д., профессор
_______________Б.У.Байхожаева
___________2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: ИСО 14000 халықаралық стандартына сәйкес ГидроЭкоРесурс-L ЖШС үлгісінде қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін жақсарту

5В073200 - Стандарттау және сертификаттау мамандығы бойынша

Орындады: А.Ж. Имангалиева

Ғылыми жетекшісі
т.ғ.к, доцент Е. Ө. Қилыбаев

Нұр-Сұлтан 2020
Көліктік-энергетика факультеті
Стандарттау және сертификатту мамандығы
Стандарттау, сертификаттаужәне метрологиякафедрасы

Бекітемін
Стандарттау,
сертификаттау және метрология
кафедрасының меңгерушісі
т.ғ.д., профессор
_______________Б.У.Байхожаева
_____________2019 ж.

Дипломдық жұмысты орындауға берілетін
ТАПСЫРМА

Имангалиева Айгерим Жумагелдиевна, СжС-43, Стандарттаужәне сертификаттау , күндізгі оқуындағы
4 курс студентіне

1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы: ИСО 14000 халықаралық стандартына сәйкес ГидроЭкоРесурс-L ЖШС үлгісінде қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін жақсарту ректордың №1935-п 2019 жылғы "27" қарашадағы бұйрығымен расталды
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі 10 сәуір2020ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер:
- ИСО 14001: 2016. Экологиялық менеджмент жүйесі. Пайдалану жөніндегі талаптар мен нұсқаулық. Жалпы талаптар.
- Қоршаған ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңы
- ҚР СТ OHSAS 18001-2008 Кәсіби қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйесі. Талаптар.
- ҚР СТ ISO 9001-2016 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар.

4. Дипломдық жұмыста әзірленуге жататын сұрақтар тізімі:
- Кәсіпорынның экологиялық менеджменті. Экологиялық менеджмент жүйесі;
- Гидро Эко Ресурс - L жшс экологиялық менеджмент жүйесі. Гидро Эко Ресурс - L ЖШС сипаттамасы;
- ГидроЭкоРесурс-L ЖШС қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралары;
- Өндірістік экологиялық бақылауды бағалау.

5. Графикалық материалдар тізімі:
16 кесте, 6 сурет.

6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
30

7. Жұмыс бойынша кеңес беру:

Тараулар
Ғылыми
жетекші,
кеңесші
Тапсырманы алған уақыт
Тапсырманы
берді
(қолы)
Тапсырманы
қабылдады
(қолы)
Кіріспе
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
09.10.2019

Теоретикалық бөлім
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
15.11.2019

Аналитикалық бөлім
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
07.01.2020

Нұсқамалық бөлім
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
14.02.2020

Қорытынды
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
16.03.2020

Глоссарий
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
29.03.2020

Нормабақылау
т.ғ.к, доцент ҚилыбаевЕ. Ө.
25.04.2020

8. Дипломдық жұмысты орындау кестесі

Жұмыстың этаптары
Жұмысты орындау этаптарының уақыты
Қосымша
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
27.10.2019

2
Дипломдықжобаныорындауүшінматериалд аржинақтау
5.11.2019

3
Дипломдықжобаныңтеориялықбөліміндая рлау
27.12.2019
Практикаға кеткенше
4
Дипломдықжобаныңаналитикалықжәненұс қамалықбөлімдеріндаярлау
2.03.2020
Практика кезінде
5
Дипломдықжобаныдипломдыалдын - алақорғауғаұсыну
1.04.2020

6
Дипломдықжобаныңтолықнұсқасыннормаб ақылауғаұсыну
25.04.2020

7
Дипломдық жобаны антиплагиатқа ұсыну
13.05.2020

8
Дипломдық жобаны рецензентке ұсыну
20.05.2020

9
Ғылымижетекшіменрецензенттерсын-пік ірімендипломдықжобаныұсыну
27.05.2020
Бекітілген рецензенттер тізіміне сәйкес
10
Дипломдық жобанықорғау

ГАК кестесіне сәйкес

Тапсырманың берілген күні "9" қазан 2019 ж.

Ғылыми жетекші т.ғ.к, доцент ________ ҚилыбаевЕ. Ө.

Тапсырманы қабылдады СжС-43 топ студенті _________ Имангалиева А.Ж

НОРМАЛЫҚ БАҚЫЛАУЫ.

Көліктік -энергетика факультетінің, 5В073200 - Стандарттау және сертификаттау мамандығы бойынша, Имангалиева А.Ж. СжС 43 топ студентінің димпломдық жұмысы.
Дипломдық жұмысының тақырыбы ИСО 14000 халықаралық стандартына сәйкес ГидроЭкоРесурс-L ЖШС үлгісінде қоршаған ортаның сапа көрсеткіштерін жақсарту

БМЖС талаптар сәйкестігіне дипломдық жұмысының талдауы

№
Нысан
Параметрлері
Сәйкес келеді +
Сәйкес келмейді
1
2
3
4
1
Тақырып атауы
Бекітілген тақырыпқа сәйкес келеді

2
Қаріп өлшемі
14 кегель

3
Қаріп атауы
Times New Roman

4
Жоларалық интервал
Дара

5
Абзац
12,5

6
Өрістер
Сол жақ-30 мм, оң жақ-10 мм, жоғарғы-20 мм, төменгі-25 мм

7
Жұмыстың жалпы көлемі
Баспа мәтінінің 48 беті

8
Енгізу көлемі
2 бет

9
Беттің
40 негізгі бөлігінің көлемі

10
Қорытынды көлемі
2 бет

11
Беттерді нөмірлеу
Тура, парақтың төменгі бөлігінде, ортасында араб цифрларымен

12
Жұмыстың құрылымдық бөліктерінің реттілігі
Мұқабасы, Титул беті, Дипломдық жұмысқа тапсырма , Мазмұны, Кіріспе, Негізгі бөлімі (екі-үш тарау), Қорытынды, Пайдаланылған әдебиеттер тізімі, Қосымша

1
2
3
4
13
Жұмыстың құрылымдық бөліктерін ресімдеу
Әрбір құрылымдық бөлім жаңа беттен басталады. Атаулар азат жолдан бас әріппен келтіріледі. Аты мен мәтін арасындағы қашықтық-екі жол. Атау соңында нүкте қойылмайды

14
Негізгі бөлімнің құрылымы
көлемі бойынша мөлшерлес 3 тарау

15
Пайдаланылған әдебиеттер саны мен рәсімделуі
30 құжаттық және әдеби көздердің библиографиялық сипаттамасы

16
Қосымшалардың болуы және рәсімделуі
Міндетті

17
Әдебиеттің мазмұны мен сілтемелерін рәсімдеу
Мазмұны барлық, тараулардың, параграфтардың, бастапқы беттерін көрсете отырып қосымшалардың тақырыптарын қамтиды

18
Кестелерді рәсімдеу
Мәтінде аталғаннан кейін орналасады

19
Суреттер рәсімдеу
Мәтінде аталғаннан кейін орналасады

20
Сілтемелер
Мәтіндегі сілтемелер саны пайдаланылған әдебиеттер тізіміне сәйкес келеді

Нормалыұ бақылауды орындады:
СCжМ кафедраның доценті, т.ғ.к.Қилыбаев Е. Ө._________________

Нормалық бақылау нәтижесімен таныстым:
СжС 43 тобының студенті Имангалиева А.Ж.__________________

Ескертулер жойылды:
Күні "__25__"_____04______2020

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
1 Кәсіпорынның экологиялық менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
1.1 Экологиялық менеджмент жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
1.2 ISO 14000 стандарттар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
1.3 Қазақстандағы экологиялық менеджмент жүйесінің дамуы ... ... ...
18
1.4 Өнеркәсіптік кәсіпорында экологиялық менеджмент жүйесін енгізу ...
19
2 ГидроЭкоРесурс-L ЖШС экологиялық менеджмент жүйесі ... ... ... ...
27
2.1Гидро Эко Ресурс - L ЖШС сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27
2.2 Гидро Эко Ресурс-L ЖШС қызметінің экологиялық аспектісін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...

28
2.3 ГидроЭкоРесурс-L ЖШС қоршаған ортаға әсерін талдау ... ... ... ... ...
32
2.3.1 Атмосфераға шығарылатын тастандылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
32
2.3.2 Ағынды сулардың тастандылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
3 Гидро Эко Ресурс-L ЖШС қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

37
3.1 ГидроЭкоРесурс-L ЖШС экологиялық бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ...
37
3.2 Өндірістік экологиялық бақылауды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
3.3 Экологиялық менеджмент жүйесінің тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... .
43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
46
Пайданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
48

Кіріспе

Екінші мыңжылдықтың басында адамзат өркениеті осындай ақылды адам биологиялық түрлерінің өмір сүру мүмкіндігіне күмән тудыратын дамудың проблемаларына тап болды.
Өмірдің кез-келген формасы өзіне тән үнемі өсуге деген ұмтылысы мен тіршілік формаларының қоршаған ортамен, табиғатпен және қоғаммен өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын мүмкіндіктер мен шектеулер арасындағы компромиске келуді іздейді.
Табиғатқа антропогендік әсер ету бүгінгі таңда өмір сүру проблемасын шешу үшін шұғыл және кешенді шаралар қабылдау қажеттілігіне әкелді. Қарым-қатынастың жылдамдығының, масштабының және күрделілігінің артуына байланысты қоғам мен табиғат арасындағы қатынастарды басқару міндеті адамзат өркениетінің сәтті дамуы мен қоршаған ортаның жағдайы арасындағы өзара байланысты факторларды ескеруді қажет етті.
Экологиялық менеджмент қоғамның тұрақты дамуы үшін жағдай жасау тетіктерінің бірі ретінде адамзат өмір сүруі үшін маңызды болып табылады. Жеке кәсіпорынның ғана емес, сонымен бірге тұтас қоғамның ұзақ мерзімді әл-ауқатын қамтамасыз етуге бағытталған әлеуметтік және этикалық маркетинг тұжырымдамасы өзінің негізгі ережелерінде экологиялық менеджменттің ұстанымымен сәйкес келіп қана қоймайды, сонымен қатар оны адам өміріндегі, сондай-ақ саналы шаруашылық қызметті, тауарлар мен қызметтердің алмасу процестерін жетілдіруге байланысты мәселелерге назар аудару арқылы толықтырады.
Әлеуметтік және этикалық маркетингтің нормалары белгілі бір мағынада кәсіпкерлік бастаманы және өндірістік-шаруашылық қызметті шектейді, оларды әлеуметтік бағдарланған қоғамдық дамуға және өмір сүру ортасын сақтау мен жақсарту қажеттілігіне тәуелді етеді.
Үнемі кеңею, нарықтағы үстем жағдайға ұмтылу, өндіріс шығындарын кез-келген тәсілмен азайту және сату бағасын көтеру арқылы кірісті ұлғайтуға деген ұмтылыс жақында кәсіпкерлік және кез-келген басқа шаруашылық қызмет үшін жалпыға бірдей танылған негіз болды. Жаппай өндіріс дәуірінің маркетингі және жаппай маркетинг - бұл тауарлық қордың артық өндірілуіне, циклдық дағдарыстардың тереңдеуіне, табиғи ресурстарды бақылаусыз пайдаланылуына және қоғам үшін басқа экономикалық, әлеуметтік және экологиялық бұзылуға алып келетін, нашар реттелетін нарықтағы кәсіпкерлік қызметтің дәл осындай мазмұны мен мақсаттарының қалыпты мысалы.
Бұрынғы қауымдастықтың рухани және материалдық мәдениеті бар моделі түрлі идеялар мен тұжырымдамаларды да қамтыды, бірақ оның негізгі ережелері мыналар болды: ғалам - қарапайым және күрделі блоктардан тұратын механикалық жүйе; қоғамдағы өмір, әртүрлі идеалистік және коммунистік идеяларға қарамастан, өмір сүру үшін үздіксіз күреске түседі; материалдық прогреске тек экономикалық және технологиялық өсу арқылы қол жеткізуге болады; табиғи ресурстардың сарқылуы және қоршаған ортаның тозуы экономикалық өсудің сөзсіз серіктері болып табылады.
Қоршаған ортаға әсерді бағалау, экологиялық бағалау, экологиялық сараптама - осы терминдердің барлығы қоршаған ортаны реттеудің ескертпелі құралдарына жатады, олар жоспарланған қызметтің оған қатысты шешімдерін қабылдау кезіндегі экологиялық салдарын ескеруге бағытталған. Тұрақты даму идеялары таратылып, танылған сайын, ескертпелі немесе алдын-ала экологиялық реттеу жиі қолданылады. Сондықтан мұндай экологиялық реттеудің негізгі қағидаларын ұсыну барған сайын өзекті бола түсуде, бұл осы дипломдық жұмыс үшін таңдалған тақырыптың маңыздылығы мен өзектілігін анықтайды. Жұмыстың негізгі мақсаты экологиялық менеджменттің нормативтік материалы мен тәжірибесін зерттеу болып табылады.
ISO 14001:2016 халықаралық стандартына сәйкес экологиялық менеджмент жүйесінің моделі жүйелік тәсілдемеге негізделген, бұл кәсіпорынның экологиялық саясатын жүзеге асыруды үнемі жетілдіруді білдіреді. Экологиялық қызметті басқарудың жүйелік тәсілдемесі кәсіпорындағы қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің басымдылығын арттырады, сонымен қатар қызмет көрсетудің, өнімнің және қызметтің қоршаған ортамен өзара әрекеттесуімен байланысты аспектілері анықталады және бақыланады. Кәсіпорынның тұрақты ішкі аудитінің арқасында экологиялық проблемалар туындағанға дейін алдын алынады, осылайша экологиялық іс-әрекеттің тиімділігі артады. Ресурстық артықшылықтардан басқа, өндіріс процесі мен өнімнің қоршаған ортаға әсерін бағалау және азайту жөніндегі іс-шаралар компанияға жаңа нарықтарға шығуға мүмкіндік беретін экологиялық таза өнімдерді шығаруға мүмкіндік береді.
Ұсынылған жұмыстың өзектілігі мен қажеттілігі мыналармен анықталады: кәсіпорындағы экологиялық менеджмент жүйесі жыл сайын шаруашылық қызметтің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етілуін ескере отырып өндірістік процестің жүзеге асуын қамтамасыз ететін ISO 14001:2016 халықаралық стандартының талаптарына сәйкестігін тексеріп отыруы керек.
Мақсаты: ЖШС ГидроЭкоРесурс-L мысалында ISO 14000 халықаралық стандартына сәйкес қоршаған ортаның сапасын жақсарту.
Міндеттері:
1) 2018-2019 жылдар аралығындағы ГидроЭкоРесурс-L ЖШС қызметінің экологиялық аспектілерін талдау.
2) 2018-2019 жылдар аралығындағы ГидроЭкоРесурс-L ЖШС қалдықтар, тастандылар шығындар санының динамикасын талдау.
3) 2019 жылғы ГидроЭкоРесурс-L ЖШС экологиялық бағдарламасының орындалуын бағалау.
4) 2019 жылдағы ГидроЭкоРесурс-L ЖШС өндірістік экологиялық бақылау процесін бағалау.
5) 2019 жылы ГидроЭкоРесурс-L ЖШС экологиялық менеджмент жүйесін енгізу тиімділігін бағалау.

1 Кәсіпорынның экологиялық менеджменті

0.1 Экологиялық менеджмент жүйесі

1995 жылы маусымда Рио-де-Жанейрода БҰҰ-ның қоршаған орта және даму жөніндегі конференциясы өтті. 160 елдің өкілдері 21 ғасырға арналған Күн тәртібі тарихи құжатын қабылдады - бұл әлемнің барлық халықтары үшін сапалы қоршаған орта мен сау экономикаға қол жеткізуге бағытталған жаңа ғасырдың өзіндік экологиялық бағдарламасы. Экологиялық талаптар экономика мен әлеуметтік дамуға, мемлекеттік реттеуге, барлық деңгейдегі басқаруға деген көзқарастардың көбісін өзгертеді [1].
Заманауи өндірістік экологиялық басқару, ең алдымен, қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы міндетті мемлекеттік талаптарды орындауға бағытталған. Халықаралық қоршаған ортаны басқару бойынша стандарттарды әзірлеу және қабылдау қажеттілігі сөзсіз айқын.
Жиырмасыншы ғасырдың 80-жылдары құбырдан шығатын тастандыларды өлшеген кезде, қоршаған ортаны қорғаудың негізгі стратегиялық бағыты ретінде end-of-pipe стратегиясы (құбырдың соңында) қабылданды [2]. Қоршаған ортаны қорғаудың келесі бағыты 1980 жылы Женевада өткен халықаралық конференцияда таңдалды: ресурстарды үнемдейтін және аз қалдықты технологиялар негізінде техникалық қайта жарақтандыру қажеттілігі. Бұл үлкен қаржы ресурстарын қажет ететін шығыны жоғары қымбат механизмдер. Мұндай технологияларды енгізудің құнын азайту әдістерін іздеу экологиялық инвестицияларды басқарудың пайда болуына әкелді.
1995 жылы Ұлыбританияда BS-7750 ұлттық стандарты енгізілді, бұл - ұлттық стандарт ретінде экологиялық менеджмент бойынша алғашқы еуропалық стандарт. Бұл стандарттың өзіне тән ерекшелігі - бұл кәсіпорынның экологиялық қызметіне қойылатын нақты талаптарды белгілемейді және анықтамайды, бірақ экологиялық менеджменттің тиімді жүйесін құруға және экологиялық аудитті дамытуға пайдалы кеңестерден тұрады. Бұл өз кезегінде ұйымның экологиялық сипаттамаларының жақсаруына және қоршаған ортаның жағдайының жақсаруына әкеледі [3].
1995 жылы, негізінен, BS-7750 британдық стандартына негізделген Еуропалық Одақтың нұсқаулықтары (ережелер) әзірленді, онда экологиялық менеджмент сұлбасы мен аудит жүргізу сұлбасын (Eco-management and auditscheme - EMAS) құру жөніндегі басшылық нұсқаулықтар бар. EMAS стандарт болып табылмаса да, онда экологиялық менеджмент жүйесін құру үшін өз еркімен EMAS қабылдаған кәсіпорынның экологиялық менеджмент жүйесі сәйкес келуі тиіс бірыңғай талаптар бар. BS-7750 стандарты сияқты, EMAS экологиялық саясатты әзірлеу мен жүзеге асыруды, экологиялық бағдарламаларды жүзеге асыруды, қоршаған ортаны басқару саласындағы кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің қызметінің параметрлерін мерзімді, объективті бағалауды, қоғамға кәсіпорын туралы экологиялық ақпарат беруді қамтиды. BS-7750 және EMAS стандарттарының көптеген ережелері өте бір-біріне жақын, бұл көптеген елдерде 1996-1997 жылдары қолданысқа енгізілген қоршаған ортаны басқару жүйелерін құру мен олардың жұмысын реттейтін басқа құжаттарға да тән. Алайда, айқын ұқсастықтарға қарамастан, оларда бірқатар айырмашылықтар болды, ең алдымен экологиялық менеджмент жүйесіне қойылатын талаптарға, тексерулердің (аудиттің) жиілігі мен мазмұнына, ұйымдастырылуына қатысты, технологияларға қойылатын талаптарға қатысты және т. б. Бұл біркелкі талаптардың негізінде экологиялық менеджмент жүйелерін және олардың негізінде сертификаттауды салыстыруды қиындатты. Сондықтан негізгі ережелері экологиялық менеджмент жүйесін құрудың жалпы тәсілдерін айқындайтын бірыңғай халықаралық құжаттарды (стандарттарды) әзірлеу қажеттілігі туындады.
Бұл стандарттар ISO 14000 сериялы халықаралық стандарттар болып табылады. 1995 жылы Рио-де-Жанейрода форум экологиялық бағытталған басқару саласындағы жаңа халықаралық стандарттарды әзірлеу туралы шешім қабылдады [4].
Экологиялық менеджмент - бұл жетілдірілген басқару жүйесі.
Кәсіпорынға қатысты ол экологиялық таза өндірістік және аумақтық кешенді қалыптастыруды қамтамасыз етеді, осы кешеннің және оның өнімдерінің бүкіл өмірлік циклі ішінде экологиялық және экономикалық көрсеткіштер арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.
Экологиялық менеджменттің негізгі принциптері:
oo экологиялық ерекшеліктерді ескеру;
oo мәселені уақтылы шешу;
oo кез-келген деңгейдегі басқару шешімдерінен туындайтын экологиялық салдарлар үшін жауапкершілік алу;
oo экологиялық проблемаларды шешудің басымдығы.
Экологиялық менеджменттің негізгі міндеттері:
oo экологиялық таза өндірістік процестерді ұйымдастыру;
oo барлық салалардың экологиялық үйлесімділігін қамтамасыз ету;
oo өнімді өндіру, тұтыну және утилизациялау процесінде табиғатқа теріс антропогендік әсердің алдын-алу;
oo қоршаған ортаға ең аз зиян келтіре отырып максималды нәтиже алу;
oo экологиялық шектеулерді өндіріс өнімділігінің өсуінің жаңа мүмкіндіктеріне айналдыру;
oo өнімді сұранысқа сәйкес жаңарту және қоғамның алдында кәсіпорынның жасыл имиджін құру;
oo аз қалдықты технологияларды құру және енгізу;
oo шығындарды азайтуға немесе табыстың өсуіне ықпал ететін экологиялық бастамаларды ынталандыру.
Экологиялық менеджменттің пәні: экологиялық экономика, табиғатты қолдану, ұйымдық құрылым, экологиялық маркетинг, экологиялық саясат, ақпарат, экологиялық және корпоративтік мәдениет, мотивация, қоғаммен байланыс және басқару жүйесінің басқа компоненттері [5]. Экологиялық менеджменттің түпкі мақсаты - іскери қызметтің қоршаған ортаға теріс әсерін азайту, кәсіпорында өндірілетін өнімдер мен көрсетілетін қызметтерді өндіру мен тұтыну процестерінің экологиялық қауіпсіздігінің жоғары деңгейіне қол жеткізу. Сонымен қатар, осы міндеттерді орындау кәсіпорынның басқа да басым мақсаттарға қол жеткізуіне сәйкес келуі керек, соның ішінде қазіргі және ұзақ мерзімді бәсекеге қабілеттілік [6].
Экологиялық менеджмент дегеніміз белгілі бір ресми талаптардың орындалуы емес, сонымен қатар кәсіпорынның барлық мамандары мен қызметкерлеріне түсінікті және қол жетімді түрлі белсенді практикалық іс-шаралар.
Экологиялық менеджмент жүйесі ұйымға құрылымды құруға, тұрақты жетілдіруге қол жеткізуге бағытталған процестерді байланыстыруға мүмкіндік береді, оның қалаған дәрежесін ағымдағы жағдайға байланысты ұйым өзі анықтайды. Экологиялық менеджмент жүйесінің моделі Plan-Do-Check-Act (PDCA) немесе жоспар-іске асыру-тексеру-іс-қимыл Деминг цикліне негізделген (1-сурет) [7].

Сурет 1Экологиялық менеджмент жүйесінің моделі
Экологиялық менеджмент жүйесінің моделі Plan-Do-Check-Act (PDCA) немесе жоспар-іске асыру-тексеру-іс-қимыл Деминг цикліне негізделген (1-сурет). PDCA циклін қысқаша сипаттауға болады: - жоспарлау: ұйымның экологиялық саясатына сәйкес нәтижеге жету үшін қажетті мақсаттар мен процестерді әзірлеу;
oo іске асыру: бұл процестер жүзеге асырылуда дегенді білдіреді;
oo тексеру: процестер экологиялық саясатпен, мақсаттар мен міндеттермен, заңнамалық және басқа талаптармен салыстырыла отырып өлшенеді және бақыланады; нәтижелер туралы баяндалады;
oo іс-қимыл:экологиялық менеджмент жүйесінің экологиялық көрсеткіштерін үнемі жақсарту бойынша шаралар қабылданады.
Стандартқа сәйкес экологиялық менеджмент жүйесін енгізу нәтижесі үнемі жетілдіріліп отырады, яғни өзінің экологиялық саясатына сәйкес кәсіпорынның барлық экологиялық аспектілері бойынша ең жақсы көрсеткіштерге қол жеткізуге бағытталған даму процесі [8].

0.2 ISO 14000 стандарттар жүйесі

ISO 14000 стандарттар жүйесі BS-7750 стандарты негізінде, сонымен қатар ISO 9000 өнімнің сапа жүйесінің стандарты негізінде әзірленген. ISO 14001 стандарты қоршаған ортаны қорғау және ресурстарды рационалды түрде пайдалану мәселелеріне және сапа менеджменті қағидаларын (сонымен қатар ISO 9000 сериясында көрсетілген) қолдану тәжірибесін ескере отырып әзірленді. Өз кезегінде, ISO 14001 стандарттарын жасау және қолдану тәжірибесі 2000 жылғы ISO 9001 және ISO 9004 нұсқаларын жасау кезінде ескерілді. ISO 14000 талаптары көптеген жағдайларда ISO 9000 талаптарымен сәйкес келеді, сондықтан ISO 9000 бар кәсіпорындарды оңай сертификаттауға болады [9].
Көптеген экологиялық стандарттардан айырмашылығы, ISO 14000 сандық параметрлерге (шығарындылар көлемі, заттар концентрациясы және т.б.) және технологияға (белгілі технологияларды пайдалану немесе пайдаланбау туралы талап, ең жақсы қол жетімді технологияны қолдану талабы) бағдарланбаған. ISO 14000 негізгі тақырыбы - экологиялық менеджмент жүйесі. Экологиялық менеджмент стандарттарын салыстыру 1-кестеде келтірілген[10].

Кесте 1
Экологиялық менеджмент стандарттарын салыстыру

ISО 14000 стандарттар жүйесі бірнеше бағытты қамтиды (сурет 2):

Сурет 2ISО 14000 стандарттар жүйесі
Осы стандарттардың әдеттегі ережелері ұйымда белгілі бір рәсімдер енгізілуі және сақталуы, тиісті құжаттар дайындалуы және белгілі бір салаға жауапты тұлға болуы керек дегенді білдіреді[10].
ИСО 14000 сериялы стандарттарының негізгі тұжырымдамасы ұйымдағы (кәсіпорындағы немесе компаниядағы) экологиялық менеджмент жүйесі түсінігі болып табылады.
Сондықтан стандарттың орталық құжаты ИСО 14001 - Экологиялық менеджмент жүйелерін қолдану ерекшеліктері мен нұсқаулықтары болып саналады. Басқа құжаттардан айырмашылығы, оның барлық талаптары аудиттелген болып табылады, яғни белгілі бір ұйымның сәйкестігі немесе сәйкес келмеуі жоғары дәрежеде анықталуы мүмкін деп болжанады. ISO 14001 стандартына сәйкес келуі ресми сертификаттаудың пәні болып анықталады[11].
ISO 14001 стандарты экологиялық менеджмент жүйесінің ұйымды басқарудың жалпы жүйесімен біріктірілгенін білдіреді [12].
Серияның негізгі құжаты ISO 14001 болып табылады, онда ұйымның қоршаған ортаға әсеріне қатысты абсолютті талаптар жоқ, тек арнайы құжатта ұйым ұлттық стандарттарға сәйкес келетіндігі туралы мәлімдеме жасалады.
Стандарттардың бұл сипаты, бір жағынан, ISO 14000 халықаралық стандарттар сияқты ұлттық нормативтер шеңберіне енбеуі керектігімен шартталған. Екінші жағынан, ИСО-ның алғышарты - бұл өнім сапасына ұйымдастырушылық тәсілдемелер болып табылады, оған сәйкес сапаға жетудің кілті тиісті ұйымдастыру құрылымын құру және өнім сапасына жауапкершілікті бөлу болып табылады.
Стандарттар жүйесі қоршаған ортаға зиянды әсерді үш деңгейде төмендетуді қамтамасыз етеді:
oo ұйымдастырушылық - корпорациялардың экологиялық мінез-құлқын жақсарту арқылы;
oo ұлттық - ұлттық нормативтік базаға және мемлекеттік экологиялық саясаттың компонентіне қосымша құру арқылы;
oo халықаралық - халықаралық сауда жағдайларын жақсарту арқылы.
ISO 14000 стандарттары ерікті болып табылады. Олар заң талаптарын алмастырмайды, бірақ компанияның қоршаған ортаға қалай әсер ететінін және заң талаптарының қалай орындалатынын анықтайтын жүйені ұсынады.
ISO стандарттау бойынша халықаралық ұйымы ISO 9000 (сапа), ISO 14000 (қоршаған орта), GMP (тіршілік қауіпсіздігі) стандарттарымен реттелетін сапа интеграцияланған жүйелерін енгізу саясатын жүргізуде. Бұл стандарттардың ортақ саласы бар: ISO 9000:2015 стандарттарының жаңа нұсқасында бірқатар экологиялық мәселелер бар, ИСО 14000 стандарты сапа менеджменті жүйесіне негізделген.
ISO 14000 сертификатының болуы қазір экспорттаушы кәсіпорындар үшін бұрынғыдай ISO 9000 сертификаты сияқты негізгі шарт болып табылады.
Әсіресе, экспортқа шығарылатын өнімдер экспортты алушы елдерде орналасқан өндірістер үшін шикізат болған кезде өте маңызды: бұлминералды тыңайтқыштар ауылшаруашылығына шикізат ретінде,мұнай өнімдері адамдар тікелей пайдаланатын қаптамаларды, ыдыс-аяқтарды және басқа заттарды өндіруге арналған шикізат ретінде пайдаланылған жағдайлар болып табылады [13].
Экологиялық сертификаттауға дайындық, сонымен қатар сапа жүйесін сертификаттауды кәсіпорынның өзі жүргізген әлдеқайда тиімді және арзан. Аудиторлық куәліктің иелері ресейлік кәсіпорындарды ISO 14000 халықаралық сертификатына сертификаттау кезінде аудиторлық тексерістерге қатыса алады, оны тек шетелдік сертификаттау органдары ғана жүргізе алады, сондықтан өте қымбат [14].

1.3 Қазақстандағы экологиялық менеджмент жүйесінің дамуы

90-шы жылдардың ортасында Қазақстандағы экологиялық реттеудің нарықтық құралдарының тиімділігі мен әсері талқыланды. Бұл ірі халықаралық банктердің кәсіпорындарға несие берудегі басты талаптарының бірі экологиялық аудит нәтижелерін ұсынуымен байланысты болды. 1997-1998 жылдар аралығында экологиялық менеджмент жүйесі туралы ақпарат пайда бола бастады [16]. Кең танымалдыққа ие болғандардың ішінде сапа менеджменті және экологиялық менеджмент жүйелері болып табылады. Сапа менеджменті жүйесі Қазақстандағы мыңнан астам ұйымдарда енгізілген және сертификатталған.
Алайда, тұтастай алғанда, Қазақстан Республикасы бүгінгі таңда экологиялық проблемаларды шешуге деген тәсілдемелердің өзгеруін толығымен ескермеу немесе оларды тым жеңілдету және бірқатар жалпы талаптардың ресми түрде ғана орындалуы сияқты түсінбеушілікпен және бағаланбауымен сипатталады. Қазақстанда 2014 жылы экологиялық менеджмент жүйесінің IS0 14001 талаптарына сәйкестік сертификатын алған ұйымдардың саны 160-тан сәл асты. Мұндай ұстаным жекелеген өнеркәсіптік компаниялар үшін де, тұтастай алғанда ел үшін деэкономикалық мүмкіндіктердің шектелуіне және тікелей шығындарға алып келеді. Мысалы, айқын және жасырын шектеулердің пайда болуы, санының артуы және халықаралық тауарлар мен қаржы нарықтарындағы отандық өндірушілер үшін шығындардың әкелуіне әкеп соқтыруы мүмкін. Көптеген жағдайларда мұндай шектеулер декларацияның болмауы және кәсіпорындардың экологиялық менеджмент саласындағы қызметінің нәтижелері, жоспарлары мен талаптарын көрсетудің жоқтығымен байланысты болады [15].
ИСО 14000 жүйесінде сертификат алу өнімді сыртқы нарықтарда жұмыс істейтін немесе сатуды жоспарлап отырған қазақстандық кәсіпорындар үшін қажет. Қазіргі уақытта ұлттық сертификаттау инфрақұрылымы дамудың бастапқы сатысында болғандықтан, мұндай кәсіпорындар шетелдік аудиторларды шақыруға бейім. Көрсетілетін қызметтердің қымбаттығынан басқа, шетелдік аудиторлар көбінесе Қазақстанның экологиялық заңнамасының талаптарымен таныс емес.
Сондықтан жақын арада келесі қадамдарды жасау орынды болып көрінеді:
oo ISO 14000 стандартын кеңінен тарату;
oo өнеркәсіптік кәсіпорындарда экологиялық аудиттің негізгі принциптерін кеңінен тарату;
oo кәсіби аудиторларды даярлау;
oo экологиялық аудиттің нормативтік базасын жасау;
oo экологиялық сертификаттаудың және өнімді таңбалаудың ұлттық жүйесін енгізу және алғашқы қадам ретінде - импорттық өнімдердегі белгілі бір экологиялық таңбалау жүйесін ресми мойындау.
Осылайша, ISO 14000 стандарттарына сәйкес келу қоршаған ортаға зиянды әсерді азайтуды көздейді және келесі мақсаттарды көздейді:
1) жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қоршаған ортаға әсерін жақсарту;
2) қолданыстағы нормативтiк ұлттық базаға толықтырулар жасайды және ұлттық экологиялық саясатты айқындайды;
3) халықаралық сауда жағдайларын жақсарту және бәсекеге қабілеттілікті арттыру [16].
1.4 Өнеркәсіптік кәсіпорында экологиялық менеджмент жүйесін енгізу

Тұрақты даму парадигмасы аясында кез-келген кәсіпорынды қоршаған ортаға зиянды әсерін барынша азайта отырып, оны тұрақты дамуға, яғни үздіксіз экономикалық өсуге ұмтылатын индустриалды қауымдастық ретінде қарау керек. Индустриалды қоғамдастық - бұл өндірістік кәсіпорынның негізінде құрылған, оның қызметкерлерінен тұратын және экономикалық, әлеуметтік және экологиялық проблемалардың бірлігінен, мүдделер мен осы қоғамдастықтың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған іс-әрекеттердің тұтастығымен сипатталатын қауымдастық.
Осы мақсатқа жетудің құралдарының бірі қоршаған ортаны басқару жүйесін енгізу болып табылады, ол кәсіпорынның экологиялық саясатын нақты анықтауға және тұжырым жасауға; кәсіпорында ЭМЖ және оның қоршаған ортаны қорғауға жауапты құрылымын құру; экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін өз жұмысының сипаттамаларына қол жеткізу үшін кәсіпорында іс-шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру; кәсіпорынның экологиялық сипаттамаларын бақылауға мүмкіндік береді [17].
Экологиялық заңнаманы қатайту, кәсіпорынның жасыл имиджін құру қажеттілігі, биосферадағы техногендік қысымның жоғарылауына экологиялық қоғамдастықтың алаңдаушылығы, сыртқы сату нарықтарына шығу үшін өндірісті экологиялық сертификаттау қажеттілігі - барлық осы факторлар металлургиялық кәсіпорындарда қоршаған ортаны қорғауда түбегейлі өзгерістерді талап етеді.
Экологиялық қызметті жақсарту тек ISO 14000 сериялы халықаралық стандарттар жиынтығы негізінде әзірленген және өнеркәсіп жағдайларына бейімделген экологиялық менеджмент жүйесін енгізумен ғана мүмкін болады [18].
Ұйымға ISO 14001 стандартының қоятын негізгі талаптары және ұйымның оған сәйкестігі, 3-суретте көрсетілгендей осы стандартқа сәйкес ұйымның қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесі бар дегенді білдіреді [19].

Сурет3 Өнеркәсіпке ISO 14001 енгізу

Ұйым экологиялық саясатты - ұйымның әрекеттері үшін негіз бола алатын және экологиялық мақсаттар мен міндеттерді анықтайтын, ұйымның ниеті мен қағидалары туралы арнайы құжат әзірлеуі керек.
Экологиялық саясат компанияның қызметі, өнімдері мен шаруашылығымен туындайтын масштабқа, табиғатқа және қоршаған ортаға әсеріне сәйкес келуі керек. Экологиялық саясат, басқалармен қатар, нормативті талаптарға, сонымен қатар экологиялық менеджмент жүйесін үнемі жетілдіруге және ластанудың алдын алуға ұмтылысы туралы мәліметтерді қамтуы керек. Құжат ұйымның барлық қызметкерлерінің назарына жеткізіліп, көпшілікке қол жетімді болуы керек. Ұйым экологиялық аспектілердің мәнін анықтау және бағалау рәсімдерін белгілейді және қолданады.
Экологиялық аспект - қоршаған ортамен өзара әрекеттесетін кәсіпорын элементі немесе өнімдері мен қызметтері.
Маңызды экологиялық аспект қоршаған ортаға айтарлықтай әсер етеді немесе әсер етуі мүмкін [19].
Экологиялық менеджмент жүйесін енгізу кезінде ұйым өзі басқара алатын және оған әсер ете алатын экологиялық аспектілерді анықтайды [20].
Экологиялық аспектілерді анықтау кәсіпорынның қоршаған ортаға әсер ету дәрежесін анықтауды ғана емес, сонымен бірге анықталған экологиялық аспектілердің кәсіпорын үшін маңыздылығын бағалауды да қамтиды [21].
Экологиялық аспектінің маңыздылығын айқындау қоршаған ортаға әсер ету деңгейін бағалауға негізделген, ол әр экологиялық аспект үшін келесі ретпен жүзеге асырылады:
oo бағалау критерийлерін таңдау;
oo қажетті мәліметтерді жинау;
oo алынған ақпаратты талдау;
oo құжатталған есептеулермен бірге критерийлер бойынша экологиялық аспектілерді бағалау;
oo Бөлімшенің экологиялық аспектілерінің тізіміне әрбір экологиялық аспект бойынша есептеу нәтижелерін енгізу.
Экологиялық аспект I, II, III қоршаған ортаға әсер етудің үш деңгейіне ие болуы мүмкін (қоршаған ортаға әсер ету деңгейінің төмендеу ретімен).
Ұйым экологиялық аспектілердің санын азайту бойынша шаралар қабылдауы керек, сонымен бірге экологиялық аспектілер бірінші деңгейден екінші немесе үшінші деңгейге ауысуы керек, бұл қоршаған ортаға әсерін азайтады.
Экологиялық аспектілердің қоршаған ортаға әсерін бағалау критерийлері.
Ауаның ластануы. Экологиялық аспектілері: атмосфераға ластаушы заттардың тастандылары, шикізат, материалдар, бұйымдар мен қалдықтармен жұмыс жасау кезінде атмосфераға ластаушы заттардың шығарындылары.
Бағалау критерийі: ААӘИ - атмосфералық ауаға әсерінің индексі.
Бұл ластану көзінен тасталатын әрбір ингридиент бойынша бөлімшедегі атмосфералық ауаның әрбір ластану көзі үшін есептеледі (1-формула).

ААӘИi = МШРТ, (1)

мұндағы
М - өлшемдер нәтижесі бойынша і-ші заттың тасталу деңгейі (орташа арифметикалық), гс;
ШРТ - өндірістің шекті рұқсат етілген тастандылар жобасы бойынша шекті рұқсат етілген тастандылар деңгейі, гс;
Ластану көзінің i - ші заты (2-формула).

ЗИАЭА = (1n) ААӘИi (2)

мұндағы
n - ластанған заттардың саны .
Осы көзден тасталған барлық ластаушы заттар бойынша қосылады.

Кесте 2
Атмосфералық ауаға экологиялық аспектінің (2-кесте) әсер ету деңгейін бағалау критерийі

Сулы объектілердің ластануы. Экологиялық аспект: технологиялық агрегаттардан, кәсіпорын жүзеге асыратын шаруашылық және басқа да қызмет түрлерінен, су объектілеріне тікелей немесе кәсіпорынның, басқа кәсіпорындардың айналым жүйелеріне шығарылатын ластаушы заттардың тастандылары.
Бағалау критерийі: СОӘИ - сулы объектілерге әсер индексі (соның ішінде жер асты сулары) (3-формулажәне 3-кестеде көрсетілген).

СОӘИ= (1n) CiCпдк (3)

мұндағы
Сi - тазарту қондырғысынан кейінгі іріктеу орнында ластаушы заттардың концентрациясы (мгл);
СПДК - Миасс өзеніндегі ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы - балық шаруашылығы мәні (мгл);
i - ластаушы заттар;
n - ластаушы заттардың саны.
Кесте 3
Сулы объектілерге экологиялық аспектінің әсер ету деңгейін бағалау критерийі

Қалдықтарды басқару. Экологиялық аспект: төгінділер, ағу, жинау кезінде ауаның ластануы, қалдықтарды уақытша сақтау және тасымалдау (4-формула).
Бағалау критерийі: ҚӘЕИ - қалдықтың әсер ету индексі:

ҚӘЕИ= (QФQН) * АК, (4)

мұндағы
QФ - қалдықтардың нақты туындауы (тонна);
QН - қалдықтардың нормативті туындауы (тонна);
К - қалдықтардың қауіптілік деңгейі (ШОҚТНЖ алынған мәліметтер);
А - уақытша қалдықтарды сақтау қондырғыларының белгіленген талаптарға сәйкестігін ескеретін коэффициент;
А=1, егер уақытша қалдықтарды сақтау қондырғыларының белгіленген талаптарға сәйкес жарақтандырылмаса;
А=0,5, егер уақытша қалдықтарды сақтау қондырғыларының белгіленген талаптарға сәйкес келсе (4-кесте).

Кесте 4
Қоршаған ортаға қалдықтардың әсер ету деңгейін бағалау критерийі

4- кестенің жалғасы

Топырақтың ластануы. Экологиялық аспект: шикізатты, өндіріс және тұтыну қалдықтарын, өндіріс орындарында және санитарлық қорғау аймағында орналастыру және уақытша сақтау кезінде топырақтың ластануы (5 формула).
Бағалау критерийі: ТӘИ - топыраққа зиянды заттардың әсер ету индексі:

ТӘИ = (1n) CiCШРК (5)

мұндағы
Сi - үлгілерді сұрыптау нүктесіндегі топырақтағы ластаушы зиянды заттардың концентрациясы (мгкг);
СШРК - топыратағы ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы (мгкг);
i - ластаушы заттар;
n - ластаушы заттардың саны (5-кесте).

Кесте 5
Топырыққа экологиялық аспектінің әсер ету деңгейінің бағалау критерийі

Табиғи және басқа да энергоресурстар түрлерін қолдану. Экологиялық аспект: энергоресурстарды қолдану (электроэнергия, табиғи газ, оттегі) (6 формула).
Бағалау критерийі: РҚИ - ресурсты қолдану индексі:

РҚИ = GGH (6)

мұндағы
G - есепті кезеңде тұтынылған ресурстың көлемі;
Gн - есепті кезеңдегі ресурсты қолдану нормасы (орнатылған шектеу) (6-кесте).

Кесте 6
Қоршаған ортаға экологиялық аспектінің әсер ету деңгейінің бағалау критерийі

Ресурстарды тұтыну индексі қондырғы тұтынатын әр ресурс үшін есептеледі (БМЖ ҰС 4.3.1-01-2011 Қоршаған ортаға экологиялық аспектінің әсер ету деңгейін анықтау және бағалау).
Экологиялық мақсаттар мен міндеттер. Қоршаған ортаға айтарлықтай әсер етуді, заңнамалық және басқа талаптарды ескере отырып, ұйым экологиялық мақсаттар мен міндеттерді жасауы керек. Мақсаттар мен міндеттер мүмкіндігінше сандық болуы керек. Олар экологиялық саясатқа негізделеді (ластанудың алдын-алу қажеттілігі немесе міндеттілігі туралы ескертуді қосуы керек) және әр функцияға (қызмет саласына) және ұйым деңгейіне байланысты анықталады.
Оларды тұжырымдау кезінде мүдделі тараптардың пікірлері (кез-келген топтар мен азаматтардың мүдделері кәсіпорынның экологиялық аспектілері қозғалатын немесе осы аспектілерге қатысты) ескерілуі керек.
Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін ұйым мақсаттар мен міндеттерге жетудің жауаптыларын, құралдары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.