МҰҒАЛІМНІҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІН АНЫҚТАУ
Реферат
Тақырыбы;Даму бағыттары мен басымдықтарын анықтау үшін жеке тұлғаның құндылықтары мен көзқарастарын нақтылау
Тексерген:Джумашева А
Орындаған;Анарбек А
Тәжіриедегі рефлексия жалпы білім беретін мектептердегі педагогика кадрларының
Кәсіби даму бағдарламасының қысқа мерзімді жоспары
Мұғалім:Байгельдина А.Т
Құндылықтар, көзқарастар, ықпал ету тәсілдері.
Тақырыбы
1-сабақ: Бұдан әрі даму бағыттары мен басымдықтарын
анықтау үшін жеке тұлғаның құндылықтары мен
көзқарастарын нақтылау.
2-сабақ: Оқыту және оқу әдістемесін жетілдіру мақсатында зерттеу жүргізу қажеттігін негіздеу және мойындау. Сыныптағы психологиялық ахуал.
Жалпымақсаты
Мұғалімдер зерттеулер мен жетілдіру арқылы кәсіби дамудың қажеттілігі туралы қорытынды жасайды.
Оқу нәтижесі
Мұғалімдер құндылықтар мен басымдықтар жүйесіне қатысты өздерінің көзқарастарын дәлелдейді, сыныптағы жағымды атмосфера және ұжымдық сезімнің қалыптасуы үшін ұжымның тәртібі мен ұйымдастырушылығының мәнін бағалайды.
Түйіндіидеялар
1) Оқыту мен оқу тәжірибесін жетілдіру жөніндегі жұмыстағы көпнұсқаулық мұғалімнің кәсіби рөлінің маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
2) Жетілдіру жөніндегі жұмыс тек қана мұғалімнің өз тәжірибесін жақсартып қана қоймайды, сонымен бірге мектептегі басқа да мұғалімдердің тәжірибесіне әсер ете алады.
Табысты оқыту мен оқудың маңызды аспектісі ретінде оқуды
оңтайландыруға, мұғалім мен оқушыларды өзін-өзі іске асырудан қанағаттану сезімін қамтамасыз етуге, жақсы және ұйымдасқан жұмыс ахуалын сақтап тұруға әсер ететін өзара қарым-қатынас сипатын түсіну.
Қажетті құралдар мен көрнекіліктер
Бейнетаспа, коучингтуралымәтін, түрлітүстіқағаздар, бағалаупарағы, флипчарт, қарындаштар.
Коучингбарысы
Психологиялық ахуал
Сергіту сәті Сағат арқылы дос табу ойыны
Сергіту сәтінде мұғалімдер достарын табады.
Топқа бөлу
Түске байланысты Қызыл, Сары, Жсыл, Көк
Тыңдаушылардың ұнатқан әуендеріне сай топқа бөлу.
Ой шақыру
Бейнеролик көрсету Никогда не сдавайся! Мотивация видеосын көрсету
Сұрақ қою:
Көріністегі оқиғалардың мұғалім мен оқушы өміріне қаншалықты қатысы бар?
Қандай тақырыпта ой қозғаймыз деп ойлайсыздар?
ЖИГСОстратегиясы бойынша жұмыс жасайды.
Топта талқылайды.
Әр топ мүшесі өз ойын ортаға тастайды
Негізгі бөлім
Топқа тапсырма
1-тапсырма
ТƏЖІРИБЕДЕГІ ҚҰНДЫЛЫҚТАР, ҰСТАНЫМ ЖƏНЕ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ІС-ƏРЕКЕТ
2-тапсырма
МҰҒАЛІМНІҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІН АНЫҚТАУ
3-тапсырма
ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫҢЫЗ, ҰСТАНЫМЫҢЫЗ ЖƏНЕ ТИІСТІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ІС-
ƏРЕКЕТТЕРІҢІЗ ТУРАЛЫ ИДЕЯЛАРЫҢЫЗДЫ ДАМЫТУ
4- тапсырма
БОЛАШАҚТЫҢ МЕКТЕБІ
Жоба жасау
Постермен жұмыс жасайды. Өз жұмыстарын ортаға шығып, қорғайды.
Ой толғаныс
БББ кестесі
Бұрыннан білетінім
Бүгін білдім
Білгім келеді
Тапсырмаларды орындайды.
Рефлексия
Күн бойынша рефлексия
Мен өзіммен бірге ... . аламын, себебі...
... туралы ойлану қажет, себебі...
... лақтырып жіберемін, себебі ...
Ұстаздар өз пікір, тілектерін стикерге жазады. Постерлерге жабыстырады.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaму бaғыттaры мeн тeндeнциялaры
Пeдaгoгикaның зaмaнaуи кeзeңі XX ғacырдың oртacы мeн - XXI ғacырдың бacын құрaйды. Oл oтaндық жәнe шeтeлдік ғaлымдaрдың пeдaгoгикaның жaңa көзқaрaстaры мeн пікірлeрдің, жaңa eңбeктeрдің шығaру кeзeңі бoлды. Бұл кeзeң білім бeру мeн тәрбиeлeудeгі пeдaгoгикaлық тeхнoлoгиялaр, сoның ішіндe aқпaрaттық-кoммуникaтивті тeхнoлoгияны жәнe тұлғa-бaғдaрлық білімді бeру мәсeлeлeрінe қaтысты қызығушылықтaрдың туындaуымeн сипaттaлaды. Пeдaгoгикaлық иннoвaцияның, пeдaгoгикaлық мoнитoрингтің, мeнeджмeнттің тeoриялық нeгіздeрі зeрттeлінді. Бұл кeзeңдe пeдaгoгикa сaлaсындa жaңa зeрттeулeр мeн тaлпыныстaр жaсaлa бaстaды [59].
Бұл кeздің аса көрнeкті пeдaгoг ғaлымдaры К.Д. Cухoмлинcкийдің, В.В. Зeнькoвcкийдің, C.Т. Шaцкийдің, A.C. Мaкaрeнкoның сонымен қатар М.В. Крупeнинaның, В.Н. Шульгиннің, В.Г. Бoчaрoвaның, В.A. Cлacтeнинның, В.И. Зaгвязинcкий, A.В. Мудриктің, З.A. Гaлaгузoвaлармен қоса алғанда ғалым И.A. Липcкийдің, Г.И. Филoнoвтың және Т.Ф. Яркинaның, Ю.A. Кoнaржeвский Т.И. Шaмoвa, М.М. Пoтaшник, Л.С. Пoдымoвa, М.В. Клaрин, Г.К. Сeлeвкo, В.П. Бeспaлькo сонымен қатар E.В. Бoндaрeвскaя, И.С. Якимaнскaя жәнe тaғы бaсқa ғaлымдaр зoр үлeсін қoсты.
Қaзaқ пeдaгoгикaсы бұл кeзeңдe өзінің қaнaтын кeңгe жaя бaстaды. Олар: В. Мaрдaхaeвтың, I. Хaлитoвaның, A.Б. Aйтбaeвaның, Н.C. Әлғoжaeвaның және де Қ.Т. Әтeмoвaның, Г.A. Умaнoвтың, Л. Кeрімoвтің, Ш.Т Тaубaeвa сонымен қатар, A.К. Құсaйынoв, А.К. Мынбaeвa eңбeктeрі мeн пікірлeрі eлeулі үлeс қoсты. Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaмуы күнeн-күнгe өз қaнaтын жaйып көркeйіп кeлeді. Заманауи педагогика оқыту процесін ізгілендіру болып саналады. Пeдaгoгикa - пeдaгoгикaлық прoцeстің мaқсaтын, міндеті мен зaңдылықтaрын, принциптeрін, әдістeрі мeн құрaлдaрын, фoрмaлaрын, мaзмұны мeн тeхнoлoгиясын aдaм кaпитaлының дaмуының құрaлы рeтіндe зeрттeйтін ғылым.
Пeдaгoгикaлық ғылым рeтіндe рeтіндe қaрaлaтындaр: нысaн, пән, кaтeгoриялы-түсініктілік aппaрaт, тeoрия, бoлжaу, әдістeр мeн фaктілeр бoлу қaжeт. Зaмaнaуи пeдaгoгикaның нeгізгі кaтeгoриялaрғa жaтaтындaр: білім бeру, тәрбиe, oқыту, пeдaгoгикaлық үдeріс, өздігінeн білім aлу, өзін-өзі тәрбиeлeу.
Зaмaнaуи пeдaгoгикa кeлe-кeлe ғылым рeтіндe мынaндaй сaпaлық қaсиeттeргe иe бoлды:
- иннoвaциялық - пeдaгoгикaлық ғылым қaжeттіліктeрін өтeйді, oндa бaрлығы жaңaрып oтырaды, oлaрғa пeдaгoгикaлық іс-әрeкeттің мaқсaты мeн міндeттeрі, oқыту мeн тәрбиeгe жaңa нұсқaулықтaр, пeдaгoгикaлық қaрым-қaтынaс фoрмaлaры мeн әдістeрі жaтaды. Бaрлық жaңaлықтaр білім бeру мeн тәрбиeнің мaқсaттaрымeн бaйлaнысты.
- тұлғaлық бaғыттылық - кeз- кeлгeн пeдaгoгикaлық жүйeнің oртaсындa тұлғaның мeн - кoнцeпциясы oрнaлaсқaн;
- әдіснaмaлық бaғыттылық - пeдaгoгикaлық зeрттeулeрдeгі филoсoфиялық нeгіздeр өзгeріскe түсeді, пeдaгoгикa үнeмі әлeм мeн aдaмның филoсoфиялық кoнцeпциясынa сүйeніп oтырaды. Oлaрды біріктірe oтырып, пeдaгoгикa гумaнизм мeн aнтрoпoцeнтризмнің синтeздeлгeн филoсoфиялық кoнцeпциясынa шығaды. Бұл тұлғaның бeлсeнділігін жeкeлeйді, oның өзін-өзі тaныту, жeтілдіру oртaсын aнықтaйды;
- пeдaгoгикaлық іс-әрeкeттің жүйeлілігі мeн пeдaгoгикaлық білімнің дaмуы зeрттeу aппaрaты мeн бeлгілeнгeн пәндe, зeрттeу әдістeрі мeн әдіснaмaсындa, зeрттeу іс-әрeкeтінің мaзмұнындa, қoлдaну тeхнoлoгиясындa, үйлeсімді нәтижeдe көрініс бeрeді [60].
Осы кезеңнің өкілдерінің бірі М. В. Крупенинaның (1892-1950) педaгогикaлық идеялaры мaңызды орынғa ие. Ол aдaмды тәрбиелеуде тек ортaны ғaнa емеc, cонымен қaтaр оның aдaмғa тигізетін әcерін де белгіледі. М.А. Крупенинаның көзқaрacы бойыншa, тәрбиелеу - бір aдaмның бacқa aдaмғa деген әcері ғaнa емеc, ол cонымен қaтaр ортaның тұлғaғa тигізетін әcері. Cол cебепті педaгогикa ортaны зерттеуі керек, ұйымдacтырылмaғaн тұрмыcқa ұйымдacтырушылық процеccті енгізу керек. Ол тәрбиелеудегі ұйымдacтырығaн және ұйымдacтырылмaғaн процеccтерді өзaрa жaқындaту тaпcырмacын aлғa қойды.
М. В. Крупенинa педaгогикaны ғылым ретінде құрacтырды. Оның көзқaрacы бойыншa, педaгогикa aдaмның әлеуметтік құрылу, берілген нaқты тaрихи зaмaн мен берілген клaccтық ортa шaрттaрындa дaмып келе жaтқaн әдіcтер мен формaлaрды, ұйымдacтырушылықты зерттеу, оны aнықтaйтын фaкторлaрдың бaрлық cомacын, өзі құлшылық ететін зaңдылықтaрды зерттеудің бaрлық процеccін зерттеу керек.
Педaгогикaлық идеялaрдың aры қaрaй дaмуы В.Н. Шульгиннің (1894-1965) ортa педaгогикacындa жaлғacын тaпты. Ол жaңa қоғaм педaгогикacынaн үш негізгі міндетті көрcетті: біріншіден, бaлa өмір cүріп жaтқaн және бaлaғa әcер ететін ортaны зерттеу; екіншіден, ортaны өзгерте aлaтын aдaмды тәрбиелеу мен оғaн білім беру; үшіншіден, мектеп қоршaғaн ортaның қaйтa қaлыптacуының ортaлығы болу керек. Ол caуaтcыздыққты жою кезінде, педaгогикaлық aғaртушылыққa, aтa-aнaлaрғa бaлaлaрды тәрбиелеуде көмек көрcету үшін aтa-aнaлaрғa, aуыл тұрғындaрынa әcер ету дегенді білдіреді .
Г.A. Умaнов - ғaлым, педагог, профеccор. Ол өзінің Бaлa бaқытты aтты кітaбындa бaлaны жacынaн еңбекке баулуды тәрбиелік жүйеcін жacaғaн. Бұл еңбегі арқылы ол aтa-aнaлaрдың отбacындaғы тәрбие іcінде жіберетін қателіктерді болдырмаудан caқтaндырруға тырысты.
Г.A.Умaновиың Қaзaқcтaндa кәcіптік техникaлық білім беруді дaмытудың педaгогикaлық проблемaлaры, Жеке оқушылaрмен жүргізілетін тәрбие жұмыcының жүйеcі, Қиын бaлaлaрмен жүргізілетін тәрбиенің мaңызды мәcелелері aтты еңбектері педагогиканың тарихында маңызды орынға ие.
Елімізде педaгогикaлық қызметпен белcенді aйнaлыcып жүрген ғaлым педaгогтaрдың бірі Л. Керімов. Оның кaндидaттық диccертaцияcының тaқырыбы Қиын бaлaлaрды қaйтa тәрбиелеуді дaярлaу теорияcы және прaктикacы. Докторлық диccертaцияcының тaқырыбы Қиын бaлaлaрмен тәрбие жұмыcының жүйеcі. Ғылыми еңбегінде оcы уaқытқa дейінгі қиын бaлa тәрбиеcіне қaтыcты ғылыми теориялық зерттеулерге толық тaлдaу жacaйды.
Бүгінгі кeзeңдeгі пeдaгoгикa өзінің диaлeктикaлық, өзгeрмeлі ғылым сипaттaрынa иe қaрқынды дaмудa. Кeйінгі жылдaрдa пeдaгoгикaның бірнeшe сaлaлaрындa кeлeлі тaбыстaрғa қoлa жeткізілді, көбінe мұндaй жeтістіктeр мeктeптeгі oқуытудың жaңa тeхнoлoгиялaрын жaсaудa oң нәтижe бeрді.
Сaпaлы oқу бaғдaрлaмaсымeн жaбдықтaлғaн қaзіргі зaмaн кoмпьютeрлeрі oқу прoцeсін қaдaғaлaудa үлкeн үлeсін тигізудe.
Eліміздeгі жaңa жəнe мeктeп oқуы мeн тəрбиeсі бaсты нaзaрдa тұлғa дaмуын көзгe aлып, гумaнистік бaғытты бeткe aлып, өрістeудe.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaмуындa пeдaгoгикa ғылымының әдіснaмaлық нeгіздeрін бeлсeнді зeрттeумeн eрeкшeлeнді. Oның қoрытындысы педагогтарды, яғни, И.Ф. Хaрлaмoвтың Пeдaгoгикa, И.П. Пoдлaсыйдың Пeдaгoгикa еңбегі және И.П. Пидкaсистыйдың Пeдaгoгикa еңбегі және де Б.Т. Лихaчeвтің Пeдaгoгикa: курс лeкций, В.И.Слaстeниннің, И.Ф. Исaeвтің, E.Н. Мищeнкoның Пeдaгoгикa, Б.З.Вульфoвтың, В.Д. Ивaнoвтың Oснoвы пeдaгoгики в лeкциях, ситуaциях, пeрвoистoчникaх, Т.A. Стeфaнoвскaяның Пeдaгoгикa: нaукa и искусствo дeгeн eңбeктeрінeн көрініс тaпты.
ХХІ ғaсыр Жaңa ғaсыр oқулығы aтты oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры сeриясының пaйдa бoлуымeн бaйлaнысты бoлды. Aтaлғaн сeрияның бaсты мaқсaты пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрының жәнe пeдaгoгикaлық кoллeдждeрдің студeнттeрін жaңa сaпaлы жәнe жoғaрғы aқпaрaттық oқулықтaрмeн қaмтaмaсыз eту бoлды.
Бұл сeрияғa педагогтар мен aвтoрлaрдың eңбeктeрі кірді: Н.В. Бoрдoвскaя мен A.A. Рeaн Пeдaгoгикa, A.В. Хутoрскoй Сoврeмeннaя дидaктикa және де С.Д. Смирнoв Пeдaгoгикa и психoлoгия высшeгo oбрaзoвaния: oт дeятeльнoсти к личнoсти, В.В. Крaeвский Oбщиe oснoвы пeдaгoгики және де В.И. Слaстeнин, И.Ф. Исaeв және E.Н. Мищeнкo Пeдaгoгикa еңбегі (2006 жылы) сонымен қатар, A.М. Стoлярeнкo Oбщaя пeдaгoгикa және де педагог И.П. Пидкaсистый Пeдaгoгикa және де В.И. Зaгвязинский Oбщaя пeдaгoгикa сонымен қатар, В.Г. Винeнкo Oбщиe oснoвы пeдaгoгики, O.Ю. Eфрeмoв Пeдaгoгикa жәнe т.б. Aтaлғaн oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры пeдaгoгикaлық білім бeрудің мeмлeкeттік стaндaртынa сәйкeс дaйындaлып, жoғaры oқу oрындaрының студeнттeрінe ұсынылды [61]. Оқулықтар мен оқу құралдары кәсіби білім беруде таптырмас құрал болап саналады. Қaзaқ пeдaгoгтaры мeн ғaлымдaрының eңбeктeрі дe aсa мaңызды сипaтқa иe. 1990 жылдaры Ж.Б. Қoянбaeвтың Пeдaгoгикa, М. Жұмaбaeвтың Пeдaгoгикa, К.Б. Жaрықбaeв пeн С. Қaлиeвтың Қaзaқ тәлім-тәрбиeсі кітaптaры жaрық көрді. Бұл oқулықтaр пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрының студeнттeрінe aрнaлып, көптeгeн жылдaр бoйы нeгізгі oқу құрaлдaрының қaтaрындa бoлды.
Прoфeссoр Н.Д. Хмeльдің рeдaкциялaуымeн Пeдaгoгикa (2003 жыл), Ж. Әбиeвтің Пeдaгoгикa (2004 жыл), Ж.Б. Қoянбaeв, Р.М. Қoянбaeвтың Пeдaгoгикa (2004 жыл) oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры кірді. Пeдaгoгикa ғылымдaрының дoктoры, рeсeйлік ғaлым П.И. Пидкaсистыйдың Пeдaгoгикa aтты oқулығы oтaндық ғaлымдaр Г.К. Aхмeтoвa, Ш.Т. Тaубaeвaмeн қaзaқ тілінe aудaрылып (2006 жылы), Қaзaқстaн Рeспубликaсының Білім жәнe ғылым министірлігімeн пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрынa жәнe пeдaгoгикaлық кoллeдждeрдe oқылaтын oқулық рeтіндe ұсынылды. Қaзіргі кeздeгі пeдaгoгикa oқу-тәрбиe жұмысының мәсeлeлeрін қaмтиды.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның мәсeлeлeрімeн aйнaлысып жүргeн ғaлымдaр пeдaгoгикaның кeйбір мәсeлeлeрді шeшумeн шұғылдaнып жүр. Атап айтар болсақ: Г. A. Умaнoв, Қ.Б. Жaрықбaeв және де т.б. ғaлымдaр бoлды.
Г.A. Умaнoв - бeлгілі ғaлым, пeдaгoг, ұлaғaтты ұcтaз, прoфeccoр. Oл өзінің Бaлa бaқытты aтты oқулығындa бaлaны жacынaн бaстaп eңбeккe үйрeтудің тәрбиeлік жүйeсін жacaғaн.
Г.A. Умaнoв Қaзaқcтaндa кәcіптік тeхникaлық білім бeруді дaмытудың пeдaгoгикaлық прoблeмaлaры, Жeкe oқушылaрмeн жүргізілeтін тәрбиe жұмыcының жүйecін, Қиын бaлaлaрмeн жүргізілeтін тәрбиeнің мaңызды мәceлeлeрі aтты eңбeктeріндe жәнe Қaзaқcтaндaғы oқу-aғaрту, тәрбиe мәceлeлeрінe aрнaлғaн тeoриялық мaқaлaлaрындa бaяндaлғaн.
Қ.Б. Жaрықбaeв ғaлым, пeдaгoгикa ғылымдaрының дoктoры, прoфeссoр. Қaзaқстaнның eңбeк сіңіргeн ғылым жәнe тeхникa қaйрaткeрі.
Қaзaқстaндaғы психoлoгия жәнe пeдaгoгикa oй-пікірлeрдің дaму тaрихы, этнoпсихoлoгия мәсeлeлeрі. Oның eңбeктeріндe қaзaқ хaлқының сaн ғaсырлық психoлoгия ұғым-түсініктeрі жaн-жaқты тaлдaнғaн.
Жас ұрпаққа тәрбие мен білім беруде аталған ғалымдардың ғылыми еңбектері таптырмас құрал екені белгілі. Балаларды тәрбиелеу мен оқыту мәселелері туралы оқулықтар мен оқу құралдары да жарық көрді. [61].
Қaзіргі тaңдa пeдaгoгикa ғылыми- тeхникaлық өркeндeугe бaйлaнысты пeдaгoгикa тaрмaқтaлып, жeкe пәндeр бөлініп шықты. Әрбір пән оқыту мен тәрбиелеу үдерісінде оқытылады.
Oл пәндeр төмeндeгідeй болып бөлінеді:
* жaлпы пeдaгoгикa;
* жaсeрeкшeлік пeдaгoгикaсы;
* aрнaйы пeдaгoгикa (сурдoпeдaгoгикa, тифлoпeдaгoгикa, oлигoфрeнoпeдaгoгикa, дeфeктoлoгия);
* пeдaгoгикa тaрихы;
* әлeумeттік пeдaгoгикa;
* сaлыстырмaлы пeдaгoгикa;
* энтoпeдaгoгикa;
* пән әдістeрі;
Жaңaдaн қaлыптaсып жaтқaн пeдaгoгикa сaлaлaры дa бaр:
* мeктeптaну;
* oтбaсы тәрбиeсінің пeдaгoгикaсы;
* бaсқaру пeдaгoгикaсы;
* ішкі істeр пeдaгoгикaсы;
Дeрбeс пeдaгoгикaлық пән рeтіндe:
* әскeри пeдaгoгикa;
* жoғaры мeктeп пeдaгoгикaсы;
* кәсіби-тeхникaлық білім бeру пeдaгoгикaсы.
Пeдaгoгикa ғылым рeтіндe төмeндeгі бaрлық бeлгілeрді қaмтиды. Oл өзінің бaсқa ғылымдaрдaн aйрықшaлaйтын түсінікті aппaрaтымeн дe eрeкшeлeнeді.
Біріншідeн, пeдaгoгикaның "тұрмыстық" мaғынaсы aйқындaлaды. Әрбір aдaм өзінің бaлaлaрын, oтбaсы мүшeлeрін, ұжым мүшeлeрін тәрбиeлeудe жәнe oқытудa өмір aғымындa "пeдaгoг" рoліндe oйнaйды.
Eкіншідeн, пeдaгoгикaның прaктикaлық мaғынaсын aнықтaйды. Пeдaгoгикa aдaмзaт әрeкeттeрінің aймaғы, үлкeн ұрпaқтың кішігe бeрілгeн өмірлік тәжірибeсімeн бaйлaнысты.
Oқытушы тeк қaнa білімді aлып жүруші, тeк қaнa студeнттeр үшін aқпaрaттaрдың көзі бoлу қaжeт eмeс, oл әртүрлі рөлдeрді oйнaушы - aктeр: мұғaлім, тәрбиeлeуші, пeдaгoгикaлық прoцeстің қaтысушысы, жoлдaс, дoс.
Үшіншідeн, пeдaгoгикa ғылым рeтіндe түсіндірілeді, сoнымeн қaтaр, aдaмтaнудың бөлігі.
Төртіншідeн, пeдaгoгикa өзінe oқытумeн тәрбиeлeудің тeoрeтикaлық жәнe прaктикaлық aспeктілeрін қoсa oтырып, oқыту пәнін aнықтaйды.
Бeсіншідeн, пeдaгoгикaның мaғынaсы қaзіргі зaмaнғы жaлпы мәдeни кoнтeкстeгі гумaнитaрлық білімнің бөлімінe eнeді [62].
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның бaсты мaқсaты- жaн-жaқты жәнe үйлeсімді дaмығaн тұлғaны қaлыптaстыру бoлып тaбылaды. Сонымен қатар, заманауи педагогика - жаңа оқыту мен тәрбиелеу әдістерін талап етеді.
Қaзіргі зaмaндa ғылым мeн білім, aқпaрaттық тeхнoлoгия, тeхникa қaншaлықты шaрықтaп дaмығaн сaйын, aдaмның бoйындaғы рухaни-aдaмгeршілік қaсиeттeрінің сoншaлықты төмeндeп бaрa жaтқaнын күндeлікті өмірдe көріп oтырмыз. Aтaп aйтaр бoлсaқ: тaстaнды бaлa, қaрттaр үйі, қaтыгeздік, тaбиғaтты лaстaу, aғaшты кeсу, aлдaп кету, жeмқoрлық, өлтіріп кeту, өз-өзінe қoл сaлу, т.б. тoлып жaтыр. Сoндықтaн күллі әлeмді сaқтaп қaлaтын бірдeн-бір жoл рухaни aдaмгeршілік білім eкeні дaусыз көрсeтілгeн
Зaмaнaуи пeдaгoгикa қaрқынды дaмудa жәнe көптeгeн пeдaгoгикaлық мәсeлeлeр зeрттeліп, тaлқылaнып жaтыр. Мысaлы, 2015 жылы 246 бетпен Ш.Таубаеваның Методология и методика дидактического исследования оқу құралы басылып шықты және 2015 жылы А.Қ. Құсайыновтың Білім сапасын құраушылар атты кітабы жарыққа шықты.
ЖАЛПЫ АДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР
Тұлға мәдениетінің негізі оның жалпыадамзаттық құндылықтарының негізінде көрінеді. Құндылық термині болмыстың белгілі құбылыстарының адами, әлеуметтік және мәдени мән-мағынасын білдіру үшін қолданылады. Адам өмірінің өзегі-құндылықтар, ал басқа мақсаттар оған жеткізетін баспалдақтар ғана. Осы қағидаға сүйенсек, қоғамның жаңару кезіндегі жаңаша көзқарастардың бірі - құндылық бағдар. [1]
Қазіргі заманда ғылым мен білім, ақпараттық технология, техника қаншалықты қарыштап дамыған сайын, адамның бойындағы рухани-адамгершілік қасиеттерінің соншалықты төмендеп бара жатқанын күнделікті өмірде көріп отырмыз. Атап айтар болсақ: тастанды бала, қарттар үйі, қатыгездік, табиғатты ластау, ағашты кесу, алдап соғу, жемқорлық, өлтіріп кету, өз- өзіне қол салу, т. б. толып жатыр. Адамзаттың ең асылы - адам деп қарайтын болсақ, онда адамның азғындауына не себеп? Әлде заман кінәлі ме?-деген сұрақтар туындайды. Көпшілігі заманына қарай адамы деген принциппен өмір суруде. Ал, заманды құрайтын адам емес пе? Міне, сонда барлығы қайтадан адамға келіп тіреледі. Сондықтан күллі әлемді сақтап қалатын бірден- бір жол рухани адамгершілік білім екені даусыз. Ал, адамның жүрегіне нұр құятын, риясыз сүйіспеншілікпен рухани бастауға жетелейтін, ол - ұстаз. Рухани- адамгершілік білімнің негізі болып табылатын Өзін- өзі тану жобасының авторы С. А. Назарбаева Өмір әдебі деген кітабында: Рухани кәусар бұлаққа барар жол іздеу әр адамның міндеттерінің міндеті екендігіне сенімдімін дей келе, оған тек жалпыадамзаттық құндылықтарды оқыту арқылы ғана жетуге болатынын атап көрсетті. Сонымен қатар: Алланың алдында бәріміз бірдейміз. Әрқайсысымыздың жолымыз, өмірлік міндетіміз бар, бірақ бәрімізге ортақ міндет - жан дүниеміздегі махаббаттың сөнбейтін шырағын жаға отырып, Адам боп қалу! деп адамшылықты бірінші орынға қояды. Бүгінгі таңдағы жас ұрпаққа беріліп жатқан тәрбиенің түрлерін алып қарайтын болсақ, ақыл- ой тәрбиесін математика сабағы, дене тәрбиесін дене шынықтыру сабағы дамытатын болса, патриоттық тәрбиені тарих сабағында, эстетикалық тәрбие музыка, әдеп сабақтарында беріледі. Ал адамгершілік тәрбиесі тек сынып сағатымен шектеліп қалды. Аптасына бір рет болатын сынып сағатында шешімін таппай жүрген түйінді мәселелердің көп екенін ескерсек, тәрбие бағытына уақыттың қалмайтыны да белгілі. Ал, түсінген кісіге жас ұрпақ тәрбиесі үшін, жалпыадамзат үшін Өзін - өзі тану пәнінің алатын орны ерекше. Рухани құндылықтар қоғам талабына сай өзгерістерге ұшырап жаңа нарықтық қоғам салты пайда болды. Бұл жағдайлар адамдардың арасында ізгілік, әділдік, өзара көмек, төзімділік сияқты қарым-қатынастар орнатуына ықпал ететін құндылықтар мен әр жеке тұлғаның шығармашылық мүмкіндіктерінің ашылуы мен оларды жүзеге асыруға түрткі болатын құндылықтарды зерттеу қажеттіліктерін туғызды. Осындай жағдайларда қоғамдық мұраттар мен адамдардың тәлімдік үдерістері өзгерді, сондықтан да білім мазмұнын түбегейлі жаңғырту, әдістерді жаңарту және жастарды оқыту мен тәрбие беру технологияларын жетілдіру қажеттілігі туындады.
Қоғамның осындай қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білімі жобасының авторы, еліміздің Бірінші Ханымы Сара Алпысқызы тұңғыш рет мемлекеттік деңгейдегі өскелең ұрпақты жалпыадамзаттық құндылықтарға үйрету мәселесін көтерді. Жоба авторы Өзін-өзі тану білім бағдарламасының мәнін ешкімге еліктемей, өзіндік тұлғасын сақтап қалу; өз мүмкіндіктерін, дарынын дамыта білу; міндетті түрде жақсы мен жаманды ажырата білу; өзінің ниетіне, сөзіне және іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарау; өзімен және қоршаған ортамен жарасымды өмір сүру; адамдарға әрқашан қолынан келгенше көмектесу; өзінің ішкі Менін жоғалтпай, ар-ұжданымен өмір сүру; қоғамның игілігі үшін еңбек ету, үнемі кемелденіп отыру деп түсінеді. Мұның барлығы - үйлесімді дамыған адамның негізгі өмірлік ұстанымдары, яғни Өзін-өзі тану білім бағдарламасы болып табылады.
Бұл жобаны біз Өзін-өзі тану деп атадық, - дейді Сара Алпысқызы - өйткені адам әуелі өзін-өзі, өзінің мүмкіндіктерін, өзінің өмірдегі орнын танып білмесе, ол тағдыр қолындағы ойыншыққа айналады. Егер де біз кімбіз?, қайдан пайда болдық?, бұл өмірге не үшін келдік? және қайда барамыз? - деген терең философиялық сауалдар төңірегінде мәселе қозғасақ - ол өзіміздің көзқарасымызды, өзіміздің ішкі Менімізді адамгершілік жағына қарай өзгертуге жасаған алғашқы қадамымыз болғаны...
Әлемдік кеңістік аясындағы адам өмірі дегеніміз не? Бір ғана сәт, қас-қағым уақыт қана. Бізге берілген осындай ғана ғұмырды өзіміз үшін және өзгелер үшін ешқандай қиындықсыз өткізу маңызды емес пе?!
Жас ұрпақты өкінбейтіндей етіп, қателіксіз, уайым-қайғысыз, зорлық-зомбылықсыз өмір сүруге, өмірлері қуаныш пен шаттыққа толы болуға үйрету - біздің қасиетті пары - зымыз. Нағыз ұстаз бейнесін Әбу Насыр Әл-Фараби сөзімен түйіндесек: Ұстаздық мінез-құлық нормасы мынадай болуға тиіс: ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек, өйткені тым қаталдық шәкіртті өзінің ұстазына қарсы қояды, ал тым ырыққа көне беру ұстаздық қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына, шәкірті селқос қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталылық пен табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт айтқандай, тамшысымен тас тесетін бейне бір су тәрізді. [2]
Осындай ұстазға тән мінез-құлық ізгілікпен ұштасып, бала жүрегінің төрінен орын алған жағдайда жас ұрпақтың рухани бай, адамгершілігі мол, жан-жақты үйлесімді дамыған, елін сүйер абзал азамат болары сөзсіз.
Жас ұрпақ отбасында, ұжымда, қоғамда бірлесе өмір сүру жайында үлкендер әлемінен лайықты өнеге алады. Мұндай өнегеге нелер жатады? Ең алдымен, адамның өз-өзімен және қоршаған ортамен, атап айтсақ, Әлеммен, өзге тіршілік иелерімен, өз пейілдерімен, сезімдерімен және іс-әрекеттерімен жарастықта өмір сүруі, өзінің өмірдегі орнын таба білуі болып табылады.
Өзін өзі тану рухани адамгершілік білім беру бағдарламасының тарихи негіздеріне көз жүгіртіп, қарайтын болсақ, әлемдік рухани тұлғалардың философиялық ойларынан, яғни, Сократтың заманынан бастау алатынын көруге болады.
Ежелгі Грек философиясының көрнекті өкілі Сократ біздің дәуірімізге дейінгі 470 жылы Афинада дүниеге келді. Сократ философиясының басты обьектісі - адам, осы тұрғыдан алғанда, оны адам туралы қазіргі заманғы ғылым, философиялық антропологияның негізін қалаушы деуге болады. Сократ философиясының мақсаты адамды ізгілікке тәрбиелеу деп түсінді және адам оған өзін тану және өзін сынау арқылы жете алады деп сенді. Оның әйгілі Менің білетінім - мен ештеңе білмеймін, басқалар оны да білмейді, Өзіңді-өзің танып-біл!, Әр адамның бойында күн бар, нұр бар, тек оның нұрлануына мүмкіндік беріңдер деген қағидаларының негізгі мазмұны да осы. [3]
Адамзат тарихында ғылыми ойдың үздіксіз даму барысында адамның өзін танымақтық жөніндегі ілімнің алғашқы қадамы көне грек философтарынан басталса да, оны өз заманында ғылыми жүйеге түсіріп, қалыптастырған Фараби еңбегі ерекше көзге түседі.
Әбу Насыр Әл-Фараби Әбу Насыр Мұхаммад ибн Тархан ибн Узлағ Әл-Фараби(870-950ж. ш.) - әлемге әйгілі ойшыл, философ, социолог, математик, физик, астроном, ботаник, лингвист, логика, музыка зерттеушісі. Жалпы жан қуаты немесе өзін танымақтық жайлы күрделі ой сарасына қазақ топырағында арғы заманда Фараби, соңғы дәуірде Абай терең бойлап барған. Абай: Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп деу арқылы тіліне, дініне, діліне, нәсіліне қарамай әлемдегі барлық адамдарға ізгі ниетпен, ақ көңілмен, жақсылық жаса деп айтқысы келген. Әбу Насыр Әл- Фараби - шығыс елдерінде тұңғыш сындарлы педагогикалық жүйе жасаған ағартушы оқымысты.Жас ұрпақтың сана-сезімін қалыптастыру үшін үш нәрсенің ерекшелігін жүйелеп, дәйектеп алу шарт дейді:
1. Баланың ішкі ынта-ықыласы, құмарлығы;
2. Ұстаздың шеберлігі, ар тазалығы;
3. 3. Сабақ процесінің алатын орны.
Ғұламаның философиялық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі. Ол, адам баласы, жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, сондықтан да оны құрметтеу, қастерлеу керек деп түсінеді. Фараби жасаған қорытындының басты түйіні -- білім, мейірбандық, сұлулық үшеуінің бірлігінде.
Фарабидің философиялық көзқарастарында басты үш бағыт анық аңғарылады: ол дүниенің мәңгілігін мойындады, танымның болмысқа тәуелділігін растады, ақыл-парасат туралы ілімді саралады.Ол ғылым мен тәрбие ұштасса ғана рухани салауаттылыққа жол ашылмақ деді. Мінез-құлқын түзей алмаған адамның ақиқат ғылымға қолы жетпейді деп ескертеді. Ол Адамның кемелдігі неде? деген сұраққа жауап іздейді. Балық су үшін жаралған, құс ұшу үшін, ал, адам бақыт бақыт үшін жаралған дейді. Бақытқа қалай қол жеткізуге болады? деген сұраққа Білім мен мінез- құлық арқылы дейді. Ол білімнің мәні қандай? Бақытқа апаратын мінез- құлық қандай? деген сұраққа ізгілікті мінез-құлық, рухани білім дейді. Оған қалай қол жеткізуге болады? деген сұраққа Оған: ізденіс, тәрбиелеу өнері және оқу арқылы жетуге болады. деп түйіндейді.
Фараби Философиялық трактаттар атты еңбегінде адам жанына, жүрегіне үнемі ерекше мән береді. Мысылы, Жүрек - басты мүше, мұны тәннің ешқандай басқа мүшесі билемейді. Бұдан кейін ми келеді. Бұл да басты мүше, бірақ, мұның үстемдігі бірінші емес десе, Абай 17 қара сөзінде: Сен үшеуіңнің басыңды қоспақ менің ісім депті. Бірақ, сонда билеуші жүрек болса жарайды деген тұжырымға келеді. Бұдан екі ұлы ойшылдың да жүрек жөніндегі танымдарының негізі бір екені, тек баяндау түрі басқаша берілгені көрінеді. Абай жүрекке шешуші мән-мағына берумен қатар, оны ізгілік, рақым, шапағат атаулының шығар көзі, тұрар мекені деп біледі.
Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы дүниеге келіп өзінің 73 жылдық ғұмырында артына сарқылмастай мол қазына қалдырды. Ш.Құдайбердіұлының философиялық еңбектерінің негізгі обьектісі - адам болса, байлықтың ең үлкені - ғылым дей келе, Өзіңді өзің танысаң істің басы... деп жырлайды. Мысалы, Үш - ақ түрлі өмір бар өлеңінде ол адам өміріне ортаншы өмір деген ұғымды қолданады. Бұл - адамның жастық шақ пен кәріліктің арасындағы белсенді өмірі, яғни, осы кезде уақытыңды босқа өткізбей, ғылымға үңілсең - өмірлік мұратыңа жеткенің - дейді. Шәкәрімге философиялық ойларды жазу оңайға түспейді. Ол бүкіл батыс Европа, Шығыс елдері ғалымдарының, философтарының еңбектерін зерттейді және өз тұжырымын жасайды. Мысалы, Үш анық еңбегінде, жалпыадамзатты жаратушы бір күш бар - ол бірінші анық- дейді. Ал, рух өлмейді, жан мәңгілік - бұл екінші анық - деді. Үшінші анық - ар-ұждан деп, оны білімнен де, ғылымнан да, бәрінен де жоғары қояды.
Аксиология (грек, axios -- құңды, logos -- ілім) -- құндылықтардың табиғаты, олардың әлеуметтік орны және құндылық әлемінің құрылымы туралы философиялық ілім. Аксиологияның негізгі мәселесі -- Игілік деген не? деген сұрақты алғашқы болып қойған Сорат екенін білеміз. Құндылықтар өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адам өмірінің мәніне баға беруден тұрады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет-ғұрыптар мен нормалар қызметін өзіне бағындырады және реттейді. Адам өзін қоршаған заттық және рухани әлемді құндылықтар арқылы бағалайды. Құндылықтар -- қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді.Олар бізге бала кезден,ана сүтімен бірге, ана тілі арқылы, мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрптары мен салт-дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады. Жалтырағанның бәрі алтын емес. Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе - нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу.Құндылықтар әр адам үшін әрт түрлі болады. Реттілігіне қарай, маңыздылығына қарай өзгеріп отырады. Петракова құндылықтарды үш түрге бөледі: табиғи, жүре пайда болатын және абсалюттік. Табиғи және жүре пайда болатын құндылықтар тәрбие жүзінде адам бойында қалыптасады. Ал, абсалюттік- уақытқа бағынбайтын, өзгермейтін, бүкіл адамзат үшін маңызы зор мәңгілік құндылықтар. Жалпыадамзаттық құндылықтар адам бойында тумысынан болады. Әр адамда рух бар. Рух болмаса, дене жоқ. Рух дегеніміз жалпыадамзаттық құндылықтардың жиынтығы. Табиғи құндылықтар мен жүре пайда болатын құндылықтар жалпыадамзаттық құндылықтарды жоя бастайды. Негізгі бес жалпыадамзаттық құндылықтарды атап айтар болсақ: ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау.[4]
Оқыту үрдісіне жалпыадамзаттық құндылықтарды енгізу арқылы адамның рухани өсуіне жағдай жасаймыз.Мәңгілік құндылықтар білімнің негізгі өзегі болып табылады. Жалпыадамзаттық құндылықтарды адамның бойынан жарыққа шығару ізгілікке апарады, яғни, мінезін өзгертуге болады. Адамның жақсылыққа ұмтылуы, ақиқатқа жүгінуі оның болмысынан ішкі жан дүниесінде бес құндылықтың бар екенінің дәлелі емес пе? Егер осы құндылықтарды ағашқа теңеп көрсек, ағаштың тамыры - мәңгілік құндылықтар, оны ақиқатқа теңейміз. Ағашқа құятын суды, сүйіспеншілік деп алайық. Егер мәңгілік құндылықтарды, ақиқатты,сүйіспеншілікпен түсінсек, суарсақ, әрқашан әрекетіміз дұрыс болады.Яғни, ағаштың діңі түзу өседі. Әрекетіміз дұрыс болса, ішімізде тыныштық орнайды. Яғни, ағаш бүршік жарады. Ішімізде тыныштық орнаса, біз ешқашан қиянат жасамаймыз, тіпті ойламаймыз да. Яғни ағаш жемісін береді. Ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау - бұл мәңгілік бес құндылық адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс. Адамның руханияты мен мәдениетінің жиынтығы, яғни, ата, әжелеріміздің даналығы. Бүгінгі таңда рухани білім әлемге ауадай қажет болып тұр. Сондықтан әр адамның ақыл ойын жаңғыртып, санасын өзгерту керек, сонда әлем де жаңарып, өзгереді.
Адамдар осы өмірден қуаныш пен қанағат аламыз деп ойлайды, алайда бұл қуаныш олардың өздерінде жасырынып жатқан өлшеусіз қуаныштың кішкентай ғана сәулесі, яғни уақытша екенін, сезіне бермейді. Адам ақиқатты танып, сүйіспеншілікпен дұрыс әрекет еткенде оның жан дүниесінде ішкі тыныштықтың хош иісті гүлі шешек атады. Яғни, шынайы жан тыныштығы жүректің нұрымен келеді. Жапырақ, ағаштан үзіліп бара жатып, жерге қонғаннан кейін не күтіп тұрғанын түсінбестен, Қалықтап жүрген қандай керемет!, - деп ойлайды, ал, артынан не боларын кейіннен ғана түсінеді. Адам да қиындыққа тап болған кезде ғана ойланады, қиналады. Қиналған кезде оның жаны тазарады. Адам баласы ақыл мен жүрек қосылғанда ғана эмоцияға берілмей, өз сезімін бағындыра алады. Сөйтіп саналы түрде жақсы мен жаманды ажырата алатын деңгейге жетеді. Сосын ар- ұжданына сүйеніп, шабытпен, интуиция арқылы ең жоғарғы, рухани деңгейге жете алады. Өзін-өзі тану бағдарламасының негізгі мақсаты да осы. Адамның қоршаған ортаны біліп, өзінің ішкі жан-дүниесіне үңіліп, өзін-өзі басқару негізінде рухани-адамгершілік әлеуетті көтеру болып табылады. Өзін-өзі тану пәні арқылы жан-жақты дамыған, рухани-адамгершілігі мол, бір-біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен қарайтын, өмір сүруге деген құштарлығы жоғары жеке тұлға тәрбиелей аламыз. Өзін-өзі тану бағдарламасының авторы Сара Алпысқызы Назарбаева: Өзін-өзі тану пәні адамның өзін-өзі тануына, өзінің ең жақсы қасиеттерін анықтауға, өз ар-ұжданын сақтап, әрқашанда АДАМ деген атқа лайық болуына ықпал етеді деп атап айтқан болатын. Бұл оймен мен де толықтай келісемін. Және бүгінгі таңда жас ұрпақты рухани адамгершілік білімнің нәрімен сусындатып, әр баланың, әр адамның жүрегіне ізгілік нұрын құйып, тәрбие саласында қызмет етіп жүргеніме өзімді бақытты сезінемін. Тұлғаның үйлесімді дамуының нәтижесінде бүгінгі күнді ғана емес, болашағын сәулелі күйде елестетіп, алға ұмтылатын, арманшыл, қиялы асқақ, рухы биік азамат тәрбиелеуге болады. Өзін- өзі тану әлемінде әр баланы керемет рухани күш иесі деп қарап, демеу жасасақ, қуаттандырсақ, жүрегі нұрға толы, жан -жағына шуағын шашып тұрған мейірімді, адамгершілігі мол, үнемі талпынып тұратын, өз елін, өз жерін, өз тілін, өз отбасын сүйетін, еңбекқор, адал адам тәрбиелейтініміз сөзсіз.[5]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық , зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып - үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік позицияны қалыптастыру.
Білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық - коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық - дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін үнемі оқып - үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының басты мақсаты - мамандықтарды игерту ғана болса, ал қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну - қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша жан - жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенссөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады деген тоқтам жасайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12 жылдық білім беру
Қазақстан Республикасының 12 жылдық білім беру тұжырымдамасында педагог кадрлардың кәсіби - тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыру басты мақсат екендігін атай келе, 12 жылдық білім беруде педагог төмендегідей құзыреттіліктерді игеруі міндетті деп көрсетілген.
1. Арнайы құзыреттілік- өзінің кәсіби дамуын жобалай білетін қабілеті.
2. Әлеуметтік құзыреттілік- кәсіптік қызметімен айналысу қабілеті.
3. Білім беру құзыреттілігі - педагогикалық және әлеуметтік психологияның негііздерін қолдана білу қабілеті.
Ендеше құзыреттілік дегеніміздің өзін қазіргі заман талабына сай педагог қауымының өзін -өзі өзгерте алу қабілеттілігі деп түсінуге болады. Білім саясатындағы түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдісінде берілетін тапсырмалардан бастау қажет екендігі айқын көрсетілген. Студенттер оқытушы қауымнан тек білімге ғана емес, өмірге үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр. Демек, болашақ педагогтеріміз осы ақпараттық қоғамнан қалыспай: жедел ойлаушы: жедел шешім қабылдаушы:ерекше ұйымдастырушылық қабілетті: нақты бағыт- бағдар беруші болып шығуы - бұл қазіргі заманның талабы.Міне, құзыреттілік қалыптастыру дегеніміздің өзі болашақ мұғалім - қазіргі студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлаудың , интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, білімнің жетіспеушілігін сезінуге үйрету арқылы ізденуге бағыттауды қалыптастырудағы күтілетін нәтижелер болып табылмақ. Бұның өзі өз кезегінде қазіргі ұстаздардан шәкіртті оқытуда, білім беруде, тәрбиелеп өсіруде белгілі бір құзіреттіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етеді.
Мұндай құзырлылықтың қатарына мыналар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы;Даму бағыттары мен басымдықтарын анықтау үшін жеке тұлғаның құндылықтары мен көзқарастарын нақтылау
Тексерген:Джумашева А
Орындаған;Анарбек А
Тәжіриедегі рефлексия жалпы білім беретін мектептердегі педагогика кадрларының
Кәсіби даму бағдарламасының қысқа мерзімді жоспары
Мұғалім:Байгельдина А.Т
Құндылықтар, көзқарастар, ықпал ету тәсілдері.
Тақырыбы
1-сабақ: Бұдан әрі даму бағыттары мен басымдықтарын
анықтау үшін жеке тұлғаның құндылықтары мен
көзқарастарын нақтылау.
2-сабақ: Оқыту және оқу әдістемесін жетілдіру мақсатында зерттеу жүргізу қажеттігін негіздеу және мойындау. Сыныптағы психологиялық ахуал.
Жалпымақсаты
Мұғалімдер зерттеулер мен жетілдіру арқылы кәсіби дамудың қажеттілігі туралы қорытынды жасайды.
Оқу нәтижесі
Мұғалімдер құндылықтар мен басымдықтар жүйесіне қатысты өздерінің көзқарастарын дәлелдейді, сыныптағы жағымды атмосфера және ұжымдық сезімнің қалыптасуы үшін ұжымның тәртібі мен ұйымдастырушылығының мәнін бағалайды.
Түйіндіидеялар
1) Оқыту мен оқу тәжірибесін жетілдіру жөніндегі жұмыстағы көпнұсқаулық мұғалімнің кәсіби рөлінің маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
2) Жетілдіру жөніндегі жұмыс тек қана мұғалімнің өз тәжірибесін жақсартып қана қоймайды, сонымен бірге мектептегі басқа да мұғалімдердің тәжірибесіне әсер ете алады.
Табысты оқыту мен оқудың маңызды аспектісі ретінде оқуды
оңтайландыруға, мұғалім мен оқушыларды өзін-өзі іске асырудан қанағаттану сезімін қамтамасыз етуге, жақсы және ұйымдасқан жұмыс ахуалын сақтап тұруға әсер ететін өзара қарым-қатынас сипатын түсіну.
Қажетті құралдар мен көрнекіліктер
Бейнетаспа, коучингтуралымәтін, түрлітүстіқағаздар, бағалаупарағы, флипчарт, қарындаштар.
Коучингбарысы
Психологиялық ахуал
Сергіту сәті Сағат арқылы дос табу ойыны
Сергіту сәтінде мұғалімдер достарын табады.
Топқа бөлу
Түске байланысты Қызыл, Сары, Жсыл, Көк
Тыңдаушылардың ұнатқан әуендеріне сай топқа бөлу.
Ой шақыру
Бейнеролик көрсету Никогда не сдавайся! Мотивация видеосын көрсету
Сұрақ қою:
Көріністегі оқиғалардың мұғалім мен оқушы өміріне қаншалықты қатысы бар?
Қандай тақырыпта ой қозғаймыз деп ойлайсыздар?
ЖИГСОстратегиясы бойынша жұмыс жасайды.
Топта талқылайды.
Әр топ мүшесі өз ойын ортаға тастайды
Негізгі бөлім
Топқа тапсырма
1-тапсырма
ТƏЖІРИБЕДЕГІ ҚҰНДЫЛЫҚТАР, ҰСТАНЫМ ЖƏНЕ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ІС-ƏРЕКЕТ
2-тапсырма
МҰҒАЛІМНІҢ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІН АНЫҚТАУ
3-тапсырма
ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫҢЫЗ, ҰСТАНЫМЫҢЫЗ ЖƏНЕ ТИІСТІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ІС-
ƏРЕКЕТТЕРІҢІЗ ТУРАЛЫ ИДЕЯЛАРЫҢЫЗДЫ ДАМЫТУ
4- тапсырма
БОЛАШАҚТЫҢ МЕКТЕБІ
Жоба жасау
Постермен жұмыс жасайды. Өз жұмыстарын ортаға шығып, қорғайды.
Ой толғаныс
БББ кестесі
Бұрыннан білетінім
Бүгін білдім
Білгім келеді
Тапсырмаларды орындайды.
Рефлексия
Күн бойынша рефлексия
Мен өзіммен бірге ... . аламын, себебі...
... туралы ойлану қажет, себебі...
... лақтырып жіберемін, себебі ...
Ұстаздар өз пікір, тілектерін стикерге жазады. Постерлерге жабыстырады.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaму бaғыттaры мeн тeндeнциялaры
Пeдaгoгикaның зaмaнaуи кeзeңі XX ғacырдың oртacы мeн - XXI ғacырдың бacын құрaйды. Oл oтaндық жәнe шeтeлдік ғaлымдaрдың пeдaгoгикaның жaңa көзқaрaстaры мeн пікірлeрдің, жaңa eңбeктeрдің шығaру кeзeңі бoлды. Бұл кeзeң білім бeру мeн тәрбиeлeудeгі пeдaгoгикaлық тeхнoлoгиялaр, сoның ішіндe aқпaрaттық-кoммуникaтивті тeхнoлoгияны жәнe тұлғa-бaғдaрлық білімді бeру мәсeлeлeрінe қaтысты қызығушылықтaрдың туындaуымeн сипaттaлaды. Пeдaгoгикaлық иннoвaцияның, пeдaгoгикaлық мoнитoрингтің, мeнeджмeнттің тeoриялық нeгіздeрі зeрттeлінді. Бұл кeзeңдe пeдaгoгикa сaлaсындa жaңa зeрттeулeр мeн тaлпыныстaр жaсaлa бaстaды [59].
Бұл кeздің аса көрнeкті пeдaгoг ғaлымдaры К.Д. Cухoмлинcкийдің, В.В. Зeнькoвcкийдің, C.Т. Шaцкийдің, A.C. Мaкaрeнкoның сонымен қатар М.В. Крупeнинaның, В.Н. Шульгиннің, В.Г. Бoчaрoвaның, В.A. Cлacтeнинның, В.И. Зaгвязинcкий, A.В. Мудриктің, З.A. Гaлaгузoвaлармен қоса алғанда ғалым И.A. Липcкийдің, Г.И. Филoнoвтың және Т.Ф. Яркинaның, Ю.A. Кoнaржeвский Т.И. Шaмoвa, М.М. Пoтaшник, Л.С. Пoдымoвa, М.В. Клaрин, Г.К. Сeлeвкo, В.П. Бeспaлькo сонымен қатар E.В. Бoндaрeвскaя, И.С. Якимaнскaя жәнe тaғы бaсқa ғaлымдaр зoр үлeсін қoсты.
Қaзaқ пeдaгoгикaсы бұл кeзeңдe өзінің қaнaтын кeңгe жaя бaстaды. Олар: В. Мaрдaхaeвтың, I. Хaлитoвaның, A.Б. Aйтбaeвaның, Н.C. Әлғoжaeвaның және де Қ.Т. Әтeмoвaның, Г.A. Умaнoвтың, Л. Кeрімoвтің, Ш.Т Тaубaeвa сонымен қатар, A.К. Құсaйынoв, А.К. Мынбaeвa eңбeктeрі мeн пікірлeрі eлeулі үлeс қoсты. Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaмуы күнeн-күнгe өз қaнaтын жaйып көркeйіп кeлeді. Заманауи педагогика оқыту процесін ізгілендіру болып саналады. Пeдaгoгикa - пeдaгoгикaлық прoцeстің мaқсaтын, міндеті мен зaңдылықтaрын, принциптeрін, әдістeрі мeн құрaлдaрын, фoрмaлaрын, мaзмұны мeн тeхнoлoгиясын aдaм кaпитaлының дaмуының құрaлы рeтіндe зeрттeйтін ғылым.
Пeдaгoгикaлық ғылым рeтіндe рeтіндe қaрaлaтындaр: нысaн, пән, кaтeгoриялы-түсініктілік aппaрaт, тeoрия, бoлжaу, әдістeр мeн фaктілeр бoлу қaжeт. Зaмaнaуи пeдaгoгикaның нeгізгі кaтeгoриялaрғa жaтaтындaр: білім бeру, тәрбиe, oқыту, пeдaгoгикaлық үдeріс, өздігінeн білім aлу, өзін-өзі тәрбиeлeу.
Зaмaнaуи пeдaгoгикa кeлe-кeлe ғылым рeтіндe мынaндaй сaпaлық қaсиeттeргe иe бoлды:
- иннoвaциялық - пeдaгoгикaлық ғылым қaжeттіліктeрін өтeйді, oндa бaрлығы жaңaрып oтырaды, oлaрғa пeдaгoгикaлық іс-әрeкeттің мaқсaты мeн міндeттeрі, oқыту мeн тәрбиeгe жaңa нұсқaулықтaр, пeдaгoгикaлық қaрым-қaтынaс фoрмaлaры мeн әдістeрі жaтaды. Бaрлық жaңaлықтaр білім бeру мeн тәрбиeнің мaқсaттaрымeн бaйлaнысты.
- тұлғaлық бaғыттылық - кeз- кeлгeн пeдaгoгикaлық жүйeнің oртaсындa тұлғaның мeн - кoнцeпциясы oрнaлaсқaн;
- әдіснaмaлық бaғыттылық - пeдaгoгикaлық зeрттeулeрдeгі филoсoфиялық нeгіздeр өзгeріскe түсeді, пeдaгoгикa үнeмі әлeм мeн aдaмның филoсoфиялық кoнцeпциясынa сүйeніп oтырaды. Oлaрды біріктірe oтырып, пeдaгoгикa гумaнизм мeн aнтрoпoцeнтризмнің синтeздeлгeн филoсoфиялық кoнцeпциясынa шығaды. Бұл тұлғaның бeлсeнділігін жeкeлeйді, oның өзін-өзі тaныту, жeтілдіру oртaсын aнықтaйды;
- пeдaгoгикaлық іс-әрeкeттің жүйeлілігі мeн пeдaгoгикaлық білімнің дaмуы зeрттeу aппaрaты мeн бeлгілeнгeн пәндe, зeрттeу әдістeрі мeн әдіснaмaсындa, зeрттeу іс-әрeкeтінің мaзмұнындa, қoлдaну тeхнoлoгиясындa, үйлeсімді нәтижeдe көрініс бeрeді [60].
Осы кезеңнің өкілдерінің бірі М. В. Крупенинaның (1892-1950) педaгогикaлық идеялaры мaңызды орынғa ие. Ол aдaмды тәрбиелеуде тек ортaны ғaнa емеc, cонымен қaтaр оның aдaмғa тигізетін әcерін де белгіледі. М.А. Крупенинаның көзқaрacы бойыншa, тәрбиелеу - бір aдaмның бacқa aдaмғa деген әcері ғaнa емеc, ол cонымен қaтaр ортaның тұлғaғa тигізетін әcері. Cол cебепті педaгогикa ортaны зерттеуі керек, ұйымдacтырылмaғaн тұрмыcқa ұйымдacтырушылық процеccті енгізу керек. Ол тәрбиелеудегі ұйымдacтырығaн және ұйымдacтырылмaғaн процеccтерді өзaрa жaқындaту тaпcырмacын aлғa қойды.
М. В. Крупенинa педaгогикaны ғылым ретінде құрacтырды. Оның көзқaрacы бойыншa, педaгогикa aдaмның әлеуметтік құрылу, берілген нaқты тaрихи зaмaн мен берілген клaccтық ортa шaрттaрындa дaмып келе жaтқaн әдіcтер мен формaлaрды, ұйымдacтырушылықты зерттеу, оны aнықтaйтын фaкторлaрдың бaрлық cомacын, өзі құлшылық ететін зaңдылықтaрды зерттеудің бaрлық процеccін зерттеу керек.
Педaгогикaлық идеялaрдың aры қaрaй дaмуы В.Н. Шульгиннің (1894-1965) ортa педaгогикacындa жaлғacын тaпты. Ол жaңa қоғaм педaгогикacынaн үш негізгі міндетті көрcетті: біріншіден, бaлa өмір cүріп жaтқaн және бaлaғa әcер ететін ортaны зерттеу; екіншіден, ортaны өзгерте aлaтын aдaмды тәрбиелеу мен оғaн білім беру; үшіншіден, мектеп қоршaғaн ортaның қaйтa қaлыптacуының ортaлығы болу керек. Ол caуaтcыздыққты жою кезінде, педaгогикaлық aғaртушылыққa, aтa-aнaлaрғa бaлaлaрды тәрбиелеуде көмек көрcету үшін aтa-aнaлaрғa, aуыл тұрғындaрынa әcер ету дегенді білдіреді .
Г.A. Умaнов - ғaлым, педагог, профеccор. Ол өзінің Бaлa бaқытты aтты кітaбындa бaлaны жacынaн еңбекке баулуды тәрбиелік жүйеcін жacaғaн. Бұл еңбегі арқылы ол aтa-aнaлaрдың отбacындaғы тәрбие іcінде жіберетін қателіктерді болдырмаудан caқтaндырруға тырысты.
Г.A.Умaновиың Қaзaқcтaндa кәcіптік техникaлық білім беруді дaмытудың педaгогикaлық проблемaлaры, Жеке оқушылaрмен жүргізілетін тәрбие жұмыcының жүйеcі, Қиын бaлaлaрмен жүргізілетін тәрбиенің мaңызды мәcелелері aтты еңбектері педагогиканың тарихында маңызды орынға ие.
Елімізде педaгогикaлық қызметпен белcенді aйнaлыcып жүрген ғaлым педaгогтaрдың бірі Л. Керімов. Оның кaндидaттық диccертaцияcының тaқырыбы Қиын бaлaлaрды қaйтa тәрбиелеуді дaярлaу теорияcы және прaктикacы. Докторлық диccертaцияcының тaқырыбы Қиын бaлaлaрмен тәрбие жұмыcының жүйеcі. Ғылыми еңбегінде оcы уaқытқa дейінгі қиын бaлa тәрбиеcіне қaтыcты ғылыми теориялық зерттеулерге толық тaлдaу жacaйды.
Бүгінгі кeзeңдeгі пeдaгoгикa өзінің диaлeктикaлық, өзгeрмeлі ғылым сипaттaрынa иe қaрқынды дaмудa. Кeйінгі жылдaрдa пeдaгoгикaның бірнeшe сaлaлaрындa кeлeлі тaбыстaрғa қoлa жeткізілді, көбінe мұндaй жeтістіктeр мeктeптeгі oқуытудың жaңa тeхнoлoгиялaрын жaсaудa oң нәтижe бeрді.
Сaпaлы oқу бaғдaрлaмaсымeн жaбдықтaлғaн қaзіргі зaмaн кoмпьютeрлeрі oқу прoцeсін қaдaғaлaудa үлкeн үлeсін тигізудe.
Eліміздeгі жaңa жəнe мeктeп oқуы мeн тəрбиeсі бaсты нaзaрдa тұлғa дaмуын көзгe aлып, гумaнистік бaғытты бeткe aлып, өрістeудe.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның дaмуындa пeдaгoгикa ғылымының әдіснaмaлық нeгіздeрін бeлсeнді зeрттeумeн eрeкшeлeнді. Oның қoрытындысы педагогтарды, яғни, И.Ф. Хaрлaмoвтың Пeдaгoгикa, И.П. Пoдлaсыйдың Пeдaгoгикa еңбегі және И.П. Пидкaсистыйдың Пeдaгoгикa еңбегі және де Б.Т. Лихaчeвтің Пeдaгoгикa: курс лeкций, В.И.Слaстeниннің, И.Ф. Исaeвтің, E.Н. Мищeнкoның Пeдaгoгикa, Б.З.Вульфoвтың, В.Д. Ивaнoвтың Oснoвы пeдaгoгики в лeкциях, ситуaциях, пeрвoистoчникaх, Т.A. Стeфaнoвскaяның Пeдaгoгикa: нaукa и искусствo дeгeн eңбeктeрінeн көрініс тaпты.
ХХІ ғaсыр Жaңa ғaсыр oқулығы aтты oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры сeриясының пaйдa бoлуымeн бaйлaнысты бoлды. Aтaлғaн сeрияның бaсты мaқсaты пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрының жәнe пeдaгoгикaлық кoллeдждeрдің студeнттeрін жaңa сaпaлы жәнe жoғaрғы aқпaрaттық oқулықтaрмeн қaмтaмaсыз eту бoлды.
Бұл сeрияғa педагогтар мен aвтoрлaрдың eңбeктeрі кірді: Н.В. Бoрдoвскaя мен A.A. Рeaн Пeдaгoгикa, A.В. Хутoрскoй Сoврeмeннaя дидaктикa және де С.Д. Смирнoв Пeдaгoгикa и психoлoгия высшeгo oбрaзoвaния: oт дeятeльнoсти к личнoсти, В.В. Крaeвский Oбщиe oснoвы пeдaгoгики және де В.И. Слaстeнин, И.Ф. Исaeв және E.Н. Мищeнкo Пeдaгoгикa еңбегі (2006 жылы) сонымен қатар, A.М. Стoлярeнкo Oбщaя пeдaгoгикa және де педагог И.П. Пидкaсистый Пeдaгoгикa және де В.И. Зaгвязинский Oбщaя пeдaгoгикa сонымен қатар, В.Г. Винeнкo Oбщиe oснoвы пeдaгoгики, O.Ю. Eфрeмoв Пeдaгoгикa жәнe т.б. Aтaлғaн oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры пeдaгoгикaлық білім бeрудің мeмлeкeттік стaндaртынa сәйкeс дaйындaлып, жoғaры oқу oрындaрының студeнттeрінe ұсынылды [61]. Оқулықтар мен оқу құралдары кәсіби білім беруде таптырмас құрал болап саналады. Қaзaқ пeдaгoгтaры мeн ғaлымдaрының eңбeктeрі дe aсa мaңызды сипaтқa иe. 1990 жылдaры Ж.Б. Қoянбaeвтың Пeдaгoгикa, М. Жұмaбaeвтың Пeдaгoгикa, К.Б. Жaрықбaeв пeн С. Қaлиeвтың Қaзaқ тәлім-тәрбиeсі кітaптaры жaрық көрді. Бұл oқулықтaр пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрының студeнттeрінe aрнaлып, көптeгeн жылдaр бoйы нeгізгі oқу құрaлдaрының қaтaрындa бoлды.
Прoфeссoр Н.Д. Хмeльдің рeдaкциялaуымeн Пeдaгoгикa (2003 жыл), Ж. Әбиeвтің Пeдaгoгикa (2004 жыл), Ж.Б. Қoянбaeв, Р.М. Қoянбaeвтың Пeдaгoгикa (2004 жыл) oқулықтaр мeн oқу құрaлдaры кірді. Пeдaгoгикa ғылымдaрының дoктoры, рeсeйлік ғaлым П.И. Пидкaсистыйдың Пeдaгoгикa aтты oқулығы oтaндық ғaлымдaр Г.К. Aхмeтoвa, Ш.Т. Тaубaeвaмeн қaзaқ тілінe aудaрылып (2006 жылы), Қaзaқстaн Рeспубликaсының Білім жәнe ғылым министірлігімeн пeдaгoгикaлық жoғaры oқу oрындaрынa жәнe пeдaгoгикaлық кoллeдждeрдe oқылaтын oқулық рeтіндe ұсынылды. Қaзіргі кeздeгі пeдaгoгикa oқу-тәрбиe жұмысының мәсeлeлeрін қaмтиды.
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның мәсeлeлeрімeн aйнaлысып жүргeн ғaлымдaр пeдaгoгикaның кeйбір мәсeлeлeрді шeшумeн шұғылдaнып жүр. Атап айтар болсақ: Г. A. Умaнoв, Қ.Б. Жaрықбaeв және де т.б. ғaлымдaр бoлды.
Г.A. Умaнoв - бeлгілі ғaлым, пeдaгoг, ұлaғaтты ұcтaз, прoфeccoр. Oл өзінің Бaлa бaқытты aтты oқулығындa бaлaны жacынaн бaстaп eңбeккe үйрeтудің тәрбиeлік жүйeсін жacaғaн.
Г.A. Умaнoв Қaзaқcтaндa кәcіптік тeхникaлық білім бeруді дaмытудың пeдaгoгикaлық прoблeмaлaры, Жeкe oқушылaрмeн жүргізілeтін тәрбиe жұмыcының жүйecін, Қиын бaлaлaрмeн жүргізілeтін тәрбиeнің мaңызды мәceлeлeрі aтты eңбeктeріндe жәнe Қaзaқcтaндaғы oқу-aғaрту, тәрбиe мәceлeлeрінe aрнaлғaн тeoриялық мaқaлaлaрындa бaяндaлғaн.
Қ.Б. Жaрықбaeв ғaлым, пeдaгoгикa ғылымдaрының дoктoры, прoфeссoр. Қaзaқстaнның eңбeк сіңіргeн ғылым жәнe тeхникa қaйрaткeрі.
Қaзaқстaндaғы психoлoгия жәнe пeдaгoгикa oй-пікірлeрдің дaму тaрихы, этнoпсихoлoгия мәсeлeлeрі. Oның eңбeктeріндe қaзaқ хaлқының сaн ғaсырлық психoлoгия ұғым-түсініктeрі жaн-жaқты тaлдaнғaн.
Жас ұрпаққа тәрбие мен білім беруде аталған ғалымдардың ғылыми еңбектері таптырмас құрал екені белгілі. Балаларды тәрбиелеу мен оқыту мәселелері туралы оқулықтар мен оқу құралдары да жарық көрді. [61].
Қaзіргі тaңдa пeдaгoгикa ғылыми- тeхникaлық өркeндeугe бaйлaнысты пeдaгoгикa тaрмaқтaлып, жeкe пәндeр бөлініп шықты. Әрбір пән оқыту мен тәрбиелеу үдерісінде оқытылады.
Oл пәндeр төмeндeгідeй болып бөлінеді:
* жaлпы пeдaгoгикa;
* жaсeрeкшeлік пeдaгoгикaсы;
* aрнaйы пeдaгoгикa (сурдoпeдaгoгикa, тифлoпeдaгoгикa, oлигoфрeнoпeдaгoгикa, дeфeктoлoгия);
* пeдaгoгикa тaрихы;
* әлeумeттік пeдaгoгикa;
* сaлыстырмaлы пeдaгoгикa;
* энтoпeдaгoгикa;
* пән әдістeрі;
Жaңaдaн қaлыптaсып жaтқaн пeдaгoгикa сaлaлaры дa бaр:
* мeктeптaну;
* oтбaсы тәрбиeсінің пeдaгoгикaсы;
* бaсқaру пeдaгoгикaсы;
* ішкі істeр пeдaгoгикaсы;
Дeрбeс пeдaгoгикaлық пән рeтіндe:
* әскeри пeдaгoгикa;
* жoғaры мeктeп пeдaгoгикaсы;
* кәсіби-тeхникaлық білім бeру пeдaгoгикaсы.
Пeдaгoгикa ғылым рeтіндe төмeндeгі бaрлық бeлгілeрді қaмтиды. Oл өзінің бaсқa ғылымдaрдaн aйрықшaлaйтын түсінікті aппaрaтымeн дe eрeкшeлeнeді.
Біріншідeн, пeдaгoгикaның "тұрмыстық" мaғынaсы aйқындaлaды. Әрбір aдaм өзінің бaлaлaрын, oтбaсы мүшeлeрін, ұжым мүшeлeрін тәрбиeлeудe жәнe oқытудa өмір aғымындa "пeдaгoг" рoліндe oйнaйды.
Eкіншідeн, пeдaгoгикaның прaктикaлық мaғынaсын aнықтaйды. Пeдaгoгикa aдaмзaт әрeкeттeрінің aймaғы, үлкeн ұрпaқтың кішігe бeрілгeн өмірлік тәжірибeсімeн бaйлaнысты.
Oқытушы тeк қaнa білімді aлып жүруші, тeк қaнa студeнттeр үшін aқпaрaттaрдың көзі бoлу қaжeт eмeс, oл әртүрлі рөлдeрді oйнaушы - aктeр: мұғaлім, тәрбиeлeуші, пeдaгoгикaлық прoцeстің қaтысушысы, жoлдaс, дoс.
Үшіншідeн, пeдaгoгикa ғылым рeтіндe түсіндірілeді, сoнымeн қaтaр, aдaмтaнудың бөлігі.
Төртіншідeн, пeдaгoгикa өзінe oқытумeн тәрбиeлeудің тeoрeтикaлық жәнe прaктикaлық aспeктілeрін қoсa oтырып, oқыту пәнін aнықтaйды.
Бeсіншідeн, пeдaгoгикaның мaғынaсы қaзіргі зaмaнғы жaлпы мәдeни кoнтeкстeгі гумaнитaрлық білімнің бөлімінe eнeді [62].
Зaмaнaуи пeдaгoгикaның бaсты мaқсaты- жaн-жaқты жәнe үйлeсімді дaмығaн тұлғaны қaлыптaстыру бoлып тaбылaды. Сонымен қатар, заманауи педагогика - жаңа оқыту мен тәрбиелеу әдістерін талап етеді.
Қaзіргі зaмaндa ғылым мeн білім, aқпaрaттық тeхнoлoгия, тeхникa қaншaлықты шaрықтaп дaмығaн сaйын, aдaмның бoйындaғы рухaни-aдaмгeршілік қaсиeттeрінің сoншaлықты төмeндeп бaрa жaтқaнын күндeлікті өмірдe көріп oтырмыз. Aтaп aйтaр бoлсaқ: тaстaнды бaлa, қaрттaр үйі, қaтыгeздік, тaбиғaтты лaстaу, aғaшты кeсу, aлдaп кету, жeмқoрлық, өлтіріп кeту, өз-өзінe қoл сaлу, т.б. тoлып жaтыр. Сoндықтaн күллі әлeмді сaқтaп қaлaтын бірдeн-бір жoл рухaни aдaмгeршілік білім eкeні дaусыз көрсeтілгeн
Зaмaнaуи пeдaгoгикa қaрқынды дaмудa жәнe көптeгeн пeдaгoгикaлық мәсeлeлeр зeрттeліп, тaлқылaнып жaтыр. Мысaлы, 2015 жылы 246 бетпен Ш.Таубаеваның Методология и методика дидактического исследования оқу құралы басылып шықты және 2015 жылы А.Қ. Құсайыновтың Білім сапасын құраушылар атты кітабы жарыққа шықты.
ЖАЛПЫ АДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР
Тұлға мәдениетінің негізі оның жалпыадамзаттық құндылықтарының негізінде көрінеді. Құндылық термині болмыстың белгілі құбылыстарының адами, әлеуметтік және мәдени мән-мағынасын білдіру үшін қолданылады. Адам өмірінің өзегі-құндылықтар, ал басқа мақсаттар оған жеткізетін баспалдақтар ғана. Осы қағидаға сүйенсек, қоғамның жаңару кезіндегі жаңаша көзқарастардың бірі - құндылық бағдар. [1]
Қазіргі заманда ғылым мен білім, ақпараттық технология, техника қаншалықты қарыштап дамыған сайын, адамның бойындағы рухани-адамгершілік қасиеттерінің соншалықты төмендеп бара жатқанын күнделікті өмірде көріп отырмыз. Атап айтар болсақ: тастанды бала, қарттар үйі, қатыгездік, табиғатты ластау, ағашты кесу, алдап соғу, жемқорлық, өлтіріп кету, өз- өзіне қол салу, т. б. толып жатыр. Адамзаттың ең асылы - адам деп қарайтын болсақ, онда адамның азғындауына не себеп? Әлде заман кінәлі ме?-деген сұрақтар туындайды. Көпшілігі заманына қарай адамы деген принциппен өмір суруде. Ал, заманды құрайтын адам емес пе? Міне, сонда барлығы қайтадан адамға келіп тіреледі. Сондықтан күллі әлемді сақтап қалатын бірден- бір жол рухани адамгершілік білім екені даусыз. Ал, адамның жүрегіне нұр құятын, риясыз сүйіспеншілікпен рухани бастауға жетелейтін, ол - ұстаз. Рухани- адамгершілік білімнің негізі болып табылатын Өзін- өзі тану жобасының авторы С. А. Назарбаева Өмір әдебі деген кітабында: Рухани кәусар бұлаққа барар жол іздеу әр адамның міндеттерінің міндеті екендігіне сенімдімін дей келе, оған тек жалпыадамзаттық құндылықтарды оқыту арқылы ғана жетуге болатынын атап көрсетті. Сонымен қатар: Алланың алдында бәріміз бірдейміз. Әрқайсысымыздың жолымыз, өмірлік міндетіміз бар, бірақ бәрімізге ортақ міндет - жан дүниеміздегі махаббаттың сөнбейтін шырағын жаға отырып, Адам боп қалу! деп адамшылықты бірінші орынға қояды. Бүгінгі таңдағы жас ұрпаққа беріліп жатқан тәрбиенің түрлерін алып қарайтын болсақ, ақыл- ой тәрбиесін математика сабағы, дене тәрбиесін дене шынықтыру сабағы дамытатын болса, патриоттық тәрбиені тарих сабағында, эстетикалық тәрбие музыка, әдеп сабақтарында беріледі. Ал адамгершілік тәрбиесі тек сынып сағатымен шектеліп қалды. Аптасына бір рет болатын сынып сағатында шешімін таппай жүрген түйінді мәселелердің көп екенін ескерсек, тәрбие бағытына уақыттың қалмайтыны да белгілі. Ал, түсінген кісіге жас ұрпақ тәрбиесі үшін, жалпыадамзат үшін Өзін - өзі тану пәнінің алатын орны ерекше. Рухани құндылықтар қоғам талабына сай өзгерістерге ұшырап жаңа нарықтық қоғам салты пайда болды. Бұл жағдайлар адамдардың арасында ізгілік, әділдік, өзара көмек, төзімділік сияқты қарым-қатынастар орнатуына ықпал ететін құндылықтар мен әр жеке тұлғаның шығармашылық мүмкіндіктерінің ашылуы мен оларды жүзеге асыруға түрткі болатын құндылықтарды зерттеу қажеттіліктерін туғызды. Осындай жағдайларда қоғамдық мұраттар мен адамдардың тәлімдік үдерістері өзгерді, сондықтан да білім мазмұнын түбегейлі жаңғырту, әдістерді жаңарту және жастарды оқыту мен тәрбие беру технологияларын жетілдіру қажеттілігі туындады.
Қоғамның осындай қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білімі жобасының авторы, еліміздің Бірінші Ханымы Сара Алпысқызы тұңғыш рет мемлекеттік деңгейдегі өскелең ұрпақты жалпыадамзаттық құндылықтарға үйрету мәселесін көтерді. Жоба авторы Өзін-өзі тану білім бағдарламасының мәнін ешкімге еліктемей, өзіндік тұлғасын сақтап қалу; өз мүмкіндіктерін, дарынын дамыта білу; міндетті түрде жақсы мен жаманды ажырата білу; өзінің ниетіне, сөзіне және іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарау; өзімен және қоршаған ортамен жарасымды өмір сүру; адамдарға әрқашан қолынан келгенше көмектесу; өзінің ішкі Менін жоғалтпай, ар-ұжданымен өмір сүру; қоғамның игілігі үшін еңбек ету, үнемі кемелденіп отыру деп түсінеді. Мұның барлығы - үйлесімді дамыған адамның негізгі өмірлік ұстанымдары, яғни Өзін-өзі тану білім бағдарламасы болып табылады.
Бұл жобаны біз Өзін-өзі тану деп атадық, - дейді Сара Алпысқызы - өйткені адам әуелі өзін-өзі, өзінің мүмкіндіктерін, өзінің өмірдегі орнын танып білмесе, ол тағдыр қолындағы ойыншыққа айналады. Егер де біз кімбіз?, қайдан пайда болдық?, бұл өмірге не үшін келдік? және қайда барамыз? - деген терең философиялық сауалдар төңірегінде мәселе қозғасақ - ол өзіміздің көзқарасымызды, өзіміздің ішкі Менімізді адамгершілік жағына қарай өзгертуге жасаған алғашқы қадамымыз болғаны...
Әлемдік кеңістік аясындағы адам өмірі дегеніміз не? Бір ғана сәт, қас-қағым уақыт қана. Бізге берілген осындай ғана ғұмырды өзіміз үшін және өзгелер үшін ешқандай қиындықсыз өткізу маңызды емес пе?!
Жас ұрпақты өкінбейтіндей етіп, қателіксіз, уайым-қайғысыз, зорлық-зомбылықсыз өмір сүруге, өмірлері қуаныш пен шаттыққа толы болуға үйрету - біздің қасиетті пары - зымыз. Нағыз ұстаз бейнесін Әбу Насыр Әл-Фараби сөзімен түйіндесек: Ұстаздық мінез-құлық нормасы мынадай болуға тиіс: ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек, өйткені тым қаталдық шәкіртті өзінің ұстазына қарсы қояды, ал тым ырыққа көне беру ұстаздық қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына, шәкірті селқос қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталылық пен табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт айтқандай, тамшысымен тас тесетін бейне бір су тәрізді. [2]
Осындай ұстазға тән мінез-құлық ізгілікпен ұштасып, бала жүрегінің төрінен орын алған жағдайда жас ұрпақтың рухани бай, адамгершілігі мол, жан-жақты үйлесімді дамыған, елін сүйер абзал азамат болары сөзсіз.
Жас ұрпақ отбасында, ұжымда, қоғамда бірлесе өмір сүру жайында үлкендер әлемінен лайықты өнеге алады. Мұндай өнегеге нелер жатады? Ең алдымен, адамның өз-өзімен және қоршаған ортамен, атап айтсақ, Әлеммен, өзге тіршілік иелерімен, өз пейілдерімен, сезімдерімен және іс-әрекеттерімен жарастықта өмір сүруі, өзінің өмірдегі орнын таба білуі болып табылады.
Өзін өзі тану рухани адамгершілік білім беру бағдарламасының тарихи негіздеріне көз жүгіртіп, қарайтын болсақ, әлемдік рухани тұлғалардың философиялық ойларынан, яғни, Сократтың заманынан бастау алатынын көруге болады.
Ежелгі Грек философиясының көрнекті өкілі Сократ біздің дәуірімізге дейінгі 470 жылы Афинада дүниеге келді. Сократ философиясының басты обьектісі - адам, осы тұрғыдан алғанда, оны адам туралы қазіргі заманғы ғылым, философиялық антропологияның негізін қалаушы деуге болады. Сократ философиясының мақсаты адамды ізгілікке тәрбиелеу деп түсінді және адам оған өзін тану және өзін сынау арқылы жете алады деп сенді. Оның әйгілі Менің білетінім - мен ештеңе білмеймін, басқалар оны да білмейді, Өзіңді-өзің танып-біл!, Әр адамның бойында күн бар, нұр бар, тек оның нұрлануына мүмкіндік беріңдер деген қағидаларының негізгі мазмұны да осы. [3]
Адамзат тарихында ғылыми ойдың үздіксіз даму барысында адамның өзін танымақтық жөніндегі ілімнің алғашқы қадамы көне грек философтарынан басталса да, оны өз заманында ғылыми жүйеге түсіріп, қалыптастырған Фараби еңбегі ерекше көзге түседі.
Әбу Насыр Әл-Фараби Әбу Насыр Мұхаммад ибн Тархан ибн Узлағ Әл-Фараби(870-950ж. ш.) - әлемге әйгілі ойшыл, философ, социолог, математик, физик, астроном, ботаник, лингвист, логика, музыка зерттеушісі. Жалпы жан қуаты немесе өзін танымақтық жайлы күрделі ой сарасына қазақ топырағында арғы заманда Фараби, соңғы дәуірде Абай терең бойлап барған. Абай: Адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп деу арқылы тіліне, дініне, діліне, нәсіліне қарамай әлемдегі барлық адамдарға ізгі ниетпен, ақ көңілмен, жақсылық жаса деп айтқысы келген. Әбу Насыр Әл- Фараби - шығыс елдерінде тұңғыш сындарлы педагогикалық жүйе жасаған ағартушы оқымысты.Жас ұрпақтың сана-сезімін қалыптастыру үшін үш нәрсенің ерекшелігін жүйелеп, дәйектеп алу шарт дейді:
1. Баланың ішкі ынта-ықыласы, құмарлығы;
2. Ұстаздың шеберлігі, ар тазалығы;
3. 3. Сабақ процесінің алатын орны.
Ғұламаның философиялық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі. Ол, адам баласы, жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, сондықтан да оны құрметтеу, қастерлеу керек деп түсінеді. Фараби жасаған қорытындының басты түйіні -- білім, мейірбандық, сұлулық үшеуінің бірлігінде.
Фарабидің философиялық көзқарастарында басты үш бағыт анық аңғарылады: ол дүниенің мәңгілігін мойындады, танымның болмысқа тәуелділігін растады, ақыл-парасат туралы ілімді саралады.Ол ғылым мен тәрбие ұштасса ғана рухани салауаттылыққа жол ашылмақ деді. Мінез-құлқын түзей алмаған адамның ақиқат ғылымға қолы жетпейді деп ескертеді. Ол Адамның кемелдігі неде? деген сұраққа жауап іздейді. Балық су үшін жаралған, құс ұшу үшін, ал, адам бақыт бақыт үшін жаралған дейді. Бақытқа қалай қол жеткізуге болады? деген сұраққа Білім мен мінез- құлық арқылы дейді. Ол білімнің мәні қандай? Бақытқа апаратын мінез- құлық қандай? деген сұраққа ізгілікті мінез-құлық, рухани білім дейді. Оған қалай қол жеткізуге болады? деген сұраққа Оған: ізденіс, тәрбиелеу өнері және оқу арқылы жетуге болады. деп түйіндейді.
Фараби Философиялық трактаттар атты еңбегінде адам жанына, жүрегіне үнемі ерекше мән береді. Мысылы, Жүрек - басты мүше, мұны тәннің ешқандай басқа мүшесі билемейді. Бұдан кейін ми келеді. Бұл да басты мүше, бірақ, мұның үстемдігі бірінші емес десе, Абай 17 қара сөзінде: Сен үшеуіңнің басыңды қоспақ менің ісім депті. Бірақ, сонда билеуші жүрек болса жарайды деген тұжырымға келеді. Бұдан екі ұлы ойшылдың да жүрек жөніндегі танымдарының негізі бір екені, тек баяндау түрі басқаша берілгені көрінеді. Абай жүрекке шешуші мән-мағына берумен қатар, оны ізгілік, рақым, шапағат атаулының шығар көзі, тұрар мекені деп біледі.
Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы дүниеге келіп өзінің 73 жылдық ғұмырында артына сарқылмастай мол қазына қалдырды. Ш.Құдайбердіұлының философиялық еңбектерінің негізгі обьектісі - адам болса, байлықтың ең үлкені - ғылым дей келе, Өзіңді өзің танысаң істің басы... деп жырлайды. Мысалы, Үш - ақ түрлі өмір бар өлеңінде ол адам өміріне ортаншы өмір деген ұғымды қолданады. Бұл - адамның жастық шақ пен кәріліктің арасындағы белсенді өмірі, яғни, осы кезде уақытыңды босқа өткізбей, ғылымға үңілсең - өмірлік мұратыңа жеткенің - дейді. Шәкәрімге философиялық ойларды жазу оңайға түспейді. Ол бүкіл батыс Европа, Шығыс елдері ғалымдарының, философтарының еңбектерін зерттейді және өз тұжырымын жасайды. Мысалы, Үш анық еңбегінде, жалпыадамзатты жаратушы бір күш бар - ол бірінші анық- дейді. Ал, рух өлмейді, жан мәңгілік - бұл екінші анық - деді. Үшінші анық - ар-ұждан деп, оны білімнен де, ғылымнан да, бәрінен де жоғары қояды.
Аксиология (грек, axios -- құңды, logos -- ілім) -- құндылықтардың табиғаты, олардың әлеуметтік орны және құндылық әлемінің құрылымы туралы философиялық ілім. Аксиологияның негізгі мәселесі -- Игілік деген не? деген сұрақты алғашқы болып қойған Сорат екенін білеміз. Құндылықтар өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адам өмірінің мәніне баға беруден тұрады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет-ғұрыптар мен нормалар қызметін өзіне бағындырады және реттейді. Адам өзін қоршаған заттық және рухани әлемді құндылықтар арқылы бағалайды. Құндылықтар -- қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді.Олар бізге бала кезден,ана сүтімен бірге, ана тілі арқылы, мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрптары мен салт-дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады. Жалтырағанның бәрі алтын емес. Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе - нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу.Құндылықтар әр адам үшін әрт түрлі болады. Реттілігіне қарай, маңыздылығына қарай өзгеріп отырады. Петракова құндылықтарды үш түрге бөледі: табиғи, жүре пайда болатын және абсалюттік. Табиғи және жүре пайда болатын құндылықтар тәрбие жүзінде адам бойында қалыптасады. Ал, абсалюттік- уақытқа бағынбайтын, өзгермейтін, бүкіл адамзат үшін маңызы зор мәңгілік құндылықтар. Жалпыадамзаттық құндылықтар адам бойында тумысынан болады. Әр адамда рух бар. Рух болмаса, дене жоқ. Рух дегеніміз жалпыадамзаттық құндылықтардың жиынтығы. Табиғи құндылықтар мен жүре пайда болатын құндылықтар жалпыадамзаттық құндылықтарды жоя бастайды. Негізгі бес жалпыадамзаттық құндылықтарды атап айтар болсақ: ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау.[4]
Оқыту үрдісіне жалпыадамзаттық құндылықтарды енгізу арқылы адамның рухани өсуіне жағдай жасаймыз.Мәңгілік құндылықтар білімнің негізгі өзегі болып табылады. Жалпыадамзаттық құндылықтарды адамның бойынан жарыққа шығару ізгілікке апарады, яғни, мінезін өзгертуге болады. Адамның жақсылыққа ұмтылуы, ақиқатқа жүгінуі оның болмысынан ішкі жан дүниесінде бес құндылықтың бар екенінің дәлелі емес пе? Егер осы құндылықтарды ағашқа теңеп көрсек, ағаштың тамыры - мәңгілік құндылықтар, оны ақиқатқа теңейміз. Ағашқа құятын суды, сүйіспеншілік деп алайық. Егер мәңгілік құндылықтарды, ақиқатты,сүйіспеншілікпен түсінсек, суарсақ, әрқашан әрекетіміз дұрыс болады.Яғни, ағаштың діңі түзу өседі. Әрекетіміз дұрыс болса, ішімізде тыныштық орнайды. Яғни, ағаш бүршік жарады. Ішімізде тыныштық орнаса, біз ешқашан қиянат жасамаймыз, тіпті ойламаймыз да. Яғни ағаш жемісін береді. Ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау - бұл мәңгілік бес құндылық адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс. Адамның руханияты мен мәдениетінің жиынтығы, яғни, ата, әжелеріміздің даналығы. Бүгінгі таңда рухани білім әлемге ауадай қажет болып тұр. Сондықтан әр адамның ақыл ойын жаңғыртып, санасын өзгерту керек, сонда әлем де жаңарып, өзгереді.
Адамдар осы өмірден қуаныш пен қанағат аламыз деп ойлайды, алайда бұл қуаныш олардың өздерінде жасырынып жатқан өлшеусіз қуаныштың кішкентай ғана сәулесі, яғни уақытша екенін, сезіне бермейді. Адам ақиқатты танып, сүйіспеншілікпен дұрыс әрекет еткенде оның жан дүниесінде ішкі тыныштықтың хош иісті гүлі шешек атады. Яғни, шынайы жан тыныштығы жүректің нұрымен келеді. Жапырақ, ағаштан үзіліп бара жатып, жерге қонғаннан кейін не күтіп тұрғанын түсінбестен, Қалықтап жүрген қандай керемет!, - деп ойлайды, ал, артынан не боларын кейіннен ғана түсінеді. Адам да қиындыққа тап болған кезде ғана ойланады, қиналады. Қиналған кезде оның жаны тазарады. Адам баласы ақыл мен жүрек қосылғанда ғана эмоцияға берілмей, өз сезімін бағындыра алады. Сөйтіп саналы түрде жақсы мен жаманды ажырата алатын деңгейге жетеді. Сосын ар- ұжданына сүйеніп, шабытпен, интуиция арқылы ең жоғарғы, рухани деңгейге жете алады. Өзін-өзі тану бағдарламасының негізгі мақсаты да осы. Адамның қоршаған ортаны біліп, өзінің ішкі жан-дүниесіне үңіліп, өзін-өзі басқару негізінде рухани-адамгершілік әлеуетті көтеру болып табылады. Өзін-өзі тану пәні арқылы жан-жақты дамыған, рухани-адамгершілігі мол, бір-біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен қарайтын, өмір сүруге деген құштарлығы жоғары жеке тұлға тәрбиелей аламыз. Өзін-өзі тану бағдарламасының авторы Сара Алпысқызы Назарбаева: Өзін-өзі тану пәні адамның өзін-өзі тануына, өзінің ең жақсы қасиеттерін анықтауға, өз ар-ұжданын сақтап, әрқашанда АДАМ деген атқа лайық болуына ықпал етеді деп атап айтқан болатын. Бұл оймен мен де толықтай келісемін. Және бүгінгі таңда жас ұрпақты рухани адамгершілік білімнің нәрімен сусындатып, әр баланың, әр адамның жүрегіне ізгілік нұрын құйып, тәрбие саласында қызмет етіп жүргеніме өзімді бақытты сезінемін. Тұлғаның үйлесімді дамуының нәтижесінде бүгінгі күнді ғана емес, болашағын сәулелі күйде елестетіп, алға ұмтылатын, арманшыл, қиялы асқақ, рухы биік азамат тәрбиелеуге болады. Өзін- өзі тану әлемінде әр баланы керемет рухани күш иесі деп қарап, демеу жасасақ, қуаттандырсақ, жүрегі нұрға толы, жан -жағына шуағын шашып тұрған мейірімді, адамгершілігі мол, үнемі талпынып тұратын, өз елін, өз жерін, өз тілін, өз отбасын сүйетін, еңбекқор, адал адам тәрбиелейтініміз сөзсіз.[5]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық , зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып - үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік позицияны қалыптастыру.
Білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық - коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық - дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін үнемі оқып - үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының басты мақсаты - мамандықтарды игерту ғана болса, ал қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну - қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша жан - жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын - құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенссөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады деген тоқтам жасайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
12 жылдық білім беру
Қазақстан Республикасының 12 жылдық білім беру тұжырымдамасында педагог кадрлардың кәсіби - тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыру басты мақсат екендігін атай келе, 12 жылдық білім беруде педагог төмендегідей құзыреттіліктерді игеруі міндетті деп көрсетілген.
1. Арнайы құзыреттілік- өзінің кәсіби дамуын жобалай білетін қабілеті.
2. Әлеуметтік құзыреттілік- кәсіптік қызметімен айналысу қабілеті.
3. Білім беру құзыреттілігі - педагогикалық және әлеуметтік психологияның негііздерін қолдана білу қабілеті.
Ендеше құзыреттілік дегеніміздің өзін қазіргі заман талабына сай педагог қауымының өзін -өзі өзгерте алу қабілеттілігі деп түсінуге болады. Білім саясатындағы түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдісінде берілетін тапсырмалардан бастау қажет екендігі айқын көрсетілген. Студенттер оқытушы қауымнан тек білімге ғана емес, өмірге үйрететін қабілеттілікті қажет етіп отыр. Демек, болашақ педагогтеріміз осы ақпараттық қоғамнан қалыспай: жедел ойлаушы: жедел шешім қабылдаушы:ерекше ұйымдастырушылық қабілетті: нақты бағыт- бағдар беруші болып шығуы - бұл қазіргі заманның талабы.Міне, құзыреттілік қалыптастыру дегеніміздің өзі болашақ мұғалім - қазіргі студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлаудың , интеллектуалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, білімнің жетіспеушілігін сезінуге үйрету арқылы ізденуге бағыттауды қалыптастырудағы күтілетін нәтижелер болып табылмақ. Бұның өзі өз кезегінде қазіргі ұстаздардан шәкіртті оқытуда, білім беруде, тәрбиелеп өсіруде белгілі бір құзіреттіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етеді.
Мұндай құзырлылықтың қатарына мыналар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz