Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
"Ақмешіт" гуманитарлық-техникалық институты
Диплом жұмысының тақырыбы:
Жарнама - кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру құралы
6B03231 Кітапханаісі - мамандығы бойынша
Ғылыми жетекші: Әлібекова А
Орындаған: Бектұрғанова А
Қызылорда 2017 жыл
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Жарнама маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Кітапхана жарнамасы іс-әрекеттің заңдастырылуы ... ... ... ... ... .. ... 14
ІІ.Тарау. Жарнама -кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.Тарау. Кітапханадағы жарнама әрекетінің бағыттары ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56 Диссертациялық зерттеулдің әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .60
Кіріспе
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық, білім беру және мәдени ағарту қызметінің негізі болып табылады.
XXI ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Кітапхана - адамгершілік пен ізгіліктің, ғылым мен білімнің қайнар көзі, мәдени құндылықты жинақтаушы, ақпараттық ресурстардың жүйеленген қоры бар киелі шаңырақ болып саналады. Салауатты өмір салты мен адамзат өркениетінің ұйытқысы кітапханада екені баршамызға анық.
Кітапхана өмірі - сырт көзге біліне бермейтін ағысы баяу, тулаған толқындар ішінде жатқан өмір. Сол өмірге бойлап енген адам ғана кітапханашы мамандығының қыры мен сырын аңғара алады.Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп - өркендеуі кітаппен тығыз бапйланысты.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана саласы ақпараттық және білім орталығы ретінде оқырмандарға және мекемелермен ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады.Кітапханашылар үшін ең маңыздысы жеке тұлғалық комуникативті қасиет, оқырмандармен қарым - қатынас жасай білу.
Жалпы кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет деп есептеймін.
Жарнама кітапхана мен оның пайдаланушылары өміріне кеңінен еніп отыр. Оның ақпараттық қызмет туралы хабарлайтын негізгі құрал ретінде ерекшелігі - кітапхана қоры туралы ақпарат таратып, кітапхананың әр түрлі топтағы пайдаланушыларының ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерін көрсете алады.Бүгінгі таңда жарнама тек қана ақпараттық ресурстар мәлімет беріп қана қоймай, сонымен бірге оның мүмкіндіктері мен әр қызмет түрлеріне сұраныс тудыруы, хабарлау технологияларын дамыту , кітапхана қызметкерлерінің жағымды бейнесін жасау қызметінде атқарады.
Кітапхана жарнамасының феноменін әлі мамандар толық зерттемеген. Арнайы кәсіби баспа беттерінде прoблемалық мақалалар сиpеk жарияланса да, оның пайдаланушыға әсері зор екені даусыз.
Қазіргі кезеңдегі компьютерлік инфрақұрылым кітапхана қызметіне түбегейлі өзгеріс енгізуде, сондықтан ақпараттық қоғамда кітапхана жұмысы жаңаша болуы маңызды.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар, байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел, іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді түрлері мен әдістерін жарнамалау.Әдебиетті көрнекті жарнамалау формасы оқырманның назарын актуалды тақырыптарға, нақты кітаптарға, жазушының творчествосына аудару үшін қағазға немесе картонға салынған, текс пен иллюстрациялардан тұратын композизициялық жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастармен бірге келіп кірді.Қазақстан кітапханаларында кітапхана - библиографиялық жарнама қалыптасуы алғы шарттар жасалынуда. Жарнамалық ақпараттың өмір сүруінің ең таралған әдісі библиографиялық құрал.
Алайда жарнамаға өнер мен мәдениет саласында оның ішінде кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңістікте бір - бірімен ақпаратық жарнама арқылы байланысады. Ақпарат алуан түрлі.Оны қолдану аясына байланысты жағымды- жағымсыз, пайдалы- пайдасыз, құнды-құнсыз, құпия-жалпыға бірдей,шынайы- жалған түрлері болады.Осыған байланысты ақпараты қорғау, ақпарат қауіпсіздігі проблемасы туындайды.
Диплом жұмысында қазіргі кітапханалық жарнамасының мәселелелерін шешу жолдары, негізгі әдіс-тәсілдерін жан-жақты талдап зерттеген. Зерттеу барысында қазіргі уақыт талабына сай жұмыс процесінде кітапханалық жарнамасының қолдану жолдарын атап көрсеткен.
Ізденуші диплом жұмысының тақырыбына байланысты әдебиеттерге аналитикалық және синтетикалық талдау жасаған. Кітапханатану және библиографиятану салалары бойынша деректемелермен құжаттардың мол қорын пайдалана отырып орындағаны көрініп-ақ тұр.
Зерттеуші өз тақырыбын қазіргі нарықтық экономиканың шарықтап тұрған кезеңінде кітапхана жарнамасының орны мен ролін атап көрсеткен.
Диплом жұмысының құрылымы қалыптастырылған. Ол кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 бөлімде ақпарат қоғамындағы ақпарат қоғамындағы кітапхана жарнамасының ұғымы және тарихи аспектілері, кітапхана ісіндегі жарнаманың негізгі әдіс-тәсілдері, жарнама маркетигі мен менеджменті, кітапханадағы жарнамалық іс-әрекеттің заңдастырылуы, жарнама қазметін ғылыми ұйымдастырудың бағыттарын атап өткен.
2 тарауда жарнама кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру құралы ретінде жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру ерекшеліктері, жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері, нарықтық жағдайда кітапханалық жрнамаларды тарату каналдары мен құралдары жайлы айтылған.
Қорытынды нәтижесі жасалынып, кітапхана қызметкерлерінің жарнамалық әрекеттерінің негізгі бағыттары, олардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері жайлы ұйымдастыру мен басқаруда оның болашағы туралы ұсыныс пікірлер айтылған.
Диплом жұмысының материалы жүйелі түрде құрылған. Диплом жұмысында кітапхананың жаңа имиджін қалыптастырудың әдіс-тәсілдері, қазіргі уақыттағы ерекшеліктері мен ұйымдастырудың формалары қызықты әрі тартымды етіп баяндалған. Мазмұны түсінікті әрі тілге жатық. Диплом жұмысының құрылымы мен бөлім аттарын дұрыс жүйеленген.
Дипломдық жұмыстың танымдық маңызы бар, мамандық бойынша арнайы пәндер мен қосымша материалдарға және мерзімді басылымдарға зерттеулер жүргізіліп талданады.
XXI ғасырда кітапхананы ақпараттық мекеме ретінде қарай отырып, оның дамуына автоматтандырылған технологияларды пайдаланумен қатар оның интернет жүйесіне қосылуы кітапхана қызымметінің сапасын арттырып, оқырман санын толықтырып, мәдени деңгейін көтерілуіне тиімді әсер етті.
Кітапхана саласын автоматтандыру - уақыт талабы, жаңа техналогияларды күнделікті кітапхана - библиография процестеріне енгізу басты назарда болып отыр.Ақпарат дәуірінде кітапхана жұмысының жаңаша сипат алуы заңды.
Қазіргі таңда кітапханаларды компьютерлендіру ғаламтор желісіне қосылу, ақпараттандыру, жарнамалау ісі белең алуда.Кітапханашылар жаңа технологияларды меңгеруші маманға айналды, жаңа міндеттер пайда болып, жаңдай жаңарда. Ақпарат пен білімді ұштастыру нәтижесінде пайдаланушыларға ақпарат іздестіру бойынша жұмыс көлемі кеңейді.Ақпарат жеткізгіштерді пайдалану, заманауи озық техналогиямен жұмыс, жұмыстың жаңа ережесі . Кітапхана қорын цифрлау жәй ,ғана теңденция ем ес. Ол тез жылдам дами бастады.
Соған орай Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы - несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметіде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнама өнімін насихаттайтын жарнаманы жоғары бұқаралық ақпарат құралдары - тек орыс тілінде жұмыс істеді.
Қазіргі таңда кітапханаларда жарнаманы кеңінен падалана алмайтындағы және арнайы бөлімінің жұмыс жасамайтындығы бізді қатты қынжылтады. Міне, мен сондықтанда осы тақырыпты таңдап кітапханалық жарнаманың кітапханада, оның орны ерекше екендігін атап өтіп, оны кітапханашылар мен студенттер арасында кеңінен насихаттадым. Бұл дипломдық жұмысымда Қазақстан Республикасының кітапханалық жарнамасының мәселелерін шешудің жолдарын, жарнама жасаудың әдіс-тәсілдерін, түрлерін, жарнаманың кітапханада кеңінен қолдану ерекшеліктерін атап көрсетіп, терең талдау жасап, ғылыми зерттеу жұмысын жүргіздім.
Сонымен проблеманың көкейтестілігі қазіргі кезеңдегі кітапхана ісін одан әрі дамыту және осы кезеңдердегі қағидаларды басшылыққа ала отырып, кітапхана ісін жандандыру - бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Осы тауқыметті шешудің негізгі тұтқасы кітапхана ісін жаңа ақпараттану технологиялық әдістермен ұдайы жетілдіріп отыру, сапалы мағлұматтар мен ақпарат көздерін қоғамда пайдалануға ықпалын тигізіп, оқырмандардың сұраныс талаптарына жаңаша түрде қызмет көрсетуін жарнамалау арқылы тұтынушыларды оқуға баулу.
Зертеу объектісі - ақпаратық білім орталығы кітапханалардың маркетингтік жарнамалық бөлімі.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңда кітапханалақ жарнаманың ерекшелігін, атқаратын қызметі мен маңыздылығы.
Диплом жұмысының міндеттері:
- кітапханалық жарнамалардың тарихын зерттеу;
- кітапханалық жарнамалардың түрлері мен атқаратын қызметін түсіндіру.
- кітапханалық жарнаманың әдістерін талдау.
- кітапханалық жарнаманың қажетілігін айқандау;
- кітапханалық жарнамаларды халық игілігіне ұсыну.
Дипломдық жұмысының практикалық мәнділігі.
- кітапханалық жарнама арқылы оқырмандарды, тұтынушыларды кітапханаларға тарту;
- кітапхана жарнамасы арқылы кітапхананың ақпараттық білім орталығы
екендігін таныту;
- қорда бар құнды мәдени байлықтарды жарнамалау.
- Зерттеу нәтижелерін университеттер мен педагогикалық институттарды практикалық сабақтарда пайдалану;
- Студентерге іс-тәжірибе барысында пайдалану.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
- ҚР кітапханалық жарнамасының көкейтесті мәелелері;
- кітапханалық жарнаманың тарихы;
- кітапханалық жарнамасының қазіргі кезеңдегі ерекшелігі;
-компьютерлік технологияларды кітапханалық жарнамасында дұрыс пайдалану;
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қортытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалрдан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, деректі көздері мақұлдануы мен практикаға енгізілуі баяндалады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері бойынша тұжырымдамалар жасалынып, проблема бойынша келешекте орындалатын зерттеу перспективасы тұжырымдалады.
Зерттеудің міндетері:
1. Жарнамалық қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын тірек ұғымдарды ғылыми тұрғыда зертеу.
2. Кітапханалық жарнамасының тарихы, құрылымы, тәжірибелері арқылыақпараттық мәдениетін қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін айқындау.
I Tapay. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат
1.1. Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері
Жарнама (франц. - Reclame, лат. Reclama-re - айқайлау).
Адам белгілі бір тауарды жеткілікті мөлшерде немесе артығымен шығара бастаған соң-ақ, айырбас үрдісі басталады. Айырбастау үшін нарық қажет. Нарық дегеніміз ең әуелі тұтынушы табу деген сөз. Міне, осылайша маркетинг, жарнама да қажет болады.Кітапханалық жарнама - бұл қоғамға, қоғамдастықтарға, жеке тұлғаларға жарнамалық ақпараттарды қалыптастыру және пайдалану бойынша қажетті білім, білік және дағдыларды меңгеруге бағытталған ақпараттық мәдениеттің құрамдас бөлігі. Кітапханалық жарнама түрлеріне бөлінеді: тікелей (тұлғааралық және пошта), сыртқы және ішкі, баспа, кескіндемелік, графикалық және көрме-постер, кітапханалық медиа жарнама, имидждік. Тұтынушылардың талаптарын іске асыру жарнамалық өнімді дайындау технологиясын таңдаудың алғышарты болып табылады.
Кітапханалық жарнама - бұл әлеуметтік (әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-идеологиялық, әлеуметтік-технологиялық, әлеуметтік-ақпараттық) құбылыс, қазіргі заманғы кітапханалық-ақпараттық қызмет бағыттарының бірі. Кітапхана жарнамасының технологиясын интерактивті және коммуникативті аспектілерінің бірлігінде зерттеу, қолданушы мен кітапханашының сәйкес параметрлерін қалыптастыру әдістемелерінің жиынтығы кітапхана ісі үшін жаңа технологияларды әзірлеу және қолдану тәсілдері туралы түсінік береді.
Жарнамалық ақпарат - бұл ақпараттың ерекше түрі. Жарнамалық ақпарат ұғымы жарнама құбылысын басқалардан шектеу принципі бола алады. Жарнамалық ақпараттың авторлық анықтамасы: Жарнамалық ақпарат - бұл кітапханалық ақпараттық нарықта сатылатын өнімдер интеллектуалды және материалдық ресурстар туралы ақпарат.
Жарнамалық-ақпараттық кітапхана қызметі - жарнамалық ақпараттарды дайындау және тарату, тұтынушыларға жарнамалау қызметі қазіргі уақытта белсенді дамып келеді.
Жарнамалық-ақпараттық кітапхана қызметінің негізгі процестері мыналар: жарнамалық өнімді құру, оларды тарату және жарнамалық-ақпараттық қызметтер, ал оның негізгі құралдары - жарнамалық ақпарат. Жарнамалық-ақпараттық кітапханалық қызметтің түпкі нәтижесі - жарнамаланатын тауарларға: кітапхана-ақпараттық мекемелердің ресурстарына, өнімдеріне және қызметтеріне қол жетімділік деңгейі.
Кітапхана - ақпараттық мекеме. Әрине, алға қойылған мақсаттар болуы мүмкін
кітапханалардың, мұрағаттардың, мұражайлардың және басқалардың қызметін нақты үйлестіре отырып жүзеге асырылады
әлеуметтік-мәдени мекемелер. Жаңа ақпараттық технологиялар, техниканы қолдану
кітапханадағы маркетинг кейбір мәселелерді айтарлықтай жеңілдетуі мүмкін
пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру. Нәтижесінде бұл мүмкін болады
бірыңғай ақпараттық кеңістік, шекарасыз кітапхана туралы айту.
Кітапханалық жарнама - бұл өзіндік пәні, әдістемелік базасы және зерттелген проблемалары бар кітапханалық зерттеулердің жаңа бағыты. Қазіргі уақытта кітапхана жарнамасын салыстырмалы түрде тәуелсіз ғылыми пән ретінде сипаттауға болады, оның объектісі кітапханадағы жарнама болып табылады.
Постерлер мен стендтердің, сондай-ақ кітап көрмелерінің жарнамалық дизайнының интерьер дизайнымен үйлесуі композицияның тұтастығын тудырады, мұнда интерьерге, оның түсі мен жарық шешіміне белгілі бір рөл жүктеледі.
Түс - интерьердің ең субъективті аймағы. Екі түрлі адамның белгілі бір көлеңкеге қалай әсер ететінін ешқандай зерттеулер болжай алмайды. Сонымен қатар кез-келген түс туралы біздің жеке жалпылауымызды нақты жағдай жоққа шығаруы мүмкін. Әрбір адам, егер сүйікті түс болмаса да - ол оң қабылдайтын түстер тобы бар, ал тітіркендіргіштер де бар.
Библиографиялық сипаттамаларды топтау әдістері бойынша каталогтардың негізгі түрлері.
Каталогтардың кең тараған түрлері - алфавиттік, жүйелік және тақырыптық.
Алфавиттік каталогта кітаптардың сипаттамалары авторлардың аты-жөндерінің, авторлар ретінде қабылданған мекемелер мен ұйымдардың атауларының және жұмыстардың атауларының алфавитімен орналастырылған.
Кітапхана ақпараттық, бос уақыт, білім беру мекемесі ретінде өзінің қызметін жарнамалауы керек: библиографиялық өнімдердің жарнамасын, қызметтерді, инновацияларды және т.б.
Кітапхана қызметінің жарнамасы, әрине, өндірістік кәсіпорынның немесе сауда кешенінің жарнамалық қызметінен ерекшеленеді, бірақ бұған қарамастан барлық қызмет салалары үшін негізгі болып табылатын жарнама туралы федералды заңда бекітілген белгілі бір нормалар мен ережелер бар. кітапхана және ақпарат.
Әрбір кітапхана ақпараттың пассивті сақтаушысы рөлінен бас тартуға және өзінің ақпараттық қызметтерін баспасөз, жергілікті радио, теледидар және т.б. арқылы ұсынуға міндетті, басқаша болуы мүмкін емес.
Жарнамалық ақпарат құралдары: парақшалар, плакаттар, буклеттер, брошюралар, каталогтар, пресс-релиздер.
Бұл құралдардың көпшілігі жанрлық белгілерімен ерекшеленеді. Кітапша парағы қысқа библиографиялық тізімі бар кітаптағы бетбелгі немесе жай ұранға және кітапхана жадына сәйкес келеді.
Дизайн кітапхананың жарнамалық қызметінде үлкен маңызға ие, бұл оны тартымды және көркемдік жаңалық етеді.
Постерлер мен стендтердің, сондай-ақ кітап көрмелерінің жарнамалық дизайнының интерьер дизайнымен үйлесуі композицияның тұтастығын тудырады, мұнда интерьерге, оның түсі мен жарық шешіміне белгілі бір рөл жүктеледі.Түс - кеңістікті анықтайтын сәндік элементтердің бірі.
Кітапханалар қызметінде жарнаманы пайдалану қазіргі кезде негізгі рөл атқарады, өйткені оның қызметін жарнамасыз кітапхана стратегиясын жүзеге асыру мүмкін емес.
Жарнама кітапхана мен оның оқырмандарының өміріне органикалық түрде еніп отырды. Бүгінде ол оқырман осы мекеме туралы бәрін немесе барлығын білетін құрал рөлін атқарады. Бұл оның ақпараттық ресурстарын ғана емес, мүмкіндіктерін, технологияларын да көрсетеді, мекеменің неғұрлым тартымды имиджін жасайды.
Кітапхана жарнамасының тиімділігі кітапхана пайдаланушыларының санымен, оның ресурстарымен, мәліметтер базасымен, қызметтерімен және оларға қол жетімділік жиілігімен анықталады.
Жарнамалық білімдер шеңберін анықтаудың күрделілігі жарнаманы ғылым ретінде түсіндіреді, оның пәндік аймағын жеткіліксіз анықтау, мұнда бірқатар білім блоктарын ажыратуға болады: әлеуметтік-мәдени (жарнаманы әлеуметтік ретінде зерттеу) құбылыс, ақпарат әлеуметтік құбылыс ретінде, мәдениеттің компоненті). теориялық (жарнаманың мәнін, міндеттерін, функцияларын, құрылымдарын және басқа теориялық компоненттерін зерттеу, негізгі ұғымдарды түсіндіру); әдіснамалық (жарнама саласындағы ғылыми-практикалық қызмет әдістерін анықтау); тарихи (жарнама эволюциясын, жарнамалық білімді, жарнама әдістері мен технологияларын көрсету); технологиялық (жарнамалық технологияларды, атап айтқанда, кітапханалық-ақпараттық қызмет саласында оңтайлы пайдалану үшін жағдайларды зерттеу және құру).
Зерттеудің теориялық маңызы таңдалған пәндік саланың тұжырымдамалық аппаратын дамытудан, кітапханалық жарнама ұғымдарын түсіндіруден, маркетингтік стратегия негізінде жарнама түрлерінің теориялық модельдерін құрудан, тарихи тенденцияларды анықтаудан тұрады. кітапхана саласындағы жарнаманың дамуы ақпараттық мәдениет пен әлеуметтік құбылыстың құрамдас бөлігі болып табылатын кітапханадағы жарнаманың теориялық-әдістемелік, әлеуметтік-технологиялық және ақпараттық-мәдени аспектілерін зерттеу нәтижелерінің жиынтығы болып табылады.
Жарнама адамдардың басқа адамдарға шығарылған өнімдер мен көрсетілетін қызметтер туралы мәлімет беру қажеттігінен туған. Осыған қарап-ақ жарнаманың өте ерте заманда пайда болғанын аңғаруға болады.
Жарнаманың көнезаманғы үлгісі ретінде Каирдың археологиялық музейінде тұрған Мен, Крит аралында тұратын Ринос, түс жоримын деген жазуы бар тасты алуға болады. Бұл жарнаманың пайда болғанына 2,5 мың жыл екені анықталған. Бұдан басқа да ерте заманғы жарнама түрлері бар. Лондонда сақтаулы тұрған, құл сатылатыны жайлы иероглиф жазуы бар Мысыр папирусы; көне заманғы қолөнершілердің әртүрлі ендері мен таңбалары. Олар қазіргі тауар белгілерінің арғы тегі болып табылады.
Қытайда 10-ғасырда баспа жарнамасы болған. Месопотамия саудагерлерінің эмблемалары да жарнамаға жатады. Ерте кезде жарнамалық хабарларды сауда жолдарының бойындағы жартастарға, тастарға, мыс пен сүйектерге жазатын. Тарихи құжаттарда. ортағасырлық қалаларда өндірушілердің тауарларын халық көп жиналған жерде мадақтап, хабарлайтын азаншылар қоғамы болғаны жайлы мәліметтер бар.
Жарнама тарихындағы бетбұрыс жылы -- 1450 жыл болды, -- деп жазады О.О. Борисова Кітапхана жарнамасы: тарихи аспект (5 ғыл.-практ. конф. -- М., 2000) деген мақаласында. Бұл жылы Иоганн Гутенберг баспа станогын ойлап тапты. 18 ғасырдың екінші жартысында жарнамалық хабарландырулар басылатын алғашқы неміс мерзімді басылымдары шыға бастады. Ал 1812 ж. Англияда алғашқы жарнама агенттігі пайда болды.
Капитализмнің дамып, нығаюына байланысты жарнама жеке сала болып қалыптаса бастайды. Ол сала концерн, корпорация, кәсіпорын, фирмалардың мүддесін қорғайтын, олардың нарықты жаулап алу, пайда түсіру үшін қолданатын негізгі құралы болатын ірі индустрияға айналды.
Сонымен, 19-ғасырда жарнама барлық дамыған капиталистік елдердің өмір салты болып қалыптасты. Ресейде де жарнама ісі жақсы жолға қойылғанын айта кету керек. 10-11 ғасырдың өзіңде-ақ орыс көпестері өз тауарларын жарнамалаудың алуан түрін қолданған: сауда қатарының алдыңда көңілді өлеңдер мен жаңылтпаштар айтып, тауарларды мадақтайтын арнаулы жалданған азаншылар тұрды. 19 - ғасырдың аяғында Ресейде баспа жарнамасы дамиды, сонымен бірге газет пен журналдардағы жарнама да даму үстінде болды. Сауда, Сауда және өмір журналдары, Комиссионер (Москва), Сатып алушының серігі (Төменгі Новгород) газеттері сияқты арнайы жарнамалық басылымдар пайда болды. Жарнама ісінің зор табыстарын 1897 жылдың соңында Петерборда Бүкіләлемдік сауда плакаты кормесі болғанынан, онда өр елден келген жарнамашылардың 700-ден астам жұмыстары қойылғанынан көруге болады. Бұл жұмыстардың ішінде орыс суретшілерінің жұмыстары да болды.Революциядан кейін жаңа экономикалық және қоғамдық қатынастар орнап, жарнаманың міндеттері де түбірімен өзгерді. Жарнамалық хабарландыруға мемлекеттік монополия жариялау туралы декрет және барлық жеке жарнамалық мекемелерді кәмпескелеу туралы декрет қабылданды. Енді жарнама пролетариат диктатурасының экономикалық базасын нығайтуға және социалистік шаруашылықты нығайту үшін алғы шарттар қамтамасыз етуге қызмет етті. Азамат соғысы және одан кейінгі күйреу жылдары жарнама әрекетінің табиғи түрде жойылуына әкелді. Бірақ жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) заманында жарнамаға қайта көңіл бөлінді. Дәл сол кезде Рекламтранс, Байланыс, Промреклама дейтін алғашқы советтік жарнамалық агенттіктер құрылды. Мемлекеттік жарнама ісіне журналист, жазушы, ақын, суретшілер тартылды. Мысалы, В.В. Маяковский хабарландырулар үшін 100-ден аса өлең мәтіндерін жазды, соның ішінде, қанатты сөзге айналып кеткен Моссельпромнан басқа, барлық жер қасқа деген өлең жолдары бар.
Бірақ көп ұзамай өмірдің бұл саласына идеология келіп килікті. Жарнама социализм табиғатына жат нәрсе деп табылып, 30-жылдардың соңынан 60-жылдардың басына дейін оны әлемдік империализмнің жезөкше қызы деп атайтын болды. Бірақ өмір өз ағысын тоқтатпайды, 70-жылдардан бастап біздің елімізде жарнама ісінің жаңа кезеңі қалыптасады. Соған қарамастан жарнамаға біздің өмір сүру салтымызға жат, керексіз институт деп қарау жойылмады. Бұндай козқарастың нәтижесінде жарнамаға жанама іс деп қарап, тауар тапшылығы кезінде туған жақсы тауар жарнамасыз-ақ өтеді деген принцип пайда болды. Іс жүзінде жоғары сапалы тауар бар жағдайда байланыс құралынсыз, соның ішінде, жарнамасыз өте бермейтінін өмірдің өзі көрсетуде.
90 жылдардың басыңда кітапхана басылымдарында шыққан маркетинг
пен жарнама туралы материалдар, кәсіби кітапханалық санада жарнама
кітапхананы жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайларға үйлестіретін құрал деген ұғымды қалыптастыра бастады.
Бірақ жарнаманың қажеттігі мен пайдалылығын мойындау бір бөлек те, бұл салада жоғары дәрежелі маман болу бір бөлек нәрсе.
Кітапханаға деген қоғамның кейбір бөліктерінің (ең алдымен жастардың) сұранысы артып отырғанына қарамастан, халықтың негізгі тобы, тек қана дені сау азаматтар емес, сонымен бірге мүгедектер де, кәсіпкерлер мен корпорациялар да белсенді түрде кітапхана тапсырысшысы болатындай етіп жұмыс істеу керек екендігі айқын. Бұл бағытта белгілі бір жетістіктерге жету үшін кітапханалық қызмет көрсету бағытьш пайдаланушылардың жекелеген топтарының іс жүзіндегі сұраныстарын қанағаттаңдыруға бет бұру қажет.
Мысалы, Париж қоғамдық кітапханасында автоматтандырылған канадалық GEAC жүйесі бар. Ол 55 терминалдық, бәріне бірдей қызмет ететін электрондық каталогтардан тұрады. Жүйе пайдаланушыларды Интернетпен және басқа халықаралық деректер банкімен байланыстырады. Дене кемістіктері бар, оның ішінде нашар көретіндер және мүлдем көрмейтін азаматтарға қызмет көрсету жақсы жолға қойылған. Париж Қоғамдық Кітапханасының барлық қабаттарында оқырмандар мен құжаттар ағыны қозғалысына кедергі жасайтын қабырғалар, бөлмелер жоқ. Әрбір қабат-еркін кеңістік, ондағы кітапханалық құралдардың барлық кешені пайдаланушыларға қызмет ету мен олардың жеке өзіндік жұмыс жасау қабілетін арттыру үшін жағдай жасайды. Бірегей архитектуралық жобаға байланысты, эскалаторлар ғимарат фасадына шығатын мөлдір құбыр -- цилиндр тәрізді басқа қабатқа өткізгішке барып тіреледі, ал эскалатордың шығыңқы жерлері фасад орталығын келбеу -- диагональ бойынша кесіп өтеді. Бұл қондырғылар, эстетика мен қызмет керсету функциясын біріктіре отырып, кітапханаға келген адамдарға Париж айналасын тамашалап, суретке де түсіруге мүмкіндік береді.
АҚШ-тағы (Канзас штаты) қоғамдық кітапханаларда пайдаланушыларды қызықтырып, демалыс көіл күйін қалыптастыру үшін кафе салу идеясы талқыланып, көп жерде іске де асып жатыр.
Конгресс кітапханасында бизнеске қызмет көрсету арнайы бағдарлама бойынша жүргізіледі. Бизнес бойынша on line ақпарат желісі құралған. Ол Интернет арқылы бизнеске қатысты Федералдық құжаттарға, 10 мыңнан астам журналдардың мақалаларын пайдалануға анықтама-басшылығы (қағаз бетінде және on line режимі бойынша) және Кіші бизнесті қаржыландыру: ақпарат кездері атгы басылымдар шыққан. Жаңа Зеландия және басқа да бірқатар елдерде ғылыми кітапханаларда бизнеске ақылы қызмет көрсету жолға қойылған:
АҚШ Конгресс кітапханасының тағы бір өзіндік ерекшелігі-мүгедектерге қызмет көрсету. Ұлттық кітапханалық қызмет көрсету функцияларып орындай отыра, көзі көрмейтіндер мен мүгедек жандарға төмендегідей қызмет көрсетілген: магнитті, электронды тасымалдағыш құралдар, дауысты синтездейтін электронды қондырғылар, брайл баспасының материалдары (оның ішіңде, зағип жанның саусағы астында сырғып отыратын таспада әріптер пайда болатын түрлері) берілген.
Конгресс Кітапханасы авторы, аты, пәні, халықаралық стандарт номері бойынша тапсырысқа ақпарат беретін Доступ (Acсеss) атты автоматтандырылған библиографиялық іздеу жүйесін енгізген. Бұл жүйеге енудің қарапайымдылығы соншалықты, кітапханаға бірінші рет келген пайдаланушыға да кітапханашының болмашы ғана көмегі керек.
Компьютер орталығы 68 терминалмен жарақталған. Олардың кейбірі көзі көрмейтін немесе басқадай мүгедек жандарға арналған. Конгресс Кітапханасы құқықтық ақпараттың бүкіләлемдік желісін жасаған (Global Information Network-GLIN). Оған кооперативтік негізде барлық кітапханалар шақырылады. Қатысушы елдерде үлттық жұмыс станциясы құрылады.
Конгресс Кітапханасы өз ғимаратында және одан тысқары жерде көптеген көрмелер ұйымдастырып тұрады (саяси карикатура көрмесі, Америка үңдістерінің мәдениеті туралы, т.б.). Кітапхана ішінде кітаптан басқа көптеген экспонаттар көрсетіледі: карталар, атластар, эстамптар, қолжазбалар, фотосуреттер. Конгресс Кітапханасы құрамында екі орталық -- кітап орталығы және америкалық фольклорлық орталық бар. Негізгі мақсаты -- кітапты насихаттау және кітап оқуды дамытуға көмектесу.
Европа кітапханашыларының да мақсаттары осы сарындас. Берлиндегі қоғамдық зерттеулердің ғылыми орталығы кітапхана-ақпараттық қызметін ұйымдастырудың жаңа тұжырымдамасын жасап шығарды, ол ақпарат технологиясын кең қолдануға негізделіп, соңғы пайдаланушыға бағытталған.
Малайзия кітапханалары бизнеспен айналысатын корпорациялар арасында қызмет көрсетуді жақсы жолға қойған. Олар ақпарат өнімдері мен қызметтеріне қатысты семинарлар, форумдар мен көрмелерде лекция оқу үшін фирма қызметкерлерін шақырады. Кітапханалар брошюра, плакат шығарып, кітапгхана және ақпарат айлықтарын ұйымдастырады, сауда және өнеркөсіп көрмелеріне қатысады.
Кітапханалық маркетинг
Пайдаланушыға бағытталған басқару философиясы, сонымен қатар, кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу қатынасын реттеу тәсілдері болып табылады. Кітапхана ұсыныстары (өнімдері, қызметтері) кітапханалық акцияларды қолдау, кітапхананың қазіргі және жаңа имиджін (келбетін) нығайту мақсатыңда ақысыз алмастырады.
90 жылдардан бастап кітапхана басқаруының маркетингтік тұжырымдамасы бұрынғы кеңестік кітапханашылар арасында кең үгіттеліп, кітапханалық қызмет көрсету аясына тарай бастады. Кітапхана ісіндегі жаңалықтар мен өзгерістер пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіктерін сапалы және тез қанағаттандыруға мүмкіндік беретін технологиялық өзгерістерге ғана байланысты емес, сонымен бірге кітапхана қызметкерлерінің дәстүрлі ойлау жүйесінен арылып, жаңашылдықты қабылдап, кәсіби сана-сезімдерінде белсенділік, шығармашылық қабілеттері оянуына да байланысты. Мысалы, бірқатар кітапханаларда жарнаманың әр түрі қолданылады: сыртқы, сыйлық, басылым, т.б. Сыртқы жарнамалар кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу мақсатыңда адамдар көп жүретін жерлерде орналастырылады: афиша, хабарландырулар, парақшалар, кітапхана мекен-жай көрсеткіштері, панно, транспаранттар, көркем безендірілу. Бұқаралық ақпарат құралдарында, кәсіби журналдарда кітапхана туралы талдау мақалалар, репортаж, интервью, редакцияға хат, үндеу, іс-шаралар, белсенді пайдаланушылар туралы жаңа кітаптар және т.б. жарнама жарияланып тұрады. Ірі көпшілік шаралардан кейін қатысушыларға мадақтау, диплом, төсбелгі, ең белсенді пайдаланушыларға жеңілдіктер, естелік сыйлық ұсыну дәстүрі, кітаптар, блокноттар, қаламсаптар -- кітапхананы еске салудың бір амалы ретінде қолданылады.
Жаңадан түскен әдебиеттер туралы хабарлау үшін көптеген кітапханалар бұхаралық ақпарат құралдарын пайдаланып арнайы ақпарат беріледі.Жергілікті және көп тиражды газет-журналдардың кітапхана әзірлеген тізімдер мен қысқаша шолулар жарияланады.Олардың тақырыбы актуальды саяси мәмелелер мен,аймақта шешіліп жатқан мәселелермен тығыз байланыста болады.Жекелеген кітапханалар газеттердің беттерінде тұрақты рубрика (кітап сөресінде,жаңа кітаптар) жүргізіп, ондап өзінің қорына түскен мейілінше қызықты кітаптар туралы мәліметтер жариялайды. Арнаулы кітапханалар әзірлеген нақ осындай материалдар жоғарғы оқу орындарының, ғылыми зерттеу институттарының,кәсіпорындардың көп тиражды газеттерінің бетінде басылады. Қазіргі дамыған уақытта жаңадан түскен әдебиеттер мен қызықты кітаптар және де газет-журналдар жайлы ақпараттарды әлеуметтік желіарқыл хабарлап жарнама жүргізу кең тара тұр. Оташа есеппен алғанда кітапхана оқырмандарының 78 пайызы инстаграм желісі, 63 пайызы фэйсбук, 21 пайыз оқырмандар вконтакте сынды әлеуметтік желілер арқылы керекті мәліметтер мен жаңа шыққан қызықты тақырыптағы әдеби кітап-журналдардың санымен танысып біліп,ақпараттанып отыр. Кітапхана қызметкерлері іс-шара күндері өзі тұрып жатқан немесе қызмет көрсетіп отрыған аймақтағы оқырмандарға, ұйымдар мекемелерге плакат және әлеуметтік желілер көмегімен және арнайы ашық-хат жіберу жолымен құлақтандырады. Ірі ғылыми кітапханаларда жаңа шыққан кітаптарға сонымен бірге көрмелер өткізіліп арнайылап апта сайын жаңартып тұрады.Жаңа әдебиеттер көрмесі немесе топтамалары, әдетте, кітапхана оқу залы мен фойесінде ұйымдастырылады. Әдебиеттерді ғылымның негізгі салалары бойынша жекеле столдарға бөліп жайып қояды. Кітапхана қызметкерлері көрме мен брефингке қатысушылардан өздері ден қойған материалдарға сұраныс жинауды ұйымдастырады, ақыл-кеңес беріп, мәселенің әдебиеті өрсетілген библиографиялық деректемелермен танысу қажет екеніне назар аударады.
Маркетингтің дамуы кітапханаға деген оқырмандар қызығушылығын арттырып қана қоймай, зайырлы мемлекетімізде ғылыми индутрияның өсуіне де көмектеседі. Сонымен бірге кітапхана оқырмандарын жаңадан түскен әдебиетпен таныстырудың тиімді формасы мамандар күнін, хабарлама күндерін,байқау көрмелерін жиі өткізіп тұру болып табылады. Олардың артықшылығы мынада:кітапхана оқырмандары келіп түскен қызықты материалдармен тікелей танысуға мүмкіндік алады. Арнайы презентациялық шығарылымдар арқылы таныстырылым ең алдымен оқырманды бір көргеннен қызығын арттыра түседі. Қызмет көрсетудің бұл формасы басқа да көптеген үлкенді-кішілі кітапханалармен қоса жоғарғы оқу орындарының кітапханаларында да байдаланылып отыр.
Іскерлік ақпарат кабинеттері -- әлеуметтік-экономикалық және құқықтық мәселелер бойынша ақпараттық қызмет көрсетудің кітапханалық орталығы болып құрылуда. Кабинет ақпараттарды жарнамалауды қалалық әкімшілік пен бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз байланыста жүргізеді.
Көптеген кітапханаларда имидж ретінде электронды пайдаланушы билеті енгізілген. Оның екі түрі бар: пайдаланушының түсті фотосуреті бар пластик билеті және ламинатталған кәртішкесі. Кітапханаларда музыка тыңдап, телевидеофильм көретін демалыс бұрыштары мен шығармашылық бағдарлама -- кеш өткізетін орын бөлінуі де пайдаланушылар легін арттыруда. Кешке аналитикалық ақпараттық шолулар, пресс-дайд-жестер, іскерлік досьелер дайындайды.
Компьютерлік жарнама компьютерде жасалынып, көру және есту көмегімен қабылданады. Компьютерлік ақылы қызмет керсету түрлері ұлғайып келеді: соның ішінде, өз бетінше жұмыс жасауға машиналық уақыт беру. Интернетпен ақпарат іздеу, электронды поштаны пайдалану, анимациялық көріністер, хабарландырулар, жарнамалық қосымша мәліметтер. Оқырмандар өз бетінше кітапхана туралы, оның құрылымы, бос уақытта өтетін іс-шаралар, қызметтер, клубтар туралы Тосһ-screen ақпараттық-анықтамалық жүйе бойынша ақпарат ала алады. Бұл -- интерактивті экранмен жабдықталған арнайы дайындалған компьютерлік технология. Бұлардан басқа кітапханаларда ксерокешірме, ламинаттау, брошюра жасау сияқты қызметтердің түрлері пайдаланушыларға ешқайда шықпай-ақ көп көмегін тигізеді.
Жарнамалық тиімділігі бар арнайы іс-шаралар: пайдаланушылар курстары мен үйірмелер, оқырмандар конференциясы, пресс-конференциялар, экскурсия, экспозиция, Кітапхана күндері, мерейтой, телефон және жеке келісімдер, т.б. Кейбір кітапханаларда дәстүрлі кітап көрмесін белгілі тақырыпқа арналған кітаптарды көрсету шарасы ғана емес, сонымен бірге музей жәдігерлерін, жергілікті кәсіпорындардың өнімдерінің тұсаукесеріне айналдырған.
Web сайт -- сыртқы әлемге өзін таныстырудың тиімді құралы ретінде қолданылуы, кабельді және тәуелсіз телевидениені қолдану, отбасылық кітапханалар, экологиялық орталық ашу жұмыстары жүргізіліп іске асуда.
Кітапханалар тәжірибесінде ақпараттық жұмысты жергілікті радио хабар Іскерліктің ақпараттық мәдениеті, радиожурнал, радиостанция толқындарында шолулар, жаңалықтар бағдарламасында кітапхана қызметі туралы белсенді радиосюжет, пікірталастар өткізіп, видео-жарнама (теле, кино, видео, слайд, т.б. жарнама формалары) роликтер (10 сек-, 60 сек.) кітапхана туралы жарнамалық фильм, видеоэкспресс хабар (кітапхана өмірінен ерекше жаңалық) слайд-фильмдер, теледидар арқылы хабарландыру, интервью жүргізеді. Жергілікті телеканал ай сайын керекті және қызықты кітаптар, жазушылар, әдеби оқиғалар туралы хабарлар жүргізіп жарнамалайды.
Қазақстан Республикаларының кітанханаларында жарнамалық іс-әрекеттің көптеген әдістерін пайдалану тәжірибелері жинақталған: ең басты ақпараттық-мәдени және ағарту орталығы болуға мүмкіндік беретін паблик рилейшнз (қоғамдық ұйымдармен жоспарланған ұзақ мерзімдік іскерлік тілектестік қарым-қатынас орнату) қолданылады. Интернет, шет тілдер мен қазақ тілін оқыту, аударма қызметі, кітап дүкені, видеофильмдер прокаты, компьютерлік қызмет көрсету түрлері жақсы жолға қойылған.
Кітапхана жарнамасын алғаш жүргізген ғылыми-техникалық кітапханалар өз фирмалық белгісін жасап, оны ҚР Экономика және сауда министрлігінің Патент агенттігіне бекіттірді, Ақпаратты білетіндер ғана табысқа жетеді деген фирмалық ұран пайдаланылады.
Кітапханалар шетелдік қоғамдық ұйымдармен байланыс паблик рилейшнз ғана қолданбайды, сонымен бірге жергілікті экономикалық, мәдени, діни ерекшеліктерді де ескереді. Облыстық, аудандық газетте өз рубрикасы бар. Онда шағын әдебиет шолуы, жаңа кітаптар туралы библиографиялық ақпарат, т.б. материалдар (кітапхана өмірі туралы очерктер, облыс мамандарына арналған республикалық әдебиеттер көрмесінен репортаждар, директормен интервью), тегін жарнамалық хабарландырулар, шақырулар шығады.
Модельді кітапхана мәртебесін, имиджін (келбетін) құрастыру бірнеше бағыттан тұрады:
-- кітапхана және оның құрылымдық бөлімдері туралы ақпарат;
-- кітапхана қоры, оның құрамы мен құрылымы туралы ақпарат;
-- кітапханалық қызмет түрлері және оның интеллектуалдық өнімдері туралы ақпарат, компьютер мен көбейткіш техниканың көмегімен көркейтуге ішкі және сыртқы қажеттіліктерге баспа өнімдері (фирмалық бланкілер, буклеттер, пайдаланушы билеттері, фирмалық конверттер, визиткалар, т.б. басылым өнімдері) кітапхана қызметі нарығындағы бәсекелестікте жеңіп шығуға кемектеседі.
Кітапхана витриналарын талғаммен және ақпараттық жарнамалық материалдарға толы етіп өңдеген кітапханада бейдж тағу тәртібін енгізу, пайдаланушылардың талабын зор ықыласпен орындап ақпарат беріп қана қоймайды, жұмысқа құлшыныс туғызатын жайлы көңіл-күй қалыптастырады. Ең жақсы жарнама -- ықыласпен тыңдайтын, жинақы көмек көрсете алатын кітапханашы.
Қандай да бір нәрсенің жаңашылдығын түсіну үшін оған ұқсас нәрселерді өткен уақыттан тауып, салыстыру қажет. Жарнамалау мен ақпарат беру деген ұғымдардың біздің қоғам мүшелерінің түсінігінде синоним болғанына кең уақыт өте қойған жоқ. Бұл екі жағдайда пайдаланушыларға белгілі бір мәліметтер беріледі.
Кез келген жарнама ең кем дегенде екі жағдайда тиімді, біріншіден, кітапхана дамуының маркетингтік концепциясының бір белігі ретінде қызмет көрсету сапасын, ақпараттық өнімдер мен сұраныстағы қызметтердің жылжу үрдісін зерттеу, екіншіден, пайдаланушылардың жалпы қажеттіліктерін анықтауға бағытталған. Жарнаманы дұрыс ұйымдастыру арқылы кітапхана өз пайдаланушыларымен ғана емес, міндетті түрде ықтимал пайдаланушылармен де жұмыс істейді. Кітапхананы жарнамалайтын материалдар ең әуелі кітапхана ғимараты ішінде,ал сыртта - адам кеп жүретін жерлерге ілінеді. Сонымен қатар хабарлаудың ресурстық аспектін сервистік қызмет керсету аспектісі толықтырса, жарнамалаудың әсері арта түсетінін білген жен.
Іс жүзінде, озін жарнамалайтын кітапханалар Ресейде, Қазақстан мен жалпы Тәуелсіз мемлекеттер достығы елдерінде өте көп, бірақ тиімді істің көзін таба алмай жатуы мүмкін. Ал басқа кітапханаларды жарнамасыз қазіргі кезенде өмір сүру қиын екеніне сендіру қажет.
1.2. Жаранама маркетингі мен менеджменті
Кітапханалар қызметінде жарнаманы пайдалану қазіргі кезде негізгі рөл атқарады, өйткені оның қызметін жарнамасыз кітапхана стратегиясын жүзеге асыру мүмкін емес.
Жарнама кітапхана мен оның оқырмандарының өміріне органикалық түрде еніп отырды. Бүгінде ол оқырман осы мекеме туралы бәрін немесе барлығын білетін құрал рөлін атқарады. Бұл оның ақпараттық ресурстарын ғана емес, мүмкіндіктерін, технологияларын да көрсетеді, мекеменің неғұрлым тартымды имиджін жасайды.
Кітапхана жарнамасының тиімділігі кітапхана пайдаланушыларының санымен, оның ресурстарымен, мәліметтер базасымен, қызметтерімен және оларға қол жетімділік жиілігімен анықталады.
Кітапхана менеджменті термині кітапханалық қызметтің арнайы бағытын да, осы саланы зерттеу және оны жетілдіру бойынша практикалық ұсыныстар әзірлеу міндетін қоятын ғылыми пәнді белгілеу үшін қолданылады. Ғылыми пән ретінде менеджмент эмпирикалық білім жиынтығымен және басқарушылық қызметтің әр түрлі жақтарын ашатын және модельдейтін ұғымдардың кең шеңберімен ұсынылған. Кітапхананы басқару практикалық қызмет ретінде кітапхананы құруға, күтіп ұстауға, пайдалануға және дамытуға бағытталған. Маркетингтік технологияларды кітапхана қызметіне енгізуге оның басқа коммерциялық емес салаларда және экономикалық қызмет салаларында сәтті қолданылуы ықпал етті. Классикалық маркетингтің теориясы мен әдістемесін бейімдеу арқылы кітапханалар коммуникациялық саясатты, маркетингті жоспарлау мен бақылауды, кітапхана және ақпараттық өнімдер мен қызметтер нарығын талдауды сәтті жүзеге асыра алды.
Коммерциялық емес кітапханалық маркетинг қажетті шектеулі ресурстарды ұтымды пайдалана отырып, кітапхана қызметінің әлеуметтік әсерін максимизациялайды. Кітапхана маркетингінің негіздері: пайдаланушының қажеттіліктеріне назар аударып, ішкі және сыртқы ортаға белсенді әсер ете отырып кітапханалар барлық оқырмандарға ақпараттық қажеттіліктерін жедел қанағаттандыру үшін әлемдік тәжірбиені пайдаланып ақпараты насихаттаудың жаңа үлгісін жасауда. Кітапханаларда оқырмандарға кітап ұсынудың тиімді иновациялық әдістері белсенді түрде жүргізілген. Инновация деп саналып жүрген кітапхана жарнамасының әріден келе жатқан тарихы бар. Тек оның мазмұны өзгеріп, қызметтері күрделеніп, әдістері жаңарған.
Кез келген оқырман Q куер кодтың көмегімен өз смартфонына сөредегі кітапты жүктей алады. Кітапты жүктеу үшін мобильді құралдың камерасын кітаптың жеке Q куер кодына бағыттап және мобильді интернет немесе тегін W W желісі арқылы файлды электронды түрде жүктей алады.
Жарнама өзінің кемшіліктері мен артықшылықтарына қарамастан, нарықтық қатынастардың негізгі индикаторы болып табылады, қоғам өмірінің дамуының ашық сипатын көрсетеді. Қоғамдық институт болғандықтан, кітапхана жарнаманың адамдарға әсеріне немқұрайды қарай алмайды. Өзінің ақпаратгық ресурстарына сүйене отырып, пайдаланушылар үшін аса жайлы жағдай жасайды, жарнаманың қолайсыз әсерін азайтып, жақсы жағын асыруға тырысады. Бұқаралық ақпарат құралдары коммерциялық фирманың жарнама әдістерін қайталамай озық тәжірибесін пайдаланып, өз жарнамалық стилін табуға болады.
Соңғы жалдары кітапхана мен пайдаланушылар ара қатынасы көп өзгерді. Кітапханалардың өзін-өзі қаржыландыруға өтуі бірқатар кемшіліктеріне қарамастан, кітапхананы пайдаланушылар аудиториясын өзіне қарату жолында жаңа ізденістерге жетелейді, өз мәртебесі жайлы ойлануға мәжбүр етеді.
Ал бұл үшін пайдаланушыларға не маңызды, анық қызығушылығын не нәрсе және қалай тудырады, осы мәселелерді білу қажет. Жарнама маркетингтік байланыстың ең бір көзге түсер белігі ретінде кітапханалық қызмет көрсетуде кітапханашыға маңызды боп көрінбесе де, пайдаланушыға қажетті қызметтер мен олардың формаларын біріиші кезекке қоюға мүмкіндік береді.
Жарнама маркетингтің еңбір ықпалды құралы болып табылады. Жарнаманың бастапқы кезеңінің өзінде пайдаланушылардың сұранысын зерттей келе, сұраныстардың мазмұнын, зерттеу әдістерін, оларды кітапхана жарнамасына пайдаланатындай етіп тандайды. Өйткені тек кітапханаға келушілер арасында ғана емес, көшедегі жүргіншілер мен жергілікті телефон станциясына т.б. келушілер арасында да сұрақ-жауап жүргізіледі. Сұрақтар тұтынушылар біле бермейтін кітапханалық қызмет түрлері, мүмкіндік аясы туралы болуы мүмкін (компьютерлік топтан бастап, әйелдер шығармашылығы орталығына дейін). Сұрақтың стилінің өзі кітапхана жарнамасына қызмет ететінін жүргізілген анкеталардан көруге болады.
Сонымен жарнама кітапханалық қызмет көрсетуге маркетингтік көзқарасты жүзеге асырудың бастапқы кезеңінен бастап, кітапхананың соңғы жылдардағы көп жақсы өзгерістерін сан қырынан көрсетуге ұмтылады.
Кітапхана тауарлары мен қызметтерінің жарнамасын екі компонент бойынша ажыратуға болады: кітапханалық ақпараттық өнімдер мен қызметтерге алғашқы қызығушылықты қалыптастыруға бағытталған жалпы маркетингтік коммуникацияларды ұйымдастыру; Кітапханалық ақпараттық өнім мен қызметке деген тұрақты қызығушылықты қалыптастыруға бағытталған таңдамалы маркетингтік коммуникация құру.
Коммерциялық емес кітапханалардың ерекшелігі - ұйымның қызметі мен дамуына ресурстарды тарту екі түрде жүзеге асырылады: тікелей - келушілер мен олардың коммерциялық өнімдерін оқырмандарды - ақылы тауарлар мен қызметтерді сату арқылы және жанама - ресурстар қаражаттарын, қайырымдылық гранттарын, демеушілік қолдауды және жеке қайырымдылықты тарту арқылы.
Кітапхана менеджменті кітапхана ісін жеке бағыт ретінде кітапхана ісін өзіндік объектісі мен пәні бар дербес ғылыми пәнге айналдырады. Кітапхананы басқару объектісі - кітапхана. Бұл жағдайда кітапхана бірқатар ғылымдардың зерттеу нысаны болып табылатындығына ешқандай қарама-қайшылықтар болмайды, өйткені білім объектісі - зерттеушінің қызметіне бағытталғанның барлығы, оған объективті шындық ретінде қарсы тұратыны белгілі .
Кітапхананы басқару тұжырымдамасын қолдану қажет деп санаймыз, өйткені менеджментте қазіргі заманғы шындыққа сәйкес келетін басқару парадигмасы қалыптасады. Бұл, ең алдымен, адам әлеуетін тиімді пайдалану арқылы басқару мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді; екіншіден, тұтынушылардың сұраныстары бойынша маркетингтік бағдар; үшіншіден, сыртқы ортадағы процестердің өзгеруіне икемді жауап.
Басқару типологиясының маңызды критерийлерінің бірі - басқару құралдарындағы басымдықтар. Біз осы түрлердің әрқайсысы туралы қысқаша шолу жасадық және кітапхана іс-әрекеті үшін неғұрлым қолайлы екенін анықтадық. Әкімшілік-басқарушылық басқаруда әкімшілік қызметтің негізгі факторы әкімшілік нұсқаулық немесе оның орындалуы қатаң бақыланатын және жауапкершілік жүйесі осындай бақылаудың қажеттіліктеріне сәйкес келетін бұйрық болып табылады. Бұл бақылау түрі кітапхананы басқаруға жарамсыз. Себебі менеджменттің осы түрі қолданатын құралдар әрдайым кітапхана ұжымының тиімділігі мен жұмысына оң әсерін тигізбеуі мүмкін.
Менеджменттің келесі түрі басқарудың ұйымдастырушылық қаттылығы, формальдылығы мен тұрақтылығы критерийлерімен анықталады. Ұйымдастырушылық-тұрақтандырушы механизмдерді басқаруда әртүрлі тәсілдермен құрылуы мүмкін. Қандай да бір іс-әрекет еркіндігі, шығармашылық, өзіндік шешімдер бермейтін қатаң ұйымдастырушылық ережелер жиынтығын тұжырымдауға болады. Бірақ ұйымдастырушылық-штаттық-лизингтік бөлікті жеткілікті жұмсақ етіп жасауға болады, бірақ сонымен бірге қызметтің ұйымдастырушылық интеграциясын қамтамасыз ету үшін өзінің мақсатын жоғалтпайды. Осы критерий бойынша басқару реттелуі, реттелуі, әлеуметтік реттелуі, реттелуі мүмкін. Кітапхананы басқаруда басқарудың екі түрін қолдануға болады:
- нормативті;
- әлеуметтік жағынан реттелген.
Бұл басқару түрлері шығармашылық адамдардан тұратын кітапхана ұжымының психологиялық және әлеуметтік ерекшеліктерін ескеруге мүмкіндік береді.
Басқарудың әртүрлі түрлерін өкілеттіктерді бөлу критерийлерімен ажыратуға болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
"Ақмешіт" гуманитарлық-техникалық институты
Диплом жұмысының тақырыбы:
Жарнама - кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру құралы
6B03231 Кітапханаісі - мамандығы бойынша
Ғылыми жетекші: Әлібекова А
Орындаған: Бектұрғанова А
Қызылорда 2017 жыл
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Жарнама маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Кітапхана жарнамасы іс-әрекеттің заңдастырылуы ... ... ... ... ... .. ... 14
ІІ.Тарау. Жарнама -кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.Тарау. Кітапханадағы жарнама әрекетінің бағыттары ... ... ... ... ... ... 52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56 Диссертациялық зерттеулдің әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .60
Кіріспе
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық, білім беру және мәдени ағарту қызметінің негізі болып табылады.
XXI ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Кітапхана - адамгершілік пен ізгіліктің, ғылым мен білімнің қайнар көзі, мәдени құндылықты жинақтаушы, ақпараттық ресурстардың жүйеленген қоры бар киелі шаңырақ болып саналады. Салауатты өмір салты мен адамзат өркениетінің ұйытқысы кітапханада екені баршамызға анық.
Кітапхана өмірі - сырт көзге біліне бермейтін ағысы баяу, тулаған толқындар ішінде жатқан өмір. Сол өмірге бойлап енген адам ғана кітапханашы мамандығының қыры мен сырын аңғара алады.Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп - өркендеуі кітаппен тығыз бапйланысты.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана саласы ақпараттық және білім орталығы ретінде оқырмандарға және мекемелермен ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады.Кітапханашылар үшін ең маңыздысы жеке тұлғалық комуникативті қасиет, оқырмандармен қарым - қатынас жасай білу.
Жалпы кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет деп есептеймін.
Жарнама кітапхана мен оның пайдаланушылары өміріне кеңінен еніп отыр. Оның ақпараттық қызмет туралы хабарлайтын негізгі құрал ретінде ерекшелігі - кітапхана қоры туралы ақпарат таратып, кітапхананың әр түрлі топтағы пайдаланушыларының ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктерін көрсете алады.Бүгінгі таңда жарнама тек қана ақпараттық ресурстар мәлімет беріп қана қоймай, сонымен бірге оның мүмкіндіктері мен әр қызмет түрлеріне сұраныс тудыруы, хабарлау технологияларын дамыту , кітапхана қызметкерлерінің жағымды бейнесін жасау қызметінде атқарады.
Кітапхана жарнамасының феноменін әлі мамандар толық зерттемеген. Арнайы кәсіби баспа беттерінде прoблемалық мақалалар сиpеk жарияланса да, оның пайдаланушыға әсері зор екені даусыз.
Қазіргі кезеңдегі компьютерлік инфрақұрылым кітапхана қызметіне түбегейлі өзгеріс енгізуде, сондықтан ақпараттық қоғамда кітапхана жұмысы жаңаша болуы маңызды.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар, байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел, іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді түрлері мен әдістерін жарнамалау.Әдебиетті көрнекті жарнамалау формасы оқырманның назарын актуалды тақырыптарға, нақты кітаптарға, жазушының творчествосына аудару үшін қағазға немесе картонға салынған, текс пен иллюстрациялардан тұратын композизициялық жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастармен бірге келіп кірді.Қазақстан кітапханаларында кітапхана - библиографиялық жарнама қалыптасуы алғы шарттар жасалынуда. Жарнамалық ақпараттың өмір сүруінің ең таралған әдісі библиографиялық құрал.
Алайда жарнамаға өнер мен мәдениет саласында оның ішінде кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңістікте бір - бірімен ақпаратық жарнама арқылы байланысады. Ақпарат алуан түрлі.Оны қолдану аясына байланысты жағымды- жағымсыз, пайдалы- пайдасыз, құнды-құнсыз, құпия-жалпыға бірдей,шынайы- жалған түрлері болады.Осыған байланысты ақпараты қорғау, ақпарат қауіпсіздігі проблемасы туындайды.
Диплом жұмысында қазіргі кітапханалық жарнамасының мәселелелерін шешу жолдары, негізгі әдіс-тәсілдерін жан-жақты талдап зерттеген. Зерттеу барысында қазіргі уақыт талабына сай жұмыс процесінде кітапханалық жарнамасының қолдану жолдарын атап көрсеткен.
Ізденуші диплом жұмысының тақырыбына байланысты әдебиеттерге аналитикалық және синтетикалық талдау жасаған. Кітапханатану және библиографиятану салалары бойынша деректемелермен құжаттардың мол қорын пайдалана отырып орындағаны көрініп-ақ тұр.
Зерттеуші өз тақырыбын қазіргі нарықтық экономиканың шарықтап тұрған кезеңінде кітапхана жарнамасының орны мен ролін атап көрсеткен.
Диплом жұмысының құрылымы қалыптастырылған. Ол кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 бөлімде ақпарат қоғамындағы ақпарат қоғамындағы кітапхана жарнамасының ұғымы және тарихи аспектілері, кітапхана ісіндегі жарнаманың негізгі әдіс-тәсілдері, жарнама маркетигі мен менеджменті, кітапханадағы жарнамалық іс-әрекеттің заңдастырылуы, жарнама қазметін ғылыми ұйымдастырудың бағыттарын атап өткен.
2 тарауда жарнама кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру құралы ретінде жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру ерекшеліктері, жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері, нарықтық жағдайда кітапханалық жрнамаларды тарату каналдары мен құралдары жайлы айтылған.
Қорытынды нәтижесі жасалынып, кітапхана қызметкерлерінің жарнамалық әрекеттерінің негізгі бағыттары, олардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері жайлы ұйымдастыру мен басқаруда оның болашағы туралы ұсыныс пікірлер айтылған.
Диплом жұмысының материалы жүйелі түрде құрылған. Диплом жұмысында кітапхананың жаңа имиджін қалыптастырудың әдіс-тәсілдері, қазіргі уақыттағы ерекшеліктері мен ұйымдастырудың формалары қызықты әрі тартымды етіп баяндалған. Мазмұны түсінікті әрі тілге жатық. Диплом жұмысының құрылымы мен бөлім аттарын дұрыс жүйеленген.
Дипломдық жұмыстың танымдық маңызы бар, мамандық бойынша арнайы пәндер мен қосымша материалдарға және мерзімді басылымдарға зерттеулер жүргізіліп талданады.
XXI ғасырда кітапхананы ақпараттық мекеме ретінде қарай отырып, оның дамуына автоматтандырылған технологияларды пайдаланумен қатар оның интернет жүйесіне қосылуы кітапхана қызымметінің сапасын арттырып, оқырман санын толықтырып, мәдени деңгейін көтерілуіне тиімді әсер етті.
Кітапхана саласын автоматтандыру - уақыт талабы, жаңа техналогияларды күнделікті кітапхана - библиография процестеріне енгізу басты назарда болып отыр.Ақпарат дәуірінде кітапхана жұмысының жаңаша сипат алуы заңды.
Қазіргі таңда кітапханаларды компьютерлендіру ғаламтор желісіне қосылу, ақпараттандыру, жарнамалау ісі белең алуда.Кітапханашылар жаңа технологияларды меңгеруші маманға айналды, жаңа міндеттер пайда болып, жаңдай жаңарда. Ақпарат пен білімді ұштастыру нәтижесінде пайдаланушыларға ақпарат іздестіру бойынша жұмыс көлемі кеңейді.Ақпарат жеткізгіштерді пайдалану, заманауи озық техналогиямен жұмыс, жұмыстың жаңа ережесі . Кітапхана қорын цифрлау жәй ,ғана теңденция ем ес. Ол тез жылдам дами бастады.
Соған орай Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы - несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметіде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнама өнімін насихаттайтын жарнаманы жоғары бұқаралық ақпарат құралдары - тек орыс тілінде жұмыс істеді.
Қазіргі таңда кітапханаларда жарнаманы кеңінен падалана алмайтындағы және арнайы бөлімінің жұмыс жасамайтындығы бізді қатты қынжылтады. Міне, мен сондықтанда осы тақырыпты таңдап кітапханалық жарнаманың кітапханада, оның орны ерекше екендігін атап өтіп, оны кітапханашылар мен студенттер арасында кеңінен насихаттадым. Бұл дипломдық жұмысымда Қазақстан Республикасының кітапханалық жарнамасының мәселелерін шешудің жолдарын, жарнама жасаудың әдіс-тәсілдерін, түрлерін, жарнаманың кітапханада кеңінен қолдану ерекшеліктерін атап көрсетіп, терең талдау жасап, ғылыми зерттеу жұмысын жүргіздім.
Сонымен проблеманың көкейтестілігі қазіргі кезеңдегі кітапхана ісін одан әрі дамыту және осы кезеңдердегі қағидаларды басшылыққа ала отырып, кітапхана ісін жандандыру - бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Осы тауқыметті шешудің негізгі тұтқасы кітапхана ісін жаңа ақпараттану технологиялық әдістермен ұдайы жетілдіріп отыру, сапалы мағлұматтар мен ақпарат көздерін қоғамда пайдалануға ықпалын тигізіп, оқырмандардың сұраныс талаптарына жаңаша түрде қызмет көрсетуін жарнамалау арқылы тұтынушыларды оқуға баулу.
Зертеу объектісі - ақпаратық білім орталығы кітапханалардың маркетингтік жарнамалық бөлімі.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңда кітапханалақ жарнаманың ерекшелігін, атқаратын қызметі мен маңыздылығы.
Диплом жұмысының міндеттері:
- кітапханалық жарнамалардың тарихын зерттеу;
- кітапханалық жарнамалардың түрлері мен атқаратын қызметін түсіндіру.
- кітапханалық жарнаманың әдістерін талдау.
- кітапханалық жарнаманың қажетілігін айқандау;
- кітапханалық жарнамаларды халық игілігіне ұсыну.
Дипломдық жұмысының практикалық мәнділігі.
- кітапханалық жарнама арқылы оқырмандарды, тұтынушыларды кітапханаларға тарту;
- кітапхана жарнамасы арқылы кітапхананың ақпараттық білім орталығы
екендігін таныту;
- қорда бар құнды мәдени байлықтарды жарнамалау.
- Зерттеу нәтижелерін университеттер мен педагогикалық институттарды практикалық сабақтарда пайдалану;
- Студентерге іс-тәжірибе барысында пайдалану.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
- ҚР кітапханалық жарнамасының көкейтесті мәелелері;
- кітапханалық жарнаманың тарихы;
- кітапханалық жарнамасының қазіргі кезеңдегі ерекшелігі;
-компьютерлік технологияларды кітапханалық жарнамасында дұрыс пайдалану;
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қортытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалрдан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, деректі көздері мақұлдануы мен практикаға енгізілуі баяндалады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері бойынша тұжырымдамалар жасалынып, проблема бойынша келешекте орындалатын зерттеу перспективасы тұжырымдалады.
Зерттеудің міндетері:
1. Жарнамалық қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын тірек ұғымдарды ғылыми тұрғыда зертеу.
2. Кітапханалық жарнамасының тарихы, құрылымы, тәжірибелері арқылыақпараттық мәдениетін қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін айқындау.
I Tapay. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат
1.1. Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері
Жарнама (франц. - Reclame, лат. Reclama-re - айқайлау).
Адам белгілі бір тауарды жеткілікті мөлшерде немесе артығымен шығара бастаған соң-ақ, айырбас үрдісі басталады. Айырбастау үшін нарық қажет. Нарық дегеніміз ең әуелі тұтынушы табу деген сөз. Міне, осылайша маркетинг, жарнама да қажет болады.Кітапханалық жарнама - бұл қоғамға, қоғамдастықтарға, жеке тұлғаларға жарнамалық ақпараттарды қалыптастыру және пайдалану бойынша қажетті білім, білік және дағдыларды меңгеруге бағытталған ақпараттық мәдениеттің құрамдас бөлігі. Кітапханалық жарнама түрлеріне бөлінеді: тікелей (тұлғааралық және пошта), сыртқы және ішкі, баспа, кескіндемелік, графикалық және көрме-постер, кітапханалық медиа жарнама, имидждік. Тұтынушылардың талаптарын іске асыру жарнамалық өнімді дайындау технологиясын таңдаудың алғышарты болып табылады.
Кітапханалық жарнама - бұл әлеуметтік (әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-идеологиялық, әлеуметтік-технологиялық, әлеуметтік-ақпараттық) құбылыс, қазіргі заманғы кітапханалық-ақпараттық қызмет бағыттарының бірі. Кітапхана жарнамасының технологиясын интерактивті және коммуникативті аспектілерінің бірлігінде зерттеу, қолданушы мен кітапханашының сәйкес параметрлерін қалыптастыру әдістемелерінің жиынтығы кітапхана ісі үшін жаңа технологияларды әзірлеу және қолдану тәсілдері туралы түсінік береді.
Жарнамалық ақпарат - бұл ақпараттың ерекше түрі. Жарнамалық ақпарат ұғымы жарнама құбылысын басқалардан шектеу принципі бола алады. Жарнамалық ақпараттың авторлық анықтамасы: Жарнамалық ақпарат - бұл кітапханалық ақпараттық нарықта сатылатын өнімдер интеллектуалды және материалдық ресурстар туралы ақпарат.
Жарнамалық-ақпараттық кітапхана қызметі - жарнамалық ақпараттарды дайындау және тарату, тұтынушыларға жарнамалау қызметі қазіргі уақытта белсенді дамып келеді.
Жарнамалық-ақпараттық кітапхана қызметінің негізгі процестері мыналар: жарнамалық өнімді құру, оларды тарату және жарнамалық-ақпараттық қызметтер, ал оның негізгі құралдары - жарнамалық ақпарат. Жарнамалық-ақпараттық кітапханалық қызметтің түпкі нәтижесі - жарнамаланатын тауарларға: кітапхана-ақпараттық мекемелердің ресурстарына, өнімдеріне және қызметтеріне қол жетімділік деңгейі.
Кітапхана - ақпараттық мекеме. Әрине, алға қойылған мақсаттар болуы мүмкін
кітапханалардың, мұрағаттардың, мұражайлардың және басқалардың қызметін нақты үйлестіре отырып жүзеге асырылады
әлеуметтік-мәдени мекемелер. Жаңа ақпараттық технологиялар, техниканы қолдану
кітапханадағы маркетинг кейбір мәселелерді айтарлықтай жеңілдетуі мүмкін
пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру. Нәтижесінде бұл мүмкін болады
бірыңғай ақпараттық кеңістік, шекарасыз кітапхана туралы айту.
Кітапханалық жарнама - бұл өзіндік пәні, әдістемелік базасы және зерттелген проблемалары бар кітапханалық зерттеулердің жаңа бағыты. Қазіргі уақытта кітапхана жарнамасын салыстырмалы түрде тәуелсіз ғылыми пән ретінде сипаттауға болады, оның объектісі кітапханадағы жарнама болып табылады.
Постерлер мен стендтердің, сондай-ақ кітап көрмелерінің жарнамалық дизайнының интерьер дизайнымен үйлесуі композицияның тұтастығын тудырады, мұнда интерьерге, оның түсі мен жарық шешіміне белгілі бір рөл жүктеледі.
Түс - интерьердің ең субъективті аймағы. Екі түрлі адамның белгілі бір көлеңкеге қалай әсер ететінін ешқандай зерттеулер болжай алмайды. Сонымен қатар кез-келген түс туралы біздің жеке жалпылауымызды нақты жағдай жоққа шығаруы мүмкін. Әрбір адам, егер сүйікті түс болмаса да - ол оң қабылдайтын түстер тобы бар, ал тітіркендіргіштер де бар.
Библиографиялық сипаттамаларды топтау әдістері бойынша каталогтардың негізгі түрлері.
Каталогтардың кең тараған түрлері - алфавиттік, жүйелік және тақырыптық.
Алфавиттік каталогта кітаптардың сипаттамалары авторлардың аты-жөндерінің, авторлар ретінде қабылданған мекемелер мен ұйымдардың атауларының және жұмыстардың атауларының алфавитімен орналастырылған.
Кітапхана ақпараттық, бос уақыт, білім беру мекемесі ретінде өзінің қызметін жарнамалауы керек: библиографиялық өнімдердің жарнамасын, қызметтерді, инновацияларды және т.б.
Кітапхана қызметінің жарнамасы, әрине, өндірістік кәсіпорынның немесе сауда кешенінің жарнамалық қызметінен ерекшеленеді, бірақ бұған қарамастан барлық қызмет салалары үшін негізгі болып табылатын жарнама туралы федералды заңда бекітілген белгілі бір нормалар мен ережелер бар. кітапхана және ақпарат.
Әрбір кітапхана ақпараттың пассивті сақтаушысы рөлінен бас тартуға және өзінің ақпараттық қызметтерін баспасөз, жергілікті радио, теледидар және т.б. арқылы ұсынуға міндетті, басқаша болуы мүмкін емес.
Жарнамалық ақпарат құралдары: парақшалар, плакаттар, буклеттер, брошюралар, каталогтар, пресс-релиздер.
Бұл құралдардың көпшілігі жанрлық белгілерімен ерекшеленеді. Кітапша парағы қысқа библиографиялық тізімі бар кітаптағы бетбелгі немесе жай ұранға және кітапхана жадына сәйкес келеді.
Дизайн кітапхананың жарнамалық қызметінде үлкен маңызға ие, бұл оны тартымды және көркемдік жаңалық етеді.
Постерлер мен стендтердің, сондай-ақ кітап көрмелерінің жарнамалық дизайнының интерьер дизайнымен үйлесуі композицияның тұтастығын тудырады, мұнда интерьерге, оның түсі мен жарық шешіміне белгілі бір рөл жүктеледі.Түс - кеңістікті анықтайтын сәндік элементтердің бірі.
Кітапханалар қызметінде жарнаманы пайдалану қазіргі кезде негізгі рөл атқарады, өйткені оның қызметін жарнамасыз кітапхана стратегиясын жүзеге асыру мүмкін емес.
Жарнама кітапхана мен оның оқырмандарының өміріне органикалық түрде еніп отырды. Бүгінде ол оқырман осы мекеме туралы бәрін немесе барлығын білетін құрал рөлін атқарады. Бұл оның ақпараттық ресурстарын ғана емес, мүмкіндіктерін, технологияларын да көрсетеді, мекеменің неғұрлым тартымды имиджін жасайды.
Кітапхана жарнамасының тиімділігі кітапхана пайдаланушыларының санымен, оның ресурстарымен, мәліметтер базасымен, қызметтерімен және оларға қол жетімділік жиілігімен анықталады.
Жарнамалық білімдер шеңберін анықтаудың күрделілігі жарнаманы ғылым ретінде түсіндіреді, оның пәндік аймағын жеткіліксіз анықтау, мұнда бірқатар білім блоктарын ажыратуға болады: әлеуметтік-мәдени (жарнаманы әлеуметтік ретінде зерттеу) құбылыс, ақпарат әлеуметтік құбылыс ретінде, мәдениеттің компоненті). теориялық (жарнаманың мәнін, міндеттерін, функцияларын, құрылымдарын және басқа теориялық компоненттерін зерттеу, негізгі ұғымдарды түсіндіру); әдіснамалық (жарнама саласындағы ғылыми-практикалық қызмет әдістерін анықтау); тарихи (жарнама эволюциясын, жарнамалық білімді, жарнама әдістері мен технологияларын көрсету); технологиялық (жарнамалық технологияларды, атап айтқанда, кітапханалық-ақпараттық қызмет саласында оңтайлы пайдалану үшін жағдайларды зерттеу және құру).
Зерттеудің теориялық маңызы таңдалған пәндік саланың тұжырымдамалық аппаратын дамытудан, кітапханалық жарнама ұғымдарын түсіндіруден, маркетингтік стратегия негізінде жарнама түрлерінің теориялық модельдерін құрудан, тарихи тенденцияларды анықтаудан тұрады. кітапхана саласындағы жарнаманың дамуы ақпараттық мәдениет пен әлеуметтік құбылыстың құрамдас бөлігі болып табылатын кітапханадағы жарнаманың теориялық-әдістемелік, әлеуметтік-технологиялық және ақпараттық-мәдени аспектілерін зерттеу нәтижелерінің жиынтығы болып табылады.
Жарнама адамдардың басқа адамдарға шығарылған өнімдер мен көрсетілетін қызметтер туралы мәлімет беру қажеттігінен туған. Осыған қарап-ақ жарнаманың өте ерте заманда пайда болғанын аңғаруға болады.
Жарнаманың көнезаманғы үлгісі ретінде Каирдың археологиялық музейінде тұрған Мен, Крит аралында тұратын Ринос, түс жоримын деген жазуы бар тасты алуға болады. Бұл жарнаманың пайда болғанына 2,5 мың жыл екені анықталған. Бұдан басқа да ерте заманғы жарнама түрлері бар. Лондонда сақтаулы тұрған, құл сатылатыны жайлы иероглиф жазуы бар Мысыр папирусы; көне заманғы қолөнершілердің әртүрлі ендері мен таңбалары. Олар қазіргі тауар белгілерінің арғы тегі болып табылады.
Қытайда 10-ғасырда баспа жарнамасы болған. Месопотамия саудагерлерінің эмблемалары да жарнамаға жатады. Ерте кезде жарнамалық хабарларды сауда жолдарының бойындағы жартастарға, тастарға, мыс пен сүйектерге жазатын. Тарихи құжаттарда. ортағасырлық қалаларда өндірушілердің тауарларын халық көп жиналған жерде мадақтап, хабарлайтын азаншылар қоғамы болғаны жайлы мәліметтер бар.
Жарнама тарихындағы бетбұрыс жылы -- 1450 жыл болды, -- деп жазады О.О. Борисова Кітапхана жарнамасы: тарихи аспект (5 ғыл.-практ. конф. -- М., 2000) деген мақаласында. Бұл жылы Иоганн Гутенберг баспа станогын ойлап тапты. 18 ғасырдың екінші жартысында жарнамалық хабарландырулар басылатын алғашқы неміс мерзімді басылымдары шыға бастады. Ал 1812 ж. Англияда алғашқы жарнама агенттігі пайда болды.
Капитализмнің дамып, нығаюына байланысты жарнама жеке сала болып қалыптаса бастайды. Ол сала концерн, корпорация, кәсіпорын, фирмалардың мүддесін қорғайтын, олардың нарықты жаулап алу, пайда түсіру үшін қолданатын негізгі құралы болатын ірі индустрияға айналды.
Сонымен, 19-ғасырда жарнама барлық дамыған капиталистік елдердің өмір салты болып қалыптасты. Ресейде де жарнама ісі жақсы жолға қойылғанын айта кету керек. 10-11 ғасырдың өзіңде-ақ орыс көпестері өз тауарларын жарнамалаудың алуан түрін қолданған: сауда қатарының алдыңда көңілді өлеңдер мен жаңылтпаштар айтып, тауарларды мадақтайтын арнаулы жалданған азаншылар тұрды. 19 - ғасырдың аяғында Ресейде баспа жарнамасы дамиды, сонымен бірге газет пен журналдардағы жарнама да даму үстінде болды. Сауда, Сауда және өмір журналдары, Комиссионер (Москва), Сатып алушының серігі (Төменгі Новгород) газеттері сияқты арнайы жарнамалық басылымдар пайда болды. Жарнама ісінің зор табыстарын 1897 жылдың соңында Петерборда Бүкіләлемдік сауда плакаты кормесі болғанынан, онда өр елден келген жарнамашылардың 700-ден астам жұмыстары қойылғанынан көруге болады. Бұл жұмыстардың ішінде орыс суретшілерінің жұмыстары да болды.Революциядан кейін жаңа экономикалық және қоғамдық қатынастар орнап, жарнаманың міндеттері де түбірімен өзгерді. Жарнамалық хабарландыруға мемлекеттік монополия жариялау туралы декрет және барлық жеке жарнамалық мекемелерді кәмпескелеу туралы декрет қабылданды. Енді жарнама пролетариат диктатурасының экономикалық базасын нығайтуға және социалистік шаруашылықты нығайту үшін алғы шарттар қамтамасыз етуге қызмет етті. Азамат соғысы және одан кейінгі күйреу жылдары жарнама әрекетінің табиғи түрде жойылуына әкелді. Бірақ жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) заманында жарнамаға қайта көңіл бөлінді. Дәл сол кезде Рекламтранс, Байланыс, Промреклама дейтін алғашқы советтік жарнамалық агенттіктер құрылды. Мемлекеттік жарнама ісіне журналист, жазушы, ақын, суретшілер тартылды. Мысалы, В.В. Маяковский хабарландырулар үшін 100-ден аса өлең мәтіндерін жазды, соның ішінде, қанатты сөзге айналып кеткен Моссельпромнан басқа, барлық жер қасқа деген өлең жолдары бар.
Бірақ көп ұзамай өмірдің бұл саласына идеология келіп килікті. Жарнама социализм табиғатына жат нәрсе деп табылып, 30-жылдардың соңынан 60-жылдардың басына дейін оны әлемдік империализмнің жезөкше қызы деп атайтын болды. Бірақ өмір өз ағысын тоқтатпайды, 70-жылдардан бастап біздің елімізде жарнама ісінің жаңа кезеңі қалыптасады. Соған қарамастан жарнамаға біздің өмір сүру салтымызға жат, керексіз институт деп қарау жойылмады. Бұндай козқарастың нәтижесінде жарнамаға жанама іс деп қарап, тауар тапшылығы кезінде туған жақсы тауар жарнамасыз-ақ өтеді деген принцип пайда болды. Іс жүзінде жоғары сапалы тауар бар жағдайда байланыс құралынсыз, соның ішінде, жарнамасыз өте бермейтінін өмірдің өзі көрсетуде.
90 жылдардың басыңда кітапхана басылымдарында шыққан маркетинг
пен жарнама туралы материалдар, кәсіби кітапханалық санада жарнама
кітапхананы жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайларға үйлестіретін құрал деген ұғымды қалыптастыра бастады.
Бірақ жарнаманың қажеттігі мен пайдалылығын мойындау бір бөлек те, бұл салада жоғары дәрежелі маман болу бір бөлек нәрсе.
Кітапханаға деген қоғамның кейбір бөліктерінің (ең алдымен жастардың) сұранысы артып отырғанына қарамастан, халықтың негізгі тобы, тек қана дені сау азаматтар емес, сонымен бірге мүгедектер де, кәсіпкерлер мен корпорациялар да белсенді түрде кітапхана тапсырысшысы болатындай етіп жұмыс істеу керек екендігі айқын. Бұл бағытта белгілі бір жетістіктерге жету үшін кітапханалық қызмет көрсету бағытьш пайдаланушылардың жекелеген топтарының іс жүзіндегі сұраныстарын қанағаттаңдыруға бет бұру қажет.
Мысалы, Париж қоғамдық кітапханасында автоматтандырылған канадалық GEAC жүйесі бар. Ол 55 терминалдық, бәріне бірдей қызмет ететін электрондық каталогтардан тұрады. Жүйе пайдаланушыларды Интернетпен және басқа халықаралық деректер банкімен байланыстырады. Дене кемістіктері бар, оның ішінде нашар көретіндер және мүлдем көрмейтін азаматтарға қызмет көрсету жақсы жолға қойылған. Париж Қоғамдық Кітапханасының барлық қабаттарында оқырмандар мен құжаттар ағыны қозғалысына кедергі жасайтын қабырғалар, бөлмелер жоқ. Әрбір қабат-еркін кеңістік, ондағы кітапханалық құралдардың барлық кешені пайдаланушыларға қызмет ету мен олардың жеке өзіндік жұмыс жасау қабілетін арттыру үшін жағдай жасайды. Бірегей архитектуралық жобаға байланысты, эскалаторлар ғимарат фасадына шығатын мөлдір құбыр -- цилиндр тәрізді басқа қабатқа өткізгішке барып тіреледі, ал эскалатордың шығыңқы жерлері фасад орталығын келбеу -- диагональ бойынша кесіп өтеді. Бұл қондырғылар, эстетика мен қызмет керсету функциясын біріктіре отырып, кітапханаға келген адамдарға Париж айналасын тамашалап, суретке де түсіруге мүмкіндік береді.
АҚШ-тағы (Канзас штаты) қоғамдық кітапханаларда пайдаланушыларды қызықтырып, демалыс көіл күйін қалыптастыру үшін кафе салу идеясы талқыланып, көп жерде іске де асып жатыр.
Конгресс кітапханасында бизнеске қызмет көрсету арнайы бағдарлама бойынша жүргізіледі. Бизнес бойынша on line ақпарат желісі құралған. Ол Интернет арқылы бизнеске қатысты Федералдық құжаттарға, 10 мыңнан астам журналдардың мақалаларын пайдалануға анықтама-басшылығы (қағаз бетінде және on line режимі бойынша) және Кіші бизнесті қаржыландыру: ақпарат кездері атгы басылымдар шыққан. Жаңа Зеландия және басқа да бірқатар елдерде ғылыми кітапханаларда бизнеске ақылы қызмет көрсету жолға қойылған:
АҚШ Конгресс кітапханасының тағы бір өзіндік ерекшелігі-мүгедектерге қызмет көрсету. Ұлттық кітапханалық қызмет көрсету функцияларып орындай отыра, көзі көрмейтіндер мен мүгедек жандарға төмендегідей қызмет көрсетілген: магнитті, электронды тасымалдағыш құралдар, дауысты синтездейтін электронды қондырғылар, брайл баспасының материалдары (оның ішіңде, зағип жанның саусағы астында сырғып отыратын таспада әріптер пайда болатын түрлері) берілген.
Конгресс Кітапханасы авторы, аты, пәні, халықаралық стандарт номері бойынша тапсырысқа ақпарат беретін Доступ (Acсеss) атты автоматтандырылған библиографиялық іздеу жүйесін енгізген. Бұл жүйеге енудің қарапайымдылығы соншалықты, кітапханаға бірінші рет келген пайдаланушыға да кітапханашының болмашы ғана көмегі керек.
Компьютер орталығы 68 терминалмен жарақталған. Олардың кейбірі көзі көрмейтін немесе басқадай мүгедек жандарға арналған. Конгресс Кітапханасы құқықтық ақпараттың бүкіләлемдік желісін жасаған (Global Information Network-GLIN). Оған кооперативтік негізде барлық кітапханалар шақырылады. Қатысушы елдерде үлттық жұмыс станциясы құрылады.
Конгресс Кітапханасы өз ғимаратында және одан тысқары жерде көптеген көрмелер ұйымдастырып тұрады (саяси карикатура көрмесі, Америка үңдістерінің мәдениеті туралы, т.б.). Кітапхана ішінде кітаптан басқа көптеген экспонаттар көрсетіледі: карталар, атластар, эстамптар, қолжазбалар, фотосуреттер. Конгресс Кітапханасы құрамында екі орталық -- кітап орталығы және америкалық фольклорлық орталық бар. Негізгі мақсаты -- кітапты насихаттау және кітап оқуды дамытуға көмектесу.
Европа кітапханашыларының да мақсаттары осы сарындас. Берлиндегі қоғамдық зерттеулердің ғылыми орталығы кітапхана-ақпараттық қызметін ұйымдастырудың жаңа тұжырымдамасын жасап шығарды, ол ақпарат технологиясын кең қолдануға негізделіп, соңғы пайдаланушыға бағытталған.
Малайзия кітапханалары бизнеспен айналысатын корпорациялар арасында қызмет көрсетуді жақсы жолға қойған. Олар ақпарат өнімдері мен қызметтеріне қатысты семинарлар, форумдар мен көрмелерде лекция оқу үшін фирма қызметкерлерін шақырады. Кітапханалар брошюра, плакат шығарып, кітапгхана және ақпарат айлықтарын ұйымдастырады, сауда және өнеркөсіп көрмелеріне қатысады.
Кітапханалық маркетинг
Пайдаланушыға бағытталған басқару философиясы, сонымен қатар, кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу қатынасын реттеу тәсілдері болып табылады. Кітапхана ұсыныстары (өнімдері, қызметтері) кітапханалық акцияларды қолдау, кітапхананың қазіргі және жаңа имиджін (келбетін) нығайту мақсатыңда ақысыз алмастырады.
90 жылдардан бастап кітапхана басқаруының маркетингтік тұжырымдамасы бұрынғы кеңестік кітапханашылар арасында кең үгіттеліп, кітапханалық қызмет көрсету аясына тарай бастады. Кітапхана ісіндегі жаңалықтар мен өзгерістер пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіктерін сапалы және тез қанағаттандыруға мүмкіндік беретін технологиялық өзгерістерге ғана байланысты емес, сонымен бірге кітапхана қызметкерлерінің дәстүрлі ойлау жүйесінен арылып, жаңашылдықты қабылдап, кәсіби сана-сезімдерінде белсенділік, шығармашылық қабілеттері оянуына да байланысты. Мысалы, бірқатар кітапханаларда жарнаманың әр түрі қолданылады: сыртқы, сыйлық, басылым, т.б. Сыртқы жарнамалар кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу мақсатыңда адамдар көп жүретін жерлерде орналастырылады: афиша, хабарландырулар, парақшалар, кітапхана мекен-жай көрсеткіштері, панно, транспаранттар, көркем безендірілу. Бұқаралық ақпарат құралдарында, кәсіби журналдарда кітапхана туралы талдау мақалалар, репортаж, интервью, редакцияға хат, үндеу, іс-шаралар, белсенді пайдаланушылар туралы жаңа кітаптар және т.б. жарнама жарияланып тұрады. Ірі көпшілік шаралардан кейін қатысушыларға мадақтау, диплом, төсбелгі, ең белсенді пайдаланушыларға жеңілдіктер, естелік сыйлық ұсыну дәстүрі, кітаптар, блокноттар, қаламсаптар -- кітапхананы еске салудың бір амалы ретінде қолданылады.
Жаңадан түскен әдебиеттер туралы хабарлау үшін көптеген кітапханалар бұхаралық ақпарат құралдарын пайдаланып арнайы ақпарат беріледі.Жергілікті және көп тиражды газет-журналдардың кітапхана әзірлеген тізімдер мен қысқаша шолулар жарияланады.Олардың тақырыбы актуальды саяси мәмелелер мен,аймақта шешіліп жатқан мәселелермен тығыз байланыста болады.Жекелеген кітапханалар газеттердің беттерінде тұрақты рубрика (кітап сөресінде,жаңа кітаптар) жүргізіп, ондап өзінің қорына түскен мейілінше қызықты кітаптар туралы мәліметтер жариялайды. Арнаулы кітапханалар әзірлеген нақ осындай материалдар жоғарғы оқу орындарының, ғылыми зерттеу институттарының,кәсіпорындардың көп тиражды газеттерінің бетінде басылады. Қазіргі дамыған уақытта жаңадан түскен әдебиеттер мен қызықты кітаптар және де газет-журналдар жайлы ақпараттарды әлеуметтік желіарқыл хабарлап жарнама жүргізу кең тара тұр. Оташа есеппен алғанда кітапхана оқырмандарының 78 пайызы инстаграм желісі, 63 пайызы фэйсбук, 21 пайыз оқырмандар вконтакте сынды әлеуметтік желілер арқылы керекті мәліметтер мен жаңа шыққан қызықты тақырыптағы әдеби кітап-журналдардың санымен танысып біліп,ақпараттанып отыр. Кітапхана қызметкерлері іс-шара күндері өзі тұрып жатқан немесе қызмет көрсетіп отрыған аймақтағы оқырмандарға, ұйымдар мекемелерге плакат және әлеуметтік желілер көмегімен және арнайы ашық-хат жіберу жолымен құлақтандырады. Ірі ғылыми кітапханаларда жаңа шыққан кітаптарға сонымен бірге көрмелер өткізіліп арнайылап апта сайын жаңартып тұрады.Жаңа әдебиеттер көрмесі немесе топтамалары, әдетте, кітапхана оқу залы мен фойесінде ұйымдастырылады. Әдебиеттерді ғылымның негізгі салалары бойынша жекеле столдарға бөліп жайып қояды. Кітапхана қызметкерлері көрме мен брефингке қатысушылардан өздері ден қойған материалдарға сұраныс жинауды ұйымдастырады, ақыл-кеңес беріп, мәселенің әдебиеті өрсетілген библиографиялық деректемелермен танысу қажет екеніне назар аударады.
Маркетингтің дамуы кітапханаға деген оқырмандар қызығушылығын арттырып қана қоймай, зайырлы мемлекетімізде ғылыми индутрияның өсуіне де көмектеседі. Сонымен бірге кітапхана оқырмандарын жаңадан түскен әдебиетпен таныстырудың тиімді формасы мамандар күнін, хабарлама күндерін,байқау көрмелерін жиі өткізіп тұру болып табылады. Олардың артықшылығы мынада:кітапхана оқырмандары келіп түскен қызықты материалдармен тікелей танысуға мүмкіндік алады. Арнайы презентациялық шығарылымдар арқылы таныстырылым ең алдымен оқырманды бір көргеннен қызығын арттыра түседі. Қызмет көрсетудің бұл формасы басқа да көптеген үлкенді-кішілі кітапханалармен қоса жоғарғы оқу орындарының кітапханаларында да байдаланылып отыр.
Іскерлік ақпарат кабинеттері -- әлеуметтік-экономикалық және құқықтық мәселелер бойынша ақпараттық қызмет көрсетудің кітапханалық орталығы болып құрылуда. Кабинет ақпараттарды жарнамалауды қалалық әкімшілік пен бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз байланыста жүргізеді.
Көптеген кітапханаларда имидж ретінде электронды пайдаланушы билеті енгізілген. Оның екі түрі бар: пайдаланушының түсті фотосуреті бар пластик билеті және ламинатталған кәртішкесі. Кітапханаларда музыка тыңдап, телевидеофильм көретін демалыс бұрыштары мен шығармашылық бағдарлама -- кеш өткізетін орын бөлінуі де пайдаланушылар легін арттыруда. Кешке аналитикалық ақпараттық шолулар, пресс-дайд-жестер, іскерлік досьелер дайындайды.
Компьютерлік жарнама компьютерде жасалынып, көру және есту көмегімен қабылданады. Компьютерлік ақылы қызмет керсету түрлері ұлғайып келеді: соның ішінде, өз бетінше жұмыс жасауға машиналық уақыт беру. Интернетпен ақпарат іздеу, электронды поштаны пайдалану, анимациялық көріністер, хабарландырулар, жарнамалық қосымша мәліметтер. Оқырмандар өз бетінше кітапхана туралы, оның құрылымы, бос уақытта өтетін іс-шаралар, қызметтер, клубтар туралы Тосһ-screen ақпараттық-анықтамалық жүйе бойынша ақпарат ала алады. Бұл -- интерактивті экранмен жабдықталған арнайы дайындалған компьютерлік технология. Бұлардан басқа кітапханаларда ксерокешірме, ламинаттау, брошюра жасау сияқты қызметтердің түрлері пайдаланушыларға ешқайда шықпай-ақ көп көмегін тигізеді.
Жарнамалық тиімділігі бар арнайы іс-шаралар: пайдаланушылар курстары мен үйірмелер, оқырмандар конференциясы, пресс-конференциялар, экскурсия, экспозиция, Кітапхана күндері, мерейтой, телефон және жеке келісімдер, т.б. Кейбір кітапханаларда дәстүрлі кітап көрмесін белгілі тақырыпқа арналған кітаптарды көрсету шарасы ғана емес, сонымен бірге музей жәдігерлерін, жергілікті кәсіпорындардың өнімдерінің тұсаукесеріне айналдырған.
Web сайт -- сыртқы әлемге өзін таныстырудың тиімді құралы ретінде қолданылуы, кабельді және тәуелсіз телевидениені қолдану, отбасылық кітапханалар, экологиялық орталық ашу жұмыстары жүргізіліп іске асуда.
Кітапханалар тәжірибесінде ақпараттық жұмысты жергілікті радио хабар Іскерліктің ақпараттық мәдениеті, радиожурнал, радиостанция толқындарында шолулар, жаңалықтар бағдарламасында кітапхана қызметі туралы белсенді радиосюжет, пікірталастар өткізіп, видео-жарнама (теле, кино, видео, слайд, т.б. жарнама формалары) роликтер (10 сек-, 60 сек.) кітапхана туралы жарнамалық фильм, видеоэкспресс хабар (кітапхана өмірінен ерекше жаңалық) слайд-фильмдер, теледидар арқылы хабарландыру, интервью жүргізеді. Жергілікті телеканал ай сайын керекті және қызықты кітаптар, жазушылар, әдеби оқиғалар туралы хабарлар жүргізіп жарнамалайды.
Қазақстан Республикаларының кітанханаларында жарнамалық іс-әрекеттің көптеген әдістерін пайдалану тәжірибелері жинақталған: ең басты ақпараттық-мәдени және ағарту орталығы болуға мүмкіндік беретін паблик рилейшнз (қоғамдық ұйымдармен жоспарланған ұзақ мерзімдік іскерлік тілектестік қарым-қатынас орнату) қолданылады. Интернет, шет тілдер мен қазақ тілін оқыту, аударма қызметі, кітап дүкені, видеофильмдер прокаты, компьютерлік қызмет көрсету түрлері жақсы жолға қойылған.
Кітапхана жарнамасын алғаш жүргізген ғылыми-техникалық кітапханалар өз фирмалық белгісін жасап, оны ҚР Экономика және сауда министрлігінің Патент агенттігіне бекіттірді, Ақпаратты білетіндер ғана табысқа жетеді деген фирмалық ұран пайдаланылады.
Кітапханалар шетелдік қоғамдық ұйымдармен байланыс паблик рилейшнз ғана қолданбайды, сонымен бірге жергілікті экономикалық, мәдени, діни ерекшеліктерді де ескереді. Облыстық, аудандық газетте өз рубрикасы бар. Онда шағын әдебиет шолуы, жаңа кітаптар туралы библиографиялық ақпарат, т.б. материалдар (кітапхана өмірі туралы очерктер, облыс мамандарына арналған республикалық әдебиеттер көрмесінен репортаждар, директормен интервью), тегін жарнамалық хабарландырулар, шақырулар шығады.
Модельді кітапхана мәртебесін, имиджін (келбетін) құрастыру бірнеше бағыттан тұрады:
-- кітапхана және оның құрылымдық бөлімдері туралы ақпарат;
-- кітапхана қоры, оның құрамы мен құрылымы туралы ақпарат;
-- кітапханалық қызмет түрлері және оның интеллектуалдық өнімдері туралы ақпарат, компьютер мен көбейткіш техниканың көмегімен көркейтуге ішкі және сыртқы қажеттіліктерге баспа өнімдері (фирмалық бланкілер, буклеттер, пайдаланушы билеттері, фирмалық конверттер, визиткалар, т.б. басылым өнімдері) кітапхана қызметі нарығындағы бәсекелестікте жеңіп шығуға кемектеседі.
Кітапхана витриналарын талғаммен және ақпараттық жарнамалық материалдарға толы етіп өңдеген кітапханада бейдж тағу тәртібін енгізу, пайдаланушылардың талабын зор ықыласпен орындап ақпарат беріп қана қоймайды, жұмысқа құлшыныс туғызатын жайлы көңіл-күй қалыптастырады. Ең жақсы жарнама -- ықыласпен тыңдайтын, жинақы көмек көрсете алатын кітапханашы.
Қандай да бір нәрсенің жаңашылдығын түсіну үшін оған ұқсас нәрселерді өткен уақыттан тауып, салыстыру қажет. Жарнамалау мен ақпарат беру деген ұғымдардың біздің қоғам мүшелерінің түсінігінде синоним болғанына кең уақыт өте қойған жоқ. Бұл екі жағдайда пайдаланушыларға белгілі бір мәліметтер беріледі.
Кез келген жарнама ең кем дегенде екі жағдайда тиімді, біріншіден, кітапхана дамуының маркетингтік концепциясының бір белігі ретінде қызмет көрсету сапасын, ақпараттық өнімдер мен сұраныстағы қызметтердің жылжу үрдісін зерттеу, екіншіден, пайдаланушылардың жалпы қажеттіліктерін анықтауға бағытталған. Жарнаманы дұрыс ұйымдастыру арқылы кітапхана өз пайдаланушыларымен ғана емес, міндетті түрде ықтимал пайдаланушылармен де жұмыс істейді. Кітапхананы жарнамалайтын материалдар ең әуелі кітапхана ғимараты ішінде,ал сыртта - адам кеп жүретін жерлерге ілінеді. Сонымен қатар хабарлаудың ресурстық аспектін сервистік қызмет керсету аспектісі толықтырса, жарнамалаудың әсері арта түсетінін білген жен.
Іс жүзінде, озін жарнамалайтын кітапханалар Ресейде, Қазақстан мен жалпы Тәуелсіз мемлекеттер достығы елдерінде өте көп, бірақ тиімді істің көзін таба алмай жатуы мүмкін. Ал басқа кітапханаларды жарнамасыз қазіргі кезенде өмір сүру қиын екеніне сендіру қажет.
1.2. Жаранама маркетингі мен менеджменті
Кітапханалар қызметінде жарнаманы пайдалану қазіргі кезде негізгі рөл атқарады, өйткені оның қызметін жарнамасыз кітапхана стратегиясын жүзеге асыру мүмкін емес.
Жарнама кітапхана мен оның оқырмандарының өміріне органикалық түрде еніп отырды. Бүгінде ол оқырман осы мекеме туралы бәрін немесе барлығын білетін құрал рөлін атқарады. Бұл оның ақпараттық ресурстарын ғана емес, мүмкіндіктерін, технологияларын да көрсетеді, мекеменің неғұрлым тартымды имиджін жасайды.
Кітапхана жарнамасының тиімділігі кітапхана пайдаланушыларының санымен, оның ресурстарымен, мәліметтер базасымен, қызметтерімен және оларға қол жетімділік жиілігімен анықталады.
Кітапхана менеджменті термині кітапханалық қызметтің арнайы бағытын да, осы саланы зерттеу және оны жетілдіру бойынша практикалық ұсыныстар әзірлеу міндетін қоятын ғылыми пәнді белгілеу үшін қолданылады. Ғылыми пән ретінде менеджмент эмпирикалық білім жиынтығымен және басқарушылық қызметтің әр түрлі жақтарын ашатын және модельдейтін ұғымдардың кең шеңберімен ұсынылған. Кітапхананы басқару практикалық қызмет ретінде кітапхананы құруға, күтіп ұстауға, пайдалануға және дамытуға бағытталған. Маркетингтік технологияларды кітапхана қызметіне енгізуге оның басқа коммерциялық емес салаларда және экономикалық қызмет салаларында сәтті қолданылуы ықпал етті. Классикалық маркетингтің теориясы мен әдістемесін бейімдеу арқылы кітапханалар коммуникациялық саясатты, маркетингті жоспарлау мен бақылауды, кітапхана және ақпараттық өнімдер мен қызметтер нарығын талдауды сәтті жүзеге асыра алды.
Коммерциялық емес кітапханалық маркетинг қажетті шектеулі ресурстарды ұтымды пайдалана отырып, кітапхана қызметінің әлеуметтік әсерін максимизациялайды. Кітапхана маркетингінің негіздері: пайдаланушының қажеттіліктеріне назар аударып, ішкі және сыртқы ортаға белсенді әсер ете отырып кітапханалар барлық оқырмандарға ақпараттық қажеттіліктерін жедел қанағаттандыру үшін әлемдік тәжірбиені пайдаланып ақпараты насихаттаудың жаңа үлгісін жасауда. Кітапханаларда оқырмандарға кітап ұсынудың тиімді иновациялық әдістері белсенді түрде жүргізілген. Инновация деп саналып жүрген кітапхана жарнамасының әріден келе жатқан тарихы бар. Тек оның мазмұны өзгеріп, қызметтері күрделеніп, әдістері жаңарған.
Кез келген оқырман Q куер кодтың көмегімен өз смартфонына сөредегі кітапты жүктей алады. Кітапты жүктеу үшін мобильді құралдың камерасын кітаптың жеке Q куер кодына бағыттап және мобильді интернет немесе тегін W W желісі арқылы файлды электронды түрде жүктей алады.
Жарнама өзінің кемшіліктері мен артықшылықтарына қарамастан, нарықтық қатынастардың негізгі индикаторы болып табылады, қоғам өмірінің дамуының ашық сипатын көрсетеді. Қоғамдық институт болғандықтан, кітапхана жарнаманың адамдарға әсеріне немқұрайды қарай алмайды. Өзінің ақпаратгық ресурстарына сүйене отырып, пайдаланушылар үшін аса жайлы жағдай жасайды, жарнаманың қолайсыз әсерін азайтып, жақсы жағын асыруға тырысады. Бұқаралық ақпарат құралдары коммерциялық фирманың жарнама әдістерін қайталамай озық тәжірибесін пайдаланып, өз жарнамалық стилін табуға болады.
Соңғы жалдары кітапхана мен пайдаланушылар ара қатынасы көп өзгерді. Кітапханалардың өзін-өзі қаржыландыруға өтуі бірқатар кемшіліктеріне қарамастан, кітапхананы пайдаланушылар аудиториясын өзіне қарату жолында жаңа ізденістерге жетелейді, өз мәртебесі жайлы ойлануға мәжбүр етеді.
Ал бұл үшін пайдаланушыларға не маңызды, анық қызығушылығын не нәрсе және қалай тудырады, осы мәселелерді білу қажет. Жарнама маркетингтік байланыстың ең бір көзге түсер белігі ретінде кітапханалық қызмет көрсетуде кітапханашыға маңызды боп көрінбесе де, пайдаланушыға қажетті қызметтер мен олардың формаларын біріиші кезекке қоюға мүмкіндік береді.
Жарнама маркетингтің еңбір ықпалды құралы болып табылады. Жарнаманың бастапқы кезеңінің өзінде пайдаланушылардың сұранысын зерттей келе, сұраныстардың мазмұнын, зерттеу әдістерін, оларды кітапхана жарнамасына пайдаланатындай етіп тандайды. Өйткені тек кітапханаға келушілер арасында ғана емес, көшедегі жүргіншілер мен жергілікті телефон станциясына т.б. келушілер арасында да сұрақ-жауап жүргізіледі. Сұрақтар тұтынушылар біле бермейтін кітапханалық қызмет түрлері, мүмкіндік аясы туралы болуы мүмкін (компьютерлік топтан бастап, әйелдер шығармашылығы орталығына дейін). Сұрақтың стилінің өзі кітапхана жарнамасына қызмет ететінін жүргізілген анкеталардан көруге болады.
Сонымен жарнама кітапханалық қызмет көрсетуге маркетингтік көзқарасты жүзеге асырудың бастапқы кезеңінен бастап, кітапхананың соңғы жылдардағы көп жақсы өзгерістерін сан қырынан көрсетуге ұмтылады.
Кітапхана тауарлары мен қызметтерінің жарнамасын екі компонент бойынша ажыратуға болады: кітапханалық ақпараттық өнімдер мен қызметтерге алғашқы қызығушылықты қалыптастыруға бағытталған жалпы маркетингтік коммуникацияларды ұйымдастыру; Кітапханалық ақпараттық өнім мен қызметке деген тұрақты қызығушылықты қалыптастыруға бағытталған таңдамалы маркетингтік коммуникация құру.
Коммерциялық емес кітапханалардың ерекшелігі - ұйымның қызметі мен дамуына ресурстарды тарту екі түрде жүзеге асырылады: тікелей - келушілер мен олардың коммерциялық өнімдерін оқырмандарды - ақылы тауарлар мен қызметтерді сату арқылы және жанама - ресурстар қаражаттарын, қайырымдылық гранттарын, демеушілік қолдауды және жеке қайырымдылықты тарту арқылы.
Кітапхана менеджменті кітапхана ісін жеке бағыт ретінде кітапхана ісін өзіндік объектісі мен пәні бар дербес ғылыми пәнге айналдырады. Кітапхананы басқару объектісі - кітапхана. Бұл жағдайда кітапхана бірқатар ғылымдардың зерттеу нысаны болып табылатындығына ешқандай қарама-қайшылықтар болмайды, өйткені білім объектісі - зерттеушінің қызметіне бағытталғанның барлығы, оған объективті шындық ретінде қарсы тұратыны белгілі .
Кітапхананы басқару тұжырымдамасын қолдану қажет деп санаймыз, өйткені менеджментте қазіргі заманғы шындыққа сәйкес келетін басқару парадигмасы қалыптасады. Бұл, ең алдымен, адам әлеуетін тиімді пайдалану арқылы басқару мүмкіндіктерін едәуір кеңейтеді; екіншіден, тұтынушылардың сұраныстары бойынша маркетингтік бағдар; үшіншіден, сыртқы ортадағы процестердің өзгеруіне икемді жауап.
Басқару типологиясының маңызды критерийлерінің бірі - басқару құралдарындағы басымдықтар. Біз осы түрлердің әрқайсысы туралы қысқаша шолу жасадық және кітапхана іс-әрекеті үшін неғұрлым қолайлы екенін анықтадық. Әкімшілік-басқарушылық басқаруда әкімшілік қызметтің негізгі факторы әкімшілік нұсқаулық немесе оның орындалуы қатаң бақыланатын және жауапкершілік жүйесі осындай бақылаудың қажеттіліктеріне сәйкес келетін бұйрық болып табылады. Бұл бақылау түрі кітапхананы басқаруға жарамсыз. Себебі менеджменттің осы түрі қолданатын құралдар әрдайым кітапхана ұжымының тиімділігі мен жұмысына оң әсерін тигізбеуі мүмкін.
Менеджменттің келесі түрі басқарудың ұйымдастырушылық қаттылығы, формальдылығы мен тұрақтылығы критерийлерімен анықталады. Ұйымдастырушылық-тұрақтандырушы механизмдерді басқаруда әртүрлі тәсілдермен құрылуы мүмкін. Қандай да бір іс-әрекет еркіндігі, шығармашылық, өзіндік шешімдер бермейтін қатаң ұйымдастырушылық ережелер жиынтығын тұжырымдауға болады. Бірақ ұйымдастырушылық-штаттық-лизингтік бөлікті жеткілікті жұмсақ етіп жасауға болады, бірақ сонымен бірге қызметтің ұйымдастырушылық интеграциясын қамтамасыз ету үшін өзінің мақсатын жоғалтпайды. Осы критерий бойынша басқару реттелуі, реттелуі, әлеуметтік реттелуі, реттелуі мүмкін. Кітапхананы басқаруда басқарудың екі түрін қолдануға болады:
- нормативті;
- әлеуметтік жағынан реттелген.
Бұл басқару түрлері шығармашылық адамдардан тұратын кітапхана ұжымының психологиялық және әлеуметтік ерекшеліктерін ескеруге мүмкіндік береді.
Басқарудың әртүрлі түрлерін өкілеттіктерді бөлу критерийлерімен ажыратуға болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz