Оқушылардың оқу үрдісін ұйымдастыруда жас ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
0.1 Оқушылардың оқу үрдісін ұйымдастыруда жас ерекшеліктері ... ... ... ... ... .4
0.2 Жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының жетілуі ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Биология пәнінен оқушылардың жас ерекшеліктері мен ақыл ойының жетілуін резервтік пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..9
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен айқындалады деп айтылған.Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы- білім жүйесі. Орта мектеп- білім жүйесінің ең басты буыны [1].
Орта мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады.Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы - ұстаз қолында.Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады.
Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену деңгейі төмен. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
-оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
-өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырыпотыру қажет;
-оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс формаларын пайдалану керек;
-сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай орта білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
1ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі- олардың қабілетінің жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан, жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты -- оқушылардың алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор [2].
Пәнаралақ байланыстар мектептегі оқылатын негізгі пәндерді оқушылардың жан-жақты және терең меңгеруіне көмектеседі.
Қазіргі оқу үрдісінде дәстүрлі емес сабақтар, әртүрлі әдіс-тәсілдерін кеңінен қолданылап жүр. Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып, түрлендіріп өткізу оқушыларымыздың білімге, оқып-үйренуге құштарлығын арттыратыны анық. Ұстаз қандай әдіс-тәсіл қолданса да мақсаты біреу, ол оқушыларға тиянақты да сапалы білім беру.
Оқушы белсенділігін, ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі- кіріктірілген сабақтар. Егер кіріктірілген сабақтарды рөлдік ойындар ретінде өткізсе, оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап, өз бетінше ізденуге, қорытынды шығаруға, іскерлікке дағдыланады. Ондай сабақтарда оқушылар материалды игеріп қана қоймай, зерттеу, сынау, сараптау, өмірмен байланыстыру, білім мен білікті практикада пайдалану, өз пікірін қорғай білу арқылы белсенділік көрсетеді.
Білімді меңгеру белгілі әрекет үстінде жүзеге асады. А. Науменко: Ойын арқылы адам әлемді таниды, біліктілікті игереді, білім алады- деп, өте орынды атап өткен [3].
Тәжірибе көрсеткендей әдеттегі бірсарынды сабаққа үндемей отыратын оқушылар ойын кезінде өте белсенді болатын кездер жиі кездеседі.Өйткені ойын кезінде олар тең құқыққа ғана қолы жетіп қоймай, басқаларды өзіне қарататын мүмкіндікке ие болады. Олардың әрекеттері еркін және батыл болып, ойлаудың тереңдігін көрсете бастайды.
Басқа әрекеттер сияқты сабақтағы ойын әрекеті де белгілі бір мақсатқа негізделіп, оқушылар оның қажеттігін сезінулері керек. Ол үшін мұғалім оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, ойынның мақсаты, міндеті, мазмұны мен жүрісін анықтап алуы қажет. Оқу ойындарының мазмұны қызықты, балаларды тартатындай болуы және әрбір ойын әрекеті оқушылар үшін құнды, белгілі бір қорытынды алумен бітуі қажет.
Оқыту үрдісі педагогикалық үрдістің басты құраушысы болып табылады. Оқыту үрдісі мұғалім және оқушының бірлескен әрекеті ретінде оқыту мен оқудың бірлігін көрсетеді. Қазіргі таңда оқыту:
1. екі жақты сипатта;
2. мұғалім мен оқушылардың бірлескен әрекеттері;
3. жоспарлы ұйымдастыру мен басқару;
4. тұтастығы және бірлігі;
5. балалардың жас ерекшелігіне сәйкестігі;
6. олардың даму мен тәрбиесін бақылау, басқару белгілеріне ие.
Мұғалім мен оқушының бірлескен әрекетінде мынадай кезеңдер айқындалады:
-оқушының оқуға қызығушылығын ояту;
-оқушының білім, білік, тәжірибесін айқындау;
-жаңа тақырыпты меңгеруін ұйымдастыру
-өткенді пысықтау;
-оқытудың нәтижелілігін айқындау.
Әр кезеңде мұғалім мен оқушының өз міндеттері бар, бірақ екеуінің де мақсаты ортақ.
Білім, білік, дағдыны меңгерудегі мұғалім мен оқушының бірлескен әрекеттерінің негізгі кезеңдерін сызба түрінде төмендегідей көрсетсе болады:
қабылдау (тапсырма, мәселе қою, өзектігі, ынталандыру) -- түсіну (ұғыну логикалық, сезінушілік) -- меңгеру (білім, білік, дағды) - бекіту (қайталау есте сақтау) - қолдану (теориялық, тәжірибелік, сөз арқылы) - қорыту (дәлелдер, теориялық ұғымдар, тәжірибелік әрекеттер, шығармашылық әрекеттер) - диагностикалау.
Оқыту үрдісі қызығушылық оятудан басталуы керек. Осы кезеңде балалардың айналадағы заттар, құбылыстар туралы түсініктері, ұғымдары қалыптаса бастайды.
Мұғалім оқушыға сұрақтар қою, әңгімелесу арқылы өтілетін тақырып бойынша бала не біледі, қаншалықты осы білімді іске асыратындығын анықтайды. Мұғалім сабаққа дайындалу барысында мынадай мақсаттарды көздейді:
-баланың қазіргі білімі мен білімді қабылдауға қаншалықта жеткілікті екенін анықтау;
-олардың білгенін еске түсіру үшін қандай тәжірибелік материал, жаттығулар ұсыну;
-жаңа тақырыпқа қызығушылығын тудыру үшін балалардың сезімін ояту.
Жаңа тақырыпты айқындағаннан-ақ білімді қабылдау үрдісі басталады. Бұл кезеңде мұғалімнің оқушы алдындағы борышы -- осы жаңа білімнің алдағы өміріне қажеттілігіне көзін жеткізу.
Жаңа тақырыпты түсіну- ол қабылдаудан дерексіз ойлауға, теориялық білімді меңгеруге жол ашады. Оқушы көп нәрсені түсінбей есте сақтауы да мүмкін, бірақ бұл жол дамуға жеткізбейді. Жалпы айтқанда, түсіну үрдісі белгілі бір әрекеттердің орындалуын қажет етеді: сараптау, жалпының ішінде маңыздыны табу, салыстыру, дерексіздендіру, нақтылау, дәйек, дәлел келтіру, қорыту. Бала тақырыпты жақсы түсінсе, білім білік дағдығаайналып жақсы меңгеріледі. Меңгеру нәтижесі болып- заттардың, құбылыстардың, үрдістердің мән мағынасы туралы оқушыларда ұғымдар туралы түсінік қалыптасуы табылады [4].
Осы меңгерілген ұғымдар, түсініктер бекіту кезеңінде өтілген материалды тәжірибеде қолдану барысында жетіледі. Мұғалім бұл кезеңде үнемі қайталаудың маңызын есте сақтағаны дұрыс
Кафедраның пәндер бойынша дайындауы жоғары оқу орындарына арналған Мемлекеттік жалпы білім беру стандартына, типтік оқу жоспарларына, ЖОО-ның Кеңесінде бекітілген мамандықтың жұмыс оқу жоспарларына сәйкес жүргізіледі.
Жоғары математика кафедрасының миссиясы: Техникалық жоғары оқу орны студенттерін кәсіптік оқыту бағыты тұрғысынан үзіліссіз математикалық даярлау, бұл дайындықты кәсіптік есептерді шығаруға математикалық біліктілікті қалыптастыру және заманауи Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму шарттарына қатысты математиканы оқыту процессіне жоғары білімді бәсекелесуге қабілетті кадрлар дайындауға жаңа білім технологияларын енгізу арқылы іске асыру.
"Жоғарғы математика" кафедрасы "6М060100 - математика" мамандығы бойынша магистрлік білім беру бағдарламасын жүзеге асырады. Магистрлік бағдарламаның мақсаты ғылымның, білімнің, өндірістің және математикалық үлгілеуді қолдануды басқарудың ғылыми және ғылыми-педагогикалық мамандарының қажеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
2005 жылдан бастап университетте студенттердің білімін бағалау рейтинг жүйесі бойынша жүргізіледі. Кафедрадағы аралық бақылау студенттердің білім сапасын ай сайын тестік бақылау және сабақ мезетінде сұрау негізінде жүргізеді. Білім сапасының қорытындысы топтың кураторлық сағаттарында және кафедра отырысында талқыланады. Кафедра пәндері бойынша білім сапасын басқаруда студенттердің білімін бағалау рейтингтік жүйе негізінде жүзеге асады (сабаққа қатысуын есептеу, уақытында жұмысты орындау, аралық бақылау жұмысы) [5].
РҚ ШҚМТУ 808-IІI-2013 Қорытынды бақылау және студенттердің білімін бағалау эмтихан сессиясы уақытында тәуелсіз және объективті түрде студенттердің білімін бақылау мақсатында тәжірибелік концепцияның іске асуы құрастырылған.
Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ-да студенттердің қорытынды білімін бақылау негізгі үш түрде жүреді (емтихан):
-компьютерлік тестілеу;
-қағазда жазылған сұрақтар бойынша емтихан тапсыру;
-билет түріндегі емтихан.
Ағымдағы және аралық бақылауды оқытушы өзі жүргізеді. Қорытынды тестілеу ЖОО-ның орталық тестілеу орталығы арқылы жүзеге асады. Барлық студенттер міндетті түрде емтихан тапсырады. Оқу жүйесінің түріне байланыссыз емтихан автоматты түрде қойылмайды.
Бекітілген кесте бойынша емтихандар электрондық тестілеу түрінде компьютерлік сыныптарда өткізіледі.
Оқытушылардың кеңес беру, оқытушылардың өзара сабаққа қатысу журналы және кафеда меңгерушісінің сабаққа қатысуын бақылау кестесі бар. Ашық сабақтар кафедра отырысында талқыланады.
Оқу үрдісінің ағымында магистранттар ғылыми-зерттеу және педагогикалық тәжирибелерден өтеді.
Жоғары оқу орнының оқытушыларын кәсіптік даярлау жүйесінде педагогикалық тәжірибе маңызды рөл атқарады. Педагогикалық практика толық үрдіс негізінде магистранттардың өздік жетілулерін, олардың қасиеттері мен сапасын жетілдіреді, аса маңызды кәсіптік қасиеттерге, педагогикалық ойлауға, педагогикалық рефлексияға, кәсіптік іс-әрекеттерді ұйымдастыра білуге жетелейді.
Магистранттардың ғылыми-зерттеу тәжирибесі отандық және шетелдік ғылымның жаңа теориялық, методологиялық және технологиялық жетістіктерін меңгеру, сондай-ақ тәжірибелік ілімді бекіту, қазіргі заманғы ғылыми зерттеу әдістерін қолдану, диссертациялық зерттеулердегі сынақтық берілгендерді өңдеу және талғап-талдап түсіндіру мақсатында жүргізіледі.
Ғылыми-зерттеу тәжірибесі теориялық бағыттағы (әдіс, әдістеме, үлгілер және т.с.с.) зерттеме және мақалалар жазу түріндегі зерттеу проектілерінің орындалуымен іске асады.
Тәжірибе оқу пәніне теңесетін мәртебеге ие және магистранттың білім алу траекториясын құрайды. Тәжірибе мамандықтың жұмыс оқу жоспарына және тәжірибе бағдарламасына сәйкес жүргізіледі. Тәжірибе жүргізу уақыты оқу үрдісі мен жұмыс оқу жоспарына сай анықталады. Тәжірибе жүргізу базасы Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ.
Оқу үрдісін аяқтағаннан кейін "6М060100 - математика" мамандығы бойынша магистратура бітірушілер Мемлекеттік жалпы білім беру стандарты бойынша кешенді емтихан тапсырады және магистрлік диссертация қорғайды.
Мамандық бойынша кешенді емтиханға магистратураның оқу бағдарламасының негізгі пәндерінің базалық топтамалары мен профильдік пәндері енгізіледі. Мемлекеттік аттестациялық емтиханның мақсаты құзырлылыққа және кәсіптік тапсырмаларды ұқыпты орындауға қажетті магистратура бітірушілерінің білім, ілім, дағдылары деңгейін анықтау [6].
Үлгерімнің аралық бақылауын, ағымдық және қорытынды мемлекеттік аттестациялауды жүргізудің ережесіне сәйкес, білім мекемесінде оқитындарға кафедра келесі жұмыстарды атқарады: магистрлік диссертацияны даярлауға арналған әдістемелік нұсқауларды даярлау және баспадан шығару, магистрлік диссертациялардың тақырыптарын бекіту, магистрлік диссертациялардың тақырыптарын бекіту бұйрығының даярлануы және жетекшінің тағайындалуы, рецензенттердің бекітілу бұйрығының дайындалуы және т.с.с.
Шағын жинақты бастауыш мектеп дегеніміз балалардың саны аз, оқу - тәрбие процесін ұйымдастырудың өзіндік ерекшелігі бар, біріктірілген сыныптардан тұратын жалпы білім беретін мектепті айтамыз.Мектеп құрылымы бұлай өзгеше аталғанымен, мұндағы білім мен тәрбие сапасына қойылатын талап барлық білім беру мекемелеріне қойылатын талаппен бірдей болып қала береді.
Сондықтан да шағын жинақты мектеп жұмысын ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлу керек.Нақты айтқанда, 1999-жылғы маусымның 7-сінде (№389-І ҚРЗ) бекітілген Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында ШЖМ-ке мынадай анықтама беріледі: шағын жинақталған мектеп - сынып-жинақтамалары аралас және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, оқушылар саны шағын жалпы білім беретін мектеп. ШЖБМ-те мұғалім бір уақытта бірнеше сыныппен сабақ жүргізеді: екі комплектілі мектепте - екі сынып, ал бір комплектілі мектепте - үш немесе төрт сынып біріктіріліп, бір сыныпты құрайды.Сыныптарды комплектіге біріктіру, оның негізінде сабақ кестесін құру, соған байланысты сабақтың күнтізбелік жоспарын жасау, сабақтың жоспарын жасау, сабақтың уақытын дұрыс, тиімді пайдалану мәселелері бұндай мектептердің мәнді белгісі болып табылады.
Егер мектепте барлық балалар саны 15-тен аспайтын болса, 1- сынып комплект, 15- тен жоғары 2 немесе 3-сынып комплект болуы тиіс. Мұнда 1 сынып-комплект 20 оқушыдан аспауы керек делінген. (Гигиенические требования к условиям обучения школьников в различных видах современных общеобразовательных учреждений № 2.01.07.-99.г §2 Пункт 9.11 - 21 стр.).
Мұнда екінші сынып-комплект өте дұрыс, оларды біріктіргенде 1+3 сыныптарды, 2+4 сыныптарды біріктіру қажет делінген. Егер де бала санының аздығына байланысты, яғни 5-тен 15-ке дейін ғана бала болса, онда 1 сынып-комплект - 1, 2, 3, 4 сынып оқушылары бірге оқитын жағдайда тиімді жылжымалы сабақ кестесін жасау керек болады делінген.ҚР Жалпы білім беретін мектептердің қызметін ұйымдастыру тәртібі туралы Ережелерде: (-2000 ж. №32 (6)) Жалпы білім беретін мектептерде оқыту үдерісін ұйымдастыру мен оқу-тәрбие үдерісінің жоспары оқу жоспары негізінде құрылып, жылдық күнтізбелік оқу кестесі мен сабақ кестелері арқылы реттеледі,- делінген.
1.1 Оқушылардың оқу үрдісін ұйымдастыруда жас ерекшеліктері
Шағын жинақты мектеп мәселесін зерттеушілер Ж.Қ.Астамбаева мен Г.И.Уәйісова өздерінің Шағын жинақты бастауыш мектептегі педагогикалық үдеріс теориясы мен технологиясы атты еңбегінде Шағын жинақты мектептің тарихы ерте кезден, сонау Л.Толстой, К.Д.Ушинский өмір сүрген кезеңнен бастау алады. Қазақстан топырағында ондай мектептің пайда болуы Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметімен тікелей байланыст.ы XVIII ғасырдың 60 жылдарында дүниеге келді. Содан бері бұл үлгідегі мектептің мәселесі күн тәртібінен түспей келеді деп атап көрсетеді Шағын жинақты мектеп параллель сыныптардың болмауы, сыныптар санының аз болуы және бір сыныптағы оқушылардың жас шамалары әртүрлі болуына байланысты өз қызметін ұйымдастыру формалары мен әдістерін таңдауына құқылы [7].
Сыныптарды бiрiктiру тәжiрибесi екi нұсқада қарастырылады: аралас және әр жастағыларды бiрiктiру. Әртүрлі жастағы оқушылары бар сыныптарды ұйымдастыру педагогикалық тұрғыдан неғұрлым тиімді, өйткенi ол балалардың ауыспалы жұптарда жұмыс iстеуіне, жоғарғы сынып оқушыларының өзiндiк жұмыстарын ұйымдастыруға, сөйтiп көбiрек көңiл бөлудi керек ететiн төменгі сынып оқушыларына сабақ түсiндiру үшiн уақыт бөлiп алуға мүмкiндiк бередi.
Біріктірілген сыныптарда пәнішілік кіріктіре оқыту мұғалімдер мен оқушылар үшін төмендегідей тиімділіктерді көрсетеді:
- оқушылар әртүрлі сыныпта оқығанымен, олардың назарын бір пәннің мазмұнындағы ұқсас тақырыптарға аударуға мүмкіндік жасалады;
- әр оқушы білім деңгейіне қарай өзіндік жұмыс түрлерін орындайды;
- өзіндік жұмыстарды оқушылардың жас ерекшелігіне қарай деңгейлеп беруге жағдай жасалады;
- оқушылардың бір-біріне көмектесіп, ұжымдық қарым-қатынасқа түсуіне мүмкіндік беріледі;
- оқушылардың бірін-бірі тексеруін, өзін-өзі тексеруін және бағалауын жүзеге асырылады;
Бастауыш шағын жинақты мектеп жағдайында балалардың бағдарламалық материалдармен ұйымдастырылатын өзiндiк жұмысына кететiн уақыт мөлшерi сақталуы керек:
- жазу сабағы бойынша 2-сыныпта 20 минуттан, 3-сыныпта 25 минуттан;
- математика сабағы бойынша 2-сыныпта 15 минуттан, 3-сыныпта
20 минуттан аспауы тиiс.
Шағын жинақты мектепте оқу үдерісін ұйымдастыруда тиімді педагогикалық технологиялар (деңгейлеп, саралап оқыту, ұжымдық оқыту, дидактикалық бірлікті ірілендіру, дамыта оқыту, модульдік оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технология және т.б.) қолданылады.Деңгейлеп оқыту оқушылардың жас және білім деңгейі ерекшеліктерін ескере отырып, деңгейлік тапсырмалар беру арқылы олардың танымдық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ұжымдық оқыту әдісі динамикалық жұптар құра отырып, оқушылар арасында танымдық қарым-қатынасын, оқушылардың бірін-бірі оқытуын ұйымдастыру болып табылады. Ұжымдық оқыту әдісі балалардың қарым-қатынасы тапшылығын азайтуға, ауылдық жерлерде оқушылардың аздығы жағдайында оқушылардың монологтік және диалогтік сөйлеу қабілеттерін дамытуға жағдай жасап, мұғалімнің жалпы сыныппен жұмысын азайтып, жекелей оқыту уақытын көбейтуге мүмкіндік береді.
Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ) - ақпараттардың біртұтас игерілуін қамтамасыз ететін, мағыналық қисынды байланыстар негізінде білімдік ұғымдарды біріктіру жүйесі. Бұл технология оқу пәндері және салалас пәндер блоктарының ішіндегі материалдардың дидактикалық құрылымын құру арқылы аралас сынып сабақтарын ұтымды өткізуге мүмкіндік жасайды.
Дамыта оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін кең қолдану - әр оқушының жан-жақты дамуына жағдай жасау арқылы белсенді тұлға тәрбиелеу.Шағын жинақты мектеп жағдайында ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану арқылы білім беру, ғылым мен мәдениет және т.б. салаларда ақпараттардың халықаралық дереккөздерін, электрондық оқу материалдарын пайдаланады, тірек мектебімен (ресурстық орталықпен) байланыс орната отырып, сессияаралық кезеңде олардың білім қорларын пайдаланады, қашықтан оқытуды жүзеге асырады.Жақын орналасқан шағын жинақты мектептерді біріктіретін, білім беру ұйымы болып табылатын тірек мектептер (ресурстық орталықтар) оқушылардың сапалы білімге қол жеткізуіне жағдай туғызады.
Тірек мектептер (ресурстық орталықтар) базасында шағын жинақты мектеп оқушылары үш рет (оқу жылының басында, ортасында жəне соңында) он күннен (сессия) білім алады əрі онда аралық жəне қорытынды аттестаттау тапсырады. Сессияаралық кезеңде шағын жинақты мектептерде оқыту тірек мектеп мұғалімдерінің қатысуымен жəне қашықта оқыту технологияларының көмегімен жүргізіледі [8].
Тірек мектептердің қорларын қолдану негізінде білім сапасы, мектептердің педагогикалық өзара қарым-қатынасы, тәжірибе алмасу жүйесі дамытылады.Шәкіртті оқыта білу үшін оның білім алуға деген таудай талабын төмендетпеу үшін әрбір оқушының мінез-құлқымен жеке басының ерекшеліктерінің есте болғаны абзал.Балалардың бәрін оқыта білуге жету педагогтардың алдына оқу еңбегінің көлемін шамалай білу, шәкірттерге саралаумен және жекелей қатынас жасай білу, оқыту, еркіндік бере білу, әрбір еңбегін лайықты, орынды бағалай білу, қайырымдылық пен қызығушылық, білуге құштарлығына бағыт, көмек бере білу талаптарын қояды.
Бүгінгі жас өскін- елімізде қабылданған стратегиялық маңызы бар бағдарламаларды жүзеге асыратын болашақ маман. Ол-еліміздің кемел келешегі. Ұрпақ тәрбиесі - адамзат баласының асыл мұраты. Елбасы Н.Ә Назарбаев халқымыздың алдында ХХІ ғасырда құрушы іскер, өмірге икемделген, жан - жақты мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеу керек - деп жауапты міндет қойып отыр. Педагог беделі оның парасаты мен жанының жемісі, өз мақсат мұратына сенімдеріне орнықтыра білуі шеберлігіне, іскерлігінде, ізденуінде екені белгілі.
Мақсаты:
# Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып,белсенді іс - әрекетке бағыттау.
# Тиімді әдіс - тәсілдерді әріптестерінен үйрену, өз іс - тәжірибемен бөлісу.
# Оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың жаңа жолдарын айқындау.
Міндеті:
# Оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру.
# Оқу - тәрбие процесін тиімді пайдалану дағдысын ойластыру.
# Өнегелі, еңбексүйгіш абзал азамат болып өсу үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын ұғындыру.
Күтілетін нәтиже: Бастауышта оқыту мазмұнын жаңарту жұмысын жаңа тұрғыда ұйымдастыру арқылы жеке тұлғаны өздігінен ізденуге,ой - өрісін, жан - жақты дамуына жағдай туғызылады, білім сапасы артады.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіні-өзі сенімді,интеллектуалдық деңгейі биік, дүние танымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша.
Мектеп өңірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп,рухани дүниесін қалыптасуына негіз салады. Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселелерін терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы - бастауыш мектеп.
Бастауыш саты - білім, дағды іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Бастауыш сыныптың негізгі міндеті - жеке тұлғаны дамытып,оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту,іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдістерді енгізіп, оны ұйымдастыру формасын түрлендіріп отыру, мұғалімнің басты міндеті.Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті адамдарды қажет етеді. Жаңалықтың енуі қажеттілігі білім алуға мұқтаждықтан пайда болады.
Қазіргі кезде ұстаздарға зор талаптар қойылуда. Заман талаптарына сай болу үшін, өзгелерді үйретуі үшін ұстаздардың көп ізденуі,үйрене білуі қажет. Осы ұлағатты мақсатты көздей отырып, күнделікті қызыметіме пайдаланудамын. Осы орайда мұғалімнің шығармашылық еңбегі, ең алдымен сабақпен байланысты.
Педагогикалық ғылыммен озық тәжірибені бүгінгі даму деңгейіндегі белгілі бір оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін де еркін игеріп, ең тиімдісін таңдап алып, шығармашылықпен сабағымды сапалы жүргіземін.
Биылғы жылы Батыс Қазақстан облысы педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтында Бастауыш мектепте оқу-тәрбие үрдісіне ұйымдастырудың оқыту технологиялары тақырыбында дәріс алдым. Сонымен бірге Жылдың үздік жаңашыл сынып жетекшісі байқауда оқушыларға білім мен тәрбие беруде озық иновациялық әдістерді қолдана білгені үшін Шыңдалған шеберлік аталымына ие болдым.
Бүгінгі таңда аудандық білім беру бөлімінің ұсынысымен Ізденіс шеберлікке бастайды атты тәжірибем аудан көлеміне таратылды. Жинақталған тәжірибеме сүйене отырып, білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқу-әдістемелік жұмысыма бүгінгі күн талабынан шығатындай өзгерістер енгізу керектігі жолында ізденудемін.
Бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру ерекшіліктерінің кейбір түрлеріне тоқтала келіп мен оқушыны өзіндік әрекетке бағыттайтын жұмысқа баса назар аударамын. Өзіндік жұмыс - бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы. Сол себепті де оқушылардың шығармашылық қабілеттерін олардың өзіндік жұмысынсыз дамыту мүмкін емес. Бастауыш сыныптарда өз бетімен жұмысты ұйымдастыруда жол ашатын қолайлы кезең - бұл оқушылардың жасына сәйкес өзіндік ерекшеліктері. Өйткені 7-10 жастағы балалардың ойлау қабілеті жоғары және қиялдау, елестету, яғни шығармашылық жұмысқа талпынысы басым болады. Мұны тиімді түрде ұйымдастыра білген мұғалімге оның маңызы зор.
Шығармашылық жұмысқа баулып олардың білімін арттыру үшін төмендегі тәсілдерге назар аударайық [9].
# Біз бастауышта кішкентай бүлдіршіндерге білім беріп жатқандықтан сабақта ойынды көп қолдануымыз керек. Ойын - баланың барлық маңызды ақыл-ой әрекеті. Ол баланың барлық қабілеттерінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі.
# Ойын баланың сабаққа ынтасын арттырып қабылдауын жақсартуға, білімді толық игеруге ықпал етеді. Оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет көрсетеді. Қазіргі кезде сыныптағы оқушыларды топқа бөліп жарыстырамын. Сол арқылы сабаққа деген ықыласын, еңбексүйгіштігін, жинақылығын қадағалаймын. Мысалы: математика сабағында есеп шығарғанда шапшаңдықты қажет етеін ойын түрлерін Кім жылдам?, Жалғастыр, Фигураны ата, Тездет, бірақ қателеспе!, Орнын тап ойындарын қолданамын. Бұл ойындар нәтижесі оқушылардың білімдерінен байқалады.
# Логикалық дамытушы ойындармен берілген тапсырмаларға Сөзжұмбақ, Анаграммаларды алуға болады.
# Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс түрлеріне тоқталсақ, кері есептерді құрастыру жатады. Есеп туралы білім ала бастағанда өнемі көрнекіліктерді пайдалануға тырысамын. Көбінесе суреттік көрнекіліктер бойынша есептерді өздері құрап, неше амалмен, қандай амалмен шығаратындығын сұрақтар қою арқылы жауаптарын күтемін. Бұдан шығатын қорытынды әр баланың көру, қабылдау сезімдері дамыса, өз ойларын жүйелі түрде жинақтай отырып, тіл байлығын қалыптастырады, әрі есепті дұрыс шығаруға жағдай жасайды, түгелдей оқушылардың қатысуына мүмкіншілік туады.
# Сабақ үстінде математикалық диктант тест жұмыстары өтіп тұрады. Өз тәжірибемде оқушылардың білі сапасын көтері үшін жазба жұмыстарын көбірек пайдаланамын. Себебі, жазба жұмысы - сапа көрсеткіші. Осы әдіс-тәсілдерді пайдалану барысында бастауыш сынып оқушыларының пәнге деген қызығушылықтарының артатыны байқалды.
Тіл сабақтарында өзіндік жұмысты жүргізу оқушының ойлау әрекетіне жол ашады. Сонда әрбір сабақта оқушылардың қабілеті көбірек дамып, оқуда белсенділігі артады. Қазақ тілі сабақтарында өздік жұмыстардың түрлері көп. Мысалы диктант түрлерін алайық: ескерту диктанты, іріктеу, түсіндіру, шығармашылық, сөздік диктант т.с.с. Осының ішінде шығармашылық диктантты алсақ, мұғалім тақтаға қажетті сөздерді жазады. Кейде сурет арқылы бір тақырыпқа сөйлемдер құрауға болады. Шамамен қолданылатын ережелер беріледі, еске түсіріледі. Балалар сөйлемдегі сөздердің дұрыс тұлғада тұрған - тұрмағанын байқайды, қажет болса өзгертеді. Шығармашылық диктант балалардың тілін дамыту үшін өте қолайлы, өйткені оқушылар сөйлем құрауға белсенді қатысады, сөздерді де ойлап табады. Өздігінен жұмыс жүргізу үшін әр түрлі топшамаларды пайдалануға болады. Жаңа тақырыпты өткенде оқушылардың қалай қабылдағанын тексеру үшін, бірнеше балаға топшама таратылып беріліп, сабақтың соңында сол талдынып тексеріледі.
Әдебиеттік оқу сабағында оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге баулуымыз қажет. Әдебиеттік оқу сабағында өздіктерімен жұмыс жасауға үйретуде екі мақсат көзделеді.
# Кітаппен жұмыс жасауға дағдыландыру;
# Тапсырманы өз беттерімен орындауға үйрету;
# Өз еңбектерінің жемісін көру;
# Қуану сезіміне бөленуге жағдай жасау.
Өздігінен орындалатын жұмыстың негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттырады. Мұғалім оқушылардың өздіктерінен орындаған тапсырмаларының түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, орындау барысын тексереді. Оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарының түрлері:
# Кітаптың мазмұнымен таныстыру.
# Оқу кітабында бөлімдері бар үй жануарлары туралы оқығандарын кітаптың мазмұнынан белгілейді.
# Шығарманы балалардың іштерінен оқуы. Мұнда сұрақтар ойлап табады, белгілі бір оқиғаны суреттейтін үзіндіні табады, мәнерлеп оқуға дайындалады.
Мәтінге ат қояды. Мәтінді бөлікке бөліп оқиды.
Оқушылардың өздіктерінен орындайтын жұмыстарына көңіл бөлу олардың белсенділігін көтереді.
Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта келіп бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру ерекшіліктерінің маңызы зор.
Шәкірт - шәкірт емес,-Ұстазын ол сүймесе Ұстаз - ұстаз емес
Шәкірт үшін күймесе - деп ағартушы Ы.Алтынсарин айтқандай ел болашағының тізгінін ұстайтын қазіргі жас бүлдіршіндердің жүрегіне жол тапқанда ғана білім жетістіктеріне жететіні сөзсіз.
Егер мұғалім күнделікті сабақта оқушыға тапсырманы күрделендіріп беріп, бағыт-бағдар көрсетіп отырса, оқушы бұл тапсырманы орындағанда оқулық материалымен шектеліп қана қоймай, өзінің бойындағы барлық қабілетін аша отырып, ойланып, ізденіп жауап береді. Және де деңгейлік тапсырмалар беру арқылы- оқушының қабілетінің шарықтау шегін, танымдық сұрақтар беру арқылы - оқушының жан-жақты ойлау қабілетін, теориялық тапсырмалар беру арқылы- тақырыпты меңгеру қабілетін, венн диаграммасы арқылы - салыстыру қабілетін, эссе жазу арқылы - оқушының іздену қабілетін, ал тест әдісін қолдана отырып оқушының есте сақтау қабілетінің деңгейін анықтауға болады.
Мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеттері оқушылардың оқу мотивациясы; оқушының білім-біліктері, іскерліктері мен тәжірибелерін белсендіру; жаңа оқу материалын меңгертуді ұйымдастыру; оқыту нәтижелілігін анықтау кезеңдерінен тұрады. Мұндағы мұғалім қызметінің мәні басқару болса, оқушылардың қызметі - оқу: білімді меңгеру, біліктер мен іскерлік дағдыларын иге - ру, оларды іс жүзінде қолдана білу. Әрбір мұғалім сабаққа даярлық алдында проблемалық міндеттердің шешімін қарастырады. Онда мұғалім жаңа материалды меңгерту үшін өткен материалдардан нелерді тірек етіп алуға болады; осы кезге дейін қалыптасқан қандай біліктер мен дағдыларды жаңаша қалыптастыруға тірек бола алады; оқушының ойлау, қабылдау, сезіну, еске түсіру, сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін қандай тапсырма - лар мен жаттығулар ұсынған жөн; оқушылардың алған білімдерін бақылап, тексеру үшін қандай практикалық материалдар қолданған дұрыс деген проблемалық сауалдарға жауап іздестіреді.
Оқыту - білім берудің негізгі жолы болып табылады. оқыту оқытушы мен оқушының біріккен іс-әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты бір текті процесс. Оқытушы оқушыларға білім беріп іскерлікке, дағдыға үйретеді, ал оқушы таным міндеттерін түсініп, дағдыны игереді. Оқыту барысында оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Тәрбие негізін қалайтын, оқушылардың білімін кеңейтіп, өз қабілетін танып білуге үлес қосатын оқытудың түрі - сыныптан тыс оқыту.
Сыныптан тыс оқыту мұғалімнің ұйымдастыру шеберлігімен іске асады. Сонымен қатар сыныптан тыс оқыту әртүлі жұмыстар арқылы жүзеге асады. Сол жұмыстар арқылы оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтеді.
Мектепте биология пәнін оқыту барысында сыныптан тыс жұмыстарға ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Бағдарламада берілетін арнаулы сағаттарда мұғалімдер білім негіздерін қалыптастыру жұмыстарымен айналысады. Сөз жоқ, икем - дағдысын дамыту, тәрбиелеу, қабілетті, дарынына әсер ету, оны ары қарай мәпелеу істері білім берумен қоса жүреді. Бірақ осы жұмыстардың барлығын сабақ процесінде жүзеге асыру мүмкін нәрсе емес [10].
Оқушыларды шығармашылыққа қызығушылығын арттыру, эстетикалық талғамын, сезімін дамыту сияқты білім мен тәрбие беруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Ол жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты - оқушылардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін бойына сіңіре отыру рухани ұлтжандылық тәрбие беру. Сөйтіп, бұл - биология пәнінен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету, дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз мағынасын терең ұғынып, сауатты жазуға баулитын жұмыстардың бірі.
Оқушылардың бос уақыттарын пайдалы, тиімді өткізуде, инабаттылық, имандылық, адамгершілік сияқты биік қасиеттерге баулуда, ұлттық өнерді, халық өнерін қастерлеу, қорғауда да сыныптан тыс оқытудың жас ұрпаққа берері көп.
Адамды танып-білу, оның бойындағы ерекше қабілетті көре білу мұғалім үшін аса қажет қасиет. Ол үшін ерінбей еңбек етіп, баланың ерекше қабілетін байқауда күнделікті сабақта, тәрбие жұмысында, үйірме жұмысында оқушыны үзбей бақылап, рейтинг жүйесімен білімін қадағалай отырып, бала бойындағы дарындылықты немесе жүйелі білім алуға қабілетті жеке тұлғаны анықтауға болады. Сонымен бірге сыныптан тыс сабақтарда дебат әдісін қолдану оқушының өз ойын ашық айтуға, дәлелді сөйлей білуге, өз ойын жан-жақты толық жеткізе білуге дағдыландырады.
Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғалым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәріне де еркін игеріп , әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді , үйлесімді , әрі шығармашылықпен қолдану- сабақтың сатті өтуінің кепілі. Сөзімді қорытындылай келе мына мәселелерге баса назар аударғым келеді.
1. Мұғалім сәтсіз өткен сабақтарға өзіндік талдау жасап өз кемшілігін іздеуге әрекет жасау керек.
2. Білім мен тәрбие берудегі ізгілендіру , жариялылық , педагогикалық , ынтымақтастық , ғылыми-әдістемелік , тың ізденістерге сүйене отырып жаңашылдыққа талпыну қажет.
Сабақтың сапасы мен нәтижелі өтуі, көбінесе, мұғалімнің өзінің және басқалардың жетістіктері мен қателерін дұрыс талдай алуына байланысты. Өз жұмысына талдауды сабақ өткізе салысымен және келесі сабақтың алдында, яғни сабақтың конспектісінің негізі дайын болған кезде жүргізуі тиімді. Бұндай жағдайда мұғалім өткен сабақтың нәтижелеріне сүйене отырып, келесі сабаққа дайындығы кезінде осының барлығы ескерілуін ойластырады.
Өзін-өзі бағалау өткен сабақтың талдауына негізделеді, яғни мұғалім жасаған жоспарын тағы қайтара талдап, сәтсіздіктерінің себебін табуға тырысып, дидактикалық тұрғыдан ұтымды тұстарын қайталауға тырысады.
Осылайша, қазіргі уақытта да сабақ оқушылардың мектепте білім алуын ұйымдастыру түрінің ең негізгісі болып қала береді. Сабақтың нәтижелілігі мұғалімнің дайындық деңгейіне, оқушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыра алуына және ол оқу әрекетінің нәтижесін болжай алуына байланысты.
2.2 Жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының жетілуі
Қазіргі жас ұландардың-болашақтағы еліміздің ертеңі болып табылатын балалардың сана-сезімін, мінез-құлқын, ақыл-ойын дамытуға, өзін-өзі басқаруды нығайтып, ұжымдық шығармашылық істерге дағдыландыруда тәлім-тәрбие мен психологиялық қолдаудың маңызы зор.Сондықтан мектептің оқу тәрбие жұмысында оқушылардың жас ерекшеліктерін жете біліп, санасып отырудың айрықша мәні бар. Бұл жерде жас ерекшелік деп баланың психологиялық қасиеттерін, яғни , темпераментінің, мінезінің, сана-сезімінің ерекшеліктерін айтамыз. Балалар психологиялық жас ерекшелігі жағынан алып қарағанда, өне бойы бірдей болып кездесе бермейді. Әрбір оқушының азды-көпті өзгешелігі бар [11].
Біз қазір оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының даму ерекшеліктері туралы ой қозғаймыз.
Жеткіншек жасындағыларды "қиын", "өзгерілу", "ауысу жастары" т.б. деп атайды. Соңғы жағдайда "ауысу жасында" жеткіншек балалық кезеңдерден жасөспірім жасына ауысады. Ана тілімізде "жеткіншек" деген ұғым өзге тілдердегі осы сөздің мағынасын дәл береді. Сондықтан бұл жастың "жеткіншек" деп аталуы осы кезеңдегі психологиялық ерекшеліктерінің өзіндік сипатын анық көрсетеді.
Жеткіншек өзге жастарға қарағанда педагогтар мен тиісті әдебиеттерде көп әңгіме болып жиі көтеріледі. Себебі бұл кезеңде оның психикалық даму ерекшелігі жас бала мен жасөспірімдерге қарағанда әлдеқайда өзгеше болады: бұл кезеңге тән тағы бір ерекшелік жеткіншек барлық нәрсені өз бетімен орындап, үлкен адамдардың қамқорлығы мен ақыл-кеңесінен құтылғысы келеді.
Жеткіншектің жасөспірімнен айырмашылығы тек үлкен адамдармен қатынасының өзгеше келетінінде емес, сонымен қатар биологиялық дамуы жағынан кеңінен өріс алатынында. Ал жалпы алғанда, жеткіншек тым өзгеше сипатта келеді. Мысалы: жеткіншек төменгі сыныптарда оқып жүргенде үйге берілген тапсырманы тек, жаттап алатын болса, жеткіншек жасында үй тапсырмасын өз сөзімен түсінікті етіп айтуға талпынады. Кейбір жеткіншек жастағылар осы кезеңде бұрынғы қалпынан үлкен адамдармен қарым-қатынаста мейірімді, сыпайы келсе, енді өрескел түрде, яғни тәртіп бұзуға икем келеді.
Осы мәселені анықтауда зерттеушілер арасында талас бар. Дегенмен, психиканың бұл ерекшелігі жеткіншекте әлеумет өмірінің өзіндік ерекшелігінен болар. Жеткіншек бәрін өзім істей аламын, сендер мені әлі бала деп ойлайсыңдар деп наразылық білдірсе де, оның қолынан әлі де көп нәрсе келе бермейді. Жеткіншектің осы сияқты қасиеті қазірде және өткен дәуірлердің жеткіншектеріне де бірдей тән. Мұнымен қатар бүгінгі заман жеткіншектері үлкен адамдардың талабына оңай көне кетпейді.
Оның себебі, біріншіден қазіргі кезде оқушылардың көпшілігінің соның ішінде жеткіншек жасындағының көбінесе оқудан басқа айналысатын тапсырмасы жоқ. Қазірде бұл сияқты міндеттердің көпшілігі үй-ішінде кездесіп жарымайды. Керісінше, ата-аналар жеткіншек оқу тапсырмасын орындай алмайды деп, үй шаруасынан босатады. Екіншіден, өткен дәуірге қарағанда жеткіншек қазіргі кезде теледидар, компьютер т.б. арқылы ересектерге арналған хабарды естіп, не фильмдерді көріп, соларға еліктейді. Ал жеткіншектің бала кезінен жасөспірім кезеңіне ауысуы психологиялық тұрғыдан жаңа сапа, бірақ осыған ауысудың себебі сол болып келген психикалық дамудың салдарынан: егер үлкендер жеткіншекті бала деп есептесе, керісінше олар өзін есейдік деп санайды. Бұл екі арадағы дәл келмеушілік қайткенде де жеткіншектің дамуына әсер ете алады.
Әдетте, жеткіншектерді тәрбиеге көнбейтін қиын жас деп сипаттайды. Солай деп бағалайтыны, біріншіден, бұрынғы кездегі психикасы, мінез-құлқы өзгеріп, соның негізінде жаңа қасиеттер пайда болатынынан.
Екіншіден, осындай психиканың жаға саласының пайда болуынан бала қиналысқа ұшырайды, уайым шегеді оның тәрбиеге көнуіне бөгет жасайды. Жеткіншек балалардың көңіл-күйі құбылып тұрады, эмоциялық әлемі жиі өзгереді. Балалардың белгілі бір тобы тез шаршағыш, ашуланшақ, көңілсіз болады. Жеткіншектердің психикасы аса тұрақсыз болады, бірақ жас ерекшелігінің заңдылығы сондай, онда кісіаралық қатынастар сонша жаңа қиындықтарды қосады. Әсіресе, жеткіншектік кезеңдегі мектеп неврозы мен дидактогенді невроз бір-бірімен өте байланысты [12].
Мектеп неврозы себепсіз агрессиялықтан, мектепке баруға қорқудан, сабаққа қатынасудан, тақтаға шығып жауап беруге бас тартудан көрінеді яғни дезадаптивті мінез-құлықтан көрінеді.
Жеткіншек-жаңа сапаға, яғни, үлкен жасқа ауысуы үшін дағдарыстан өтеді.Бұл жеткіншектер үшін ғана емес, оларды қоршаған үлкендер үшін де қиын кезең. Эмоциялық сезімталдықтың жоғарылаған түрі және олардың тұрақсыздығы мен олардан азат ету реакциясы мектептегі оқу және тәрбие үрдісін қиындатып, күрделендіруі мүмкін. Сондықтан педагогтар бұл дағдарыстың болуы нормада және оның қажет екенін түсіндіруі керек. Адамның дамуындағы маңызды дағдарысты Л.С Выготский өтпелі немесе сыни кезеңдегі аз ғана уақыттың арасында баланың бойында маңайындағы адамдарда байқалатын өзгерістің болатынын атап көрсетті.
Оның байқауынша дағдарыс немесе сыни кезең позитивті сапалы өзгерістер кезеңі нәтижесінде тұлғаның жаңа сападағы дамуына ауысу кезеңі. Жеткіншек дағдарысының жақсы өтуінің тұлғалық тұтастығы өзінің мүмкіндіктерін білу, өзінің жеке басының бағасын сезіну болып табылады. Жеткіншек дамуындағы дағдарысты түсіну үшін жеткіншектердің агрессиялық әрекетіне қарсы тұруды қарастырған жөн. Бұл жас ерекшелік көптеген балаларда агрессиялықтың жоғарылауымен сипатталады.
Агрессиялықтың дамуына баланың отбасындағы қатынастар әсер етуі мүмкін.
Жасөспірімдік жасының жалпы сипатына тоқталайық.
Біз 16-18 жастың арасын жасөспірімдік деп атасақ та осылар қазіргі кезде үлкендермен салыстырғанда, түгелдей тең келеді деуге болмайды.
Себебі, жасөспірім деп отырғанымыз жеткіншектен едәуір басым келгенімен, әзірде бала мен үлкендердің екі арасында. Есею жөнінде әңгіме ететін болсақ, есею деген түсінікке тек дене күші не ақыл-ой байлығы ғана жатпайды, бұған жасөспірімнің өзгелермен қатынасының тиісті мөлшерде болуы, қиын жағдайда өздігінен шешімге келе алуы, қиыншылықтардан бас тартпауы т.б жатады. Бұрынғы ескі дәуірде қазіргі жеткіншек жасындағылар ересек қатарына жатады. Есеюдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
0.1 Оқушылардың оқу үрдісін ұйымдастыруда жас ерекшеліктері ... ... ... ... ... .4
0.2 Жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының жетілуі ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Биология пәнінен оқушылардың жас ерекшеліктері мен ақыл ойының жетілуін резервтік пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..9
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен айқындалады деп айтылған.Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі бірден-бір дара жолы- білім жүйесі. Орта мектеп- білім жүйесінің ең басты буыны [1].
Орта мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады.Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы - ұстаз қолында.Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады.
Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену деңгейі төмен. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
-оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
-өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырыпотыру қажет;
-оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс формаларын пайдалану керек;
-сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай орта білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
1ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі- олардың қабілетінің жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан, жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты -- оқушылардың алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор [2].
Пәнаралақ байланыстар мектептегі оқылатын негізгі пәндерді оқушылардың жан-жақты және терең меңгеруіне көмектеседі.
Қазіргі оқу үрдісінде дәстүрлі емес сабақтар, әртүрлі әдіс-тәсілдерін кеңінен қолданылап жүр. Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданып, түрлендіріп өткізу оқушыларымыздың білімге, оқып-үйренуге құштарлығын арттыратыны анық. Ұстаз қандай әдіс-тәсіл қолданса да мақсаты біреу, ол оқушыларға тиянақты да сапалы білім беру.
Оқушы белсенділігін, ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі- кіріктірілген сабақтар. Егер кіріктірілген сабақтарды рөлдік ойындар ретінде өткізсе, оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап, өз бетінше ізденуге, қорытынды шығаруға, іскерлікке дағдыланады. Ондай сабақтарда оқушылар материалды игеріп қана қоймай, зерттеу, сынау, сараптау, өмірмен байланыстыру, білім мен білікті практикада пайдалану, өз пікірін қорғай білу арқылы белсенділік көрсетеді.
Білімді меңгеру белгілі әрекет үстінде жүзеге асады. А. Науменко: Ойын арқылы адам әлемді таниды, біліктілікті игереді, білім алады- деп, өте орынды атап өткен [3].
Тәжірибе көрсеткендей әдеттегі бірсарынды сабаққа үндемей отыратын оқушылар ойын кезінде өте белсенді болатын кездер жиі кездеседі.Өйткені ойын кезінде олар тең құқыққа ғана қолы жетіп қоймай, басқаларды өзіне қарататын мүмкіндікке ие болады. Олардың әрекеттері еркін және батыл болып, ойлаудың тереңдігін көрсете бастайды.
Басқа әрекеттер сияқты сабақтағы ойын әрекеті де белгілі бір мақсатқа негізделіп, оқушылар оның қажеттігін сезінулері керек. Ол үшін мұғалім оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, ойынның мақсаты, міндеті, мазмұны мен жүрісін анықтап алуы қажет. Оқу ойындарының мазмұны қызықты, балаларды тартатындай болуы және әрбір ойын әрекеті оқушылар үшін құнды, белгілі бір қорытынды алумен бітуі қажет.
Оқыту үрдісі педагогикалық үрдістің басты құраушысы болып табылады. Оқыту үрдісі мұғалім және оқушының бірлескен әрекеті ретінде оқыту мен оқудың бірлігін көрсетеді. Қазіргі таңда оқыту:
1. екі жақты сипатта;
2. мұғалім мен оқушылардың бірлескен әрекеттері;
3. жоспарлы ұйымдастыру мен басқару;
4. тұтастығы және бірлігі;
5. балалардың жас ерекшелігіне сәйкестігі;
6. олардың даму мен тәрбиесін бақылау, басқару белгілеріне ие.
Мұғалім мен оқушының бірлескен әрекетінде мынадай кезеңдер айқындалады:
-оқушының оқуға қызығушылығын ояту;
-оқушының білім, білік, тәжірибесін айқындау;
-жаңа тақырыпты меңгеруін ұйымдастыру
-өткенді пысықтау;
-оқытудың нәтижелілігін айқындау.
Әр кезеңде мұғалім мен оқушының өз міндеттері бар, бірақ екеуінің де мақсаты ортақ.
Білім, білік, дағдыны меңгерудегі мұғалім мен оқушының бірлескен әрекеттерінің негізгі кезеңдерін сызба түрінде төмендегідей көрсетсе болады:
қабылдау (тапсырма, мәселе қою, өзектігі, ынталандыру) -- түсіну (ұғыну логикалық, сезінушілік) -- меңгеру (білім, білік, дағды) - бекіту (қайталау есте сақтау) - қолдану (теориялық, тәжірибелік, сөз арқылы) - қорыту (дәлелдер, теориялық ұғымдар, тәжірибелік әрекеттер, шығармашылық әрекеттер) - диагностикалау.
Оқыту үрдісі қызығушылық оятудан басталуы керек. Осы кезеңде балалардың айналадағы заттар, құбылыстар туралы түсініктері, ұғымдары қалыптаса бастайды.
Мұғалім оқушыға сұрақтар қою, әңгімелесу арқылы өтілетін тақырып бойынша бала не біледі, қаншалықты осы білімді іске асыратындығын анықтайды. Мұғалім сабаққа дайындалу барысында мынадай мақсаттарды көздейді:
-баланың қазіргі білімі мен білімді қабылдауға қаншалықта жеткілікті екенін анықтау;
-олардың білгенін еске түсіру үшін қандай тәжірибелік материал, жаттығулар ұсыну;
-жаңа тақырыпқа қызығушылығын тудыру үшін балалардың сезімін ояту.
Жаңа тақырыпты айқындағаннан-ақ білімді қабылдау үрдісі басталады. Бұл кезеңде мұғалімнің оқушы алдындағы борышы -- осы жаңа білімнің алдағы өміріне қажеттілігіне көзін жеткізу.
Жаңа тақырыпты түсіну- ол қабылдаудан дерексіз ойлауға, теориялық білімді меңгеруге жол ашады. Оқушы көп нәрсені түсінбей есте сақтауы да мүмкін, бірақ бұл жол дамуға жеткізбейді. Жалпы айтқанда, түсіну үрдісі белгілі бір әрекеттердің орындалуын қажет етеді: сараптау, жалпының ішінде маңыздыны табу, салыстыру, дерексіздендіру, нақтылау, дәйек, дәлел келтіру, қорыту. Бала тақырыпты жақсы түсінсе, білім білік дағдығаайналып жақсы меңгеріледі. Меңгеру нәтижесі болып- заттардың, құбылыстардың, үрдістердің мән мағынасы туралы оқушыларда ұғымдар туралы түсінік қалыптасуы табылады [4].
Осы меңгерілген ұғымдар, түсініктер бекіту кезеңінде өтілген материалды тәжірибеде қолдану барысында жетіледі. Мұғалім бұл кезеңде үнемі қайталаудың маңызын есте сақтағаны дұрыс
Кафедраның пәндер бойынша дайындауы жоғары оқу орындарына арналған Мемлекеттік жалпы білім беру стандартына, типтік оқу жоспарларына, ЖОО-ның Кеңесінде бекітілген мамандықтың жұмыс оқу жоспарларына сәйкес жүргізіледі.
Жоғары математика кафедрасының миссиясы: Техникалық жоғары оқу орны студенттерін кәсіптік оқыту бағыты тұрғысынан үзіліссіз математикалық даярлау, бұл дайындықты кәсіптік есептерді шығаруға математикалық біліктілікті қалыптастыру және заманауи Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму шарттарына қатысты математиканы оқыту процессіне жоғары білімді бәсекелесуге қабілетті кадрлар дайындауға жаңа білім технологияларын енгізу арқылы іске асыру.
"Жоғарғы математика" кафедрасы "6М060100 - математика" мамандығы бойынша магистрлік білім беру бағдарламасын жүзеге асырады. Магистрлік бағдарламаның мақсаты ғылымның, білімнің, өндірістің және математикалық үлгілеуді қолдануды басқарудың ғылыми және ғылыми-педагогикалық мамандарының қажеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
2005 жылдан бастап университетте студенттердің білімін бағалау рейтинг жүйесі бойынша жүргізіледі. Кафедрадағы аралық бақылау студенттердің білім сапасын ай сайын тестік бақылау және сабақ мезетінде сұрау негізінде жүргізеді. Білім сапасының қорытындысы топтың кураторлық сағаттарында және кафедра отырысында талқыланады. Кафедра пәндері бойынша білім сапасын басқаруда студенттердің білімін бағалау рейтингтік жүйе негізінде жүзеге асады (сабаққа қатысуын есептеу, уақытында жұмысты орындау, аралық бақылау жұмысы) [5].
РҚ ШҚМТУ 808-IІI-2013 Қорытынды бақылау және студенттердің білімін бағалау эмтихан сессиясы уақытында тәуелсіз және объективті түрде студенттердің білімін бақылау мақсатында тәжірибелік концепцияның іске асуы құрастырылған.
Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ-да студенттердің қорытынды білімін бақылау негізгі үш түрде жүреді (емтихан):
-компьютерлік тестілеу;
-қағазда жазылған сұрақтар бойынша емтихан тапсыру;
-билет түріндегі емтихан.
Ағымдағы және аралық бақылауды оқытушы өзі жүргізеді. Қорытынды тестілеу ЖОО-ның орталық тестілеу орталығы арқылы жүзеге асады. Барлық студенттер міндетті түрде емтихан тапсырады. Оқу жүйесінің түріне байланыссыз емтихан автоматты түрде қойылмайды.
Бекітілген кесте бойынша емтихандар электрондық тестілеу түрінде компьютерлік сыныптарда өткізіледі.
Оқытушылардың кеңес беру, оқытушылардың өзара сабаққа қатысу журналы және кафеда меңгерушісінің сабаққа қатысуын бақылау кестесі бар. Ашық сабақтар кафедра отырысында талқыланады.
Оқу үрдісінің ағымында магистранттар ғылыми-зерттеу және педагогикалық тәжирибелерден өтеді.
Жоғары оқу орнының оқытушыларын кәсіптік даярлау жүйесінде педагогикалық тәжірибе маңызды рөл атқарады. Педагогикалық практика толық үрдіс негізінде магистранттардың өздік жетілулерін, олардың қасиеттері мен сапасын жетілдіреді, аса маңызды кәсіптік қасиеттерге, педагогикалық ойлауға, педагогикалық рефлексияға, кәсіптік іс-әрекеттерді ұйымдастыра білуге жетелейді.
Магистранттардың ғылыми-зерттеу тәжирибесі отандық және шетелдік ғылымның жаңа теориялық, методологиялық және технологиялық жетістіктерін меңгеру, сондай-ақ тәжірибелік ілімді бекіту, қазіргі заманғы ғылыми зерттеу әдістерін қолдану, диссертациялық зерттеулердегі сынақтық берілгендерді өңдеу және талғап-талдап түсіндіру мақсатында жүргізіледі.
Ғылыми-зерттеу тәжірибесі теориялық бағыттағы (әдіс, әдістеме, үлгілер және т.с.с.) зерттеме және мақалалар жазу түріндегі зерттеу проектілерінің орындалуымен іске асады.
Тәжірибе оқу пәніне теңесетін мәртебеге ие және магистранттың білім алу траекториясын құрайды. Тәжірибе мамандықтың жұмыс оқу жоспарына және тәжірибе бағдарламасына сәйкес жүргізіледі. Тәжірибе жүргізу уақыты оқу үрдісі мен жұмыс оқу жоспарына сай анықталады. Тәжірибе жүргізу базасы Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ.
Оқу үрдісін аяқтағаннан кейін "6М060100 - математика" мамандығы бойынша магистратура бітірушілер Мемлекеттік жалпы білім беру стандарты бойынша кешенді емтихан тапсырады және магистрлік диссертация қорғайды.
Мамандық бойынша кешенді емтиханға магистратураның оқу бағдарламасының негізгі пәндерінің базалық топтамалары мен профильдік пәндері енгізіледі. Мемлекеттік аттестациялық емтиханның мақсаты құзырлылыққа және кәсіптік тапсырмаларды ұқыпты орындауға қажетті магистратура бітірушілерінің білім, ілім, дағдылары деңгейін анықтау [6].
Үлгерімнің аралық бақылауын, ағымдық және қорытынды мемлекеттік аттестациялауды жүргізудің ережесіне сәйкес, білім мекемесінде оқитындарға кафедра келесі жұмыстарды атқарады: магистрлік диссертацияны даярлауға арналған әдістемелік нұсқауларды даярлау және баспадан шығару, магистрлік диссертациялардың тақырыптарын бекіту, магистрлік диссертациялардың тақырыптарын бекіту бұйрығының даярлануы және жетекшінің тағайындалуы, рецензенттердің бекітілу бұйрығының дайындалуы және т.с.с.
Шағын жинақты бастауыш мектеп дегеніміз балалардың саны аз, оқу - тәрбие процесін ұйымдастырудың өзіндік ерекшелігі бар, біріктірілген сыныптардан тұратын жалпы білім беретін мектепті айтамыз.Мектеп құрылымы бұлай өзгеше аталғанымен, мұндағы білім мен тәрбие сапасына қойылатын талап барлық білім беру мекемелеріне қойылатын талаппен бірдей болып қала береді.
Сондықтан да шағын жинақты мектеп жұмысын ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлу керек.Нақты айтқанда, 1999-жылғы маусымның 7-сінде (№389-І ҚРЗ) бекітілген Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында ШЖМ-ке мынадай анықтама беріледі: шағын жинақталған мектеп - сынып-жинақтамалары аралас және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, оқушылар саны шағын жалпы білім беретін мектеп. ШЖБМ-те мұғалім бір уақытта бірнеше сыныппен сабақ жүргізеді: екі комплектілі мектепте - екі сынып, ал бір комплектілі мектепте - үш немесе төрт сынып біріктіріліп, бір сыныпты құрайды.Сыныптарды комплектіге біріктіру, оның негізінде сабақ кестесін құру, соған байланысты сабақтың күнтізбелік жоспарын жасау, сабақтың жоспарын жасау, сабақтың уақытын дұрыс, тиімді пайдалану мәселелері бұндай мектептердің мәнді белгісі болып табылады.
Егер мектепте барлық балалар саны 15-тен аспайтын болса, 1- сынып комплект, 15- тен жоғары 2 немесе 3-сынып комплект болуы тиіс. Мұнда 1 сынып-комплект 20 оқушыдан аспауы керек делінген. (Гигиенические требования к условиям обучения школьников в различных видах современных общеобразовательных учреждений № 2.01.07.-99.г §2 Пункт 9.11 - 21 стр.).
Мұнда екінші сынып-комплект өте дұрыс, оларды біріктіргенде 1+3 сыныптарды, 2+4 сыныптарды біріктіру қажет делінген. Егер де бала санының аздығына байланысты, яғни 5-тен 15-ке дейін ғана бала болса, онда 1 сынып-комплект - 1, 2, 3, 4 сынып оқушылары бірге оқитын жағдайда тиімді жылжымалы сабақ кестесін жасау керек болады делінген.ҚР Жалпы білім беретін мектептердің қызметін ұйымдастыру тәртібі туралы Ережелерде: (-2000 ж. №32 (6)) Жалпы білім беретін мектептерде оқыту үдерісін ұйымдастыру мен оқу-тәрбие үдерісінің жоспары оқу жоспары негізінде құрылып, жылдық күнтізбелік оқу кестесі мен сабақ кестелері арқылы реттеледі,- делінген.
1.1 Оқушылардың оқу үрдісін ұйымдастыруда жас ерекшеліктері
Шағын жинақты мектеп мәселесін зерттеушілер Ж.Қ.Астамбаева мен Г.И.Уәйісова өздерінің Шағын жинақты бастауыш мектептегі педагогикалық үдеріс теориясы мен технологиясы атты еңбегінде Шағын жинақты мектептің тарихы ерте кезден, сонау Л.Толстой, К.Д.Ушинский өмір сүрген кезеңнен бастау алады. Қазақстан топырағында ондай мектептің пайда болуы Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметімен тікелей байланыст.ы XVIII ғасырдың 60 жылдарында дүниеге келді. Содан бері бұл үлгідегі мектептің мәселесі күн тәртібінен түспей келеді деп атап көрсетеді Шағын жинақты мектеп параллель сыныптардың болмауы, сыныптар санының аз болуы және бір сыныптағы оқушылардың жас шамалары әртүрлі болуына байланысты өз қызметін ұйымдастыру формалары мен әдістерін таңдауына құқылы [7].
Сыныптарды бiрiктiру тәжiрибесi екi нұсқада қарастырылады: аралас және әр жастағыларды бiрiктiру. Әртүрлі жастағы оқушылары бар сыныптарды ұйымдастыру педагогикалық тұрғыдан неғұрлым тиімді, өйткенi ол балалардың ауыспалы жұптарда жұмыс iстеуіне, жоғарғы сынып оқушыларының өзiндiк жұмыстарын ұйымдастыруға, сөйтiп көбiрек көңiл бөлудi керек ететiн төменгі сынып оқушыларына сабақ түсiндiру үшiн уақыт бөлiп алуға мүмкiндiк бередi.
Біріктірілген сыныптарда пәнішілік кіріктіре оқыту мұғалімдер мен оқушылар үшін төмендегідей тиімділіктерді көрсетеді:
- оқушылар әртүрлі сыныпта оқығанымен, олардың назарын бір пәннің мазмұнындағы ұқсас тақырыптарға аударуға мүмкіндік жасалады;
- әр оқушы білім деңгейіне қарай өзіндік жұмыс түрлерін орындайды;
- өзіндік жұмыстарды оқушылардың жас ерекшелігіне қарай деңгейлеп беруге жағдай жасалады;
- оқушылардың бір-біріне көмектесіп, ұжымдық қарым-қатынасқа түсуіне мүмкіндік беріледі;
- оқушылардың бірін-бірі тексеруін, өзін-өзі тексеруін және бағалауын жүзеге асырылады;
Бастауыш шағын жинақты мектеп жағдайында балалардың бағдарламалық материалдармен ұйымдастырылатын өзiндiк жұмысына кететiн уақыт мөлшерi сақталуы керек:
- жазу сабағы бойынша 2-сыныпта 20 минуттан, 3-сыныпта 25 минуттан;
- математика сабағы бойынша 2-сыныпта 15 минуттан, 3-сыныпта
20 минуттан аспауы тиiс.
Шағын жинақты мектепте оқу үдерісін ұйымдастыруда тиімді педагогикалық технологиялар (деңгейлеп, саралап оқыту, ұжымдық оқыту, дидактикалық бірлікті ірілендіру, дамыта оқыту, модульдік оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технология және т.б.) қолданылады.Деңгейлеп оқыту оқушылардың жас және білім деңгейі ерекшеліктерін ескере отырып, деңгейлік тапсырмалар беру арқылы олардың танымдық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ұжымдық оқыту әдісі динамикалық жұптар құра отырып, оқушылар арасында танымдық қарым-қатынасын, оқушылардың бірін-бірі оқытуын ұйымдастыру болып табылады. Ұжымдық оқыту әдісі балалардың қарым-қатынасы тапшылығын азайтуға, ауылдық жерлерде оқушылардың аздығы жағдайында оқушылардың монологтік және диалогтік сөйлеу қабілеттерін дамытуға жағдай жасап, мұғалімнің жалпы сыныппен жұмысын азайтып, жекелей оқыту уақытын көбейтуге мүмкіндік береді.
Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ) - ақпараттардың біртұтас игерілуін қамтамасыз ететін, мағыналық қисынды байланыстар негізінде білімдік ұғымдарды біріктіру жүйесі. Бұл технология оқу пәндері және салалас пәндер блоктарының ішіндегі материалдардың дидактикалық құрылымын құру арқылы аралас сынып сабақтарын ұтымды өткізуге мүмкіндік жасайды.
Дамыта оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін кең қолдану - әр оқушының жан-жақты дамуына жағдай жасау арқылы белсенді тұлға тәрбиелеу.Шағын жинақты мектеп жағдайында ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану арқылы білім беру, ғылым мен мәдениет және т.б. салаларда ақпараттардың халықаралық дереккөздерін, электрондық оқу материалдарын пайдаланады, тірек мектебімен (ресурстық орталықпен) байланыс орната отырып, сессияаралық кезеңде олардың білім қорларын пайдаланады, қашықтан оқытуды жүзеге асырады.Жақын орналасқан шағын жинақты мектептерді біріктіретін, білім беру ұйымы болып табылатын тірек мектептер (ресурстық орталықтар) оқушылардың сапалы білімге қол жеткізуіне жағдай туғызады.
Тірек мектептер (ресурстық орталықтар) базасында шағын жинақты мектеп оқушылары үш рет (оқу жылының басында, ортасында жəне соңында) он күннен (сессия) білім алады əрі онда аралық жəне қорытынды аттестаттау тапсырады. Сессияаралық кезеңде шағын жинақты мектептерде оқыту тірек мектеп мұғалімдерінің қатысуымен жəне қашықта оқыту технологияларының көмегімен жүргізіледі [8].
Тірек мектептердің қорларын қолдану негізінде білім сапасы, мектептердің педагогикалық өзара қарым-қатынасы, тәжірибе алмасу жүйесі дамытылады.Шәкіртті оқыта білу үшін оның білім алуға деген таудай талабын төмендетпеу үшін әрбір оқушының мінез-құлқымен жеке басының ерекшеліктерінің есте болғаны абзал.Балалардың бәрін оқыта білуге жету педагогтардың алдына оқу еңбегінің көлемін шамалай білу, шәкірттерге саралаумен және жекелей қатынас жасай білу, оқыту, еркіндік бере білу, әрбір еңбегін лайықты, орынды бағалай білу, қайырымдылық пен қызығушылық, білуге құштарлығына бағыт, көмек бере білу талаптарын қояды.
Бүгінгі жас өскін- елімізде қабылданған стратегиялық маңызы бар бағдарламаларды жүзеге асыратын болашақ маман. Ол-еліміздің кемел келешегі. Ұрпақ тәрбиесі - адамзат баласының асыл мұраты. Елбасы Н.Ә Назарбаев халқымыздың алдында ХХІ ғасырда құрушы іскер, өмірге икемделген, жан - жақты мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеу керек - деп жауапты міндет қойып отыр. Педагог беделі оның парасаты мен жанының жемісі, өз мақсат мұратына сенімдеріне орнықтыра білуі шеберлігіне, іскерлігінде, ізденуінде екені белгілі.
Мақсаты:
# Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып,белсенді іс - әрекетке бағыттау.
# Тиімді әдіс - тәсілдерді әріптестерінен үйрену, өз іс - тәжірибемен бөлісу.
# Оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың жаңа жолдарын айқындау.
Міндеті:
# Оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру.
# Оқу - тәрбие процесін тиімді пайдалану дағдысын ойластыру.
# Өнегелі, еңбексүйгіш абзал азамат болып өсу үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын ұғындыру.
Күтілетін нәтиже: Бастауышта оқыту мазмұнын жаңарту жұмысын жаңа тұрғыда ұйымдастыру арқылы жеке тұлғаны өздігінен ізденуге,ой - өрісін, жан - жақты дамуына жағдай туғызылады, білім сапасы артады.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіні-өзі сенімді,интеллектуалдық деңгейі биік, дүние танымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша.
Мектеп өңірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп,рухани дүниесін қалыптасуына негіз салады. Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселелерін терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы - бастауыш мектеп.
Бастауыш саты - білім, дағды іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Бастауыш сыныптың негізгі міндеті - жеке тұлғаны дамытып,оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту,іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Оқушылардың сүйіспеншілігін арттыру мақсатында сабақ барысында тиімді әдістерді енгізіп, оны ұйымдастыру формасын түрлендіріп отыру, мұғалімнің басты міндеті.Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті адамдарды қажет етеді. Жаңалықтың енуі қажеттілігі білім алуға мұқтаждықтан пайда болады.
Қазіргі кезде ұстаздарға зор талаптар қойылуда. Заман талаптарына сай болу үшін, өзгелерді үйретуі үшін ұстаздардың көп ізденуі,үйрене білуі қажет. Осы ұлағатты мақсатты көздей отырып, күнделікті қызыметіме пайдаланудамын. Осы орайда мұғалімнің шығармашылық еңбегі, ең алдымен сабақпен байланысты.
Педагогикалық ғылыммен озық тәжірибені бүгінгі даму деңгейіндегі белгілі бір оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін де еркін игеріп, ең тиімдісін таңдап алып, шығармашылықпен сабағымды сапалы жүргіземін.
Биылғы жылы Батыс Қазақстан облысы педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтында Бастауыш мектепте оқу-тәрбие үрдісіне ұйымдастырудың оқыту технологиялары тақырыбында дәріс алдым. Сонымен бірге Жылдың үздік жаңашыл сынып жетекшісі байқауда оқушыларға білім мен тәрбие беруде озық иновациялық әдістерді қолдана білгені үшін Шыңдалған шеберлік аталымына ие болдым.
Бүгінгі таңда аудандық білім беру бөлімінің ұсынысымен Ізденіс шеберлікке бастайды атты тәжірибем аудан көлеміне таратылды. Жинақталған тәжірибеме сүйене отырып, білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқу-әдістемелік жұмысыма бүгінгі күн талабынан шығатындай өзгерістер енгізу керектігі жолында ізденудемін.
Бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру ерекшіліктерінің кейбір түрлеріне тоқтала келіп мен оқушыны өзіндік әрекетке бағыттайтын жұмысқа баса назар аударамын. Өзіндік жұмыс - бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы. Сол себепті де оқушылардың шығармашылық қабілеттерін олардың өзіндік жұмысынсыз дамыту мүмкін емес. Бастауыш сыныптарда өз бетімен жұмысты ұйымдастыруда жол ашатын қолайлы кезең - бұл оқушылардың жасына сәйкес өзіндік ерекшеліктері. Өйткені 7-10 жастағы балалардың ойлау қабілеті жоғары және қиялдау, елестету, яғни шығармашылық жұмысқа талпынысы басым болады. Мұны тиімді түрде ұйымдастыра білген мұғалімге оның маңызы зор.
Шығармашылық жұмысқа баулып олардың білімін арттыру үшін төмендегі тәсілдерге назар аударайық [9].
# Біз бастауышта кішкентай бүлдіршіндерге білім беріп жатқандықтан сабақта ойынды көп қолдануымыз керек. Ойын - баланың барлық маңызды ақыл-ой әрекеті. Ол баланың барлық қабілеттерінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі.
# Ойын баланың сабаққа ынтасын арттырып қабылдауын жақсартуға, білімді толық игеруге ықпал етеді. Оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет көрсетеді. Қазіргі кезде сыныптағы оқушыларды топқа бөліп жарыстырамын. Сол арқылы сабаққа деген ықыласын, еңбексүйгіштігін, жинақылығын қадағалаймын. Мысалы: математика сабағында есеп шығарғанда шапшаңдықты қажет етеін ойын түрлерін Кім жылдам?, Жалғастыр, Фигураны ата, Тездет, бірақ қателеспе!, Орнын тап ойындарын қолданамын. Бұл ойындар нәтижесі оқушылардың білімдерінен байқалады.
# Логикалық дамытушы ойындармен берілген тапсырмаларға Сөзжұмбақ, Анаграммаларды алуға болады.
# Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс түрлеріне тоқталсақ, кері есептерді құрастыру жатады. Есеп туралы білім ала бастағанда өнемі көрнекіліктерді пайдалануға тырысамын. Көбінесе суреттік көрнекіліктер бойынша есептерді өздері құрап, неше амалмен, қандай амалмен шығаратындығын сұрақтар қою арқылы жауаптарын күтемін. Бұдан шығатын қорытынды әр баланың көру, қабылдау сезімдері дамыса, өз ойларын жүйелі түрде жинақтай отырып, тіл байлығын қалыптастырады, әрі есепті дұрыс шығаруға жағдай жасайды, түгелдей оқушылардың қатысуына мүмкіншілік туады.
# Сабақ үстінде математикалық диктант тест жұмыстары өтіп тұрады. Өз тәжірибемде оқушылардың білі сапасын көтері үшін жазба жұмыстарын көбірек пайдаланамын. Себебі, жазба жұмысы - сапа көрсеткіші. Осы әдіс-тәсілдерді пайдалану барысында бастауыш сынып оқушыларының пәнге деген қызығушылықтарының артатыны байқалды.
Тіл сабақтарында өзіндік жұмысты жүргізу оқушының ойлау әрекетіне жол ашады. Сонда әрбір сабақта оқушылардың қабілеті көбірек дамып, оқуда белсенділігі артады. Қазақ тілі сабақтарында өздік жұмыстардың түрлері көп. Мысалы диктант түрлерін алайық: ескерту диктанты, іріктеу, түсіндіру, шығармашылық, сөздік диктант т.с.с. Осының ішінде шығармашылық диктантты алсақ, мұғалім тақтаға қажетті сөздерді жазады. Кейде сурет арқылы бір тақырыпқа сөйлемдер құрауға болады. Шамамен қолданылатын ережелер беріледі, еске түсіріледі. Балалар сөйлемдегі сөздердің дұрыс тұлғада тұрған - тұрмағанын байқайды, қажет болса өзгертеді. Шығармашылық диктант балалардың тілін дамыту үшін өте қолайлы, өйткені оқушылар сөйлем құрауға белсенді қатысады, сөздерді де ойлап табады. Өздігінен жұмыс жүргізу үшін әр түрлі топшамаларды пайдалануға болады. Жаңа тақырыпты өткенде оқушылардың қалай қабылдағанын тексеру үшін, бірнеше балаға топшама таратылып беріліп, сабақтың соңында сол талдынып тексеріледі.
Әдебиеттік оқу сабағында оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге баулуымыз қажет. Әдебиеттік оқу сабағында өздіктерімен жұмыс жасауға үйретуде екі мақсат көзделеді.
# Кітаппен жұмыс жасауға дағдыландыру;
# Тапсырманы өз беттерімен орындауға үйрету;
# Өз еңбектерінің жемісін көру;
# Қуану сезіміне бөленуге жағдай жасау.
Өздігінен орындалатын жұмыстың негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттырады. Мұғалім оқушылардың өздіктерінен орындаған тапсырмаларының түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, орындау барысын тексереді. Оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарының түрлері:
# Кітаптың мазмұнымен таныстыру.
# Оқу кітабында бөлімдері бар үй жануарлары туралы оқығандарын кітаптың мазмұнынан белгілейді.
# Шығарманы балалардың іштерінен оқуы. Мұнда сұрақтар ойлап табады, белгілі бір оқиғаны суреттейтін үзіндіні табады, мәнерлеп оқуға дайындалады.
Мәтінге ат қояды. Мәтінді бөлікке бөліп оқиды.
Оқушылардың өздіктерінен орындайтын жұмыстарына көңіл бөлу олардың белсенділігін көтереді.
Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта келіп бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру ерекшіліктерінің маңызы зор.
Шәкірт - шәкірт емес,-Ұстазын ол сүймесе Ұстаз - ұстаз емес
Шәкірт үшін күймесе - деп ағартушы Ы.Алтынсарин айтқандай ел болашағының тізгінін ұстайтын қазіргі жас бүлдіршіндердің жүрегіне жол тапқанда ғана білім жетістіктеріне жететіні сөзсіз.
Егер мұғалім күнделікті сабақта оқушыға тапсырманы күрделендіріп беріп, бағыт-бағдар көрсетіп отырса, оқушы бұл тапсырманы орындағанда оқулық материалымен шектеліп қана қоймай, өзінің бойындағы барлық қабілетін аша отырып, ойланып, ізденіп жауап береді. Және де деңгейлік тапсырмалар беру арқылы- оқушының қабілетінің шарықтау шегін, танымдық сұрақтар беру арқылы - оқушының жан-жақты ойлау қабілетін, теориялық тапсырмалар беру арқылы- тақырыпты меңгеру қабілетін, венн диаграммасы арқылы - салыстыру қабілетін, эссе жазу арқылы - оқушының іздену қабілетін, ал тест әдісін қолдана отырып оқушының есте сақтау қабілетінің деңгейін анықтауға болады.
Мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеттері оқушылардың оқу мотивациясы; оқушының білім-біліктері, іскерліктері мен тәжірибелерін белсендіру; жаңа оқу материалын меңгертуді ұйымдастыру; оқыту нәтижелілігін анықтау кезеңдерінен тұрады. Мұндағы мұғалім қызметінің мәні басқару болса, оқушылардың қызметі - оқу: білімді меңгеру, біліктер мен іскерлік дағдыларын иге - ру, оларды іс жүзінде қолдана білу. Әрбір мұғалім сабаққа даярлық алдында проблемалық міндеттердің шешімін қарастырады. Онда мұғалім жаңа материалды меңгерту үшін өткен материалдардан нелерді тірек етіп алуға болады; осы кезге дейін қалыптасқан қандай біліктер мен дағдыларды жаңаша қалыптастыруға тірек бола алады; оқушының ойлау, қабылдау, сезіну, еске түсіру, сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін қандай тапсырма - лар мен жаттығулар ұсынған жөн; оқушылардың алған білімдерін бақылап, тексеру үшін қандай практикалық материалдар қолданған дұрыс деген проблемалық сауалдарға жауап іздестіреді.
Оқыту - білім берудің негізгі жолы болып табылады. оқыту оқытушы мен оқушының біріккен іс-әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты бір текті процесс. Оқытушы оқушыларға білім беріп іскерлікке, дағдыға үйретеді, ал оқушы таным міндеттерін түсініп, дағдыны игереді. Оқыту барысында оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Тәрбие негізін қалайтын, оқушылардың білімін кеңейтіп, өз қабілетін танып білуге үлес қосатын оқытудың түрі - сыныптан тыс оқыту.
Сыныптан тыс оқыту мұғалімнің ұйымдастыру шеберлігімен іске асады. Сонымен қатар сыныптан тыс оқыту әртүлі жұмыстар арқылы жүзеге асады. Сол жұмыстар арқылы оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтеді.
Мектепте биология пәнін оқыту барысында сыныптан тыс жұмыстарға ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Бағдарламада берілетін арнаулы сағаттарда мұғалімдер білім негіздерін қалыптастыру жұмыстарымен айналысады. Сөз жоқ, икем - дағдысын дамыту, тәрбиелеу, қабілетті, дарынына әсер ету, оны ары қарай мәпелеу істері білім берумен қоса жүреді. Бірақ осы жұмыстардың барлығын сабақ процесінде жүзеге асыру мүмкін нәрсе емес [10].
Оқушыларды шығармашылыққа қызығушылығын арттыру, эстетикалық талғамын, сезімін дамыту сияқты білім мен тәрбие беруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Ол жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты - оқушылардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін бойына сіңіре отыру рухани ұлтжандылық тәрбие беру. Сөйтіп, бұл - биология пәнінен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету, дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз мағынасын терең ұғынып, сауатты жазуға баулитын жұмыстардың бірі.
Оқушылардың бос уақыттарын пайдалы, тиімді өткізуде, инабаттылық, имандылық, адамгершілік сияқты биік қасиеттерге баулуда, ұлттық өнерді, халық өнерін қастерлеу, қорғауда да сыныптан тыс оқытудың жас ұрпаққа берері көп.
Адамды танып-білу, оның бойындағы ерекше қабілетті көре білу мұғалім үшін аса қажет қасиет. Ол үшін ерінбей еңбек етіп, баланың ерекше қабілетін байқауда күнделікті сабақта, тәрбие жұмысында, үйірме жұмысында оқушыны үзбей бақылап, рейтинг жүйесімен білімін қадағалай отырып, бала бойындағы дарындылықты немесе жүйелі білім алуға қабілетті жеке тұлғаны анықтауға болады. Сонымен бірге сыныптан тыс сабақтарда дебат әдісін қолдану оқушының өз ойын ашық айтуға, дәлелді сөйлей білуге, өз ойын жан-жақты толық жеткізе білуге дағдыландырады.
Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғалым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәріне де еркін игеріп , әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді , үйлесімді , әрі шығармашылықпен қолдану- сабақтың сатті өтуінің кепілі. Сөзімді қорытындылай келе мына мәселелерге баса назар аударғым келеді.
1. Мұғалім сәтсіз өткен сабақтарға өзіндік талдау жасап өз кемшілігін іздеуге әрекет жасау керек.
2. Білім мен тәрбие берудегі ізгілендіру , жариялылық , педагогикалық , ынтымақтастық , ғылыми-әдістемелік , тың ізденістерге сүйене отырып жаңашылдыққа талпыну қажет.
Сабақтың сапасы мен нәтижелі өтуі, көбінесе, мұғалімнің өзінің және басқалардың жетістіктері мен қателерін дұрыс талдай алуына байланысты. Өз жұмысына талдауды сабақ өткізе салысымен және келесі сабақтың алдында, яғни сабақтың конспектісінің негізі дайын болған кезде жүргізуі тиімді. Бұндай жағдайда мұғалім өткен сабақтың нәтижелеріне сүйене отырып, келесі сабаққа дайындығы кезінде осының барлығы ескерілуін ойластырады.
Өзін-өзі бағалау өткен сабақтың талдауына негізделеді, яғни мұғалім жасаған жоспарын тағы қайтара талдап, сәтсіздіктерінің себебін табуға тырысып, дидактикалық тұрғыдан ұтымды тұстарын қайталауға тырысады.
Осылайша, қазіргі уақытта да сабақ оқушылардың мектепте білім алуын ұйымдастыру түрінің ең негізгісі болып қала береді. Сабақтың нәтижелілігі мұғалімнің дайындық деңгейіне, оқушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыра алуына және ол оқу әрекетінің нәтижесін болжай алуына байланысты.
2.2 Жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының жетілуі
Қазіргі жас ұландардың-болашақтағы еліміздің ертеңі болып табылатын балалардың сана-сезімін, мінез-құлқын, ақыл-ойын дамытуға, өзін-өзі басқаруды нығайтып, ұжымдық шығармашылық істерге дағдыландыруда тәлім-тәрбие мен психологиялық қолдаудың маңызы зор.Сондықтан мектептің оқу тәрбие жұмысында оқушылардың жас ерекшеліктерін жете біліп, санасып отырудың айрықша мәні бар. Бұл жерде жас ерекшелік деп баланың психологиялық қасиеттерін, яғни , темпераментінің, мінезінің, сана-сезімінің ерекшеліктерін айтамыз. Балалар психологиялық жас ерекшелігі жағынан алып қарағанда, өне бойы бірдей болып кездесе бермейді. Әрбір оқушының азды-көпті өзгешелігі бар [11].
Біз қазір оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты ақыл-ойының даму ерекшеліктері туралы ой қозғаймыз.
Жеткіншек жасындағыларды "қиын", "өзгерілу", "ауысу жастары" т.б. деп атайды. Соңғы жағдайда "ауысу жасында" жеткіншек балалық кезеңдерден жасөспірім жасына ауысады. Ана тілімізде "жеткіншек" деген ұғым өзге тілдердегі осы сөздің мағынасын дәл береді. Сондықтан бұл жастың "жеткіншек" деп аталуы осы кезеңдегі психологиялық ерекшеліктерінің өзіндік сипатын анық көрсетеді.
Жеткіншек өзге жастарға қарағанда педагогтар мен тиісті әдебиеттерде көп әңгіме болып жиі көтеріледі. Себебі бұл кезеңде оның психикалық даму ерекшелігі жас бала мен жасөспірімдерге қарағанда әлдеқайда өзгеше болады: бұл кезеңге тән тағы бір ерекшелік жеткіншек барлық нәрсені өз бетімен орындап, үлкен адамдардың қамқорлығы мен ақыл-кеңесінен құтылғысы келеді.
Жеткіншектің жасөспірімнен айырмашылығы тек үлкен адамдармен қатынасының өзгеше келетінінде емес, сонымен қатар биологиялық дамуы жағынан кеңінен өріс алатынында. Ал жалпы алғанда, жеткіншек тым өзгеше сипатта келеді. Мысалы: жеткіншек төменгі сыныптарда оқып жүргенде үйге берілген тапсырманы тек, жаттап алатын болса, жеткіншек жасында үй тапсырмасын өз сөзімен түсінікті етіп айтуға талпынады. Кейбір жеткіншек жастағылар осы кезеңде бұрынғы қалпынан үлкен адамдармен қарым-қатынаста мейірімді, сыпайы келсе, енді өрескел түрде, яғни тәртіп бұзуға икем келеді.
Осы мәселені анықтауда зерттеушілер арасында талас бар. Дегенмен, психиканың бұл ерекшелігі жеткіншекте әлеумет өмірінің өзіндік ерекшелігінен болар. Жеткіншек бәрін өзім істей аламын, сендер мені әлі бала деп ойлайсыңдар деп наразылық білдірсе де, оның қолынан әлі де көп нәрсе келе бермейді. Жеткіншектің осы сияқты қасиеті қазірде және өткен дәуірлердің жеткіншектеріне де бірдей тән. Мұнымен қатар бүгінгі заман жеткіншектері үлкен адамдардың талабына оңай көне кетпейді.
Оның себебі, біріншіден қазіргі кезде оқушылардың көпшілігінің соның ішінде жеткіншек жасындағының көбінесе оқудан басқа айналысатын тапсырмасы жоқ. Қазірде бұл сияқты міндеттердің көпшілігі үй-ішінде кездесіп жарымайды. Керісінше, ата-аналар жеткіншек оқу тапсырмасын орындай алмайды деп, үй шаруасынан босатады. Екіншіден, өткен дәуірге қарағанда жеткіншек қазіргі кезде теледидар, компьютер т.б. арқылы ересектерге арналған хабарды естіп, не фильмдерді көріп, соларға еліктейді. Ал жеткіншектің бала кезінен жасөспірім кезеңіне ауысуы психологиялық тұрғыдан жаңа сапа, бірақ осыған ауысудың себебі сол болып келген психикалық дамудың салдарынан: егер үлкендер жеткіншекті бала деп есептесе, керісінше олар өзін есейдік деп санайды. Бұл екі арадағы дәл келмеушілік қайткенде де жеткіншектің дамуына әсер ете алады.
Әдетте, жеткіншектерді тәрбиеге көнбейтін қиын жас деп сипаттайды. Солай деп бағалайтыны, біріншіден, бұрынғы кездегі психикасы, мінез-құлқы өзгеріп, соның негізінде жаңа қасиеттер пайда болатынынан.
Екіншіден, осындай психиканың жаға саласының пайда болуынан бала қиналысқа ұшырайды, уайым шегеді оның тәрбиеге көнуіне бөгет жасайды. Жеткіншек балалардың көңіл-күйі құбылып тұрады, эмоциялық әлемі жиі өзгереді. Балалардың белгілі бір тобы тез шаршағыш, ашуланшақ, көңілсіз болады. Жеткіншектердің психикасы аса тұрақсыз болады, бірақ жас ерекшелігінің заңдылығы сондай, онда кісіаралық қатынастар сонша жаңа қиындықтарды қосады. Әсіресе, жеткіншектік кезеңдегі мектеп неврозы мен дидактогенді невроз бір-бірімен өте байланысты [12].
Мектеп неврозы себепсіз агрессиялықтан, мектепке баруға қорқудан, сабаққа қатынасудан, тақтаға шығып жауап беруге бас тартудан көрінеді яғни дезадаптивті мінез-құлықтан көрінеді.
Жеткіншек-жаңа сапаға, яғни, үлкен жасқа ауысуы үшін дағдарыстан өтеді.Бұл жеткіншектер үшін ғана емес, оларды қоршаған үлкендер үшін де қиын кезең. Эмоциялық сезімталдықтың жоғарылаған түрі және олардың тұрақсыздығы мен олардан азат ету реакциясы мектептегі оқу және тәрбие үрдісін қиындатып, күрделендіруі мүмкін. Сондықтан педагогтар бұл дағдарыстың болуы нормада және оның қажет екенін түсіндіруі керек. Адамның дамуындағы маңызды дағдарысты Л.С Выготский өтпелі немесе сыни кезеңдегі аз ғана уақыттың арасында баланың бойында маңайындағы адамдарда байқалатын өзгерістің болатынын атап көрсетті.
Оның байқауынша дағдарыс немесе сыни кезең позитивті сапалы өзгерістер кезеңі нәтижесінде тұлғаның жаңа сападағы дамуына ауысу кезеңі. Жеткіншек дағдарысының жақсы өтуінің тұлғалық тұтастығы өзінің мүмкіндіктерін білу, өзінің жеке басының бағасын сезіну болып табылады. Жеткіншек дамуындағы дағдарысты түсіну үшін жеткіншектердің агрессиялық әрекетіне қарсы тұруды қарастырған жөн. Бұл жас ерекшелік көптеген балаларда агрессиялықтың жоғарылауымен сипатталады.
Агрессиялықтың дамуына баланың отбасындағы қатынастар әсер етуі мүмкін.
Жасөспірімдік жасының жалпы сипатына тоқталайық.
Біз 16-18 жастың арасын жасөспірімдік деп атасақ та осылар қазіргі кезде үлкендермен салыстырғанда, түгелдей тең келеді деуге болмайды.
Себебі, жасөспірім деп отырғанымыз жеткіншектен едәуір басым келгенімен, әзірде бала мен үлкендердің екі арасында. Есею жөнінде әңгіме ететін болсақ, есею деген түсінікке тек дене күші не ақыл-ой байлығы ғана жатпайды, бұған жасөспірімнің өзгелермен қатынасының тиісті мөлшерде болуы, қиын жағдайда өздігінен шешімге келе алуы, қиыншылықтардан бас тартпауы т.б жатады. Бұрынғы ескі дәуірде қазіргі жеткіншек жасындағылар ересек қатарына жатады. Есеюдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz