Азаматтық құқықтық қатынастардың қатысушылары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні : ҚР азаматтық құқығы
Тақырыбы : Азаматтық құқықтық қатынастар
Студент : Ерденбай Айдана
Оқытушы : Сатылғанов Ержан

Курс : 2
Топ : 6В04213

Тараз 2021

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-4
І тарау.Азаматтық құқықтық қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..5-11
1.1. Азаматтық құқықтық қатынастардың өзіне тән белгілері ... .5-9
1.2. Азаматтық құқықтық қатынастардың сыртқы белгілері ... ..10-11
ІІ тарау. Азаматтық құқықтық қатынастардың мазмұны
нысаны,түрлері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12-2 2
2.1.Азаматтық құқықтық қатынастардың қатысушылары ... ... .12-20
2.2. Азаматтық құқықтың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 21-22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23-24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

КІРІСПЕ
Азаматтық құқық нормалырының талаптарына сәйкес туындайтын және бұл
нормаларға тәуелді болатын жақтар арасындағы қатынастар азаматтық құқық
қатынастар деп аталады. Азаматтық заңдармен тауар - ақша қатынастары
және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар,
сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар
реттеледі. Азаматтық заңдар өздері реттейтін қатынастарға қатысушылардың
теңдігін, меншікке қол сұқпаушылықты, өз еркіндігін, жеке істерге кімнің
болса да озбырлықпен араласуына жол бермеуге болмайтындығын,
азаматтық құқықтарды кедергісіз жүзеге асыру, нұқсан келтірген
құқықтардың қалпына келтірілуін, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету
қажеттігін тануға негізделеді.
Азаматтық-құқықтық қатынастардың субъектілері билік пен өзара
бағыну қатынастарында болмайды, өзара міндеттермен және құқықтармен
ғана байланысты болады. Азаматтық-құқықтық қатынастарға
қатысушылардың бірінің екіншісіне міндеттерін орындау жөнінде талап
қоюы биліктің өкілеттігіне емес, оған тиесілі субъективтік азаматтық
құқыққа сүйенеді. Азаматтық-құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі
олардың мүліктік дербестігіне сүйенеді. Азаматтық-құқықтық қатынастар
ұғымынан бұл құқыққа қабілетті адамдар арасындағы заң нормалары
реттеген қатынас деген түсінік келіп шығады. Демек, құқықтық қатынастар
тууы үшін құқықтық норма болуы тиіс, ал ол осы түрдің құқықтық
қатынастарының және оның қатысушылары бола алатын субъектілердің
құқық қабілеттілігінің пайда болуын көздейді.
Алайда мұндай мән-жайлардың болуы өзінен-өзі белгілі бір
қатысушылар арасында белгілі бір құқықтық қатынастарды туғыза
қоймайды.
2

Бұл оның пайда болуының қажетті абстрактілік алғышарттары
ғана. Өздерінің қажеттерін қанағаттандыру барысында азаматтар мен заңды
тұлғалар үнемі өзара әр түрлі қатынастарға түсуге мәжбүр болады. Адамдар
(олар құрған ұйымдар заңды тұлғалар) арасында қалыптасатын нақты
қатынастар сан түрлі болады. Оларды әр түрлі әлеуметтік нормалар, атап
айтқанда, моральдық және этикалық нормалар реттеп отырады. Мұндай
қатынастардың айтарлықтай бөлігін құқық нормаларды реттейді, олар
құқықтық қатынастар нысанына ие болады. Құқықтық реттеудің
нәтижесінде қолданыстағы қоғамдық қатынастармен қатар, әлде бір жаңа
(құқықтық) қатынастар пайда болмайды.
Мүліктік және мүліктік емес өзіндік қатынастарды азаматтық құқықтық
реттеу мұндай қатынастардың қатысушыларына құқықтар мен
міндеттер беру жолымен жүзеге асырылады. Шын мәнінде, құқықтық
қатынастар дегеніміз - бұл адамдардың құқықтармен және міндеттермен
өзара байланыстылығы. Азаматтық - құқықтық қатынастарға
қатысушылардың субъективтік құқықтары мен субъективтік міндеттері оның
мазмұнын құрайды.
Құқықтық қатынастар пайда болуы үшін нақты адамдар арасында
нақты құқықтар мен міндеттер туғызатын нақты мән-жайлар қажет
болады.Азаматтық-құқықтық қатынастарды өзгерту немесе тоқтату үшін де
осындай мән-жайлар қажет болады. Мұндай мән-жайларды заңдық фактілер
деп атайды. Өзіндік адрес иесі жоқ құқықтық нормадан өзгеше, заңдық факті
қашан да дербес бағытты болады. Сондықтан оны құқықтық қатынастардың
нақты алғышарты деп тануға болады. Сонымен қорытындылай келе,
азаматтық құқық қатынастар дегеніміз азаматтық құқық нормалырының
талаптарына сәйкес туындайтын және бұл нормаларға тәуелді болатын
жақтар арасындағы қатынастарды айтамыз.
3

Құқық жүйесі іштей құқық салаларына бөлінеді. ҚР азаматтық құқығының
пәнін тауар-ақша қатыныстары және қатысушылардың теңдігіне негізделген
өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға
байланысты мүліктік емес жеке қатынастар құрайды (ҚР А.К. 1-бабы, 1-
тармағы). Сонымен қатар мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік
емес жеке қатынастар азаматтық заңдармен реттеледі, өйткені олар басқа заң
құжаттарында өзгеше көзделмеген не мүліктік емес жеке қатынастар
мәінінен туындамайды (АК-тің 1-бабы, 2-тармағы).
Азаматтық-құқықтық қатынастардың мынандай түрлерін ажыратамыз:
1) мүліктік қатынастар;
2) мүліктік қатынастармен байланысты мүліктік емес өзіндік қатынастар;
3) мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес өзіндік
қатынастар.

4

І тарау.Азаматтық құқықтық қатынастар
1.1.Азаматтық құқықтық қатынастардың өзіне тән белгілері
Азаматтар мен заңды тұлғалар әр түрлі қызметтер жасау кезінде өзара әр
түрлі қоғамдық қатынасқа, яғни құқықтық қатынасқа түседі. Құқықтық
қатынас - құқық нормаларымен реттелу нәтижесінде пайда болған қоғамдық
қатынастың бір түрі. Қоғамдық-қатынасты азаматтық-құқық нормаларымен
реттеудің нәтижесінде, олар заңды сипат алып, азаматтық-құқықтық
қатынасқа айналады. Азаматтық-құқықтық қатынас - бұл азаматтық-құқық
нормаларымен реттелген қоғамдық қатынас. Осы азаматтық-
құқықтыққатынасқа түсінік бермес бұрын, алдымен құқықтық қатынастың
мағынасын ашып алу қажет. Құқықтық қатынас қоғамдық қатынастың
қозғалыс жағдайы және нақтылау әдісі болып табылады. Қоғамдық қатынас,
өзі өмір сүруінің әр түрлі сатысында заңды дайындықты қажет ететін,
құқықтық қатынастың қозғалысын амалдандыру арқылы, құқықтық
қатынастар бір мезгілде субъективтік құрамды да және осы қатынастың
қатысушыларының бір-бірінің алдындағы міндеттерін де нақтылау тәсілі
ретінде көрінеді. Сонымен қоғамдық қатынастың ерекше түрі ретінде
онымен байланысын қарап, біз құқықты қатынасты қоғамдық қатынастардың
өмір сүру және өзгеру жағдайы, қозғалыс және нақтылау тәсілі, бекіт амалы
ретінде болатынын байқаймыз. Сонымен қатар, құқықтық қатынастардың
өзіне тән ерекшеліктері мен белгілері бар, соларға байланысты ол жоғарыда
айтылған қызметтерді орындауға қабілетті болады.
Барлық құқықтық қатынастар әрдайым нақты тұлғалар арасында қатынас
ретінде болады. Барлық құқықтық қатынастың қатысушылары әрдайым
нақты белгілі болады, себебі олар әрдайым нақты тұлғалар және олардың
арасындағы қатынас заңды сипатта болады.

5

Керісінше басқа қоғамдық қатынастардың қатысушылары әрдайым нақты
анықталмайды, себебі олар анықталған тұлғалар ғана болмай, анықталмаған
адамдар тобы болуы мүмкін және олардың арасындағы қатынастың заңды
сипаты жоқ. Мысалы: еңбектік құқықтық қатынаста жұмыс берген мекеме
сол жұмысты жасауға міндетті тұлғалардан жұмысты орындауды талап етеді.
Керісінше, ерікті қоғамдық жұмыстар (сенбілік) жүргізу үшін, оған
анықталмаған тұлғалар тобы қатысуы мүмкін.Барлық құқықтық қатынастар
оның қатысушыларының өзара жүріс тұрысын заңды түрде бекітеді. Қандай
да болмасын құқықтық қатынастың қатысушыларының біреуі белгілі бір
уақытқа дейін белгісіз болса да, осы қатынастың субъектілері өзара
байланысты қатынасқа түседі және бұл қатынас заңды түрде бекітіледі.
Керісінше,басқа қоғамдық қатынастың қатысушылары бір-біріне деген
міндетті қызметтерін өнегелі түрде орындаулары мүмкін, бірақ бұл
қатынастың заңды сипаты жоқ, сондықтан олар заңды түрде бекітілмейді.
Сондықтан да заңды қатынастардың субъектілерінің міндетті қызметтері
нақты анықталған, ал басқа қоғамдық қатынастың қатысушыларының
міндетті қызметі бұндай дәрежеде нақты анықталмауы мүмкін.Мысалы:
балаларының ата-аналарына төлейтін алимент заңда көрсетілген
белгілі бір жағдайларда туындайды және балалары өзінің ата-анасына
төлейтін нақты ақша сомасымен белгіленген. Керісінше,заңды көрсетілген
белгілі бір жағдайлар болмаған кезде, балалары өз ата-анасына көрсеткен
материалдық көмегі нақты түрде анықталуы мүмкін емес.Барлық құқықтық
қатынастар мемлекетпен белгіленген және бекітілген құқық нормаларымен
реттеледі. Сондықтан да қоғамдық қатынастар, мемлекет белгіленген және
бекіткен құқық нормаларымен реттелгендіктен құқықтық қатынас болады
және бұл құқықтық қатынастар қатысушылардың әрқайсысына белгіленген
міндеттерін нақты түрде анықтайды. Керісінше,жалпы және нақты заң
6

нормаларымен реттелмейтін қоғамдық қатынастар құқықтық қатынастар
болмайды. Ал олардың қатысушыларының міндеттері толық және нақты
сипат алмайды. Сондықтан да балаларының ата-анасына алимент төлеу
қатынасында, бір жағдайда заң нормаларымен реттеледі, ал екінші жағдайда
бұл реттерден тыс қалып тұр, бірінші жағдайда қатынастардың міндеттері
толық және анықталған сипат алып тұр, ал екінші жағдайда қатысушылардың
міндеттері субъектілердің әрқайсысының өз еркімен анықталады.
Барлық құқықтық қатынас өзінің өмір сүру барысында мемлекеттің күштеу
шарасымен қамтамасыз етіледі. Қоғамдық қатынас құқықтық қатынас болып
қалыптасқан уақыттан бастап, оның іске асуы мемлекеттің күштеу
шарасының көмегімен жүзеге асырылуына кепілдік береді. Керісінше,
құқықтық қатынас ретінде қалыптаспаған қоғамдық қатынас, егер де ол
мемлекеттің институттарына сәйкес болған жағдайда ғана артынан
мемлекеттің күштеу шарасының көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін, бірақ
оның пайда болу кезеңінде оған бұндай кепілдік берілмейді, себебі ол
мемлекеттің қатысынсыз жүзеге асады. Мысалы: жұмысқа тұру және жұмыс
орнын таңдау азаматтардың өз еркімен, мемлекеттің күштеу шарасынсыз іске
асады. Бірақ соғыс жағдайы кезінде жұмыс істеу немесе басқа жұмысқа
ауысу мемлекеттің күштеу шарасымен жүзеге асады. Керісінше, жұмысқа
тұрып, белгілі бір қызметті атқарып жатқан тұлғаларға әр уақытта
мемлекеттің күштеу шарасы қолданылуы мүмкін. Осы төрт белгіні бірге
алып қараған кезде, біз заңды қатынастардың қоғамдық қатынастың ерекше
түрі екенін байқадық. Қорытындылай келе, біз құқықтық қатынастардың
өзіне тән белгілеріне қарап, оны басқа қоғамдық қатынастардан айыра
аламыз, яғни құқықтық қатынас дегеніміз - құқықпен реттелген нақты
тұлғалар арасындағы, субъектілердің өзара жүріс-тұрысы заңмен бекітілген
мемлекеттің күштеу шарасымен қамтамасыз етілетін қатынас.
7

Барлық қоғамдық қатынастар құқықтық қатынас болып қалыптасқаннан
кейін, соңғысына тән барлық белгілерді өзіне алады. Бірақ мемлекет тек қана
құқықтық қатынастардың орындалуына мүдделі емес,алға қойған мақсат пен
нысанаға жетуге және оларды шешуге қатысты барлық қоғамдық
қатынастардың орындалуына мүдделі. Осы қатынастардың
бәрі құқықтық қатынас болуы міндетті емес, сондықтан құқықтық қатынас
басқа қоғамдық қатынастардың жүзеге асырылуының міндетті және жалғыз
тәсілі емес. Бірақ соны да, біраз қоғамдық қатынастарды жүзеге асыру үшін,
олар міндетті түрде заңмен реттелуі керек, бұл осы қоғамдық қатынастардың
сипатымен ғана түсіндірілмейді, сонымен бірге құқықтық қатынастардың
ерекшелігімен түсіндіріледі. Біз білеміз, құқықтық қатынастардың ерекшелігі
мынада, нақты тұлғалардың арасында заңды түрде бекітілген өзара
жүріс-тұрысы, олар мемлекеттің құқықтық нормаларымен реттеледі, ал
оларды жүзеге асыру, мемлекеттің күштеу шарасымен қамтамасыз етіледі.
Заңды сипатты алуға тиіс және міндетті қоғамдық қатынастардың жүзеге
асуы мемлекет мүддесіне сәйкес мына жағдайларда ғана қамтамасыз етілуі
мүмкін, егер ол нақты тұлғалардың арасындағы қатынас болса, егер олардың
қатысушыларының жүріс-тұрысы заңды түрде бекітілсе және егер де осы
жүріс-тұрыстың нақтылығымемлекеттің күштеу шарасымен қамтамасыз
етілсе. Қандай қоғамдық қатынастар жүзеге асырылуы үшін құқықтық
реттеуді қажет ететіндігін абстрактылы түрде шешуге болмайды. Қоғамдық
қатынастардың белгілі бір түрлерінің құқықтық қатынасқа айналуының
себептерін, олардың әрқайсысына нақты талдау жасау жолымен анықтауға
болады. Қоғамдық қатынас қажеттігіне байланысты құқықтық нысанда
(формада) алынған да, ол әрдайым құқықтық қатынас болып табылмайды, ол
тек қана белгілі бір құқық салсымен реттелетін қатынас болып табылады.
Сондықтан барлық құқықтық қатынастардың жалпы белгілермен қатар,
8

ол өзі реттелетін саласына байланысты, өзіне ғана ерекше белгілерге ие
болады.Осындай ерекше белгілер азаматтық-құқықтық қатынастарға да тән,
олар осы әр түрлі құқықтық саласының жиынтығының арасынан азаматтық
құқық нормаларымен реттелген қатынастарды айқындауы қажет.

9

1.2.Азаматтық құқықтық қатынастардың сыртқы белгілері
Құқықтық қатынастардың бір түрі ретінде азаматтық құқық
нормаларымен реттелетін қатынасты қарастырсақ, яғни азаматтық-
құқықтыққатынас дегеніміз оның қатысушы жақтарының құқықтары мен
міндеттері заңды тепе-теңдік әдісімен, азаматтық-құқықтық нормаларымен.
Реттелетін қоғамдағы қатынас. Азаматтық-құқықтық қатынас барлық
қоғамдық қатынас сияқты тұлғалардың өзара қарым-қатынасы болып
табылады. Ол кем дегенде екі субъектілердің әрқайсысы не құқыққа не
міндетке ие болады, немесе бұл екі жақта құқықтық қатынас болса, онда
субъектілерінің әрқайсысы құқықтыр мен міндеттерге бір мезгілден ие
болады. Азаматтық-құқықтық қатынас барлық құқықтық қатынастарға тән
жалпы белгілерімен қатар тек өзіне тән ерекшеліктерге ие.
О.С.Иоффе-Советтік азаматтық құқықтық қатынастар деген еңбегінде,
азаматтық- құқықтық қатынасқа тоқталып,оның құрылысындағы
ерекшеліктерді ашқан. Сондықтан да, осы азаматтық құқықтық
қатынастарды басқа құқықтық қатынастардан айыратын сыртқы белгілерге
тоқталып өтуге болады.
Бірінші белгі, азаматтық құқықты қорғау тәсілі болып табылады. Егер
бұл құқықтырды жүзеге асыруға міндетті жақ кедергі жасаса, онда азаматтық
талап тәртібімен олардың еркінен тыс және еркіне қарсы жүзеге асырылуы
мүмкін. Бірақ сол тәртібімен қорғау арқылы азаматтық құқықтарға бірдей
қолданылмайтын және оларға ғана тән емес. Кейбір азаматтық-құқықтар
әкімшілік тәртіппен қорғалады және керісінше әкімшілік құқықтан
туындайтын құқықтық қатынастар сот тәртібімен қорғалуы мүмкін.
Екінші белгі, азаматтық-құқықтық қатынастардың пайда болу
негіздері. Азаматтық-құқықтық қатынастарды әдеттегідей, өзінің пайда болу
негізі ретінде қатысушыларының өз еркімен көңіл білдіруін айтамыз.
10

Бұл белгі де бірінші белгі сияқты барлық азаматтық қатынастарға жалпы
және соларға ғана тән болуы мүмкін емес. Себебі азаматтық-құқықтық
қатынастар өз еркімен көңіл білдіру нәтижесінде болмаса да пайда болады
(мысалы, зиян келтіруге байланысты міндеттемеде), олар әрі қарай әкімшілік
құқықтық қатынастар сияқты мемлекеттің басқару актілерінен пайда бола
алады (мысалы, әкімшілік актіден келісім жасау міндеттемесінің пайда
болуы),соңында бір әкімшілік акты азаматтық да және әкімшілік те құқықтың
қатынастарын тудыра алатынын көріп тұрамыз (мысалы: қорларды бөлу
әкімшілік актысы бойынша жеткізіп беруші мен қабылдап алушының
арасында азаматтық-құқықтық қатынас туады және осылар мен акт шығарған
органның арасындағы әкімшілік құқықтық қатынас пайда болады).
Үшінші белгі, азаматтық-құқықтық нормаларының ерекшелігінен
көрінеді. Көптеген азаматтық-құқықтыр нормалар, соның ішінде
азаматтардың арасындағы қатынастарды реттейтіндер диспозитивтік сипатта
болады. Бірақ бұл белгіге салыстырмалы мағынада күмән туғызу мүмкін
емес, себебі әкімшілік құқықтық кейбір нормалары да диспозитивті
болуымүмкін, ал басқа жағынан алсақ, көптеген азаматтық-құқықтың
нормалары, заңды тұлғалар арасындағы қатынастарды реттейтін нормалар,
әкімшілік құқықтық нормалары сияқты императивті сипатта болады.

11

ІІ тарау.Азаматтық құқықтық қатынастардың мазмұны
нысаны,түрлері
2.1.Азаматтық құқықтық қатынастардың қатысушылары
Азаматтық-құқықтық қатынастың мазмұнын оның қатысушыларының
құқықтары мен міндеттері құрайды. Азаматтардың құқықтары мен
міндеттерінің туындауының, өзгеруінің және тоқтатылуының негіздеріне
Азаматтық кодексте көзделген және көзделмеген, бірақ азаматтық құқықтар
мен міндеттерді туындататын заңды фактілер жатады. Азаматтық кодекстің
7-бабында бұған қатысты былай делінген: Азаматтық құқықтар мен
міндеттер заңда көзделген негіздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды
тұлғалардың әрекетінен пайда болады, өйткені ол әрекеттер азаматтық
заңдарда көрсетілмегенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне
байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады.
Заңды фактілер ретінде оқиғалар мен әрекеттер танылады. Оқиғалар -
азаматтық құқықтық қатынастардың еркінен туындайтын жағдаяттар
(Мысалы, мұра қалдырушының қайтыс болуы, жер сілкіну, су тасқыны
сияқты табиғат апаттары және т.б.). Әрекеттер - адамның еркіне байланысты
туындайтын жағдаяттар. Мысалы, мәміле жасау, сенімхат беру, зиян келтіру
және т.б. Жекелеген жағдайларда егер онда тараптардың еркі көрінбейтін
болса, әрекетсіздік те осындай жағдаятқа жатуы мүмкін. Қоғамдық
қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеуді жүргізу кезінде, қатысушылары
кейін олардың әрекеттерін анықтайтын субъективтік құқықтар мен
міндеттерге ие болады. Құқықтық қатынаста өзара әрекет олардың
қатысушыларының субъективтік құқықтары мен оларға жүктелген
міндеттерге сәйкес жүзеге асырылады.Кез-келген құқық қатынасы оның
субъективті құқықтар мен міндеттерді таратушылар ретіндегі
қатысушыларының құқықтықбайланысы болып табылады.
12

Сондықтан субъективті құқықтар мен міндеттер де азаматтық
құқық қатынасының мазмұны болып табылады. Субъективті құқық дегеніміз
берілген тұлғаның ықтимал мінез-құлық шамасы. Субъектісі азаматтық
құқық мазмұны жағынан әр түрлі. Субъективті құқықтың мазмұнын
субъектіге берілген немесе заңмен рұқсат етілген мүмкіндіктер құрайды.
Мысалы, меншік құқығы: а)белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
меншік иесіне тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету
мүмкіндігін;ә) басқа адамдардың бәрінен оладың сол мүмкіндіктерді жүзеге
асыруға меншік иесіне кедергі жасамауын талап ету; б) меншік құқығы
бұзылған жағдайда құқық бұзушылықты жою үшін сотқа жүгінуге дейін
құқық қорғау тәртібі шараларын пайдалану мүмкіндігін қамтиды (Азаматтық
кодекстің 188 - бабы). Міндетті тұлғаның тиісті мінез - құлық шамасы
азаматтық құқықта міндет деп түсініледі. Алайда, азаматтық құқықта
міндеттің әр түрлі болатынын ескеру керек. Азаматтық құқық нормаларының
көпшілігі диспозитивтік сипатта болады. Алайда азаматтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.