Жеке топтап жұп таңдау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.14-02

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Азық-түлік және мал шаруашылығы өнімдерінің технологиясы кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пәні Мал өсіру және селекция

Жұмыс тақырыбы:Қара түсті Қаракөл қойларын біртекті жұптау

Мамандығы 5В080200- Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы
(мамандықтың аталуы мен шифрі)

Орындаған: Шаухан Оразхан АП-18-7К______________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)

Жетекші ___________________________________ ________________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________201___ ж.

Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні

_______________________ қолы, аты-жөні

Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні

Шымкент, 2020 ж.

Ф.7.14-03

М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Азық-түлік және мал шаруашылығының өнімдерінің технологиясы кафедрасы

БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
____________Шингисов А.У.
_____________ 201___ ж.

№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
Мал өсіру және селекция пәні бойынша курстық жұмыс

Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі,аты-жөні) Жұмыс тақырыбы___________________________ __________________________
___________________________________ _________________________________

Берілген мәліметтер:________________________ __________________________

№
Түсіндірме жазбасының мазмұны
Орындалу мерзімі
Көлемі (парақ саны)

Кіріспе

Негізгі бөлім

Технологиялық бөлім

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

№
Графикалық бөлімнің мазмұны
Орындалу мерзімі
Парақ саны
Формат
1

2

Әдебиеттер: 1.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
2.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
3.___________________________________ ___________________________________________________________ _________________________________________
Тапсырма берілген күні__________,жұмыстың қорғау күні___________________
Жұмыстың жетекшісі__________________________ _______________________
(қызметі, аты-жөні, қолы)

Аннотация

Бұл курстық жұмыс Мал өсіру және селекция пәні бойынша Қара түсті қаракөл тұқымды қойларды біртекті жұптау тақырыбы бойынша жазылған курстық жоба , 2 кесте , 28 беттен тұрады .
Студент Мал тұқымын жұптау әдістерімен және Қаракөл тұқымын әр текті жұттау ерекшеліктерімен танысып , каракөл қойыны өсіп жетілуін , биологиялық ерекшелігін , малдың өнімділік ерекшеліктерін зерттеген .
Курстық жобада өз құрамында : кіріспе , әдебиеттік шолу , зерттеу материялы мен әдістері , негізгі бөлім , тіршілік қауіпсіздігі, қорытынды , пайдаланған әдебиеттер тізімі көрсетілген .

Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...3
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Анықтама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Кіріспе ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негiзгiбөлім . ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Әдебиетке шолу .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Ауылшаруашылық малдарын жұптастыру және оның маңызы ... .. .9
1.3 Жұптаудың негізгі әдістері мен жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.4 Қаракөл қойы туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.5 Қаракөл қойларынын биологиялық және өнімділік ерекшеліктері ...13
2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.1 Қаракөл қойын әртекті жұптастырудың маңызы мен ерекшелігі ... ..17
2.2 Қаракөл қой шаруашылығының асылдандыру жұмыстарының деңгейімен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.3 Біртекті жұттау нәижесіндегі реңдердін анықтылығы мен біркелкілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
3 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

Нормативті сілтемелер

МЕМ СТ 16020 - 70 Сойыс мал . Атаулар мен анықтамалар
МЕМ СТ 104 - 68 ЕСКД Негізгі жазулар .
MЕМ СТ 2.601 - 95 ЕСКД Пайдалану құжаттары .
МЕМ СТ 2.6304 - 81 Сызба шрифтері .
МЖБМС 2.321 - 84 КҚБЖ ( ЕСКД ) . Әріптік белгілеу .
МЕМ СТ 2.701 - 84 КҚБЖ ( ЕСКД ) . Схемалар. Түрлері мен типтері.
МЕМ СТ 2.104 - 68 КҚБЖ ( ЕСКД ) .Негізгі жазбалар .
МЖМБС 2.01 - 80 КҚБЖ ( ЕСКД ) . Бұйымдар
МЖМБС 2.301- 68 КҚБЖ ( ЕСКД ) .Форматтар
МК ( ГК ) Қ.Р 04 - 2003. Экономикалық кызмет классификаторы (ӘҚТБӨК).

Анықтамалар

Ұдайы өсіру - төл туғаннан бастап үздіксіз өсіру .
Экономикалық тиімділік - әрбір алынған өнімнің өзіндік құны .
Сұрыптау жақсы малдарды іріктеп , таңдап алуды айтады .
Корреляция - малдың бір өнім көрсеткішінің екінші өнім көрсеткішімен тыныз баланстығын айтады , әрі сол өнім көрсеткіштерінің біреуі өзгерсе екіншісаң де өзгеруін көрсетеді .
Элевер - мамандандырылған шаруашылықтар немесе фермалар негізгі міндеті саулықты өсіру және оларды ұрпақ сапалары бойынша бағалау.
Жұп таңдау- сұрыпталған мал ішінен өздерінен артык ұрпақ беретін аталық және аналық жұбын құруды айтады.
Біртекті жұптау саулық отарындағы ең маңызды корсеткіштерін күшейту үшін , сондай - ақ малдың аралық көрсеткішін алу үшін қолданылады , Біртекті жұптау отарды тұрпаттандыру және қойларды тармақтық осіру кезінде кеңінен қолданылады .
Жекелей жұптау тек асыл тұқымды қойларды шағылыстыру жүргізген науқанында элита және бірінші класты саулық отарларына қолданылады .
Топтық (класстық ) жұптау . Топтық жұптау класы төмен саулық отарларын шағылыстыру науқанында тауарлы фермалар мен асыл тұқымды шаруашылықтарда қолданылады.
Тұқым қуалаушылық - бұл генетикалық белгілерді , дәлірек айтқанда генетикалық факторларды ұрпағына тарату , онда ата - ене белгілері мен қасиеттерінің немесе ата - ененін және олардың ұрпақтарының ұқсастығы қамтамасыз етіледі.

Белгілер мен қысқартулар

МЕСТ мемлекеттік стандарт
қ.р - қожалық рацион
c.м. - сіңірімді майлар
г. - грамм
кг. - килограмм
л. - литр
мл. - миллилитр
мм. - миллиметр
т.б. - тағы басқа
т.с.с. -тағы сол сияқты
N - немір
% - пайыз
а.ө. - азыктық өлшем
см. - сантиметр
млн. - миллион
с . - сирек
мг . - миллиграм
кДж . - килоджоуль
мДж . - мегаджоуль

Кіріспе

Мал тұқымын асылдандыру жұмысының негізі маңызы жағынан сұрыптаумен тең жүргізілетін зоотехниялық жұмыс - жұп таңдау . Жұп таңдау деп , сұрыпталған мал ішінен өздерінен артық ұрпақ беретін аталық және аналық жұбын құруды айтады . Яғни , жұп таңдау , мысалы , таңдап алған бір қойдан жақсы қозы алу үшін , оны қандай қошқардын ұрығымен ұрықтандыркды , немесе нақтылы бір таңдап алған биені қандай айгырмен шағылыстыруды шешу .
Тақырыптың өзектілігі . Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға көшуі жағдайында , ауыл шаруашылық өндірісінің барлық салаларын реформалау отандық мал тұқымдарының генетикалық ресурстарын толықтай пайдалану үшін ұтымды әдіс тәсілдерді қолдану маңызды роль атқарады . Осы орайда каракөл қайын өсірушілердің алдында тұрған ең маңызды мәселелердің бірі - елтірі өндірісін ұлғайту және оның сапасын аргшрумен қатар олардың тірілей салмағын , тәуліктік салмақ қосуын , тез жетілгіштік қабілетін жоғарылату екені белгілі . Сондықтан жакеттік елтірілік ттті қара түсті қаракөл қойларының шаруашылыққа пайдалы белгілері , жегілдірудің тиімді әдістерін қолдана отырып , мал өнімділігін арттыру қазіргі кездегі өзекті мэселелердің бірі болып табылады .
Жаңа ХХІ ғасырдың басында Қазақстан Республикасындағы қаракөл шаруашылығының құрылғанына 70 жыл толды . Осы уақыттың ішінде қыруар жұмыстар атқарылып , республикамыз қаракөл қойының саны мен өндірілетін елтірісінің сапасы жағынан , дүние жүзінде алдыңғы қатарлы мемлекеттердің құрамына қосылды . Бұл әрине қаракөл қойларын жұптастыру әдістерінің сапалы және дұрыс қолдануының нәтижесі. Себебі қойларды бағалы қасиетіне қарай іріктеп ұрықтандырған соң , алынатын тұқымына сол қасиетті мейлінше дұрыс бекіту арқылы біз көп жетістіктерге жетеміз !
Зерттеу жұмысының максаты мен міндеттері . Зерттеу жұмыстарының мақсаты - тірілей салмағы бойынша әртүрлі жұптаудан алынған қаракөл қойларын ұрпағының сапасы мен өнімділігін анықтау . Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды :
- Қаракөл қойларын тірілей салмағына байланысты түрлі жұптастырудан туылған қозыларды 1,5 жасқа дейінгі мезгілдегі өсуі мен дамуының биология лық ерекшеліктерін анықтау ;
- қаракөлдің шаруашылыққа пайдалы селекциялық белгілерінің арасындағы өзара корреляциялық байланыстылықты анықтау ;
- біртекті және артекті жұптастырудан алынған қаракөл қозыларының тірілей салмағының тұқым қуалаушылығын анықтау ;
- біртекті жұптастыру дан алынған төлдің өнімділік керсеткіштерінің айырмашылығын анықтау ;
- әртүрлі жастағы қаракөл қойларының жүн өнімділігін анықтау;
- каракөл елтірісінің сорттылынын анықтау ;
- еркек қозылардың тері - жүн жабындысының гистоқұрылымын зерттеу;
- жұптастыру экономикалық тиімділігін анықтау;

1.1 Әдебиетке шолу
1.2 Ауыл шаруашылық малдарын жұптастыру және оның маңызы

Сұрыптау мен жұп таңдау селекция ғылымында тең ұғым . Мал тұқымын асылдандыруда екі әдісті бөліп қарауға болмайды . парды бірінен соң бірін үзіліссіз жыл сайын қатар жүргізу мал тұқымын ( табынды ) асылдандыруда ойдағыдай нәтижеге жетудің басты шарты . Жұп таңдау қажеттігі ұрпақтың өнімділік қасиетінің , ата - енесінің нәсілдік қасиеттерінің үйлесімділігіне , олардың туыстық жақындығына , ерекшеліктеріне және өнімділік ұқсастығына байланыстылығынан туады . Яғни өнімділігі мен тұқымдық қасиеті жоғары ұрпақ алу шағылыстырылатын ата - ене жұбын дұрыс құруға тікелей байланысты .
Жұп таңдаудың негізгі максаты - ата тегіне ( ата - анасына ) біткен бағалы тұкытучыл пушылық қасиеттерін ұрпақтарына бере отырып , олардың әрбір кейінгі ұрыстарынан көбірек жоғары өнімді , асыл тұқымды малдар алу болып табылады . Тек бір ғана асыл тұқымды малды сұрыптап , кейіннен аталық қошкарлармен аналық саулыктарды дұрыс жұптау - ол аткарылып жатқан жұмыстың жартысы болып табылады . Жұп таңдаудың бір шарты шағылысқа жіберілетін белгілі аналықтарға әрбір жеке аталық кошқарлар есептеп ойластырылып бекітіліп , одан алынатын төлдер белгіленген максаттағы мидың ұнамды түріне толық сәйкес болуы кажет . Элита саулыктарынан тұратын отарлардағы әр саулыққа жоғары өнімді асыл тұқымды аталық кошқарлар іріктеліп , жұптастырып бекітіледі ал басқа отпларда тоттан жұптау әдісі қолданылады . Алғашқыда болашақ ұрпаттың атпімдігін және ата - енесінің шаруашылыққа пайдалы белгілерін ( тіріле салмағы , жүн өнімділігі т.б. ) бекіту үшін негізінен біртекті жұттау жүргізі Бір - біріне лайықты ата - ене жұбын құруға мал өсірудің барлық әдістерінде де ( таза тұқым өсіру , будандастыру жэне гибридтеу ) үлкен мән беріледі , Белгілі ғалым - селекционер П. Н. Кулешовтың ... табынды жұп таңдау арқылы жақсарту көп білім мен шыдамдылықты және де максаттылықты қажет етеді . ( 2 ) Кездейсоқ нәрседен немесе табандылықтан табынның кенеттен жақсаруын күтуге болмайды деген пікірі осы уақытқа дейін маңызын жойған жоқ . Шағылыстырылатын мал жұбын анықтағанда , жұп таңдауда алга қойылатын мына төмендегі негізгі мақсаттарды басшылыққа алады . Біріншіден табын малътни тан ұнамды қасиеттерді , өнімділік белгілерді ұрпақтан - ұрпаққа бекіт , санау ден - келесі ұрпақта ата - енесінен ерекше , жаңа өнімділік қасиеті бар топту . піншіден - ата - енесіне тəн кейбір кемшіліктерді келесі ұрпақта жою немесьмендеу .

1.3 Жұптаудың негізгі әдістері мен жіктелуі

Шағылыстыруга бекітілетін ата - ене жұптары құрамындағы мал санына байланысты жұп тандауды мына төмендегідей жіктейді : 1. а след жұп таңдау 2 . -Тактігі апп таңдау 3. Жеке топтап жұп таңдау 4. Хллас - топгап жұп таңдау Жекелеп жұп таңдау жүргізіп әр лайықты бір аталық бекітіледі . Яғни , бір қорадағы , айталық 600 саулықтың әр қайсысын пайсысын қошқардың ұрығымен ұрықтандыру қажеттілігі шешіледі . Сол сияқты табындағы 100 сиырдың әрқайсысына лайықты бұқа бекітіледі . Мұндай жұмыс тек асылтұқымды мал өсіретін шаруалылыктарда ғана жүргізіледі . Топтап жұп таңдаудың мәні белгілі бір талғам бойынша біріктірілген бір топ аналыққа бірнеше аталық қосылады . Мысалы , бір класстан тұратын 600 саулығы бар отарға күйек ату кезеңінде 25-30 қошқар қосылады . Сол сияқты 200 cierpme ұратын табынға 5-6 бұқа қосады . Бұл , әдетте , қолди туристиндыруды қолданбайтын шаруашылықтарда пайдаланады . Топта женитала гырудың басты кемшілігі - алынған ұрпақтың ата - тегін дәл анықтай ал - маймыз . Екіншіден , бұл табында гинекологиялық аурулардың тез таралуына жол беріледі . Тағы бір басты кемшілігі , топтап жұптастырғанда шаруашылыққа тъм көп аталық мал қажет болады да , олардың бәрінің тым жоғары сапалы болу мүмкіншілігі азаяды . Жекелеп - топта жұп таңдау белгілі бір тан ам бойынша таңдап алынған бірнеше аналыққа бір аталықты бекіту . Мысалы , жылқы өсіруде бір үйір биеге бір айғыр қосылады . Сол сияқты , қолдан ұрықтандыру кең қолданылатын қой шаруашылықтарында бір кластық саулықтан тұратын бір қораға , негізінен , бір қойлаубекітіледі . Ұлно л жұп таңдау құс шаруашылығында қолданылады . Мысалы , бір ұядан тарагті мекендерге екінші бір ұядан шыққан әтештерді қосады , Жұп таңдаудың қай түрін қолданғанда да есте болатын басты қағида , аталық малдың сапасына айрықша мән берілуі қажет . Себебі аталық малдың табынға , жалпы мал тұқымына тигізетін әсері үлкен . Өйткені тек бір жылда бір аталықтан ұрғашы малмен салыстырғанда өте көп ұрпақ алуға болады . Мысалы , қазіргі уақытта бір бұкадан бір жылда 10 мың бұзау алудың ешқандай қиындығы жоқ . Тіпті табиғи шағылыстырманның өзінде бір айғырдан бір жылда 50-60 ұрпақ алуға болатын болса , бір биеден бір жылда бірақ құлын алынады . Екіншіден аталык малды өте қатаң сұраптаудан өткізу мүмкіншілігі зор . Осыларың нәтижесінде табындағы селекциялық жетістіктің 80-90 % аталік малдың еншісіне тиетіндігі ғылым мен тәжірибеде дәлелденген тұжыр Ал арга зйған мақсатқа сәйкес жұп таңдауды екі түрге бөледі біртекті ( гомогенді ) жэне әртекті гетерогенді ) .
Біртекті немесе гомогенді жұп таңдау дегеніміз , ұнамды өнімділік қасиеттері ұқсас екі малды шағылыстыру ата - ененің ұқсас ұнамды қасиетін ұрпақтан ұрпаққа бекіту және одан әрі же тілдіру . Себебі белгілері ұксас ата мен енені шығылыстырғанда олардың ұрпағында сол ұқсас белгіні басқаратын гендердің ( тұқымқуалаушылық заттың ) саны және олардың гомозиготалығы ( бірегейлігі ) артады , a месе гетерогенді жұп таңдау деп , белгілі бір өнімдік касиет на тегінде немесе жасында айырмашылықтары бар екі малды шағылыстыру . Мақсат - ата - енесінен езгеше жақсартылған төл алу .
Себебі бір бірі айырмашылығы бар екі мал шағылыстырғанда келесі ұрпақтың гетерозиготалылығы ( гендерінің әр түрлілігі ) күшейіп , жаңа қасиеттердің ( белгілердің ) пайда болу мүмкіншілігі көбейеді . Жаңа ұрпақтың өзгешелігі эдетте екі бағытта жүреді : кейде алынған төл атасы мен енесіне тэн эртүрлі үнамды қасиеттерге ие болады , екінші жағдайда келесі ұрпақта көбінесе енесіне тән кемшілік жойылады . SEU Селекция тәжірибесінде жұп таңдаудың бұл екі түрі де кең қолданылады Себебі олардың алдында тұрған мақсат еш уақытта шектелмейтін , заман тілегілге сагат ргізілетін селекция алдындағы тұрақты мақсат . Жұп таңдаудың екі тенде сүріптау әсерін селекция бағытында күшейте түседі . Әртекті жұп таңдау болнилер өзгергіштігін , сұрыптау мүмкіншіліктерін күшейтсе , біртекті жұп құру , таңдап алған ұнамды белгілерді ұрпақтан ұрпаққа бекітеді . Табында жұп таңдаудың екі түрі қатар тең немесе біреуінің жиі , біреуінің сирек қолданылуы табындағы малдың өнім сапасына байланысты болады . Ізденіс кезеңінде , әдетте табынды шұғыл өзгерту немесе оның кейбір кемшіліктерін жедел жақсарту , әлде жаңа тұқым шыгару қажет болғанда , жаңа талапқа сай ұнамды типті мал алу үшін басында әртекті ( гетерогенді ) жұп таңдау қолданыладыСонымен , алгандаудың екі түрге бөлінуі шығылыстырылатын екі малдың бір - біріне ұқсастығына немесе айырмашылығына негізделген . Олардың ұқсастығын немесе айырмашылығын мына бедратерге қарап аңықтайды : шыққан тегі , өнімділік ерекшеліктері , дене бітім . Мес Осы ретте жұп таңдауды біртекті немесе әртекті деп бөлудің өзі шартты ұтты скені есте болу керек . Себебі барлық белгілері бойынша бір бірінен айнымайтын екі мал , оның ішінде бірі - еркек , екіншісі - ұрғашы болуы табиғатта кездеспейтін құбылыс , жұптастырылған екі мал шартты түрде ғана , тек нақтылы бір қасиеттері бойынша бір - бірімен ұқсас деп есептелінеді . Сондықтан жекелеген бір жүптың бір белгісі бойынша біргекті жұп таңдауға , екінші белгісі бойынша әртекті жұп таңдауға жаткызыла береді . Осы орайда Қаракөл қой тұқымында жұптастыру әдістерінің алар орны ерекше .

1.4 Қаракөл қойы туралы түсінік

Қаракөл қойының түқымын Орта Азия халықтары шөл және шөлейт аймақтардың қатал жағдайывда іскерлікпен сұрыптау және жұп таңдау арқылы шығарған. Аймақтық табиғи ауарайы жағдайлары қаракөл қойларының ағзасына, сырт пішініне, физиологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне әсер етті. Сондықтан қаракөл қойларын арнайы жетілдіру жөне өнімділігін арттыру ағзаның биологиялық заңдылықтарьш, онда өтетін биологиялық қүбылыс табиғатын, орта жағдайына бейімделуін, өнімділік сапасына жақсартатын орта әсерлерін, селекциялық-асылдаңдыру жүмыстары-ның әдістері мен амалдарын жүзеге асыру арқылы жүргізіледі.Қаракөл тұқымы - әлемдегі ерте заманнан келе жатқан ең әйгілі қой тұқымдарының бірі: ол Еуропның, Азия мен Американың ондаған елдерінде өсіріледі. Қаракөл қойы өсірілетін үланғайыр аумақтың ауа-райы және азықтық жағдайы, селекциялық-асылдандыру жұмыстарының деңгейінің малдың биологиялық жөне өнімділік ерекшеліктеріне әсер ететіндігі дәлелдеңді. Мәселен, шөбі сирек өсетін оңтүстіктің құмды шөлінде бағылатын қаракөл қойлары кең алқапта жайылуға, артық ыстыққа мейлінше бейімделген. Олардың дене қүрылымы тез, әрі жеңіл қозғалатындығын көрсетеді, ал иілімді жүн жабыны біршама қою, жүн шайыры шамалы, оған жел тез өтеді, әрі артық жылуды шығаруға қалыптасқан.
Қойлардың дене пішімі біршама созылыңқы, жүні едәуір өскелең, көбінесе қара түсті. Қаракөл қойларының денесі біршама созылыңқы, саулығының -- бөксесі едәуір ауқымды (алмұрт тәрізді), кеудесі терең, құйымшағы салыңқы, мойыны орташа ұзындықта, басы сүйір, дөң маңдайлы, тегіс, қатқыл, жылтыр қылшықты, құлақтары салбыраңқы, ұзындығы 18 см-ге дейін, жылтыр биязы жүнді. Саулығы мүйізсіз. Қошқары иірмелі қайқы мүйізді. Сирақтары қысқа, мығым, тілерсек буыны мен тізесіне дейін қалың бұйралы жүн скен, ал одан төмен -- сәл бүйралы немесе тегіс, жүні қатқыл, әрі жылтыр. Қүйрығы ұзын, жалпақ, нығыз, төмен қарай сүйірленген және иректелген жіңішке ұшы тілерсек буынына дейін түседі.
Қаракөл қойларын өсірген кезде әртүрлі жүптау жолдары қолданылады, атап айтқанда:
біртекті (гомогенді) -- реңі, түсі, елтірілік типі, класы,бүйрагүл мөлшері
бойынша қойларды жұптау;
әртекті (гетерогенді) жұптау -- туыстастарының біреуінетон кемшілікті
түзету мақсатында белгілі бір түқымдыққошқарды онымен ұқсас емес саулықпен жұптау;
қандайда бір туыстас дәрежеде болатын қойлардытуыстас жұптау;
араларында қандайда бір туыстас дәрежесі болмайтынқойларды туыстас емес жұптау;
жекелей жұптау - әрбір саулыққа белгілі бір тұқымдыққошқарды жұптайды;
Топтық -- саулықтардың белгілі бір тобына бірнешетүқымдық қошқарларды (есебін жүргізбей) жұптау.

1.5 Қаракөл қойларының биологиялық және өнімділік ерекшеліктері

Қаракөл қойлары өнімділігі бойынша елтіріліке үлгі түқымға, ал морфологиялық белгілері, ең алдымен қүйрығының пішімі мен көлемі бойынша май қүйрықты қойларға жатады.Қаракөл қойлары басқа түқымдардың арасында кеш жетілетін қойлар тобына жатады. Ұрғашы тоқтылардың көп-шілігі 6-7 айлығында жыныстық жағынан жетілгенімен, алғашқы шағылысуға 1,5 жасында жетіп, екі жасында қоздайды.
Қаракөл қойлары Қазақстанда өсірілетін басқа да қой түқымдарымен салыстырғанда онша ірі емес. Қозыларының туылған кездегі салмағы 4-4,5 кг, 4 айлығында -- 25-32 кг. Шағылысқа түскен саулықтың салмағы 40-45 кг, түқымдық қошқары -- 55-65 кг, қырқылатын жүні тиісінше 2,5-3,0 жөне 3,5-4,0 кг. Қойды өндірістік пайдалану мерзімі тісі мұқалғанға дейін шамамен 6-7 жыл. Биологиялық жетілуі 1,5-2 жасында басталады. Төлдегіштігі шамалы: 100 саулыққа 95-98 қозыдан. Өнімділік көрсеткіштері экологиялық аймақта өсіруге және табиғи ауа райы жағдайына байланысты өзгеріп тұрадыӘрбір жүргізілген іріктеу жұмысының нәтижелілігі, оның принципін сақтап ата-аналарды жұптастырған кезде белгілі болады. Бірақ сол жұптастыруда кейбір түкымдык сапасы жоғары малдардың өзі ойдағыдай нәтиже бере қоймайды. Сондықтан селекциялық жұмыста жоғары комбинациялық мүмкіндігі бар қойларды таба білу үлкен творчестволық жетістік деп есептеледі.Қолданылган жүптастырудың басты міндеті қойларды бағалы касиетіне қарай іріктеп ұрыктандырған соң алынатын тұқьімына сол касиетті мейлінше дұрыс бекіте білу, малдардың тиімді комбинациялық мүмкіндігін кең, әрі көлемді түрде пайдалану арқылы іріктеу әсерін күшейту болып табылады.Соның арқасында өте жоғары елтірі сапасы бар, дене бітімі келісті, ден саулығы жақсы, әрі осы мүмкіндіктерді өз ұрпағына константты бере алатын қошқар алу жүптастыру тәсілдерінің келесі жетістігі.
"Әлімтау" шаруашылығына сатып әкелінген сұр қойларды тез көбейту үшін олардың арасында біркелкі жұптастыру тәсілі қолданылды және сұр қошқарлардың ұрығымен қара, қоңыр түсті саулықтар әртүрлі жұптастыру тәсілімен ұрықтандырылды. Бұл жұмыстардың барысында сұр мен қара түсті терілердің сапасы салыстырмалы зерттеліп отырды, себебі каракөл ғалымдары мен мамандары арасында әр түрлі тұжырым бар.
Мысалы, Е.В.Одшщова (3), Б.Н.Васиң (4), Ш.Н.Ризаев, Ш.Аб-диваитов (5), А.Еспембетов пен М.Д.Тавитов (6) сұр мен қара түсті қаракөл қойларын кашырған кезде қара елтірілердің сапалык көрсеткіштері нашарлайтынын хабарлаған болатын.
Керісінше В.М.Юдин, М.И.Котов жэне басқалар (7), М.И.Котов (8), В.С.Жилякова (9), Д.Ф.Бойко (10), Ш.Х.Хамдамов (11), Ш.Язклычев, К.Мухамедов пен Л.Кочергина (12) жүмыстарында қара саулықтарды сұр қошқарлармен қашыру кара қаракөлдің сапасы төмендеткен жоқ, кейбір жағдайларда, керісінше, терілердің жалтырақтығын, жібектігі мен басқа да тауарлық қасиеттерін жақсарта түсті.

Осы жағдай біздің жүмысымызда да дәлелденген соң, қарақалпақ сұры мен қара қаракөл қойларын ешбір қиындықсыз өсіруге болады деп корытынды жасадық, ал селекциялык жүмыстың алғашкы жүптастыру нәтижелсрі томсндегідей болып шықты.
Ауыл шаруашылығы малдарының жүн қабатының түсіне қарай генетикалық табиғаты жан-жақты зерттелген. Ірі түлғалы ғалымдар М.Ф.Иванов (13), П.Н.Кулешов (14), Ф.Хатт (15), А.С.Серебровский (16), О.А.Иванова (17) және басқалардың ойьшша жүннің табиғи түсі сапалы белгі болып саналады да алынған төлдерде генетикалық бөлшектену заңдарына сәйкес түқым куалайды. Қаракөл қойы түқымының бір ерекшелігі оиың түр-түсі мен реңінінің көп қүбылып шымқай ақ пен қара арасындағы бояулардың вариациялап тұруында. Ол әр түсті геніне әріп белгісін қойып, қара түсті қаракөлдік қара мен бурыл түске эпистатикалық (басым) жағдайда, ал қара түс бурыл түстен басым екенін анықтады.
Қаракөл койларының түр-түстерін көп зерттеген ғалымдар, П.В.Арапов пен В.А.Петров (18), П.В.Арапов (19), Н.С.Гигинейшвили (20)болып есептеледі.Қаракөл қойының түр-түс генетикасын зерттеуде әсіресе үлкен жұмыс атқарған Б.Н.Васин (21). Көп жылғы ізденулердің арқасында ол елтірі түр-түсінін бөлшектенулері мендельдің моногибридті будандастыруларына толық бағынады деген ойға келді. Осы айтылған үғымдардың көбісі қазірге шейін, өз маңызын жоғалтпаған соң каракөл қойының селекциясында нәтижелі колданылып келеді.Қазіргі кезде қаракөл селекциясындағы жетістіктер көбінесе басты елтірілік белгілер-түр, иіс, рең, елтірілік тип т.б.бойынша іріктеу және жұптастыруды қолдану арқылы жетіп отыр.Соған қарамастан В.М.Юдин, М.И.Котов (22,23), Р.И.Григорьянц (24), В.С.Жилякова (25), Н.С.Гигинейшвили (26), В.М.Юдин, Н.С.Ги-гинейшвили, М.И.Котов(27), И.Н.Дьячков, А.П.Воробьевский (28), Х.И.Укбаев, Т.Қансеитов (29), А.С.Ахметшиев (30) жұмыстарында сұр койларының тұқымында әр түрлі түс пен рең түқым қуалап отырады, бірақ сұр қозыларының үлесі 100% бола бермейді. Толық доминантық жағдай тек қою күміс реңінде ғана кездесуі. Малдардың бояулы түсінің биологиялық, шаруашылыққа тиімді және сұлулық беретін қажеті бар. Әр түрлі түстегі жануарлар сыртқы ортанын жагдайына, оның ішінде күн радиациясына, температураның бірден өзгеруіне және азықтану жағдайына өзгеше жауап қайтарады. Сонымен қатар әр турлі ауруларга қарсы түру мумкіндігі, телдегіштіғі, кұрсағында төлін ұстау мерзімі жағынан да өзғешеліктері бар.Түстердің тұқымға берілу заңдылығын және оның басқа өнімділіктермен корреляциясын біліп отыру, қой өсіру мен асылдандыруда басты мәселе болып саналады.Жун еңдейтін өнеркәсіпте ақ немесе боз жүнге жоғары баға береді, себебі оны қалаған түске бояуға болады. Қаракөл қозыларының туылған кезіндегі елтірі түсі көп болғанымен, түрлі-түстілері малда өскен кезде ағарып кетеді.

Негізінен қаракөл түрі қарапайым және күрделі түріне жатады. Қаракөл ғылымының әдебиетінде түстердің мал дене түзілістерімен, өміршеңдігімен және елтірі сапасымен қарым-катынасы бар деген мәліметтер бар (Р.И.Григорьянц (31), В.С.Жилякова (32,33), В.М.Юдин, М.И.Котов (34), К.Е.Лемаев (35), А.К.Лебедев (36), О.Салаватов (37). Ш.М.Ризаев, Д.Маннатов, И.Ризаев (38) және баскалар. Бұл ғалымдардың ойынша каракөл қойларының ішінде барынша төзімдісі қара түстегі, ал басқа тустілер дене түзілісі болбырлау, табиғаттың колайсыз жағдайларына төзімсіздеу келеді. Сұр түсті қаракөл қойлары шөл және шөлейт жағдайына бейімді болғанымен күтіп-бағуды керектену ететін жануар. Олардың бір ерекшелігі бір реңнің ішінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.