Жануарларды тасымалдау шарттары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрлігі
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

ӨӘЖ: 355.415 (574.5) (079.2)

Тунгышбаева Д.А

Түркістан облысы бойынша ветеринариялық шекаралық бекеттеріне талдау жасау

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В120200 - Ветеринариялық санитария

Нұр-Сұлтан 2020
Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрлігі
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
Ветеринариялық санитария кафедрасы

Қopғaуғa жібеpілді
Ветеpинapлық caнитapия
кaфедpacының меңгеpушіcі
________А.Е. Ешмухаметов
___ мaмыp 2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Түркістан облысы бойынша ветеринариялық шекаралық бекеттеріне талдау жасау

Мамандығы 5В120200-ветеринариялық санитария

Орындаған:

Д.А. Тунгышбаева

Ғылыми жетекшісі:
в.ғ.к.,аға оқытушы

С. С. Есенеева

Нұр-Сұлтан 2020

МАЗМҰНЫ

БЕТ
АНЫҚТАМАЛАР
4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
5
КІРІСПЕ
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
6
8
0.1 Әдебиетке шолу
8
0.1.1 Шекарадағы ветеринарлық - санитарлық бақылау
0.1.2 Шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттері
8
9
1.1.3 Жануарларды тасымалдау шарттары
11
1.1.4 Экспорт және импорт
14
1.2 Өзіндік зерттеулер
23
1.2.1Зерттеу нысанына жалпы сипаттама
1.2.2 Зерттеу әдістері мен жабдықтары
1.3 Зерттеу нәтижелері
2 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
3 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
23
24
27
38
44
48
49
50
51

Б
4

Дипломдық жұмыстың тапсырмасы

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті АҚ

Факультет Ветеринарияжәне малшаруашылығы технологиясы факультеті __
Кафедра__Ветеринариялық санитария________________________ _______
Мамандығы___5В120200 - Ветеринариялық санитария ________________

Кафедра меңгерушісі
_______ _А.Е. Ешмухаметов
_________________2020 ж
Тунгышбаева Дилнура Асылбеккызы
дипломдық жұмысты орындау бойынша
тапсырма

Жобаның (жұмыстың) тақырыбы Түркістан облысы бойынша ветеринариялық шекаралық бекеттеріне талдау жасау____________________

Студент бітірген жобаның тапсыру мерзімі 11_____________2019 ж.
Жобаның шығыс мәліметтері. Республикамызға көптеген мемлекеттерден әр түрлі қолданыстағы жануарлар атап айтар болсақ жарыстық, асыл тұқымды, сойыстық, хайуанаттар бағына арналған, цирктік жануарлар жәнеде ет және ет өнімдері және де жпнуар текті шикізаттар тасымалданады. Дамыған мемлекеттер қатарына біртендеп еніп кележатқанымызға байланысты көптеген мемлекттермен қарым қатынастарда ұлғаюда соған байланысты басқа мемлекеттерден енетін аса қауіпті, экзотикалық індеттік аурулардан сақтанудан қажет етеді.Солай болғандықтан ветеринариялық бақылау және қадағалауды талап етеді.
Түсіндірме-есептік жазбаның мазмұны. Шекарадағы ветеринарлық - санитарлық бақылау. Шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттері. Жануарларды тасымалдау шарттары. Экспорт және импорт. Өзіндік зерттеулер.

Графикалық материалдың тізімі. Дипломдық жұмыста зерттеу нәтижелері 7 кестемен бейнеленген.
Ұсынылған негізгі әдебиет.
1 Дәулетбаев К.Д. Государственный ветеринарный надзор на границе и транспорте РК. - Алматы, С. 365-366.
2 Қосжанов Б.М Даулетбаев К.Д., Ақатов Ж.Б.,., Жанұзақов Н.Ж. 3Государственный ветеринарный надзорна границе и транспорте Республики Казахстан Алматы. Алатау, С 48-56
4 Тілеуғали А.И., Қырықбай С. Мал дәрігерлік-санитарлық сараптау және мал шаруашылығы өнімдерінің технологиясы мен стандарттау негіздері. - Алматы.: Бастау, 1998 ж. - 104 -109 б.
Жоба бойынша кеңесшілер (оларға қатысты жоба бөлімдерін көрсетіңіз)
Бөлім
Кеңесші
Бақылау

мерзімі
қолы
Әдебиетке шолу
Есенеева С.С.
27.01.2020ж

Зерттеуматериалдары мен әдістері
Есенеева С.С.
01.02.2020ж

Объект сипаттамасы
Есенеева С.С.
16.02.2020ж

Өзіндікзеpттеунәтижелеpі
Есенеева С.С.
10.03.2020ж

Экономикалық негіздеме
Есенеева С.С.
24.03.2020ж

Қоршаған ортаны қорғау
Есенеева С.С.
07.04.2020ж

Еңбекті қорғау
Есенеева С.С.
29.04.2020ж

Тапсырманың берілу күні 11 2019 ж

Жобаның жетекшісі в.ғ.к., аға оқытушы ЕСЕНЕЕВА С.С

Тапсырманы орындауға алған студент Тунгышбаева Д.А

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмыста келесі терминдер төмендегідей анықтамалармен қолданылды:
Қоршаған ортаны қорғау - табиғат пен адамның өзара үйлесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен молықтыруға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі.
Табиғат ресурстары - қоғамның материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін қоршаған ортаның шаруашылық т.б қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктер.
Экологиялық талаптар - Қазақстан Респбликасының заңдық, өзге де заңға қосымша нормативтік құқықтық және нормативтік-техникалық актілерінде қамтылған өоршаған ортаға теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметті орындауға міндетті шектеулер мен ондай қызметке тыйым салу.
Қоршаған орта - табиғат пен адамның өзара үйлесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен толықтыруға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралау жүйесі.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Бұл дипломдық жұмыста мынадай қысқартуларлар мен белгілеулер қолданылған:
ХЭК
- Халықаралық ветеринарлық кодекс
МСҮ
ШВСП
- мемлекеттік стандарттық үлгі
- Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері
%
- пайыз
0С
- Цельсий градус
П
- саны
ПР
- преципитация реакциясымен
Га
- гектар
аш
- ауыл шаруашылығы
Г
- грамм
Мл
- миллилитр
См
- сантиметр
МС
- мемлекеттік стандарт
Л
- литр

К І Р І С П Е

Шекарадағы және көліктегі ветеринарлық-санитарлық қадағалау дегеніміз мемлекеттік және мал дәрігерлігінің мекемелері мен ұйымдары жүзеге асыратын ветеринарлық-санитарлық шаралардың біріңғай жүйесі.
Нарықты экономикада елміздің ветеринарлық жұмыстарды іске асыру тәсілдерін өзгерту, агроөнеркәсіптік қадағалау кешені мен мемлекеттік шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылауды күшейтуді талап етеді.
Еліміз әр түрлі мемлекеттермен сыртқы сауда қатынастарын жасай отырып, шет мемлекеттерден асыл тұқымды, спорттық, сойылатын және шаруашылықта қолданылатын жануарларды, зоопарктік және цирктік жануарларды, алуан түрлі мал өнімдері мен жануартектес шикізаттармен қамтамасыз етеді.
Көршілес елдермен экономикалық байланыстың артуына байланысты жұқпалы аурулардың, әсіресе, мал шаруашылығы үшін аса қауіпті экзотикалық аурулардың таралу ауқымы кеңейді. Осыған байланысты мемелекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізуді қажет етеді.
Жануарларды және жануарлардан алынатын өнімдері мен жануартектес шикізаттарды шет елге экспорттау және шет мемлекеттен импорттау кезіндегі мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық қадағалауды іске асыру үшін, кедендік бекеттерде арнайы шекаралық ветеринарлық бақылау бекеттері бар.
Шекаралық ветеринарлық бақылау бекетінің негізгі міндеті-елімізді аса қауіпті экзотикалық ауруларының қоздырушыларының енуінен қорғау, сондай-ақ Республикамыздан шығарылатын жануарлардың аурудан таза болуы.
Малды және мал шаруашылығындағы малдардан өндірілетін өнімдерін тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде және тасымалдау алдындағы дайындық жұмыстарын жүргізу кезінде қаралған тиісті ветеринарлық-санитарлық ережелердің орындалуын бақылап отыру жұмысын тікелей көліктегі және шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттері, ветеринарлық бақылау бекеттері іске асырады.
Жануарлардан алынатын өнімдерді облыс сыртына тасымалдау техникалық талаптарды сақтап, жабдықталған автокөліктерде іске асырып және де алынған өнімдерге сәйкес температуралық режим сақталады.
Жануарларды, жануарлардан алынатын өнімдер мен шикізаттарды және басқа да бақылаудағы жүктерді тасымалдау, импорттау, экспорттаубарысындасонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды қатаң жүргізу қажет.
Осыған байланысты, дипломдық жұмысты орындау барысында келесі мақсаттар мен міндеттерді қоямын:
-Түркістан обылысы бойынша бақылау және қадағалау иниспекциясы жөнінде жаплылама тоқталу.
- Жануарларды, олардан алынатын әр бір өнімді және де шикізаттарын тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда сонымен қатар ел арқылы алып өту кезінде мемлекеттік ветеринариялық қадағалауды жүргізу арнайы ветеринариялық бекеттер арқылы жүзеге асады.Түркістан обылысы бойнша мұндай бекеттер 4 сол бекеттерге талдау жасау.
- Түркістан обылысы бойынша мемлекеттік ветеринариялық бекеттерге жеке тоқталу

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

0.1 Әдебиетке шолу

1.1 .1 Шекарадағы ветеринарлық - санитарлық бақылау
Ветеринарлық санитария ғылымының негізгі бір саласы бұл -Шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау. Шекарадағы ветеринарлық-санитарлық бақылау дегеніміз мемлекеттік ветеринарлық мекемелері мен ұйымдары іске асыратын ветеринарлық - санитарлық шаралардың біріңғай кешені.Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Оңтүстік-Шығыс және Солтүстік-Батыс аймақтық басқармаларының аумақтық органының міндеті республика аумағына сырттан басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан қорғау өзінің құзыреті шегінде. Аталмыш аймақтық бсқармалардың Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі бекіткен тізім бойынша, барлық облыстарда бөлімшелері мен шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (ШВСП) құрылған.Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігіңің заңды ұйым құқығындағы дербес бөлімшесінің бірі болып саналады [1]
М.П. Бутконың пікірінше көліктегі ветеринарлық -санитарлық бөлімшелері мен шекарадағы ветеринарлық бақылау пунктінің жүзеге асыру жоспары жануарларды тиеу және түсіру кезіндегі ветеринарлық -санитарлық бақылау, аумақтағы жануар тектес шикізаттар мен өнімдерді, әр түрлі шаруашылықтағы ветеринарлық-санитарлық жағдайды қадағалау және де басқа мақсатта жүктерді тиеу кезінде міндетті түрде өткізілуі тиіс. Комиссия мүшелері: көліктің мемлекеттік ветеринарлық бақылау бөлімшесінен, қалалық ветеринарлық инспекторы, қалалық санитарлық қызмет өкілі мен темір жол қызмет өкілі [2].
Шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасы төмендегідей қызметтерді атқарады:
- елімізді басқа мемлекеттерден енетін және тарайтын жұқпалы және экзотикалық аурулардан сақтау;
- мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудағы жүктерді тасымалдағандау барысында, импорттағанда және экспорттағанда, сондай - ақ осы жүктерді көліктердің барлық түрлерімен (темір жол, су, әуе, автокөлік қатынасы) жеткізуде жүктердің ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
- Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылауындағы жүктер тек қана (ауылдан, шаруашылықтардан, ұйымдардан) жұқпалы аурулардан таза және карантинде емес жерлерде шығуы керек. Аудан көлемінен шығарылатын бүкіл бақылаудағы жүктерге, жүк жіберуші тасымалдаушыға орнатылған үлгідегі ветеринарлық куәлікті көрсетуге тиіс. Егер бақылаудағы жүктер тек қана аудан көлемдегі тасымалданса, онда ветеринарлық анықтама беріледі [3].

1.1.2 Шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттері
ҚР ветеринария заңнамасы (2005) деректерінде Қазақстан Республикасының аумағына басқа мемлекеттерден жануарлардың жұқпалы және экзотикалық ауруларының әкелінуі мен таралуының алдын-алу мақсатында мемлекеттік ветеринариялық қадағалауды жүзеге асыру үшін ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган шекарамен кеден пункттерінде (мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінде) шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттерін ұйымдастырады (бұдан әрі-бекеттер).
Бекеттер міндетті түрде мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылауда болатын жүктер алып өтілетін шекара және кеден пункттерде ұйымдастырылады. Шекара маңындағы мемлекеттердің аумағында жануарлардың ерекше қауіпті аурулары шыққан кезде өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгілеген кезде және тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялау ұйымдастырылады. Бекеттер мемлекеттік шекара арқылы өткізудің осы пунктінде белгіленген режимде жұмыс істейді және ветеринарлық инспекторлардың қажетті санымен жинақталады. Қазақстан Республикасының аумағына жануарлар жұқпалы және экзотикалық ауруларының қоздырғыштарын әкелудің және таратудың алдын алу, сондай-ақ басқа мемлекеттерден адамдардың денсаулығына, жануарлармен қоршаған ортаға қауіп төндірмеу мақсаты болып табылады. Көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың жұқпалы аурулардың шығуына және таралуына жол бермеу мақсатында шекаралас облыстардың (аудандардың) мемлекеттік ветеринарлық органдары жұқпалы аурулардың шығу жөнінде бір-біріне дер кезде хабарлап, керек болса шекаралас аудандармен бірлесе отырып, аудандармен бірлесе отырып, аурудың жоюдың кезек күттірмейтін шараларын жүргізеді[4].
Тасымал бекетінде тиеуге әкелінген малдардың арасында топалаңмен ауырған немесе осы ауруға күдік туғызған малдар анықталса, онда барлық малдар ұсталып тиеуге жіберілмейді. Барлық малдар мұқият тексерістен өткізіп, дене қызуын өлшейді. Ауру және ауруға күдікті малдар бөлектеліп ұстап топалаңға қарсы арналған қан сарысуын тиісті белгіленген мөлшерде енгізеді. Жергілікті мал дәрігер емдеу оқшауханасына жануарларды зарарсыздандыруға күмән тудырған қалған малдарды енжарлы тәсілмен иммундап, жөнелтуші шаруашылыққа кейін қайтарады. Топалаңға қарсы шараларды жүргізу үшін,ауру және ауруға кудікті малдармен жанасқан құрал-жабдықтар мен құрал-саймандарды дезинфекциялайды. Ал, құнсыз заттар мен азықтарды өртейді [5] .
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері (КВСП) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының құрылымдық бөлімшелері болып саналып, соның басшылығымен және бақылауымен өздерінің қызметтерін атқарады. Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттері негізінен теміржол бекеттерінде, су жағалауының аялдамаларында, әуежайларда, автокөлік жолдарында жануарларды, өнімдер мен шикізаттарды және басқа да қадағалау-бақылаудағы жүктерді тиегенде, тасымалдағанда, түсіргенде мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру үшін ұйымдастырылады [6]
Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттеріне қадағадлау жұмыстары жүргізілетін аймағы анықталып беріледі және оларға осы аймақта орналасқан көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау орындары (күзеттері) бағынышты. Көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары өз жұмыстарында Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы нормативтік құқықтық кесімдерін (актілерін) басшылыққа алады. [7]

1.1.3 Жануарларды тасымалдау шарттары
Малды, құсты тасымалдау арнайы жабдықталған автокөліктермен немесе қарапайым жүк машиналарын арқылы жүзеге асады. Міндетті түрде автокөліктер тасымал жағдайына байланысты тиісінше жабдықталуы қажет. Ал, Темір жол көлігімен тез бұзылатын жүктерді тасымалдау барысында тасымалдау жағдайы сапасына сәйкес болса, орамда көрсетілген стандарттарға және техникалық шарттарға сәйкес болған жағдайда ғана жіберіледі. Орамы бүтін, мықты, таза, зақымданусыз болуы керек.Теміржол көліктерімен тасымалдау жұқпалы аурулардан таза шаруашылығынан ғана рұқсат етіледі. Жүкті жөнелтуші тұлға өнімдер мен жануар тектес шикізаттардың әрбір вагонына тиісінше ветеринарлық куәлігін беріледі.
Теміржолдың әкімшілік басқармасы 12 сағат бұрын көліктегі ветеринарлық санитарлық бақылау пунктінің арнайы мамандырын жануартектес шикізаттың тиелетіндігін хабардар етуі керек. Жүктер тек қана ветеринарлық куәлікте көрсетілген бекетте және жүкті қабылдаушы тұлғаны көрсетілген мекен-жайына дейін тасымалданады.Малды қандай да бір жерге тасымалдау алдында дайындау шаруашылықтарда 5-7 күн бұрын жүргізіледі. Кейін тасымалданатын малдарды бірнеше топқа бөлеміз жынысына, жасына, тірілей салмағына, құндылығына байланысты. Сонымен қатар малды азықтандыру тәртібі, тасымалдау кезіндегі азықтандыру кестесін әзірлейді.
Жануарларды тасымалдау кезіндегі шарттары:
- малдың аз немесе көп болуына санына байланысты емес, автокөлік жүргізушісі мен бірге жауапты жолсерігі болуы керек.
-Жануарлар ұзақ сапарға 6 сағаттан астам тасымалданатын болса, онда жөнелтуші шаруашылық міндетті түрде қажетті мөлшерде азықпен қамтамасыз етеді. Жолда малды тәулігіне кем дегенде екі рет азықтандыру керек.
- Малдар 12 сағаттан астам уақыт тасымалданса, оларды әр 10-12 сағаттан кейін 2-3 сағатқа демалдырады. Тынықтыру кезінде жолсерік міндетті түрде жануарларды суарып,азықтандырады және автокөлік қорабын қидан тазалайды, жаңа төсенішке ауыстырады.
- Жануарлар автокөлікте бірқалыпты, қатты жұлқымай, оқыс тежемей, жайлы жүріспен сағатына жүру жылдамдығы 60 шақырымнан аспайтын жағдайда тасымалдануы тиіс.
- Малдар мал дәрігерінің бақылауынан өтіп, малдардың жалпы жағдайын және тасымалдауға жарамдылығы анықталады.
- Малды тиеу кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнайы баспалдағы бар қондырғылар қондырады.
- Жануарлар және құстар тасымалына арналған автокөліктер тасымал жағдайына байланысты жабдықталуы қажет. Ірі қара мал, шошқа, қой, ешкі тасымалдайтын автокөлік қорабы керек (100-110 см) биіктікте болу қажет[8,9,10].
Шаруашылық жүктерінің, үй, жабайы, зертханалық жануарларын ет пен ет өнімдерін, жануар тектес шикізаттарды, биологиялық препараттарды, консервіленген қанды, малдың ұрықтарын,асыл тұқымды жұмыртқаларды өсіруге пайдаланатын балықтарды, араларды тағы да басқа жүктерді жедел тасымалдауда әуе жол көлігінің маңызы зор. Осы аталған жүктердің бәрі де арнай жағдайда сақтауды талап етіп, жедел тасымалдауда, қажет етеді [11].
Жануарларды жарып сою, өнімдерді әзірлеу, өңдеу, сақтау және тасымалдаумен айналысатын заңды және жеке тұлғалардың шаруашылықтарының індеттенулік және ветеринарлық-санитарлық жағдайларын зерттейміз, сонымен қатар жануарларды, мал өнімдері мен шикізаттарды тиегенде қатаң тексеруден өткізіп, ветеринарлық құжаттардың талаптарға сәйкестігін анықтап, дұрыс болған жағдайда ветеринарлық куәліктерге өздерінің қолтаңбаларын қойып тасымалдауға рұқсат береді. Егер жұқпалы аурулармен ауырған малдар табылған уақытта ол туралы тез арада шекара мен көліктегі Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бекетіне хабар беріледі [12].
Жануарларды, құстарды, терілерді, сүйектерді және тағы да басқа шикізаттарды тасымалдаудан және ет комбинатында әрбір түсіруден кейін міндетті түрде дезинфекциялайды. Ет пен ет өнімдерін тасымалдау кезінде күн сайын, тасымалды аяқтағаннан кейін көлік құралдарын тазартып, ыстық сумен жуып, профилактикалық мақсатпен барлығын дезинфекциялайды.Автокөліктегі аэрозольді дезинфекциялауды саңылаулары бекітілген бөлімшелерде формальдегиттің 38-40% ерітіндісімен әрбір текше метріне 60 мл есебінен, 20 мин бойы жүргізеді. Бөлме ішінің ауа температурасы 100С төмен болмауы тиіс және ылғалдылығы 50-95% болу шарт. Кейін автомобиль жүргізушісінің кабинасын 10-30 мин бойы желдетеді[13].
Бақылаудағы жүктердің ветеринарлық-санитарлық талаптармен нормаларға сәйкес болмауы, сондай-ақ осы жүктерді әкелгендеталаптадың бұзылуы анықталған жағдайда жүк экспорттаушы елге қайтарылуға немесе заңда белгіленген тәртіппен жүк иесінің қаражаты есебінен залалсыздандыруға тиіс [14].
Шекара маңындағы көршілес мемлекеттердің аумағында жануарлардың аса қауіпті аурулары тіркелген сәтте өткізу пункттерінде ветеринария саласындағы заңнамамен белгіленген тәртіппен көлік құралдарын дезинфекциялаудан өткізуді жүзеге асырады.Шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары бақылауда болатын жүктерге берілген ветеринарлық сертификатты, уәкілетті органның рұқсатының бар - жоғын, жүктің атауына, салмағына, буып - түйілуіне, берілген құжаттардың санына, тасымалдау жағдайына сәйкестігін тексеріп, шетелдік ветеринарлық сертификаттың орнына ветеринарлық куәлікті беруі тиіс [15,16].

1.1.4 Экспорт және Импорт
Жүктердің импорты мен халықаралық транзитында, тараптардың аумақтарына әкелетін және аумақтары арқылы тасымалданатын бақылаудағы жүктерді алып кіруге немесе транзитпен өткізуге, міндетті түрде тараптардың орталық мемлекеттік ветеринарлық органдарының рұқсаты алдын-ала рәсімделеді. Осылармен қатар қозғалыс маршруты келісіледі.
Тараптардан экспортқа шығару кезінде Халықаралық эпизоотиялық бюроның ветеринарлық-санитарлық кодексінің талаптарына жауап беретін шекарадағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің ветеринарлық сертификатты жіберуші - мемлекеттің шекарасындағы ветеринарлық бақылау пункті тұрған жерде рәсімделеді. Экспортталатын жүктер басқа тараптардың аумақтары арқылы транзитпен тасымалдағанда олардың ветеринарлық органдарының рұқсаттары керек. Тараптар шекарасындағы мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың бақылауындағы жүктердің импортында бірыңғай ветеринарлық талаптар пайдаланылады. Осылардың негізінде тараптар екі жақты тәртіппен келісе алады және импортталатын жануар текті жүктердің ветеринарлық сертификаттарын экспортер-мемлекеттің ветеринарлық қызметімен алдын-ала сәйкестендіріп қол қояды. Осы жағдайда ветеринарлық сертификаттардың үлгілерін жүк тасымалын іске асыратын шекарадағы бақылау пункттеріне береді.
Ветеринарлық куәліктер мен ветеринарлық анықтамалар орыс тілінде, ал ветеринарлық сертификаттар-орыс тілінде және экспортер елдің (импортер) елдің тілінде немесе орыс және ағылшын тілдерінде сиямен (пастамен) немесе басқа құралдарымен толтырылады. Әуе жолымен, су және темір жол көлігімен тасымалданатын жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір жүктердің ветеринарлық куәлігі бір нөмірімен 2 дана толтырылады. Бір данасының оң жақ жоғарғы бұрышында (жүкпен бірге жүретін адамға берілетін) Дубликат жазуы болады. Бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторлар ветеринарлық жолдамалық құжаттар беруге құқылы мамандардың жұмысына үнемі бақылау жүргізіп және есебін алып отырады [17]
Теміржол көлігімен жануарларды ет комбинатына союға, сонымен қатар, малды әр түрлі көрмелерге және асыл тұқымды малды, цирк пен хайуанат бағы жануарларын шет елге жеткізу мақсатымен тасымалдау кезінде мал дәрігерінің, шаруашылық қызметкерлерінің басты міндеті: мал құндылығын төмендетпеу, тасымалдау әсерінен болатын аурулардың алдын-алу, малдың жарақаттан алуын болдырмау, тасымалдауға жұқпалы аурумен ауырған малдарды жібермеу. Аталған міндетті іске асыру үшін жүргізілетін шаралар: малды тасымалдауға алдын-ала дайындау, тасымалдау көлігінің түрі, сапасы, малды көлікке тиеу және түсіру кезінде денесіне жарақат түсірмеу үшін арнаулы қондырғыларды пайдалану, тасымалдау жылдамдығы, жол жағдайы, ветеринарлық-санитарлық ережелерді сақтау және т.б. жатады. Теміржол көлігімен тасымалданбақшы мал жұқпалы аурудан сәтті шаруашылықтардан шығуы тиіс және дені сау болу шарт [18] .
Тірі балықты орналастыру және суда аэрациялау (тазарту) үшін арнайы жабдықталған вагондарды пайдаланады. Балықтарды тиеуге белгіленген вагондар жуылып дезинфекцияланады және қайта екінші рет шайылған болу керек. Жүк берушінің тасымалдауға берілген жанды балықтар әрбір партиясына № 1 үлгілі мал дәрігерлік куәлігі болу тиіс. Тасымалдауға тек қана механикалық зақымданудан сау, денесіне өңес буылтығынсыз, қабыршақты және тері жабыны, жүзу қанаттары, әрі таза, көздеріне зақым келмеген, дене ісігінсіз, дене бетінде жұқа кілегейі бар балық жіберіледі. Көліктегі мал дәрігерлік-санитарлық қадағалау, қызметкерлері: балықтарда құрсақ (іш) ісінуінің, теріде ойық жаралардың болмауын, желбезектің ақ және сұр түске боялуын, жүзу қанаттары мен желбезекте көптеген ұсақ ақ нүктелердің болмауын балықтың ауру екендігін көрсететін т.б. белгілерін бақылап отырады. Егерде тиеуге ұсынылған балық партиясында жоғарыда аталған аурудың бір ғана белгісі байқалса, дәл диагнозы анықталғанша барлық балық партиясы тасымалға жіберіледі [19]
Жөнелтілуге ұсынылған шикізат тиеместен бұрын және тиеу барысында тексеріледі, сонымен қатар көліктегі мал дәрігерлік-санитарлық бақылау өкілінің жөнелтілмекші жүк ыдысының 10%-ын аштыруға құқығы бар.Жүктің сапасыз екендігі анықталғанда, олар вагонға тиетілмейді, көліктегі мал дәрігерлік бақылау өкілі бұл туралы акт жазады, онда вагонға тиеуге тыйым салуға себеп болған кемшіліктерді көрсетеді. Тері және үрбірлі (мамық) шикізаттар мұздатылған түрінде тасымалдауға қабылданбайды. Егер тасымалдауға ұсынылған шикізаттың көлем саны мал дәрігерлік куәліктегі көрсетілгендігімен дәл келмесе, сонымен қатар түзетулері бар, мөрімен, жеке қолы қойылмаған мал дәрігерлік куәлік ұсынылған жағдайда бұл шикізат тасымалдауға жіберілмейді [20].
Қазақстан Республикасының Ветеринария туралы заңында жұқпалы аурулармен ауырған жануарлар мен құстарды тасымалдауға рұқсат етілмейді деп көрсетілген, тек қана Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің ветеринария департаментінің жариялаған тиісті нұсқаулағындағы ауру жануарларды арнайы оқшауханаларға, немесе ет комбинаттары мен қасапханаларға апарудан (жеткізуден) басқа.
Жануарлар Ерекше жағдайда сақтықпен тасымалданады, егер шаруашылықта жұқпалы туберкулез немесе бруцеллез ауруларын жою үшін ветеринарлық- санитарлық сауықтыру шаралары жүргізілсе.
Ерекше жағдайда сақтықпен тасымалдауға туберкулез, бруцеллез, хламидиозды іш тастау, жылқылардың инфекциялық анемиясы, лептоспироз, листериоз, ринотрахеит, шошқалардың вирустық гастроэнтеритіне тексеру кезінде оң реакция бергенде, бірақ аурудың айқын клиникалық белгілері жоқ малдар жатқызылады.
Жануарларды Ерекше жағдайда тасымалдаудағы ветеринарлық-санитарлық-талаптар вирус бактерия тасымалдаушылар мен инфекциялардың таралуын болдырмау үшін ұйымдастырушылық және арнайы шараларды жүргізудәң бірыңғай тәртібін қарастырады.
Жануарларды Ерекше жағдайда сақтықпен тасымалдау аудан аумағында ауданның бас малдәрігерінің, ал облыс аумағында облыстық бас малдәрігерінің рұқсатымен жүргізіледі [21]
Ветеринарлық куәліктің Ерекше белгілер деген бағанында уәкілетті орган рұқсаттың нөмірі, берілген күні және бақылауда болатын жүкті пайдалану тәртібі (еркін сатып тарату, ұзақ сақтау немесе қайта өңдеу) көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар шекаралық ветеринарлық-санитарлық бақылау пункттерінің ветеринарлық инспекторлары бақылауда болатын жүктің өткендігі және оның тағайындалған соңғы баратын пункті туралы шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасына хабарлайды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік ветеринариялық қадағалауды жүктерді бір жерден екінші жерге тасымалдағанда, импорттағанда және экспорттағанда жүктердің ветеринарлық-санитарлық қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, ветеринарлық мемлекеттік қадағалаудың талаптарына сәйкес, заңдылықтарын сақтай отыырып, шекаралық ветеринарлық санитарлық бақылау пункттерінің жұмыстарына ұйымдастырылады және қадағалап-бақылайды [22].
Қадағалаудағы жүктерді көліктің барлық түрлерімен (темір жол, су, әуе, автокөлік қатынасы) тасымалдаған және жөнелткенде ( вагондарды, контейнерлерді, қоймаларды карантиндік бөлімшелерді, түсіру және тиеу орындарын, қол жүктерін қоса есептегенде), сондай-ақ халықаралық теңіз жағалауындағы аялдамасы мен әуежайларда, темір жол бекеттерінде, автокөлік жолдарында жүктерді қадағалайды [23]
Шет елден әкелінген және жинақ шикізаттар қатаң ветеринарлық-санитарлық бақылауда болуы тиіс. Бұл шикізаттар, соның ішінде жануарлар мен аң терісі міндетті түрде ветеринарлық зертханада Асколи бөлімінде преципитация реакциясымен (ПР) топалаң індетіне тексерілуі қажет. Ветеринарлық куәлікте зерттеу кезінде теріс нәтиже бергендегі көрсетілуі тиіс және теріге осы зертхананың таңбасы басылуы тиіс. Тері шикізаттарды құрғақ, тұздалған түрінде қабылданып автокөлікпен бос күйінде беті брезентпен жабылып тасымалданады. Бұлар балауса немесе мұздатылған түрінде, сондай-ақ дымқылды күйінде тасымалдауға жіберілмейді.
Тасымалдау кезінде жануарларға бұрын кездеспеген бірқатар келеңсіз жағдайлар әсер етеді, атап айтқанда сыртқы ортаның қалыптасқан жағдайының өзгеруі, жануарлардың әр түрлі топтарының арласуы, тиеу және тасымалдау әрекеттері. Осы аталған келеңсіз жағдайларын әсер ету салдарынан малдардың деңсаулығы нашарлап (тірілей салмақтың кемуі, болдыруы), ауруға және өлім-жітімге ұшырау ықтимал[24].
Шикізаттар жануарлардың жқпалы ауруларынан таза шаруашылықтар мен әкімшілік аумақтардан шығарылады, онымен қоса елдің аумағында Халықаралық ветеринарлық кодекстің ХЭК талаптарына сәйкес мүйізді ірі қара малының кемік тәріздес энцефалопатиясы мен қойдың скрепи ауруларынан, елдің аумағында соңғы 3 жыл ішінде шошқаның африкалықобасы, жылқының африкалық обасы, түйенің және мүйізді ірі қараның обаларынан, әкімшілік аумақтарда соңғы 12 ай ішінде сібір жарасынан сау болу қажет. Терілері мен аң терілері қолданыстағы стандарттардың талаптарына сәйкес іріктеліп және анық таңбасы болу қажет. Тасымалданатын шикізаттар түрлеріне және консервілеу тәсілдеріне қарай буып-түйіледі. Ыдыстар және буып-түйілу материалдары бір-ақ рет қолданады және гигиеналық талаптарға сай болу керек. Көлік түрлері экспорттер елдің талаптарына сай залалсыздандырылады және дайындалады.
Жүктерді экспорт тасымалында № 1,2,3 формадағы ветеринарлық куәліктерге ауданның бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторы немесе ауданның (қаланың) ветеринария басқармасының укілетті ветеринарлық қол қояды, Ерекше белгілер деген графасында рұқсаттың нөмері, жылы мен айы, күнін көрсетіледі. Елге импортпен келген жүктерге шекарадағы ветеринарлық бақылау пункттерінде экспортқа шығарған елдердің ветеринарлық сертификаттардың орнына №1,2,3 формадағы ветеринарлық куәліктер беріледі. Қорғаныс министрлігінің, Ішкі істер министрлігінің ведомствалық ветеринарлық қызметтері және осы ведостваалрдың ішінде жүктерді елдің ішінде тасымалдауға №1,2,3 формадағы веткуәліктер беруге; Қорғаныс министрлігінің әскери теңіз базарларында және әскери аэродромдарындағы ветеринарлық бақылау пунктерінде экспорт тасымалы кезінде жүктерге №5 формадағы ветеринарлық сертификаттар беруге рұқсат етіледі [25].
Мемлекеттік шекара арқылы алып өтілетін бақылауда болатын жүктердің мынадай түрлері шекаралық мемлекеттік ветқадағалауға жатады: жануарлар-үй жануарлары, жабайы жануарлар, хайнуанаттар паркіндегі, цирктегі, зертханалық, декоаративтік, терісі бағалы жануарлар, теңіз жануарлары және басқада гидробионттар, құстар, аралар, балықтар, жыныстық және соматикалық клеткалы (эмбриондар, ұрықтар, ұрықтандырылған уылдырық, инкубациялық жұмыртқалар) жануарларды қоса алғанда, жануардың барлық түрлер; жануарлардан алынатын өнімдер - тиісінше өңделмей тамаққа пайдаланылмайтын ет және ет өнімдері, сүт және сүт өнімдері, балық және балық өнімдері, жұмыртқа және жұмыртқа өңдірісінің өнімдері, сондай-ақ бал ара шаруашылығының өнімдері: жануарлардан алынған шикізаттар-тері, жүн, қылшық, аң терісі, түбіт, мамық, қауырсын эндокриндік бездер, ішек-қарын, қан, сүйек,мүйіз, тұяқ, жануарларды азытандыруға арналған жануарлардан алынатын басқа да өнімдер: ветеринарлық препараттар, жемшөп, жемшөптік қоспалар [26]
Жануарлардың аса қауіпті ауруларының шығуы тіркелген шектес мемлекеттердің шекаралық аумағынан Қазақстан Республикасының аумағынан келетін көлік құралдары Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңдарында белгіленген кезең мен тәртіп бойынша міндетті түрде дезинфекциялауға тиіс.
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылайтын жүктердің экспортына, импортына және транзитіне шарттар жасаудың алдында жеке немесе заңды тұлғаның ветеринария саласындағы уәкілеттік мемлекеттік органмен оның ауамақтық бөлшектерінен экспорт, импорт және транзит еліндегі індеттілік жағдай туралы, жануарлар ауруының қоздырушыларын әкелу мен әкетудің болдырмайтын ветеринарлық (ветеринарлық-санитарлық) ережелер туралы ақапарат алуға құқылы. Жасырын сипаттағы ақпарат мемлекеттік ветеринариялық қадағалау байқалатын жүк иесінің жазбаша келісімінсіз жария етілмеуге тиіс. Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау бақылайтын жүктердің мемлекеттік шекара арқылы өтуі кезіндегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалауды жүзеге асыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді [27]
Тасымалдау кезінде антпрозоонозды инфекциямен зарарланған ауру малдар табылса ол жөнінде жергілікті санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарына хабардайды.Тасымалдау кезінде малдың арасында топалаң, аусыл, қойдың күлі, шошқаның обасы, тілмесі, ірі қараның обасы, жылқының маңқасы, құстардың пастерллезі, Ньюкасл ауруы т.б. осындай тез таралатын жұқпалы аурулар байқалған жағдайда, ауру шыққан темір жол басқармасы жанындағы көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пунктінің бастығы ол туралы мал немесе құс тобының жөнелтілген жеріндегі темір жол басқармасы жанындағы көліктегі ветеринарлық-санитарлық бақылау пунктінің бастығына, малдар мен құстар жөнелтілген жердің облыстық ветеринария бөлімінің бастығына, сондай-ақ шекара мен көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың аймақтық басқармасының бастығына хабарлайды [28]
Жануарлардың (құстар, аңдар, аралар, балықтарды қоса алғанда) өлімі немесе ауру туған жағдайда, жұқпалы, инвазиялық ауруларға және улану күдігі туғанда мал дәрігері қажетті патматериалды алып ветеринарлық лабораторияға зерттеуге жібереді.
Сонымен қатар лабораторияға түрлі сынамалар үшін азық-түрлерін, қанды биохимиялық анализ үшін жіберіледі.
Патматериалды әр жануардан стерильді құралдармен алып, стерильді ыдысқа салады. Патматериал алынатын органның (тері) бетін жалынға ұстап немесе қыздырылған металды пластиканы басады.
Патматериал алынатын өлген жануар мүмкіндігінше емделуге жіберілмеген немесе өлімінен кейін бір сағаттың ішінде әсіресе жылы ауа райы кезінде алынуы тиіс. Өлексенің бұзылуы немесе тұрып қалуы зерттеуге жарамсыз болып табылады.
Бактериялогиялық зерттеу үшін патматериалды (органдар) 30%-қ химиялық глицериннің сулы ерітіндісіне консервілейді. Ерітіндіні дайындау үшін суды алдымен 30 минут бойы қайнаған суда стерильдейді. Сонымен қатар патматериалды стерильді вазелин майында көнсервілеуге болады.
Вирусологиялық зерттеу үшін патматериалды жануардың өлімінен кейін екі сағаттан соң алып полиэтиленді пакетке салып, мұзы бар термосқа орналастырады немесе ас тұзды физиологиялық ерітіндіндегі 30-50%[29].
Жұқпалы ауруға күмәнді жануарларды тасымалдау кезінде (түсірілетін, транзит кезінде немесе тиелетін уақыт кезінде) арасынан табылған уақытта, ветеринарлық инспекторлар міндетті түрде тез арада ауру жануарларды басқа малдардан бөлектеп, ауру малдар табылғаны туралы ауданның бас мемлекеттік ветеринарлық инспекторына хабар беріп, ветеринария саласында қолданылатын нормативті құқықтық актілеріне сәйкес шара қолданылады. Тасымалдаудағы жануарлар, карантинге, алдын алу шараларына, емдеуге жататын болса, мемлекеттік ветеринарлық қадағалауының ветеринарлық инспекторлары, ауданның, облыстың, Республиканың бас ветеринарлық инспекторларының нұсқауларымен, бөлектеп ұстау және емдеу, аурудын алу шараларын ұйымдастырады. Ауруға ұшыраған жануарларды ұстайтын немесе сойылатын жерге жеткізілуі, қоршаған ортаға жұқпалы аурулардың таралмауын қадағалайды. Жұқпалы аурулармен ауыратын жануарларды күтуге тек жеке бас сақтығымен таныс, жұқпалы материалдармен және жұқпалы жануарлармен жұмыс істеу тәжірибесі бар маманды тағайындайды. Осы мамандар үшін жұмысының барлық уақыт бойы медициналық тексерістен өтіп тұру қажет [30].

2. Өзіндік зерттеулер
2.1.1 Зерттеу нысанына жалпы сипаттама
Республикасы ауыл шаруашылық министрлігінің Түркістан обылысы инспикциясының шекара мен коліктегі мемлекеттік ветеринариялық бақылау және қадағалаудағы Түркістан облысы бойынша инспекциясәның қызметі.
Ветеринарлық бақылау және қадағалау Комитеті(Утегулов Арман)
ҚР АШМ ВБжҚК Түркістан облысы бойынша аумақтық инспекциясы(Сейілбеков Тілдабек)
Жұмыскерлер саны - 40
Түркістан облысы бойынша аумақтық инспекциясының бас мемлекеттік ветеринарлық-санитарлық инспекторы Ерлан Талипов. Мемлекеттік вет-сан инспектор қызметіндегі екі бас маман
Міндеттері:
- аудан аумағындағы жануарларды аурулардан қорғау және оларды алдын алу немесе емдік шаралар жүргізілуін ұйымдастыру;
- адамдар мен жануарлар қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни зооантропонозды аурулардың шығуын болдырмау;
- мемлекеттік ветеринариялық-санитариялық қадағалау объектілерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Кесте 1
Түркістан обылысы бойынша қызмет көрсететін бекеттер.
№
Бекет атаулары
Қызмет көрсету аймағы

1
Атамекен бекеті
Автокөлігі, Өзбекстан

2
Қазығұрт бекеті

Автокөлігі, Өзбекстан
3
Қапланбек бекеті
Автокөлігі, Өзбекстан

4
Б.Қонысбаев бекеті
Автокөлігі,
1-кесте бойынша Түркістан обылысы бойынша шет мемлекеттерге яғни Өзбекстан мемлекетімен өтетін бекеттер 4 бекет , Атамекен, Қазығұрт, Қапланбек, және Б.Қонысбаев бекеті.

2.1.2 Зерттеу шаралары мен әдістері

Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы Министрлігі Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспикциясы комитетінін Түркістан обылысы бойыпша шекарадағы және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық бақылау инспекциясының облыстық басқармаларының бекеттерінің жұмыс ережесі.
Жалпы ережелер.Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігінің шекара және көліктегі мемлекеттік ветеринарлық қадағалаудың Түркістан обылысы бойынша басқармасы, республикамызға сырттынан және басқа мемлекеттерден таралатын жұқпалы және аса қауіпті аурулардан қорғау және бақылау-қадағалау қызметін атқаратын территориялық орган болып табылады.
Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі бекіткен барлық облыстарда мемлекеттіқ шекара және көликтегі ветеринарлық бекеттері бар.
Түркістан обылысы басқармасы өзінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.