Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын бағалау проблемалары
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Амиргалина З.М.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының іске асырылуын бағалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В052100 - Мемлекеттік аудит БББ
Нур-Султан 20__
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Мемлекеттік аудит кафедрасының меңгерушісі
_________________________Аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырып: Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының іске асырылуын бағалау
5В052100 - Мемлекеттік аудит БББ бойынша
Орындады: Амиргалина З.М.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., профессор Шахарова А.Е.
Нұр-Султан 20__
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттері ... ... ... ..
1.2 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу және оны бағалау ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІНІҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУЫН ЖАҚСАРТУ ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын бағалау проблемалары ... ... ... ..
3.2. Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалауды жетілдірудің перспективалық бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі - мәдениет пен мәдени сана, ішкі саяси тұрақтылықтың, этносаралық келісім, тілдерді, мемлекеттік рәміздерді және мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, мұрағат ісі және құжаттама, діни қызмет, дене шынықтыру және спорттың, құмар ойындар, сондай-ақ заңнамада көзделген шектерде - салааралық үйлестіру және мемлекеттік реттеудің бастапқы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында мәдениет және спорт алғаш рет министрлік ретінде бірыңғай мемлекеттік құрылымға біріктіріліп жатқаны жоқ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу және жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес негізгі міндеттері:
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің мәдениет пен мәдени сананы, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғаудағы және пайдалану, тілдерді дамытуды, құжаттама мен архив ісін, діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл, дене шынықтыру, салауатты өмір салты және спорт, ойын бизнесі, құмар ойындар саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеуге және іске асыруға қатысуын,атсалысуын зерттеу;
- Мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану, тіл саясаты, мұрағаттау,архив ісі және құжаттама, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, дене шынықтыру және спорт салаларында салааралық үйлестіруді жүзеге асыруын бағалау;
- Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттерін зерттеу;
- Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу;
- Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесін талдау;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамаларына есеп жүргізу;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын талдау;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын бағалау.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінде жүзеге асырылатын бюджеттік бағдарламалардың мемлекеттегі рөлі және бюджеттік бағдарламалар арқылы мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру жолдарын анализдеу. Зерттеу жүйесіндегі дипломдық жұмыстың осы аспект бойынша маңыздылығын, орнын толтыру және сәйкес мәселелерді зерттеу қажеттілігін анықтау үшін зерттеу дәрежесі қажет. Бюджеттік бағдарламалардың өнделу дәрежесі зерттелу көрсеткіштеріне жауап береді.
Зерттеу пәні болып Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының мәні мен міндеттері, оларды іске асыру, құқықтық реттеу болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінің жүзеге асыруға көзделген мәдениет, спорт салаларындағы толығымен бюджеттік бағдарламалары алынды.
Зерттеудің әдістемелік базасы болып теориялық және методологиялық заңнамалық құжаттар, нормативті - құқықтық актілер, оқулықтар, электронды порталдар мәліметтері, Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінің ресми сайты болып табылады. Жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғаламтор желісіндегі тәжірибелік басылымдар, ақпарат көздері пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалылығы бюджеттік бағдарламалар аясында мемлекеттік реттеуді толығымен қалыптастыру және тек мәдениет, спорт саласында ғана емес, ауқымды салаларда жобалардың қажеттілігін жетілдіру.
Жұмысты орындау барысында келесі әдістер қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді зерттеу, талдау, синтездеу, жалпылау, педагогикалық бақылау, әңгімелесу, сұрақ қою, математикалық статистика әдістері.
1 БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттері
Қазіргі қоғамда бюджет мемлекеттік қаржының негізгі және маңызды буыны болып табылады. Бюджет арқылы мемлекет елде құрылған ЖІӨ-нің едәуір бөлігін жинақтайды, ол экономикалық өсудің тұрақты қарқынын, инновациялық дамуды және қоғамдық өндірістің пропорцияларын реттеуді қамтамасыз ететін тактикалық және стратегиялық міндеттерді шешу үшін таптырмас жүйе. Бюджеттік қаражаттарды бөлу арқылы мемлекет елдің экономикалық өмірінің негізін реттейді, сол арқылы өндірістің өсу қарқынын мақсатты түрде күшейтеді немесе тежейді, капитал мен жеке жинақтардың өсуін жеделдетеді немесе азайтады, сұраныс пен ұсыныстың құрылымын өзгертеді, қоғам мүшелерінің әлеуметтік қауіпсіздігі мен қолайлылығын реттейді.
Өзімізге мәлім, ғылыми және оқу экономикалық әдебиеттерде бюджет дәстүрлі түрде экономикалық, құқықтық категория ретінде қарастырылады, оның эволюциясы қоғамның, мемлекеттің және тауар-ақша қатынастарының дамуымен қатар жүреді.
Экономикалық категория ретінде бюджет дегеніміз - бұл мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің (кәсіпорындар мен ұйымдардың) әр санатты ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары мен экономикалық қызмет түрлерінің, қоғамдық ұйымдардың, тұрғындардың, сондай-ақ басқа мемлекеттер мен үкіметаралық ұйымдардың (шеттен қарыз алу кезінде) арасындағы экономикалық (ақшалай) қатынастар жүйесі мен бастапқы нысаны. Атап айтқанда, бюджет тапшылығын жабуға және нәтижесінде пайда болған мемлекеттік қарызға қызмет етуге арналған қаржылық ресурстар.
Мемлекеттердің бюджеттері белгілі бір мақсаттарға - стратегиялық нұсқаулықтарға жету үшін жасалады, бекітіледі және орындалады, оған қол жеткізу болашақта қажет.
Бюджеттік бағдарлама - мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарында айқындалған стратегиялық бағыттармен, мақсаттармен, міндеттермен, тиімділік көрсеткіштерімен өзара байланысты бюджеттік шығыстардың бағытын айқындайтын, оның тиімділігі көрсеткіштері және бюджет шығыстарын қаржыландыру мөлшері.
Бюджет бағдарламасы мемлекеттің қаржы жүйесінің негізгі буыны, бюджет қаражаты есебінен көзделетін мемлекеттік басқару немесе жергілікті өзін-өзі басқару функцияларын, республиканы немесе аумақтарды дамытудың стратегиялық, орта мерзімді бағдарламалары мен жоспарларын,мақсат- мүдделерін іске асыруға бағытталған шаралар кешені.
Экономика ғылымдарының докторы, профессор Усков И.В пікірінше Бюджеттік бағдарлама жергілікті деңгейде көрсетілетін әлеуметтік-экономикалық қызметтердің сапа индикаторларын жақсарта отырып, оларды бір деңгейге көтеруге ықпал ететін жүйе. Және бюджеттік бағдарлама
жергілікті билік органдарының қызметінің тиімділігін бақылауды күшейте отырып, олардың өнімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Ал, Экономика ғылымдарының докторы, қолданбалы экономика орталығының жетекшісі Исакин М.Л. мен ғылыми қызметкер Шакина Е.Л. Бюджеттік бағдарлама - бұл тиісті индикаторлар бойынша көзделетін мемлекеттік басқару немесе жергілікті өзін-өзі басқару жүйелі мәліметтер жинағын анықтайтын тұрақты функция және ол негізгі мүдделі тараптарды алға жылжуы мен алға қойылған мақсаттарға жету дәрежесін, сондай-ақ тиімділіктің жоғарылау дәрежесін сипаттайтын мәліметтермен қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады - деген пікірді ұстанады. Жоғарыда ұсынылған сарапшылардың пікірлеріне сүйене отырып, бюджеттік бағдарлама мемлекеттің қаржы жүйесінің іске асырылуы барысында қол жеткізілген нәтижелерді жоспарланған нәтижелерге сәйкестігін талдау мақсатында жүзеге асырылатын үздіксіз бақылау процесі деп тұжырым жасауға болады.
Пікірлердің айырмашылығы, бағдарламаның мақсаты , маңыздылығы мен тиімділігін анықтаудан, сонымен қатар тиімділігі мен, әрине, оның негізділігін талдаудан тұрады. Кез-келген уақытта бюджеттік бағдарламаның орындалу деңгейі және алға қойылған мақсаттарға жету туралы ақпарат беруге болады деп есептеймін. Осы мағынада бағдарлама неғұрлым сипаттамалы, ал бағалау анықтау үшін жасалатын негізгі аспектілердің бірі болып табылады.
Бюджеттік жүйенің құрылысы елдің мемлекеттік, әкімшілік, саяси құрылымының формасына байланысты.
Бюджет бағдарламасының міндеттері:
қаржыландыру көздері мен әдістерін таңдауға шешуші әсер ету, бюджеттен бөлінетін қаражат мөлшері мен бағытын анықтау;
бюджеттік бақылау.
Бюджеттік бағдарламаның құқықтық, реттеуші және бақылау мақсаттары қарастырылатын барлық жұмыстарда, фискалдық және конституциялық тұрғыда ерекшеленеді - барлығы емес. Сонымен қатар, заңдық және конституциялық функциялар көбіне мазмұны бойынша теңестіріліп, бірдей болып саналады.
Бюджеттік бағдарламаның стратегиялық (жалпы) мақсаты - елдің бюджет жүйесінің тұрақтылығын және мемлекет қабылдаған міндеттемелерді сөзсіз орындаудың тиімді жолдарын қамтамасыз ету және олардың толық қамтамасыз етілуін саралау.
Стратегиялық мақсатты құрылымдау бірнеше ішкі мақсаттар мен оларды нақтылайтын міндеттерді бөлуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік бағдарламаның экономикалық мақсаттарды анықтаудағы теориялық тәсілдерді талдасам, олардың құрамы бірінші және екінші деңгейлерді анықталады, бұл олардың мазмұнын тапсырмалар арқылы нақтылауға мүмкіндік береді. Оның функцияларының қызмет ету процесі арқылы өндірістік және әлеуметтік процестерді реттеу, қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші бағыттарына шоғырландыру, экономиканы мемлекеттік реттеу құралы ретінде бюджетті іс жүзінде пайдалану, ынталандыру мүмкіндігі толығымен қолжетімді санатқа келеді.
Бюджет бағдарламасының принциптері процесс ретінде анықтауға негізделеді, оның толықтығы, бірлігі, нақтылығы, ашықтығы, тұрақтылығы жүйелік талдауда қолданылады. Осы қағидалардың сақталуы қауіпсіздіктің қатаң шарты.
Бюджеттік бағдарламаның нақтылы құрамының әртүрлілігі бірқатар факторларға байланысты: мемлекеттің табиғаты мен функциялары, қоғамның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі, бюджеттің ұлттық экономикамен байланысы, мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылымы, бюджеттік қаражаттарды қамтамасыз ету нысандары және т.б.
Бюджеттік бағдарламының жүзеге асырылуының негізгі мақсаты:
- Қазақстан Республикасының тұрғындарын Еуропалық Одақта қабылданған стандарттарды, технологияларды, құралдар мен әдістерді ескере отырып, нормативтік және ғылыми-техникалық қолдау;
- Ел экономикасын ынталандыратын, оның ішінде мемлекет пен жергілікті басқару желісінің дамуы мен тұрақты жұмыс істеуін қолдау арқылы экономикалық механизмін әзірлеу.
- Технологиялармен және тиісті жабдықтармен және бақылау құрылғыларымен қамтамасыз ету.
Бюджеттік бағдарламының жіктелуі, бұрын атап өткендей, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесімен және бюджеттік жүйенің принциптерімен қатар, Қазақстан Республикасының бюджеттік құрылымының үш элементінің бірі болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаны талдау бюджеттеудің маңызды элементі болып табылады. Бюджеттік процестің барлық қатысушылары жүргізген талдау нәтижесінде бағдарламалар үш топқа бөлінеді, атап айтқанда:
- іске асырылатын бағдарламалар;
- орындалуға ұсынылатын бағдарламалар;
- іске асырылуы мүмкін емес бағдарламалар.
Мемлекеттік басқару деңгейіне байланысты бюджеттік бағдарламалар:
1) республикалық бюджеттің құрамында бекітілген республикалық;
2) облыстық бюджеттің құрамында бекітілген облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың,
3) аудандық (облыстық маңызы бар қала) бюджеттің құрамында бекітілген аудан (қала);
4) республикалық маңызы бар қалалар, астана, облыстық маңызы бар қала бюджеттерінің құрамында бекітілген қаладағы ауданның бюджеттік бағдарламалары;
5) тармақшаның осы редакциясы Қазақстан Республикасының 11.07.2017 жылғы No 90-VI Заңына сәйкес халық саны екі мың адамнан асатын аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, поселкелер, ауылдық округтер үшін 01.01.2018 бастап қолданылады;
6) аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің бюджеттері құрамында бекітілген аудандық маңызы бар қаланың, ауылдың, кенттің, ауылдық округтің бюджеттік бағдарламалары.
Облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана, аудандық (қалалық) бюджеттік бағдарламалар, сондай-ақ қаладағы ауданның бюджеттік бағдарламалары және аудандық маңызы бар қаланың, ауылдың, кенттің, ауылдық округтің бюджеттік бағдарламалары жергілікті бюджеттік бағдарламалар болып табылады.
Іске асыру әдісіне қарай бюджеттік бағдарламалар:
1) бір әкімші жүзеге асыратын жеке бюджеттік бағдарламалар;
2) бюджетте белгілі бір бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бөлігі ретінде бекітілген және ағымдағы қаржы жылы ішінде бюджеттік бағдарламалардың әр түрлі әкімшілері арасында бөлінуге жататын бюджеттік бағдарламалар.
Мұндай бюджеттік бағдарламаларды бөлу бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша тиісті орталық мемлекеттік органдар айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
Бөлінген бюджеттік бағдарламаның соңғы нәтижелері бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік бағдарламасында көрінеді, ол ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінген бюджеттік бағдарламаны әртүрлі бюджеттік бағдарламалар әкімшілері арасында бөледі.
Бөлінген бюджеттік бағдарламаның тікелей нәтижелері ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінген бюджеттік әр түрлі әкімшілері арасында бөлу кезінде бөлінген бюджеттік бағдарламадан қаражат алатын әкімшісінің бюджеттік бағдарламасында көрсетіледі.
Қазақстан Республикасының бюджеттік бағдарлама классификациясының құрамы төмендегі жіктеуді қамтиды:
а) бюджеттің кірістері;
б) бюджет шығыстары;
в) бюджет тапшылығын қаржыландыру көздері;
г) жария құқық субъектілерінің операциялары (бұдан әрі - жалпы мемлекеттік сектор операцияларының жіктемесі).
Қазақстан Республикасының бюджеттік бағлармасының жіктемесі - бұл бюджеттерді құру және орындау, бюджеттік есептілікті құру, бюджеттік жүйе, бюджеттері көрсеткіштерінің салыстырмалылығын қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің кірістерін, шығыстарын және қаржыландыру көздерін топтастыру.
Қазақстан Республикасы бюджеттік бағдарлама классификациясының бөлігі болып табылатын бюджет кірістерінің жіктеу коды келесі элементтерден тұрады:
а) бюджет кірістерінің бас әкімшісі;
б) табыс түрі;
в) кірістің кіші түрлері;
г) бюджеттің кірістерімен байланысты жалпы мемлекеттік сектордың операцияларын жіктеу.
Бюджет кірістерінің негізгі әкімшілерінің тізімі мен кодтары, оларға бекітілген бюджет кірістерінің түрлері (кіші түрлері) тиісті бюджет туралы заңмен (шешіммен) бекітіледі.
Табыс түрінің коды топты, кіші топты, мақаланы, қосалқы жазуды және кіріс элементін қамтиды. Бюджет кірістерінің топтары мен топтары бойынша Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің бюджеттері үшін бірыңғай болып табылады.
1.2 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу және оны бағалау ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы No 95-IV Бюджет кодексі (2021 жылғы 17 қаңтардағы өзгерістер мен толықтырулармен) бойынша бюджеттік заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен және қабылдауы осы Кодексте көзделген өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Бюджеттік бағдарлама жоспарлау кезеңіне жыл сайын жылжымалы негізде бюджеттік бағдарламалар әкімшісімен әзірленеді және тікелей және түпкілікті нәтижелер көрсеткіштерін, жоспарлау кезеңіндегі бюджеттік қаражат көлемін қамтиды.
Стратегиялық жоспарларды әзірлейтін республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын бюджеттік бағдарламалар әкімшілері мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органдармен келісім бойынша бекітеді.
Стратегиялық жоспарларды жасамайтын республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бекітеді.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын, облыстық маңызы бар қалалар, ауылдар бюджеттерінен қаржыландырылатын жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын қоспағанда, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері тиісті мемлекеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті органмен келісім бойынша бекітеді.
Республикалық бюджеттік бағдарламалар:
- мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органдармен сәйкес бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша олардың қаржыландыру көлемі мен нәтижелік көрсеткіштері өзгерген жағдайда бюджетті нақтылау;
- бюджетті жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісе отырып, оларды қаржыландыру және нәтижелік көрсеткіштері өзгерген жағдайда бюджетті түзету арқылы іске асырылады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бастамасымен бюджеттік бағдарлама бойынша қаржыландырудың жылдық көлемін өзгертпей бюджеттік бағдарламаларға өзгерістер енгізеді.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарламаларға өзгерістер енгізу кезінде өз бастамалары бойынша үш жұмыс күні ішінде бюджеттік бағдарламаларға бекітілген өзгертулерді, тиісінше, бюджетті атқару жөніндегі орталық немесе жергілікті уәкілетті органға хабарлама жолдауымен жібереді.
Бюджеттік бағдарламалар біртектес мемлекеттік функцияларға, өкілеттіктер мен мемлекеттік қызметтерге немесе бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қызметіне сәйкес топтастырылуы керек.
Бюджеттік бағдарламаны стратегиялық жоспардың, аумақты дамыту бағдарламасының және (немесе) бюджеттік бағдарламаның түпкілікті нәтижесінің мақсатына жетуге бағытталған бюджет қаражатын жұмсау бағыттарын нақтылайтын кіші бағдарламаларға бөлуге болады.
Әр түрлі көздерден қаржыландырылатын бюджеттік бағдарламалар үшін қаржыландыру көздерінің әрқайсысына бюджеттік кіші бағдарлама бөлінеді.
Егер бюджеттік бағдарламада кіші бағдарламалар болса, тікелей нәтиже көрсеткіштері кіші бағдарлама деңгейінде көрсетіледі.
Бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бірыңғай бюджеттік сыныптаманың бөлігі ретінде тиісті атрибутты (кодты) тағайындай отырып, ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға (кіші бағдарламаларға) және дамытудың бюджеттік бағдарламаларына (кіші бағдарламаларына) бөлінеді.
Дамудың бюджеттік бағдарламаларына (кіші бағдарламаларына) бюджеттік инвестицияларды салуға бағытталған бюджеттік шығыстар кіреді. Бюджет шығындарының қалған бөлігі қолданыстағы бюджеттік бағдарламаларға (кіші бағдарламаларға) қатысты.
Бағдарламалық бағалау - бұл бағдарламаның нәтижелілігін қарау процесі, оның барысында бағдарламаның қаншалықты тиімді болғандығы, яғни жоспарланған мақсаттарға қаншалықты қол жеткізілгені анықталады.
Шектелген бюджеттік қаражат жағдайында бағдарламаларды бағалау әсіресе маңызды және қажет, өйткені дәл осы жағдайларда мүмкіндігінше көп адамға ең төменгі шығындармен қызмет көрсету мәселесі ең өзекті болып табылады. Бағдарламаны бағалау дегеніміз - бұл тек бюджеттік бағдарламалардың орындалуы туралы ақпараттарды жинақтау және жіктеу емес, бұл алынған ақпарат негізінде бағдарламаның болашақтағы қаржыландыруға қатысты іс-шаралар мен шешімдердің әсерін жүзеге асыру. Бағдарламаны бағалау:
- бюджет қаражатын тиімді бөлу;
- бағдарламалық басқаруды жетілдіру;
- ашықтық және бағдарламаларды іске асырудағы жауапкершіліктің артуына әсер етуі шарт.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің бюджеттері үшін бірыңғайландырылған бюджет кірістерінің баптары мен тармақтарының тізбесін Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекітеді. Кірістер элементінің коды салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі бюджеттерінің басқа да кірістерін белгілеу және нормативтік құқықтық реттеу өкілеттігіне байланысты, сондай-ақ салық төлеушілерге салықтық емес түсімдер мен өтеусіз түсімдер бойынша талап ету құқықтарының болуына байланысты белгіленеді және бюджет қаражатына сәйкес келеді.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау - бюджеттік бағдарламалардың нәтижелік көрсеткіштерін талдау негізінде бюджеттік бағдарламалардың паспорты жасалынбайтын бюджеттік бағдарламаларды қоспағанда, барлық бюджеттік бағдарламалар бойынша жүзеге асырылатын міндеттірді айқындау.
Бюджеттік бағдарламаларды бағалау ерекшеліктері үшін келесілерді қолдануға болады:
- ресми мемлекеттік статистикалық, қаржылық және басқа есеп беру;
- бухгалтерлік, статистикалық және шаруашылықішілік (басқарушылық) есеп деректері;
- бюджет қаражатын басқарушыны бақылау - тексеру бөлімі жүргізген бақылау шараларының нәтижелері туралы ақпарат және т.б.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалауды ұйымдастыру кезінде бас менеджер дербес анықтауы қажет:
- олардың қызметінің ерекшеліктеріне, әр бюджеттік бағдарламаның мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, бюджеттік бағдарламалардың тиімділігі бағаланатын ақпараттың көлемі мен құрылымы;
- ақпарат көздері;
- ақпаратты жинау, өңдеу технологиясы және алынған ақпаратты талдау тәртібі мен жиілігі.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау нәтижелері бойынша негізгі менеджерлер өз өкілеттіктері шеңберінде бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру бойынша шаралар қабылдайды және жүзеге асырады.
Бюджеттік заңнаманың сақталуына қаржылық бақылауды жүзеге асыруға уәкілетті атқарушы органдардың қорытындыларын қоса алғанда, бюджеттік бағдарламаларды бағалаудың нәтижелері,қорытындысы белгіленген тәртіппен, ағымдағы бюджеттік кезеңнің бюджеттік тапсырмаларына өзгерістер, жоспарлы бюджет жобасына тиісті ұсыныстар енгізу, шешім қабылдау үшін негіз болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаларды бағалау тиімділігі мыналарды талдау арқылы жүзеге асырылады:
1) бюджеттік бағдарламаның елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттарына және экономиканың жекелеген салаларына (қызмет салалары, аймақ) сәйкес келуі;
2) бюджеттік бағдарламаның жоспарланған екі бюджеттік кезеңге арналған бас менеджердің іс-шаралар жоспарына сәйкес келуі;
3) бюджеттік бағдарламаның негізінде оның орындалуы көзделген нормативтік құқықтық актілерге сәйкестігі;
4) бюджеттiк бағдарламаның мақсаттары, мiндеттерi және бюджет қаражатын олардың жоспарланатын бюджеттiк кезеңде жүзеге асырылуының орындылығы мен нақтылығына, оларды белгiлi нәтижеге қол жеткiзуге бағыттау мақсатымен пайдалану бағыттары;
5) бюджеттік бағдарламаның жоспарланған бюджеттік кезеңінде олардың бюджеттік бағдарламаның мақсаттары мен міндеттеріне сәйкестігіне қатысты орындалуы кезінде қол жетуі күтілетін тиімді көрсеткіштері;
6) өткен бюджеттік кезеңдер үшін бюджеттік бағдарламаның орындалуының нақты нәтижелері;
7) міндеттемелер және олар бойынша есеп айырысу жағдайы.
Бюджеттік бағдарламаларына бағалау және талдау жүргізу кезінде нақтылық пен тиімділік қағидатын ұстану қажет, оған сәйкес бюджеттік процестің барлық қатысушылары бюджеттерді құру және орындау кезінде ұлттық құндылықтар жүйесі мен экономиканың инновациялық даму міндеттері негізінде жоспарланған мақсаттарға мемлекет кепілдік берген қызметтерді сапалы көрсетуді қамтамасыз ету арқылы жетуге ұмтылуы керек деп санаймын. Атап айтқанда, бюджет қаражатын пайдалану кезінде максималды нәтижеге қол жеткізу арқылы шығын ретінде есептелінетін бюджет қаражатының минималды мөлшерін тартуға болады. Яғни, осы тұрғыда бюджеттік бағдарламаны бағалау кезінде қолданылатын негізгі тиімділік көрсеткішін айқындаймыз.
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттерді атқару кезінде бюджеттік бағдарламаларды орындаудың және бағалаудың негізгі міндеттері:
1) қол жеткізілген нәтижелер мен пайдаланылған бюджеттік қаражат көлемі арасындағы байланысты белгілеу арқылы бюджеттік бағдарламаның тиімділік деңгейін анықтау;
2) жоспарланған мақсатқа жету дәрежесін, тиімді көрсеткіштердің орындалуын талдау арқылы бюджеттік бағдарламаның міндеттерін орындау;
3) бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуына және бюджеттік бағдарламаның жоспарланған нәтижелік көрсеткіштеріне қол жеткізуге кедергі болатын факторларды анықтау;
4) бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу;
5) бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау.
1.3 Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесі
Бюджеттік бағдарламаларды іске асыру мемлекеттік сектордың тиімділігін арттыруға кепілдік береді. Бюджеттік бағдарламаларды әзірлеу барлық құралдарды біріктіреді.
Кесте 1
Бюджеттік бағдарламаларды іске асыру нәтижелерінің тиімділігі
Тиімділік аспектілері
Түсіндірме
Көрсеткіштердің түрлері
Қоғамға әсер ету
Өткен кезеңдермен немесе басқа елдермен алынған нәтижелерді өмір сүру ұзақтығы, өлім-жітім, халықтың білім деңгейі және т.с.с. жалпы көрсеткіштер бойынша салыстыру мемлекет тарапынан көп көңіл бөлуді қажет ететін бағыттарды анықтай алады.
Әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері
Тиімділік
Бағдарламаның кіші бағдарламаның мақсатына жету дәрежесін көрсетіңіз. Мемлекеттік саясаттың басым бағыттарына сәйкес бюджеттік ресурстарды бөлу маңызды мәселе болып табылады.
Өнімділік көрсеткіштері
Өнімділік
Алдыңғы кезеңдермен немесе басқа елдермен алынған нәтижелерді бағдарламаға қатысушылардың еңбек өнімділігі деңгейі бойынша салыстыру
Еңбек өнімділігінің көрсеткіштері
Қызмет көрсету сапасы
Қол жетімділік, уақтылық, үздіксіздік, дәлдік, сыпайылық және т.б. Кейбір көрсеткіштер нәтижелермен байланысты. Әр түрлі бағдарламалардағы қызмет көрсету сапасының жеке компоненттерінің маңыздылығы айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Мемлекеттік органдар ұсынатын қызметтердің сапасы туралы ақпараттардың пайдалы өзара тексеруі мемлекеттік қызметкерлердің жұмыс сапасына тұтынушылардың қанағаттанушылығын зерттеуі бола алады.
Мемлекеттік қызметтерді тұтынушылардың қанағаттану көрсеткіштері
Кірістілік
Рентабельділіктің (кірістіліктің) немесе кірістің мақсатты көрсеткіштеріне қол жеткізу, шығындарды бақылау
Қаржылық көрсеткіштер
Ұйымдастыру сапасы
Бекітілген стандарттарды қолдана отырып, ұйымдастырушылық құрылымдарды, жүйелер мен басқару процестерін бағалау
Менеджмент сапасы. Көрсеткіштер жүйесі ұйымдастырушылық қабілетін қолдау үшін қолданылады.
Бағалау көрсеткіштер
1-кестеде тиімділіктің әр түрлі аспектілері бір-бірін жоққа шығармайтынын, бірақ бір-бірін бір-бірімен толықтыратындығын, олардың барлығы өте қажет екендігі және келісімді қабылдау немесе қабылдамауға қатысты шешімдер қабылданатын басқару деңгейіне тәуелді емес екендігі көрсетілген. Ұсынылған бағдарламалар ішкі бағдарламалар. Сонымен бірге тиімділіктің кейбір ұсынылған аспектілерін ескеру дайындық процесінде айтарлықтай қиындықтар тудыратыны заңды. Мәселен, мысалы, өнімділіктің өте маңызды аспект екендігімен келісуге болмайды, алайда Франция, Швеция, Канада, АҚШ және Ресей сияқты әр түрлі елдердің бюджеттік тәжірибесінде жинақталған тәжірибесі өте қиын. Оны өлшеудің тиісті көрсеткіштерін табу қажет.
Қазіргі заманда бағдарламалық бюджеттеуге көшуге байланысты бюджеттік бағдарламалардың әр түрлі типтерін сапалы және тиімді жетілдіру мәселесі жүзеге асырылуда.
Бағдарламалық іс-шаралар әрдайым мақсатына жете ала ма? біз қандай нәтижеге қол жеткізе аламыз? бағдарламалық құжаттарды қалай жақсартуға болады? Бұл сұрақтарға сенімді, өзекті жауап тек тиімді бағалау құралдары қолданылған кезде ғана алынады, ол үшін бағалау әдістерін әзірлеу мен енгізу қажет. Және бағдарламаны іске асыру кезінде нәтижелерді барабар өлшеу рәсімдерін жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселенің стратегиялық маңыздылығына қарамастан, бүгінгі күнге дейін көптеген тілде, аталмыш орыс тілінде де, шетелдік тәжірибеде де әртүрлі деңгейдегі бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесін құруға мүмкіндік беретін бірыңғай әдістеме жасалына алды.
Ресей Федерациясындағы бірқатар бағдарламаларды іске асыру нәтижелерін талдау олардың көпшілігі үшін ортақ нәрсе - мақсатты орындамау болып табылады. Қазіргі жағдайда мемлекеттік бағдарламаларды басқару тиімділігін арттыруға бағытталған тәсілдерді әзірлеу және енгізу негізгі міндеттірдің қатарына кіреді.
Бюджеттік бағдарламаларды іске асырылуы мемлекеттік саясаттың мақсаттарына жету үшін барлық құралдарды біріктіру әрекеті ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар, әлемнің әр түрлі елдерінің бюджеттік тәжірибелерін талдау көп жағдайда бір тұжырымға әкеп тіреледі, бұл бағдарламалар одан әрі жетілдіруді қажет етеді ме ?, өйткені оларды іске асыру барысында алынған нәтижелер тиімділік тұжырымдамасына толық сәйкес келмейді.
Сәйкесінше, сарапшылар мен практиктер ішкі бюджеттік процесте бюджеттік бағдарламаларды іске асыру, оларды тиімді басқаруға бағытталған тәсілдерді жүзеге асыруға басты назар аударуы қажет.
Бұл міндеттің күрделілігі мынада: бағдарламалық бюджеттеуде ресейлік моделінің ерекшелігі бағдарламалық бюджеттің форматына ауысқан елдерде сәтті қолданылатын тікелей қарыз алу әдістеріне жол бермейді.
Аталмыш туындайтын күрделілік себебі, мысалы, Ресей Федерациясында жүзеге асырылатын бюджеттік бағдарламалар АҚШ, Канада, Франция, Швеция, Оңтүстік Корея және басқа елдерде жүзеге асырылатын дәстүрлі бюджеттік бағдарламалардан айтарлықтай өзгешеленеді. Шын мәнінде олар Франциядағы миссияларға және Оңтүстік Кореядағы ведомствоаралық бағдарламаларға көбірек сәйкес келеді, осыған байланысты Ресей Федерациясында жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалардың құрылымын тереңірек қарастыру міндеттелген.
Нормативтік құжаттарға сәйкес, бекітілген мемлекеттік бағдарламалардың негізгі параметрлері мен айтарлықтай бөліктері Ресей Федерациясының орта мерзімді кезеңге арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының болжамында көрініс табады.
Бұл дәл мемлекеттік бағдарламалардың кешенді сипаты мен тиімділік элементтері ретінде қарастыруға болатын федералдық бюджетті жасау кезеңінде де келесі шарттардың орындалуын талап етеді.
Тиімді мемлекеттік бағдарламаның элементтері:
- бағдарламаның мақсаты туралы нақты мәлімдеме;
- бағдарламаның логикалық құрылымын енгізу;
- қатысушының әр министрлігі үшін бағдарламалық ішкі мақсаттарды анықтау;
- бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесін құру;
- бағдарлама нәтижелері үшін жауапкершілікті бөлу (қатысушы министрліктер арасында);
- көрсеткіштерге жету үшін ынталандыру жүйесін әзірлеу.
Бағдарламалық бюджеттің және оны жүзеге асыру,тиімділігін арттыру форматына ауысқан барлық елдерде жетістік дәрежесін көрсететін индикаторлар жүйесі маңызды рөл атқарады.
Денсаулық сақтау саласын алатын болсақ, мысалы, бюджеттік бағдарламаның мақсатына жету индикаторларының бірі азап шегетін науқастардың өмір сүру деңгейі болуы мүмкін. Яғни, АҚТҚ, қатерлі ісік және жүрек-қан тамырлары аурулары сияқты ауыр аурулар. Бағдарламаның ұзақтығы үшін индикаторлардың мәндеріне қол жеткізу бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуының ажырамас бөлігі болып табылады.
Осылайша, бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесінің ең танымал мысалы - АҚШ-та қолданылатын PART (Program Assessment Rating Tool) моделі. Бұл модельдің артықшылығы - бағдарламалық құжаттарды дайындаудан бастап және іске асырылып жатқан бағдарламалардың түпкілікті нәтижелерін бағалауға арналған бақылау процедураларынан бастап барлық маңызды аспектілерді мұқият зерделеу негізінде тиімділіктің интегралды бағалауын жүргізуіне мүмкіндік беруі.
Алайда, Америка Құрама Штаттарының бағдарламалық бюджеті өте нақты және жарқын көрсеткіштерге ие екенін ескеру керек. Бүгінгі күні оның 2700-ге жуық бюджеттік бағдарламасы бар, олардың әрқайсысы өзіндік көрсеткіштермен қамтылған. Бұл бағдарламалардың көпшілігі жедел нәтижелер көрсеткіштерімен жұмыс жасайды, мысалы, олар өз мамандықтары бойынша жоғары білімі бар мамандардың үлесі немесе ашық медициналық орталықтардың саны бойынша көрініс табады.
Сонымен бірге, қосалқы, Францияда бекітілген бюджет туралы заңы әрбір іске асырылған бағдарлама бойынша қол жеткізілген нәтижелерді бағалауға мүмкіндік беретін нақты көрсеткіштермен қамтылған. Әрбір министрлікте нақты қызметкер нақты бір бағдарламаға жауап береді, ол бюджетті кішігірім элементтерге бөледі, ол үшін төменгі деңгейдегі мамандар жауап береді.
Еңбек шарты мерзімін қысқартуға дейін санкциялардың әр түрлі түрін қолданысқа енгізуге болатын жағдайда, бұл жауапкершіліктің тиісті деңгейінде жоспарланған нәтижелерге жету үшін күшті стимул болып табылады.
Бағдарламаның менеджерлері алдымен жоғары автономияға айырбастап, кейін тиісті көрсеткіштер бойынша бағаланатын басқарушылық әрекеттері үшін толық есеп береді. Бағдарламаның іске асырылуын бағалау кезінде үш негізгі критерий қолданылады: (а) әлеуметтік-экономикалық әсер; (b) қызмет сапасы; (с) басқарудың тиімділігі.
Оңтүстік Кореяның бағалау қызметінің ерекшелігі - Оңтүстік Кореяның Стратегия және қаржы министрлігі жыл сайын егжей-тегжейлі бағалау үшін 10 бағдарламаны тағайындайды. Талдау арнайы жасалған тексеру парағына негізделеді. Осылайша, бағдарламалардың шамамен (13) және 300-ге жуық ішкі бағдарламалар жыл сайын талданады. Бұл елде тиімділікті бағалау жөніндегі іс-шаралар, әдетте, бюджет қарастырылатын жеке кіші бағдарламаларға бөлінеді. Оңтүстік Кореяның тәжірибесінде келесі талдау алгоритмі қолданылады:
бюджеттік бағдарламалардың тиімділігі.
Стратегия және қаржы министрлігінің өзін-өзі бағалау деректерін талдауы
министрліктер мен ведомстволар ұсынатын бағдарламалар.
Шетелдік тәжірибені зерттеу бюджеттік бағдарламаларды бағалау әдістері мен тәсілдерінің көптігіне қарамастан жеке бағдарламалар мен кіші бағдарламалар үшін тиімділік пен нәтижелік индикаторларын әзірлеу маңызды проблема болуы мүмкін екенін анық көрсетеді, ал нәтижелілікті бағалау индикаторларын ұсыну қолжетімді. Оны өнеркәсіп, аймақ, технология деңгейінде қолдануға болады. Мұндай көрсеткіштердің мысалдары: саланың нақты секторындағы кірістердің өсуі, аймақтық кірістердің өсуі, нақты технологияның дамуын аяқтау, саланың әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілік деңгейі. Сонымен қатар, менің ойымша әр түрлі елдердегі бағалау тәжірибесінің қол жетімді мысалдарына қарамастан, бүгінгі таңда іске асырылып жатқан бағдарламалардың тиімділігін бағалау проблемасы толық шешілмегендігін және әлемде олардың барлығымен толығымен қанағаттанатын елдер жоқ екенін атап өткен жөн. Сондықтан көрсеткіштердің сенімділігі мен өзектілігі, тиімділік мәселелері маңызды аспектілердің бірі саналады. Осыған орай, кезеңдік жоспарлаудың тиімділігін бағалау көрсеткіштері тек сандық емес, сапалық аспектілерді де қамтуы керек екендігінің қажеттілігі бар деп ойлаймын.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІНІҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
2.1 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары
Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі - мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану саласындағы басқаруды, салааралық үйлестіруді және мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының мемлекеттік органы; кинематография, мемлекеттік рәміздер, мұрағат ісі және басқару құжаттамасы, электронды құжат айналымы және электронды мұрағаттар, дене шынықтыру және спорт, ойын бизнесі, лотереялар мен лотерея қызметі, туристік қызмет болып табылады.
Министрлік мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік тілде өз атауы бар мөрлері мен мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі бланкі, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, шоттары қазына. Министрлік азаматтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрлік егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берілген болса, мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушысы ретінде қатысуға құқылы және құзырет министрлігі заңға сәйкес министрлік басшысының бұйрықтарымен және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басқа да актілермен шешімдер қабылдайды. Министрліктің құрылымы мен штат санының лимиті қолданыстағы заңнамаға сәйкес бекітілген.
Министрлікті Министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы мен оның функцияларын орындау үшін жеке жауап беретін бірінші басшы басқарады.
Министрліктің бірінші басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалады және қызметтен босатылады. Министрліктің бірінші басшысының Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын орынбасарлары болады.
Министрліктің бірінші басшысының өкілеттіктері:
1) Министрліктің қызметін басқарады;
2) заңнамаға сәйкес Министрліктің қызметкерлерін, оның құзыретіне кіретін еңбек қатынастары мәселелерін тағайындайды және босатады;
3) бұйрықтарға қол қояды;
4) Министрлікте сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға бағытталған шараларды қабылдайды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды қабылдағаны үшін жеке жауапкершілікті көтереді;
5) Министрлікті Қазақстан Республикасының Парламентінде, басқа мемлекеттік органдар мен ұйымдарда ұсынады.
Министрліктің бірінші басшысы болмаған кезеңде оның өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес оны алмастыратын тұлға орындайды. Бірінші басшы өзінің орынбасарларының өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес анықтайды. Министрліктің аппаратын Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын жауапты хатшы басқарады.
Кесте 2
Министрліктің 2019 жылға арналған ішкі ұйымдары:
Бөлімдері:
Комитеттер:
Қызметтер:
Үкіметтің 2021 жылғы 9 ақпандағы №39 қаулысымен (2021 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілді) 14-тармаққа өзгеріс енгізілген болатын. Өзгеріс бойынша министрлікке жүктелген тапсырмалар реті:
1) мәдениет саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеу мен іске асыруға қатысу, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану, кинематография, мемлекеттік рәміздер, мұрағат ісі және басқару, құжаттар мен электрондық мұрағаттарды электронды тіркеу, дене шынықтыру және спорт , құмар ойындар, лотереялар мен лотереялық шаралар, туристік іс-шаралар;
2) министрліктің құзыретіне кіретін қызмет салаларында салааралық үйлестіру;
3) министрлікке жүктелген басқа да міндеттер.
Орталық аппараттың функциялары:
1) мәдениет саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру, тарихи-мәдени мұра объектілерін, мемлекеттік рәміздерді, архив ісін және басқарушылық құжаттаманы қорғау және пайдалану, құжаттарды және электрондық мұрағаттарды электронды тіркеу, дене шынықтыру және спорт, ойын бизнесі, лотереялар мен лотереялар іс-шаралар, туризм қызметі;
2) мемлекеттік жастар саясатын іске асыру;
3) Қазақстан халқының мәдениетін дамыту үшін жағдайлар жасау;
4) халықаралық мәдени ынтымақтастық және мұрағат ісін үйлестіру, отандастармен мәдени байланыстарды ілгерілету;
5) министрліктің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша халықаралық ынтымақтастық, сондай-ақ келісімдерді, меморандумдар мен шарттарды, оның ішінде министрлік басқаратын саладағы халықаралық шарттарды әзірлеу және жасасу;
6) халықаралық мұрағат ұйымдарында, халықаралық спорт ұйымдарында және халықаралық спорттық іс-шараларда Қазақстан Республикасының атынан өкілдік етеді;
7) Қазақстан Республикасының аумағында мәдени құндылықтарды тіркеу, қорғау, сақтау, қалпына келтіру және пайдалану, сондай-ақ елдің көрнекті мәдениет қайраткерлерінің естеліктерін мәңгі қалдыру бойынша іс-шаралар ұйымдастыру;
8) тарих және мәдениет ескерткіштеріндегі ғылыми-реставрациялау жұмыстарының орындалуын бағалау стандарттарын әзірлеу және бекіту;
9) әлеуметтік маңызы бар мәдени іс-шараларды өткізу;
10) шығармашылық қызметтің түрлі салаларында ұлттық (республикалық) және халықаралық конкурстар мен фестивальдар, марапаттар мен сыйлықтар тағайындау;
11) ұлттық конкурстар мен фестивальдарды өткізудің типтік ережелерін әзірлеу және бекіту;
12) мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін, мемлекеттік рәміздерді, мұрағаттық істерді және басқарушылық құжаттарды, электронды құжаттар мен электронды мұрағаттарды, дене шынықтыру және спорт, құмар ойындар, лотереялар мен лотереяларды қорғау және пайдалану саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу, бекіту. іс-шаралар, туризм қызметі;
13) туристік қызметтер көрсету ережелерін бекіту;
14) туристерді орналастыру орындарын жіктеу ережелерін бекіту;
15) туризм саласындағы мамандарды қайта даярлау және оқыту қағидаларын бекіту.
Бөлімдердің қызметі:
1) тиісті салалар бойынша нормативтік құқықтық актілерді, сондай-ақ келісімдер, меморандумдар мен келісімшарттар әзірлеу;
2) Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілдің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету, оның халықаралық беделін нығайту;
3) республикалық терминологиялық және ономастикалық комиссиялардың қызметін қамтамасыз ету;
4) Қазақстан Республикасының тілдер туралы заңнамасында белгіленген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар беру;
5) тиісті органдарға Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасын бұзғаны үшін кінәлі лауазымды адамдарға тәртіптік жаза қолдану туралы ұсыныстар енгізу;
6) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың орталық және жергілікті атқарушы органдарында Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасының сақталуын бақылау;
7) тілдерді дамыту саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметті ақпараттық, әдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру;
8) мемлекеттік және салалық (салалық) бағдарламаларды іске асыру бойынша қоғамдық ұйымдармен өзара іс-қимыл;
9) ономастикалық комиссиялардың қызметін үйлестіру;
10) этносаралық келісімді нығайтуға бағытталған халықаралық, республикалық және өзге де іс-шараларды, акциялар мен жарыстарды өткізу;
Сонымен қатар аталмыш шараларды орындау бастапқы міндеттерге кірді:
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелерде мемлекеттік шығармашылық тапсырысты орналастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекіту;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелерді жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларын бекіту;
Мемлекеттік шығармашылық тапсырыстың жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін құрастыру;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелердің рейтингін айқындау қағидаларын бекіту;
Ұлттық спорт түрлерінің тізбесін орнықтыру;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларында мемлекеттік спорттық тапсырысты орналастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекіту;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларын жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларымен сәйкестендіру;
Мемлекеттік спорттық тапсырыстың жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін жасау;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларының рейтингін айқындау.
Мемлекеттік органның қызметтері:
- республикалық және өңірлік спорт федерацияларын аккредиттеу;
- Спорт түрлері бойынша Қазақстан Республикасы құрама командаларының (спорт түрлері бойынша ұлттық құрама командалардың) мүшелеріне олардың халықаралық спорттық жарыстарда жарақаттар алуы және мертігуі кезінде өтемақы төлемдерін төлеу;
- Спорт түрлерін, спорт салаларын тану.
Спорт федерациясы - бұл бір немесе бірнеше спорт түрлерін дамыту мақсатында қоғамдық бірлестік немесе заңды тұлғалар бірлестігі түрінде қауымдастық (одақ) түрінде құрылған коммерциялық емес ұйым.
Спорт федерациясын аккредиттеу Қазақстан Республикасының аумағында спорт түрін, қосымшаларын дамыту бойынша спорт федерацияларының заңдылығын тану рәсімі.
Электронды түрде Республикалық және өңірлік спорт федерацияларын аккредиттеу, спорт түрлері бойынша Қазақстан Республикасы құрама командаларының, яғни спорт түрлері бойынша ұлттық құрама командалардың мүшелеріне олардың халықаралық спорттық жарыстарда жарақаттар алуы және мертігуі кезінде өтемақы төлемдерін төлеу және спорт салаларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Амиргалина З.М.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының іске асырылуын бағалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В052100 - Мемлекеттік аудит БББ
Нур-Султан 20__
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Мемлекеттік аудит кафедрасының меңгерушісі
_________________________Аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырып: Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының іске асырылуын бағалау
5В052100 - Мемлекеттік аудит БББ бойынша
Орындады: Амиргалина З.М.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., профессор Шахарова А.Е.
Нұр-Султан 20__
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттері ... ... ... ..
1.2 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу және оны бағалау ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІНІҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУЫН ЖАҚСАРТУ ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын бағалау проблемалары ... ... ... ..
3.2. Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалауды жетілдірудің перспективалық бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі - мәдениет пен мәдени сана, ішкі саяси тұрақтылықтың, этносаралық келісім, тілдерді, мемлекеттік рәміздерді және мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, мұрағат ісі және құжаттама, діни қызмет, дене шынықтыру және спорттың, құмар ойындар, сондай-ақ заңнамада көзделген шектерде - салааралық үйлестіру және мемлекеттік реттеудің бастапқы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында мәдениет және спорт алғаш рет министрлік ретінде бірыңғай мемлекеттік құрылымға біріктіріліп жатқаны жоқ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу және жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес негізгі міндеттері:
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің мәдениет пен мәдени сананы, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғаудағы және пайдалану, тілдерді дамытуды, құжаттама мен архив ісін, діни қызмет және діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл, дене шынықтыру, салауатты өмір салты және спорт, ойын бизнесі, құмар ойындар саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеуге және іске асыруға қатысуын,атсалысуын зерттеу;
- Мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану, тіл саясаты, мұрағаттау,архив ісі және құжаттама, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, дене шынықтыру және спорт салаларында салааралық үйлестіруді жүзеге асыруын бағалау;
- Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттерін зерттеу;
- Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу;
- Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесін талдау;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамаларына есеп жүргізу;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын талдау;
- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының орындалуын бағалау.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінде жүзеге асырылатын бюджеттік бағдарламалардың мемлекеттегі рөлі және бюджеттік бағдарламалар арқылы мемлекеттік реттеуді жүзеге асыру жолдарын анализдеу. Зерттеу жүйесіндегі дипломдық жұмыстың осы аспект бойынша маңыздылығын, орнын толтыру және сәйкес мәселелерді зерттеу қажеттілігін анықтау үшін зерттеу дәрежесі қажет. Бюджеттік бағдарламалардың өнделу дәрежесі зерттелу көрсеткіштеріне жауап береді.
Зерттеу пәні болып Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің бюджеттік бағдарламаларының мәні мен міндеттері, оларды іске асыру, құқықтық реттеу болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінің жүзеге асыруға көзделген мәдениет, спорт салаларындағы толығымен бюджеттік бағдарламалары алынды.
Зерттеудің әдістемелік базасы болып теориялық және методологиялық заңнамалық құжаттар, нормативті - құқықтық актілер, оқулықтар, электронды порталдар мәліметтері, Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігінің ресми сайты болып табылады. Жұмысты орындау барысында отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғаламтор желісіндегі тәжірибелік басылымдар, ақпарат көздері пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалылығы бюджеттік бағдарламалар аясында мемлекеттік реттеуді толығымен қалыптастыру және тек мәдениет, спорт саласында ғана емес, ауқымды салаларда жобалардың қажеттілігін жетілдіру.
Жұмысты орындау барысында келесі әдістер қолданылды: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді зерттеу, талдау, синтездеу, жалпылау, педагогикалық бақылау, әңгімелесу, сұрақ қою, математикалық статистика әдістері.
1 БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бюджеттік бағдарламалардың экономикалық мәні мен міндеттері
Қазіргі қоғамда бюджет мемлекеттік қаржының негізгі және маңызды буыны болып табылады. Бюджет арқылы мемлекет елде құрылған ЖІӨ-нің едәуір бөлігін жинақтайды, ол экономикалық өсудің тұрақты қарқынын, инновациялық дамуды және қоғамдық өндірістің пропорцияларын реттеуді қамтамасыз ететін тактикалық және стратегиялық міндеттерді шешу үшін таптырмас жүйе. Бюджеттік қаражаттарды бөлу арқылы мемлекет елдің экономикалық өмірінің негізін реттейді, сол арқылы өндірістің өсу қарқынын мақсатты түрде күшейтеді немесе тежейді, капитал мен жеке жинақтардың өсуін жеделдетеді немесе азайтады, сұраныс пен ұсыныстың құрылымын өзгертеді, қоғам мүшелерінің әлеуметтік қауіпсіздігі мен қолайлылығын реттейді.
Өзімізге мәлім, ғылыми және оқу экономикалық әдебиеттерде бюджет дәстүрлі түрде экономикалық, құқықтық категория ретінде қарастырылады, оның эволюциясы қоғамның, мемлекеттің және тауар-ақша қатынастарының дамуымен қатар жүреді.
Экономикалық категория ретінде бюджет дегеніміз - бұл мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің (кәсіпорындар мен ұйымдардың) әр санатты ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары мен экономикалық қызмет түрлерінің, қоғамдық ұйымдардың, тұрғындардың, сондай-ақ басқа мемлекеттер мен үкіметаралық ұйымдардың (шеттен қарыз алу кезінде) арасындағы экономикалық (ақшалай) қатынастар жүйесі мен бастапқы нысаны. Атап айтқанда, бюджет тапшылығын жабуға және нәтижесінде пайда болған мемлекеттік қарызға қызмет етуге арналған қаржылық ресурстар.
Мемлекеттердің бюджеттері белгілі бір мақсаттарға - стратегиялық нұсқаулықтарға жету үшін жасалады, бекітіледі және орындалады, оған қол жеткізу болашақта қажет.
Бюджеттік бағдарлама - мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарында айқындалған стратегиялық бағыттармен, мақсаттармен, міндеттермен, тиімділік көрсеткіштерімен өзара байланысты бюджеттік шығыстардың бағытын айқындайтын, оның тиімділігі көрсеткіштері және бюджет шығыстарын қаржыландыру мөлшері.
Бюджет бағдарламасы мемлекеттің қаржы жүйесінің негізгі буыны, бюджет қаражаты есебінен көзделетін мемлекеттік басқару немесе жергілікті өзін-өзі басқару функцияларын, республиканы немесе аумақтарды дамытудың стратегиялық, орта мерзімді бағдарламалары мен жоспарларын,мақсат- мүдделерін іске асыруға бағытталған шаралар кешені.
Экономика ғылымдарының докторы, профессор Усков И.В пікірінше Бюджеттік бағдарлама жергілікті деңгейде көрсетілетін әлеуметтік-экономикалық қызметтердің сапа индикаторларын жақсарта отырып, оларды бір деңгейге көтеруге ықпал ететін жүйе. Және бюджеттік бағдарлама
жергілікті билік органдарының қызметінің тиімділігін бақылауды күшейте отырып, олардың өнімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Ал, Экономика ғылымдарының докторы, қолданбалы экономика орталығының жетекшісі Исакин М.Л. мен ғылыми қызметкер Шакина Е.Л. Бюджеттік бағдарлама - бұл тиісті индикаторлар бойынша көзделетін мемлекеттік басқару немесе жергілікті өзін-өзі басқару жүйелі мәліметтер жинағын анықтайтын тұрақты функция және ол негізгі мүдделі тараптарды алға жылжуы мен алға қойылған мақсаттарға жету дәрежесін, сондай-ақ тиімділіктің жоғарылау дәрежесін сипаттайтын мәліметтермен қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады - деген пікірді ұстанады. Жоғарыда ұсынылған сарапшылардың пікірлеріне сүйене отырып, бюджеттік бағдарлама мемлекеттің қаржы жүйесінің іске асырылуы барысында қол жеткізілген нәтижелерді жоспарланған нәтижелерге сәйкестігін талдау мақсатында жүзеге асырылатын үздіксіз бақылау процесі деп тұжырым жасауға болады.
Пікірлердің айырмашылығы, бағдарламаның мақсаты , маңыздылығы мен тиімділігін анықтаудан, сонымен қатар тиімділігі мен, әрине, оның негізділігін талдаудан тұрады. Кез-келген уақытта бюджеттік бағдарламаның орындалу деңгейі және алға қойылған мақсаттарға жету туралы ақпарат беруге болады деп есептеймін. Осы мағынада бағдарлама неғұрлым сипаттамалы, ал бағалау анықтау үшін жасалатын негізгі аспектілердің бірі болып табылады.
Бюджеттік жүйенің құрылысы елдің мемлекеттік, әкімшілік, саяси құрылымының формасына байланысты.
Бюджет бағдарламасының міндеттері:
қаржыландыру көздері мен әдістерін таңдауға шешуші әсер ету, бюджеттен бөлінетін қаражат мөлшері мен бағытын анықтау;
бюджеттік бақылау.
Бюджеттік бағдарламаның құқықтық, реттеуші және бақылау мақсаттары қарастырылатын барлық жұмыстарда, фискалдық және конституциялық тұрғыда ерекшеленеді - барлығы емес. Сонымен қатар, заңдық және конституциялық функциялар көбіне мазмұны бойынша теңестіріліп, бірдей болып саналады.
Бюджеттік бағдарламаның стратегиялық (жалпы) мақсаты - елдің бюджет жүйесінің тұрақтылығын және мемлекет қабылдаған міндеттемелерді сөзсіз орындаудың тиімді жолдарын қамтамасыз ету және олардың толық қамтамасыз етілуін саралау.
Стратегиялық мақсатты құрылымдау бірнеше ішкі мақсаттар мен оларды нақтылайтын міндеттерді бөлуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік бағдарламаның экономикалық мақсаттарды анықтаудағы теориялық тәсілдерді талдасам, олардың құрамы бірінші және екінші деңгейлерді анықталады, бұл олардың мазмұнын тапсырмалар арқылы нақтылауға мүмкіндік береді. Оның функцияларының қызмет ету процесі арқылы өндірістік және әлеуметтік процестерді реттеу, қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші бағыттарына шоғырландыру, экономиканы мемлекеттік реттеу құралы ретінде бюджетті іс жүзінде пайдалану, ынталандыру мүмкіндігі толығымен қолжетімді санатқа келеді.
Бюджет бағдарламасының принциптері процесс ретінде анықтауға негізделеді, оның толықтығы, бірлігі, нақтылығы, ашықтығы, тұрақтылығы жүйелік талдауда қолданылады. Осы қағидалардың сақталуы қауіпсіздіктің қатаң шарты.
Бюджеттік бағдарламаның нақтылы құрамының әртүрлілігі бірқатар факторларға байланысты: мемлекеттің табиғаты мен функциялары, қоғамның әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі, бюджеттің ұлттық экономикамен байланысы, мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылымы, бюджеттік қаражаттарды қамтамасыз ету нысандары және т.б.
Бюджеттік бағдарламының жүзеге асырылуының негізгі мақсаты:
- Қазақстан Республикасының тұрғындарын Еуропалық Одақта қабылданған стандарттарды, технологияларды, құралдар мен әдістерді ескере отырып, нормативтік және ғылыми-техникалық қолдау;
- Ел экономикасын ынталандыратын, оның ішінде мемлекет пен жергілікті басқару желісінің дамуы мен тұрақты жұмыс істеуін қолдау арқылы экономикалық механизмін әзірлеу.
- Технологиялармен және тиісті жабдықтармен және бақылау құрылғыларымен қамтамасыз ету.
Бюджеттік бағдарламының жіктелуі, бұрын атап өткендей, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесімен және бюджеттік жүйенің принциптерімен қатар, Қазақстан Республикасының бюджеттік құрылымының үш элементінің бірі болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаны талдау бюджеттеудің маңызды элементі болып табылады. Бюджеттік процестің барлық қатысушылары жүргізген талдау нәтижесінде бағдарламалар үш топқа бөлінеді, атап айтқанда:
- іске асырылатын бағдарламалар;
- орындалуға ұсынылатын бағдарламалар;
- іске асырылуы мүмкін емес бағдарламалар.
Мемлекеттік басқару деңгейіне байланысты бюджеттік бағдарламалар:
1) республикалық бюджеттің құрамында бекітілген республикалық;
2) облыстық бюджеттің құрамында бекітілген облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың,
3) аудандық (облыстық маңызы бар қала) бюджеттің құрамында бекітілген аудан (қала);
4) республикалық маңызы бар қалалар, астана, облыстық маңызы бар қала бюджеттерінің құрамында бекітілген қаладағы ауданның бюджеттік бағдарламалары;
5) тармақшаның осы редакциясы Қазақстан Республикасының 11.07.2017 жылғы No 90-VI Заңына сәйкес халық саны екі мың адамнан асатын аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, поселкелер, ауылдық округтер үшін 01.01.2018 бастап қолданылады;
6) аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің бюджеттері құрамында бекітілген аудандық маңызы бар қаланың, ауылдың, кенттің, ауылдық округтің бюджеттік бағдарламалары.
Облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана, аудандық (қалалық) бюджеттік бағдарламалар, сондай-ақ қаладағы ауданның бюджеттік бағдарламалары және аудандық маңызы бар қаланың, ауылдың, кенттің, ауылдық округтің бюджеттік бағдарламалары жергілікті бюджеттік бағдарламалар болып табылады.
Іске асыру әдісіне қарай бюджеттік бағдарламалар:
1) бір әкімші жүзеге асыратын жеке бюджеттік бағдарламалар;
2) бюджетте белгілі бір бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бөлігі ретінде бекітілген және ағымдағы қаржы жылы ішінде бюджеттік бағдарламалардың әр түрлі әкімшілері арасында бөлінуге жататын бюджеттік бағдарламалар.
Мұндай бюджеттік бағдарламаларды бөлу бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша тиісті орталық мемлекеттік органдар айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.
Бөлінген бюджеттік бағдарламаның соңғы нәтижелері бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік бағдарламасында көрінеді, ол ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінген бюджеттік бағдарламаны әртүрлі бюджеттік бағдарламалар әкімшілері арасында бөледі.
Бөлінген бюджеттік бағдарламаның тікелей нәтижелері ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінген бюджеттік әр түрлі әкімшілері арасында бөлу кезінде бөлінген бюджеттік бағдарламадан қаражат алатын әкімшісінің бюджеттік бағдарламасында көрсетіледі.
Қазақстан Республикасының бюджеттік бағдарлама классификациясының құрамы төмендегі жіктеуді қамтиды:
а) бюджеттің кірістері;
б) бюджет шығыстары;
в) бюджет тапшылығын қаржыландыру көздері;
г) жария құқық субъектілерінің операциялары (бұдан әрі - жалпы мемлекеттік сектор операцияларының жіктемесі).
Қазақстан Республикасының бюджеттік бағлармасының жіктемесі - бұл бюджеттерді құру және орындау, бюджеттік есептілікті құру, бюджеттік жүйе, бюджеттері көрсеткіштерінің салыстырмалылығын қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің кірістерін, шығыстарын және қаржыландыру көздерін топтастыру.
Қазақстан Республикасы бюджеттік бағдарлама классификациясының бөлігі болып табылатын бюджет кірістерінің жіктеу коды келесі элементтерден тұрады:
а) бюджет кірістерінің бас әкімшісі;
б) табыс түрі;
в) кірістің кіші түрлері;
г) бюджеттің кірістерімен байланысты жалпы мемлекеттік сектордың операцияларын жіктеу.
Бюджет кірістерінің негізгі әкімшілерінің тізімі мен кодтары, оларға бекітілген бюджет кірістерінің түрлері (кіші түрлері) тиісті бюджет туралы заңмен (шешіммен) бекітіледі.
Табыс түрінің коды топты, кіші топты, мақаланы, қосалқы жазуды және кіріс элементін қамтиды. Бюджет кірістерінің топтары мен топтары бойынша Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің бюджеттері үшін бірыңғай болып табылады.
1.2 Бюджеттік бағдарламалардың орындалуын құқықтық реттеу және оны бағалау ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы No 95-IV Бюджет кодексі (2021 жылғы 17 қаңтардағы өзгерістер мен толықтырулармен) бойынша бюджеттік заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен және қабылдауы осы Кодексте көзделген өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Бюджеттік бағдарлама жоспарлау кезеңіне жыл сайын жылжымалы негізде бюджеттік бағдарламалар әкімшісімен әзірленеді және тікелей және түпкілікті нәтижелер көрсеткіштерін, жоспарлау кезеңіндегі бюджеттік қаражат көлемін қамтиды.
Стратегиялық жоспарларды әзірлейтін республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын бюджеттік бағдарламалар әкімшілері мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органдармен келісім бойынша бекітеді.
Стратегиялық жоспарларды жасамайтын республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бекітеді.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын, облыстық маңызы бар қалалар, ауылдар бюджеттерінен қаржыландырылатын жергілікті бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын қоспағанда, бюджеттік бағдарламалар әкімшілері тиісті мемлекеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті органмен келісім бойынша бекітеді.
Республикалық бюджеттік бағдарламалар:
- мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органдармен сәйкес бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісім бойынша олардың қаржыландыру көлемі мен нәтижелік көрсеткіштері өзгерген жағдайда бюджетті нақтылау;
- бюджетті жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісе отырып, оларды қаржыландыру және нәтижелік көрсеткіштері өзгерген жағдайда бюджетті түзету арқылы іске асырылады.
Бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бастамасымен бюджеттік бағдарлама бойынша қаржыландырудың жылдық көлемін өзгертпей бюджеттік бағдарламаларға өзгерістер енгізеді.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік бағдарламаларға өзгерістер енгізу кезінде өз бастамалары бойынша үш жұмыс күні ішінде бюджеттік бағдарламаларға бекітілген өзгертулерді, тиісінше, бюджетті атқару жөніндегі орталық немесе жергілікті уәкілетті органға хабарлама жолдауымен жібереді.
Бюджеттік бағдарламалар біртектес мемлекеттік функцияларға, өкілеттіктер мен мемлекеттік қызметтерге немесе бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің қызметіне сәйкес топтастырылуы керек.
Бюджеттік бағдарламаны стратегиялық жоспардың, аумақты дамыту бағдарламасының және (немесе) бюджеттік бағдарламаның түпкілікті нәтижесінің мақсатына жетуге бағытталған бюджет қаражатын жұмсау бағыттарын нақтылайтын кіші бағдарламаларға бөлуге болады.
Әр түрлі көздерден қаржыландырылатын бюджеттік бағдарламалар үшін қаржыландыру көздерінің әрқайсысына бюджеттік кіші бағдарлама бөлінеді.
Егер бюджеттік бағдарламада кіші бағдарламалар болса, тікелей нәтиже көрсеткіштері кіші бағдарлама деңгейінде көрсетіледі.
Бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар) бірыңғай бюджеттік сыныптаманың бөлігі ретінде тиісті атрибутты (кодты) тағайындай отырып, ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға (кіші бағдарламаларға) және дамытудың бюджеттік бағдарламаларына (кіші бағдарламаларына) бөлінеді.
Дамудың бюджеттік бағдарламаларына (кіші бағдарламаларына) бюджеттік инвестицияларды салуға бағытталған бюджеттік шығыстар кіреді. Бюджет шығындарының қалған бөлігі қолданыстағы бюджеттік бағдарламаларға (кіші бағдарламаларға) қатысты.
Бағдарламалық бағалау - бұл бағдарламаның нәтижелілігін қарау процесі, оның барысында бағдарламаның қаншалықты тиімді болғандығы, яғни жоспарланған мақсаттарға қаншалықты қол жеткізілгені анықталады.
Шектелген бюджеттік қаражат жағдайында бағдарламаларды бағалау әсіресе маңызды және қажет, өйткені дәл осы жағдайларда мүмкіндігінше көп адамға ең төменгі шығындармен қызмет көрсету мәселесі ең өзекті болып табылады. Бағдарламаны бағалау дегеніміз - бұл тек бюджеттік бағдарламалардың орындалуы туралы ақпараттарды жинақтау және жіктеу емес, бұл алынған ақпарат негізінде бағдарламаның болашақтағы қаржыландыруға қатысты іс-шаралар мен шешімдердің әсерін жүзеге асыру. Бағдарламаны бағалау:
- бюджет қаражатын тиімді бөлу;
- бағдарламалық басқаруды жетілдіру;
- ашықтық және бағдарламаларды іске асырудағы жауапкершіліктің артуына әсер етуі шарт.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесінің бюджеттері үшін бірыңғайландырылған бюджет кірістерінің баптары мен тармақтарының тізбесін Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі бекітеді. Кірістер элементінің коды салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді, Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі бюджеттерінің басқа да кірістерін белгілеу және нормативтік құқықтық реттеу өкілеттігіне байланысты, сондай-ақ салық төлеушілерге салықтық емес түсімдер мен өтеусіз түсімдер бойынша талап ету құқықтарының болуына байланысты белгіленеді және бюджет қаражатына сәйкес келеді.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау - бюджеттік бағдарламалардың нәтижелік көрсеткіштерін талдау негізінде бюджеттік бағдарламалардың паспорты жасалынбайтын бюджеттік бағдарламаларды қоспағанда, барлық бюджеттік бағдарламалар бойынша жүзеге асырылатын міндеттірді айқындау.
Бюджеттік бағдарламаларды бағалау ерекшеліктері үшін келесілерді қолдануға болады:
- ресми мемлекеттік статистикалық, қаржылық және басқа есеп беру;
- бухгалтерлік, статистикалық және шаруашылықішілік (басқарушылық) есеп деректері;
- бюджет қаражатын басқарушыны бақылау - тексеру бөлімі жүргізген бақылау шараларының нәтижелері туралы ақпарат және т.б.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалауды ұйымдастыру кезінде бас менеджер дербес анықтауы қажет:
- олардың қызметінің ерекшеліктеріне, әр бюджеттік бағдарламаның мақсаттары мен міндеттеріне сүйене отырып, бюджеттік бағдарламалардың тиімділігі бағаланатын ақпараттың көлемі мен құрылымы;
- ақпарат көздері;
- ақпаратты жинау, өңдеу технологиясы және алынған ақпаратты талдау тәртібі мен жиілігі.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау нәтижелері бойынша негізгі менеджерлер өз өкілеттіктері шеңберінде бюджет шығыстарының тиімділігін арттыру бойынша шаралар қабылдайды және жүзеге асырады.
Бюджеттік заңнаманың сақталуына қаржылық бақылауды жүзеге асыруға уәкілетті атқарушы органдардың қорытындыларын қоса алғанда, бюджеттік бағдарламаларды бағалаудың нәтижелері,қорытындысы белгіленген тәртіппен, ағымдағы бюджеттік кезеңнің бюджеттік тапсырмаларына өзгерістер, жоспарлы бюджет жобасына тиісті ұсыныстар енгізу, шешім қабылдау үшін негіз болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаларды бағалау тиімділігі мыналарды талдау арқылы жүзеге асырылады:
1) бюджеттік бағдарламаның елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттарына және экономиканың жекелеген салаларына (қызмет салалары, аймақ) сәйкес келуі;
2) бюджеттік бағдарламаның жоспарланған екі бюджеттік кезеңге арналған бас менеджердің іс-шаралар жоспарына сәйкес келуі;
3) бюджеттік бағдарламаның негізінде оның орындалуы көзделген нормативтік құқықтық актілерге сәйкестігі;
4) бюджеттiк бағдарламаның мақсаттары, мiндеттерi және бюджет қаражатын олардың жоспарланатын бюджеттiк кезеңде жүзеге асырылуының орындылығы мен нақтылығына, оларды белгiлi нәтижеге қол жеткiзуге бағыттау мақсатымен пайдалану бағыттары;
5) бюджеттік бағдарламаның жоспарланған бюджеттік кезеңінде олардың бюджеттік бағдарламаның мақсаттары мен міндеттеріне сәйкестігіне қатысты орындалуы кезінде қол жетуі күтілетін тиімді көрсеткіштері;
6) өткен бюджеттік кезеңдер үшін бюджеттік бағдарламаның орындалуының нақты нәтижелері;
7) міндеттемелер және олар бойынша есеп айырысу жағдайы.
Бюджеттік бағдарламаларына бағалау және талдау жүргізу кезінде нақтылық пен тиімділік қағидатын ұстану қажет, оған сәйкес бюджеттік процестің барлық қатысушылары бюджеттерді құру және орындау кезінде ұлттық құндылықтар жүйесі мен экономиканың инновациялық даму міндеттері негізінде жоспарланған мақсаттарға мемлекет кепілдік берген қызметтерді сапалы көрсетуді қамтамасыз ету арқылы жетуге ұмтылуы керек деп санаймын. Атап айтқанда, бюджет қаражатын пайдалану кезінде максималды нәтижеге қол жеткізу арқылы шығын ретінде есептелінетін бюджет қаражатының минималды мөлшерін тартуға болады. Яғни, осы тұрғыда бюджеттік бағдарламаны бағалау кезінде қолданылатын негізгі тиімділік көрсеткішін айқындаймыз.
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттерді атқару кезінде бюджеттік бағдарламаларды орындаудың және бағалаудың негізгі міндеттері:
1) қол жеткізілген нәтижелер мен пайдаланылған бюджеттік қаражат көлемі арасындағы байланысты белгілеу арқылы бюджеттік бағдарламаның тиімділік деңгейін анықтау;
2) жоспарланған мақсатқа жету дәрежесін, тиімді көрсеткіштердің орындалуын талдау арқылы бюджеттік бағдарламаның міндеттерін орындау;
3) бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуына және бюджеттік бағдарламаның жоспарланған нәтижелік көрсеткіштеріне қол жеткізуге кедергі болатын факторларды анықтау;
4) бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу;
5) бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау.
1.3 Бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуын бағалаудың шетелдік тәжірибесі
Бюджеттік бағдарламаларды іске асыру мемлекеттік сектордың тиімділігін арттыруға кепілдік береді. Бюджеттік бағдарламаларды әзірлеу барлық құралдарды біріктіреді.
Кесте 1
Бюджеттік бағдарламаларды іске асыру нәтижелерінің тиімділігі
Тиімділік аспектілері
Түсіндірме
Көрсеткіштердің түрлері
Қоғамға әсер ету
Өткен кезеңдермен немесе басқа елдермен алынған нәтижелерді өмір сүру ұзақтығы, өлім-жітім, халықтың білім деңгейі және т.с.с. жалпы көрсеткіштер бойынша салыстыру мемлекет тарапынан көп көңіл бөлуді қажет ететін бағыттарды анықтай алады.
Әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері
Тиімділік
Бағдарламаның кіші бағдарламаның мақсатына жету дәрежесін көрсетіңіз. Мемлекеттік саясаттың басым бағыттарына сәйкес бюджеттік ресурстарды бөлу маңызды мәселе болып табылады.
Өнімділік көрсеткіштері
Өнімділік
Алдыңғы кезеңдермен немесе басқа елдермен алынған нәтижелерді бағдарламаға қатысушылардың еңбек өнімділігі деңгейі бойынша салыстыру
Еңбек өнімділігінің көрсеткіштері
Қызмет көрсету сапасы
Қол жетімділік, уақтылық, үздіксіздік, дәлдік, сыпайылық және т.б. Кейбір көрсеткіштер нәтижелермен байланысты. Әр түрлі бағдарламалардағы қызмет көрсету сапасының жеке компоненттерінің маңыздылығы айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Мемлекеттік органдар ұсынатын қызметтердің сапасы туралы ақпараттардың пайдалы өзара тексеруі мемлекеттік қызметкерлердің жұмыс сапасына тұтынушылардың қанағаттанушылығын зерттеуі бола алады.
Мемлекеттік қызметтерді тұтынушылардың қанағаттану көрсеткіштері
Кірістілік
Рентабельділіктің (кірістіліктің) немесе кірістің мақсатты көрсеткіштеріне қол жеткізу, шығындарды бақылау
Қаржылық көрсеткіштер
Ұйымдастыру сапасы
Бекітілген стандарттарды қолдана отырып, ұйымдастырушылық құрылымдарды, жүйелер мен басқару процестерін бағалау
Менеджмент сапасы. Көрсеткіштер жүйесі ұйымдастырушылық қабілетін қолдау үшін қолданылады.
Бағалау көрсеткіштер
1-кестеде тиімділіктің әр түрлі аспектілері бір-бірін жоққа шығармайтынын, бірақ бір-бірін бір-бірімен толықтыратындығын, олардың барлығы өте қажет екендігі және келісімді қабылдау немесе қабылдамауға қатысты шешімдер қабылданатын басқару деңгейіне тәуелді емес екендігі көрсетілген. Ұсынылған бағдарламалар ішкі бағдарламалар. Сонымен бірге тиімділіктің кейбір ұсынылған аспектілерін ескеру дайындық процесінде айтарлықтай қиындықтар тудыратыны заңды. Мәселен, мысалы, өнімділіктің өте маңызды аспект екендігімен келісуге болмайды, алайда Франция, Швеция, Канада, АҚШ және Ресей сияқты әр түрлі елдердің бюджеттік тәжірибесінде жинақталған тәжірибесі өте қиын. Оны өлшеудің тиісті көрсеткіштерін табу қажет.
Қазіргі заманда бағдарламалық бюджеттеуге көшуге байланысты бюджеттік бағдарламалардың әр түрлі типтерін сапалы және тиімді жетілдіру мәселесі жүзеге асырылуда.
Бағдарламалық іс-шаралар әрдайым мақсатына жете ала ма? біз қандай нәтижеге қол жеткізе аламыз? бағдарламалық құжаттарды қалай жақсартуға болады? Бұл сұрақтарға сенімді, өзекті жауап тек тиімді бағалау құралдары қолданылған кезде ғана алынады, ол үшін бағалау әдістерін әзірлеу мен енгізу қажет. Және бағдарламаны іске асыру кезінде нәтижелерді барабар өлшеу рәсімдерін жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселенің стратегиялық маңыздылығына қарамастан, бүгінгі күнге дейін көптеген тілде, аталмыш орыс тілінде де, шетелдік тәжірибеде де әртүрлі деңгейдегі бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесін құруға мүмкіндік беретін бірыңғай әдістеме жасалына алды.
Ресей Федерациясындағы бірқатар бағдарламаларды іске асыру нәтижелерін талдау олардың көпшілігі үшін ортақ нәрсе - мақсатты орындамау болып табылады. Қазіргі жағдайда мемлекеттік бағдарламаларды басқару тиімділігін арттыруға бағытталған тәсілдерді әзірлеу және енгізу негізгі міндеттірдің қатарына кіреді.
Бюджеттік бағдарламаларды іске асырылуы мемлекеттік саясаттың мақсаттарына жету үшін барлық құралдарды біріктіру әрекеті ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар, әлемнің әр түрлі елдерінің бюджеттік тәжірибелерін талдау көп жағдайда бір тұжырымға әкеп тіреледі, бұл бағдарламалар одан әрі жетілдіруді қажет етеді ме ?, өйткені оларды іске асыру барысында алынған нәтижелер тиімділік тұжырымдамасына толық сәйкес келмейді.
Сәйкесінше, сарапшылар мен практиктер ішкі бюджеттік процесте бюджеттік бағдарламаларды іске асыру, оларды тиімді басқаруға бағытталған тәсілдерді жүзеге асыруға басты назар аударуы қажет.
Бұл міндеттің күрделілігі мынада: бағдарламалық бюджеттеуде ресейлік моделінің ерекшелігі бағдарламалық бюджеттің форматына ауысқан елдерде сәтті қолданылатын тікелей қарыз алу әдістеріне жол бермейді.
Аталмыш туындайтын күрделілік себебі, мысалы, Ресей Федерациясында жүзеге асырылатын бюджеттік бағдарламалар АҚШ, Канада, Франция, Швеция, Оңтүстік Корея және басқа елдерде жүзеге асырылатын дәстүрлі бюджеттік бағдарламалардан айтарлықтай өзгешеленеді. Шын мәнінде олар Франциядағы миссияларға және Оңтүстік Кореядағы ведомствоаралық бағдарламаларға көбірек сәйкес келеді, осыған байланысты Ресей Федерациясында жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік бағдарламалардың құрылымын тереңірек қарастыру міндеттелген.
Нормативтік құжаттарға сәйкес, бекітілген мемлекеттік бағдарламалардың негізгі параметрлері мен айтарлықтай бөліктері Ресей Федерациясының орта мерзімді кезеңге арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының болжамында көрініс табады.
Бұл дәл мемлекеттік бағдарламалардың кешенді сипаты мен тиімділік элементтері ретінде қарастыруға болатын федералдық бюджетті жасау кезеңінде де келесі шарттардың орындалуын талап етеді.
Тиімді мемлекеттік бағдарламаның элементтері:
- бағдарламаның мақсаты туралы нақты мәлімдеме;
- бағдарламаның логикалық құрылымын енгізу;
- қатысушының әр министрлігі үшін бағдарламалық ішкі мақсаттарды анықтау;
- бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесін құру;
- бағдарлама нәтижелері үшін жауапкершілікті бөлу (қатысушы министрліктер арасында);
- көрсеткіштерге жету үшін ынталандыру жүйесін әзірлеу.
Бағдарламалық бюджеттің және оны жүзеге асыру,тиімділігін арттыру форматына ауысқан барлық елдерде жетістік дәрежесін көрсететін индикаторлар жүйесі маңызды рөл атқарады.
Денсаулық сақтау саласын алатын болсақ, мысалы, бюджеттік бағдарламаның мақсатына жету индикаторларының бірі азап шегетін науқастардың өмір сүру деңгейі болуы мүмкін. Яғни, АҚТҚ, қатерлі ісік және жүрек-қан тамырлары аурулары сияқты ауыр аурулар. Бағдарламаның ұзақтығы үшін индикаторлардың мәндеріне қол жеткізу бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуының ажырамас бөлігі болып табылады.
Осылайша, бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау жүйесінің ең танымал мысалы - АҚШ-та қолданылатын PART (Program Assessment Rating Tool) моделі. Бұл модельдің артықшылығы - бағдарламалық құжаттарды дайындаудан бастап және іске асырылып жатқан бағдарламалардың түпкілікті нәтижелерін бағалауға арналған бақылау процедураларынан бастап барлық маңызды аспектілерді мұқият зерделеу негізінде тиімділіктің интегралды бағалауын жүргізуіне мүмкіндік беруі.
Алайда, Америка Құрама Штаттарының бағдарламалық бюджеті өте нақты және жарқын көрсеткіштерге ие екенін ескеру керек. Бүгінгі күні оның 2700-ге жуық бюджеттік бағдарламасы бар, олардың әрқайсысы өзіндік көрсеткіштермен қамтылған. Бұл бағдарламалардың көпшілігі жедел нәтижелер көрсеткіштерімен жұмыс жасайды, мысалы, олар өз мамандықтары бойынша жоғары білімі бар мамандардың үлесі немесе ашық медициналық орталықтардың саны бойынша көрініс табады.
Сонымен бірге, қосалқы, Францияда бекітілген бюджет туралы заңы әрбір іске асырылған бағдарлама бойынша қол жеткізілген нәтижелерді бағалауға мүмкіндік беретін нақты көрсеткіштермен қамтылған. Әрбір министрлікте нақты қызметкер нақты бір бағдарламаға жауап береді, ол бюджетті кішігірім элементтерге бөледі, ол үшін төменгі деңгейдегі мамандар жауап береді.
Еңбек шарты мерзімін қысқартуға дейін санкциялардың әр түрлі түрін қолданысқа енгізуге болатын жағдайда, бұл жауапкершіліктің тиісті деңгейінде жоспарланған нәтижелерге жету үшін күшті стимул болып табылады.
Бағдарламаның менеджерлері алдымен жоғары автономияға айырбастап, кейін тиісті көрсеткіштер бойынша бағаланатын басқарушылық әрекеттері үшін толық есеп береді. Бағдарламаның іске асырылуын бағалау кезінде үш негізгі критерий қолданылады: (а) әлеуметтік-экономикалық әсер; (b) қызмет сапасы; (с) басқарудың тиімділігі.
Оңтүстік Кореяның бағалау қызметінің ерекшелігі - Оңтүстік Кореяның Стратегия және қаржы министрлігі жыл сайын егжей-тегжейлі бағалау үшін 10 бағдарламаны тағайындайды. Талдау арнайы жасалған тексеру парағына негізделеді. Осылайша, бағдарламалардың шамамен (13) және 300-ге жуық ішкі бағдарламалар жыл сайын талданады. Бұл елде тиімділікті бағалау жөніндегі іс-шаралар, әдетте, бюджет қарастырылатын жеке кіші бағдарламаларға бөлінеді. Оңтүстік Кореяның тәжірибесінде келесі талдау алгоритмі қолданылады:
бюджеттік бағдарламалардың тиімділігі.
Стратегия және қаржы министрлігінің өзін-өзі бағалау деректерін талдауы
министрліктер мен ведомстволар ұсынатын бағдарламалар.
Шетелдік тәжірибені зерттеу бюджеттік бағдарламаларды бағалау әдістері мен тәсілдерінің көптігіне қарамастан жеке бағдарламалар мен кіші бағдарламалар үшін тиімділік пен нәтижелік индикаторларын әзірлеу маңызды проблема болуы мүмкін екенін анық көрсетеді, ал нәтижелілікті бағалау индикаторларын ұсыну қолжетімді. Оны өнеркәсіп, аймақ, технология деңгейінде қолдануға болады. Мұндай көрсеткіштердің мысалдары: саланың нақты секторындағы кірістердің өсуі, аймақтық кірістердің өсуі, нақты технологияның дамуын аяқтау, саланың әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілік деңгейі. Сонымен қатар, менің ойымша әр түрлі елдердегі бағалау тәжірибесінің қол жетімді мысалдарына қарамастан, бүгінгі таңда іске асырылып жатқан бағдарламалардың тиімділігін бағалау проблемасы толық шешілмегендігін және әлемде олардың барлығымен толығымен қанағаттанатын елдер жоқ екенін атап өткен жөн. Сондықтан көрсеткіштердің сенімділігі мен өзектілігі, тиімділік мәселелері маңызды аспектілердің бірі саналады. Осыған орай, кезеңдік жоспарлаудың тиімділігін бағалау көрсеткіштері тек сандық емес, сапалық аспектілерді де қамтуы керек екендігінің қажеттілігі бар деп ойлаймын.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІНІҢ БЮДЖЕТТІК БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
2.1 Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қызметін ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамалары
Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі - мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану саласындағы басқаруды, салааралық үйлестіруді және мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының мемлекеттік органы; кинематография, мемлекеттік рәміздер, мұрағат ісі және басқару құжаттамасы, электронды құжат айналымы және электронды мұрағаттар, дене шынықтыру және спорт, ойын бизнесі, лотереялар мен лотерея қызметі, туристік қызмет болып табылады.
Министрлік мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттік тілде өз атауы бар мөрлері мен мөртаңбалары, белгіленген үлгідегі бланкі, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, шоттары қазына. Министрлік азаматтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрлік егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берілген болса, мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушысы ретінде қатысуға құқылы және құзырет министрлігі заңға сәйкес министрлік басшысының бұйрықтарымен және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген басқа да актілермен шешімдер қабылдайды. Министрліктің құрылымы мен штат санының лимиті қолданыстағы заңнамаға сәйкес бекітілген.
Министрлікті Министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы мен оның функцияларын орындау үшін жеке жауап беретін бірінші басшы басқарады.
Министрліктің бірінші басшысы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалады және қызметтен босатылады. Министрліктің бірінші басшысының Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын орынбасарлары болады.
Министрліктің бірінші басшысының өкілеттіктері:
1) Министрліктің қызметін басқарады;
2) заңнамаға сәйкес Министрліктің қызметкерлерін, оның құзыретіне кіретін еңбек қатынастары мәселелерін тағайындайды және босатады;
3) бұйрықтарға қол қояды;
4) Министрлікте сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға бағытталған шараларды қабылдайды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды қабылдағаны үшін жеке жауапкершілікті көтереді;
5) Министрлікті Қазақстан Республикасының Парламентінде, басқа мемлекеттік органдар мен ұйымдарда ұсынады.
Министрліктің бірінші басшысы болмаған кезеңде оның өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес оны алмастыратын тұлға орындайды. Бірінші басшы өзінің орынбасарларының өкілеттіктерін қолданыстағы заңнамаға сәйкес анықтайды. Министрліктің аппаратын Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметке тағайындалатын және қызметтен босатылатын жауапты хатшы басқарады.
Кесте 2
Министрліктің 2019 жылға арналған ішкі ұйымдары:
Бөлімдері:
Комитеттер:
Қызметтер:
Үкіметтің 2021 жылғы 9 ақпандағы №39 қаулысымен (2021 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілді) 14-тармаққа өзгеріс енгізілген болатын. Өзгеріс бойынша министрлікке жүктелген тапсырмалар реті:
1) мәдениет саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеу мен іске асыруға қатысу, тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану, кинематография, мемлекеттік рәміздер, мұрағат ісі және басқару, құжаттар мен электрондық мұрағаттарды электронды тіркеу, дене шынықтыру және спорт , құмар ойындар, лотереялар мен лотереялық шаралар, туристік іс-шаралар;
2) министрліктің құзыретіне кіретін қызмет салаларында салааралық үйлестіру;
3) министрлікке жүктелген басқа да міндеттер.
Орталық аппараттың функциялары:
1) мәдениет саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру, тарихи-мәдени мұра объектілерін, мемлекеттік рәміздерді, архив ісін және басқарушылық құжаттаманы қорғау және пайдалану, құжаттарды және электрондық мұрағаттарды электронды тіркеу, дене шынықтыру және спорт, ойын бизнесі, лотереялар мен лотереялар іс-шаралар, туризм қызметі;
2) мемлекеттік жастар саясатын іске асыру;
3) Қазақстан халқының мәдениетін дамыту үшін жағдайлар жасау;
4) халықаралық мәдени ынтымақтастық және мұрағат ісін үйлестіру, отандастармен мәдени байланыстарды ілгерілету;
5) министрліктің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша халықаралық ынтымақтастық, сондай-ақ келісімдерді, меморандумдар мен шарттарды, оның ішінде министрлік басқаратын саладағы халықаралық шарттарды әзірлеу және жасасу;
6) халықаралық мұрағат ұйымдарында, халықаралық спорт ұйымдарында және халықаралық спорттық іс-шараларда Қазақстан Республикасының атынан өкілдік етеді;
7) Қазақстан Республикасының аумағында мәдени құндылықтарды тіркеу, қорғау, сақтау, қалпына келтіру және пайдалану, сондай-ақ елдің көрнекті мәдениет қайраткерлерінің естеліктерін мәңгі қалдыру бойынша іс-шаралар ұйымдастыру;
8) тарих және мәдениет ескерткіштеріндегі ғылыми-реставрациялау жұмыстарының орындалуын бағалау стандарттарын әзірлеу және бекіту;
9) әлеуметтік маңызы бар мәдени іс-шараларды өткізу;
10) шығармашылық қызметтің түрлі салаларында ұлттық (республикалық) және халықаралық конкурстар мен фестивальдар, марапаттар мен сыйлықтар тағайындау;
11) ұлттық конкурстар мен фестивальдарды өткізудің типтік ережелерін әзірлеу және бекіту;
12) мәдениет, тарихи-мәдени мұра объектілерін, мемлекеттік рәміздерді, мұрағаттық істерді және басқарушылық құжаттарды, электронды құжаттар мен электронды мұрағаттарды, дене шынықтыру және спорт, құмар ойындар, лотереялар мен лотереяларды қорғау және пайдалану саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу, бекіту. іс-шаралар, туризм қызметі;
13) туристік қызметтер көрсету ережелерін бекіту;
14) туристерді орналастыру орындарын жіктеу ережелерін бекіту;
15) туризм саласындағы мамандарды қайта даярлау және оқыту қағидаларын бекіту.
Бөлімдердің қызметі:
1) тиісті салалар бойынша нормативтік құқықтық актілерді, сондай-ақ келісімдер, меморандумдар мен келісімшарттар әзірлеу;
2) Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілдің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету, оның халықаралық беделін нығайту;
3) республикалық терминологиялық және ономастикалық комиссиялардың қызметін қамтамасыз ету;
4) Қазақстан Республикасының тілдер туралы заңнамасында белгіленген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар беру;
5) тиісті органдарға Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасын бұзғаны үшін кінәлі лауазымды адамдарға тәртіптік жаза қолдану туралы ұсыныстар енгізу;
6) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың орталық және жергілікті атқарушы органдарында Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасының сақталуын бақылау;
7) тілдерді дамыту саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі қызметті ақпараттық, әдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру;
8) мемлекеттік және салалық (салалық) бағдарламаларды іске асыру бойынша қоғамдық ұйымдармен өзара іс-қимыл;
9) ономастикалық комиссиялардың қызметін үйлестіру;
10) этносаралық келісімді нығайтуға бағытталған халықаралық, республикалық және өзге де іс-шараларды, акциялар мен жарыстарды өткізу;
Сонымен қатар аталмыш шараларды орындау бастапқы міндеттерге кірді:
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелерде мемлекеттік шығармашылық тапсырысты орналастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекіту;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелерді жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларын бекіту;
Мемлекеттік шығармашылық тапсырыстың жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін құрастыру;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармашылық үйірмелердің рейтингін айқындау қағидаларын бекіту;
Ұлттық спорт түрлерінің тізбесін орнықтыру;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларында мемлекеттік спорттық тапсырысты орналастыру және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекіту;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларын жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру қағидаларымен сәйкестендіру;
Мемлекеттік спорттық тапсырыстың жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыру әдістемесін жасау;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт секцияларының рейтингін айқындау.
Мемлекеттік органның қызметтері:
- республикалық және өңірлік спорт федерацияларын аккредиттеу;
- Спорт түрлері бойынша Қазақстан Республикасы құрама командаларының (спорт түрлері бойынша ұлттық құрама командалардың) мүшелеріне олардың халықаралық спорттық жарыстарда жарақаттар алуы және мертігуі кезінде өтемақы төлемдерін төлеу;
- Спорт түрлерін, спорт салаларын тану.
Спорт федерациясы - бұл бір немесе бірнеше спорт түрлерін дамыту мақсатында қоғамдық бірлестік немесе заңды тұлғалар бірлестігі түрінде қауымдастық (одақ) түрінде құрылған коммерциялық емес ұйым.
Спорт федерациясын аккредиттеу Қазақстан Республикасының аумағында спорт түрін, қосымшаларын дамыту бойынша спорт федерацияларының заңдылығын тану рәсімі.
Электронды түрде Республикалық және өңірлік спорт федерацияларын аккредиттеу, спорт түрлері бойынша Қазақстан Республикасы құрама командаларының, яғни спорт түрлері бойынша ұлттық құрама командалардың мүшелеріне олардың халықаралық спорттық жарыстарда жарақаттар алуы және мертігуі кезінде өтемақы төлемдерін төлеу және спорт салаларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz