Инновациялық қызметті қаржыландыру алгоритмі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Менеджмент кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
________
2021 ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Инновациялық қызметі қаржыландыру процессетерін жергілікті басқару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тақырыбына
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
білім беру бағдарламасы бойынша 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шифр және толық атауы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аяғанова И.Т
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
э.ғ.д., доцент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оразбаева.К.Н
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нормалық бақылау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
PhD докторы, доцент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Байбашева Г.Қ._
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нұр-Сұлтан, 2021
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мазмұны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықтық экономика жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің теориялық аспектілері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірыңғай ғылыми және білім беру кеңістігін қалыптастыру жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру модельдері мен тәсілдерді және формаларын зерттеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дамыған нарықтық экономикалық елдерде зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру формалары мен көздері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыланжыру тәсілдері мен принциптерін талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстанның экономикалық дамуындағы аймақтар рөлінің артуы, олардың ерекшеліктерінің зерттеулер мен инновациялық қызмет құрылымына әсерін талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақмола облысында инновациялық инфрақұрылым мен инвестициялық қызметтің дамуының Стратегиясын талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нұр-Сұлтан аймағының теорриториялық даму Стратегиясында инновациялық даму міндеттері мен перспективалары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру әдістемесін жетілдіру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыландыру әдістемесін жетілдіру шаралары мен ұсыныстары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2
Қазақстан жағдайында инновациялық қызмет пен инновация мазмұнын анықтау бойынша ұсыныстар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда елімізде инновациялық технологиялар қарқынды дамып жатыр деп айтуға әзірше ерте, бұған себеп еліміздегі инновациялық белсенділіктің, отандық тәжірбиенің жоқтығынан болып отыр. Инновация - бұл үздіксіз жүріп отыру қажет процесс. Стартегия бойынша қазіргі кезде инновациялық жобаларды нақты іске асыру кезеңі басталған тұста қаржы жұмылдыруды одан әрі арттыру қажет. Сондықтан да қажет сәтте үзіліссіз қаржыланждырылған жоба ғана өз жемісін берері сөзсіз болғандықтан инновациялық жобалардың ішінен ең таңдаулысын, тиімдісін, бәсекеге қабілеттілерін іріктеп алу кезінде жаңылыспау қажет.
Инновациялық қызметті қаржыландыру жүйесі мынадай міндеттерді шешуге арналған: халық шарушылығының барлық буындарында инновацияларды жылдам әрі тиімді енгізу үшін жағдайлар жасау; дамудың басым бағыттарында стратегиялық инновациялық әлеуетті сақтау және дамыту; ғылымның, техниканың кадрлық әлеуетін сақтау үшін қажетті жағдайлар жасау, оның инновациялық саладан шығып кетуіне жол бермеу.
Инновациялық салаға инвестициялардың жұмсалуына бақылау жүргізіледі, оның ішінде ақша түсімдерінің шоғырлану тетігі, олардың нысаналы инновациялық жобалар мен бағдарламаларға салынуы тексеріледі. қаржылық бақылау: қаржылық ресурстарға қажеттілік пен оларды тиісті көздер бойынша алудың нақты мүмкіндіктері арасындағы теңгерімділікті; мемлекеттік және жергілікті бюджеттер алдындағы қаржылық міндеттердің уақытылы орындауын; кәсіпорынның материалдық құныдылықтары мен ақшалай ресурстарын жұмсаудың тиімділігін қамтамасыз етуге арналған.
Қаржылық қайтарымның өсуі ең маңызды жалпылама көрсеткіш болып табылады. Оның негізінде инновациялық қызметті қаржыландыру бөлігінде қойылған мақсаттар мен қалыптасқан міндеттердің тиімділігі, инновациялық жобаларды қаржылық қамтамасыз етуді жүргізетін барлық субъектілердің жұмысының тиімділігі жайлы аутуға болады.
Инновациялық қызметті қаржыландыру - бұл жаңа өнім түрлерінің өндрілуін жобалауға, әзірлеуге және ұйымдастыруға, жаңа техниканы, технологияларды, қызметтерді, жұмыстарды құруға және енгізуге, басқарудың жаңа ұймдастырушылық нысандары мен әдістерін әзірлеуге және енгізуге бағытталған ақша қаражатын қамтамасыз ету және пайдалану процесі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда экономика салаларын әртараптандыру және инновацияларды ауқымды енгізу үшін жағдай жасауға арналған көптеген Мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Алайда, оларды іс жүзінде жүзеге асыру айтарлықтай нәтижелер бермеді. Инновациялық процесстерді тиімді басқару үшін экономикалық иереархияның барлық деңгейлерінде инновациялық процесстерді басқарудың ең тиімді құарлдарын таңау, олардың инновациялық белсенділігін арттыру жолдарын жасау керек.
Зерттеу объектісі: ҚР аймақтары.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы инновациялық қызметтерді қаржыландыру процесстерін талдау. Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру әдістемелерін жетілдіру жоладарын қарастыру.
Зерттеудің міндеттері:
- Қазақстан Республикасының инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің негізгі мәселелерін айқындау, оған ішкі және срытқы факторлардың әсерін зерттеу.
- Атқарушы органдардың мемлекеттік инновацияларды енгізу кезіндегі құқықтық жағдайына баға беруі арқылы салыстырмалы түрде құқықтық қамтамсыз етілуінің ерекшеліктерін зерттеу.
- Мемлекеттік инновациялық жобалардың жүзеге асырылуын анықтап, оларды қорғаудың құқықтық негіздерін және ҚР-ның мемлекеттік инновацияларды енгізу барысындағы заңдарды жетілдіру жолдарына тоқтала кету.
- Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыландыру тәсілдері мен принциптерін талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 Нарықтық эконмика жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің теориялық аспектілері
1.1 Бірыңғай ғылыми және білім беру кеңістігін қалыптастыру жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру модельдері мен тәсілдерді және формаларын зерттеу
Білім беру саясаты - мемлекет саясатының маңызды құрамдас бөлігі болып келеді. Тұлғаның іргелі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, адам әлеуетін дамыту, әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық даму қарқынын арттыру, қоғамды ізгілендіру, мәдениеттің өсу құралы болып табылады. Қазіргі заманғы беру саясаты қоғам өмірінің түбегейлі жаңа ұйымдастырылуының негізін қалайды, бұл іс жүзінде білім беру мен ақпараттық, баспа, электронды оқу материалдарының, ақпараттық ресурстардың жиынтығы болып табылатын бірыңғай ақпараттық білім беру кеңістігін дамытуға немесе жаңғыртуға бағытталған барлық инновациялық тәсілдер мен зерттеулердің өзектілігін анықтайды. Ақпараттық коммуникациялық технологиялар құралдары, серпінді білім беру технологиялары, бұл жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің перспективалық білім беру технолгиялары, бұл жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің перспективалық білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.
Білім берудегі инновациялардың мәні, функциялары және қасиеттері
Білім берудегі инновациялық қызметті білім беру жүйесіндегі туындайтын қиындықтарды шешуге бағытталған білім беру тәжірбиесін өзгертуге бағытталған өзара байланысты әрекеттер жүйесі ретінде қарастырған жөн.
Егер толығырақ айтатын болсақ, онда білім берудегі инновациялық жаңа идеяның пайда болу және енгізу немесе идеяыны кейіннен нақты білім беру өніміне, білім беру инновациялық технологиясына немесе қызметіне енгзу процесі ретінде анықталады. Бұл білім беру процесінің спалық көрсеткіштерін жұмыс берушілердің, қоғамның және қатысушылардың қазіргі заманғы қажеттіліктеріне сәйкес келетін жеткілікті жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.
Инновацияның функционалы рөлі
- Инновациялар қызметін зияткерлендіруге, оның ғылымды қажетсінуін арттыруға ықпал ете отырып, адам интеллектісінің жетістіктерін, ғылыми-технологиялық нәтижелерді өмірге енгізу арнасы болып табылады;
- Инновациялардың көмегімен өндірілетін өнімдер мен көптеген қызметтердің ауқымы кеңейіп, олардың сапасы жақсарады. Бұл әр адамның және жалпы қоғамның қажеттіліктерін өсуіне жіне осы қажеттіліктерді қанағаттандыруға ықпал етеді;
- Инновациялар өндіріске жаңаларын тартуға мүмкіндік береді өндірістік күштер, аз еңбек, материалдар, энергия шығындарымен қызметтірді іске асыру;
- Белгілі бір саладағы инновациялардың шоғырлануы көбею құрылымын өзгеретін қажеттіліктер мен қоршаған орта құрылымына сәйкес келтіруге көмектеседі.
Білім берудегі инновациялардың негізгі қасиеттері
- Ғылыми-технологиялық жаңашылдық (мысалы: оқу процесін, ғылыми-зерттеу қызметін ұйымдастырудың жаңа нысандары мен әдістері);
- Практикалық педагогикалық қолдану және қолданыстағы тәжірбие мен технологиялық құрылыммен үйлесімділік;
- Білім беру жүйесіндегі комерциялық іске асырушылық;
- Қоғам үшін әлеуметтік маңыздылығы мен тиімділігі;
- Білім беру қызметтері, өнімдер, процесстер нарығында бар сұранысты қанағаттандыру немесе жаңа сұранысты құру.
Бүгінгі таңда инновациялық өзара іс-қимылдың өзекті нысандарының бірі
инновациялық экожүйелер болып табылады. Инновациялық экожүйе - бұл тірі табиғат экожүйелеріне тән және олардың тұрақтылығын басты түрде ұстап тұратын элементтердің өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі дамыту процестерін тудыратын қатысушылардың жаңа уәждері мен сыртқы жағдайлардың әсерінен үздіксіз өзгергіштікке ұшыраған тірі әлеуметтік организм болып табылады. Инновациялық экожүйелер - бұл жаңа нәрсенің бір бөлігі болу, болашақты жақындатуға үлес қосу үшін қолда бар ресурстармен (білім, құзыреттілік, уақыт және т.б.) бөлісуге дайын қызығушылық бірлестіктері. Тармақталған ішкі жүйелердің арқасында сәтті инновациялық экожүйе байланыс идеяның инновацияға дәйекті, ажырамас бөлігіне айналуын қамтамасыз етеді: зерттеу нәтижелерінің ағымы, жеке байланыстар, жүйенің қоғамдастық мүшелерінің құзыреттері инновацияларды коммерцияландыру процесін қамтамасыз ететін өзара әрекеттесу желісіне біріктірілген ресурстардың бір түрі болып табылады. Өзге де сөзбен айтқанда, бүгінде өңір мен мемлекет экономикасы өсуінің инновациялық моделін құру үшін тиімді көлденең коммуникациялар желісі қажет.
Қазіргі білім берудегі инновациялық стратегияны дамыту ресурсы ретінде білім беру кеңістігін модельдеу.
Жеке тұлғаны дамыту, тәрбиелеу және білім берудің тән ерекшелігі
жаңа процестер, білім беру кеңістігін құрудың жаңа тетіктерін дамыту. Білім берудің туындайтын мәселелерін шешуді білім беру кеңістігін жеке тұлға қызметінің кеңістігі ретінде, жеке тұлғаның әлеуметтік-белсенді іс-әрекетінің кеңістігі ретінде құру үшін белсенді инновациялар процесінде қарастырған жөн, оны модельдеу табиғи географиялық кеңістік пен әлеуметтік-мәдени компоненттердің ерекшеліктерін де, ерекшеліктерін де ескереді.ерекшеліктері.
Білім беру проблемаларын тұжырымдамалау тұрғысынан инновацияларды дамыту өте өзекті. Қосымша білім берудің білім беру кеңістігі саласындағы жеке тұлғаны сабаққа, сабақтан тыс, аудиториялық, аудиториядан тыс іс-шараларға қосуға мүмкіндік беретін кеңістікті ұлғайту педагогикалық, жеке және әлеуметтік маңызды нәтижеге бағытталған білім берудің инновациялық әлеуетінің тиімділігі туралы жаңалықтарды дамытудың қарқынды механизмі болып табылады.
Бүгінгі таңда біздің қоғамдағы болып жатқан қарқынды өзгерістер аясында жоғары кәсіптік білім беру жүйесін инновациялық дамыту міндеті әлеуметтік маңызы бар оң нәтижелерге қол жеткізу үшін өте маңызды болып табылады. Енгізудің негізгі мақсаты білім беру қызметінің сапасын арттыру, ғылым мен технологияны дамыту болып табылатын жаңа тәсілдерді дамыту талап етіледі. Адамзаттың ілгерілеуі инновацияның жаһандық сипатымен қамтамасыз етіледі. Экономикалық дамыған мемлекеттердің үкіметтері бұл үшін қолайлы сыртқы және ішкі орта жасайды, инновацияларды жоғары технологиялық және инновациялық жобаларға бағыттай отырып, инновацияның барлық түрлерін және олардың ұйымдастырушылық құрылымдарын қолдайды. Нәтижесінде инновациялардың арқасында елдер әлемдік нарықта өз өнімдері мен қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейін және адами дамудың жоғары индексін қамтамасыз етеді.
Біздің елімізде тнновациялық процессті жандандыру қажеттілігі қоғам дауының қазіргі жағдайының ерекшелігімен анықталады. Біздің елімізде инновациялық мүмкіндіктер толық пайланылмайды, дегенмен бұл саланың болашығы өте маңызды. Осыған байланысты қоғамның зиятыкерлік білім беру әлеуеті негізгі ресурсқа айналуда, ал білім беру жүйесін жетілдіру оның бәсекге қабілеттілігін қамтамасыз ету тұрғысынан стратегиялық маңызды болып табылады.
Отандық әлеуметтануда жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінде инновациялық даму қақтығыстарын басқару технологиясын жасау бойынша практикалық зерттеулер жок.
Осы монографияда мына мәселерді шешу қажет:
- Біздің еліміздегі жоғары оқу орындарының дамуына ерекше назар аудару қажет;
- Қазіргі жоғары оқу орындарындағы ішкі қарама-қайшы инновациялық үдеріске теориялық-әдіснамалық талдау жүргізу;
- Жанжалдардың соцдинамикасы зерттеу;
- Жоғары кәсіптік білім беру мекемелеріндегі инновациялық даму жанжалдарының модельдерін әзірлеу;
- Инновациялық қақтығыстарды аналитикалық моделдеу тәжірбиесіне негізделген университеттегі инновациялық өзгерістерді бақылаудағы қақтығыстардың алдын алу және шешудін тиімді технологияларын ұсыну.
Жүйелік тәсіл инновациялық даму қақтығыстарын жоғары деңгейдегі жұйелерге ішкі жүйелер ретінде кіретін иерархиялық байланысқан ішкі жүйелерден тұратын күрделі ұймдастырылған объектілер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Жүйелік тәсіл принципі жанжалдардың құрылымына кіретін элементтердің алуан түрлілігін анықтауға, олардың арасында байланыс орнатуға, жоғары оқу орнындағы инновациялық даму қақтығыстарының сыртқы ортамен қарым-қатынасына мүмкіндік береді. Субъективті-белсенді тәсіл жоғары кәсіптік білім беру мекемелеріндегі инновациялық даму қақтығыстарын субъективті және объективті қатынастарының диалектикалық процесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді және белгілі бір жүйеде мақсаттар мен құбылыстарды көрсетуге үлкен рөл атқарады.
Білім
Құру (өндіріс)
Таралуы
Қолдану
ЖОО
ҒЗТҚЖ
Білім беру
ҒЗТҚЖ таралуы
Кеңес беру
Білімді көбейту және сақтау
ҒЗТҚЖ (жаңалары үшін негіз ретінде)
Білім беру
Кеңес беру және сараптама
Инновациялық қызмет
Кәсіпкерлік қызмет
Сурет 1
Қазіргі қоғамдағы жоғары оқу орындарының рөлі
Жоғары оқу орындары білімді беру қызметі арқылы ғана емес, сондай-ақ ҒЗТҚЖ нәтижелерін енгізу арқылы да таралады. ҒЗТҚЖ - іргелі немесе қолданбалы процестер мен нәтижелердің әртүрлі сипатына сәйкес мұндай тарату екі басты нысанда жүзеге асырылуы мүмкін: ҒЗТҚЖ нәтижелерін ашық тарату (конференциялар, жарияланымдар және т.б) және қолданбалы ҒЗТҚЖ нәтижелерін технологиялар трансферті, патенттер, лицензиялау және т.б арқылы жабық, комерциялық тарату. Өкінішке орай, соңғы форма елімізде көп тарамайды, бірақ кейбір шетелдік жоғары оқу орындарында (әсіресе АҚШ-та) олардың өнеркісіптің дамуына қосқан үлесінің артуы нәтижесінде білімнің таралуы басым болады. Жоғары оқу орындарының консалтингтік қызметі қазіргі білімді таратуда да үлкен рөл атқарады. Алайда, жоғары оқу орындарының талассыз артықшылығы олардың ондаған жылдар бойы жинақталған ақпаратты сақтау және көбейту қабілеті бар болуы.
Сонымен, жоғары оқу орындар өндірілген эәне жинақталған білімді өте белсенді қолданады. Бұл процестің осы саладғы ерекшелігі - олар бір уақытта білімді өндірушілер де, тұтынушылар да, соның ішінде өздерінің ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері болып табылады. Бұл, ең алдымен, оқу процесі барыснда маңызды орын алады: оқытушылар бір мезгілде зерттеуші бола отырып, өздерінің ҒЗТҚЖ нәтижелерін оқу курстарын беру мазмұны мен нысандарын жетілдіру үшін пайдаланады.
ҒЗТҚЖ нәтижелері жаңа зерттеулер үшін негіз болады. Сараптама мен кеңес беру арқылы ғалымдар бұл білімді оларға бермес бұрын өз клиенттетінің мәселелерін шешу үшін бар білімді қолданады. Соңғы жылдары ғылымның жоғары оқу орындары секторында инновациялық қызметтің дамуымен жоғары оқу орындары нарық талап ететін ғылымды қажетсінетін тауар өнімдерін тікелей өндірушілеріне айналды.
Осылайша, білімге негізделген қоғам жағдайында білім мен ақпаратты өндірушілер, таратушылар, сақтаушылар және пайдаланушылар ретіндегі жоғары оқу орындарының рөлі білім мен ақпарат нарығының жаңа субъектілерінің қызметіне қарамастан маңызды бола түсуде. Жоғары оқу орындарының нарықта өз орны бар. Жоғары оқу орындарының инновациялық дамуы - бұл олардың инновациялық әлеуетін іске асыру процесі. бұл инновацияларды әзірлеу және енгізу, мамандарды оқыту және қайта даярлау, қажетті ынталандыруды жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану, жағымсыз салдарды жеңу кезінде жоғары оқу орны бөлімшелерінің өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қамтиды. ЖОО-ның мүмкіндіктерін іске асыруды оның қызметкерлері: профессор-оқытушылар құрамы, зертханалардың, басқармалардың қызметкерлері, зертханашылар жүзеге асырады. Жоғары оқу орынының инновациялық мүмкіндіктері әлеуметтік-мәдени даму процесіне енгізіле ме, жоқ па, бұл оларға байланысты. ЖОО-ның инновациялық дамуы олардың инновациялық әлеуетін іске асыру процесі болып табылады. Бұл инновацияларды әзірлеу және енгізу, мамандары оқыту және қайта даярлау, қажетті ынталандыруды жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану, жағымсыз салдарды жеңу барысында ЖОО бөлімшелерінің өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қамтиды.
ЖОО-дағы инновациялық процессті қарама-қайшы өзара әрекеттесулердің қосындысы ретінде қарастыруға болады. Бұл жағдайда өзара әрекеттесулер инновациялық қызметтің негізгі қатысушылары арасындағы өзара әрекеттесуді білдіреді.
Инновациялық процессті өзара әрекеттесу процесә ретінде сипаттайтын маңызды көрсеткіштер ретінде:
- ЖОО қызметкерлерінің иноовациялар мен инновациялық құндылықтарға қатынасы;
- Инновацияларға деген сезімталдығы;
- ЖОО қызметкерлерінің инновациялық белсенділік деңгейі;
- Инновацияларды игеруге дайындық.
Инновацияны енгізу нәтижесі инновациялық процесске қатысушылардың іс-әрекеттерінің үйлесімділігіне қаншалықты қол жеткізуге болаиындығына байланысты болып табылады. Сондықтан өзара әрекеттесу субъектілерінің диспозицияларын диагностикалау өте маңызды болып көрінеді. Олардың негізгі элементтерінің сәйкес келуі міндеттерді нақты шешудің алғышарттарын жасайды; элементтердің сәйкес келмеуі бұған кедергі келтіреді. Зерттеу барысында барлық жоғары оқу орындарында жеткілікті түрде қалыптаспаған және жақсы қалыптасқан инновациялық диспозициялары бар оқытушылар мен қызметкерлердің шамамен тең екі тобы бар екені анықталды. Бұл бір жағынан иноовацияларды дамытуға қалыпты дайындықтан көрінеді.
Инновациялық диспозицияларды салыстырмалы талдау негізінде оалрды қалыптастыру процесінде басты детерминаттар, біріншіден, жоғары кәсіптік білім беру жүйесі үшін ұсынылатын жаңа енгізілмелердің нақты немесе елестетілген жаңалықтар қызметкерлердің корпоративтік мүдделерін іске асыруға теріс әсер етеді деген қорқыныш. Инновацияларды енгізудің жеке көздері мұғалімдердің жоғары білім беру жүйесіндегі жағдайы, оны модернизациялау процестерін, сондай-ақ олардың кәсіби қызмет жағдайларын қабылдау сипатына байланысты. Зерттеу көрсеткендей, егер жаңашылдық авторитарлық басқару әдістерінің көмегімен сырттан енгізілсе, бұл жоғары оқу орнының оқытушылары мен қызметкерлерінің қарсылығын тудырады. Оқытушылардың өздері ұжым басшылығының сондай-ақ, ғылыми-педагогикалық қоғамдастықтың қолдауына ие болған жағдайда инновацияларды енгізудің бастамашысы болады.
Инновациялықдаму қақтығысының жүйелік моделі логикалық негізделген себеп-салдарлық қатынастар тізбегін құрастыру жағдайында оның дамуның ықтималды алгоритмдерін ұсынуға мүмкіндік береді. Осы байаныстардың сипатына қарай жанжалдың функциялары айтарлықтай өзгереді. Бұл байланыстардың сипатын ЖОО-ның корпоративтік мәдениеті сипаттамасындағы өзгерістерді басқару арқылы өзгертуге болады. Корпоративтік мәдениеттің белгілі бір элементтерін өзгерте отырып, біз өзін-өзі ұйымдастыру процестерін басқарудың қатаң әкімшілік нысандарынсыз, қысымсыз жоғары оқу орындары дамуының сапалы жаңа деңгейінің қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдайлар жасай аламыз.
1.2 Дамыған нарықтық экономикалық елдерде зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру формалары мен көздері
Қазіргі экономикада инновацияның рөлі айтарлықтай өсуде. Инновацияларды қолданбай жоғары ғылыми сыйымдылығы мен жаңалығы бар бәсекеге қабілетті өнімді жасау мүмкін емес. Осылайша, нарықтық экономикада инноваицялар бәсекелестіктің тиімді құралы болып табылады. Өйткені олар жаңа қажеттіліктерді құруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, инвестициялардың ағымына, жаңа өнімдерді өндірушінің имиджін арттыруға, жаңа нарықтарды, соның ішінде сыртқы нарықтарды ашуға және басып алуға әкеледі.
Бұл осы саладағы келесі принциптер тұрғысынан тартымды шағын кәсіпорындар:
Біріншіден, бұл шешім қабылдаудың икемділігі мен жылдамдығы, өйткені бұл экономикалық саясатты анықтай отырып, нарықтың өзгеріп жатқан жағдайларына қатысты шығын кәсіпорынның қызметін талдау оңайырақ болып табылады.
Екіншіден, кәсіпорынның шығын мөлшері тұтынушының, нарықтың экономикалық механизмінің нақты қажеттіліктеріне байланыстыоны қалпына келтіре отыра, өндіріс процестерін бақылауды жеңілдетеді, сонымен қатар салықтың, жеңілдіктердің, қаржы-несие саясатының және т.б өзгеруіне тез жауап беруге ықпал етеді. Шағын бизнесте жылдам маневр жасау, өндірістік процесті жаңарту, нарықтағы тиімді серпіліс,бәсекелестіктің тұрақтылығы үшін жағдайлар жасалады.
Үшіншіден, кәсіпорын ішіндегі қарапайым байланыс, ақпаратты тікелей беру, оны тез арада игеру және кәсіпорынның өзінде кіретін командалар мен бұйрықтарға тез арады жауап беру, сондай-ақ оның серіктестерімен қарым-қатынасы жақсы экономикалық нәтиже береді.
Төртіншіден, ірі бизнеске жиі зиян келтіріетін жеке байланыстар, әсіресе ірі кәсіпорындардың өзара әрекеттесу деңгейінде, әсіресе мемлекеттік деңгейде, шығын бизнестің негізін құрайды. Көбінесе кәсіпорын қызметкерлері арасында ғана емес, сонымен қатар оның клиенттері арасында да бейресми қатынастар бизнесті едәуір дамыта алады, әртүрлі фактілерді ескере алады.
Шағын бизнес оң экономикалық процестерге бет бұру үшін маңызды негіз бола алады. Шағын бизнестің көмегімен кәсіпкерлік экономикалық орта құрылуы мүмкін, яғни нарықтың нақты тұрақтылығы: тасталған өндірістерді біртіндеп қалпына келтіру басталады; ресурстарды игеру; шағын экономикалық нысандар негізінде дамуы мүмкін салаларды кеңейту; жаңа жұмыс орындарын құру; жаңа қызметтерді ұйымдастыру және т.б
Қазіргі уақытта АҚШ, Швейцария, Ұлыбритания, Франция, ҚХР сияқты елдерде шағын және орта бизнестің инновациялық кәсіпорындары арқылы өнертабыстар мен технологияларды қарқынды енгізу жұмыстары байқалуда. Бұның нәтижесінде жұмыс орындарының өсуі байқалуда, еңбек тиімділігінің жоғарылығы да байқалады. Шағын фирмалар арзан бағамен тауарлар мен қызметтердің тапшы түрлеріне қажеттілікті қанғаттандырады және сонымен бірге үлкен жұмыспен қамтамасыз етеді. Мысалы, Research and Devolopment (зерттеулер мен әзірлемелер) секторын дамытуға Финляндия елінде ерекше көңіл бөлінуде. OCED (экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы) ақпараты бойынша, Финляндия елінің инновациялық сектор қажеттіліктеріне арналған шығыстары ЖІӨ - нің шамамен 3,5%-ын құрайды, бұл Еуропа елдері арасындағы ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі болып табылады (тиісті еуропалық орташа көрсеткіш - 1,8%); перспективада инновациялық стратегия шығыстарды R&D-ге 4%-ға дейін арттыруды көздейді.
Қазақстандық ғылымды қажетсінетін өнімнің әлемдік нарықтағы үлесі іс жүзінде нөлге тең, ал белгілі болғандай,бұл үлес ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет тиімділігінің жалпылама көрсеткіші болып табылады. Біздің елімізбен салыстырғанда Еуропалық Одақ елдерінің ғылыми қамтымды өнімдерінің әлемдік нарығындағы үлесі 35%-ды, АҚШ 25%-ды, Жапонияны-11%-ды, Сингапурды - 7%-ды, Оңтүстік Кореяны - 4% - ды, Қытайды - 2% - ды құрайды. Бұл жағдайдың басты себебінің бірі - отандық ғылымның нәтижелерін өндіріске бизнестін қызығушылығының іс жүзінде болмауы, ғылымға және ғылыми инновациялық қызметке өндірістік және жеке қаржы секторларының өте аз инвестициялары. Бұл проблемаларды шешуге мемлекет басшысының бірқатар жүйелі бастамалары - үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында инновацияларды дамыту және технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі бағдарлама және басқалары бағытталған. Біздің еліміз үшін шығын кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы және олардың инновациялар өндірісіндегі күшін көбейту - Қазақстан экономикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының қазіргі жағдайдағы өмірлік маңызы бар міндет болып табылады.
Сонымен қатар, инновациялық саланың серпінді даму инновациялық экономиканың негізгі компоненттерінің бірі болып табылады, ол тиімді инновациялық процестің өзін қолдауды, осы қызмет түріне қолайлы орта құруды талап етеді. Нәтижесінде, технологиялық инновациялар эконмиканың тиімділігін арттыруға және халықтың әл-ауқатын жақсаруға мүмкідік береді.
Инновацияға тән белгісіздік пен тәукелдің едәуір деңгейіне байланысты инновацияларды қаржыландыру жүйесінің негізгі принциптері ерекшеленеді:
- Қаржыландырудың орындылығы;
- Инновацияларды енгізудің тиімділігін қамтамасыз ететін қаржыландырудың қисыңды мақсатты бағдарлануы;
- Қолданылатын қаржыландыру әдістерінің негізділігі және заңдық қорғалуы;
- Қаржыландыру көздерінің көптігі.
Инновацияның мәні инновацияны дамытуда ғана емес, сонымен қатар инновациялық өнімді нарыққа шағаруда, бәсекелестік пен инновациялық прогресті дамытуда. Сондықтан бұған жеке капитал ғана емес, мемлекетте мүдделі болып табылады. Ғылымға жұмсалатын шығындар ел экономикасының кемелденуі мен дамуының өлшемі болып саналады. Жеке компанияларға қатысты адамдар жаңа әзірлемелерге инвестиция көп болса, пайда соғұрлым жоғары болады деп санайды.
1-ші кезең
Қажеттілікті негіздеу және ұйымның қаржы-шаруашылық қызметін кешендң талдау негізінде, сондай-ақ инновациялық қызметке тән тәуекелдерді ескере отырып, неғұрлым қолайлы және қаржыландыру көздерін айқындау.
2-ші кезең
Қаржы қаражатын инвестициялау рәсімі
1. Республикалықөңірлік бағдарламалардың орындалуына сәйкес
2. Салааралық қызмет мақсаттарына байланысты.
3-ші кезең
Қаржы аудитін жүргізу және нәтижелерді бағалау арқылы инвестициялардың іске асырылуын тұрақты бақылау; ұйымның басқару аппараты тарапынан бақылауға бастамашылық ету.
4-ші кезең
Ұйымға берілген қаражаттың қайтарылуын бақылауды жүзеге асыру мақсатында қаржы мониторингін жүргізу
2-ші сурет
Инновациялық қызметті қаржыландыру алгоритмі
Инновацияларды қаржыландырудың ұсынылып отырған алгоритмінің бірінші кезеңінде тәукел мен белгісіздікті ескере отырып, сондай-ақ қандай да бір жобаның немесе іс-шараның ауқымына, ерекшелігіне байланысты қардыландыру көздерінің оңтайлы құрылымын қалыптастыру процесі жүзеге асырылады. Ұйымның қаржылық қамтамасыз ету қажеттілігін, ұймның қаржылық-шаруашылық қызметеін талдау арқылы қаржылық ресурстардың көлемін негіздеу қажет.
Екінші кезеңде жұмылдыру, жинақталған қаражатты инвестициялау жіне оларды мақсатты басқару процесі жүзеге асырылады.
Үшінші және төртінші кезеңдерде инвестицияланған қаржы ресурстарының пайдаланылуы мен қайтарылуына бақылау жүргізіледі. Мониторинг және бақылау кезеңінде тиімділіктің негізгі көрсеткіштерін тұрақты негізде міндетті түрде көрсете отырып, жобаларды немесе іс-шараларды жүзеге асыру туралы есептерді алу қажет.
Дамыған нарықтық елдерде инновациялық қызметті қаржыландыру мемлекеттік және жеке көздерден жүзеге асырылады. Батыс Еуропа мен АҚШ-тың көптеген елдері мемлекеттік және жеке капитал арасындағы ҒЗТҚЖ үшін қаржы ресурстарының шамамен тең бөлінуімен сипатталады. Жеке кәсіпорын деңгейінде де, мемлекет деңгейінде де инновациялық қызметті дамыту жақсы негізделген қаржыландыру жүйесін құруды көздейді. Тек осы жағдайда ғана қаржы қаражаттарының жинақталуы мен маневрі үшін қажетті жағдайлар және оларды инновациялық саясаттың негізгі бағыттарына шоғырландыру мүмкіндіктері жасалуы мүмкін.
2 Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыланжыру тәсілдері мен принциптерін талдау
2.1 Қазақстанның экономикалық дамуындағы аймақтар рөлінің артуы, олардың ерекшеліктерінің зерттеулер мен инновациялық қызмет құрылымына әсерін талдау
Әлемнің барлық елдерінде географиялық орналасу ерекшелігіне, табиғи-климаттық жағдайларына байланысты, даму тарихы, және көптеген басқа да факторларға байланысты аймақтар әлеуметтік-экономикалық дамуның деңгейі әртүрлі болып келеді. Бұл біздің елімізге де қатысты болып табылады. Еліміздегі 14 облыс және оның екі ірі қаласының табиғи-климаттық жағдайлары, географиляық орналасуы, даму тарихы, экологиялық жағдайлары әртүрлі болғандықтан, олардың барлығы әлеуметтік-экономикалық теңсіздікте болады. Аймақтық органдардың назарынан стратегиялық міндеттерді шешу тыс қалып, мемлекеттік деңгейде аймақтық ерекшеліктер ескерілмейді, сондықтан әрбір аймақ дағдарыстан шығатын оңтайлыдан алыс өзіндік үлгі таңдайтындай жағдай қалыптасты. Осыған орай, ҚР-ның ғылыми негізделген аймақтық саясат тұжырымдамасын қабылдау қажеттілігі туды.
Аймақтық саясат мемлекеттің жалпы саясаты құраушы бөлік ретінде, елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарына жету үшін шарушылық жүргізу және тіршілік әрекетінің аймақтық факторларын тиімді қолдануға бағытталған.
Бұл саясаттың басты мәні - әлеуметтік жанжалдардың туындауына негіз болатын және мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуына кедергі болатын нақты аймақтарды дамытуды қарастыру. Аймақтық экономикалық саясаттың қажетті құраушы элементтері нақты тұжырымдалған мақсаттары, объектілері мен субъектілері, сонымен қатар оны іске асырушы құралдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының аймақтық саясатының мақсаты халықтың тіршілік әрекеті үшін бірдей мүмкіндіктер берумен қатар еңбекті аймақтық ұтымыды бөлу, аймақтың өзін-өзі басқаруды дамыту жағдайын қалыптастырудың негізінде әрбір аймақтың ресурстық-өндірістік мүмкіндіктерін тиімді пайдалану болып табылады.
Аймақтық саясаттың осы мақсаттарына жетуі үшін үш кезең қажет:
1) 1998-2000 жылдар - экономикалық өсу және аймақтық саясатты іске асыру үшін алғышарттарды құру кезеңі;
2) 2001-2010 жылдар - елдің экономикалық дамуының бірінші кезектегі міндеттерінің жүзеге асу кезеңі;
3) 2011-2030 жылдар - аймақтық саясаттың негізгі міндеттерін шешу кезеңі.
Аймақтық стратегияны іске асыру кезінде аумақтық бағыттағы инновациялық қолдаудың басқа институттарымен жұмыс тәжірбиесін назарға алу және инновациялық процестің барлық қатысушыларымен тағыз байланыстарды дамытуға, институттар жұмыс істейтін ортаның ерекшеліктеріне, сондай-ақ нақты саяси желімен және тиісті ресурстармен қамтамасыз етілген институционалдық құрылысқа ерекше назару аудару қажет.
Аймақтары ерекшелеу критерийлері
Экономикалық әлеуетінің деңгейі бойынша
Өзіндік даму құралдарымен қамтамасыз етіліуі
Кешеділік және даму деңгейі бойнша
Бірегей табиғи ресурстары бар
жоғары ғылыми-өндірістік әлеуеті бар
Аграрлық-өнеркәсіптік әлеуеті бар
төтенше табиғи-климаттық және әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы аймақтар
Жоғары деңгейде қамтамасыз етілген
Орташа деңгейде қамтамасыз етілген
Төмен деңгейде қамтамасыз етілген
Қарапайым
Күрделі
Сурет 3
Аумақтық жүйенің аймақтық құрылысы
Аймақтардың мамандану деңгейін сандық анықтау үшін келесідей көрсеткіштер қолданылады:
- Оқшаулау коэффицинеті;
- Жан басына шаққандағы өндіріс коэффицинеті;
- Ауданаралық тауарлылық коэффициенті.
Аудан аумағындағы өндірістің оқшаулау коэффициенті К˳ ауданының өндіріс құрылымындағы сол сала үлес салмағының елдегі сол саланың үлес салмағына арақатынасымен есептеледі. Есеп жалпы тауар өндірісі, негізгі өнеруәсіптік-өндірістік қызметші саны бойынша жүргізіледі:
К˳=СₐӨₐ100:СₘӨₘ,
мұнда Сₐ ₋ аудан саласы;
Сₘ ₋ мемлекет саласы;
Өₐ ₋ ауданның барлық өнеркәсіптік өндірісі;
Өₘ ₋ мемлекеттің барлық өнеркәсіптік өндірісі.
Аймақтың қызмет ету құрылымы кем дегенде үш өзара байланысты блоктан тұрады: экономика, халық, табиғи орта. Аумақтар бойынша салалық құрылымның өзгеру динамикасын, сол блоктың өзгеру динамикасын ашатын кілтті индикатор ретінде оның негізінде аумақтық₋салалық құрылымының әртүрлі слалары мен сегменттерінің арақатынасы анықталатын, ортамерзімді және ұзақмерзімді келешекте өсу динамикасы туралы болжам жасалынатын жалпы аймақтық өнімнің ерекше көрсеткіші болып табылады.
Аймақтың бастапқы жағдайлары экономиканың аумақтық₋салалық құрылымының қалыптасуына әсер ететін басқа факторларға қарғанда, едәуір әсер ететіндігі туралы көптеген дәлелдер бар. Қазіргі таңда еліміздің экономикасы үшін жалпы аймақтық өнімнің өсуімен қатар, оның мемлекет аумағы бойынша бөлінуінің біркелкілігі мен ұзақ уақыт бойына оның тұрақты өсуінің сақталуы өте маңызды болып табылады. Қазіргі кезеңнің ерекшелігі аумақтық₋салалық құрылым жақын уақытта өсудің іргелі алғышарттары, нақты айтқанда, тұтынушы сұранысының төмендеуі, даму үшін құралдарының қол жетімділігі, тиімсіз бизнесті қайта құру үдерісінің болмауы кезінде қалыптасуы болып табылады.
Аймақ
ЖАӨ, млрд теңге
ЖАӨ құрылымы
%
2002ж
2012ж
2012ж
Қазақстан Республикасы
3776,6
30 218,5
100,0
Ақмола
116,6
815,2
2,7
Ақтөбе
179,6
1534,4
5,0
Ақтау
185,6
1459,5
4,8
Атырау
389,5
3105,4
10,2
Батыс Қазақстан
178,4
1728,7
5,7
Оңтүстік Қазақстан
245,5
1684,1
5,5
Қызылорда
102,5
1180,3
3,9
Солтүстік Қазқастан
111,4
677,5
2,2
Шығыс Қазақстан
293,3
1761,1
5,8
Нұр-Сұлтан
230,7
2717,3
8,9
Алматы
688,4
5641,2
18,6
Кесте 1
Ескерту: ҚР статистика агенттігінің деректері бойынша есептелген
Аумақтық құрылымда өнеркәсіптік дамыған аймақтардың қатарына Атырау, Батыс Қазақстан және Қызылорда облыстары жатады. Ақтөбе, Қостанай, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында тау-кен өнеркәсібі басым. Алматы, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында тау-кен өндірісінің үлесі 10%-дан аспайды, ал Ақмола, Шығыс Қазақстан облыстарында 10%-30% құрайды. Қостанай облысында тау-кен өндірісі үлесінің өсуі тән. Бұл қайта өңдеу өнеркәсібі үлесінің, сонымен қатар электр энергиясын, газ бен суды бөлу және өндірісі үлесінің төмендеуі есебінен орын алуда.
Әлемдік тәжірбиеде аймақтық экономиканың дамуының барынша тиімді бағыттары ретінде кластерді құру кеңінен таралуда. Бұған үлгі ретінде Калифорния штатының дамуына белсенді үлес қосқан АҚШ-тағы Силиконды алқаптағы ақпараттық технологиялар саласында компания топтары саналыды. Біздің елімізде кластерді енгізу бойынша жұмыстар 2004 жыла басталған болатын. Аймақтар экономикасын жан-жақты талдау, олардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін бағалау ауыл шаруашылығындағы қайта өңдеуші өнеркәсіп пен қызмет аясында 7 пилоттық кластерді анықтауға мүкіндік береді:
1) туризм: Алматы қаласы;
2) тоқыма: Оңтүстік Қазақстан облысы;
3) тамақ өнеркәсібі: астық қайта өңдеу кластері - Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары, көкөніс кластері - Аламты, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сүт кластері - Қостанай облысы;
4) құрылыс материалдары: Алматы, Алматы облысы, Қызылорда облыстары;
5) тасымалдау және логистика қызмттері: Алматы қ;
6) мұнай-газ машина жасау: Батыс Қазақстан облысы;
7) металлургия: Қарағанды облысы.
Олардың құрылуы және іске асырылуы мемлекеттің ЖІӨ-ден өңдеу өнеркәсібінің үлесін арттыруына алып келеді, жеке тауарлар импортты төмендейді және дайын өнімнің экспорты ұлғаяды деп болжауда. Сонымен қатар, аймақ экономикасына инвестиция көлемі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады, бұл өз кезегінде жұмыссыздықты қысқартады және халықтың өмір сүру деңгейін жақсартады.
Әлеуметтік-экономикалық факторлар аймақтың өндірістік қатынастарын қамтиды. Дамыған елдердің аймақтық даму бағдарламаларында бірінші кезекке аймақтың бар артықшылақтарын қолдау, сақтау және көбейту мәселелері, аз Қазастанда бар әлеуметтік-экономикалық әлеуетті теріске шығарып, сол ортаға бейімделуге қабілетті жаңа элементтерді жасау жолымен жаңа аймақтық экономиканы қалыптастыру қойылған.
Шетелдік серіктестер:
Инвесторлар, кәсіпорындар, коммерцияландыру орталығы
Қазақстандық өнімдерді шетелде коммерцияландыру, шетелдік өнімдерді ішкі нарықта ұсыну
Нефрит Ұлттық коммерцияландыру орталығы
Инвесторлар және бизнес
Бизнес желісі
Венчурлық қорлар
Инвесторлар
Жеке кәсіпкерлер
Инноваторлар
Казақстандық ЖОО
ҒЗТҚЖ мекемелері
Өнертапқыштар
Университеттер мен
ҒЗТҚЖ мекемелері жанындағы технологияларды комерцияландыру кеңселері
Отандық өнімдерді коммерцияландыру
Өңірлік коммерцияландыру
орталықтары
4 Сурет
Инновациялық процесті қолдау институттарының өңірлік құрылымы
Аймақтық саясатты іс-жүзінде іске асырудың маңызды аспектісі бюджеттік жүйе деңгейлерінің өзара әрекеті болып табылады. Себебі республикалық және жергілікті бюджеттерді құру мен атқару кезінде аймақ аумақтарында құрылатын қаржылық ресурстар жеткілікті түрде ескерілмейді, аймаққтың жинақ теңгерімін дайындау мен оның мемлекеттік бюджетпен сәйкестігінің объективтік қажеттілігі туады. Бұл бюджет түрлері бойынша салықтар мен табыстарды негізді түрде бөлуге мүмкіндік туындайды. Шығындар бойынша қолданыстағы жалпы мемлекеттік нормативтер мен коэфициенттерді міндетті түрде қолдаундың тәжірбиесін қайта қарастыру және ұзақтмерзімді нормативтер негізінде бюджеттер арасындағы табыстарды бөлуге іс жүзінде бастаған орынды.
Даму мақсаттарын анықтау
Аймақтың даму әлеуетін
Тиімділік пен нәттжелікті талдау
Қолда бар және жаңа жергілікті
Нақты іс-әрекеттермен стратегияны жүзеге асыру
Даму тұжырымдамасын дайындау
5 сурет
Аймақтың дамуын стратегиялық жаспарлау циклы
Аймақтардың тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуде инфрақұрылымның маңызы зор. Аумақтың өндірістік, өндірістік емес және әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген деңгейі тиімді өндірісті және адам тіршілік әрекетін, соның ішінде табиғи ресурстарға бай аймақтарда да ұйымдастыру үшін бірнеше рет қолданылуы мүмкін.
Аймақтық экономиканы басқаруда бағдарламалық-мақсаттық әдісті қоодану белгілі бір талаптарды сақтау кезінде тиімді болады:
- Бағдарламалық мақсаттар мемлекет пен аймақ тіршілігіндегі маңызды мәселелерін қарастыруы қажет;
- Бағдарламалық мақсаттар қаржылық құралдардың жетіспеушілігі салдарынан шектеулі, тиісінше, бағдарлама саны да шектеулі болуы тиіс;
- Мақсаттық кешендік бағдарламаларды дайындау жіне іске асыру тетігі мен арнайы әдістемелік құралдар қажет;
- Мақсаттық кешендік бағдарламаларды іске асырудың ұйымдастыру үдерісі ретке келтірілген болуы қажет.
2.2 Ақмола облысында инновациялық инфрақұрылым мен инвестициялық қызметтің дамуының Стратегиясын талдау
Елімізде болып жатқан күрделі эпидемиялық жағдайға қарамастан, Ақмола облысының негізгі экономикалық көрсеткіштері осы жылда оң динамиканы көрсетуде. Сонымен қатар, Ақмола облысы соңғы үш ай кезеңінде ел бойынша көшбасшылардың қатарында. Жыл қорытындысы бойынша өнеркәсіп өндірістің көлемі 4,9% - ға, құрылыс жұмыстары - 6,8% - ға, ауыл шаруашылығы - 19,5% - ға, негізгі капиталға инвестициялар - 29,5% - ға өсті.
2020 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы аймақтың негізгі көрсеткіштері және экономикалық белсенділікті қалпына келтіру бойынша қабылданып жатқан шешімдер жайлы толығырақ шолу материалында. Ағымдағы жылдың қорытындысы бойынша Ақмола облысында сауда мен көліктен басқа әлеуметтік-экономикалық дамудың барлық көрсеткіштері бойынша оң динамика байқалады.
Ақмола облысындағы экономикалық белсенділікті қалпына келтіру мақсатында ағымдағы жылы экономиканың нақты секторын қолдануға және жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге республикалық бюджеттен қосымша 51,1 млрд теңге бөлінді:
- Аграршыларды қолдауға-5,2млрд теңге.
- Кәсіпкерлерді қолдауға-0,9мрлд теңге.
- Жұмыспен қамтамасыз етуге-11,3 мың уақытша және 441 тұрақты жұмыс орнын құра отыра, 325 инфрақұрылымдық жобаны іске асыруға 45 млрд теңге. Бұдан басқа өнімді жұмыспен қамту және кәсіпкерлікті дамыту, ауыл шарушылығына арналған Ауыл-ел бесігі бағдарламасына 15,1млрд теңге бөлінді.
Бөлінген қаржат және кешенді жоспардың іс-шараларын іске асыру экономиканың өсу қарқынын сақтап қалуға және қолда бар мүмкіндіктері ескере отырып, жылды табысты аяқтауға мүмкіндік береді.
Ақмола облысы экономикасының базалық саласы ауыл шаруашылығы болып табылады. 2020 жылы қаңтар-қыркүйек айларында ауыл шарушылығы өнімдерінің жалпы шығарылымы 509 690,1 млн теңгені құрады.
Ақмола облысында барлығы 8 477 агроқұрылым бар, оының ішінде:1720-заңды тұлғалар (ЖШС, БП, ӨК, АҚ), 1080-жеке кәсіпкерлер, 5677-шаруа фермер қожалықтары. 2020 жылдың 1 жартылығында ауыл шаруашылығының еңбек өнімі 494,3 мың теңге немесе 2019 жылдың тиісті кезеңіне 104,5% құрады. Ағымдағы жылда ауыл шаруашылығына инвестициялар 43,4 млрд теңгені немесе 2019 жылдың сәйкес кезеңінде 104,8% құрады. 2020 жылдың 2 жартылығында ауыл шарушылығы саласында орташа жалақы, 141 865 теңгені құрап, 2019 жылдың тиісті кезеңіне 13,9%-ға артты, бұл облыстар арасындағы ең үздік көрсеткіш болып табылады.
Ақмола облысында ағымдағы жылы 4905,9 мың га алаңында жаздық дақылдар егілді, оның ішінде дәнді және бұршақты дақылдар 4447,1 мың га алңда орналастырылды. Ағымдағы жылдың азықтық шөптері 200,3 мың га алқапта себілді, бұл өткен жылдың жоспарланған көрсеткіштерінен 13,7 мың га жоғары, картоп халықты ескере отырып, 15,79 мың га алқапта, ал көкністер 3,57 мың га алқапта орналастырылды, бұл өткен жылдың көрсеткіштерінен тиісінше 87 га және 55га жоғары.
Азық-түлік белдеуін дамыту аясында 300 шақырымдық аймақ анықталды, оған облыстың барлық аудандары кірді. Қазіргі уақытта ауыл шарушылығы өнімдерін жеткізумен Ақмола облысының 128 кәсіпорны айналусуда. Оның ішінде 68 - мал шаруашылығы өнімдері, 6 құс шаруашылығы, 54 - өсімдік шаруашылығы. Нұр-Сұлтан қаласындағы 5 сауда базарына, 29 сауда үйіне, 10 сауда орталығына өз өнімдерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Менеджмент кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
________
2021 ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Инновациялық қызметі қаржыландыру процессетерін жергілікті басқару
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тақырыбына
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
білім беру бағдарламасы бойынша 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шифр және толық атауы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аяғанова И.Т
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
э.ғ.д., доцент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оразбаева.К.Н
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нормалық бақылау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
PhD докторы, доцент
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Байбашева Г.Қ._
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
(қолы) ТАЖ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нұр-Сұлтан, 2021
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мазмұны
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықтық экономика жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің теориялық аспектілері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірыңғай ғылыми және білім беру кеңістігін қалыптастыру жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру модельдері мен тәсілдерді және формаларын зерттеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дамыған нарықтық экономикалық елдерде зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру формалары мен көздері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
11
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыланжыру тәсілдері мен принциптерін талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстанның экономикалық дамуындағы аймақтар рөлінің артуы, олардың ерекшеліктерінің зерттеулер мен инновациялық қызмет құрылымына әсерін талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
15
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақмола облысында инновациялық инфрақұрылым мен инвестициялық қызметтің дамуының Стратегиясын талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нұр-Сұлтан аймағының теорриториялық даму Стратегиясында инновациялық даму міндеттері мен перспективалары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру әдістемесін жетілдіру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыландыру әдістемесін жетілдіру шаралары мен ұсыныстары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.2
Қазақстан жағдайында инновациялық қызмет пен инновация мазмұнын анықтау бойынша ұсыныстар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда елімізде инновациялық технологиялар қарқынды дамып жатыр деп айтуға әзірше ерте, бұған себеп еліміздегі инновациялық белсенділіктің, отандық тәжірбиенің жоқтығынан болып отыр. Инновация - бұл үздіксіз жүріп отыру қажет процесс. Стартегия бойынша қазіргі кезде инновациялық жобаларды нақты іске асыру кезеңі басталған тұста қаржы жұмылдыруды одан әрі арттыру қажет. Сондықтан да қажет сәтте үзіліссіз қаржыланждырылған жоба ғана өз жемісін берері сөзсіз болғандықтан инновациялық жобалардың ішінен ең таңдаулысын, тиімдісін, бәсекеге қабілеттілерін іріктеп алу кезінде жаңылыспау қажет.
Инновациялық қызметті қаржыландыру жүйесі мынадай міндеттерді шешуге арналған: халық шарушылығының барлық буындарында инновацияларды жылдам әрі тиімді енгізу үшін жағдайлар жасау; дамудың басым бағыттарында стратегиялық инновациялық әлеуетті сақтау және дамыту; ғылымның, техниканың кадрлық әлеуетін сақтау үшін қажетті жағдайлар жасау, оның инновациялық саладан шығып кетуіне жол бермеу.
Инновациялық салаға инвестициялардың жұмсалуына бақылау жүргізіледі, оның ішінде ақша түсімдерінің шоғырлану тетігі, олардың нысаналы инновациялық жобалар мен бағдарламаларға салынуы тексеріледі. қаржылық бақылау: қаржылық ресурстарға қажеттілік пен оларды тиісті көздер бойынша алудың нақты мүмкіндіктері арасындағы теңгерімділікті; мемлекеттік және жергілікті бюджеттер алдындағы қаржылық міндеттердің уақытылы орындауын; кәсіпорынның материалдық құныдылықтары мен ақшалай ресурстарын жұмсаудың тиімділігін қамтамасыз етуге арналған.
Қаржылық қайтарымның өсуі ең маңызды жалпылама көрсеткіш болып табылады. Оның негізінде инновациялық қызметті қаржыландыру бөлігінде қойылған мақсаттар мен қалыптасқан міндеттердің тиімділігі, инновациялық жобаларды қаржылық қамтамасыз етуді жүргізетін барлық субъектілердің жұмысының тиімділігі жайлы аутуға болады.
Инновациялық қызметті қаржыландыру - бұл жаңа өнім түрлерінің өндрілуін жобалауға, әзірлеуге және ұйымдастыруға, жаңа техниканы, технологияларды, қызметтерді, жұмыстарды құруға және енгізуге, басқарудың жаңа ұймдастырушылық нысандары мен әдістерін әзірлеуге және енгізуге бағытталған ақша қаражатын қамтамасыз ету және пайдалану процесі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда экономика салаларын әртараптандыру және инновацияларды ауқымды енгізу үшін жағдай жасауға арналған көптеген Мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Алайда, оларды іс жүзінде жүзеге асыру айтарлықтай нәтижелер бермеді. Инновациялық процесстерді тиімді басқару үшін экономикалық иереархияның барлық деңгейлерінде инновациялық процесстерді басқарудың ең тиімді құарлдарын таңау, олардың инновациялық белсенділігін арттыру жолдарын жасау керек.
Зерттеу объектісі: ҚР аймақтары.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазіргі таңдағы инновациялық қызметтерді қаржыландыру процесстерін талдау. Қазақстан аймақтары мен өндіріс салаларында зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру әдістемелерін жетілдіру жоладарын қарастыру.
Зерттеудің міндеттері:
- Қазақстан Республикасының инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің негізгі мәселелерін айқындау, оған ішкі және срытқы факторлардың әсерін зерттеу.
- Атқарушы органдардың мемлекеттік инновацияларды енгізу кезіндегі құқықтық жағдайына баға беруі арқылы салыстырмалы түрде құқықтық қамтамсыз етілуінің ерекшеліктерін зерттеу.
- Мемлекеттік инновациялық жобалардың жүзеге асырылуын анықтап, оларды қорғаудың құқықтық негіздерін және ҚР-ның мемлекеттік инновацияларды енгізу барысындағы заңдарды жетілдіру жолдарына тоқтала кету.
- Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыландыру тәсілдері мен принциптерін талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
1 Нарықтық эконмика жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру процесстерінің теориялық аспектілері
1.1 Бірыңғай ғылыми және білім беру кеңістігін қалыптастыру жағдайында инновациялық қызметті қаржыландыру модельдері мен тәсілдерді және формаларын зерттеу
Білім беру саясаты - мемлекет саясатының маңызды құрамдас бөлігі болып келеді. Тұлғаның іргелі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, адам әлеуетін дамыту, әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық даму қарқынын арттыру, қоғамды ізгілендіру, мәдениеттің өсу құралы болып табылады. Қазіргі заманғы беру саясаты қоғам өмірінің түбегейлі жаңа ұйымдастырылуының негізін қалайды, бұл іс жүзінде білім беру мен ақпараттық, баспа, электронды оқу материалдарының, ақпараттық ресурстардың жиынтығы болып табылатын бірыңғай ақпараттық білім беру кеңістігін дамытуға немесе жаңғыртуға бағытталған барлық инновациялық тәсілдер мен зерттеулердің өзектілігін анықтайды. Ақпараттық коммуникациялық технологиялар құралдары, серпінді білім беру технологиялары, бұл жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің перспективалық білім беру технолгиялары, бұл жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің перспективалық білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.
Білім берудегі инновациялардың мәні, функциялары және қасиеттері
Білім берудегі инновациялық қызметті білім беру жүйесіндегі туындайтын қиындықтарды шешуге бағытталған білім беру тәжірбиесін өзгертуге бағытталған өзара байланысты әрекеттер жүйесі ретінде қарастырған жөн.
Егер толығырақ айтатын болсақ, онда білім берудегі инновациялық жаңа идеяның пайда болу және енгізу немесе идеяыны кейіннен нақты білім беру өніміне, білім беру инновациялық технологиясына немесе қызметіне енгзу процесі ретінде анықталады. Бұл білім беру процесінің спалық көрсеткіштерін жұмыс берушілердің, қоғамның және қатысушылардың қазіргі заманғы қажеттіліктеріне сәйкес келетін жеткілікті жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.
Инновацияның функционалы рөлі
- Инновациялар қызметін зияткерлендіруге, оның ғылымды қажетсінуін арттыруға ықпал ете отырып, адам интеллектісінің жетістіктерін, ғылыми-технологиялық нәтижелерді өмірге енгізу арнасы болып табылады;
- Инновациялардың көмегімен өндірілетін өнімдер мен көптеген қызметтердің ауқымы кеңейіп, олардың сапасы жақсарады. Бұл әр адамның және жалпы қоғамның қажеттіліктерін өсуіне жіне осы қажеттіліктерді қанағаттандыруға ықпал етеді;
- Инновациялар өндіріске жаңаларын тартуға мүмкіндік береді өндірістік күштер, аз еңбек, материалдар, энергия шығындарымен қызметтірді іске асыру;
- Белгілі бір саладағы инновациялардың шоғырлануы көбею құрылымын өзгеретін қажеттіліктер мен қоршаған орта құрылымына сәйкес келтіруге көмектеседі.
Білім берудегі инновациялардың негізгі қасиеттері
- Ғылыми-технологиялық жаңашылдық (мысалы: оқу процесін, ғылыми-зерттеу қызметін ұйымдастырудың жаңа нысандары мен әдістері);
- Практикалық педагогикалық қолдану және қолданыстағы тәжірбие мен технологиялық құрылыммен үйлесімділік;
- Білім беру жүйесіндегі комерциялық іске асырушылық;
- Қоғам үшін әлеуметтік маңыздылығы мен тиімділігі;
- Білім беру қызметтері, өнімдер, процесстер нарығында бар сұранысты қанағаттандыру немесе жаңа сұранысты құру.
Бүгінгі таңда инновациялық өзара іс-қимылдың өзекті нысандарының бірі
инновациялық экожүйелер болып табылады. Инновациялық экожүйе - бұл тірі табиғат экожүйелеріне тән және олардың тұрақтылығын басты түрде ұстап тұратын элементтердің өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі дамыту процестерін тудыратын қатысушылардың жаңа уәждері мен сыртқы жағдайлардың әсерінен үздіксіз өзгергіштікке ұшыраған тірі әлеуметтік организм болып табылады. Инновациялық экожүйелер - бұл жаңа нәрсенің бір бөлігі болу, болашақты жақындатуға үлес қосу үшін қолда бар ресурстармен (білім, құзыреттілік, уақыт және т.б.) бөлісуге дайын қызығушылық бірлестіктері. Тармақталған ішкі жүйелердің арқасында сәтті инновациялық экожүйе байланыс идеяның инновацияға дәйекті, ажырамас бөлігіне айналуын қамтамасыз етеді: зерттеу нәтижелерінің ағымы, жеке байланыстар, жүйенің қоғамдастық мүшелерінің құзыреттері инновацияларды коммерцияландыру процесін қамтамасыз ететін өзара әрекеттесу желісіне біріктірілген ресурстардың бір түрі болып табылады. Өзге де сөзбен айтқанда, бүгінде өңір мен мемлекет экономикасы өсуінің инновациялық моделін құру үшін тиімді көлденең коммуникациялар желісі қажет.
Қазіргі білім берудегі инновациялық стратегияны дамыту ресурсы ретінде білім беру кеңістігін модельдеу.
Жеке тұлғаны дамыту, тәрбиелеу және білім берудің тән ерекшелігі
жаңа процестер, білім беру кеңістігін құрудың жаңа тетіктерін дамыту. Білім берудің туындайтын мәселелерін шешуді білім беру кеңістігін жеке тұлға қызметінің кеңістігі ретінде, жеке тұлғаның әлеуметтік-белсенді іс-әрекетінің кеңістігі ретінде құру үшін белсенді инновациялар процесінде қарастырған жөн, оны модельдеу табиғи географиялық кеңістік пен әлеуметтік-мәдени компоненттердің ерекшеліктерін де, ерекшеліктерін де ескереді.ерекшеліктері.
Білім беру проблемаларын тұжырымдамалау тұрғысынан инновацияларды дамыту өте өзекті. Қосымша білім берудің білім беру кеңістігі саласындағы жеке тұлғаны сабаққа, сабақтан тыс, аудиториялық, аудиториядан тыс іс-шараларға қосуға мүмкіндік беретін кеңістікті ұлғайту педагогикалық, жеке және әлеуметтік маңызды нәтижеге бағытталған білім берудің инновациялық әлеуетінің тиімділігі туралы жаңалықтарды дамытудың қарқынды механизмі болып табылады.
Бүгінгі таңда біздің қоғамдағы болып жатқан қарқынды өзгерістер аясында жоғары кәсіптік білім беру жүйесін инновациялық дамыту міндеті әлеуметтік маңызы бар оң нәтижелерге қол жеткізу үшін өте маңызды болып табылады. Енгізудің негізгі мақсаты білім беру қызметінің сапасын арттыру, ғылым мен технологияны дамыту болып табылатын жаңа тәсілдерді дамыту талап етіледі. Адамзаттың ілгерілеуі инновацияның жаһандық сипатымен қамтамасыз етіледі. Экономикалық дамыған мемлекеттердің үкіметтері бұл үшін қолайлы сыртқы және ішкі орта жасайды, инновацияларды жоғары технологиялық және инновациялық жобаларға бағыттай отырып, инновацияның барлық түрлерін және олардың ұйымдастырушылық құрылымдарын қолдайды. Нәтижесінде инновациялардың арқасында елдер әлемдік нарықта өз өнімдері мен қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейін және адами дамудың жоғары индексін қамтамасыз етеді.
Біздің елімізде тнновациялық процессті жандандыру қажеттілігі қоғам дауының қазіргі жағдайының ерекшелігімен анықталады. Біздің елімізде инновациялық мүмкіндіктер толық пайланылмайды, дегенмен бұл саланың болашығы өте маңызды. Осыған байланысты қоғамның зиятыкерлік білім беру әлеуеті негізгі ресурсқа айналуда, ал білім беру жүйесін жетілдіру оның бәсекге қабілеттілігін қамтамасыз ету тұрғысынан стратегиялық маңызды болып табылады.
Отандық әлеуметтануда жоғары кәсіптік білім беру мекемелерінде инновациялық даму қақтығыстарын басқару технологиясын жасау бойынша практикалық зерттеулер жок.
Осы монографияда мына мәселерді шешу қажет:
- Біздің еліміздегі жоғары оқу орындарының дамуына ерекше назар аудару қажет;
- Қазіргі жоғары оқу орындарындағы ішкі қарама-қайшы инновациялық үдеріске теориялық-әдіснамалық талдау жүргізу;
- Жанжалдардың соцдинамикасы зерттеу;
- Жоғары кәсіптік білім беру мекемелеріндегі инновациялық даму жанжалдарының модельдерін әзірлеу;
- Инновациялық қақтығыстарды аналитикалық моделдеу тәжірбиесіне негізделген университеттегі инновациялық өзгерістерді бақылаудағы қақтығыстардың алдын алу және шешудін тиімді технологияларын ұсыну.
Жүйелік тәсіл инновациялық даму қақтығыстарын жоғары деңгейдегі жұйелерге ішкі жүйелер ретінде кіретін иерархиялық байланысқан ішкі жүйелерден тұратын күрделі ұймдастырылған объектілер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Жүйелік тәсіл принципі жанжалдардың құрылымына кіретін элементтердің алуан түрлілігін анықтауға, олардың арасында байланыс орнатуға, жоғары оқу орнындағы инновациялық даму қақтығыстарының сыртқы ортамен қарым-қатынасына мүмкіндік береді. Субъективті-белсенді тәсіл жоғары кәсіптік білім беру мекемелеріндегі инновациялық даму қақтығыстарын субъективті және объективті қатынастарының диалектикалық процесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді және белгілі бір жүйеде мақсаттар мен құбылыстарды көрсетуге үлкен рөл атқарады.
Білім
Құру (өндіріс)
Таралуы
Қолдану
ЖОО
ҒЗТҚЖ
Білім беру
ҒЗТҚЖ таралуы
Кеңес беру
Білімді көбейту және сақтау
ҒЗТҚЖ (жаңалары үшін негіз ретінде)
Білім беру
Кеңес беру және сараптама
Инновациялық қызмет
Кәсіпкерлік қызмет
Сурет 1
Қазіргі қоғамдағы жоғары оқу орындарының рөлі
Жоғары оқу орындары білімді беру қызметі арқылы ғана емес, сондай-ақ ҒЗТҚЖ нәтижелерін енгізу арқылы да таралады. ҒЗТҚЖ - іргелі немесе қолданбалы процестер мен нәтижелердің әртүрлі сипатына сәйкес мұндай тарату екі басты нысанда жүзеге асырылуы мүмкін: ҒЗТҚЖ нәтижелерін ашық тарату (конференциялар, жарияланымдар және т.б) және қолданбалы ҒЗТҚЖ нәтижелерін технологиялар трансферті, патенттер, лицензиялау және т.б арқылы жабық, комерциялық тарату. Өкінішке орай, соңғы форма елімізде көп тарамайды, бірақ кейбір шетелдік жоғары оқу орындарында (әсіресе АҚШ-та) олардың өнеркісіптің дамуына қосқан үлесінің артуы нәтижесінде білімнің таралуы басым болады. Жоғары оқу орындарының консалтингтік қызметі қазіргі білімді таратуда да үлкен рөл атқарады. Алайда, жоғары оқу орындарының талассыз артықшылығы олардың ондаған жылдар бойы жинақталған ақпаратты сақтау және көбейту қабілеті бар болуы.
Сонымен, жоғары оқу орындар өндірілген эәне жинақталған білімді өте белсенді қолданады. Бұл процестің осы саладғы ерекшелігі - олар бір уақытта білімді өндірушілер де, тұтынушылар да, соның ішінде өздерінің ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері болып табылады. Бұл, ең алдымен, оқу процесі барыснда маңызды орын алады: оқытушылар бір мезгілде зерттеуші бола отырып, өздерінің ҒЗТҚЖ нәтижелерін оқу курстарын беру мазмұны мен нысандарын жетілдіру үшін пайдаланады.
ҒЗТҚЖ нәтижелері жаңа зерттеулер үшін негіз болады. Сараптама мен кеңес беру арқылы ғалымдар бұл білімді оларға бермес бұрын өз клиенттетінің мәселелерін шешу үшін бар білімді қолданады. Соңғы жылдары ғылымның жоғары оқу орындары секторында инновациялық қызметтің дамуымен жоғары оқу орындары нарық талап ететін ғылымды қажетсінетін тауар өнімдерін тікелей өндірушілеріне айналды.
Осылайша, білімге негізделген қоғам жағдайында білім мен ақпаратты өндірушілер, таратушылар, сақтаушылар және пайдаланушылар ретіндегі жоғары оқу орындарының рөлі білім мен ақпарат нарығының жаңа субъектілерінің қызметіне қарамастан маңызды бола түсуде. Жоғары оқу орындарының нарықта өз орны бар. Жоғары оқу орындарының инновациялық дамуы - бұл олардың инновациялық әлеуетін іске асыру процесі. бұл инновацияларды әзірлеу және енгізу, мамандарды оқыту және қайта даярлау, қажетті ынталандыруды жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану, жағымсыз салдарды жеңу кезінде жоғары оқу орны бөлімшелерінің өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қамтиды. ЖОО-ның мүмкіндіктерін іске асыруды оның қызметкерлері: профессор-оқытушылар құрамы, зертханалардың, басқармалардың қызметкерлері, зертханашылар жүзеге асырады. Жоғары оқу орынының инновациялық мүмкіндіктері әлеуметтік-мәдени даму процесіне енгізіле ме, жоқ па, бұл оларға байланысты. ЖОО-ның инновациялық дамуы олардың инновациялық әлеуетін іске асыру процесі болып табылады. Бұл инновацияларды әзірлеу және енгізу, мамандары оқыту және қайта даярлау, қажетті ынталандыруды жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану, жағымсыз салдарды жеңу барысында ЖОО бөлімшелерінің өзара іс-қимылын ұйымдастыруды қамтиды.
ЖОО-дағы инновациялық процессті қарама-қайшы өзара әрекеттесулердің қосындысы ретінде қарастыруға болады. Бұл жағдайда өзара әрекеттесулер инновациялық қызметтің негізгі қатысушылары арасындағы өзара әрекеттесуді білдіреді.
Инновациялық процессті өзара әрекеттесу процесә ретінде сипаттайтын маңызды көрсеткіштер ретінде:
- ЖОО қызметкерлерінің иноовациялар мен инновациялық құндылықтарға қатынасы;
- Инновацияларға деген сезімталдығы;
- ЖОО қызметкерлерінің инновациялық белсенділік деңгейі;
- Инновацияларды игеруге дайындық.
Инновацияны енгізу нәтижесі инновациялық процесске қатысушылардың іс-әрекеттерінің үйлесімділігіне қаншалықты қол жеткізуге болаиындығына байланысты болып табылады. Сондықтан өзара әрекеттесу субъектілерінің диспозицияларын диагностикалау өте маңызды болып көрінеді. Олардың негізгі элементтерінің сәйкес келуі міндеттерді нақты шешудің алғышарттарын жасайды; элементтердің сәйкес келмеуі бұған кедергі келтіреді. Зерттеу барысында барлық жоғары оқу орындарында жеткілікті түрде қалыптаспаған және жақсы қалыптасқан инновациялық диспозициялары бар оқытушылар мен қызметкерлердің шамамен тең екі тобы бар екені анықталды. Бұл бір жағынан иноовацияларды дамытуға қалыпты дайындықтан көрінеді.
Инновациялық диспозицияларды салыстырмалы талдау негізінде оалрды қалыптастыру процесінде басты детерминаттар, біріншіден, жоғары кәсіптік білім беру жүйесі үшін ұсынылатын жаңа енгізілмелердің нақты немесе елестетілген жаңалықтар қызметкерлердің корпоративтік мүдделерін іске асыруға теріс әсер етеді деген қорқыныш. Инновацияларды енгізудің жеке көздері мұғалімдердің жоғары білім беру жүйесіндегі жағдайы, оны модернизациялау процестерін, сондай-ақ олардың кәсіби қызмет жағдайларын қабылдау сипатына байланысты. Зерттеу көрсеткендей, егер жаңашылдық авторитарлық басқару әдістерінің көмегімен сырттан енгізілсе, бұл жоғары оқу орнының оқытушылары мен қызметкерлерінің қарсылығын тудырады. Оқытушылардың өздері ұжым басшылығының сондай-ақ, ғылыми-педагогикалық қоғамдастықтың қолдауына ие болған жағдайда инновацияларды енгізудің бастамашысы болады.
Инновациялықдаму қақтығысының жүйелік моделі логикалық негізделген себеп-салдарлық қатынастар тізбегін құрастыру жағдайында оның дамуның ықтималды алгоритмдерін ұсынуға мүмкіндік береді. Осы байаныстардың сипатына қарай жанжалдың функциялары айтарлықтай өзгереді. Бұл байланыстардың сипатын ЖОО-ның корпоративтік мәдениеті сипаттамасындағы өзгерістерді басқару арқылы өзгертуге болады. Корпоративтік мәдениеттің белгілі бір элементтерін өзгерте отырып, біз өзін-өзі ұйымдастыру процестерін басқарудың қатаң әкімшілік нысандарынсыз, қысымсыз жоғары оқу орындары дамуының сапалы жаңа деңгейінің қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдайлар жасай аламыз.
1.2 Дамыған нарықтық экономикалық елдерде зерттеулер мен инновацияны қаржыландыру формалары мен көздері
Қазіргі экономикада инновацияның рөлі айтарлықтай өсуде. Инновацияларды қолданбай жоғары ғылыми сыйымдылығы мен жаңалығы бар бәсекеге қабілетті өнімді жасау мүмкін емес. Осылайша, нарықтық экономикада инноваицялар бәсекелестіктің тиімді құралы болып табылады. Өйткені олар жаңа қажеттіліктерді құруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, инвестициялардың ағымына, жаңа өнімдерді өндірушінің имиджін арттыруға, жаңа нарықтарды, соның ішінде сыртқы нарықтарды ашуға және басып алуға әкеледі.
Бұл осы саладағы келесі принциптер тұрғысынан тартымды шағын кәсіпорындар:
Біріншіден, бұл шешім қабылдаудың икемділігі мен жылдамдығы, өйткені бұл экономикалық саясатты анықтай отырып, нарықтың өзгеріп жатқан жағдайларына қатысты шығын кәсіпорынның қызметін талдау оңайырақ болып табылады.
Екіншіден, кәсіпорынның шығын мөлшері тұтынушының, нарықтың экономикалық механизмінің нақты қажеттіліктеріне байланыстыоны қалпына келтіре отыра, өндіріс процестерін бақылауды жеңілдетеді, сонымен қатар салықтың, жеңілдіктердің, қаржы-несие саясатының және т.б өзгеруіне тез жауап беруге ықпал етеді. Шағын бизнесте жылдам маневр жасау, өндірістік процесті жаңарту, нарықтағы тиімді серпіліс,бәсекелестіктің тұрақтылығы үшін жағдайлар жасалады.
Үшіншіден, кәсіпорын ішіндегі қарапайым байланыс, ақпаратты тікелей беру, оны тез арада игеру және кәсіпорынның өзінде кіретін командалар мен бұйрықтарға тез арады жауап беру, сондай-ақ оның серіктестерімен қарым-қатынасы жақсы экономикалық нәтиже береді.
Төртіншіден, ірі бизнеске жиі зиян келтіріетін жеке байланыстар, әсіресе ірі кәсіпорындардың өзара әрекеттесу деңгейінде, әсіресе мемлекеттік деңгейде, шығын бизнестің негізін құрайды. Көбінесе кәсіпорын қызметкерлері арасында ғана емес, сонымен қатар оның клиенттері арасында да бейресми қатынастар бизнесті едәуір дамыта алады, әртүрлі фактілерді ескере алады.
Шағын бизнес оң экономикалық процестерге бет бұру үшін маңызды негіз бола алады. Шағын бизнестің көмегімен кәсіпкерлік экономикалық орта құрылуы мүмкін, яғни нарықтың нақты тұрақтылығы: тасталған өндірістерді біртіндеп қалпына келтіру басталады; ресурстарды игеру; шағын экономикалық нысандар негізінде дамуы мүмкін салаларды кеңейту; жаңа жұмыс орындарын құру; жаңа қызметтерді ұйымдастыру және т.б
Қазіргі уақытта АҚШ, Швейцария, Ұлыбритания, Франция, ҚХР сияқты елдерде шағын және орта бизнестің инновациялық кәсіпорындары арқылы өнертабыстар мен технологияларды қарқынды енгізу жұмыстары байқалуда. Бұның нәтижесінде жұмыс орындарының өсуі байқалуда, еңбек тиімділігінің жоғарылығы да байқалады. Шағын фирмалар арзан бағамен тауарлар мен қызметтердің тапшы түрлеріне қажеттілікті қанғаттандырады және сонымен бірге үлкен жұмыспен қамтамасыз етеді. Мысалы, Research and Devolopment (зерттеулер мен әзірлемелер) секторын дамытуға Финляндия елінде ерекше көңіл бөлінуде. OCED (экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы) ақпараты бойынша, Финляндия елінің инновациялық сектор қажеттіліктеріне арналған шығыстары ЖІӨ - нің шамамен 3,5%-ын құрайды, бұл Еуропа елдері арасындағы ең жоғарғы көрсеткіштердің бірі болып табылады (тиісті еуропалық орташа көрсеткіш - 1,8%); перспективада инновациялық стратегия шығыстарды R&D-ге 4%-ға дейін арттыруды көздейді.
Қазақстандық ғылымды қажетсінетін өнімнің әлемдік нарықтағы үлесі іс жүзінде нөлге тең, ал белгілі болғандай,бұл үлес ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет тиімділігінің жалпылама көрсеткіші болып табылады. Біздің елімізбен салыстырғанда Еуропалық Одақ елдерінің ғылыми қамтымды өнімдерінің әлемдік нарығындағы үлесі 35%-ды, АҚШ 25%-ды, Жапонияны-11%-ды, Сингапурды - 7%-ды, Оңтүстік Кореяны - 4% - ды, Қытайды - 2% - ды құрайды. Бұл жағдайдың басты себебінің бірі - отандық ғылымның нәтижелерін өндіріске бизнестін қызығушылығының іс жүзінде болмауы, ғылымға және ғылыми инновациялық қызметке өндірістік және жеке қаржы секторларының өте аз инвестициялары. Бұл проблемаларды шешуге мемлекет басшысының бірқатар жүйелі бастамалары - үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында инновацияларды дамыту және технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі бағдарлама және басқалары бағытталған. Біздің еліміз үшін шығын кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы және олардың инновациялар өндірісіндегі күшін көбейту - Қазақстан экономикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының қазіргі жағдайдағы өмірлік маңызы бар міндет болып табылады.
Сонымен қатар, инновациялық саланың серпінді даму инновациялық экономиканың негізгі компоненттерінің бірі болып табылады, ол тиімді инновациялық процестің өзін қолдауды, осы қызмет түріне қолайлы орта құруды талап етеді. Нәтижесінде, технологиялық инновациялар эконмиканың тиімділігін арттыруға және халықтың әл-ауқатын жақсаруға мүмкідік береді.
Инновацияға тән белгісіздік пен тәукелдің едәуір деңгейіне байланысты инновацияларды қаржыландыру жүйесінің негізгі принциптері ерекшеленеді:
- Қаржыландырудың орындылығы;
- Инновацияларды енгізудің тиімділігін қамтамасыз ететін қаржыландырудың қисыңды мақсатты бағдарлануы;
- Қолданылатын қаржыландыру әдістерінің негізділігі және заңдық қорғалуы;
- Қаржыландыру көздерінің көптігі.
Инновацияның мәні инновацияны дамытуда ғана емес, сонымен қатар инновациялық өнімді нарыққа шағаруда, бәсекелестік пен инновациялық прогресті дамытуда. Сондықтан бұған жеке капитал ғана емес, мемлекетте мүдделі болып табылады. Ғылымға жұмсалатын шығындар ел экономикасының кемелденуі мен дамуының өлшемі болып саналады. Жеке компанияларға қатысты адамдар жаңа әзірлемелерге инвестиция көп болса, пайда соғұрлым жоғары болады деп санайды.
1-ші кезең
Қажеттілікті негіздеу және ұйымның қаржы-шаруашылық қызметін кешендң талдау негізінде, сондай-ақ инновациялық қызметке тән тәуекелдерді ескере отырып, неғұрлым қолайлы және қаржыландыру көздерін айқындау.
2-ші кезең
Қаржы қаражатын инвестициялау рәсімі
1. Республикалықөңірлік бағдарламалардың орындалуына сәйкес
2. Салааралық қызмет мақсаттарына байланысты.
3-ші кезең
Қаржы аудитін жүргізу және нәтижелерді бағалау арқылы инвестициялардың іске асырылуын тұрақты бақылау; ұйымның басқару аппараты тарапынан бақылауға бастамашылық ету.
4-ші кезең
Ұйымға берілген қаражаттың қайтарылуын бақылауды жүзеге асыру мақсатында қаржы мониторингін жүргізу
2-ші сурет
Инновациялық қызметті қаржыландыру алгоритмі
Инновацияларды қаржыландырудың ұсынылып отырған алгоритмінің бірінші кезеңінде тәукел мен белгісіздікті ескере отырып, сондай-ақ қандай да бір жобаның немесе іс-шараның ауқымына, ерекшелігіне байланысты қардыландыру көздерінің оңтайлы құрылымын қалыптастыру процесі жүзеге асырылады. Ұйымның қаржылық қамтамасыз ету қажеттілігін, ұймның қаржылық-шаруашылық қызметеін талдау арқылы қаржылық ресурстардың көлемін негіздеу қажет.
Екінші кезеңде жұмылдыру, жинақталған қаражатты инвестициялау жіне оларды мақсатты басқару процесі жүзеге асырылады.
Үшінші және төртінші кезеңдерде инвестицияланған қаржы ресурстарының пайдаланылуы мен қайтарылуына бақылау жүргізіледі. Мониторинг және бақылау кезеңінде тиімділіктің негізгі көрсеткіштерін тұрақты негізде міндетті түрде көрсете отырып, жобаларды немесе іс-шараларды жүзеге асыру туралы есептерді алу қажет.
Дамыған нарықтық елдерде инновациялық қызметті қаржыландыру мемлекеттік және жеке көздерден жүзеге асырылады. Батыс Еуропа мен АҚШ-тың көптеген елдері мемлекеттік және жеке капитал арасындағы ҒЗТҚЖ үшін қаржы ресурстарының шамамен тең бөлінуімен сипатталады. Жеке кәсіпорын деңгейінде де, мемлекет деңгейінде де инновациялық қызметті дамыту жақсы негізделген қаржыландыру жүйесін құруды көздейді. Тек осы жағдайда ғана қаржы қаражаттарының жинақталуы мен маневрі үшін қажетті жағдайлар және оларды инновациялық саясаттың негізгі бағыттарына шоғырландыру мүмкіндіктері жасалуы мүмкін.
2 Инновациялық қызмет пен зерттеулерді қаржыланжыру тәсілдері мен принциптерін талдау
2.1 Қазақстанның экономикалық дамуындағы аймақтар рөлінің артуы, олардың ерекшеліктерінің зерттеулер мен инновациялық қызмет құрылымына әсерін талдау
Әлемнің барлық елдерінде географиялық орналасу ерекшелігіне, табиғи-климаттық жағдайларына байланысты, даму тарихы, және көптеген басқа да факторларға байланысты аймақтар әлеуметтік-экономикалық дамуның деңгейі әртүрлі болып келеді. Бұл біздің елімізге де қатысты болып табылады. Еліміздегі 14 облыс және оның екі ірі қаласының табиғи-климаттық жағдайлары, географиляық орналасуы, даму тарихы, экологиялық жағдайлары әртүрлі болғандықтан, олардың барлығы әлеуметтік-экономикалық теңсіздікте болады. Аймақтық органдардың назарынан стратегиялық міндеттерді шешу тыс қалып, мемлекеттік деңгейде аймақтық ерекшеліктер ескерілмейді, сондықтан әрбір аймақ дағдарыстан шығатын оңтайлыдан алыс өзіндік үлгі таңдайтындай жағдай қалыптасты. Осыған орай, ҚР-ның ғылыми негізделген аймақтық саясат тұжырымдамасын қабылдау қажеттілігі туды.
Аймақтық саясат мемлекеттің жалпы саясаты құраушы бөлік ретінде, елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарына жету үшін шарушылық жүргізу және тіршілік әрекетінің аймақтық факторларын тиімді қолдануға бағытталған.
Бұл саясаттың басты мәні - әлеуметтік жанжалдардың туындауына негіз болатын және мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуына кедергі болатын нақты аймақтарды дамытуды қарастыру. Аймақтық экономикалық саясаттың қажетті құраушы элементтері нақты тұжырымдалған мақсаттары, объектілері мен субъектілері, сонымен қатар оны іске асырушы құралдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының аймақтық саясатының мақсаты халықтың тіршілік әрекеті үшін бірдей мүмкіндіктер берумен қатар еңбекті аймақтық ұтымыды бөлу, аймақтың өзін-өзі басқаруды дамыту жағдайын қалыптастырудың негізінде әрбір аймақтың ресурстық-өндірістік мүмкіндіктерін тиімді пайдалану болып табылады.
Аймақтық саясаттың осы мақсаттарына жетуі үшін үш кезең қажет:
1) 1998-2000 жылдар - экономикалық өсу және аймақтық саясатты іске асыру үшін алғышарттарды құру кезеңі;
2) 2001-2010 жылдар - елдің экономикалық дамуының бірінші кезектегі міндеттерінің жүзеге асу кезеңі;
3) 2011-2030 жылдар - аймақтық саясаттың негізгі міндеттерін шешу кезеңі.
Аймақтық стратегияны іске асыру кезінде аумақтық бағыттағы инновациялық қолдаудың басқа институттарымен жұмыс тәжірбиесін назарға алу және инновациялық процестің барлық қатысушыларымен тағыз байланыстарды дамытуға, институттар жұмыс істейтін ортаның ерекшеліктеріне, сондай-ақ нақты саяси желімен және тиісті ресурстармен қамтамасыз етілген институционалдық құрылысқа ерекше назару аудару қажет.
Аймақтары ерекшелеу критерийлері
Экономикалық әлеуетінің деңгейі бойынша
Өзіндік даму құралдарымен қамтамасыз етіліуі
Кешеділік және даму деңгейі бойнша
Бірегей табиғи ресурстары бар
жоғары ғылыми-өндірістік әлеуеті бар
Аграрлық-өнеркәсіптік әлеуеті бар
төтенше табиғи-климаттық және әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы аймақтар
Жоғары деңгейде қамтамасыз етілген
Орташа деңгейде қамтамасыз етілген
Төмен деңгейде қамтамасыз етілген
Қарапайым
Күрделі
Сурет 3
Аумақтық жүйенің аймақтық құрылысы
Аймақтардың мамандану деңгейін сандық анықтау үшін келесідей көрсеткіштер қолданылады:
- Оқшаулау коэффицинеті;
- Жан басына шаққандағы өндіріс коэффицинеті;
- Ауданаралық тауарлылық коэффициенті.
Аудан аумағындағы өндірістің оқшаулау коэффициенті К˳ ауданының өндіріс құрылымындағы сол сала үлес салмағының елдегі сол саланың үлес салмағына арақатынасымен есептеледі. Есеп жалпы тауар өндірісі, негізгі өнеруәсіптік-өндірістік қызметші саны бойынша жүргізіледі:
К˳=СₐӨₐ100:СₘӨₘ,
мұнда Сₐ ₋ аудан саласы;
Сₘ ₋ мемлекет саласы;
Өₐ ₋ ауданның барлық өнеркәсіптік өндірісі;
Өₘ ₋ мемлекеттің барлық өнеркәсіптік өндірісі.
Аймақтың қызмет ету құрылымы кем дегенде үш өзара байланысты блоктан тұрады: экономика, халық, табиғи орта. Аумақтар бойынша салалық құрылымның өзгеру динамикасын, сол блоктың өзгеру динамикасын ашатын кілтті индикатор ретінде оның негізінде аумақтық₋салалық құрылымының әртүрлі слалары мен сегменттерінің арақатынасы анықталатын, ортамерзімді және ұзақмерзімді келешекте өсу динамикасы туралы болжам жасалынатын жалпы аймақтық өнімнің ерекше көрсеткіші болып табылады.
Аймақтың бастапқы жағдайлары экономиканың аумақтық₋салалық құрылымының қалыптасуына әсер ететін басқа факторларға қарғанда, едәуір әсер ететіндігі туралы көптеген дәлелдер бар. Қазіргі таңда еліміздің экономикасы үшін жалпы аймақтық өнімнің өсуімен қатар, оның мемлекет аумағы бойынша бөлінуінің біркелкілігі мен ұзақ уақыт бойына оның тұрақты өсуінің сақталуы өте маңызды болып табылады. Қазіргі кезеңнің ерекшелігі аумақтық₋салалық құрылым жақын уақытта өсудің іргелі алғышарттары, нақты айтқанда, тұтынушы сұранысының төмендеуі, даму үшін құралдарының қол жетімділігі, тиімсіз бизнесті қайта құру үдерісінің болмауы кезінде қалыптасуы болып табылады.
Аймақ
ЖАӨ, млрд теңге
ЖАӨ құрылымы
%
2002ж
2012ж
2012ж
Қазақстан Республикасы
3776,6
30 218,5
100,0
Ақмола
116,6
815,2
2,7
Ақтөбе
179,6
1534,4
5,0
Ақтау
185,6
1459,5
4,8
Атырау
389,5
3105,4
10,2
Батыс Қазақстан
178,4
1728,7
5,7
Оңтүстік Қазақстан
245,5
1684,1
5,5
Қызылорда
102,5
1180,3
3,9
Солтүстік Қазқастан
111,4
677,5
2,2
Шығыс Қазақстан
293,3
1761,1
5,8
Нұр-Сұлтан
230,7
2717,3
8,9
Алматы
688,4
5641,2
18,6
Кесте 1
Ескерту: ҚР статистика агенттігінің деректері бойынша есептелген
Аумақтық құрылымда өнеркәсіптік дамыған аймақтардың қатарына Атырау, Батыс Қазақстан және Қызылорда облыстары жатады. Ақтөбе, Қостанай, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында тау-кен өнеркәсібі басым. Алматы, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында тау-кен өндірісінің үлесі 10%-дан аспайды, ал Ақмола, Шығыс Қазақстан облыстарында 10%-30% құрайды. Қостанай облысында тау-кен өндірісі үлесінің өсуі тән. Бұл қайта өңдеу өнеркәсібі үлесінің, сонымен қатар электр энергиясын, газ бен суды бөлу және өндірісі үлесінің төмендеуі есебінен орын алуда.
Әлемдік тәжірбиеде аймақтық экономиканың дамуының барынша тиімді бағыттары ретінде кластерді құру кеңінен таралуда. Бұған үлгі ретінде Калифорния штатының дамуына белсенді үлес қосқан АҚШ-тағы Силиконды алқаптағы ақпараттық технологиялар саласында компания топтары саналыды. Біздің елімізде кластерді енгізу бойынша жұмыстар 2004 жыла басталған болатын. Аймақтар экономикасын жан-жақты талдау, олардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін бағалау ауыл шаруашылығындағы қайта өңдеуші өнеркәсіп пен қызмет аясында 7 пилоттық кластерді анықтауға мүкіндік береді:
1) туризм: Алматы қаласы;
2) тоқыма: Оңтүстік Қазақстан облысы;
3) тамақ өнеркәсібі: астық қайта өңдеу кластері - Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары, көкөніс кластері - Аламты, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сүт кластері - Қостанай облысы;
4) құрылыс материалдары: Алматы, Алматы облысы, Қызылорда облыстары;
5) тасымалдау және логистика қызмттері: Алматы қ;
6) мұнай-газ машина жасау: Батыс Қазақстан облысы;
7) металлургия: Қарағанды облысы.
Олардың құрылуы және іске асырылуы мемлекеттің ЖІӨ-ден өңдеу өнеркәсібінің үлесін арттыруына алып келеді, жеке тауарлар импортты төмендейді және дайын өнімнің экспорты ұлғаяды деп болжауда. Сонымен қатар, аймақ экономикасына инвестиция көлемі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады, бұл өз кезегінде жұмыссыздықты қысқартады және халықтың өмір сүру деңгейін жақсартады.
Әлеуметтік-экономикалық факторлар аймақтың өндірістік қатынастарын қамтиды. Дамыған елдердің аймақтық даму бағдарламаларында бірінші кезекке аймақтың бар артықшылақтарын қолдау, сақтау және көбейту мәселелері, аз Қазастанда бар әлеуметтік-экономикалық әлеуетті теріске шығарып, сол ортаға бейімделуге қабілетті жаңа элементтерді жасау жолымен жаңа аймақтық экономиканы қалыптастыру қойылған.
Шетелдік серіктестер:
Инвесторлар, кәсіпорындар, коммерцияландыру орталығы
Қазақстандық өнімдерді шетелде коммерцияландыру, шетелдік өнімдерді ішкі нарықта ұсыну
Нефрит Ұлттық коммерцияландыру орталығы
Инвесторлар және бизнес
Бизнес желісі
Венчурлық қорлар
Инвесторлар
Жеке кәсіпкерлер
Инноваторлар
Казақстандық ЖОО
ҒЗТҚЖ мекемелері
Өнертапқыштар
Университеттер мен
ҒЗТҚЖ мекемелері жанындағы технологияларды комерцияландыру кеңселері
Отандық өнімдерді коммерцияландыру
Өңірлік коммерцияландыру
орталықтары
4 Сурет
Инновациялық процесті қолдау институттарының өңірлік құрылымы
Аймақтық саясатты іс-жүзінде іске асырудың маңызды аспектісі бюджеттік жүйе деңгейлерінің өзара әрекеті болып табылады. Себебі республикалық және жергілікті бюджеттерді құру мен атқару кезінде аймақ аумақтарында құрылатын қаржылық ресурстар жеткілікті түрде ескерілмейді, аймаққтың жинақ теңгерімін дайындау мен оның мемлекеттік бюджетпен сәйкестігінің объективтік қажеттілігі туады. Бұл бюджет түрлері бойынша салықтар мен табыстарды негізді түрде бөлуге мүмкіндік туындайды. Шығындар бойынша қолданыстағы жалпы мемлекеттік нормативтер мен коэфициенттерді міндетті түрде қолдаундың тәжірбиесін қайта қарастыру және ұзақтмерзімді нормативтер негізінде бюджеттер арасындағы табыстарды бөлуге іс жүзінде бастаған орынды.
Даму мақсаттарын анықтау
Аймақтың даму әлеуетін
Тиімділік пен нәттжелікті талдау
Қолда бар және жаңа жергілікті
Нақты іс-әрекеттермен стратегияны жүзеге асыру
Даму тұжырымдамасын дайындау
5 сурет
Аймақтың дамуын стратегиялық жаспарлау циклы
Аймақтардың тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуде инфрақұрылымның маңызы зор. Аумақтың өндірістік, өндірістік емес және әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген деңгейі тиімді өндірісті және адам тіршілік әрекетін, соның ішінде табиғи ресурстарға бай аймақтарда да ұйымдастыру үшін бірнеше рет қолданылуы мүмкін.
Аймақтық экономиканы басқаруда бағдарламалық-мақсаттық әдісті қоодану белгілі бір талаптарды сақтау кезінде тиімді болады:
- Бағдарламалық мақсаттар мемлекет пен аймақ тіршілігіндегі маңызды мәселелерін қарастыруы қажет;
- Бағдарламалық мақсаттар қаржылық құралдардың жетіспеушілігі салдарынан шектеулі, тиісінше, бағдарлама саны да шектеулі болуы тиіс;
- Мақсаттық кешендік бағдарламаларды дайындау жіне іске асыру тетігі мен арнайы әдістемелік құралдар қажет;
- Мақсаттық кешендік бағдарламаларды іске асырудың ұйымдастыру үдерісі ретке келтірілген болуы қажет.
2.2 Ақмола облысында инновациялық инфрақұрылым мен инвестициялық қызметтің дамуының Стратегиясын талдау
Елімізде болып жатқан күрделі эпидемиялық жағдайға қарамастан, Ақмола облысының негізгі экономикалық көрсеткіштері осы жылда оң динамиканы көрсетуде. Сонымен қатар, Ақмола облысы соңғы үш ай кезеңінде ел бойынша көшбасшылардың қатарында. Жыл қорытындысы бойынша өнеркәсіп өндірістің көлемі 4,9% - ға, құрылыс жұмыстары - 6,8% - ға, ауыл шаруашылығы - 19,5% - ға, негізгі капиталға инвестициялар - 29,5% - ға өсті.
2020 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы аймақтың негізгі көрсеткіштері және экономикалық белсенділікті қалпына келтіру бойынша қабылданып жатқан шешімдер жайлы толығырақ шолу материалында. Ағымдағы жылдың қорытындысы бойынша Ақмола облысында сауда мен көліктен басқа әлеуметтік-экономикалық дамудың барлық көрсеткіштері бойынша оң динамика байқалады.
Ақмола облысындағы экономикалық белсенділікті қалпына келтіру мақсатында ағымдағы жылы экономиканың нақты секторын қолдануға және жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге республикалық бюджеттен қосымша 51,1 млрд теңге бөлінді:
- Аграршыларды қолдауға-5,2млрд теңге.
- Кәсіпкерлерді қолдауға-0,9мрлд теңге.
- Жұмыспен қамтамасыз етуге-11,3 мың уақытша және 441 тұрақты жұмыс орнын құра отыра, 325 инфрақұрылымдық жобаны іске асыруға 45 млрд теңге. Бұдан басқа өнімді жұмыспен қамту және кәсіпкерлікті дамыту, ауыл шарушылығына арналған Ауыл-ел бесігі бағдарламасына 15,1млрд теңге бөлінді.
Бөлінген қаржат және кешенді жоспардың іс-шараларын іске асыру экономиканың өсу қарқынын сақтап қалуға және қолда бар мүмкіндіктері ескере отырып, жылды табысты аяқтауға мүмкіндік береді.
Ақмола облысы экономикасының базалық саласы ауыл шаруашылығы болып табылады. 2020 жылы қаңтар-қыркүйек айларында ауыл шарушылығы өнімдерінің жалпы шығарылымы 509 690,1 млн теңгені құрады.
Ақмола облысында барлығы 8 477 агроқұрылым бар, оының ішінде:1720-заңды тұлғалар (ЖШС, БП, ӨК, АҚ), 1080-жеке кәсіпкерлер, 5677-шаруа фермер қожалықтары. 2020 жылдың 1 жартылығында ауыл шаруашылығының еңбек өнімі 494,3 мың теңге немесе 2019 жылдың тиісті кезеңіне 104,5% құрады. Ағымдағы жылда ауыл шаруашылығына инвестициялар 43,4 млрд теңгені немесе 2019 жылдың сәйкес кезеңінде 104,8% құрады. 2020 жылдың 2 жартылығында ауыл шарушылығы саласында орташа жалақы, 141 865 теңгені құрап, 2019 жылдың тиісті кезеңіне 13,9%-ға артты, бұл облыстар арасындағы ең үздік көрсеткіш болып табылады.
Ақмола облысында ағымдағы жылы 4905,9 мың га алаңында жаздық дақылдар егілді, оның ішінде дәнді және бұршақты дақылдар 4447,1 мың га алңда орналастырылды. Ағымдағы жылдың азықтық шөптері 200,3 мың га алқапта себілді, бұл өткен жылдың жоспарланған көрсеткіштерінен 13,7 мың га жоғары, картоп халықты ескере отырып, 15,79 мың га алқапта, ал көкністер 3,57 мың га алқапта орналастырылды, бұл өткен жылдың көрсеткіштерінен тиісінше 87 га және 55га жоғары.
Азық-түлік белдеуін дамыту аясында 300 шақырымдық аймақ анықталды, оған облыстың барлық аудандары кірді. Қазіргі уақытта ауыл шарушылығы өнімдерін жеткізумен Ақмола облысының 128 кәсіпорны айналусуда. Оның ішінде 68 - мал шаруашылығы өнімдері, 6 құс шаруашылығы, 54 - өсімдік шаруашылығы. Нұр-Сұлтан қаласындағы 5 сауда базарына, 29 сауда үйіне, 10 сауда орталығына өз өнімдерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz