Аустенит цементит феррит

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Тәжірибелік сабақ №1

Тақырыбы: Металды зерттеудің микроскопиялық әдісі

1. Жұмыс мақсаты: Микроскоп арқылы металды ұлғайтып зерттеу әдістерін игеру.
Тапсырма: қарап тексерген микроструктураның суретін салып, стандартты шкала бойынша бұрыштық көлемін анықтау.
2. Құралдар мен материалдар:
1. Металлографиялық микроскоп ЛабоМет -1;
2. Темір - көміртекті қорытпалардан микрошлифтік үлгілер.
3. Ортақ жағдайлар

Жалпы мәлімет

Металды микроскоп арқылы үлкейтіп қарау, зерттеудің микроскопиялық әдісі немесе кішігірім талдау деп аталады. Микроқұрылысты зерттеген көзбен қарау визуальды (көру), ал суретке түсіріп қарау фотографиялық зерттеу деп аталады.
Металлографиялық микроскоптың өзіне тән белгісі - металлдар күңгірт көрінетіндіктен жарыққа сәулесі шағылып көрінуі. Бұл зертханалық жұмыста металлографикалық ЛабоМет-1 микроскопы қолданылады. Ол металдар мен олардың қорытпаларының микроқұрылымын бақылау және фотосуретке түсіру үшін арналған.

Микрошлиф дайындау

Микрошлифтің үсті айнадай тегіс болуы керек, сонда ғана ол объективтің жалпақ нүктесіне түседі де түскен сәуле мейлінше айқын көрінеді. Алдын ала шамалап егеумен қырнап алғаннан кейін және дәнді дөңгелекте үйкелеген соң, алдымен шлифты қағазбен өңдейді. Шлифтеу ірі дәнді қағазбен басталады, 100-180 басталып 200-320 ұсақ дәнді қағазбен аяқталады.
Шлифтеу төмендегі үлгі бойынша жасалады. Дәнді қағаз дұрыс формада болуы үшін әйнекке орналастырылады, үлгінің беті бір бағытта үйкелуі қажет, әбден тазартылғаннан соң келесі қағазға көшеміз.
Бір қағаздан екінші қағазға көшкен кезде үлгіні 90°-қа бұрып, жұқа қағазға үйкегіштің ірі дәнін жұқтырмау үшін мақтамен мұқият сүртіледі. Үйкеп өңдегеннен кейін үлгінің беті жіңішке паралельді сызық белгімен толтырылуы керек. Үлгі сумен шайылып, сүзгіш қағазбен кептіріледі.Үлгінің бетін айнадай қылып өңдеп жылтырату жұмыстары станокта жасалады. Сонан соң айналмалы диск шұғамен қапталып өңдегіш (ұнтақ) езілген хром тотығы немесе ас су себіліп тұрады.
Дискіге су жіберу шеңбердің ортасына ақырын сорғалатып су ағызу арқылы жүзеге асырылады. Мұнда судың атқаратын қызметі зор. Ол өңдеу кезінде үлгіні қатты қызып кетуден және тотығудан сақтап ұнтақты диск бойымен бірқалыпты жайып таратып тұрады. Жылтыраған микрошлифты микроскоппен қарағанда, метал емес нәрселермен ластанғаны көрінеді.
Өте жақсы өңделген жерлері көп мөлшерде жарық сәулесін шашады да микроскопта шамалы көрінеді. Темір көміртегі қоспасын өңдеу үшін 2-4% спирттелген азот қышқылы ерітіндісі қолданылады.
Соңғы кездері кейбір металдарды, әртүрлі жылдамдық негізінде шлифтерді электролиздеп ажырату қолданылады. Дәннің үлкендігін анықтау үшін тікелей өлшеу немесе соған жақындатылған әдіс, микроскоппен көзге көрінбейтін әдейі орнатылған стандартты шкаламен (сурет 1.1) дәннің мөлшерін 100 есе үлкейтіп көру қолданылады.

Сурет 1.1 Болат дәннiң шамасын анықтау үшiн межелiк. Санымен көрсетiлген дәннiң нөмiрi.

4. Жұмыс жүргізу тәртібі:
1. Металлографиялық микроскоптың қызметі мен құрылысын оқу, үйрену және микрошлиф дайындау.
2. Қарап тексерген үлгі микроқұрылымының суретін салып, стандартты шкала бойынша бұрыштық көлемін анықтау.

5. Есеп беру түрі:
1. Металдардың кішігірім талдау жүйелеп баяндау және оның мақсаты туралы жазу.
2. Микрошлиф дайындау процесін баяндау.
3. Кішігірім зерттеу үшін микроскопты дәлдеп жөнге келтіру туралы баяндау.
4. Қарап тексерілген микроқұрылымның суретін салып, дәнін, көлемін, санын анықтау.
6. Бақылау сұрақтары:
1. Металдардың кішігірім талдау,оның міндеті.
2. Микрозерттеу үшін үлгі дайындау.
3. Өңдеуге дейінгі микрошифтен не көрінеді?
4. Металлографиялық микроскоптың құрылысы мен қызметі.
5. Микрозерттеуге арналған микроскоп оптикалық жүйесі
Тәжірибелік сабақ №2

Тақырыбы: Металлургия өндірісінің негіздері

Жұмыстың мақсаты - металлургиялық процестің теориялық негізін оқыту, шойын, болат өндіру әдістері туралы мәлімет алу.
1. Оқыту мақсаты:
Жұмысты орындау нәтижесінде студент мыналарды ұғады:
- металлургиялық процестердің теориялық негізін үйрену;
- металл өндіруге қажетті материалдар туралы (флюс, шлактар отқа төзімді материалдар, металлургиялық отын және т.б.).
Білуі қажет:
- металл өндіруге қажетті материалдардың жіктелуін;
- шойын өндірісі және болат өндірісі туралы мағлұматты.
Дағдыланады:
- металл өндіруге қажетті материалдарды бір бірінен ажырата білуге;
- отқа төзімді материалдарды ажырата білуге.
2. Жұмыс үшін қажетті материалдар:
Тапсырма нәтижелі орындалуы үшін студентке қажет:
- металлургия туралы әдебиеттерді білуі;
- Металдар технологиясы және дәнекерлеу пәні бойынша дәріс тақырыптарының мазмұнын білу, шойын болат өндірісі және жалпы металл өндіруге қажетті материалдармен таныс болуы;
- осы әдістемелік нұсқаудың жағдайларын білуі.
3. Ортақ жағдайлар

Жалпы әдістемелік нұсқау
Қара металдарға темір және оның қорытпалары, шойын мен болатқа жатса, басқа металдардың бәрі түсті металға жатады.
Металл қасиеттерін өздерінің ерекше ішкі құрылысы қамтамасыз етеді.
Техникалық таза металдардың беріктік қасиеттері төмен болғандықтан, машина жасауда, құрылыс өндірістерінде негізінен олардың қорытпаларын пайдаланады.
Металл өндіру үшін рудалар, флюстер, отын түрлері және отқа төзімді материалдар қажет.
Руда. Өндірістік көлемде метал алуға жарайтын табиғи шикізаттарды руда деп атайды. Руда құрамы металл немесе оның қоспалары мен тау жыныстарынан тұратын минералдардан құралады. Мысалы, темір рудасы мынадай темір тотықтарынан: Fe3O4, Fe2O3 және тау жыныстарынан тұрады.
Руда қоспасы - бұл ізделіп отырған металдың оттегімен қосылысынан тұратын руданың бір бөлігі.
Бос тау жыныстары - балласт немесе ізделініп отырған элементке кірмейтін тау немесе басқа жыныстар.
Көп жағдайда бос тау жыныстары мынадай химиялық қосылыстардан тұрады: SiO2-кремнезем; Al2O3-глинозем; MgO-магнезия; CaO-известь. Көрініп тұрғандай, бос тау жынысы құрамында оксидтер көптеп кездеседі.
Рудадан ізделініп отырған элементті алу процесі екі этаптан тұрады: рудалы қоспадан бос тау жынысын бөлу және ізделініп отырған элементтен оксидін бөліп алу.
Флюстер. Рудадағы тау жыныстары мен отынның күлін байланыстырып, қожға айналдырады және зиянды қоспаларды металдан қожға өткізеді. Флюс ретінде SiO2, CaO, MgO, MnO қолданылады. Қождың салмағы жеңіл болғандықтан, ол металл балқығанда оның бетінде тұрады да, металды газ бен ауадан қорғайды.
Металлургиялық отын. Металлургиялық агрегаттарда табиғи және жасанды отындардың қатты, сұйық және газ күйіндегі түрлері пайдаланылады. Отынның маңызды сипаттамаларына оның жылу шыгарғыштығы жатады, ол - отын бірлігінің толық жанғандағы бөлінетін жылу мөлшері. Отын сапасын анықтағанда, оның бастапқы жану температурасын, күлділігін және басқа да сипаттамаларын ескеру қажет.
Металлургиялық отындардың негізгі түрлеріне кокс, мазут және газдар жатады.
Кокс - шойынды домна пештерінде және құйма цехтарында вагранка пештерінде балқытуда қолданылатын басты отын. Сонымен бірге түсті металдарды агломерациялауда да қолданылады. Кокс кокстелетін таскөмірден ауа кірмейтін арнайы пештерде 950-11000С температурасында 15-18 сағат уақыт ішінде қыздырғанда алынады.
Мазут - болат балқытылған мартен пештерінде, прокаттау және басқа цехтардың қыздыру пештерінде отын ретінде кең түрде таралған. Ол - мұнайдан бензин, керосин және басқа жеңіл фракциялар алынғаннан кейінгі сұйық қалдық. Оның артықшылығы - жаққанда күлі жоқ, жануын реттеу оңай және жылу шығарғыштық қабілеті жоғары: 9500...10500 ккалкг.
Газ күйіндегі отындарға мыналар жатады:
табиғи газ - арзан, жоғары калориялы отын. Оның негізі метаннан тұрады (92...98%), оның жылу шығарғыштық қабілеті 8500 ккалм3.
кокс газы - құрамында сутегі 46-63%, метан 21-27%, көмір тотығы 2-7%, азот 4-18% болады. Оның жылу шығарғыштық қабілеті 3600-4500 ккалм3.
домна газы - домна пештерінде шойын қорытудың қосалқы өнімі. Оны металлургиялық зауыттарда отын ретінде таза күйінде немесе кокс газымен қоспа ретінде қолданылады.
Отқа төзімді материалдар. Отқа төзімді материалдардың негізгі сипаттамаларының бірі - олардың отқа төзімділігі, балқымай, жоғары температурада шыдамдылығы. Металлургиядаотқа төзімді материалдар отқа төзімділігі орташа (1580-17500С), жоғары (1750-20000С) және айрықша отқа төзімді (20000С жоғары) болып бөлінеді. Отқа төзімді материалдар домна пештерін, конвенторларды, мартен пештерін астарлап қалауға қолданылады.
Отқа төзімді материалдар химиялық құрамына қарай мынадай топтарға бөлінеді: қышқылды, негізгі және бейтарапты.
Доломит - MgCO3∙CaCO3 тау жынысы, күйдірілгеннен кейінгі (MgCO3)∙CaCO3= MgO+ CaO+2 CO3 құрамында MgO 35...40% және CaO 52...58% бар күйдірілген доломит ұнтағы, магнезит ұнтағы сияқты қолданылады. Доломиттің отқа төзімділігі 1900-19800С. Хромомагнезит кірпіштері 65..70 % MgO және 30% дейін Сr2O3 тұрады. Отқа төзімділігі 20000С.
Отқа бейтарап төзімді материалдарға шамот, хромдық кірпіш, көміртекті және басқа да материалдар жатады.
Шамот - металлургияда ең көп қоданылатын материал. Оның құрамы SiO2 50-60% және Al2O3 30-45% тұрады, ал отқа төзімді және өте арзан. Шамот кірпіші домна пештерін қалауда, болат құю шөміштерін астарлауда қолданылады.
Хромдық кірпіш - хромиттерден және күйдірілген магнезит пен балшықтан жасалған жоғары сапалы отқа төзімді материал. Отқа төзімділігі 1800-20000С. Көміртекті отқа төзімді материалдардың негізі - ұсақталған графит, антрацит, кокс. Отқа төзімділігі 20000С дейін.

4. Жұмыстың тәртібі:
1. 4-5 адамнан тұратын жұмыс тобын құру;
2. Оқытушы ұсынған тақырыптар тізбегі бойынша (Болат, Шойын, Қорытпалар, Түсті металдар, Қара металдар) элементтерді таңдау;
3. Мұқият лайықты элементтердің талабымен танысып, элементтердің құрылымдық тізбегін беру және құрылымын анықтау.
4. Әрбір элементтің мазмұнымен танысып, 1-ші кестені толтырыңыз.

1 кесте
Элементтің атауы
Элементтің құрамы
Элементтің жіктелуі
Элементке қолдану аймағы

5. Орындалған жұмыстың нәтижелерін есеп беру арқылы рәсімдеңіз.
5. Жұмыс бойынша есеп беру мазмұны:
- тақырыптың атауы мен жұмыстың мақсаты;
- кестені толтыру;
- сұрақтарға жауаптар.
6. Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Металлургия дегеніміз не?
2. Металдың атомдық құрлысын қалай түсінуге болады?
3. Металдардың механикалық қасиеттеріне не жатады?
4. Қорытпа дегенді қалай түсінесіз?
5. Металлургиялық отындар дегеніміз не, калай бөлінеді?
6. Отқа төзімді материалдарға қандай материалдарды жатқызуға болады.
Тәжірибелік сабақ №3

Тақырыбы: Қос құрамды қорытпалардың фазалық тепе-теңдігін сараптау диаграммасы

1. Жұмыс мақсаты: Диаграмманың сызықтарын, нүктелерін және облысын, оның фазасын, құрылымын оқу және танысу және қыздыру кезіндегі, сонымен қатар суыту кезінде фазалық өзгерісті меңгеру, үйрену, фазалар және қиықтар ережесін пайдалана білу.
Тапсырма: Темір-көміртегі күй диаграммасы бойынша темір көміртегі қорытпаларының түрленуін оқу, оқытушы берген тапсырма бойынша қорытпа үшін фазалар (Гиббс) ережесін қолдана отырып сұйық күйден 400 0С-қа дейінгі суыту қисығын тұрғызу. Әрбір участоктегі суыту қисығының құрылымын көрсетіңіз, кесінді ережесі бойынша фазалар концентрациясын қарау және оның сандық қатынасын анықтай білу.
2. Құралдар мен материалдар: Темір-көміртегі күй диаграммасы схемасы
3. Ортақ жағдайлар

Теориялық мәлімет

Fe-C диаграммасын қолдана отырып: термиялық өңдеудің температу-расын, қорытпаның термиялық өңдеуге икемділігін, ыстық күйде қысым арқылы өңдеу кезіндегі бастапқы температура мен соңғы температураны есептеуге, қорытпаның құю немесе механикалық қасиеттерін нақтылауға берілген температурада қорытпаның құрылымын білуге болады.
Көміртекті темір қорытпалары екі компонеттен тұратын қорытпалар деп қарастыруға болады: олар темір мен көміртегі.
Жұмысты орындаушы 2.1-ші кестені толтырып темір-көміртегі қорытпасының құрылымы туралы сипаттама беру және оның құрылымы туралы анықтама беру.

Кесте 2.1 Темір көміртекті қорытпалардың құрылымдық сипаттамасы
Құрылым атауы
Анықтамасы
%-қ көміртегі мөлшері
Сипаттамасы
Феррит

Аустенит

Перлит

Цементит

Ледебурит

Фазалар ережесі жүйесінің тепе-теңдік күйінің математикалық өрнегін береді. Ол мынау:
(2.1)
мұндағы: С - еркіндік дәрежесінің саны, яғни қорытпадағы фазалар санын өзгертпей-ақ өзгертуге болатын ішкі факторлардың саны (температура және концентрация); К - компонент саны (К болатта 2 - көміртегі және темір); Ф - фазалар саны.

Кесте 2.2 Диаграмма бойынша сызықтағы фазалық түрленулер
Сызықтың белгіленуі
Сызықтағы фазалық түрленулер
(суыту кезінде)
Фаза тізімі
Фаза саны
Еркіндік дәрежесінің саны
АС
Сұйық күйден аустениттің бас-тапқы бөлінуі
Аустенит + сұйықтық
2
1
АЕ
Сұйық күйден аустениттің бөлі-нуінің соңы
Аустенит + сұйықтық
2
1
ЕС
Сұйық күйден аустениттің бөлінуінің соңы және ледебурит-тің пайда болуы
Аустенит + цементит+сұйықтық
3
0
СD
Сұйық күйден цементиттің (бірін-ші) бастапқы бөлінуі
сұйықтық + цементит
2
1
CF
Сұйық күйден цементиттің (бірін-ші) бөлінуінің соңы және сұйық күйден ледебуриттің пайда болуы
сұйықтық + цементит + аустенит
3
0
ECF
Сұйық күйден ледебуриттің пайда болуы
сұйықтық + аустенит + цементит
3
0
GS
Аустениттен ферриттің бастапқы бөлінуі
Аустенит + феррит
2
1
GP
Аустениттен ферриттің бөлінуінің соңы
Аустенит + феррит
2
1
PS
Аустениттен ферриттің бөлінуінің соңы және аустениттен перлиттің пайда болуы
Аустенит + феррит + цементит
3
0
PSK
Аустениттен перлиттің пайда болуы
Аустенит + феррит + цементит
3
0
SE
Цементиттің (екінші ретті) бөлі-нуі
Аустенит + цементит
2
1
SK
Аустениттен цементиттің (екінші ретті) бөлінуі және аустениттен перлиттің пайда болуы
Аустенит + цементит + феррит
3
0
PQ
Ферриттен цементиттің (үшінші ретті) бастапқы бөлінуі
Феррит + цементит
2
1

Кесте 2.3 Диаграмма бойыша нүктелік фазалық түрленулер
Нүктенің белгіленуі
Нүктедегі фазалық түрленулер (қыздыру және суыту кезінде)
Көміртегінің мөлшері,%
Нүктеге сәйкес келетін температура, С
Фазалар тізімі
ФФазалар саны
Еркіндік дәрежесінің саны
Ескерту
1
2
3
4
5
6
7
8
А
Балқу температу-расы және таза темірдің қатуы
0
1539
сұйықтық + темір кристалдары
2
-
Гиббстің фазалар ережесі бір компо-нентті жүйе үшін қолданылмайды

D
Балқу температура-сы және цементит-тің қатуы
6,67
1600*
сұйықтық + цементит (бірінші ретті)
2
-

С
Балқыту және ледебуриттің пайда болуы
4,30
1147
сұйықтық + аустенит + цеметит
3
0

Е
Аустениттегі көміртегінің ең үлкен еруі
2,14
1147
сұйықтық + аустенит + цеметит
3
0

S
Аустениттегі көміртегінің ең аз еруі
0,80
727
Аустенит + феррит + цементит
3
0

G
γ - темірдің - темірге немесе -темірдің γ - темірге түрленуі
0
911
γ- железо + - железо
2
-

P
Көміртектің -темірде ең көп еруі
0,025
727
Аустенит + феррит + цементит (екінші ретті)
3
0

Q
Көміртектің -темірде ең аз еруі
0,006
0
Феррит + цементит (үшінші ретті)
2
1

К
Фазалық түрлену жоқ
6,67
727
Цементит (бірінші ретті)
1
-

F
Фазалық түрлену жоқ
6,67
1147
Цементит (бірінші ретті)
1
-

* жоғары температурада цементит ішінара аустенит пен графитке ыдырайды
Егер берілген температурада қорытпа күйі екі фаза немесе екі құрылымдық құраушыларға ие болса, күй диаграммасы әрбірінің санын анықтауға және олардың концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл кезде қию ережелері қолданылады.
Әрбір берілген қорытпалардың фазаларының құрамы күй диаграммасы және қию ережесі арқылы белгілі бір тізбекпен анықталады.

4. Жұмысты орындау тәртібі:
1. Темір көміртегі диаграммасының құраушыларын оқу және 2.1 кестесін толтыру және темір көміртегі диаграммасын жазу.
2. Диаграмма бойынша темір көміртекті қорытпаның түрленуін оқу.
3. Оқытушы бекіткен қорытпа үшін фазалар ережесін (Гиббс) қолдана отырып сұйық күйден 400 0С температураға дейін суыту қисығын тұрғызу. Суыту қисығында әрбір участоктегі пайда болған құрылымды көрсетіңіз.
4. Кесінді ережесі бойынша берілген қорытпалар үшін фазалар концентрациясын бекітіп олардың сандық қатынасын анықтаңыз.

Кесте 2.2 Есепті шешу варианттары
№ вариант саны
Болат маркісі
Көміртегінің мөлшері С %
Металл салмағы, кг
1
Болат 20
0,20
5
2
Болат 25
0,25
10
3
Болат 30
0,30
15
4
Болат 35
0,35
20
5
Болат 40
0,40
25
6
Болат 45
0,45
30
7
Болат 50
0,50
35
8
Болат 60
0,60
45
9
У 7
0,70
50
10
У 8
0,80
55
11
У 12
1,10
60
12
У 14
1,40
65
13
У 9
0,90
70

5. Есеп беру:
1. Диаграмма туралы теориялық мәлімет беру және оларды сараптау үшін қолданылатын әртүрлі ережелер туралы мәлімет беру;
2. 2.1 кестесін толтыру және темір-көміртегі диаграммасын салу;
3. Берілген қорытпалар үшін суыту қисығын және фазаның концентрациясын және салмақтық құрамын анықтау. Қорытпа мен оның салмағын оқытушы анықтайды.

6. Бақылау сұрақтары:
1. Темір көміртегі диаграммасының маңызы неде?
2. Қатты қорытпа мен механикалық қоспаларға мысал келтіріңіз
3. Гиббс ережесі қалай жазылады?
4. Шойындар үшін эвтектиканы көрсетіңіз.

Тәжірибелік сабақ №4

Тақырыбы: Металдардың қаттылығын анықтау әдістерін үйрену

1. Жұмыс мақсаты: ТЭМП-2 (электрондық азгабаритті тасымалдаушы бағдарламаланған) типтес қаттылықты өлшеуіш құралмен қаттылықты анықтауды үйрену.
Тапсырма: ТЭМП-2 (электрондық азгабаритті тасымалдаушы бағдарлама-ланған) типтес қаттылықты өлшеуіш құралдың құрылымымен және жұмысымен танысу; болат үлгілердің қаттылығын анықтау; түсті металдардың қаттылығын анықтау.
2. Құралдар мен материалдар:
1. ТЭМП-2 (электрондық азгабаритті тасымалдаушы бағдарламаланған) типті қаттылықты анықтағыш;
2. Таңбаларды өлшеуге арналған лупа.
3. 10, 20, 45, У8А, У12А, У10А маркалы қайралған болат үлгілердің әрқайсысы 50508 өлшемді екі топтамасы;
4. 15, У8А, У12А маркалы шыңдалған және егелген болат үлгілердің екі топтамасы.
5. Қола, жез, дюралюминий түсті құймаларының топтамасы.
3. Ортақ жағдайлар

Жалпы мәлімет

Қаттылықты анықтағыш болаттардың, құймалардың және олардың Бриннель (HB), Роквелль (HRS), Шор (HSD), Виккерс (HV) шкалалары бойынша дәнекерлік қосындыларды экспрессивті өлшеуге, сондай-ақ МЕСТ 22761-77 бойынша перлиттік кластың көміртектес болаттары үшін созылғыштығы Rm () (кгсмм) бойынша төзімділік шегін анықтауға арналған құрал. Бұл бес шкала бойынша қаттылықты өлшеуге бағдарламаланған. Оларды аспап жадынан өшіруге болмайды.
Қаттылықты анықтағыштың бағдарламаланғандығын пайдалана отырып, аспап жадына өзіңіздің үлгілік шегіңіз бойынша (HB, HRS, HSD, HV) немесе шойын, түсті металдар және олардың құймалары, резеңке және т.б. сияқты материалдарға арналған белгілі үлгілер бойынша өзіңіздің қаттылық шкалаларыңызды енгізуге болады.
Қаттыықты анықтағышты өндірістік және лабороториялық жағдайларда машина құрастыруда, металлургияда, энергетика және т.б. өндіріс салаларында, сондай-ақ жөндеу-монтаждық мекемелерінде қолдануға болады.

Жұмыс құрылғысы мен принципі

Қаттылықты анықтағыш динамикалық қозғалысты портативті электрон-дық бағдарламаланған аспап ретінде қолданылады, ол тұрқылық құрастырыл-ған электрондық блоктан 1 (сурет 3.1 қараңыз) және көрсеткіштен (2) тұрады, бұл екеуі экрандалған кабельмен жалғанған, сондай-ақ электрондық блок тұрқының батареялық бөлігіне орнатылатын А-316 типтес екі қоректену элементтерінен тұрады.
Қаттылық шкаласы аспапқа сәйкес келетін қаттылықтың үлгілік шектері немесе белгілі қаттылық үлгілері бойынша бағдарламаланады. Көрсеткіш (2) бағыттаушы түтікшеден (5), взвод механизмінен (6) (құрамына цангалы құбыр (7), шток (8), негізгі серіппе (9) және түсіруші батырма (10)), соққыш (4) (құрамына балқытылатын шар тәріздес индентор (11), тұрақты магнит (12), корпус (13) және тығындар (14) кіретін), индукциялық катушкадан (15) және демеуші сақинадан (16) тұрады.

Сурет 3.1 ТЭМП-2 қаттылықты анықтағышының жалпы көрінісі

Көрсеткіштің енгізілуі әрбір қаттылықты өлшеу алдында итергіш (17) көмегімен цангалы құбырдағы соққыш тығынының фиксациясы сезілгенге дейін іске асырылады. Осы кезде негізгі серіппенің соққышпен қосылады. Төмен түсіруші батырманы басқанда шток цангалы құбырды қысып, серіппе соққышты атып жібереді. Соққыш бағыттаушы түтік ішінде қозғала отырып, соққы өлшенетін дененің (18) бетіне идентормен соғып, одан кері серпіледі. Бұл кезде тұрақты магнит сәйкес келетін құлау жылдамдығы мен соққыштың кейін секіруіне пропорционалды боп келетін ЭДС индуктивтік катушкасына кіргізіледі. Ударниктің құлау және кері секіруі кезіндегі сигнал экрандалған кабель арқылы электрондық блокқа беріледі.
Қаттылықты анықтағыштың электрондық блогы пластмассалық (немесе металдық) тұрыққа орнатылған. Тұрқының беттік жағында сұйық кристалдық индикатор ЖКИ (19) және пернетақта (20) орналасқан, пернетақтаның мынадай 5 батырмасы бар:
- қосу ҚосуМеню батырмасы (аспапты қосқан кезде бұл батырма аспап Менюіне кіруге мүмкіндік береді, ал Менюге кірген соң Enter батырмасының қызметтерін атқарады);
- көрсеткіштің Бұрыш жағдайын таңдау (Менюге кірген соң Меню және сандарды азайту пункттерінің таңдауы функцияларын атқарады);
- Х өлшем нәтижелерін орташалау (Менюге кірген соң Esc батырмасының қызметтерін атқарады);
- Жады мәліметтерді есте сақтау.
Электрондық блоктың беткі жағында итергіш (17), 3В қоректендіру блогымен байланыстыруға арналған алмалы бөлшек және көрсеткішпен немесе ЭВМ-мен байланыстыруға арналған біріккен аудио-айырғыш бар.
Электрондық блоктың артқы жағында шильд (онда өндіруші мекеме, қаттылықты анықтағыш типі, қоректендіру параметрлері және аспаптың шыққан зауыттық номері көрсетілген), сондай-ақ батареялық бөліктің қақпағы орналасқан. А-316 типті батареялар (немесе аккумуляторлар) батареялық бөлікте көрсетілген полярлыққа сәйкес орнатылады.
Аспап индикаторында (19), оны ҚосуМеню батырмасы арқылы іске қосқан кезде қосқанға дейінгі сәйкес шкала бойынша өлшеудің нәтижесі, сондай-ақ басқа да қосымша ақпарат көрінеді.
Аспап әр түрлі режимдегі жұмысында индициялана алады: әр түрлі шкалалар бойынша (HB, HRS, HV, HSD) өлшемдер нәтижесі (21) немесе Rm қаттылық шегінің мағынасы; Х символы (23) Пам батырмасы арқылы мәліметтерді орташалау; Пам батырмасында сақталған жадының ұяшық саны (24), батарея зарядының деңгейі (25); өлшенетін дене бетіне қатысты көрсеткіш жағдайы (26), аспап дисплейі жарығының қосылу символы (27).

Жұмысқа дайындық

Аспапты іске қосардан 2 сағаттай бұрын қалыпты температурада ұстай тұру қажет. Аспапты жалпылама тексерістен өткізіп, электрондық кабель, көрсеткіш және байланыстырушы кабельдің механикалық ахаулары жоқтығына көз жеткізу керек.
Қажет болған жағдайда өлшеу аймағындағы диаметрі шамамен 20мм, бұдырлығы Ra 2,5-тен артық емес бетті тегістеу машиналарымен тазартып және тазартылған бетті шүберекпен сүртіп алу қажет. Сонымен бірге, бетінен қабыршақ, тотық пленкалары, жағындыларды, тоттарды, т.б. алдын-ала тазартып алу керек.
Көрсеткішті электрондық блокқа жалғайсыз. Батареялық бөліктегі қоректендіру элементтерінің бар екеніне көз жеткізесіз. Олар болмаған жағдайда полярлықты сақтай отырып батареялық бөлікке қоректендіру элементтерін қоясыз. Итергішті аспап корпусына бағыттайсыз. Көрсеткіштің демеуші сақинасы бағыттаушы түтікке тығыз оралып тұруын мұқият қадағалау қажет.
Аспапты ҚосуМеню батырмасын басу арқылы қосу. Осы кезде дисплейде (сурет 3.1) индикация пайда болуы тиіс.
Қажетті жағдайда қаттылық шкаласын, өлшеу бұрышын және жарықтандыру режимін таңдауға болады. Қажетіне қарай жады және орташалау буферлерін нольге келтіреміз.

1. Жұмысты орындау тәртібі:
Қаттылықты өлшеуді жүргізуден бұрын келесі операцияларды орындау қажет: ҚосуМеню арқылы аспапты қосу - аспап дисплейінде 3.1-суреттегідей индикация пайда болады. Шкала батырмасымен қажет қаттылық шкаласын таңдайсыз (HB, HRS, HSD, HV, Rm). Бұрыш батырмасымен дененің өлшенетін бетіне көрсеткішті орнату бұрышын таңдайсыз (жоғарыдан төмен, жанынан көлденең, төменнен жоғары). ҚосуМеню батырмасын басып, аспап менюіне кіресіз (аспап Менюінен шығу кез-келген режимде Esc батырмасы арқылы іске асырылады), батырмаларымен Подсветка режимін таңдайсыз. Enter-ді басып, батырмаларымен жарықтандыру режимін таңдайсыз: ON - қосулы, OFF - 15 секундқа сөндірілген. Enter батырмасын басып, аспаптың жұмыс режимінен шығасыз.
Қажет жағдайда Жады батырмасымен жады буферінен мәліметтерді өшіруге болады. Ол үшін ҚосуМеню батырмасын басып, Менюге кіру қажет, батырмаларымен Файлды өшіру режимін таңдап, Enter батырмасымен жады буферінен мәліметтерді өшіресіз.
Орталау буферіндегі алдыңғы нәтижелерді өшіру үшін Х батырмасын басамыз. Тергішпен соққыш көрсеткіштің төсеме жағынан сырт еткенге дейін итеріп, итергішті көрсеткіштен шығарып аласыз.
Көрсеткішті бір қолмен қатты қысып ұстап тұрып сыналатын бетке қалыпты етіп қоясыз, екінші қолмен төмен түсіруші батырманы басасыз. Ударник пен сыналатын бет бір-біріне соғылған кезде аспап дисплейінде таңдалған шкала саны бойынша өлшемдер нәтижесі пайда болады.
3-ке дейінгі келесі өлшемдерді 3-бөлімге сәйкес (Бұрыш батырмасын таңдап деген сөздермен басталатын) жүргізесіз.
Өлшемдер нәтижелерінің орташасын анықтау үшін Х батырмасын басасыз - аспап дисплейінде орташалау нәтижесі және Х символы пайда болады, одан кейін барлық орташалаулар буферден автоматты түрде өшіріледі.
Өлшеудің әрбір нәтижесі (орташа анықтамаларды қосқанда) жадының энергиядан тәуелсіз буферіне Жады батырмасын шерту арқылы енгізілуі мүмкін (буферге 200 нәтиже сыя алады).
Жадыда сақталған мәліметтерді қарау үшін ҚосуМеню батырмасын басып, аспаптың Менюіне кіресіз, батырмаларымен Файл пунктін таңдайсыз, Enter батырмасын шертіп, батырмаларымен барлық жадта сақталған мағлұматтарды қарап шығасыз.
Esc батырмасын шертіп аспаптың жұмыстық режиміне шығасыз.
Аспапты жалғаушы кабель көмегімен компьютерге қосқанда (көрсеткішке арналған аудио-разъем арқылы), өлшемдер нәтижелері жад буферінен компьютер дисплейіне шығарылып, файл түрінде сақталып және принтерден шығарыла алады. Бұл жағдайда арнайы бағдарлама қолданылады (п.8 Паспорт ТЭМП 02.000.000 ПС қараңыз).
Аспап барлық жұмыс режимдерінде автоматты түрде 2 минуттан соң сөнеді. Дисплейді келесіде қосу үшін ҚосуМеню батырмасын аз уақыт басып ұстап тұру қажет.
Өлшем нүктелерінің (таңбаларының) бір-бірнен минималды қашықтығы 3 мм-ден кем болмауы тиіс, бір нүктеден қайталама өлшемдер жіберілмейді.

5. Есеп беру:
1. Металдардың қаттылығын анықтау жөнінде мағлұмат беру;
2. Металдардың қаттылығын анықтауға арналған ТЭМП-2 қаттылықты анықтағышының жұмыс жасау принципін түсіндіру;
3. Белгіленген жұмысты орындау тәртібі бойынша қаттылықтарды анықтап, қорытындысын жинақтау және салыстыру.

6. Бақылау сұрақтары:
1. Бриннель, Роквелль және Виккерс әдістері бойынша қаттылық анықтама-ларының мәні неде?
2. ТЭМП-2 (электрондық азгабаритті тасымалдаушы бағдарламаланған) типті қаттылықты анықтағыштың құрылғысы мен жұмыс принципі.
3. Қаттылық, иілгіштік, серпімділік және салыстырмалы жабысқақтық деп нені атайды? Олардың әрқайсысының механикалық қасиеттері қандай?
4. Металдың эксплуатациялық қасиеттеріне нелер жатады?

Тәжірибелік сабақ №5

Тақырыбы: Құйма қораманы дайындау технологиясы

1. Жұмыстың мақсаты: құйғаннан кейінгі бөлшек құрылғысымен (негізгі бөлшек, механикалық жөндеу кезіндегі алынатын қабат, отырғызу кезіндегі жіберілім және т.б.) және құю қорамасының құрылғыларымен (құм, қалып) таныстыру.
Тапсырма: қорамалау әдістерін таңдау және қораманың беттерінің ажырауын таңдау; құйма сызбасын дайындау; модель сызбасын дайындау; стержендік жәшікті дайындау; құю жүйесінің типі мен өлшемдерін таңдау; қорама өлшемін анықтау; жинақты қорама сызбасын әзірлеу; жұмысты рәсімдеу.
2. Құралдар мен материалдар: қорамжәшіктер, тақталар, қадалықтар, қимаүлгілер, компьютер, дайын бөлшек
3. Ортақ жағдайлар

Жалпы мәлімет

Құю өндірісі деп балқытылған металды арнайы қалыпқа құю жолымен, пішінді дайындаманы немесе тетікті жасайтын өндірісті айтады.
Құйманы жасағанда қолданылатын технологиялық процестің негізгі операцияларын мынадай негізгі 3 топқа біріктіруге болады: қорамалау; балқыту және құю; құймаларды қағымдау және тазалау.
Қорамалауды жүргізу үшін мыналар болуы қажет: қорамжәшіктер, тақталар, қадалықтар, қимаүлгілер. Осы әбзелдер модель жинағымен бірге қорамалау жинағын құрады.
Модельдің тік қабырғаларында кішкентай бұрышы бар қорамалау еңістерін қарастырады. Мұндай еңістер қорамалау қуысынан модельді шығаруды жеңілдетеді. Модельдің бүйіржағында ұяны алуға арналған белгі 1 орналасады. Осы белгілерде қораманы жинаған кезде өзектерді орнатады. Сөйтіп модельдің ұзындығы белгінің мөлшеріне үлкейеді. Механикалық өңдеуге әдіптер, қорамалау еңістері, өзектік белгілеулердің өлшемдері МЕСТ-пен белгіленеді.

Құйма сызбасын әзірлеу

Құйманың сызбасын орындамас бұрын, құйған кездегі қорамның орналасуын, қорам бөліктерінің ажырама бетін, механикалық өңдеуге белгіленетін және технологиялық әдіптер мөлшерін анықтау қажет.
Құйманы жобалау үшін бөлшек сызбасы қажет (сурет 4.1, а, б). Бөлшек сызбасына шартты белгілермен түсіреді: механикалық өңдеу кезіндегі механикалық өңдеу әдібі 2; технологиялық әдіптер (құю еңісі 4, құлау 5, ойық); пішіннің жалғағыш сызығы және қалып 1; стержень жиектері 3 және олардың белгілеу бөліктері 6; қоректендіргішті келтіру және қондыру орны; барлық қажетті өлшемдер, қорытпа маркісі, отыру пайызы және т.б. (сурет 2.1, в, г).
4.1 және 4.2 кестеде шойын және болат құймалардың төменгі және қапталдық беттерінің механикалық өңдеу кезіндегі әдіптері көрсетілген. Ең төменгі әдіпті жаппай өндіріс бойынша алынған құймаларға, машиналық қалып пен дәл жабдықтарды өңдеу үшін белгілейді.

Кесте 4.1 Шойыннан құйма алу кезіндегі механикалық өңдеудің төменгі және қапталдық әдіптері
Бөлшектің ең үлкен габаритті өлшемдері, мм
Өңделетін беттің номиналь өлшемдері, мм

50 дейін
51-120
121-260
261-500
501-800
801-3000
120-ға дейін
2,0-2,5
2,0-3,5
-
-
-
-
121-260
2,0-3,0
2,5-4,0
2,5-4,5
-
-
-
261-500
2,5-3,5
3,0-4,5
3,5-5,0
3,5-6,0
-
-
501-800
3,5-4,0
3,5-5,0
4,0-5,0
4,5-6,0
4,5-7,0
-
801-1250
3,5-4,0
4,0-5,5
4,5-6,0
4,5-6,0
4,5-7,0
5,0-7,5
1251-5000
4,0-4,5
4,5-6,0
5,0-6,0
5,0-7,0
5,0-7,0
5,5-9,0

Кесте 4.2 Болаттан құйма алу кезіндегі механикалық өңдеудің төменгі және қапталдық әдіптері
Бөлшектің ең үлкен габаритті өлшемдері, мм
Өңделетін беттің номиналь өлшемдері, мм

51-120
121-260
261-500
501-800
801-1250
120-ға дейін
3,0-4,5
-
-
-
-
121-260
3,0-4,5
3,5-5,0
-
-
-
261-500
3,0-4,5
4,0-5,5
4,0-6,0
-
-
501-800
4,0-5,0
4,5-5,5
5,0-6,0
5,0-7,0
-
801-1250
5,0-6,0
5,0-6,0
6,0-7,0
6,0-7,0
6,0-8,0

Қорамалау еңісі - бұл қораманың ажырама жазықтығында құйманың азғантай ұлғаюы. Осы қорамалау еңісінің көмегімен еш нәрсені қиратпай модельді қорамадан оңай шығаруға болады.
Еңісті қораманың шамасы МЕСТ 3212-57 бойынша (4.3 кесте) көрсетілген.
Кесте 4.3 Еңісті қораманың шамасы
Тіке беттің өлшеу биіктігі, мм
Модель бұрыштарының көлбеуліктері (көп емес)

Металл
ағаш
20-ға дейін
1°30'
3°
21-50
1°
1°30'
51-100
0°45'
1°
101-200
0°30'
0°45'
201-300
0°30'
0°30'
301-500
0°20'
0°30'
501-600
0°20'
0°20'

Кенерме - бұл құймадағы металдың қосымша көлемі. Айтылған кенерме берілген құйманы жеңіл технологиямен жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, шағын диаметрі бар тесіктерді құймада жасамайды, себебі кішкентай тесіктерді кейінірек механикалық өңдеп жасаған орынды.
Ойыңдар - бұл жанасатын қабырғалар бір-біріне жатық бұрышпен өтуі үшін құйманың ішкі бұрыштарын жұмырлап жасау.
Модель мен қораманың ажырама жазықтығы сызбада МФ сызығымен, ал үсті В мен асты Н бағыты нұсқамен белгіленеді. Модель мен қораманың ажырама жазықтығы жағдайын таңдау туралы қарастырылған.
Өзектер - бұл құймада тесіктер мен қуыстарды жасау үшін қолданылатын қораманың элементі.
Оларды қорамаға орнатып бекіту үшін, өзектік белгілер деп аталатын аяққы жақтағы қосымша шығынқы жерлерді қолданады. Өзек пен өзектік белгілер бір тұтас болып жасалуы керек. Бұл дәлдігі жоғары құйманы жасауға мүмкіндік береді.

Кесте 4.4 Өзектің төменгі тіке белгілердің биіктігі
Өзектің диаметрі, мм
Өзектің ұзындығы, мм

150-ге дейін
151-500
501-1000
1001 және жоғары
100ге дейін
20-30
50-70
100-120
-
101-400
30-40
40-60
70-100
140-190
401-1000
40-50
40-50
60-100
110-180
1001 және жоғары
60-100
60-110
60-110
80-150

Ескерту: төменгі құю қорамжәшігінің жоғарғы бұрыштық еңістігі 7-15° (белгінің ұзындығы көп емес болған жағдайда) және 2-3° (белгінің ұзындығы 80 мм-ден жоғары болғанда). Жоғары құю қорамжәшігінің бұрыштық еңістігі 1,5 есе артылады.
Құйманың сызбасын жасау, оның барлық өлшемдерін (әдіптер, құю еңістері және ойыңдар радиустері) анықтап, сызбаға қоюмен аяқталады.

Сурет 4.1. Бөлшек сызбалары (а, б), құйма сызбалары (в, г) және қалыптар (д, е)

Көлденең өзектік белгінің ұзындығы 4.5 кесте бойынша анықталады.

Кесте 4.5 Көлденең өзектік белгінің ұзындығы
Өзек диаметрі, мм
Өзек ұзындығы, мм

50-ге дейін
51-150
151-300
301-500
501-750
750-1000
1001-1500
25ке дейін
15
25
40
-
-
-
-
25-50
20
30
45
60
-
-
-
51-100
25
35
50
70
90
110
-
101-200
30
40
55
80
100
120
140
201-300
-
50
60
90
110
130
150
301-400
-
-
80
100
120
140
160
401-500
-
-
100
120
130
150
180
501-750
-
-
-
140
150
170
200

Модельдер сызбаларын жасау

Модель деп, оның көмегімен құйманың құрама пішініне сәйкес келетін таңбадақты қорамада алатын айлабұйымды айтады. Модель құйманын пішінін көшірмелейді. Құйманың металы шөгетін болғандықтан, осы модельдің өлшемі құйма өлшемінен үлкен болады. Осы себептен құйманың жұмысшы беті кейінірек механикалық өңделеді.
Сурет 4.1 (д, е) қолмен қорамалау кезіндегі ағаш модель эскизі көрсетілген.
Өзектік жәшік - бұл құю өзектерін жасау үшін қолданылатын айлабұйым. Оның жұмысшы қуысы өзектің құрама пішінін дәлме-дәл қайталайды. Өзек жәшігі көбінесе ағаштан жасалады және ажырамалы пішінге ие болады. 4.2 суретте шойынды құйма алуға арналған қораманы жасаудың төменгі (а) және жоғарғы (б) модельді плиталары көрсетілген. Бұл жағдайда модель екі жарты бөліктен тұрады.

Сурет 4.2. Машиналы қораманы жасаудың төменгі (а) және жоғарғы (б) модельді плиталары

Өзек жәшігінің сызбасын орындау

Өзектік жәшік - бұл құю өзектерін жасау үшін қолданылатын айлабұйым. Оның жұмысшы қуысы өзектің құрама пішінін дәлме-дәл қайталайды. Өзек жәшігі көбінесе ағаштан жасалады және ажырамалы пішінге ие болады. Бірінші, өзектің контурлық өлшемдеріне сәйкес стерженьдік жәшіктің қуысын сызу қажет, сонан соң жәшіктің беріктілігін қамтамасыз ететін жәшік қабырғасының қалыңдығы белгіленеді. Бірлік өндірісте ағаштан жасалған өзектік жәшікте қабырға қалыңдығы шамамен 4.6 кестемен анықталады. Жәшік еңісі өзектің еркін алынуын қамтамасыз етеді. Өзек толтырудың негізгі бағыттары сызбада бағыттаушымен көрсетіледі (сурет 4.3).

Сурет 4.3. Тіке (а) және көлбеу өзекті (б) өзектік жәшіктерді дайындау
Сериялық және жаппай өндірісте өзектік жәшіктер металдан жасалады.

Кесте 4.6 Бірлік өндірісте ағаштан жасалған өзектік жәшіктің қабырға қалыңдығы
Жәшік қуысы өлшемдері (диаметрі, ені), мм
Қабырға қалыңдығы, мм
50ке дейін
20-40
51-100
25-50
101-200
30-60
201-400
70-80
шамамен 400
80-100

Құюжолы жүйесін таңдау және есептеу

Металды қорамаға апару әдісі бойынша құюжолы жүйесі бірнеше түрлерге бөлінеді. Бұл түрлерде балқыған металды қорамаға апаруды үстіңгі, бүйір (ажырама жазықтық бойынша) және астыңғы (сифон тәсілі) жақтардан іске асырады. Құйманы үстіңгі жақтан қоректендіру, жылудың таралуы көзқарасы бойынша ең жақсы болып саналады. Осындай әдіспен цилиндр гильзаларын, атанақтарды, құбырларды, т.б. құяды. Сыртқы беті бойынша механикалық өңделетін цилиндр пішінді құймалар үшін (шкивтер, поршеньдер, тістегіріштер), сұйық металды бүйір жақтан жанама бойымен берген дұрыс саналады. Күрделі құрама пішінді ұсақ құймалар үшін металды астынан әкелу әдісі тиімді болып есептеледі. Жалпы жағдайда құюжолы жүйесі келесі элементтерден тұрады: құюжолы тостағаны; тіреушік; қож ұстағыш; қоректендіргіш.
Қоректендіргіштердің қимасы трапециялы және жартыдөңгелек пішінді болады.
Қож ұстағыштың қимасын трапециялы етіп жасайды. Оның өлшемдерін кестеден таңдайды.
Тіреуіш дөңгелек қимаға иемденген және жоғары қарай ұлғайтылған.
Массасы 1 т аспайтын құйма үшін келесі қатынасты қолданады:

ΣFқорек:Fқож: Fтіреу=1:1,1:1,15 (4.1)

мұндағы, Fқорек- қоректендіргіш қимасының қосынды ауданы;
Fқож - қож ұстағыш қимасының ауданы;
Fтіреу - тіркеуіш қимасының ауданы.
Қоректендіргіштің көлденең қимасының ауданын есептеу үшін әртүрлі формулалар, номограммалар, кестелерді қолданады. Келесі қарапайым формуланы да қолдануға болады:

ΣFқорек= √МG, см2 (4.2)

мұндағы G - құйма массасы, кг; М - құйма қабырғасы қалыңдығынан тәуелді болатын коэффициент. Осы коэффициент мынаған тең:
қабырға қалыңдығы 15 мм дейін болғанда - 0,41;
қабырға қалыңдығы 16 - 30 мм дейін болғанда - 0,47;
қабырға қалыңдығы 30 мм үлкен болғанда - 0,55.
Тіреуіш, қож ұстағыш, тостаған және қоректендіргіштердің өлшемде-рін біліп, оларды толтыруға кететін металл шығынын Gл.с жуықты анықтауға болады, ал содан кейін бір құйма жасау үшін кететін металдың қосынды шығынын Gсум мынадай формуламен есептеуге болады:

Gсум.= Gотл.+ Gл.с. (4.3)

Шықпа - құюжолының жоғарғы жағына орналастырылған тіке каналдар. Олар қорамадан ауа, газ және құю аяқталған соң белгі беру үшін арналған.

Қорама өлшемін анықтау

Габариттік өлшемдеріне байланысты қорам жасауға қолданылатын қорамжәшіктердімынадай 3 топқа бөледі: шағын - өлшемі 500x700 мм; орташа - өлшемі 1001x1250 мм; үлкен - өлшемі 1001x1250 мм.
Керекті қорамжәшіктің ішкі өлшемдерін анықтау үшін, құйма моделінің және құюжолы жүйесінің габариттік өлшемдерінің әрбір бүйір жақтарына мынадай өлшемдерді қосады: шағын қорамжәшік үшін - 30...50 мм; орташа қорамжәшік үшін - 50...100 мм, үлкен қорамжәшік үшін - 100...150 мм, ал қорамжәшіктің үсті мен астына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.