Химиялық эксперимент - химияны оқытудың негізі
КІРІСПЕ
Егер мұғалім ғылымға өзі беріліп, оны толық меңгеріп, сүйе білмесе, онда оқушыларды да ғылымға құлшындыра алмайды, мұғалімнің бұл саладағы еңбегі де жеміссіз болмақ - деген ұлы ғалым Д.И.Менделеевтің өсиеті бар. Оқушымен зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін, белгілі бір тақырып aлып, оған жоспар жасап, жұмыс істеу балаларды тиянақтылыққа тәрбиелейді және сабақтан тыс уақытта қызықты, қарапайым тәжірибелер жасау арқылы күнделікті тұрмыстағы химиялық құбылысқа көз жеткізуге болады.
Химияны оқытуда ең басты рөлді оқу процесінің құрамдас бөлігі болып саналатын химиялық эксперимент алады. Химиялық эксперименттің ерекше қасиеттерінің бірі - әрбір ғылыми түсінік логикалық түрде қойылған тапсырмадан көрініп, практика жүзінде меңгеріле білуі.
Химиялық эксперимент химияға деген қызығушылықты күшейте отырып, өз-өзіне деген сенімділікті қалыптастыра біледі, яғни экспериментті орындау кезінде оқушылар жүмыстың практикалық нәтижесіне қол жеткізіп қана қоймай,өз білімін шығармашылық түрде игеру мүмкіншілігіне ие болады. Сан алуан химиялық экспериментті пайдалана отырып, мүғалім өзінің теориялық білімін нақтылай түсіп, практикалық біліммен байланыстыруға үйретеді. Химиялық эксперимент фактілерге негізделіп, теориялық түрде алынған химиялық түсініктерді тәжірибе арқылы дәлелдеуге мүмкіндік береді.
Химиялық эксперимент оқушылардың ойлау қабілетін, біліктілігін арттырады, эксперименттен алынған нәтижені дұрыс критерий ретінде қарастыруға болады. Эксперимент көп жағдайда қабылдаудың негізі болып келеді, эксперимент болмаса продуктивті ойлану іскерлігі жүрмейді. Ойлауды дамытуда маңызды рөлді экспериментпен, практикамен біріге отырып, теория алады.
Эксперименттің жүйелі түрде жүргізілуі оқушылардың химиядан үлгерімі мен сабаққа деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді.
Алынған дағдылар мен біліктіліктерін оқушылар тек мектеп қабырғасында ғана пайдаланып қоймай, болашақ та өздік ізденістерінде, жоғарғы оқу орындарында да қолдана алады. Тәжірибелік бақылауда, сондай-ақ эксперименттік тапсырмаларды орындауда барлық анализаторлар функциріленеді. Осылайша, окушылар қай зат қандай түске ие екенін, ол заттан қандай иіс шығып жатқанын, дәмі мен тығыздығы, зерттеліп жатқан заттың тағы да басқа қасиеттерін анықтап, олардың табиғатынан тани білуді үйренеді. Химия сабағында экспериментті жүйелі түрде өткізе білу фактілерді бақылауға, теориялық білімнің көмегіне сүйене отырып оларды түсіндіре білуге, эксперименттік біліктілік пен дағдыларын арттыра түсуге, жұмысты еркін түрде жоспарлай білуге, өз бетінше жүмыс істей білуге, жеке түлға ретінде қалыптасуға, шығармашылық іскерлігін арттыруға үлес қосады.
Алынған дағдылар мен біліктіліктерін оқушылар тек мектеп қабырғасында ғана пайдаланып қоймай, болашақта өздік ізденістерінде, жоғарғы оқу орындарында да қолдана алады.
Диплом жұмысының өзектілігі:Химияны оқытудың негізі - химиялық эксперимент болғандықтан, оқу үрдісі кезінде зертханалық сабақтар мен практикалық жұмыстарды ұйымдастырумен қатар оған қажетті құрал-жабдықтардың заманауи талаптарға сай болуы білім алушылардың химиядан алған білімдерін толық жетілдіре түсуіне мүмкіндік туады. Қазіргі таңда тұлғаның құзіретті болуына білім, білік, дағдымен қатар пәндік құзіреттіліктің қалыптасуы ерекше рөл атқарады. Осыған орай, химия пәні бойынша пәндік құзіреттіліктер жүйесін химиялық эксперимент арқылы жүзеге асырып,оны күнделікті өмірде қолдану өзекті болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жоғары оқу орны педагогикалық Химия мамандығы 1 курс студенттері оқитын Бейорганикалық химияның теориялық негіздері пәні Ерітінділер тақырыбы бойынша жүргізілетін зертханалық тәжірибелердің нәтижелерін түсіндіруді көрсететін және болашақ химия пәні мұғалімдерінің біліктілігін қалыптастыруға ықпал жасайтын әдістемелер құрастыру.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылды:
Жоғары мектептің химия курсында химиялық эксперимент жүргізу туралы әдеби материал жинақтау және жүйелеу.
Ерітінділер тақырыбы бойынша химиялық эксперименттердің жүргізілу жолы мен түсіндірілу нәтижелерін көрсететін әдістемелер құрастыру.
Таңдалған химиялық эксперименттер бойынша құрастырылған дидактикалық материалдарды апробациядан өткізу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Жоғары оқу орнындағы химия пәні бойынша оқу үрдісі
Дипломдық жұмыстың жаңалығы: Жоғары мектепте білім алушыларға таңдап алынған химиялық эксперименттердің ғылыми тұрғыдан түсіндірілуін көрсететін әдістемелер құрастырылды.
Практикалық маңыздылығы: Жоғары мектепте химиялық эксперимент арқылы білім алушылардың кәсіби біліктілігін қалыптастыру үшін ұсынылып отырған әдістемелерді мектеп мұғалімдері, магистранттар, сонымен қатар жоғары оқу орнында жұмыс істей бастаған жас оқытушылар химиялық эксперимент жүргізуде пайдалана алады.
I ӘДЕБИ ШОЛУ
Жоғары мектепте білім алушылар - болашақ химия мұғалімдерінің
біліктілігін арттыру
Елбасымыз Н.Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген. Бұл міндет қазіргі өмір талабынан туындаған жаңа білім беру мазмұнының принциптері, білім берудің ізгілік парадигмасын ауыстыратын өмірге дайындалған адам, іскер адам парадигмасы болып табылады. Баланың алған білімінің қолданысы келешекте-практикалық қажеттіліктен туып, тиімді, сенімді, ой-өрісімді, өлшемді болатындай дәрежеде болу керек. Ол үшін мектептің жүрегі болып саналатын - мұғалім өз ісіне, педагогикалық шығармашылығы, яғни құзырлығы сай болу керек [1].
Егер мүғалім ғылымға өзі беріліп, оны толық меңгеріп, сүйе білмесе, онда оқушыларды да ғылымға құлшындыра алмайды, мүғалімнің бұл саладағы еңбегі де жеміссіз болмақ - деген үлы ғалым Д.И.Менделеевтің өсиеті бар. Соған қарай қазіргі таңда оқушыларға сапалы білім, саналы тәрбие беру үшін мұғалімнің қажырлы еңбегі және талантты балалармен жүмыс істеу қажет. Ғылыми тәжірибе жасау, жарыс ойындары, ойлап тап, көшбасшы, т.б. кештер, сонымен қатар экологиялық білімін көтеру мақсатында балалармен жүмыс істеу тиімді. Табиғат аясында ғылыми зерттеу жүмыстарын жүргізу, тұжырым жасай білуге дағдыландыру, ғылыми конференцияларға қатыстыру, оқушының ойлау қабілетін дамыту, еңбекке баулу үлкен еңбек. Талабы таудай, қабілеті мол, ізденімпаз жастар көбейіп адамзат игілігіне үлес қосып жатса, олар ұлтымыз үшін мақтаныш, еліміз үшін абырой.
Оқушымен зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін, белгілі бір тақырып алып, оған жоспар жасап, жұмыс істеу балаларды тиянақтылыққа тәрбиелейді. Және сабақтан тыс уақытта қызықты, қарапайым тәжірибелер жасау, күнделікті тұрмыстағы химиялық құбылысқа көз жеткізуге болады. Осы мақсатты іске асыру үшін 9 г сынып оқушыларымен Қазақстандағы химияның дамуы-біздің болашағымыз атты жүйелі ізденіс жұмыс өткізіледі.
Оқушылар зерттеу жұмысында көп жаңа ақпаратпен танысып, ашық сабақ өткізілді.
Адамзат баласының алдындағы негізгі міндеттің бірі - қол жеткен қоғамдық рухани және материалдық құндылықтарды, өндірістік тәжірибені игерген тұлға даярлау. Осы міндетті жүзеге асыру негізінен білі беру жүйесіне жүктелетіні белгілі.
Ғылыми ұғымдарды қалыптастыруда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың басты мақсаты - білім алушыларды жан-жақты дамыту, оларға ғылыми көзқарас қалыптастыру және бір пәннен екінші пәнді игеруде қолдана білуге дағдыландыру. Осыған байланысты, химия пәнінің мазмұнын химия тарихымен байланыстыра оқыту білім алушылардың пәнді жан-жақты игеруіне көмектеседі. Осы екі пәннің арасындағы байланысты тереңінен меңгереді.
Бұл пәннің басқа пәндер арасындағы статусы мен құрылымы, орны мен рөлі
ерекше.
Химиялық білім, басқа да іргелі ғалымдар сияқты, тіршілікте өзімізді қоршаған заттар мен қүбылыстар әлеміне, ондағы заңдылықтардың қалыптасуына бүтіндей қарап, мәдениеттіойлауды, түйсіне ұғынуды, парасатты болуды орта мектептен бастайды. Химия курсын оқытуда окушылардың жаңа ғылыми дүниетанымы мен химиялық логикалық қабілеттері дамытылы оқытылады. Химияны оқып үйрену нәтижесінде окушылардың ғылымға деген қазіргі таңдағы ой өрісі кеңейе қалыптасып химиялық қосылыстар өзгерісінің механизмі, химияның өнеркәсіп пен шаруашылығындағы, жалпы күнделікті өмірдегі маңызды рөлі туралы түсінікті жетілдіре түседі. Оқушылар оқу барысында химияның негізгі заңдылықтары мен теориясының, химияның сандық есептеулер техникасын терең меңгеріп, химиялық элементтерді өздері орындауға, байқалатын құбылыстарға негізделеген реакциялар теқдеулерін құрастыра біліп, қорытынды жасау.
Химия тарихының теориялық негіздері барлық химия пәндерінің негізін қүрайтын тарихи мәліметтерін, теориялық ережелері мен тұжырымдарды қарастырады. Химия пәнінің негізгі мақсаты - білім алушыларға, химиялық заттар мен олардың шығу тарихын, химия дамуындағы тарихи құбылыстар мен процестер және оларға байланысты негізгі мағлұматтар беру, олардың қоғам мен өндіріске қажеттілігі, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайлары мен сәйкестігі жаратылыс пен математикалық ғылымдардың дамуымен байланысты. Жеке тарихи дәстүрлердегі химия дамуымен заңдылығы химияның прогресі туралы мағлұматтар беру [2].
Химия пәнінің оқу барысында химияның даму жолдарымен химиялық технологияның мәні жайында көзқарасын орнықтырып, химияның тарихи
дамуының негізгі мағлұматтары мен бұрынғы және қазіргі белгілі ғалымдардың іс-әрекеттерін білулері керек.
Адамды тәрбиелейтін қоғам мен орта болса, ал баланы тәрбиелейтін мұғалім мен отбасы. Мұғалім мектепке жан кіргізеді, кемшілігін жақсылығы - жабады деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, мұғалім жас буынды, қазіргі заман талабына сай тәрбиелеп білім береді. Білім негізі - сабақта Мұғалімнің әрбір сабағы бүгінгі күн талабына сай болу үшін ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру қажет. Ол үшін сабақтың әрбір минуты тиімді және білімділік, дамыту, тәрбиелік мақсаттары айқын болуы қажет. Қазіргі кездегі талап-сабақга білім берудің жаңа технологиясы әдістерін қолданып, окушылардың шығармашылдығын дамыту. Сабақ үстінде оқушының ынтасын көтеріп, білім-білік дағдыларын қалыптастыру мүғалім мен оқушының қарым-қатынасына байланысты болады. Оқушыға материалды талқылап толық игеру үшін және өздігінен қорытындылай білуге қажет. Бұл оқушылардын пәнге деген белсенділігін арттырады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында атап өткендей, білім беру жүйесінің негізгі міндеті - баланың рухани және тәндік мүмкіндігін дамыту, оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік қабілетінің дамуына жағдай жасау. Қоғам алдындағы тұрған негізгі мақсаттардың бірі-білім беру
жүйесін түбегейлі жаңғырту, XXI ғасырда жалпы білім беретін орта мектептерде оқушыны жеке түлға ретінде дамытуға байланысты білім берудің жаңа үлгісін таңдау.
Қоғам өзгерістеріне байланысты қазіргі кезеңдегі мектеп әрбір балаға жеке адам ретінде қарап, өзіне тән ой-өріс, еркін әрекет жасайтын қабілеті бар, батыл пікір айта алатын тұлға екенін ескере отырып тәрбиелеуге бетбұрды. Демек, мектептегі оқу үрдісі оқушылардың ізденімпаздығын, белсенділігін, өз ықыласымен психологтар оқушылардың өзіндік жұмыстарының негізгі ерекшеліктері олардың ықыласына және өз еркімен әрекет жасауға байланысты деген пікір айтады. Ал оқушылардың өзіндік
жұмысының жоғары формасына олардың өз еркімен амал-тәсілдер қолданып
жасайтын шығармашылық жұмыстар жатады.
Қазақстан жоғары мектебінің басты талап, негізгі міндеттерінің қатарына - әлемдік стандарттар деңгейіне білім беру ісінің күн тәртібіне батыл да өткір қойылған айрықша айтар едік.
Елімізде жүргізіліп жатқан ашық қоғамға қатысты бетбұрысқа демократия мен тәуелсіздік талаптары осы тұрғыдан келсек, қазіргі кезеңдегі жас ұрпаққа ұлттық мұратты, тарих тағлымын, өнер өнегесін, білім- ғылымның кемел де келелі тұстарын тамыршыдай тап басып, дүрыс бағыт- бағдар берілсе, келешек көкжиегі көркем де нұрлы, шуақты да сәулелі бола түсер еді.
Оқу орындарының материалдық-техникалық базасы қалыпты ізге түскен, ұстаз - білім алушының әлеуметтік мәртебесі айқындалған, оқулық пен әдістемелік құралдары жеткілікті, компьютер, мультимедиялық - лингафондық кабинеттер, кітапхана қоры мен ақпараттық - библиографиялық дерек көздері мол кез-келген ұжымда - білім мазмұны, біліктілік мәселесі, тәлім - тәрбие ісі, тағылымдық шаралар кең өріс алары анық. Мұның өзі жас ұрпақтың жүйелі білім мен сапалы тәлім-тәрбие алуына, мәдени-рухани жағынан өсіп есеюіне, қазіргі кезеңнің өскелең өзгерістерін толық сезініп, ұлттық мұратқа адалдық танытып, дәстүр-өнегелерін, жасампаздық қасиеттерді, инабап пен ізгілік нұрын молынан алуда әсер-ықпалы зор. Осы тұста ойға алар, оқу мен оқыту ісінде басымдылық берер жайттардың бірі - ұстаздылық шеберлік пен шешендікке келіп саяды. Мұғалім өскелең ұрпақтың мәңгі өзгермелі қарама-қайшылығы мол жан дүниесін білетін адам [3].
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауындағы білім беруді жетілдіру, дүниежүзілік білім кеңістігіне ену бойынша үкіметке берген тапсырмасында білім саласына айырықша көңіл бөлген. 2015 жылдан білім саласы қызметкерлерінің жалақысын 29 % -ға көтеру туралы ұсыныс осының дәлелі.
Орта мектеп оқушыларына білім берген кезде, олардың жан-жакты білім алуына, қоршаған орта туралы материалисьтік көзқарас қалыптасуына баса назар аударылады. Жастар, негізінен қоғамдық, жаратылыстану, физика, математика, тіл, т.б. жеке тұлға қалыптастыруға қажет пәндерден білім алады. Солардың ішінде химия пәнінен жастарда қоршаған орта, онда жүретін өзгерістер туралы материалисьтік-диалектикалық көзқарас қалыптастырудағы орны ерекше. Сонымен қатар, XXI ғасыр техниканың жедел даму кезеңі болғандықган химия теориясы мен практикасы халық шаруашылығында кеңінен қолданыс табуда. Кезінде орыс ғалымы М.В.Ломоносов химия адам іс-әрекетіне өз қанатын кең жаяды деген көріпкел сөзі іске асуда. Сондықтан да, орта мектепте химияны оқытуға және химик- мұғалімдер даярлауға ерекше көңіл бөлетін уақыт жетті. Химия пәні мектепте дидактикалық принциптерге сай оқыталады. Атап айтқанда, пәннің ғылымилығы, өмірмен байланыстығы, білімнің жеткіліктілігі, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру, білім мазмұнының сабақтастығы және т.б. химияны оқыту арқылы жастарда қоршаған ортаға деген материалисьтік- диалектикалық көзқарас қалыптасуы тиіс. Соған орай, пән мазмұны қарапайымнан күрделіге, оңайдан-қиынға. сабақтасып құралады. Қазіргі мектеп бағдарламасы бойынша химия 8, 9-сыныптарда негізінен бейорганикалық химия оқытылса, ал органикалық химиядан қысқаша түсініктер берілетін, 10-11 сыныптарда бейінді пән болып екі бағытта оқытылады. Жалпы алғанда орта мектепті бітірушіде химиядан заттар, жай және күрделі заттар туралы үғым қалыптасады. Ары қарай оларды ажырата
білу, атом, молекула ұғымын, оның құрылысын, химияның негізгі заңдарын оқып үйретеді. Сонымен қатар, оқушылар химиялық реакция, реакция жылдамдығы, химиялық тепе-теңдік үғымдарының заңдылықтарын оқу арқылы оларды ерітінділер тарауында және жалпы табиғатта жүретін процестерді түсіндіруге пайдалана атуы тиіс. Химиялық элемент ұғымын меңгеріп негізгі элементтер меп олардың қосылыстарына периодтық жүйеде орналасуына орай сипаттама бере алуы тиіс.
Заманауи инновациялық экономика жағдайында барлығына үлгеру үшін бұрынғылардан бөлек дағдылар қажет. Оку, жазу, сынай білу сияқты базалық дағдыларға қосымша жеке тұлғалық қасиеттер (табандылық, білім құмарлық пен бастамашылық) мен белгілі құзыреттіліктерге ие болу керек (командада жұмыс жасай білу, мәселені шеше білу, креативті болу).
Аталған дағдылар бұрын тек кейбір қызметкерлерде болса, еңбек нарығындағы өзгерістер сол дағдылардың барлық қызметкерлерде болуын талап етеді. Барлық елдердің экономикасы креативтілік, иннновациялық технологиялар мен командада жұмыс жасау арқылы дамыған. Білікті мамандар қазіргі жағдайда құрылымдалмаған мәселелерді жиі шешуге және ақпаратты тиімді талдауға міндегті. Сонымен қатар технологиялар біздің өмірімізде қол еңбегін белсенді ығыстыруда. Осы орайда жұмыс орындарының қысқаруы қызметкерлердің қажетті дағдыларды игермегендігіне байланысты болып отыр. Жалпы білім беру мекемелерінің бітірушілері мамаңдық таңдауда еңбек нарығының талаптарына сәйкес болуда көптеген қиындықгарға кездесуде. Оның себеп-салдары бүгінгі сабақтың сапасын арттыру қажеттілігіне алып келеді. Яғни, XXI ғасыр дағдыларының қаншалықты өзекті екенін барлығы - мүғалім, оқушы мен ата- ана түсінуі тиіс.
Тұлға бойындағы дағдыларды қалыптастыруда мектептің рөлі үлкен. Бүгінгі күнге дейін мектепте оқушынын білім, білік және дағдыларын тек білу-түсіну, еңбек жоғарысы - қолдану деңгейіне жеткізе алды. Сондықтан бүгінгі мектептің міндеті - оқушының ойлау деңгейін арттыру арқылы ХХI ғасыр дағдыларын дамыту болып табылады. Өз кезегінде сол оқушыны талапқа сай дамытатын мұғалімді дайындау мәселесі туындайды.Яғни, мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарының мазмұны мен форматын өзгерту қажеттілігіне тірелеміз.
Әрине, осындай шәкірттерді тәрбиелейтін кадрларды дайындау - ең қиын мәселе болыр отыр. Осы орайда Қазақстан Республикасы мүғалімдерінің біліктілігін арттыру курстары туралы 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасында бірқатар өзгерістер енгізілетіні аталған. ҚР президенті 2012 жылғы Қазақстан халқына жолдауында былай деген: Мұғалімдер біліктілігін арттыруға жэне оларды материалдық ынталандыруға жеке назар аудару қажет. Біз озық педагогикалық тәжірибелер негізінде әзірленген педагогтерді қайта даярлаудың жаңа үш деңгейлі бағдарламасын енгіздік. Үкіметке таяудагы 5 жыл ішінде 120 мың мұғалімді біліктілікті арттырудың жаңа бағдарламасы ойынша оқытуды қамтамасыз етуді тапсырамын.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы бетбұрыстың оқушының бойында XXI ғасырда қажетті дағдыларды дамытуға бағытталғаны қуантады. Осындай қиын, қажетті бетбұрыстың штурвалын Назарбаев зияткерлік мектептері ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығы ұстап басқаруда. Педагогикалық шеберлік орталығы 2012 жылдың сәуір айынан бастап әр облыс орталығында ашылған филиалдарында деңгейлік курстар өткізуде. Аталған курстардың үш деңгейі бар: үшінші деңгей - Тиімді оқыту, екінші деңгей - Мектептегі мүғалімдердің көшбасшысы, бірінші деңгей- Педагоги калық қоғамдастықтағы мүғалімдердің көшбасшылыгы, - деп аталады. Осы уақыт аралығында республика бойынша қырық мыңға жуық мұғалім деңгейлік курстан өтті. Курс мазмұны сындарлы оқыту теориясының негізінде құрастырылып, білімі саласында болып жатқан жаңалықтар мен мәселелерді қамтиды. Жоғарыда айтылған XXI ғасырда қажетті дағдыларды дамытуға бағытталған курстар больш табылады. Осы бағдарламамен оқытылған мектеп бітіруші негізгі үш бағыттағы дағдыларды игеруі тиіс, олар: базалық, құзыреттілік және жеке тұлғалық қасиеттер. Мұнда базалық дағдыларга оқу мен жазу, математикалық сауаттылық, жаратылыстану-ғылыми сауаттылық, ақпараттық сауаттылық, қаржылық сауаттылық, мәдени және азаматтық сауаттылық жатады. Құзыреттілік дағдыларға сыни тұргыдан ойлау, креативтілік, коммуникативтілік, командада жүмыс жасай білу кіреді. Жеке түлғалық қасиеттерге білім құмарлық, бастамашылық, табандылық, бейімделе білу қабілеті, көшбасшылық, әлеуметтік және мәдени сауаттылық жатады. Аталған үш негізгі дағдылардың дамуы түлғаны өмір бойы үздіксіз білім алуға үйретеді [4].
Қазақстанда білім беру сапасына айрықша көңіл бөлінуде, себебі білімді ұрпақ болашақ кепілі. Осы мақсатта Қазақстан педагогтарының біліктілігін арттыру үш айлық оқу курстары практикаға енуде.
Біліктілікті арттыру курстарының мақсаты - бағдарламага сай жеті модуль аясында өткізілетін сабақтардың сапасын арттыруға негізделген. Мұндағы міндет - мүғалімдерді өзгермелі өмірге даярлай отырып, жаңа инновациялық технологияларды тиімді пайдаланып оқушылардың өзіндік
Қабілетін ашу, білімге сын көзбен қарауына дағдыландыру.
Осы орайда мүғалімдерге үлкен талап қойылады, ол шығармашылық ізденіс. Шыгармашыл, сын түрғысынан ойлай алатын ұстаз ғана оқушы шығармашылығын дамыта алады.
Мұғалімнің негізгі міндеті - білім алушымен қарым - қатынас, білім алушылардың өзара түсінуі, оларға шығармашылық үшін жағдай жасай білу, еркіндікке үйрету.
1.2 Химиялық эксперимент - химияны оқытудың негізі
Химияны оқытудың негізі - химиялық экс - перимент болғандықтан, оқу үрдісі кезінде зертханалық сабақтар мен практикалық жұмыстарды ұйымдастырумен қатар оған қажетті құрал- жабдықтардың заманауи талаптарға сай болуы білім алушылардың химиядан алған білімдерін толық жетілдіре түсуіне мүмкіндік туады. Қазіргі таңда тұлғаның құзіретті болуына білім, білік, дағдымен қатар пәндік құзіреттіліктің қалыптасуы ерекше рөл атқарады. Осыған орай химия пәні бойынша пәндік құзіреттіліктер жүйесін химиялық эксперимент арқылы жүзеге асырып, оны күнделікті өмірде қолдану өзекті болып табылады.
Қазіргі заманғы тұлғалық - бағдарланған оқыту тәсілін оқу үдерісіне қолдану білім алушылардың ғылымға, білімге деген қызығушылықтарын арттыруға жол ашады. Осы мақсатта химияның қолданбалы, практикалық және экологиялық бағытын күшейтуді жүзеге асырудың бірден-бір жолы химиялық эксперимент.
Химия саласында тұлғаның дамуы мен тәрбиеленуіне химиялық эксперименттің маңыздылығын химия ғылымының әлемге танылуына айтарлықтай зор үлес қосып, химияның негізін қалаушы ғалымдар А.Лавуазье, М.И. Ломоносов, Д.И. Менделеев т.б. ғалым - әдіскерлер В.Н. Вер - ховский, П.И. Воскресенский т.б. еңбектерінде де қарастырылған [1].
Химиялық эксперимент химияны оқыту кезіндегі оқу үдерістің негізгі бөлігі болып табылады. Химиялық экспериментте әрбір ғылыми түсінік теориядан біртіндеп практикаға ұштасуы қажет. Оқытушылар химияның негізін түсіндіру барысында оның тарихынан бастап, әртүрлі химиялық экспериментті қолдану арқылы теориялық білімді нақтылауға үйретеді, ал білім алушылар химиялық эксперментті жүргізу кезінде жалпы заңдылықтарды өздігінен жүйелеп, нақты нәтижеге көз жеткізуге тырысады. Химиялық эксперимент жүйелі жүргізудегі білік пен дағды тек қана оқу үдерісінде ғана емес, эрі қарай өздігінен ғылыми, эдістемелік, практикалық ізденістер жүргізгенде дами түседі. Химиялық экспериментті мынадай бірнеше сатылар арқылы жүргізуге болады:
химиялық эксперименттің мақсаты мен міндетін қою;
химиялық эксперимент талдау;
химиялық заттар мен химиялық реакцияларды зерделеу;
химиялық экспериментті жоспарлау, жүргізу және бақылау;
химиялық эксперименттің орындалу техникасын игеру;
химиялық эксперименттің нәтижесін бағалау.
Химия пәнінен білімнің жоғары деңгейде бо - луы химиялық экспериментті білім алушылардың өздері өздігінен жасағанда ғана көрінеді. Сонда ғана біліммен бірге білік, дағды, одан әрі пәндік құзіреттіліктері қалыптасады. Эксперименттік біліктілікті тек орта және жоғары оқу орындарында ғана терең игеріп қоймай, қалыптасқан дағдыны өнеркәсіп, өндірістерде тәжірибені жүргізу барысында қолданылатын құрал-жабдықтар мен ірі қондырғылардың жұмыс істеу техникасын меңгеруге де қолдануға машықтанған жөн. Ол үшін қарапайым ережелер мен қауіпсіздік ережелерін есте ұстаған абзал. Солардың бірі: ыдыстар, құрал-жабдықтар, химиялық реактивтермен жұмыс жасай білу; қыздыру, еріту, газдарды жинау іс-әрекеттерін игеру; химиялық құбылыстар мен үдерістерді бақылау және оларды түсіндіре біл; жасалған жүмыстың нәтижесін ауызша түсіндіріп, жазбаша жаза білу; отандық және халықаралық әдебиет көздері және анықтамалықтар мен ақпарат жүйесін тиімді қолдана білу.
Қазіргі уақытта болашақ мектеп үстаздарының химия ғылымы бойынша біліктілігін көтеру мақсатында оқу-әдістемелік үдерісті жетілдіруге көп көңіл бөлінуде. Осыған орай химияны оқыту ба - рысында теориялық білім мен практиканы байланыстырып, зертханалық тәжірибелер мен практикалық жұмыстардың рөлін күшейтудің маңызы зор. Химиялық эксперимент жүргізу барысын - да орындалатын педагогиканың дидактикалық қызметтерін де қарастыратын болсақ, әр қызметтің өзіне тән нәтижеге бағдарланғанын көруге болады (1-кесте).
1-кесте - Химиялық экспериментте орындалатын дидактикалық қызметтер
Қызметтері
Нәтижеге бағдарланып орындалуы
Ақпараттық
алғаш рет заттар мен құбылыстарды таниды, химиялық экспериментгің көмегімен заттың қасиеті және айналулары туралы түсінік қалыптасады
Эврикалық
химиядағы көптеген эмпирикалық түсініктерді, қорытындыларды, зандылықтарды қалыптастырады
Критерилік
химиядан алған теориялық білімдерді практикамен ұштастырып, көз жеткізеді, сыни тұрғыдан талдайды
Түзетушілік
оқытушы білім алушылардың химиядан қалыптасатын ғылыми түсініктерін нақтылайды, химиялық эксперимент жасағанда жіберген қателіктерін түзетеді
Зерттеушілік
затты талдаудан бастап синтездеуге дейін практикалық білік пен дағдыларды дамытылады
Жалпылаушылық
әртүрлі эмпирикалық нәтижелерді сыни тұрғыдан қорытындылап, жүйелейді
Келтірілген кестеден көрінгендей химиялық эксперименттің көмегімен білім алушылардың: құбылыстарды байқауын, түсініктерді қалыптастыруын, жаңа оқу материалдарын зерделеуін, білімді бекіту мен кеңейтуін, практикалық білік пен дағдыны жетілдіруін, пәнге деген қызығушылықтарын дамытуға болады. Әдетте, химия пәні сабағы бойынша орындалатын оқу тәжірибелерді жүргізілу тәсіліне байланысты былай жіктейді:
көрнекілік эксперимент
зертханалық тэжірибелер
практикалық жүмыстар
Әрине, әрбір оқу химиялық эксперименттің түрлерінің белгілі бір мақсатты жэне орындала - тын ерекшеліктері бар.
Көрнекілік эксперимент - мұғалімнің немесе білім алушының, яғни көрнеілікті тәжірибе көрсетушінің көмегімен барлық білім алушылардың байқауы арқылы жасалынады. Көрнекілік эксперименттің мақсаты - химия түсінігін қалыптастыру, құбылысты қадағалауға, байқауға үйрету. Бұл эксперименттің өзін үшке бөлуге болады: табиғи (оттектің алынуы және қасиеттері, ас тұзындағы қоспаларды анықтау т.б.), имитациялық (бром суын иод суына алмастыру т.б.), мультимедиялық (графиттен алмаздың алынуы).
Көрнекілік эксперименттердің түйінді жетістіктері - көрнекілігі жэне білім алушылардың назарын үдеріске аударту, химиялық әрекеттесуді жүргізуге қажетті химиялық реактивтерді үнемдеу. Алайда эксперименттің бұл түрі арқылы білім алушылардың арнайы біліктерін қалыптастыру мүмкін емес.
Зертханалық тәжірибелер - оны орындаушы сыныптагы білім алушыларға мұғалімнің түсіндіруі арқылы жүргізіледі. Бұл зертханалық жұмыс қарапайым және ұзақтығы 2-3 минутқа созылуы жэне экспериментті жүргізу барысында қауіпсіз болуы шарт. Зертханалық тәжірибелерге қажетті құрал-жабдықтар мен химиялық реактивтер алдын ала дайындалады. Зертханалық тәжірибелердің мақсаты - жаңа материалды игеру кезінде байқалатын құбылыстарды зерделеу (қышқылдар мен негіздерге индикатордың әсері т.б). Зертханалық тәжірибелер - мұғалімнің жаңа материалды түсіндіру кезінде айтылған түсініктерін дәлелдеуге жэне соған сәйкес химиялық экспериментті жүргізудің кейбір біліктігі қалыптасуына бағытталады әрі үнемі қажет етеді.
Практикалық жұмыстар - белгілі бір тақырыпты зерделеп жүйелеуде сабақ кезінде мұғалімнің қатынасуымен, білім алушылардың жүргізетін эксперименті. Практикалық жұмыстардың мақсаты - практикалық білік, дағдыларды қалыптастыру және кеңейту. Практикалық жұмыстар өзара екіге бөлінеді: нұсқау бойынша экспериментті жүргізу, мысалы көміртек (IV) оксидін алу жэне оның химиялық тәжірибелері, сонымен қатар эксперименттік есептер, мысалы мыс оксидін үш тәсілмен алу және бүл заттың негіздік оксид екендігін дәлелдеп шығару.
Практикалық жұмыстарда жаңа материалды игеру кезінде іс-әрекеттік біліктер мен дағдылар қалыптасады. Эксперименттің бұл түрін орындау кезінде туындайтын негізгі проблемалар білім алушыларды реактивтермен, құрал- жабдықтармен, ыдыстармен қамтамасыз ету, сонымен қатар техникалық қауіпсіздік ережесін сақтауды қадағалау.
Практикалық жұмыстар белгілі бір мақсатқа жету үшін бір немесе бірнеше сабақты зерделеудің соңында беріледі. Оның мәні практикалық жұмыс кезінде:
Біріншіден, білім алушылардың белгілі тәжірибелерді өздігінен орындау нәтижесі бойынша химиядан алған білімін бекіту. Осы практикалық жұмыс арқылы эксперименттік жэне теориялық материалды жинақтауға болады.
Екіншіден, біртіндеп оқушылардың практикалық біліктері дамиды және химиялық экспериментті орындау техникасын игереді.
Үшіншіден, эксперименттік есептерді шығару жэне практикалық сұрақтардың жауабын табу кезінде эврикалық деңгейге дейін жетеді, белсенді түрде өмірде химияны қолдану туралы көзқарастары кеңейеді.
Зертханалық тәжірибелер мен практикалық жұмыстарды орындау кезінде білім алушылар химиялық құбылыстар мен заңдылықтарды өздігінен зерделейді, практикада оларды дәлелдеп көз жеткізеді. Эксперименты жүргізу кезінде шығармашылық ыңғайға сәйкес теориялық білімді қолдану арқылы экспериментті түсініп жасаудың өзі маңызды жетістік болып табылады.
Химиялық эксперименттің жоғарыда аталған 3 түрінен басқа виртуалды эксперимент және қызықты тәжірибелер жиынтығы бар. Еритін заттың молекулалары бір-бірінен ажырап, гидраттанған күйге ауысады, мысалы спирттің суда еруі.
Иондық байланыспен байланысқан заттар жеке иондар түзіп гидраттанған күйге ауысады, мысалы натрий хлоридінің суда еруі.
Ковалентті полюсті байланыспен байланысқан заттар суда ерігенде гидраттанған иондарға ауысады, мысалы хлорсутектің суда еруі.
Молекулалары иондарға диссоциацияланбай ерітіндіге өтетін заттар су молекулаларымен сутектік байланыстың түзілуі нәтижесінде ериді.
Енді еру кезінде іске асатын тепе-теңдікке келсек, заттардың суда ерігіштігіне сүйенуіміз қажет. Бұл ерігіштікті анықтайтын жалпы себептер қандай ?
Әрбір қатты заттың еру дәрежесі минималды энергия үрдістерімен және жүйенің максималды ретсіздігімен анықталады. Ретсіздік дәйек әрқашан қатты заттың еруіне эсер етеді. Қатты заттың ретсіздік дәрежесін ерітіндімен салыстырғанда ретті болып келеді. Бірақ заттың суда ерігіштігі қатты күйіндегі жалпы энергиясына, оның суда таралу энергиясына тәуелді. Қатты заттың тұрақтылығы гидраттану энергиясының мәні төмен иондардың өзара күшті тартылуымен анықталады, соны - мен қатар олардың жинақы болуы кристалдық торларының ретпен орналасқанына байланысты. Қатты заттардың иондарының арасындағы әрекеттесу неғүрлым күшті болуы олардың за - ряды үлкен және арақашықтығы кішкентай болуы шарт. Ковалентті байланысы бар қатты заттардың көбісінің ерігіштігі төмен. Себебі, молекулалардың арасындағы байланысты үзуге қажетті энергия молекуланың гидраттанған күйіне ауысуы кезінде бөлінетін энергиядан жоғары. Осыған байланысты қатты заттың ері- гіштігі - қатты заттар арасындағы тартылыс күші төмен, еріген иондар немесе молекулалардың гидраттану энергиясы жоғары болуына тәуелді.
Ерігіштіктің сандық бағалануы тәжірибе жүзінде қатты заттың еріген бөлігін табу арқылы анықталады. Бірақ көптеген түздар нашар еритін болғандықтан, олардың ерігіштігін анықтау өте қиын. Мұндай заттар үшін ерігіштік көбейтіндісінің термодинамикалық есептеулері қолданылады. Жүйенің энергиясы ΔG=ΔH - TΔS тендеуімен есептелетін болғандықтан, еру үдерісі ΔН пен ΔS шамасына тәуелді, яғни ерігіштік тақырыбына байланысты эксперименттер жүргізу барысында алдымен теориялық білімді толықтырып, содан соң тәжірибенің орындалуын алгоритм арқылы жогарыда 1-кестеде келтірілген химиялық эксперименттің дидактикалық қызметтерін ескере отырып, жүзеге асырса, білім алушылардың бойында пәндік құзіреттіліктер қалыптасады.
Сонымен, химиялық экспериментті жүргізу барысында ерітінділерді дайындау және олармен жұмыс жасау кезінде ерітіндіде өтетін барлық физика-химиялық үдерістердің ескерілуі, талданылуы білім алушылардың ерігіштік туралы толық түсінік қалыптастыруларына жол ашуға мүмкіндігі туатындығы көрінеді.
1.3 Химиялық эксперименттің түрлері және оның білім алушылардың
танымдық қызығушылығын дамытудағы маңызды құралы ретінде
Химиялық эксперимент оқушылардың ойлау қабілетін, біліктілігін арттыруға және қол жеткізген нәтиже арқылы оқушылар дүрыс көзқарас
қалыптастыра алады. Эксперимент көп жағдайда қабылдаудың бір бөлігі болып табылады, онсыз продуктивті ойлану іскерлігі алға баспайды. Ойлау жүйесін дамытуда эксперимент пен практикамен маңызды рөлді теория алады.
Эксперименттің бір қалыпта, яғни жүйелі түрде жүргізілуі окушылардың химиядан сабақ үлгерімін арттыруға мүмкіндік береді. Алынған білім мен біліктіліктерін, дағдыларын оқушылар орта мектептерде пайдаланып қоймай, сондай-ақ кейін кейінгі өмірлік жолында және де жоғарғы оқу орнындарында көмегін тигізеді.
Химиялық эксперимент бірнеше кезеңдерде жүргізіледі:
тәжірибені қоюды түсіндіру
жоспарлау мен жүргізу
алынған нәтижелерді бағалау.
Эксперимент алдын-ала білімге сүйене отырып жүргізіледі. Тәжірибені теория жүзінде меңгеру оның қолданылу барысына да әсер тигізеді.
Химиялық экспериментті іс жүзінде жүргізу гипотезамен байланысты. Тәжірибеге окушыларды араластыру олардың ойлау қабілетін арттырып қана қоймай, жаңа білім игеруге септігін тигізеді. Химиялық эксперимент проблемалық жағдайдың тууына да, оның шешілуіне де жағдай жасайды. Сәйкесінше, эксперимент оқушылардың білімін арттыруға септігін тигізеді, ал оқытушы оқушылардың ойлау процесін қадағалап отыруға мүмкіншілік алады.
Химиялық бағдарламаға сүйене қарасақ химиялық экспериментті кең көлемде пайдаланудың негізі-демонстрация, з ертханалық тәжірибелер, практикалық сабақтар және эксперименттік есептер болып табылады.
Химиялық эксперимент-түрлі дидактикалық функцияларды түрлі формада, түрлі оқыту әдістерімен сәйкестеңдіріп орьіндай алады.
Химиялық эксперимент окушылардың өзін-өзі сатылап дамытуға арналған принципке негізделген жүйеден тұрады: демонстрациялық
құбылыстардан, фронталъді зертханалық тәжірибелерді оқытушы басқару мен жүргізу, практикалық тапсырмаларды орындаудағы өзіндік жұмыстар және де эксперименттік есептер шығару қарастырылған.
Демонстрациялық экспериментті жүргізу оқушылардың түрлі химиялық құбылыстармен, олардың арасындағы өзара байланыстылықпен, заңдылықпен, құрылғы мен қондырғылармен жұмыс істеу принциптерімен, жүріп жатқан процестермен терең танысуға жәпе олар жайлы жаңа ақпараттармен танысуға мүмкіндік береді.
Демонстрациялық эксперимент әртүрлі мақсаттарда жүргізіледі, мысалы, қандай да бір теориялық жағдайды меңгерудегі бастапқы этап ретінде көрсетілуі мүмкін (электролигтік диссоциация сатысының жағдайға тәуелділігі), мұғалім диссоциация дәрежесі ерітіндінің концентрициясына тәуелді ма? деген сұраққа жауап сұрайды. Осылайша концентрлі және сұйытылған сірке қышқылының электр өткізгіштігіне демонстрациялық тәжірібе жүргізіледі. Тәжірибе нәтижелерін салыстыра отырып, оқушылар электролитік диссоциация дәрежесі ерітіндінің концентрациясына тәуелді екенініне және ерітінді сұйылтуға айналған сайын диссоциация дәрежесі жоғарылай түсетінін байқайды. Демонстрациялық эксперимент мұғалім айтқан теориялық жағдайдың дұрыстығын дәлелдейді.
Мәселен, көбіне кейбір тұздарды алып қарасақ оларды жаққанда ұшкыш қышқыл бөлінетіндігіне дәлел ретінде, мұғалім нитраттардан азот қышқылын алып, оның спецификалық қасиеттерін көрсетеді, болмаса металдардың химиялық қасиеті жайлы айту барысында, металдардың бейметалмен және сумен әрекеттесуін көрсітіп өтеді [10].
Сонымен қатар мұғалім эксперименттің мақсатын дұрыс қоя білуі тиіс. Түсіндіру алынған нәтижелерді анализдеп, теория мен тәжірибелік нәтижелерді анализдеп, теория мен тәжірибелік нәтижелердің өзара байланыстылығын корсету қажет.
Зертханалық тәжірибелер мен сарамандық жұмыстарды жүргізе отырып, окушылар химиялық құбылыстар мен заңдылықтарды зерттеу барысында, олардың нақтылығына көз жеткізу арқылы, олардың біліктіліктері мен түсініктері артады. Кейбір тәжірибелерді жүргізу кезінде білімді жаңа бағытта шыңдау керек болады.
Бұл химияның әрбір бөлігінен алынған білімнің қайталанып отыруына, бекітілуіне, шыңдальш тереңдетілуіне, кеңейтіп жүйеленуіне себебін тигізеді. Сонымен қатар, оқушыларда реагенттер мен қүрылғыларды қолдана білудегі біліктіліктері мен дағдылары қалыптасады. Осының бәрі оқушылардың политехпикалық дайындықтары мен теориялық білімдерін арттырады.
Эксперименталды тапсырмаларды орындай отырып, оқушылар өздерінің біліктілігі мен дағдыларын жаңғыртып, теориялық білімдерін нақты тапсырмаларды шешуде қолдана білуге дағдыланады. Соңдай-ақ, оқушыларға үй тапсырмасы ретінде де тәжірибелік жұмыстар беруге болады. Үй тапсырмасына берілген тәжірибелер мең бақылаулар қарапайым эксперименттерден тұрады, мұғалім тарапынан қадағалауды талап етпейді. Мұндай тапсырмаларды орындау біліктілік пен алынған білімді өз бетінше жаңғыртуға үйренуге дағдыландырады.
Бақылау - біліктілікті арттыру әдісі ретінде химиялық экспериментті жүргізуде кең қолданылады.Оқушылардың шығармашылығы мақсатқа бағытталып, тапсырманы нақты қоя білуде, оны орындай білуде белсенділігін арттырады. Мысалы, егер оқушылар мыс (II) сульфатының электролизін бақылайтын болса, онда маңыздысы- тұз түсінің өзгеруі, электродта қызыл дақтың, ауа көпіршіктерінің пайда болуын бақылайды. Эксперимент нәтижелерін оқушылар теориялық ақпаратпен салыстырып, оның дұрыстығына көз жеткізеді.
Тәжірибелік бақылауда, сондай-ақ экспериментак тапсырмаларды орындауда барлық анализаторлар функцирленеді.Қорыта бекітуде экперимент- сабақтың маңызды бөлігі болуы керек. Оқушылар эксперимент не үшін керек екенін, қандай теориялық жағдайды дәлелдеу керектігін, қандай сұраққа жауап беретінін білуі керек. Мәселен, металдардың химиялық қасиетін түсіндіру барысында, мұғалім Барлық дерлік металдар сумен әрекеттесе бере ме? деген сұрақты қояды. Мүғалім орындаған демонстрациялық тәжірибеден соң, оқушылар өздігінен қорытынды шығару арқылы: кернеу қатарында сутектің оң жағында орналасқан металдар сумен әрекеттеседі деген жауапқа тоқталады.
Эксперимент нәтижелерін анализдеу - тәжірибе барысында қойылған сұраққа жауап алу, себептер мен жағдайларды нақгылау үшін өте маңызды. Сонымен қоса, дұрыс ұйымдастырылған эксперимент белгілі бір тәртіптің сақталуына тәрбиелейді, шығармашылық инициативаның дамып, жеке меншіктерге ұқыптылықпен қарауға тәрбиелейді.
Химиялық эксперименттің түрлері. Химияны оқытудағы химиялық эксперменттің маңызы өте зор. Негізінде химиялық эксперимент (1-сурет): демонстрациялық үстелде мұғалім жүргізетін - демонстрациялық экспериментке және оқушы өздігінен жүргізетін практикалық, зерханалық эксперименттік жұмыстар - оқу эксперименті болып бөлінеді және айта кететін эксперименттің тағы бір түрі ол - ойша эксперимент.
Сурет 1.Химиялық эксперименттің түрлері
Бұл жерде мектептегі химиялық экспе римент түрлерінің нақты
терминологиясы ұсынылмағанын айта кету керек. Бұл жағдай әдістемелік әдебиеттерге де, мектептің практикалық жұмыстырында да түсініспеушілік туғызады, себебі осындай терминдермен оқушы мен мұғалімнің шығармашылық іскерліктері бірдей көрсетіледі. Ол ардың арасындағы айырмашылық тек қана ұйымдастырушылық қатынаста ғана емес, мазмұны мен мақсатында да бар.
Бұл жерде тағы да қарама - қайшылық тудыратын мәселе, жаратылыстану бағытындағы пәндерге бірдей аталатын терминдерді қойса - химия, биология, физика, тағы басқалары; Демонстрациялық эксперимент терминіне барлығы бірдей мағынада түсініктеме беріледі. Бірақ, әңгіме окушылардың өздік жұмыстары жайында болса, мүғалімдер мен әдіскерлердің өзара түсіністікке келулері оңай болмайды. Мысалы, Практикалық сабақ физик мүғалім химия, биологияның практиклық сабағынан мүлде ерекше, физикадан зертханалық жұмысын түсінеді. Материалдық жағдайға қарай, мектепте физика кабинеті қазіргі заманғы талаптарға сай, жеке жабдықталған болуы керек, яғни мұндай кабинетте химиядан сабақ өткізу мүмкін емес. Сол сияқгы, биологиядан да оқушылардың практикалық сабақтары өзгеше ұйымдастырылады. Сондықтан да, бір терминге ие болсада, әр пән мүғалімі әр түрлі түсінік береді.
Химиялық оқу экспериментінің түрлері:
демонстрациялық эксперимент:
зертханалық тәжірибелер;
зертханалық жұмыстар;
сарамандық жұмыстар;
эксперименттік практикум;
үй эксперименті.
Жалпы ұсынылған оқу экспериментінің классификациясының логикалық негізі: оқушы мен мүғалімнің іскерлілік мүмкіндігі екені белгілі. Басқа да негізді алып қарастыруға да болады, мысалы көптеген эксперименттерді оның орындалу мақсатына қарай бөлу. Бұл жағдайда келесі эксперименттің түрлерін бөліп алуға болады:
жаңа эмпирикалық шамалар алуға негізделген эксперимент;
жалпы қорытындыны нақтылайтын немесе көрсетуге негізделген эксперимет;
қандай да бір эксперименттік тапсырманы орындауға негізделген арнайы эксперимент
оқушылардың білімі мен біліктілігін тексеруге арналған эксперимент, тағы да басқалары.
1.3.1 Зертханалық жұмыстардың студенттер білімін жетілдірудегі рөлі
Химиялық эксперименттен алынған қорытындылар мен нәтижелердің дұрыстығын тексеру арқылы білім алушылардың ойлау қабілеті дамиды, сана- сезімі, жоғарылайды. Мемлекеттік білім стандартына сай келетін, білім алушылардың білім деңгейіне қоятын талаптың бірі-оның тәжірибе жасау дағдысын қалыптастыру. Эксперименттік сабақ жүргізудің басты мақсаты-химиялық эксперимент жасау арқылы химиялық реактивтерді қолдану дағдысын қалыптастыру. Жалпы білім жүйесі-қоғамдық өрлеумен бірге дамып, онымен бірге өзгеріп отырады. Білімді өздігінен шығармашылықпен игеру негізіне және сол білімді жаңа деңгейіне көтеруге бағытталған кредиттік оқу жүйесін енгізу оқытудың жаңа түрлерін кеңінен пайд алануды, сабақ
жүргізу мүлдем өзгеше деңгейге ауыстыруды талап етіп отыр. Мұндай түбегейлі қайтадан ұйымдастырудың пәрменділігі мен нәтижелігі сөзсіз әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуіне, оқу әдістемелік құралдарының және әртүрлі қосымша әдебиеттердің жеткілікті болуына тәуелді.
Қазіргі оқытудың ең маңызды міндеттерінің бірі -жұмысты орташа орындайтын білім алушы бағдарлаудан бас тарту да, әр түлғаның ұтымды дамуына жағдай жасау болып табылады. Білім мен біліктің жиынтығы ғана маңызды емес; ең маңызды білім алушылардың өздігінен білім алуға, шынайы өмірді қайта құруға, оны белсенді пайдалана білуге үйрету екені белгілі. Осыған байланысты алған білімін түсіну проблемасы ерекше көкейкесті болып отыр. Дидактикалық әдебиеттерде студенттердің шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту білімді түсінуін қалыптастырудың шарттарының бірі ретінде көрсетілген.
Химия- эксперименттік ғылым. Сондықтан білім алушылардың оқуға деген қабілетін арттыруда, дербестікке баулуда, тақырыпқа байланысты материал іздеп тауып, білімін толтыруда өткізілетін зертханалық жұмыстың маңызы үлкен. Білім алушылардың теориялық білімі зертханалық тәжірибелер арқылы бір зат екінші затпен әрекеттескенде қандай заттар түзілетінін, нәтижесінде байқалатын құбылыстың химиялық мәнін түсінуге қызмет етсе жақсы есте сақталады. Студенттер теориялық білім алу барысында ғылыми дәйектермен танысқанда зертханальтқ жұмыстар түрінде өткізілетін химиялық экспериментке сүйенеді. Химиялық эксперимент - ерекше динамикалық, өз бетінше өзгеріп отыратын көрнекі құрал. Зертханалық жүмыстар білім сапасының жоғарылауына көп әсер етеді және білім алушылардың өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Егер мұғалім ғылымға өзі беріліп, оны толық меңгеріп, сүйе білмесе, онда оқушыларды да ғылымға құлшындыра алмайды, мұғалімнің бұл саладағы еңбегі де жеміссіз болмақ - деген ұлы ғалым Д.И.Менделеевтің өсиеті бар. Оқушымен зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін, белгілі бір тақырып aлып, оған жоспар жасап, жұмыс істеу балаларды тиянақтылыққа тәрбиелейді және сабақтан тыс уақытта қызықты, қарапайым тәжірибелер жасау арқылы күнделікті тұрмыстағы химиялық құбылысқа көз жеткізуге болады.
Химияны оқытуда ең басты рөлді оқу процесінің құрамдас бөлігі болып саналатын химиялық эксперимент алады. Химиялық эксперименттің ерекше қасиеттерінің бірі - әрбір ғылыми түсінік логикалық түрде қойылған тапсырмадан көрініп, практика жүзінде меңгеріле білуі.
Химиялық эксперимент химияға деген қызығушылықты күшейте отырып, өз-өзіне деген сенімділікті қалыптастыра біледі, яғни экспериментті орындау кезінде оқушылар жүмыстың практикалық нәтижесіне қол жеткізіп қана қоймай,өз білімін шығармашылық түрде игеру мүмкіншілігіне ие болады. Сан алуан химиялық экспериментті пайдалана отырып, мүғалім өзінің теориялық білімін нақтылай түсіп, практикалық біліммен байланыстыруға үйретеді. Химиялық эксперимент фактілерге негізделіп, теориялық түрде алынған химиялық түсініктерді тәжірибе арқылы дәлелдеуге мүмкіндік береді.
Химиялық эксперимент оқушылардың ойлау қабілетін, біліктілігін арттырады, эксперименттен алынған нәтижені дұрыс критерий ретінде қарастыруға болады. Эксперимент көп жағдайда қабылдаудың негізі болып келеді, эксперимент болмаса продуктивті ойлану іскерлігі жүрмейді. Ойлауды дамытуда маңызды рөлді экспериментпен, практикамен біріге отырып, теория алады.
Эксперименттің жүйелі түрде жүргізілуі оқушылардың химиядан үлгерімі мен сабаққа деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді.
Алынған дағдылар мен біліктіліктерін оқушылар тек мектеп қабырғасында ғана пайдаланып қоймай, болашақ та өздік ізденістерінде, жоғарғы оқу орындарында да қолдана алады. Тәжірибелік бақылауда, сондай-ақ эксперименттік тапсырмаларды орындауда барлық анализаторлар функциріленеді. Осылайша, окушылар қай зат қандай түске ие екенін, ол заттан қандай иіс шығып жатқанын, дәмі мен тығыздығы, зерттеліп жатқан заттың тағы да басқа қасиеттерін анықтап, олардың табиғатынан тани білуді үйренеді. Химия сабағында экспериментті жүйелі түрде өткізе білу фактілерді бақылауға, теориялық білімнің көмегіне сүйене отырып оларды түсіндіре білуге, эксперименттік біліктілік пен дағдыларын арттыра түсуге, жұмысты еркін түрде жоспарлай білуге, өз бетінше жүмыс істей білуге, жеке түлға ретінде қалыптасуға, шығармашылық іскерлігін арттыруға үлес қосады.
Алынған дағдылар мен біліктіліктерін оқушылар тек мектеп қабырғасында ғана пайдаланып қоймай, болашақта өздік ізденістерінде, жоғарғы оқу орындарында да қолдана алады.
Диплом жұмысының өзектілігі:Химияны оқытудың негізі - химиялық эксперимент болғандықтан, оқу үрдісі кезінде зертханалық сабақтар мен практикалық жұмыстарды ұйымдастырумен қатар оған қажетті құрал-жабдықтардың заманауи талаптарға сай болуы білім алушылардың химиядан алған білімдерін толық жетілдіре түсуіне мүмкіндік туады. Қазіргі таңда тұлғаның құзіретті болуына білім, білік, дағдымен қатар пәндік құзіреттіліктің қалыптасуы ерекше рөл атқарады. Осыған орай, химия пәні бойынша пәндік құзіреттіліктер жүйесін химиялық эксперимент арқылы жүзеге асырып,оны күнделікті өмірде қолдану өзекті болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жоғары оқу орны педагогикалық Химия мамандығы 1 курс студенттері оқитын Бейорганикалық химияның теориялық негіздері пәні Ерітінділер тақырыбы бойынша жүргізілетін зертханалық тәжірибелердің нәтижелерін түсіндіруді көрсететін және болашақ химия пәні мұғалімдерінің біліктілігін қалыптастыруға ықпал жасайтын әдістемелер құрастыру.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылды:
Жоғары мектептің химия курсында химиялық эксперимент жүргізу туралы әдеби материал жинақтау және жүйелеу.
Ерітінділер тақырыбы бойынша химиялық эксперименттердің жүргізілу жолы мен түсіндірілу нәтижелерін көрсететін әдістемелер құрастыру.
Таңдалған химиялық эксперименттер бойынша құрастырылған дидактикалық материалдарды апробациядан өткізу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Жоғары оқу орнындағы химия пәні бойынша оқу үрдісі
Дипломдық жұмыстың жаңалығы: Жоғары мектепте білім алушыларға таңдап алынған химиялық эксперименттердің ғылыми тұрғыдан түсіндірілуін көрсететін әдістемелер құрастырылды.
Практикалық маңыздылығы: Жоғары мектепте химиялық эксперимент арқылы білім алушылардың кәсіби біліктілігін қалыптастыру үшін ұсынылып отырған әдістемелерді мектеп мұғалімдері, магистранттар, сонымен қатар жоғары оқу орнында жұмыс істей бастаған жас оқытушылар химиялық эксперимент жүргізуде пайдалана алады.
I ӘДЕБИ ШОЛУ
Жоғары мектепте білім алушылар - болашақ химия мұғалімдерінің
біліктілігін арттыру
Елбасымыз Н.Назарбаев Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр деген. Бұл міндет қазіргі өмір талабынан туындаған жаңа білім беру мазмұнының принциптері, білім берудің ізгілік парадигмасын ауыстыратын өмірге дайындалған адам, іскер адам парадигмасы болып табылады. Баланың алған білімінің қолданысы келешекте-практикалық қажеттіліктен туып, тиімді, сенімді, ой-өрісімді, өлшемді болатындай дәрежеде болу керек. Ол үшін мектептің жүрегі болып саналатын - мұғалім өз ісіне, педагогикалық шығармашылығы, яғни құзырлығы сай болу керек [1].
Егер мүғалім ғылымға өзі беріліп, оны толық меңгеріп, сүйе білмесе, онда оқушыларды да ғылымға құлшындыра алмайды, мүғалімнің бұл саладағы еңбегі де жеміссіз болмақ - деген үлы ғалым Д.И.Менделеевтің өсиеті бар. Соған қарай қазіргі таңда оқушыларға сапалы білім, саналы тәрбие беру үшін мұғалімнің қажырлы еңбегі және талантты балалармен жүмыс істеу қажет. Ғылыми тәжірибе жасау, жарыс ойындары, ойлап тап, көшбасшы, т.б. кештер, сонымен қатар экологиялық білімін көтеру мақсатында балалармен жүмыс істеу тиімді. Табиғат аясында ғылыми зерттеу жүмыстарын жүргізу, тұжырым жасай білуге дағдыландыру, ғылыми конференцияларға қатыстыру, оқушының ойлау қабілетін дамыту, еңбекке баулу үлкен еңбек. Талабы таудай, қабілеті мол, ізденімпаз жастар көбейіп адамзат игілігіне үлес қосып жатса, олар ұлтымыз үшін мақтаныш, еліміз үшін абырой.
Оқушымен зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін, белгілі бір тақырып алып, оған жоспар жасап, жұмыс істеу балаларды тиянақтылыққа тәрбиелейді. Және сабақтан тыс уақытта қызықты, қарапайым тәжірибелер жасау, күнделікті тұрмыстағы химиялық құбылысқа көз жеткізуге болады. Осы мақсатты іске асыру үшін 9 г сынып оқушыларымен Қазақстандағы химияның дамуы-біздің болашағымыз атты жүйелі ізденіс жұмыс өткізіледі.
Оқушылар зерттеу жұмысында көп жаңа ақпаратпен танысып, ашық сабақ өткізілді.
Адамзат баласының алдындағы негізгі міндеттің бірі - қол жеткен қоғамдық рухани және материалдық құндылықтарды, өндірістік тәжірибені игерген тұлға даярлау. Осы міндетті жүзеге асыру негізінен білі беру жүйесіне жүктелетіні белгілі.
Ғылыми ұғымдарды қалыптастыруда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың басты мақсаты - білім алушыларды жан-жақты дамыту, оларға ғылыми көзқарас қалыптастыру және бір пәннен екінші пәнді игеруде қолдана білуге дағдыландыру. Осыған байланысты, химия пәнінің мазмұнын химия тарихымен байланыстыра оқыту білім алушылардың пәнді жан-жақты игеруіне көмектеседі. Осы екі пәннің арасындағы байланысты тереңінен меңгереді.
Бұл пәннің басқа пәндер арасындағы статусы мен құрылымы, орны мен рөлі
ерекше.
Химиялық білім, басқа да іргелі ғалымдар сияқты, тіршілікте өзімізді қоршаған заттар мен қүбылыстар әлеміне, ондағы заңдылықтардың қалыптасуына бүтіндей қарап, мәдениеттіойлауды, түйсіне ұғынуды, парасатты болуды орта мектептен бастайды. Химия курсын оқытуда окушылардың жаңа ғылыми дүниетанымы мен химиялық логикалық қабілеттері дамытылы оқытылады. Химияны оқып үйрену нәтижесінде окушылардың ғылымға деген қазіргі таңдағы ой өрісі кеңейе қалыптасып химиялық қосылыстар өзгерісінің механизмі, химияның өнеркәсіп пен шаруашылығындағы, жалпы күнделікті өмірдегі маңызды рөлі туралы түсінікті жетілдіре түседі. Оқушылар оқу барысында химияның негізгі заңдылықтары мен теориясының, химияның сандық есептеулер техникасын терең меңгеріп, химиялық элементтерді өздері орындауға, байқалатын құбылыстарға негізделеген реакциялар теқдеулерін құрастыра біліп, қорытынды жасау.
Химия тарихының теориялық негіздері барлық химия пәндерінің негізін қүрайтын тарихи мәліметтерін, теориялық ережелері мен тұжырымдарды қарастырады. Химия пәнінің негізгі мақсаты - білім алушыларға, химиялық заттар мен олардың шығу тарихын, химия дамуындағы тарихи құбылыстар мен процестер және оларға байланысты негізгі мағлұматтар беру, олардың қоғам мен өндіріске қажеттілігі, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайлары мен сәйкестігі жаратылыс пен математикалық ғылымдардың дамуымен байланысты. Жеке тарихи дәстүрлердегі химия дамуымен заңдылығы химияның прогресі туралы мағлұматтар беру [2].
Химия пәнінің оқу барысында химияның даму жолдарымен химиялық технологияның мәні жайында көзқарасын орнықтырып, химияның тарихи
дамуының негізгі мағлұматтары мен бұрынғы және қазіргі белгілі ғалымдардың іс-әрекеттерін білулері керек.
Адамды тәрбиелейтін қоғам мен орта болса, ал баланы тәрбиелейтін мұғалім мен отбасы. Мұғалім мектепке жан кіргізеді, кемшілігін жақсылығы - жабады деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, мұғалім жас буынды, қазіргі заман талабына сай тәрбиелеп білім береді. Білім негізі - сабақта Мұғалімнің әрбір сабағы бүгінгі күн талабына сай болу үшін ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру қажет. Ол үшін сабақтың әрбір минуты тиімді және білімділік, дамыту, тәрбиелік мақсаттары айқын болуы қажет. Қазіргі кездегі талап-сабақга білім берудің жаңа технологиясы әдістерін қолданып, окушылардың шығармашылдығын дамыту. Сабақ үстінде оқушының ынтасын көтеріп, білім-білік дағдыларын қалыптастыру мүғалім мен оқушының қарым-қатынасына байланысты болады. Оқушыға материалды талқылап толық игеру үшін және өздігінен қорытындылай білуге қажет. Бұл оқушылардын пәнге деген белсенділігін арттырады.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында атап өткендей, білім беру жүйесінің негізгі міндеті - баланың рухани және тәндік мүмкіндігін дамыту, оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік қабілетінің дамуына жағдай жасау. Қоғам алдындағы тұрған негізгі мақсаттардың бірі-білім беру
жүйесін түбегейлі жаңғырту, XXI ғасырда жалпы білім беретін орта мектептерде оқушыны жеке түлға ретінде дамытуға байланысты білім берудің жаңа үлгісін таңдау.
Қоғам өзгерістеріне байланысты қазіргі кезеңдегі мектеп әрбір балаға жеке адам ретінде қарап, өзіне тән ой-өріс, еркін әрекет жасайтын қабілеті бар, батыл пікір айта алатын тұлға екенін ескере отырып тәрбиелеуге бетбұрды. Демек, мектептегі оқу үрдісі оқушылардың ізденімпаздығын, белсенділігін, өз ықыласымен психологтар оқушылардың өзіндік жұмыстарының негізгі ерекшеліктері олардың ықыласына және өз еркімен әрекет жасауға байланысты деген пікір айтады. Ал оқушылардың өзіндік
жұмысының жоғары формасына олардың өз еркімен амал-тәсілдер қолданып
жасайтын шығармашылық жұмыстар жатады.
Қазақстан жоғары мектебінің басты талап, негізгі міндеттерінің қатарына - әлемдік стандарттар деңгейіне білім беру ісінің күн тәртібіне батыл да өткір қойылған айрықша айтар едік.
Елімізде жүргізіліп жатқан ашық қоғамға қатысты бетбұрысқа демократия мен тәуелсіздік талаптары осы тұрғыдан келсек, қазіргі кезеңдегі жас ұрпаққа ұлттық мұратты, тарих тағлымын, өнер өнегесін, білім- ғылымның кемел де келелі тұстарын тамыршыдай тап басып, дүрыс бағыт- бағдар берілсе, келешек көкжиегі көркем де нұрлы, шуақты да сәулелі бола түсер еді.
Оқу орындарының материалдық-техникалық базасы қалыпты ізге түскен, ұстаз - білім алушының әлеуметтік мәртебесі айқындалған, оқулық пен әдістемелік құралдары жеткілікті, компьютер, мультимедиялық - лингафондық кабинеттер, кітапхана қоры мен ақпараттық - библиографиялық дерек көздері мол кез-келген ұжымда - білім мазмұны, біліктілік мәселесі, тәлім - тәрбие ісі, тағылымдық шаралар кең өріс алары анық. Мұның өзі жас ұрпақтың жүйелі білім мен сапалы тәлім-тәрбие алуына, мәдени-рухани жағынан өсіп есеюіне, қазіргі кезеңнің өскелең өзгерістерін толық сезініп, ұлттық мұратқа адалдық танытып, дәстүр-өнегелерін, жасампаздық қасиеттерді, инабап пен ізгілік нұрын молынан алуда әсер-ықпалы зор. Осы тұста ойға алар, оқу мен оқыту ісінде басымдылық берер жайттардың бірі - ұстаздылық шеберлік пен шешендікке келіп саяды. Мұғалім өскелең ұрпақтың мәңгі өзгермелі қарама-қайшылығы мол жан дүниесін білетін адам [3].
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауындағы білім беруді жетілдіру, дүниежүзілік білім кеңістігіне ену бойынша үкіметке берген тапсырмасында білім саласына айырықша көңіл бөлген. 2015 жылдан білім саласы қызметкерлерінің жалақысын 29 % -ға көтеру туралы ұсыныс осының дәлелі.
Орта мектеп оқушыларына білім берген кезде, олардың жан-жакты білім алуына, қоршаған орта туралы материалисьтік көзқарас қалыптасуына баса назар аударылады. Жастар, негізінен қоғамдық, жаратылыстану, физика, математика, тіл, т.б. жеке тұлға қалыптастыруға қажет пәндерден білім алады. Солардың ішінде химия пәнінен жастарда қоршаған орта, онда жүретін өзгерістер туралы материалисьтік-диалектикалық көзқарас қалыптастырудағы орны ерекше. Сонымен қатар, XXI ғасыр техниканың жедел даму кезеңі болғандықган химия теориясы мен практикасы халық шаруашылығында кеңінен қолданыс табуда. Кезінде орыс ғалымы М.В.Ломоносов химия адам іс-әрекетіне өз қанатын кең жаяды деген көріпкел сөзі іске асуда. Сондықтан да, орта мектепте химияны оқытуға және химик- мұғалімдер даярлауға ерекше көңіл бөлетін уақыт жетті. Химия пәні мектепте дидактикалық принциптерге сай оқыталады. Атап айтқанда, пәннің ғылымилығы, өмірмен байланыстығы, білімнің жеткіліктілігі, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру, білім мазмұнының сабақтастығы және т.б. химияны оқыту арқылы жастарда қоршаған ортаға деген материалисьтік- диалектикалық көзқарас қалыптасуы тиіс. Соған орай, пән мазмұны қарапайымнан күрделіге, оңайдан-қиынға. сабақтасып құралады. Қазіргі мектеп бағдарламасы бойынша химия 8, 9-сыныптарда негізінен бейорганикалық химия оқытылса, ал органикалық химиядан қысқаша түсініктер берілетін, 10-11 сыныптарда бейінді пән болып екі бағытта оқытылады. Жалпы алғанда орта мектепті бітірушіде химиядан заттар, жай және күрделі заттар туралы үғым қалыптасады. Ары қарай оларды ажырата
білу, атом, молекула ұғымын, оның құрылысын, химияның негізгі заңдарын оқып үйретеді. Сонымен қатар, оқушылар химиялық реакция, реакция жылдамдығы, химиялық тепе-теңдік үғымдарының заңдылықтарын оқу арқылы оларды ерітінділер тарауында және жалпы табиғатта жүретін процестерді түсіндіруге пайдалана атуы тиіс. Химиялық элемент ұғымын меңгеріп негізгі элементтер меп олардың қосылыстарына периодтық жүйеде орналасуына орай сипаттама бере алуы тиіс.
Заманауи инновациялық экономика жағдайында барлығына үлгеру үшін бұрынғылардан бөлек дағдылар қажет. Оку, жазу, сынай білу сияқты базалық дағдыларға қосымша жеке тұлғалық қасиеттер (табандылық, білім құмарлық пен бастамашылық) мен белгілі құзыреттіліктерге ие болу керек (командада жұмыс жасай білу, мәселені шеше білу, креативті болу).
Аталған дағдылар бұрын тек кейбір қызметкерлерде болса, еңбек нарығындағы өзгерістер сол дағдылардың барлық қызметкерлерде болуын талап етеді. Барлық елдердің экономикасы креативтілік, иннновациялық технологиялар мен командада жұмыс жасау арқылы дамыған. Білікті мамандар қазіргі жағдайда құрылымдалмаған мәселелерді жиі шешуге және ақпаратты тиімді талдауға міндегті. Сонымен қатар технологиялар біздің өмірімізде қол еңбегін белсенді ығыстыруда. Осы орайда жұмыс орындарының қысқаруы қызметкерлердің қажетті дағдыларды игермегендігіне байланысты болып отыр. Жалпы білім беру мекемелерінің бітірушілері мамаңдық таңдауда еңбек нарығының талаптарына сәйкес болуда көптеген қиындықгарға кездесуде. Оның себеп-салдары бүгінгі сабақтың сапасын арттыру қажеттілігіне алып келеді. Яғни, XXI ғасыр дағдыларының қаншалықты өзекті екенін барлығы - мүғалім, оқушы мен ата- ана түсінуі тиіс.
Тұлға бойындағы дағдыларды қалыптастыруда мектептің рөлі үлкен. Бүгінгі күнге дейін мектепте оқушынын білім, білік және дағдыларын тек білу-түсіну, еңбек жоғарысы - қолдану деңгейіне жеткізе алды. Сондықтан бүгінгі мектептің міндеті - оқушының ойлау деңгейін арттыру арқылы ХХI ғасыр дағдыларын дамыту болып табылады. Өз кезегінде сол оқушыны талапқа сай дамытатын мұғалімді дайындау мәселесі туындайды.Яғни, мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарының мазмұны мен форматын өзгерту қажеттілігіне тірелеміз.
Әрине, осындай шәкірттерді тәрбиелейтін кадрларды дайындау - ең қиын мәселе болыр отыр. Осы орайда Қазақстан Республикасы мүғалімдерінің біліктілігін арттыру курстары туралы 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасында бірқатар өзгерістер енгізілетіні аталған. ҚР президенті 2012 жылғы Қазақстан халқына жолдауында былай деген: Мұғалімдер біліктілігін арттыруға жэне оларды материалдық ынталандыруға жеке назар аудару қажет. Біз озық педагогикалық тәжірибелер негізінде әзірленген педагогтерді қайта даярлаудың жаңа үш деңгейлі бағдарламасын енгіздік. Үкіметке таяудагы 5 жыл ішінде 120 мың мұғалімді біліктілікті арттырудың жаңа бағдарламасы ойынша оқытуды қамтамасыз етуді тапсырамын.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы бетбұрыстың оқушының бойында XXI ғасырда қажетті дағдыларды дамытуға бағытталғаны қуантады. Осындай қиын, қажетті бетбұрыстың штурвалын Назарбаев зияткерлік мектептері ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығы ұстап басқаруда. Педагогикалық шеберлік орталығы 2012 жылдың сәуір айынан бастап әр облыс орталығында ашылған филиалдарында деңгейлік курстар өткізуде. Аталған курстардың үш деңгейі бар: үшінші деңгей - Тиімді оқыту, екінші деңгей - Мектептегі мүғалімдердің көшбасшысы, бірінші деңгей- Педагоги калық қоғамдастықтағы мүғалімдердің көшбасшылыгы, - деп аталады. Осы уақыт аралығында республика бойынша қырық мыңға жуық мұғалім деңгейлік курстан өтті. Курс мазмұны сындарлы оқыту теориясының негізінде құрастырылып, білімі саласында болып жатқан жаңалықтар мен мәселелерді қамтиды. Жоғарыда айтылған XXI ғасырда қажетті дағдыларды дамытуға бағытталған курстар больш табылады. Осы бағдарламамен оқытылған мектеп бітіруші негізгі үш бағыттағы дағдыларды игеруі тиіс, олар: базалық, құзыреттілік және жеке тұлғалық қасиеттер. Мұнда базалық дағдыларга оқу мен жазу, математикалық сауаттылық, жаратылыстану-ғылыми сауаттылық, ақпараттық сауаттылық, қаржылық сауаттылық, мәдени және азаматтық сауаттылық жатады. Құзыреттілік дағдыларға сыни тұргыдан ойлау, креативтілік, коммуникативтілік, командада жүмыс жасай білу кіреді. Жеке түлғалық қасиеттерге білім құмарлық, бастамашылық, табандылық, бейімделе білу қабілеті, көшбасшылық, әлеуметтік және мәдени сауаттылық жатады. Аталған үш негізгі дағдылардың дамуы түлғаны өмір бойы үздіксіз білім алуға үйретеді [4].
Қазақстанда білім беру сапасына айрықша көңіл бөлінуде, себебі білімді ұрпақ болашақ кепілі. Осы мақсатта Қазақстан педагогтарының біліктілігін арттыру үш айлық оқу курстары практикаға енуде.
Біліктілікті арттыру курстарының мақсаты - бағдарламага сай жеті модуль аясында өткізілетін сабақтардың сапасын арттыруға негізделген. Мұндағы міндет - мүғалімдерді өзгермелі өмірге даярлай отырып, жаңа инновациялық технологияларды тиімді пайдаланып оқушылардың өзіндік
Қабілетін ашу, білімге сын көзбен қарауына дағдыландыру.
Осы орайда мүғалімдерге үлкен талап қойылады, ол шығармашылық ізденіс. Шыгармашыл, сын түрғысынан ойлай алатын ұстаз ғана оқушы шығармашылығын дамыта алады.
Мұғалімнің негізгі міндеті - білім алушымен қарым - қатынас, білім алушылардың өзара түсінуі, оларға шығармашылық үшін жағдай жасай білу, еркіндікке үйрету.
1.2 Химиялық эксперимент - химияны оқытудың негізі
Химияны оқытудың негізі - химиялық экс - перимент болғандықтан, оқу үрдісі кезінде зертханалық сабақтар мен практикалық жұмыстарды ұйымдастырумен қатар оған қажетті құрал- жабдықтардың заманауи талаптарға сай болуы білім алушылардың химиядан алған білімдерін толық жетілдіре түсуіне мүмкіндік туады. Қазіргі таңда тұлғаның құзіретті болуына білім, білік, дағдымен қатар пәндік құзіреттіліктің қалыптасуы ерекше рөл атқарады. Осыған орай химия пәні бойынша пәндік құзіреттіліктер жүйесін химиялық эксперимент арқылы жүзеге асырып, оны күнделікті өмірде қолдану өзекті болып табылады.
Қазіргі заманғы тұлғалық - бағдарланған оқыту тәсілін оқу үдерісіне қолдану білім алушылардың ғылымға, білімге деген қызығушылықтарын арттыруға жол ашады. Осы мақсатта химияның қолданбалы, практикалық және экологиялық бағытын күшейтуді жүзеге асырудың бірден-бір жолы химиялық эксперимент.
Химия саласында тұлғаның дамуы мен тәрбиеленуіне химиялық эксперименттің маңыздылығын химия ғылымының әлемге танылуына айтарлықтай зор үлес қосып, химияның негізін қалаушы ғалымдар А.Лавуазье, М.И. Ломоносов, Д.И. Менделеев т.б. ғалым - әдіскерлер В.Н. Вер - ховский, П.И. Воскресенский т.б. еңбектерінде де қарастырылған [1].
Химиялық эксперимент химияны оқыту кезіндегі оқу үдерістің негізгі бөлігі болып табылады. Химиялық экспериментте әрбір ғылыми түсінік теориядан біртіндеп практикаға ұштасуы қажет. Оқытушылар химияның негізін түсіндіру барысында оның тарихынан бастап, әртүрлі химиялық экспериментті қолдану арқылы теориялық білімді нақтылауға үйретеді, ал білім алушылар химиялық эксперментті жүргізу кезінде жалпы заңдылықтарды өздігінен жүйелеп, нақты нәтижеге көз жеткізуге тырысады. Химиялық эксперимент жүйелі жүргізудегі білік пен дағды тек қана оқу үдерісінде ғана емес, эрі қарай өздігінен ғылыми, эдістемелік, практикалық ізденістер жүргізгенде дами түседі. Химиялық экспериментті мынадай бірнеше сатылар арқылы жүргізуге болады:
химиялық эксперименттің мақсаты мен міндетін қою;
химиялық эксперимент талдау;
химиялық заттар мен химиялық реакцияларды зерделеу;
химиялық экспериментті жоспарлау, жүргізу және бақылау;
химиялық эксперименттің орындалу техникасын игеру;
химиялық эксперименттің нәтижесін бағалау.
Химия пәнінен білімнің жоғары деңгейде бо - луы химиялық экспериментті білім алушылардың өздері өздігінен жасағанда ғана көрінеді. Сонда ғана біліммен бірге білік, дағды, одан әрі пәндік құзіреттіліктері қалыптасады. Эксперименттік біліктілікті тек орта және жоғары оқу орындарында ғана терең игеріп қоймай, қалыптасқан дағдыны өнеркәсіп, өндірістерде тәжірибені жүргізу барысында қолданылатын құрал-жабдықтар мен ірі қондырғылардың жұмыс істеу техникасын меңгеруге де қолдануға машықтанған жөн. Ол үшін қарапайым ережелер мен қауіпсіздік ережелерін есте ұстаған абзал. Солардың бірі: ыдыстар, құрал-жабдықтар, химиялық реактивтермен жұмыс жасай білу; қыздыру, еріту, газдарды жинау іс-әрекеттерін игеру; химиялық құбылыстар мен үдерістерді бақылау және оларды түсіндіре біл; жасалған жүмыстың нәтижесін ауызша түсіндіріп, жазбаша жаза білу; отандық және халықаралық әдебиет көздері және анықтамалықтар мен ақпарат жүйесін тиімді қолдана білу.
Қазіргі уақытта болашақ мектеп үстаздарының химия ғылымы бойынша біліктілігін көтеру мақсатында оқу-әдістемелік үдерісті жетілдіруге көп көңіл бөлінуде. Осыған орай химияны оқыту ба - рысында теориялық білім мен практиканы байланыстырып, зертханалық тәжірибелер мен практикалық жұмыстардың рөлін күшейтудің маңызы зор. Химиялық эксперимент жүргізу барысын - да орындалатын педагогиканың дидактикалық қызметтерін де қарастыратын болсақ, әр қызметтің өзіне тән нәтижеге бағдарланғанын көруге болады (1-кесте).
1-кесте - Химиялық экспериментте орындалатын дидактикалық қызметтер
Қызметтері
Нәтижеге бағдарланып орындалуы
Ақпараттық
алғаш рет заттар мен құбылыстарды таниды, химиялық экспериментгің көмегімен заттың қасиеті және айналулары туралы түсінік қалыптасады
Эврикалық
химиядағы көптеген эмпирикалық түсініктерді, қорытындыларды, зандылықтарды қалыптастырады
Критерилік
химиядан алған теориялық білімдерді практикамен ұштастырып, көз жеткізеді, сыни тұрғыдан талдайды
Түзетушілік
оқытушы білім алушылардың химиядан қалыптасатын ғылыми түсініктерін нақтылайды, химиялық эксперимент жасағанда жіберген қателіктерін түзетеді
Зерттеушілік
затты талдаудан бастап синтездеуге дейін практикалық білік пен дағдыларды дамытылады
Жалпылаушылық
әртүрлі эмпирикалық нәтижелерді сыни тұрғыдан қорытындылап, жүйелейді
Келтірілген кестеден көрінгендей химиялық эксперименттің көмегімен білім алушылардың: құбылыстарды байқауын, түсініктерді қалыптастыруын, жаңа оқу материалдарын зерделеуін, білімді бекіту мен кеңейтуін, практикалық білік пен дағдыны жетілдіруін, пәнге деген қызығушылықтарын дамытуға болады. Әдетте, химия пәні сабағы бойынша орындалатын оқу тәжірибелерді жүргізілу тәсіліне байланысты былай жіктейді:
көрнекілік эксперимент
зертханалық тэжірибелер
практикалық жүмыстар
Әрине, әрбір оқу химиялық эксперименттің түрлерінің белгілі бір мақсатты жэне орындала - тын ерекшеліктері бар.
Көрнекілік эксперимент - мұғалімнің немесе білім алушының, яғни көрнеілікті тәжірибе көрсетушінің көмегімен барлық білім алушылардың байқауы арқылы жасалынады. Көрнекілік эксперименттің мақсаты - химия түсінігін қалыптастыру, құбылысты қадағалауға, байқауға үйрету. Бұл эксперименттің өзін үшке бөлуге болады: табиғи (оттектің алынуы және қасиеттері, ас тұзындағы қоспаларды анықтау т.б.), имитациялық (бром суын иод суына алмастыру т.б.), мультимедиялық (графиттен алмаздың алынуы).
Көрнекілік эксперименттердің түйінді жетістіктері - көрнекілігі жэне білім алушылардың назарын үдеріске аударту, химиялық әрекеттесуді жүргізуге қажетті химиялық реактивтерді үнемдеу. Алайда эксперименттің бұл түрі арқылы білім алушылардың арнайы біліктерін қалыптастыру мүмкін емес.
Зертханалық тәжірибелер - оны орындаушы сыныптагы білім алушыларға мұғалімнің түсіндіруі арқылы жүргізіледі. Бұл зертханалық жұмыс қарапайым және ұзақтығы 2-3 минутқа созылуы жэне экспериментті жүргізу барысында қауіпсіз болуы шарт. Зертханалық тәжірибелерге қажетті құрал-жабдықтар мен химиялық реактивтер алдын ала дайындалады. Зертханалық тәжірибелердің мақсаты - жаңа материалды игеру кезінде байқалатын құбылыстарды зерделеу (қышқылдар мен негіздерге индикатордың әсері т.б). Зертханалық тәжірибелер - мұғалімнің жаңа материалды түсіндіру кезінде айтылған түсініктерін дәлелдеуге жэне соған сәйкес химиялық экспериментті жүргізудің кейбір біліктігі қалыптасуына бағытталады әрі үнемі қажет етеді.
Практикалық жұмыстар - белгілі бір тақырыпты зерделеп жүйелеуде сабақ кезінде мұғалімнің қатынасуымен, білім алушылардың жүргізетін эксперименті. Практикалық жұмыстардың мақсаты - практикалық білік, дағдыларды қалыптастыру және кеңейту. Практикалық жұмыстар өзара екіге бөлінеді: нұсқау бойынша экспериментті жүргізу, мысалы көміртек (IV) оксидін алу жэне оның химиялық тәжірибелері, сонымен қатар эксперименттік есептер, мысалы мыс оксидін үш тәсілмен алу және бүл заттың негіздік оксид екендігін дәлелдеп шығару.
Практикалық жұмыстарда жаңа материалды игеру кезінде іс-әрекеттік біліктер мен дағдылар қалыптасады. Эксперименттің бұл түрін орындау кезінде туындайтын негізгі проблемалар білім алушыларды реактивтермен, құрал- жабдықтармен, ыдыстармен қамтамасыз ету, сонымен қатар техникалық қауіпсіздік ережесін сақтауды қадағалау.
Практикалық жұмыстар белгілі бір мақсатқа жету үшін бір немесе бірнеше сабақты зерделеудің соңында беріледі. Оның мәні практикалық жұмыс кезінде:
Біріншіден, білім алушылардың белгілі тәжірибелерді өздігінен орындау нәтижесі бойынша химиядан алған білімін бекіту. Осы практикалық жұмыс арқылы эксперименттік жэне теориялық материалды жинақтауға болады.
Екіншіден, біртіндеп оқушылардың практикалық біліктері дамиды және химиялық экспериментті орындау техникасын игереді.
Үшіншіден, эксперименттік есептерді шығару жэне практикалық сұрақтардың жауабын табу кезінде эврикалық деңгейге дейін жетеді, белсенді түрде өмірде химияны қолдану туралы көзқарастары кеңейеді.
Зертханалық тәжірибелер мен практикалық жұмыстарды орындау кезінде білім алушылар химиялық құбылыстар мен заңдылықтарды өздігінен зерделейді, практикада оларды дәлелдеп көз жеткізеді. Эксперименты жүргізу кезінде шығармашылық ыңғайға сәйкес теориялық білімді қолдану арқылы экспериментті түсініп жасаудың өзі маңызды жетістік болып табылады.
Химиялық эксперименттің жоғарыда аталған 3 түрінен басқа виртуалды эксперимент және қызықты тәжірибелер жиынтығы бар. Еритін заттың молекулалары бір-бірінен ажырап, гидраттанған күйге ауысады, мысалы спирттің суда еруі.
Иондық байланыспен байланысқан заттар жеке иондар түзіп гидраттанған күйге ауысады, мысалы натрий хлоридінің суда еруі.
Ковалентті полюсті байланыспен байланысқан заттар суда ерігенде гидраттанған иондарға ауысады, мысалы хлорсутектің суда еруі.
Молекулалары иондарға диссоциацияланбай ерітіндіге өтетін заттар су молекулаларымен сутектік байланыстың түзілуі нәтижесінде ериді.
Енді еру кезінде іске асатын тепе-теңдікке келсек, заттардың суда ерігіштігіне сүйенуіміз қажет. Бұл ерігіштікті анықтайтын жалпы себептер қандай ?
Әрбір қатты заттың еру дәрежесі минималды энергия үрдістерімен және жүйенің максималды ретсіздігімен анықталады. Ретсіздік дәйек әрқашан қатты заттың еруіне эсер етеді. Қатты заттың ретсіздік дәрежесін ерітіндімен салыстырғанда ретті болып келеді. Бірақ заттың суда ерігіштігі қатты күйіндегі жалпы энергиясына, оның суда таралу энергиясына тәуелді. Қатты заттың тұрақтылығы гидраттану энергиясының мәні төмен иондардың өзара күшті тартылуымен анықталады, соны - мен қатар олардың жинақы болуы кристалдық торларының ретпен орналасқанына байланысты. Қатты заттардың иондарының арасындағы әрекеттесу неғүрлым күшті болуы олардың за - ряды үлкен және арақашықтығы кішкентай болуы шарт. Ковалентті байланысы бар қатты заттардың көбісінің ерігіштігі төмен. Себебі, молекулалардың арасындағы байланысты үзуге қажетті энергия молекуланың гидраттанған күйіне ауысуы кезінде бөлінетін энергиядан жоғары. Осыған байланысты қатты заттың ері- гіштігі - қатты заттар арасындағы тартылыс күші төмен, еріген иондар немесе молекулалардың гидраттану энергиясы жоғары болуына тәуелді.
Ерігіштіктің сандық бағалануы тәжірибе жүзінде қатты заттың еріген бөлігін табу арқылы анықталады. Бірақ көптеген түздар нашар еритін болғандықтан, олардың ерігіштігін анықтау өте қиын. Мұндай заттар үшін ерігіштік көбейтіндісінің термодинамикалық есептеулері қолданылады. Жүйенің энергиясы ΔG=ΔH - TΔS тендеуімен есептелетін болғандықтан, еру үдерісі ΔН пен ΔS шамасына тәуелді, яғни ерігіштік тақырыбына байланысты эксперименттер жүргізу барысында алдымен теориялық білімді толықтырып, содан соң тәжірибенің орындалуын алгоритм арқылы жогарыда 1-кестеде келтірілген химиялық эксперименттің дидактикалық қызметтерін ескере отырып, жүзеге асырса, білім алушылардың бойында пәндік құзіреттіліктер қалыптасады.
Сонымен, химиялық экспериментті жүргізу барысында ерітінділерді дайындау және олармен жұмыс жасау кезінде ерітіндіде өтетін барлық физика-химиялық үдерістердің ескерілуі, талданылуы білім алушылардың ерігіштік туралы толық түсінік қалыптастыруларына жол ашуға мүмкіндігі туатындығы көрінеді.
1.3 Химиялық эксперименттің түрлері және оның білім алушылардың
танымдық қызығушылығын дамытудағы маңызды құралы ретінде
Химиялық эксперимент оқушылардың ойлау қабілетін, біліктілігін арттыруға және қол жеткізген нәтиже арқылы оқушылар дүрыс көзқарас
қалыптастыра алады. Эксперимент көп жағдайда қабылдаудың бір бөлігі болып табылады, онсыз продуктивті ойлану іскерлігі алға баспайды. Ойлау жүйесін дамытуда эксперимент пен практикамен маңызды рөлді теория алады.
Эксперименттің бір қалыпта, яғни жүйелі түрде жүргізілуі окушылардың химиядан сабақ үлгерімін арттыруға мүмкіндік береді. Алынған білім мен біліктіліктерін, дағдыларын оқушылар орта мектептерде пайдаланып қоймай, сондай-ақ кейін кейінгі өмірлік жолында және де жоғарғы оқу орнындарында көмегін тигізеді.
Химиялық эксперимент бірнеше кезеңдерде жүргізіледі:
тәжірибені қоюды түсіндіру
жоспарлау мен жүргізу
алынған нәтижелерді бағалау.
Эксперимент алдын-ала білімге сүйене отырып жүргізіледі. Тәжірибені теория жүзінде меңгеру оның қолданылу барысына да әсер тигізеді.
Химиялық экспериментті іс жүзінде жүргізу гипотезамен байланысты. Тәжірибеге окушыларды араластыру олардың ойлау қабілетін арттырып қана қоймай, жаңа білім игеруге септігін тигізеді. Химиялық эксперимент проблемалық жағдайдың тууына да, оның шешілуіне де жағдай жасайды. Сәйкесінше, эксперимент оқушылардың білімін арттыруға септігін тигізеді, ал оқытушы оқушылардың ойлау процесін қадағалап отыруға мүмкіншілік алады.
Химиялық бағдарламаға сүйене қарасақ химиялық экспериментті кең көлемде пайдаланудың негізі-демонстрация, з ертханалық тәжірибелер, практикалық сабақтар және эксперименттік есептер болып табылады.
Химиялық эксперимент-түрлі дидактикалық функцияларды түрлі формада, түрлі оқыту әдістерімен сәйкестеңдіріп орьіндай алады.
Химиялық эксперимент окушылардың өзін-өзі сатылап дамытуға арналған принципке негізделген жүйеден тұрады: демонстрациялық
құбылыстардан, фронталъді зертханалық тәжірибелерді оқытушы басқару мен жүргізу, практикалық тапсырмаларды орындаудағы өзіндік жұмыстар және де эксперименттік есептер шығару қарастырылған.
Демонстрациялық экспериментті жүргізу оқушылардың түрлі химиялық құбылыстармен, олардың арасындағы өзара байланыстылықпен, заңдылықпен, құрылғы мен қондырғылармен жұмыс істеу принциптерімен, жүріп жатқан процестермен терең танысуға жәпе олар жайлы жаңа ақпараттармен танысуға мүмкіндік береді.
Демонстрациялық эксперимент әртүрлі мақсаттарда жүргізіледі, мысалы, қандай да бір теориялық жағдайды меңгерудегі бастапқы этап ретінде көрсетілуі мүмкін (электролигтік диссоциация сатысының жағдайға тәуелділігі), мұғалім диссоциация дәрежесі ерітіндінің концентрициясына тәуелді ма? деген сұраққа жауап сұрайды. Осылайша концентрлі және сұйытылған сірке қышқылының электр өткізгіштігіне демонстрациялық тәжірібе жүргізіледі. Тәжірибе нәтижелерін салыстыра отырып, оқушылар электролитік диссоциация дәрежесі ерітіндінің концентрациясына тәуелді екенініне және ерітінді сұйылтуға айналған сайын диссоциация дәрежесі жоғарылай түсетінін байқайды. Демонстрациялық эксперимент мұғалім айтқан теориялық жағдайдың дұрыстығын дәлелдейді.
Мәселен, көбіне кейбір тұздарды алып қарасақ оларды жаққанда ұшкыш қышқыл бөлінетіндігіне дәлел ретінде, мұғалім нитраттардан азот қышқылын алып, оның спецификалық қасиеттерін көрсетеді, болмаса металдардың химиялық қасиеті жайлы айту барысында, металдардың бейметалмен және сумен әрекеттесуін көрсітіп өтеді [10].
Сонымен қатар мұғалім эксперименттің мақсатын дұрыс қоя білуі тиіс. Түсіндіру алынған нәтижелерді анализдеп, теория мен тәжірибелік нәтижелерді анализдеп, теория мен тәжірибелік нәтижелердің өзара байланыстылығын корсету қажет.
Зертханалық тәжірибелер мен сарамандық жұмыстарды жүргізе отырып, окушылар химиялық құбылыстар мен заңдылықтарды зерттеу барысында, олардың нақтылығына көз жеткізу арқылы, олардың біліктіліктері мен түсініктері артады. Кейбір тәжірибелерді жүргізу кезінде білімді жаңа бағытта шыңдау керек болады.
Бұл химияның әрбір бөлігінен алынған білімнің қайталанып отыруына, бекітілуіне, шыңдальш тереңдетілуіне, кеңейтіп жүйеленуіне себебін тигізеді. Сонымен қатар, оқушыларда реагенттер мен қүрылғыларды қолдана білудегі біліктіліктері мен дағдылары қалыптасады. Осының бәрі оқушылардың политехпикалық дайындықтары мен теориялық білімдерін арттырады.
Эксперименталды тапсырмаларды орындай отырып, оқушылар өздерінің біліктілігі мен дағдыларын жаңғыртып, теориялық білімдерін нақты тапсырмаларды шешуде қолдана білуге дағдыланады. Соңдай-ақ, оқушыларға үй тапсырмасы ретінде де тәжірибелік жұмыстар беруге болады. Үй тапсырмасына берілген тәжірибелер мең бақылаулар қарапайым эксперименттерден тұрады, мұғалім тарапынан қадағалауды талап етпейді. Мұндай тапсырмаларды орындау біліктілік пен алынған білімді өз бетінше жаңғыртуға үйренуге дағдыландырады.
Бақылау - біліктілікті арттыру әдісі ретінде химиялық экспериментті жүргізуде кең қолданылады.Оқушылардың шығармашылығы мақсатқа бағытталып, тапсырманы нақты қоя білуде, оны орындай білуде белсенділігін арттырады. Мысалы, егер оқушылар мыс (II) сульфатының электролизін бақылайтын болса, онда маңыздысы- тұз түсінің өзгеруі, электродта қызыл дақтың, ауа көпіршіктерінің пайда болуын бақылайды. Эксперимент нәтижелерін оқушылар теориялық ақпаратпен салыстырып, оның дұрыстығына көз жеткізеді.
Тәжірибелік бақылауда, сондай-ақ экспериментак тапсырмаларды орындауда барлық анализаторлар функцирленеді.Қорыта бекітуде экперимент- сабақтың маңызды бөлігі болуы керек. Оқушылар эксперимент не үшін керек екенін, қандай теориялық жағдайды дәлелдеу керектігін, қандай сұраққа жауап беретінін білуі керек. Мәселен, металдардың химиялық қасиетін түсіндіру барысында, мұғалім Барлық дерлік металдар сумен әрекеттесе бере ме? деген сұрақты қояды. Мүғалім орындаған демонстрациялық тәжірибеден соң, оқушылар өздігінен қорытынды шығару арқылы: кернеу қатарында сутектің оң жағында орналасқан металдар сумен әрекеттеседі деген жауапқа тоқталады.
Эксперимент нәтижелерін анализдеу - тәжірибе барысында қойылған сұраққа жауап алу, себептер мен жағдайларды нақгылау үшін өте маңызды. Сонымен қоса, дұрыс ұйымдастырылған эксперимент белгілі бір тәртіптің сақталуына тәрбиелейді, шығармашылық инициативаның дамып, жеке меншіктерге ұқыптылықпен қарауға тәрбиелейді.
Химиялық эксперименттің түрлері. Химияны оқытудағы химиялық эксперменттің маңызы өте зор. Негізінде химиялық эксперимент (1-сурет): демонстрациялық үстелде мұғалім жүргізетін - демонстрациялық экспериментке және оқушы өздігінен жүргізетін практикалық, зерханалық эксперименттік жұмыстар - оқу эксперименті болып бөлінеді және айта кететін эксперименттің тағы бір түрі ол - ойша эксперимент.
Сурет 1.Химиялық эксперименттің түрлері
Бұл жерде мектептегі химиялық экспе римент түрлерінің нақты
терминологиясы ұсынылмағанын айта кету керек. Бұл жағдай әдістемелік әдебиеттерге де, мектептің практикалық жұмыстырында да түсініспеушілік туғызады, себебі осындай терминдермен оқушы мен мұғалімнің шығармашылық іскерліктері бірдей көрсетіледі. Ол ардың арасындағы айырмашылық тек қана ұйымдастырушылық қатынаста ғана емес, мазмұны мен мақсатында да бар.
Бұл жерде тағы да қарама - қайшылық тудыратын мәселе, жаратылыстану бағытындағы пәндерге бірдей аталатын терминдерді қойса - химия, биология, физика, тағы басқалары; Демонстрациялық эксперимент терминіне барлығы бірдей мағынада түсініктеме беріледі. Бірақ, әңгіме окушылардың өздік жұмыстары жайында болса, мүғалімдер мен әдіскерлердің өзара түсіністікке келулері оңай болмайды. Мысалы, Практикалық сабақ физик мүғалім химия, биологияның практиклық сабағынан мүлде ерекше, физикадан зертханалық жұмысын түсінеді. Материалдық жағдайға қарай, мектепте физика кабинеті қазіргі заманғы талаптарға сай, жеке жабдықталған болуы керек, яғни мұндай кабинетте химиядан сабақ өткізу мүмкін емес. Сол сияқгы, биологиядан да оқушылардың практикалық сабақтары өзгеше ұйымдастырылады. Сондықтан да, бір терминге ие болсада, әр пән мүғалімі әр түрлі түсінік береді.
Химиялық оқу экспериментінің түрлері:
демонстрациялық эксперимент:
зертханалық тәжірибелер;
зертханалық жұмыстар;
сарамандық жұмыстар;
эксперименттік практикум;
үй эксперименті.
Жалпы ұсынылған оқу экспериментінің классификациясының логикалық негізі: оқушы мен мүғалімнің іскерлілік мүмкіндігі екені белгілі. Басқа да негізді алып қарастыруға да болады, мысалы көптеген эксперименттерді оның орындалу мақсатына қарай бөлу. Бұл жағдайда келесі эксперименттің түрлерін бөліп алуға болады:
жаңа эмпирикалық шамалар алуға негізделген эксперимент;
жалпы қорытындыны нақтылайтын немесе көрсетуге негізделген эксперимет;
қандай да бір эксперименттік тапсырманы орындауға негізделген арнайы эксперимент
оқушылардың білімі мен біліктілігін тексеруге арналған эксперимент, тағы да басқалары.
1.3.1 Зертханалық жұмыстардың студенттер білімін жетілдірудегі рөлі
Химиялық эксперименттен алынған қорытындылар мен нәтижелердің дұрыстығын тексеру арқылы білім алушылардың ойлау қабілеті дамиды, сана- сезімі, жоғарылайды. Мемлекеттік білім стандартына сай келетін, білім алушылардың білім деңгейіне қоятын талаптың бірі-оның тәжірибе жасау дағдысын қалыптастыру. Эксперименттік сабақ жүргізудің басты мақсаты-химиялық эксперимент жасау арқылы химиялық реактивтерді қолдану дағдысын қалыптастыру. Жалпы білім жүйесі-қоғамдық өрлеумен бірге дамып, онымен бірге өзгеріп отырады. Білімді өздігінен шығармашылықпен игеру негізіне және сол білімді жаңа деңгейіне көтеруге бағытталған кредиттік оқу жүйесін енгізу оқытудың жаңа түрлерін кеңінен пайд алануды, сабақ
жүргізу мүлдем өзгеше деңгейге ауыстыруды талап етіп отыр. Мұндай түбегейлі қайтадан ұйымдастырудың пәрменділігі мен нәтижелігі сөзсіз әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуіне, оқу әдістемелік құралдарының және әртүрлі қосымша әдебиеттердің жеткілікті болуына тәуелді.
Қазіргі оқытудың ең маңызды міндеттерінің бірі -жұмысты орташа орындайтын білім алушы бағдарлаудан бас тарту да, әр түлғаның ұтымды дамуына жағдай жасау болып табылады. Білім мен біліктің жиынтығы ғана маңызды емес; ең маңызды білім алушылардың өздігінен білім алуға, шынайы өмірді қайта құруға, оны белсенді пайдалана білуге үйрету екені белгілі. Осыған байланысты алған білімін түсіну проблемасы ерекше көкейкесті болып отыр. Дидактикалық әдебиеттерде студенттердің шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту білімді түсінуін қалыптастырудың шарттарының бірі ретінде көрсетілген.
Химия- эксперименттік ғылым. Сондықтан білім алушылардың оқуға деген қабілетін арттыруда, дербестікке баулуда, тақырыпқа байланысты материал іздеп тауып, білімін толтыруда өткізілетін зертханалық жұмыстың маңызы үлкен. Білім алушылардың теориялық білімі зертханалық тәжірибелер арқылы бір зат екінші затпен әрекеттескенде қандай заттар түзілетінін, нәтижесінде байқалатын құбылыстың химиялық мәнін түсінуге қызмет етсе жақсы есте сақталады. Студенттер теориялық білім алу барысында ғылыми дәйектермен танысқанда зертханальтқ жұмыстар түрінде өткізілетін химиялық экспериментке сүйенеді. Химиялық эксперимент - ерекше динамикалық, өз бетінше өзгеріп отыратын көрнекі құрал. Зертханалық жүмыстар білім сапасының жоғарылауына көп әсер етеді және білім алушылардың өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz